Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1, 2, 3 a 4 yn enw Rhun ap Iorwerth.

Symudwn ymlaen yn awr at yr eitem nesaf ar ein hagenda, sef dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar yr hawl i brynu, a galwaf ar David Melding i gynnig y cynnig—David.

Cynnig NDM6109 Paul Davies

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi penderfyniad Llywodraeth Cymru i ddirymu’r fenter ‘hawl i brynu’.

2. Yn cydnabod bod 130,000 o deuluoedd wedi cael cyfle i brynu eu tŷ cyngor eu hunain ers i’r polisi ‘hawl i brynu’ gael ei gyflwyno yng Nghymru ym 1980, a bod angen ymddiried ym mhobl Cymru i benderfynu drostynt eu hunain ynghylch perchnogaeth tai.

3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gydnabod bod ‘hawl i brynu’ yn cynnig cyfle gwerthfawr i bobl brynu eu cartrefi eu hunain.

4. Yn credu y dylai’r targed blynyddol ar gyfer adeiladu tai fod o leiaf 14,000 o dai bob blwyddyn erbyn 2020, yn dilyn argymhellion Ffederasiwn y Meistr Adeiladwyr yn ei Rhaglen Lywodraethu: 2015 i 2020.

Cynigiwyd y cynnig.

Ddirprwy Lywydd, a gaf fi gynnig y cynnig yn enw Paul Davies? Ddirprwy Lywydd, os yw polisïau yn cael eu mesur yn ôl y nifer sy’n manteisio arnynt, yna mae’r hawl i brynu mewn gwirionedd wedi bod yn un o’r polisïau mwyaf eithriadol y llwyddwyd i’w cyflwyno, rwy’n credu, yn hanes gwleidyddiaeth Prydain a Chymru. [Torri ar draws.] Ers 1980, mae 130,000 o deuluoedd wedi manteisio ar y cyfle i brynu eu cartrefi eu hunain yng Nghymru.

Yn anffodus—ac rwy’n meddwl ein bod wedi clywed arwydd uniongyrchol o hyn yn y sibrwd ar y fainc flaen—mae’r Blaid Lafur bob amser wedi cael trafferth gyda phoblogrwydd hawl i brynu, yn draddodiadol, ymhlith eu cefnogwyr eu hunain, mae’n rhaid dweud, neu lawer ohonynt. Ofnaf mai’r elyniaeth ideolegol hon sy’n gyrru dewisiadau polisi cyfredol Llywodraeth Cymru. Rwy’n credu bod angen mynd i’r afael a hyn a chraffu arno’n effeithiol iawn, iawn.

Yn y Pedwerydd Cynulliad, hanerodd Llafur y disgownt ar hawl i brynu o £16,000 i £8,000. Aeth i fyny yn Lloegr yn sgil prisiau tai yn codi, i £75,000 mewn rhai mannau. Felly, mae yna newid polisi mawr iawn gyda datganoli, wrth gwrs, ac mae’n rhaid i ni fyw gyda hynny. Ond mae’n rhywbeth sy’n rhaid ei gyfiawnhau’n glir. Dyna oedd y symudiad cyntaf go iawn, rwy’n credu, yn erbyn y polisi hynod o boblogaidd hwn. Ac yn awr mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu diddymu’r hawl i brynu yn gyfan gwbl. Gwrthodiad trist iawn i un o’r polisïau mwyaf poblogaidd erioed, fel y dywedais, yn hanes gwleidyddiaeth Cymru a Phrydain.

Yr hyn rwy’n ei gael yn fwyaf gresynus am hyn i gyd yw fy mod yn credu ei fod yn cael ei wneud yn rhannol er mwyn tynnu sylw oddi ar yr her go iawn, sef adeiladu mwy o dai, wrth gwrs. Dyna ddylai fod yn ffocws canolog mewn gwirionedd, nid atgasedd ideolegol tuag at bolisi arbennig o boblogaidd a gyflwynwyd gan blaid wleidyddol wahanol. Dylai fod gennych weledigaeth ehangach a mwy helaeth drwy ganolbwyntio’n iawn ar yr hyn rydym ei angen, sef adeiladu mwy o dai.

Nid yw fel pe bai gan y Blaid Lafur hanes gwych o ran tai fforddiadwy a’u darpariaeth. Rydym ymhell ar ôl y duedd a’r niferoedd a adeiladwyd yn y 1990au ac fel y byddaf yn trafod ychydig yn nes ymlaen, rydym yn gweld hynny hyd yn oed yn yr hyn a oedd yn ymddangos i gychwyn yn welliannau yn y targedau ar gyfer tai fforddiadwy. Mae Llywodraeth Cymru o dan Lafur, yn gyson ers datganoli, wedi perfformio’n wael iawn yn y sector hwn, er gwaethaf y siarad a glywn gan Weinidogion weithiau.

Gadewch i mi droi, felly, at yr angen am dai. Rwy’n credu bod yna gonsensws eang iawn fod yr argyfwng tai yn cael ei achosi gan ddiffyg cyflenwad. Yn syml, nid ydym yn adeiladu digon o gartrefi. Mae hyn wedi arwain at brisiau uchel yn y sector preifat a rhestrau aros hir am dai cymdeithasol. Mae pris tŷ ar gyfartaledd yng Nghymru bellach dros chwe gwaith yr incwm cyfartalog—lefel uwch nag erioed. Ac mae 8,000 o deuluoedd yng Nghymru wedi bod ar restr aros tai fforddiadwy ers cyn etholiad 2011, a 2,000 arall wedi bod ar y rhestr aros ers etholiadau 2007. Nid yw hon yn record dda, fel y dywedais. Mae’r angen nas diwallwyd hwn yn amlwg yn difetha bywydau llawer iawn o deuluoedd yng Nghymru, ond mae hefyd yn gyfle a gollwyd i economi Cymru. Mae adeiladu tai—wyddoch chi, pe bai Keynes yma, fe fyddai’n dweud mai dyma’r ffactor macroeconomaidd gorau posibl, mewn gwirionedd, oherwydd gallwch gael lluosydd mor wych pan fo’r wladwriaeth, drwy amryw o bolisïau, yn cefnogi adeiladu tai. Mae’n rhywbeth sydd angen i ni ei wneud yn fy marn i. Mae’n cyflogi llafur lleol, cwmnïau lleol yn aml, ac mae’n hwb enfawr i’r economi, yn ogystal ag i amgylchiadau cymdeithasol pobl, yn amlwg. Fe ildiaf i Jenny Rathbone.

Tybed a wnewch chi egluro i ni pam nad oedd George Osborne yn ystyried y dadansoddiad hollol gywir hwn, y gallai tai fod wedi rhoi hwb i’r economi yn hytrach na gwthio’r cyfan i mewn i’r banciau a oedd wedyn yn ei gadw iddynt eu hunain.

Mae’r Llywodraeth Geidwadol, a’r Llywodraeth glymblaid o’i blaen, wedi pwysleisio’n gyson fod angen i ni adeiladu mwy o dai. Rydym wedi ymrwymo i adeiladu—Llywodraeth y DU, hynny yw, ar gyfer Lloegr—400,000 yn rhagor o dai fforddiadwy, a dyna pam y cyflwynodd Llywodraeth Cymru ei tharged yn y diwedd, rwy’n credu. Beth bynnag, rwy’n credu bod angen mwy o adeiladu tai, ac efallai mai rhywbeth ar gyfer rhywdro arall yw dadansoddi record Llywodraeth arall, ond record wael sydd gan y Llywodraeth yma.

Carwn ddweud hefyd, wrth fynd heibio, fod atgyweirio tai yn cael ei anwybyddu’n aml fel sector. Mae annog polisïau mwy effeithiol yn hynny o beth ac atgyweirio llawer o’r 23,000 o eiddo gwag yng Nghymru—dyna werth dros dair blynedd o adeiladu tai ar hyn o bryd, ar y tueddiadau sydd gennym. Mae nifer helaeth o gartrefi yn cael eu gadael yn wag, llawer ohonynt oherwydd nad ydynt yn addas i neb fyw ynddynt.

Rwyf am droi yn awr at y ffigurau adeiladu tai eu hunain, gan fy mod yn credu bod hwn yn faes pwysig y mae angen craffu’n fanwl arno. Ym mis Medi 2015, noddodd Llywodraeth Cymru adroddiad gan y diweddar Alan Holmans, a nodai, a dyfynnaf, os yw’r angen a’r galw am dai yng Nghymru yn y dyfodol yn mynd i gael ei ddiwallu, mae angen dychwelyd at y cyfraddau adeiladu tai nas gwelwyd ers bron i 20 mlynedd, a chynnydd yng nghyfradd twf tai fforddiadwy.

Rwy’n cymeradwyo’r Llywodraeth am gomisiynu’r adroddiad hwn. Mae’n astudiaeth ragorol, ac rwy’n annog yr Aelodau i gael copi o’r llyfrgell ac i’w ddarllen yn drylwyr.

Byddai hyn yn golygu, yn ôl yr adroddiad, cynnydd o 8,700 o gartrefi newydd y flwyddyn i 12,000 o gartrefi newydd y flwyddyn. Nid wyf yn beirniadu’r Llywodraeth os yw’n dymuno adolygu’r targed, ond gosodwyd y targed o 8,700 o gartrefi tua 10 mlynedd yn ôl. Efallai ei fod wedi cael ei wneud gyda diwydrwydd dyladwy ar y pryd, ond gwyddom bellach fod mwy o angen a bod yn rhaid i ni ei ddiwallu. Felly, ni fyddai newid y targed yn rhywbeth y byddwn yn ei gondemnio—byddwn yn ei groesawu pe baech chi yn awr yn derbyn targed sy’n nes at 12,000, neu hyd yn oed yn fwy.

Yn ddiweddar, gwyddom fod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i 20,000 o gartrefi fforddiadwy ychwanegol—eu gair hwy—erbyn 2021. Fodd bynnag, dywedodd y Prif Weinidog yn ddiweddarach mewn ateb i mi y byddai hyn yn gadael y targed adeiladu tai blynyddol heb ei newid ar 8,700 o gartrefi y flwyddyn. Mae’n dal i fod yn ddirgelwch i mi sut y mae’r ddau ddatganiad yn sefyll ochr yn ochr, gan eu bod i’w gweld yn gwrthddweud ei gilydd yn llwyr.

Wedi archwilio’r data, rwy’n meddwl mai’r hyn sydd wedi digwydd mewn gwirionedd yw hyn: y targed blaenorol ar gyfer tai fforddiadwy yn y sector cymdeithasol oedd 3,500. Mae hwn bellach wedi cael ei godi i 4,000 fel ein bod yn cael 20,000 dros bum mlynedd, neu 2,500 o dai fforddiadwy ychwanegol erbyn 2021, nid yr 20,000 o gartrefi ychwanegol a honnwyd gan Lywodraeth Cymru. Mae’r ffigurau wedi cael eu chwyddo. Mae hyn yn awgrymu bod y targed adeiladu tai blynyddol bellach wedi codi i 9,200. Rwy’n croesawu unrhyw eglurhad y gall y Gweinidog ei roi yma, ond rwy’n meddwl mai dyna’r casgliad rhesymegol sy’n rhaid ei gyrraedd. Mae’r ffigur hwn yn fwy nag oedd y Prif Weinidog yn ei feddwl, ond mae’n llawer llai na’r 12,000 oedd eu hangen yn amcanestyniad yr Athro Holmans. Mae eraill wedi dadlau y dylid rhagori ar y targed o 12,000 ei hun am fod angen i ni ateb galw sydd wedi cronni yn y system. Mae Ffederasiwn y Meistr Adeiladwyr wedi galw am darged o 14,000, ac mae hynny’n rhywbeth rydym yn ei gymeradwyo fel y lefel y mae angen i ni ei chyrraedd erbyn 2020.

Fodd bynnag, sut bynnag yr edrychwn arno, y gwir yw bod angen i ni adeiladu mwy o gartrefi. Gallwn helpu’r broses honno drwy symleiddio’r system gynllunio a’i gwneud yn haws ei defnyddio. Nawr, rwy’n meddwl eu bod yn gweld datblygiadau mawr yn hyn o beth yn Lloegr, ond araf braidd yw ein dull o symleiddio’r system yma. Mae angen i ni ryddhau mwy o dir ar gyfer adeiladu, gan gynnwys archwiliad, byddwn yn dweud, o dir ym meddiant y cyhoedd. Ac mae angen i ni ddefnyddio derbyniadau hawl i brynu i ddarparu tai cymdeithasol newydd. Byddwn yn dweud mai dyna un o wendidau’r polisi blaenorol ar adegau—rwy’n ddigon parod i gyfaddef hynny. Mae angen i ni ddefnyddio’r derbyniadau i gael rhagor o dai, cymaint yw’r angen am dai. A’i ailddefnyddio felly ar gyfer tai cymdeithasol.

A gaf fi yn olaf, Ddirprwy Lywydd, gyfeirio at y gwelliannau, a wnaed i gyd gan Blaid Cymru? Rydym yn gwrthod gwelliant 1, gan ei fod yn dileu’r rhan fwyaf o’n cynnig. Rwy’n siŵr nad yw hynny’n syndod mawr i chi. Rydym yn derbyn gwelliant 2 ac yn wir, rwy’n ategu ei gynnwys yn gynnes, a dyna pam rwyf mor falch o gymeradwyo’r ffaith fod Llywodraeth y DU yn cryfhau’r economi ac yn sicrhau bod hynny’n darparu sylfaen gadarn ar gyfer ehangu’r sector tai. Rydym yn derbyn gwelliant 3. Nid oes hierarchaeth yma; i lawer o bobl, tai cymdeithasol yw’r dewis gorau. Rwy’n datgan hynny’n syml ac yn symud ymlaen. Ac rydym yn derbyn gwelliant 4. Mae’n debyg mai ateb technegol yn unig sydd ei angen ar hwn, ond gallai fod angen un deddfwriaethol i fynd i’r afael â’r anghysondebau yn y cyfrif y mae’n ymddangos bellach fod y Swyddfa Ystadegau Gwladol wedi eu rhoi i ni, ond mae angen i ni symud yn gyflym i egluro’r sefyllfa. Diolch, Ddirprwy Lywydd.

Diolch. Rwyf wedi dethol pedwar gwelliant i’r cynnig, a galwaf ar Bethan Jenkins i gynnig gwelliannau 1 i 4, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth. Bethan.

Gwelliant 1—Rhun ap Iorwerth

Dileu’r cyfan ar ôl pwynt 1.

Gwelliant 2—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn credu bod pobl yn fwy tebygol o allu bod yn berchen ar eu cartrefi eu hunain os yw’r economi yn gryfach, os yw cyflogaeth yn fwy sicr a bod gwasanaethau cyhoeddus yn gwneud mwy i helpu pobl i aros yn eu cartrefi.

Gwelliant 3—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn cydnabod nad perchnogaeth cartref yw’r unig opsiwn, ac y dylai cartrefi cymdeithasol gael yr un statws â pherchnogaeth cartref.

Gwelliant 4—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn credu y gallai ailddosbarthu benthyciadau cymdeithasau tai fel dyled sector cyhoeddus gael effaith andwyol ar dargedau adeiladu tai, ac yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithredu, gan gynnwys deddfu os oes angen, i sicrhau nad yw hyn yn cyfyngu ar allu cymdeithasau tai i gyllido adeiladu cartrefi newydd neu welliannau i gartrefi yng Nghymru.

Cynigiwyd gwelliannau 1, 2, 3 a 4.

Diolch i chi, ac rwy’n cynnig y gwelliannau. Mae perchentyaeth yn rhywbeth y mae llawer o bobl yn dyheu amdano ac mae’n rhywbeth sy’n gynyddol y tu hwnt i gyrraedd llawer o bobl, drwy gyfuniad o gyflogau isel, cyflogaeth ansicr a gwrthodiad Llywodraethau olynol i gydnabod bod chwyddiant prisiau tai lawn mor ddrwg â chwyddiant confensiynol. Ond ni ddylid creu perchentyaeth ehangach ar draul tai cymdeithasol a’r rhwyd ​​ddiogelwch y dylai cymdeithas wâr ei chynnig.

Gan ddechrau gyda’n gwelliant olaf, mae Plaid Cymru yn pryderu am benderfyniad y Swyddfa Ystadegau Gwladol i ailddosbarthu dyledion cymdeithasau tai fel dyledion sector cyhoeddus. Gallai ailddosbarthu cymdeithasau tai fel corfforaethau anariannol cyhoeddus gyfyngu ar eu gallu i ddenu buddsoddiad o amrywiaeth o ffynonellau preifat. Os ystyrir bod cymdeithasau tai yn gyrff sector cyhoeddus, mae’n agor y drws i Drysorlys y DU osod terfynau benthyca arnynt, fel y maent eisoes yn ei wneud gydag awdurdodau lleol. Gallai hyn beryglu gallu cymdeithasau tai Cymru i adeiladu cartrefi newydd ac uwchraddio ansawdd cartrefi sy’n bodoli’n barod. Felly, rwy’n gobeithio clywed beth sydd gan Lywodraeth Cymru i’w ddweud ar y camau y bydd yn eu cymryd yn hyn o beth.

Gan droi yn awr at y prif fater sy’n cael ei drafod yma, mae’n eithaf amlwg fod yr hawl i brynu wedi niweidio argaeledd tai cymdeithasol, a dyna’r rheswm dros ein gwelliannau helaeth i’r cynnig. Ychydig iawn o synnwyr ariannol y mae’r hawl i brynu wedi’i wneud erioed, ac yn lle hynny, mae wedi profi mai cymhorthdal ​​ydyw i’r rhai mwy cefnog a rhai yn y lle iawn ar yr adeg iawn, gan leihau’r stoc tai cymdeithasol yn gyffredinol. Roedd y gostyngiadau mawr o rhwng 33 y cant a 50 y cant i breswylwyr yn gyfystyr â chymhorthdal ​​tuag at berchentyaeth i bob pwrpas. Mae hyn yn golygu, am bob pedwar cartref a werthwyd, mai dau neu dri o dai yn unig sydd wedi cymryd eu lle. Ar ben hynny, gan fod llawer o fenthycwyr yn gwrthod morgeisi uwchben y chweched llawr, mae tenantiaid mewn adeiladau aml-lawr wedi methu prynu, sy’n golygu mai’r rhai a fanteisiodd ar y polisi yn gyffredinol oedd preswylwyr ystadau cyngor isel a bach wedi’u lleoli mewn ardaloedd sydd wedi ffynnu yn sgil hynny. A gwyddom fod llawer o’r blociau fflatiau aml-lawr na chafodd eu prynu gan bobl bellach wedi cael eu dymchwel—mae llawer yn fy nhref enedigol, sef Merthyr, yn y Gurnos, a hefyd yn Hirwaun, gerllaw.

Mae hyd yn oed ‘The Daily Telegraph’ wedi cyfaddef bod camddefnydd wedi’i wneud o’r gyfraith, a bod llawer o gartrefi wedi cael eu prynu gan bobl oedrannus a oedd yn cael benthyg yr arian gan eu meibion ​​a’u merched, gan wybod y byddent yn etifeddu llawer mewn rhai blynyddoedd. O ganlyniad, yn gyffredinol roedd y cartrefi nas gwerthwyd mewn ardaloedd llai dymunol, lle roedd diweithdra hirdymor yn dilyn dad-ddiwydiannu’r Torïaid. Golygai fod pobl yn cael eu hynysu a’u crynhoi mewn ystadau llai dymunol a ddaeth yn raddol yn getos, a theimlai pobl eu bod wedi cael eu hanghofio. Fe ffynnodd rhai o’r ardaloedd hynny—mewn ardaloedd canol dinas ger prifysgolion yn enwedig, prynwyd stoc dai yn y pen draw gan landlordiaid prynu i osod a newidiodd lawer o eiddo yn dai amlfeddiannaeth i gael cymaint â phosibl o rent. Felly, er y gwelwyd ffyniant cychwynnol o ran perchen-feddianwyr yn hunangyllido gwelliannau, yn y tymor hir, mae’r ardaloedd hyn wedi ail-greu tai mewn cyflwr gwael drwy sector heb ei reoleiddio sy’n aml wedi galluogi landlordiaid diegwyddor i ddod yn gyfoethog yn gyflym.

Mae hefyd wedi gwneud byw mewn tŷ cyngor yn fwy o stigma. Dyma pam rydym wedi cyflwyno gwelliant 3, ac mae’n rhywbeth yn y portffolio hwn rwy’n gobeithio gwneud mwy o waith arno, oherwydd, a bod yn onest, nid wyf yn meddwl y gallwn ond ei nodi’n unig a symud ymlaen. Mae yna bobl sy’n teimlo stigma o fyw mewn tai cymdeithasol sy’n teimlo, oherwydd na allant fforddio—[Torri ar draws.] Mae’n wir. Oherwydd na allant fforddio cael troed ar yr ysgol dai, maent yn teimlo eu bod yn ddinasyddion eilradd rywsut o gymharu â’r rhai sy’n gallu ei fforddio mewn gwirionedd. Rwy’n credu bod angen trafodaeth yma yn y Siambr am y ffaith y bydd pobl, mae’n wir, yn dyheu am fod yn berchen ar gartref, ond i mi mae’n ymwneud mwy ag ansawdd y cartrefi hynny i’r bobl hyn, ac nid yn benodol ynglŷn ag a ydynt yn berchen ar y tŷ hwnnw ai peidio.

Rwy’n meddwl, yn gyffredinol, fod y Siambr hon mewn perygl o fod yn byw yn y gorffennol. Bythefnos yn ôl, clywsom alwadau am ddod ag ysgolion gramadeg yn ôl ac yn awr, dyma amddiffyn yr hawl i brynu. Beth nesaf—dowch â Bananarama yn ôl? Dylem fod yn edrych tua’r dyfodol yn lle hynny. [Chwerthin.] Wel, efallai y bydd rhai ohonoch yn hoffi Bananarama; efallai eu bod ychydig bach cyn fy amser i. Dylem fod yn edrych ar atebion mwy arloesol i’n problemau, yn hytrach nag estyn am bolisïau ystrydebol a hen ffasiwn ddoe. Os ydym o ddifrif am fynd i’r afael â’n problemau o ran y cyflenwad tai, yna efallai y dylem edrych yn hytrach ar adeiladu eco-gartrefi newydd gyda’r dechnoleg amgylcheddol ddiweddaraf i’w defnyddio ar draws pob math o ddeiliadaeth tai, a dylem fynd ati’n iawn i weithredu rhaglen i wella ansawdd ein cartrefi presennol yn ôl y safonau amgylcheddol diweddaraf.

Wrth edrych ar opsiynau eraill megis tai cydweithredol, gwn fod Canada yn gwneud hyn yn dda ar ôl bod yno yn ddiweddar fy hun, er nad oeddwn yn bwriadu bod ar wyliau gwaith. Ond mae yna wledydd eraill sy’n gwneud pethau’n dda y gallwn ddysgu oddi wrthynt. Er fy mod yn derbyn pwynt David Melding mewn perthynas â phwysigrwydd cartrefi gwag, rwy’n credu bod honno’n ddadl hollol ar wahân i’r hawl i brynu.

Un o’r pethau eraill y mae gennyf ddiddordeb brwd ynddynt, a byddaf yn gorffen ar hyn, yw y dylem efallai fod yn rhoi cyfyngiadau ar hawliau perchnogion eiddo prynu i osod ac ail gartrefi i brisio ein pobl ifanc allan o’r farchnad dai, a chymryd y rhan fwyaf o’u cyflogau mewn rhenti artiffisial o uchel. Mae’r rhain yn faterion rwy’n eu hystyried yn bwysicach nag ailgyflwyno’r ddadl ar yr hawl i brynu.

Byddai bwriad Llafur Cymru i ddiddymu’r hawl i brynu yng Nghymru yn amddifadu tenantiaid o’r posibilrwydd o fod yn berchen ar eu cartref, ac yn colli cyfle arall i gynyddu’r cyflenwad o dai fforddiadwy a mynd i’r afael â’r argyfwng yn y cyflenwad tai a grëwyd gan Lywodraeth Lafur yng Nghymru ers 1999.

Yn ystod tri thymor cyntaf y Cynulliad, er gwaethaf rhybuddion, torrodd Llywodraeth Lafur Cymru 71 y cant oddi ar nifer y cartrefi cymdeithasol newydd wrth i restrau aros chwyddo. Erbyn 2009-10, gan Lywodraeth Cymru oedd y lefel gyfrannol isaf o bell ffordd o wariant ar dai o bob un o bedair gwlad y DU, a dywedodd adolygiad tai y DU ar gyfer 2012 mai Llywodraeth Cymru ei hun a roddai flaenoriaeth is i dai yn ei chyllidebau cyffredinol.

Mae ffigurau’r Cyngor Adeiladu Tai Cenedlaethol yn dangos, er bod cofrestriadau cartrefi newydd yn y DU wedi codi 28 y cant yn 2013, Cymru oedd yr unig ran o’r DU i weld cwymp. Roedd nifer y cartrefi newydd a gofrestrwyd yng Nghymru yn ystod 2014 yn is na’r Alban a phob un o’r naw rhanbarth yn Lloegr. Ar 6,170, Cymru oedd yr unig wlad yn y DU i weld gostyngiad yn nifer y cartrefi newydd a gofrestrwyd yn 2015. Cafwyd cwymp pellach o 4 y cant yng Nghymru yn 2015-16 a gostyngiad pellach o 25 y cant yn ystod chwarter cyntaf y flwyddyn ariannol hon.

Clywsom adroddiad yr Athro Holmans ar gyfer Llywodraeth Cymru yn amcangyfrif bod angen hyd at 12,000 o gartrefi newydd bob blwyddyn ar Gymru, gan gynnwys 5,000 yn y sector cymdeithasol. Gwelodd dau adroddiad yn 2015 a gwblhawyd ar ran y diwydiant adeiladu tai yng Nghymru nad yw lefelau cyfredol y ddarpariaeth dai ond ychydig dros hanner yr angen dynodedig am dai ledled Cymru. Ym mis Medi 2015, dywedodd Sefydliad Bevan fod angen creu 14,200 o dai newydd bob blwyddyn er mwyn diwallu’r angen a ragwelir am dai, gan gynnwys 5,100 o gartrefi nad ydynt ar gyfer y farchnad. Roeddent yn ychwanegu nad oedd hanner yr angen yn cael ei ddiwallu, gyda’r diffyg mwyaf mewn tai cymdeithasol. Naw wfft i gyfiawnder cymdeithasol gan Lafur.

Mae hyn yn cyd-fynd â galwad Ffederasiwn y Meistr Adeiladwyr am darged adeiladu tai blynyddol o 14,000 o gartrefi fan lleiaf. Er gwaethaf hyn, cyfartaledd targed blynyddol Llafur yw 4,000 o gartrefi fforddiadwy yn unig yn ystod tymor y Cynulliad hwn, a chaiff hwnnw ei chwyddo drwy ychwanegu rhent canolradd a pherchentyaeth cost isel at dai cymdeithasol. Llen fwg yw’r argymhelliad i gael gwared ar hawl i brynu ac ni fyddai’n gwneud dim i greu mwy o gartrefi neu gynyddu nifer y cartrefi gyda’u drws ffrynt eu hunain. Fel y gwelodd y Pwyllgor Materion Cymreig, yn drawsbleidiol, ni fyddai atal yr hawl i brynu ynddo’i hun yn arwain at gynnydd yn y cyflenwad o dai fforddiadwy.

Erbyn i’r Ceidwadwyr adael y Llywodraeth yn 1997, roedd tai’n cael eu hadeiladu yn lle gwerthiannau hawl i brynu ar sail debyg am debyg, bron iawn, yng Nghymru. Roedd y grant tai cymdeithasol o dan—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Os gwelwch yn dda.

Er fy mod yn tueddu i gytuno â chi ei bod yn fenter boblogaidd iawn, o ganlyniad uniongyrchol i’r polisi hwn cafodd nifer sylweddol o dai cymdeithasol yr oedd eu hangen eu tynnu o’r sector. Mae hyn, ynghyd â’r ffaith nad oedd yr offerynnau angenrheidiol ar waith ar lefel awdurdodau lleol, o ganlyniad uniongyrchol i’r mentrau y sonioch amdanynt, wedi golygu bod rhestrau aros am dai cyngor wedi cael eu trosglwyddo ymlaen. Felly, a ydych yn cydnabod bod lle, yn wir, i dai cymdeithasol a thai cyngor yn rhan o’r dewis a gynigir i rai sydd mewn angen ac ar incwm isel?

Yn bendant. Dyna’r ddadl rwyf wedi bod yn ei rhoi yma ers dros 13 mlynedd.

Fel y mae paragraff agoriadol maniffesto Cartrefi i Bawb ar gyfer Hydref 2014 yn datgan, mae yna argyfwng tai. Mae’r argyfwng wedi cael ei achosi gan fethiant Llafur i adeiladu cartrefi fforddiadwy newydd, nid yr hawl i brynu, sydd wedi’i wanhau dan Lafur ac wedi gweld gwerthiannau’n edwino o’r miloedd i ychydig gannoedd yn unig bob blwyddyn. Yn lle hynny, argymhellodd y Ceidwadwyr Cymreig y dylid diwygio’r hawl i brynu, gan fuddsoddi elw o werthiannau cynghorau mewn tai cymdeithasol newydd, a chynyddu’r cyflenwad tai drwy hynny gan helpu i fynd i’r afael ag argyfwng cyflenwad tai Llafur. Mae hyn yn adlewyrchu’r polisi hawl i brynu a ailfywiogwyd yn Lloegr, lle mae Llywodraeth y DU wedi ymrwymo i ailfuddsoddi, am y tro cyntaf erioed, y derbyniadau ychwanegol o werthiannau hawl i brynu mewn tai rhent fforddiadwy newydd ar draws Lloegr gyfan. Pe bai cyngor yn methu gwario’r derbyniadau ar dai rhent fforddiadwy newydd o fewn tair blynedd, byddai’n rhaid iddo ddychwelyd yr arian nas gwariwyd i’r Llywodraeth gyda llog, gan greu cymhelliant ariannol cryf i gynghorau fwrw iddi i adeiladu mwy o gartrefi ar gyfer pobl leol.

Ers 2010, mae mwy na dwywaith cymaint o dai cyngor wedi cael eu hadeiladu yn Lloegr nag ym mhob un o 13 mlynedd y Llywodraeth Lafur ddiwethaf gyda’i gilydd, pan welwyd rhestrau aros yn Lloegr yn dyblu, bron iawn, ar ôl torri 421,000 oddi ar nifer y cartrefi cymdeithasol ar rent. Fel y dywedodd tenant cyngor wrthyf,

Mae’r cynllun hawl i brynu yn cynnig cyfle i ni gynllunio ar gyfer dyfodol heb fod angen cymorth y wladwriaeth... rwy’n eich annog i wneud unrhyw beth yn eich gallu i wrthwynebu’r cynnig i roi terfyn ar yr Hawl i Brynu yng Nghymru.

Yn hytrach nag ailgylchu dogma 30 oed, dylai Llywodraeth Cymru helpu pobl fel hyn a defnyddio pob arf sydd ar gael i fynd i’r afael â’r argyfwng cyflenwad tai y maent wedi ei greu yng Nghymru.

Rwy’n cytuno’n llwyr fod angen i ni adeiladu mwy o gartrefi, ond mae’n rhaid i chi gydnabod nad yw’n ddoeth annog pobl i fenthyca mwy na dwywaith a hanner eu hincwm cyfunol er mwyn prynu cartref. Ac yn ôl pob tebyg, i hanner y boblogaeth, nid yw hynny’n bosibl beth bynnag gyda phrisiau cartrefi fel y maent. Iawn, o bosibl, fe allai prisiau tai ostwng pe baem yn adeiladu mwy, ond ar hyn o bryd, mae hynny y tu hwnt i gyrraedd y rhan fwyaf o bobl. Felly, rwy’n credu ei bod yn hollol ddoeth i ni—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Newydd ddechrau rwyf fi.

[Yn parhau.]—yn hollol ddoeth i ni atal yr hawl i brynu.

Nid oedd angen i fenter hawl i brynu Mrs Thatcher fod yn drychineb llwyr. Pe bai’r arian roedd pobl yn ei dalu i brynu eu cartrefi wedi cael ei ailfuddsoddi mewn adeiladu mwy o gartrefi, gallai fod wedi cyflwyno dewis a dulliau amrywiol o reoli’r cartref. Rwy’n cofio’r dyddiau pan na chaech hongian eich golchiad y tu allan a phan na allech beintio eich drws mewn unrhyw liw ar wahân i’r lliw a ddynodwyd gan y rheolwr tai. Felly, rydym wedi symud y tu hwnt i hynny, yn bendant, ond yn anffodus, defnyddiwyd yr hawl i brynu fel gweithgarwch stripio asedau gan y Trysorlys, ac yn lle hynny gorfodwyd awdurdodau lleol i ddefnyddio’r derbyniadau hawl i brynu i dalu eu dyledion. Dyna pam na allent adeiladu mwy o gartrefi.

Yn ogystal â hyn, gan fod y tenantiaid yn cael disgownt o 50 y cant, golygai nad oedd y cynghorau byth mewn sefyllfa i adeiladu tai yn lle’r cartrefi roeddent wedi’u colli, am eu bod yn amlwg yn mynd i gostio o leiaf hanner cymaint eto. Hyd yn oed gyda disgownt is, ni adeiladwyd tai yn lle mwy na hanner yr eiddo hawl i brynu yn ystod y pedair blynedd diwethaf yn ôl y Ffederasiwn Tai Cenedlaethol.

Diolch yn fawr iawn am gymryd yr ymyriad. Ar eich pwynt olaf yn unig fod gostyngiad o 50 y cant yn golygu bod y tŷ ond yn werth hanner ei werth gwreiddiol. Yn anochel, mae gwerth tŷ sydd ar werth yn mynd i fod yn uwch na’i gostau adeiladu, felly, er bod gennych bwynt cyffredinol efallai nad oes angen i ddisgownt fod yn rhy hael, mae’n ddrwg gennyf ond mae cymharu cost adeiladu â chost gwerthu yn hollol anghywir.

Wel, mae’n stori gymhleth. Yn amlwg, rhaid cynnwys costau tir, ond y pwynt yw hyn: os nad yw’r derbyniadau’n ddigon i adeiladu cartref arall, yna rydych bob amser yn mynd i gael cyflenwad sy’n lleihau. Yn y sefyllfa bresennol, lle mae gennym 90,000 o bobl yn aros am gartref, byddem yn fyrbwyll pe na baem yn atal yr hawl i brynu yn y cyfamser.

Felly, er bod hwn yn cael ei alw’n un o chwyldroadau cymdeithasol pwysicaf y ganrif, yn lle hynny mae wedi esgor ar gymunedau rhanedig, wedi rhoi hwb i landlordiaeth ecsbloetiol ac wedi creu prinder tai cymdeithasol difrifol sydd wedi gwneud ‘Cathy Come Home’ yn realiti yn yr unfed ganrif ar hugain eto.

Mae llety rhent preifat cymaint yn fwy costus nes ei fod yn condemnio llawer o deuluoedd sy’n syrthio’n ôl i lety rhent preifat i roi’r gorau i weithio a dod yn ddibynnol ar fudd-dal tai er mwyn talu’r rhent. Ac yna, ar ben hynny, rhaid i deuluoedd symud o un flwyddyn i’r llall, heb allu magu gwreiddiau a sefydlu rhan iddynt eu hunain mewn cymunedau. I blant, mae’r baich yn oed yn waeth, wrth symud ysgol bob blwyddyn—neu’n waeth byth, ar ganol blwyddyn—maent yn sicr o fethu gwneud cystal yn academaidd na phe baent wedi cwblhau eu haddysg mewn un ysgol gynradd ac un ysgol uwchradd. Y dewis arall yw bod yn rhaid i blant deithio pellteroedd maith i aros yn yr un ysgol, gan effeithio ar eu lles a mwy o gerbydau ar y ffordd.

Felly, ar ôl degawdau o hawl i brynu, a methiant Llywodraethau olynol o bob lliw—rwy’n cytuno, o bob lliw—i fynd i’r afael â’r prinder tai difrifol, mae Llafur Cymru yn bendant yn gwneud y penderfyniad cywir i ddiogelu tai cymdeithasol, ac rwy’n cymeradwyo’r cynllun hwn. Cafodd ei ganmol fel un o chwyldroadau cymdeithasol pwysicaf y ganrif. Yn lle hynny, 30 mlynedd yn ddiweddarach, mae wedi hollti cymunedau ac wedi arwain at lawer iawn o ddatgysylltiad.

Ar y cyfan, mae Cymru wedi colli bron i hanner ei stoc tai cymdeithasol—dros 90,000 o deuluoedd ar restr aros y cyngor, ac ni allwn fforddio colli rhagor. Mae’r trychineb wedi bod yn mudlosgi. Rwy’n cytuno bod y niferoedd a oedd yn byw mewn llety rhent preifat yn y 1980au a’r 1990au yn gymharol sefydlog, sef tua 10 y cant o’r cyfanswm, ond mae bellach bron yn 20 y cant, ac yn y grwpiau oedran 20 i 39, mae wedi neidio i 50 y cant. Felly, nid yw’r genhedlaeth rent ar fin diflannu ar fyrder.

Os ydych yn credu bod yr hawl i brynu wedi arwain at wynfyd democratiaeth sy’n berchen ar eiddo, meddyliwch eto. Mae dros 40 y cant o’r cartrefi hawl i brynu—mae’r Torïaid yn canmol gallu pobl i brynu eu cartref eu hunain—wedi llithro’n ôl i ddwylo’r sector rhentu preifat mewn gwirionedd, lle maent yn parhau i sugno mwy a mwy o arian cyhoeddus ar ffurf budd-daliadau tai. Ar draws y DU, mae budd-dal tai wedi chwyddo o £7.5 biliwn yn 1991 i £22 biliwn 20 mlynedd yn ddiweddarach. Ni allwn fforddio parhau fel hyn. Mae traean o’r stoc rhentu preifat o 4.5 miliwn yn genedlaethol yn cael ei hariannu’n rhannol neu’n gyfan gwbl drwy fudd-dal tai. Felly, mae’r syniad athrylithgar hwn o chwyldro cymdeithasol wedi arwain at sector rhentu preifat sydd wedi ehangu ac sydd, i raddau helaeth, yn cael ei gynnal gan gyfraddau cynyddol o fudd-dal tai. Nid yw’n gynaliadwy, ac mae’n hollol iawn ein bod yn atal yr hawl i brynu wrth i ni adeiladu mwy o gartrefi.

Syr Anthony Eden, pan oedd yn Brif Weinidog ynghanol y 1950au, a gafodd y weledigaeth o greu democratiaeth sy’n berchen ar eiddo yn y wlad hon. Byth ers hynny, i Lywodraethau Ceidwadol olynol, mae ehangu perchentyaeth wedi bod yn egwyddor graidd. I ormod o’n pobl, nid oedd perchentyaeth yn ddim ond breuddwyd. Roeddent eisiau bod yn berchen ar eu cartref eu hunain, ond roedd hynny y tu hwnt i’w gafael. Amddifadwyd gormod ohonynt o’r cyfle i brynu’r cartref lle roeddent yn byw.

Rydym yn cefnogi perchentyaeth, gan ei fod yn annog annibyniaeth, hunanddibyniaeth a dyhead. Mae’n rhoi cyfran i bobl yn eu cymunedau. Rhwng 1979 a 1997, ehangodd y Llywodraeth Geidwadol y cyfle ar gyfer perchentyaeth. Roedd yr hawl i brynu yn rhan lwyddiannus iawn o’u rhaglen—yn 2014, roedd hi’n 34 mlynedd ers dechrau’r cynllun hawl i brynu yn Lloegr. Yn ystod y cyfnod hwn, cafodd gwerthiant dros 1,800,000 o gartrefi ei gwblhau o dan y rhaglen hon. Yng Nghymru, mae 130,000 o deuluoedd wedi cael y cyfle i brynu eu tai cyngor eu hunain. Dyna 130,000 o deuluoedd yn cael troed ar yr ysgol eiddo am y tro cyntaf, yn berchen ar gartref y gallant ei drosglwyddo i’r genhedlaeth nesaf.

Brwydrodd y Blaid Lafur i’r eithaf yn erbyn yr hawl i brynu. Nid oedd yn rhan o’u hathroniaeth y dylai tenantiaid cyngor gael yr hawl a’r urddas o fod yn berchen ar eiddo, ac mae hynny’n parhau. Yr wythnos diwethaf, yn Lerpwl, cadarnhaodd Gweinidog tai Mr Corbyn ar ran yr wrthblaid y byddent yn atal yr hawl i brynu. Wrth wneud hynny, maent yn dilyn arweiniad Llafur Cymru. Mae Llywodraeth Cymru wedi bod yn tanseilio’r hawl i brynu yn gyson yng Nghymru. Yn gyntaf, torrwyd y disgownt a oedd ar gael yn ei hanner, cyn atal y cynllun yn gyfan gwbl yn Sir Gaerfyrddin. Yn awr, maent yn bwriadu diddymu’r hawl i brynu yn gyfan gwbl. Honnodd y Prif Weinidog y byddai diddymu’r hawl

‘yn sicrhau bod tai cymdeithasol ar gael i’r rhai y mae arnynt eu hangen, ac nad ydynt yn gallu cael gafael ar lety drwy fod yn berchen ar gartref neu drwy’r sector rhentu preifat.’

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Nid oes gan y penderfyniad hwn sy’n cael ei yrru gan ddogma ddim i’w wneud â chynyddu’r cyflenwad o dai cymdeithasol. Mae’n ddrwg gennyf, Joyce. Mae ganddo bopeth i’w wneud â symud y bai am fethiant llwyr Llafur, ar ôl 17 mlynedd mewn grym, i gynyddu’r cyflenwad o dai cymdeithasol. A dweud y gwir, Ddirprwy Lywydd, yn ardal Casnewydd fe geisiwyd adeiladu’r tai hynny yn y campws academaidd, campws y brifysgol. Heddiw—heddiw ddiwethaf—er mwyn adeiladu tai cymdeithasol, maent wedi caniatáu dymchwel un eglwys eiconig yng Nghasnewydd, er mwyn codi ychydig o dai. Mae angen edrych ar hynny hefyd: ble mae’r tai yn mynd i gael eu hadeiladu. Dyna faes arall y dylai’r Blaid Lafur ei ystyried: dweud wrth yr holl gynghorau na ddylid tarfu ar adeiladau rhestredig neu adeiladau eiconig.

Mae’r argyfwng tai cymdeithasol yng Nghymru yn ganlyniad i fethiant Llafur Cymru i gyrraedd targedau adeiladu. Yn 2007, pan ddeuthum yma, roedd yna brosiect mawr—targed mawr a osodoch yn y Siambr hon: 25,000 o dai, ac ni chyflawnoch chi fwy na—[Torri ar draws.] Ni chyflawnoch chi fwy na 6,000. Ac yna, yn y diwedd, fe ddywedoch mai peilot yn unig ydoedd. Duw a’ch helpo.

Ers 2004, mae Llywodraethau olynol yng Nghymru wedi cael eu rhybuddio ynglŷn ag argyfwng sydd ar y ffordd oni bai eu bod yn cynyddu’r gwaith adeiladu tai. Dywedodd ei adolygiad tai ei hun wrth y Llywodraeth flaenorol y byddai’n rhaid iddi adeiladu o leiaf 14,000 o gartrefi bob blwyddyn tan 2026 er mwyn ateb y galw am dai, fel y mae David Melding wedi sôn eisoes. Mae’r Ffederasiwn Adeiladwyr Cartrefi yn nodi bod cynllunio gwael a chostau uwch sy’n gysylltiedig ag adeiladu cartrefi yng Nghymru wedi peryglu buddsoddiad. Dyna drychineb arall sy’n deillio o agwedd Llafur. Dywedir bod yr amgylchedd cynllunio a datblygu mwy deniadol yn Lloegr yn golygu bod nifer y caniatadau wedi cynyddu 49 y cant, er bod y nifer yn gostwng yng Nghymru.

Ceir tua 23,000 o dai gwag yng Nghymru. Mae rhai angen eu hadnewyddu, ac eto 7,500 o dai gwag yn unig y sicrhaodd Llywodraeth flaenorol Cymru eu bod ar gael i’w hailgyflwyno i’r stoc dai. Ddirprwy Lywydd, mae arnom angen dull newydd o weithredu ar gyfer tai yng Nghymru: nid un sy’n seiliedig ar ddogma sosialaidd aflwyddiannus adain chwith y 1970au, ond un sy’n diwallu—[Torri ar draws.] Un sy’n diwallu anghenion a dyheadau ein pobl—[Torri ar draws.]

Diolch.

[Yn parhau.]—dull o annog perchentyaeth.

Diolch. A ydych wedi gorffen?

Un nad yw’n cael gwared ar ysgol cyfle a lladd gobeithion a breuddwydion llawer o deuluoedd yng Nghymru. Cefnogaf y cynnig.

Diolch. Gareth Bennett.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rydym ni yng UKIP Cymru hefyd yn nodi bwriad Llywodraeth Cymru i ddirymu hawl i brynu yma yng Nghymru. Rydym hefyd yn gweld hawl i brynu fel cyfle gwerthfawr i fod yn berchen ar gartref, ac rydym yn cefnogi mwy o adeiladu tai wrth gwrs, os gellir adeiladu tai yn y mannau cywir. Fodd bynnag, er ein bod yn cefnogi cynnig y Ceidwadwyr, mae gennym sawl awgrym ein hunain—[Torri ar draws.] Oes, mae; rhai. Mae gennym sawl awgrym ein hunain ynglŷn â sut y gellid gwella’r sefyllfa dai yng Nghymru.

Yn gyntaf, mae angen i ni fynd i’r afael â’r broblem o sut i ailgyflenwi’r stoc tai cyngor. Y broblem gyda Deddf Tai 1980 oedd ei bod yn gwahardd cynghorau rhag defnyddio dim o’r refeniw o werthu tai cyngor ar adeiladu tai newydd. Hon oedd yr elfen braidd yn drychinebus ym mholisi’r Ceidwadwyr, y byddai’n rhaid mynd i’r afael â hi’n awr pe bai’r hawl i brynu yn parhau yng Nghymru. Byddai ein cynnig yn caniatáu hawl i brynu yng Nghymru, ond yn clustnodi’r refeniw o werthu tai cyngor fel y gellid ailfuddsoddi 100 y cant o’r cronfeydd hyn ar adeiladu tai cyngor newydd.

Yn ogystal â cheisio sicrhau’r cyflenwad mwyaf posibl o dai, mae angen i ni roi camau ar waith hefyd i reoli’r galw am dai. [Torri ar draws.] Nid oes gennyf amser, Mark, mae’n ddrwg gennyf. Diolch. Fel cenedl, mae’r DU yn methu â chyrraedd ei thargedau o adeiladu 200,000 o gartrefi flwyddyn ar ôl blwyddyn, ac ar yr un pryd mae mewnfudo net yn fwy na 300,000. Felly, mae angen i ni gydnabod bod mewnfudo torfol yn ffactor yn y prinder tai, ac felly rydym yn cefnogi rheolaethau mewnfudo. Sef y rheswm dros ein hymgyrch i adael yr UE, y bydd rhai Aelodau’n ei chofio o bosibl.

Efallai y bydd y pleidiau adain chwith yn dechrau udo yn y fan hon fod arnom angen gweithwyr mudol. [Torri ar draws.] Efallai y bydd y rhai ar yr adain chwith yn udo yn y fan hon fod arnom angen gweithwyr mudol, ac yn wir un o’r meysydd lle mae gennym brinder sgiliau yw’r diwydiant adeiladu. Yr ateb syml i hyn yw arwain mwy o fyfyrwyr ysgol a choleg yng Nghymru tuag at brentisiaethau yn y diwydiant adeiladu. Sef y rheswm dros ein cefnogaeth i golegau technegol prifysgol, ar fodel Baker Dearing, fel sydd ganddynt yn Lloegr. Mae’r rhain wedi cael eu cefnogi gan gyn arweinydd cyngor Llafur yma yn ne Cymru hyd yn oed, sef Jeff Jones, gynt o gyngor Pen-y-bont ar Ogwr, sydd wedi cefnogi sefydlu colegau technegol prifysgol yng Nghymru. Felly, pam ddim?

Yn olaf, ar bwynt Bethan Jenkins ynglŷn â Bananarama: roedd llawer ohonom yn yr ysgol yn hoffi Bananarama cryn dipyn, er fy mod yn cyfaddef na allaf gofio unrhyw un o’u caneuon mwyach.

Rwy’n croesawu’r cyfle i gyfrannu at y ddadl y prynhawn yma, ac yn enwedig y ffordd yr agorodd David Melding y ddadl, oherwydd, yn amlwg, o’i gosod allan, roedd dwy ran i’r ddadl hon. Y rhan gyntaf yn amlwg yw’r ddadl ideolegol, ac rwy’n gwerthfawrogi safbwynt y Llywodraeth ar yr hawl i brynu, ond mae’n ffaith mai dyma, yn ôl pob tebyg, oedd un o’r cyfryngau grymuso cymdeithasol mwyaf a gyflwynwyd gan unrhyw Lywodraeth. Heb rithyn o amheuaeth, mae’r gallu i rywun gael rhan yn y gymdeithas a bod yn berchen ar eu heiddo eu hunain—ni allwch rymuso neb yn fwy na hynny. Siaradaf fel mab i rywun a elwodd o allu prynu eu cartref a’u fferm eu hunain mewn gwirionedd, cyn symud ymlaen i fod yn berchen ar eu busnes eu hunain—fe gymeraf ymyriad mewn munud, Jenny, ond gadewch i mi symud ymlaen ychydig, ar ôl dim ond 40 eiliad. Mae’r gallu i gael rhan o’r fath yn y gymdeithas yn rhywbeth y mae’n anffodus iawn fod y Llywodraeth yma mewn gwirionedd yn mynd i ddeddfu i gael gwared arno fel hawl. Fel y soniodd Jenny yn ei chyfraniad, dywedodd mai atal dros dro fydd hyn. Nid atal dros dro mohono. Rydych yn mynd i basio deddf i’w wahardd yn y rhan hon o’r Deyrnas Unedig mewn gwirionedd. Credaf ei fod yn gam go iawn yn ôl, ac nid yw’n cyfrannu mewn unrhyw fodd at rymuso pobl i symud ymlaen mewn bywyd a chael bod yn rhan o gymdeithas yn y ffordd honno. Fe gymeraf yr ymyriad.

A ydych yn cydnabod nad yw bod yn berchen ar eu cartref eu hunain yn bosibl i lawer o bobl, am nad ydynt yn ennill digon? Felly, mae tai cymdeithasol yn opsiwn llawer gwell—mae’n fwy sefydlog, yn fwy diogel na rhent preifat.

Rwy’n derbyn y pwynt nad oes un ateb syml i ddatrys yr argyfwng tai sy’n ein hwynebu, ac nid yw pasio deddfwriaeth i atal yr hawl i brynu yn mynd i fod yn ateb i bob dim i atal yr argyfwng tai sy’n ein hwynebu, gan nad ydym yn adeiladu digon o dai. Ac os nad ydych yn adeiladu digon o dai, rydych yn creu galw cronedig am hynny, mae’r prisiau tai yn codi, ac yn y pendraw rydych yn eithrio mwy a mwy o bobl o’r farchnad honno. Wrth gwrs, mae tai cymdeithasol yn rhan bwysig o’r cydbwysedd y gallwn ei ddefnyddio, ymhlith llawer o’r dulliau eraill sydd ar gael. Dyna pam roedd ail ran y cynnig, fel y’i cyflwynwyd gan David, yn cyffwrdd â’r angen i’r Llywodraeth gael polisi cydlynol mewn gwirionedd ar gyfer sut rydym yn mynd i gael tai newydd a chwblhau tai yma yng Nghymru. Ni oedd yr unig ran o’r Deyrnas Unedig lle’r aeth adeiladu tai ar yn ôl y llynedd mewn gwirionedd. Aeth tai newydd ar yn ôl mewn gwirionedd. Nawr, oni bai bod y Llywodraeth yn gallu ysgogi’r galw hwnnw drwy’r system gynllunio a chynorthwyo adeiladwyr tai, awdurdodau lleol a chymunedau lleol yn wir i weithio i ddatblygu’r cynigion hyn, yna mae eich deddfwriaeth yn mynd i fethu a chreu bwlch cymdeithasol lletach rhwng y bobl sydd eisoes â chyfran yn y gymdeithas drwy fod yn berchen ar eu cartrefi eu hunain a’r rhai nad ydynt yn gallu cael troed ar yr ysgol dai mewn gwirionedd.

Cofiaf yn dda, pan wnaed y cyhoeddiad cyntaf hwn y llynedd gan y Llywodraeth yma, y ​​byddent yn deddfu pe baent yn llwyddo yn yr etholiad ym mis Mai, a’r ddynes o Abertawe a wnaeth y clip ar y BBC, yn ei thŷ ei hun a brynodd yn y 1980au, yn eistedd yn ei hystafell fyw, yn dweud, ‘Pwy fyddai wedi meddwl y byddem yn berchen ar ein cartref ein hunain?’ Dywedodd, gyda balchder mawr, ei bod bellach yn berchen ar ei chartref ei hun. Y peth cyntaf a wnaethant oedd newid y ffenestri yn y tŷ. Y peth nesaf a wnaethant oedd gosod gwres canolog. Y peth nesaf a wnaethant oedd uwchraddio’r ystafell fyw. Mae’n ymwneud â’r ymdeimlad o fod, yr ymdeimlad o bwrpas, ac nid ydym yn ymddiheuro fel Ceidwadwyr Cymreig ein bod yn sefyll yn gadarn iawn dros barhau’r hawl i brynu yng Nghymru, fel y mae mewn rhannau eraill o’r Deyrnas Unedig.

Yn hytrach na bod y Llywodraeth yn defnyddio ei phwerau deddfu i wahardd yr arfer hwn—. Fe gymeraf y pwynt a wnaed gan Jenny ac Aelodau Llafur eraill yma heddiw y gallai fod angen atal mewn rhai ardaloedd; efallai fod angen cyflwyno dulliau eraill. Ond mae gwahardd egwyddor sydd wedi grymuso cymaint yn gymdeithasol dros y 30 neu 35 mlynedd diwethaf yn gymaint o gam yn ôl ac mae’n dangos y rhaniad sy’n agor yn awr yn glir. [Torri ar draws.] Croesawaf y rhaniad, gan y byddwn yn hyrwyddo parhad—fe gymeraf yr ymyriad mewn munud—yr hawl i brynu yma yng Nghymru. Fe gymeraf yr ymyriad.

A ydych yn gwybod beth yw’r data—yr ystadegau—ar lefelau adfeddiannu tai ar gyfer y rhai sydd wedi defnyddio’r hawl i brynu?

Mae yna fater yn codi ynglŷn ag adfeddiannu tai. Mae yna fater yn codi ynglŷn â’r gallu i bobl gael mynediad i’r farchnad dai yn fwy cyffredinol. Ond ni allwch ddefnyddio’r data hwnnw i gyflwyno deddfwriaeth gerbron y Cynulliad hwn mewn gwirionedd i wahardd arfer sydd wedi grymuso’n gymdeithasol i’r fath raddau. Byddai’n llawer gwell i’r Gweinidog ddefnyddio ei amser a’i adnoddau ac amser y Llywodraeth ar ddatblygu strategaeth a fydd yn arwain at gynyddu nifer y tai newydd yma yng Nghymru, a nifer y tai sy’n cwblhau yng Nghymru, fel bod mwy o stoc i bobl ei phrynu mewn gwirionedd a’u bod yn rhan o’r farchnad eiddo honno.

Drwy gyfyngu ar y cyflenwad, rydych yn gwthio’r galw i fyny ac yn y pen draw, mae pris eiddo’n codi. Felly, mae’r gwahaniaeth rhwng y cyflog fydd gan yr unigolyn i’w wario a’r gallu i gael morgais i allu prynu tŷ yn tyfu fwyfwy yma yng Nghymru. Nid yw honno’n sefyllfa gynaliadwy. Hyd yma, mae Llywodraethau Llafur olynol wedi methu mynd i’r afael â hynny. Rydych yn dechrau ar eich cyfnod, Ysgrifennydd y Cabinet; defnyddiwch y ddadl hon i drefnu sut rydych yn mynd i wneud hynny, ond byddwn yn eich annog ac yn gofyn i chi ailystyried y defnydd o ddeddfwriaeth i wahardd yr un offeryn grymusol yn gymdeithasol sydd wedi trawsnewid cymaint o fywydau yma yng Nghymru yn gyffredinol, ac yn wir, ar draws y Deyrnas Unedig.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant—Carl Sargeant.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Croesawaf y ddadl heddiw—y drydedd ar dai, rwy’n meddwl, yn yr un faint o wythnosau. Mae cartref diogel, sicr a fforddiadwy yn angen sylfaenol. Mae’n hanfodol i iechyd a lles pobl a’r gallu i wireddu eu potensial llawn. Mae tai yn flaenoriaeth i’r Llywodraeth hon. Rwyf wedi ymrwymo’n bendant i sicrhau ein bod yn gwneud popeth yn ein gallu i helpu pobl i ddiwallu eu hanghenion tai a gwneud y gwahaniaeth go iawn y mae llawer o bobl wedi sôn amdano yn y Siambr heddiw.

Nid yw’r farchnad dai yn gweithio i bawb, ond yn ganolog i’r ddadl heddiw, rwy’n credu, mae tegwch—yr angen i sicrhau y gall y rhai nad ydynt yn gallu manteisio i’r eithaf ar y farchnad gael cartref sefydlog, fforddiadwy.

Ein rôl fel Llywodraeth yw sicrhau bod y system dai yn gweithio, gan ymyrryd yn ôl yr angen i wneud iddi weithio’n well, yn enwedig i rai difreintiedig. Mae hyn yn sylfaenol i’n nod o hyrwyddo ffyniant a chyfiawnder cymdeithasol. Mae tai cymdeithasol yn chwarae rhan hanfodol, ac mae eu diogelu yn un o’r ffyrdd gorau o ddefnyddio polisi tai i drechu tlodi a hyrwyddo lles cymunedau. Mae mynediad at dai gweddus, cost isel yn cynyddu incwm gwario ac yn atal amddifadedd materol. Dyma’r sbardun i gyflogaeth. Nid fy ngeiriau i, ond rhai Sefydliad Joseph Rowntree. Mae tai cymdeithasol yn darparu sylfaen gadarn i fywydau pobl ac felly’n cyfrannu at iechyd, addysg a’r nodau economaidd, a rhaid i ni beidio ag anghofio neu golli hynny byth.

O ganlyniad i’r polisi a gyflwynwyd gan y Llywodraeth Geidwadol yn 1981, rydym wedi colli nifer syfrdanol o dai cymdeithasol, mwy na 138,000 o gartrefi—bron i hanner ein holl stoc tai cymdeithasol. Mae angen camau pendant er mwyn galluogi tai cymdeithasol i fod ar gael i’r rhai sydd eu hangen fwyaf, a dyma rydym yn ei wneud drwy’r Bil i roi terfyn ar yr hawl i brynu. Byddwn yn cyflwyno Bil. Rwy’n falch iawn y bydd meinciau Plaid Cymru yn cefnogi’r cynnig hwnnw wrth i ni fynd ag ef drwy’r Siambr. Mae’n amlwg nad yw’r gwrthbleidiau gyferbyn â mi yn gallu cefnogi’r egwyddor honno.

Ar adeg pan fo galw cynyddol am dai, rydym yn dal i weld cartrefi yn cael eu colli yn ein stoc tai. Mae hyn yn golygu bod rhai pobl, gan gynnwys pobl sy’n agored i niwed, yn gorfod aros yn hirach am gartref neu’n gorfod rhentu gan y sector rhentu preifat. Gwrandewais ar y cyfraniadau a wnaed gan rai o Aelodau’r wrthblaid am yr hawl i brynu a’r gallu i gadw stoc. Dyma’r ffeithiau: yn Lloegr—sy’n cael ei hyrwyddo ganddynt—maent yn gwerthu saith cartref tai cymdeithasol ac yn adeiladu un newydd yn eu lle. Sut y mae’r fathemateg yn gweithio?

Andrew R.T. Davies a gododd—

Fe gymeraf ymyriad gan yr Aelod.

Rwy’n ddiolchgar i chi am dderbyn ymyriad, Ysgrifennydd y Cabinet. Fe ddywedoch fod y stoc wedi’i cholli. Fel y dywedodd David, a gyflwynodd y ddadl, roedd hwnnw’n nam ar y cynllun a gyflwynwyd—nad oedd yr arian yn cael ei ddefnyddio i gymryd lle’r stoc. Pam rydych chi, felly, yn cydnabod bod yna ddiffyg o’r fath yn y cynllun gwreiddiol, yn hytrach na gwneud y cynllun yn fwy hyblyg i’r hyn sydd ei angen yn yr unfed ganrif ar hugain a chaniatáu i’r derbyniadau gael eu defnyddio mewn gwirionedd i adeiladu mwy o gartrefi, yn hytrach na gwahardd y cynllun—a defnyddio’r gyfraith i wahardd rhywbeth fel hyn?

Mae gennym lu o gynlluniau. Y model 20,000, y byddaf yn dod ato mewn eiliad—. Gwn fod David yn ceisio esgus nad yw’n deall y ffigurau, ond rwy’n gwybod bod yr Aelod yn dda am wneud hyn. Fe’u hesboniaf yn fanylach.

Gadewch i mi ddweud un ffaith sylfaenol wrthych am yr hawl i brynu a beth sydd wedi digwydd mewn gwirionedd yn y sector hwn: y ffaith amdani yw bod gwir effaith yr hawl i brynu wedi ei gweld wrth i’r blynyddoedd fynd heibio. Mae ymchwil yn dangos bod cyfran sylweddol o gartrefi a werthwyd o dan yr hawl i brynu—mae mwy na 40 y cant o’r rheini wedi cyrraedd y sector rhentu preifat yn y pen draw, gan gynyddu’r union renti yr awgrymodd yr Aelod eu bod yn codi. Dyna’r union reswm pam y mae’r rhain yn eiddo anfforddiadwy. Mae’n rhaid i ni atal gwerthu mwy o dai cymdeithasol a diogelu stoc tai cymdeithasol. [Torri ar draws.] Mae’r Aelod yn dal ati i weiddi, ond mae’r ffeithiau hyn yn siarad drostynt eu hunain.

Gadewch i ni fynd at y rhifau roedd David a’i gyd-Aelodau am eu herio. Rwy’n ddiolchgar am y cyfle i ddangos ein dull o resymu. Yr adroddiad a gomisiynwyd y cyfeiriodd yr Aelod ato—unwaith eto, mae’n ddogfen dda iawn—yw adroddiad y Sefydliad Polisi Cyhoeddus i Gymru, ‘Future Need and Demand for Housing in Wales’, ym mis Medi 2015. Roeddent yn rhagweld angen ychwanegol am 174,000 o gartrefi i gyd yn y cyfnod 2011-31. Byddai hyn yn cyfateb i 8,700 y flwyddyn, a bydd angen 5,200 ohonynt—tua 60 y cant—yn sector y farchnad, a thua 3,500—40 y cant y flwyddyn—yn y sector cymdeithasol, sef cyfanswm o 70,000 o gartrefi rhent cymdeithasol ychwanegol dros y cyfnod o 20 mlynedd nesaf.

Rydym yn glir fod ein targed o’r llynedd, a fydd—. Pan fydd yr ystadegau’n cael eu rhyddhau, rwy’n hyderus y byddwn wedi cyrraedd ein stoc o 10,000 o dai cymdeithasol yn nhymor diwethaf y Llywodraeth hon. Mae’r targed uchelgeisiol o 20,000 bellach yn rhywbeth a fydd yn cael ei gyfrannu gan lawer o gyfleoedd a chynlluniau rydym yn eu hyrwyddo, ond hefyd gan y farchnad. Cyfarfu Lesley Griffiths a minnau â’r adeiladwyr tai preifat y bore yma i siarad am faterion cynllunio ac agweddau eraill ar ddatblygu.

Ond gadewch i mi atgoffa’r Siambr hefyd fod y rhan fwyaf o’r meinciau gyferbyn, pan oeddwn yn Weinidog cynllunio, wedi ysgrifennu ataf am y cynlluniau tai cymdeithasol roeddent eisiau eu hatal yn eu cymunedau, felly peidiwch â dweud wrthyf fod angen mwy o dai arnom. Rydych yn dweud un funud eich bod eisiau mwy o dai, ond nid ydych am iddynt fod yn agos atoch chi. [Torri ar draws.]

Gadewch i mi ddweud wrthych: byddwn yn deddfu ar yr hawl i brynu yn y Siambr—[Torri ar draws.]

A gawn ni wrando ar y Gweinidog, os gwelwch yn dda?

[Yn parhau.]—gyda chefnogaeth Plaid Cymru, a ni fydd y rhai sy’n hyrwyddo adeiladu tai yma yng Nghymru.

Diolch.

Nes y byddwch yn dawel, nid wyf yn mynd i alw ar eich person i ymateb i’r ddadl. Felly, os gallwch fod yn dawel, fe alwaf ar Suzy Davies i ymateb i’r ddadl—Suzy Davies.

Rwy’n ddiolchgar iawn i chi, Ddirprwy Lywydd. Diolch yn fawr i bawb sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl heddiw. Mae’r ddadl hon yn ymwneud â chyflenwad—cyflenwad o dai fforddiadwy mawr eu hangen. Rwy’n cydnabod, ac wrth gwrs, yn derbyn bod yna safbwyntiau gwahanol ar hyn, gyda rhai ohonynt yn seiliedig ar ideoleg a rhai’n seiliedig ar brofiad, ond nid oes yr un o’r cyfraniadau a glywais gan y pleidiau eraill heddiw yn esbonio pam nad yw Llywodraeth Cymru wedi cyrraedd ei thargedau tai i adeiladu digon o gartrefi newydd, gan gynnwys tai fforddiadwy, a pham y bydd diddymu’r hawl i brynu mewn gwirionedd yn datrys y broblem honno. Mae’n ymddangos nad oes unrhyw ddirnadaeth, pe bai’r cydbwysedd rhwng y cyflenwad a’r galw yn well, gyda llif mwy sefydlog drwy’r system yng Nghymru, yna ni fyddem yn wynebu’r math o gynlluniau datblygu lleol lle rydym yn sôn am bentrefi cyfan yn ymddangos ar gyrion cymunedau sy’n bodoli’n barod, neu ruthro mawr tuag at gyflenwad mawr o dai cymdeithasol yn hytrach na chyflenwad tai cymysg. Nid wyf yn clywed dim am yr hyn sy’n digwydd gyda’r bwlch sgiliau sy’n ein hwynebu bob tro y mae yna gynnydd yn y galw am dai a gostyngiad yn y galw am dai. Ni fyddem yn wynebu i’r fath raddau y diffyg cyfatebiaeth rhwng tai pobl a’u hanghenion tai sy’n newid dros oes—nac, y wir, y byddai yna lai o bwysau ar i fyny ar brisiau tai yn y sector preifat.

Mae’r hawl i brynu yn awr yn helpu llywodraeth leol a Landlordiaid Cymdeithasol Cofrestredig i ddarparu’r cartrefi cywir yn y mannau cywir ar wahanol adegau ym mywydau pobl. A phan fo’r disgownt yn realistig, ac nid yw wedi bod yn realistig yng Nghymru—nac yn Lloegr, mewn gwirionedd, dros gyfnod y Llywodraeth Lafur—yna gellir rhyddhau peth o’r stoc i’r sector preifat fel rhan o’r cymysgedd o berchnogaeth a rhentu, ond wedyn rydych yn adfer ecwiti i adeiladu’r stoc newydd, a gallem fod yn eu hadeiladu i ymateb yn fwy parod i gynnydd a gostyngiad yn y boblogaeth.

Pa un a ydych angen tai cymdeithasol—ac rwy’n golygu tai cymdeithasol, nawr—ar hyd eich oes ai peidio, mae’n bosibl iawn y byddwch angen y rhyddid i symud o’ch eiddo bach cyntaf, efallai i gartref mwy o faint i deulu ac efallai i mewn i eiddo arall sy’n fwy addas ar gyfer yr anghenion sy’n codi o oedran neu anabledd. Nid yw’n ymwneud yn unig â’r niferoedd roedd David Melding yn siarad amdanynt, ond â’r gymysgedd o dai sydd angen newid, ac nid yw’r gymysgedd honno o dai yn cael ei chyflenwi ar hyn o bryd. Yr hyn na ddylai tai cymdeithasol fod yw magl sy’n cadw teuluoedd mewn cartrefi sy’n rhy fach ar eu cyfer neu bobl hŷn mewn eiddo sy’n mynd yn drech na hwy. A dyna sy’n digwydd pan nad oes neb yn adeiladu tai cymdeithasol newydd. Mae Andrew R.T. Davies yn iawn: mae cael gwared ar yr opsiwn hwn yn cyfyngu ar opsiynau pobl i gynllunio eu bywydau eu hunain. Nid yw’n ymwneud â thai cymdeithasol neu dai preifat; mae’n ymwneud â’r ddau a chaniatáu i bobl bontio rhwng y ddau os ydynt yn dymuno gwneud hynny.

Nawr, dywedodd David Melding fod dros 8,000 o bobl ar restr aros am dai cymdeithasol ers nifer o flynyddoedd, ac nid wyf yn credu y dylai Llywodraeth Cymru fod yn falch o hynny. Nid oes cyfiawnder cymdeithasol yn hynny. Nid wyf yn gwybod llawer am Keynes, David, ond rwy’n gwybod am ddatblygwyr, ar ôl gweithio gyda hwy drwy’r cyfnodau o ffyniant yn y farchnad dai a dirwasgiad yn seiliedig ar eiddo am nifer o flynyddoedd.

A wnaiff yr Aelod ildio?

Rwy’n brin o amser braidd, felly os gallwch fod yn gyflym. Diolch.

Ar y pwynt am nifer y bobl sy’n aros am dai cymdeithasol, onid yw hynny’n dangos i’r Aelod fod yna broblem wirioneddol gyda phobl yn defnyddio eiddo yn y sector preifat, a’r hyn y maent ei eisiau yw tenantiaethau diogel yn y sector tai cymdeithasol?

Yr hyn y mae’n ei ddangos i mi yw nad yw Llywodraeth Cymru wedi ei gwneud yn hawdd i unrhyw un adeiladu tai cymdeithasol yn ystod y cyfnod hwnnw.

Mae datblygwyr yn hoffi adeiladu ystadau tai mawr, heblaw pan fo dirywiad yn yr economi pan fyddant yn wynebu llawer o risg. Yr hyn y maent yn ei hoffi, yn enwedig y math o ddatblygwyr llai o faint sydd gennym yma yng Nghymru, yw’r gwaith cyson—y broses o werthu ac adeiladu eto sydd gennych yn y broses hawl i brynu, fel rydym yn sôn amdano yn yr unfed ganrif ar hugain. Mae’n ymwneud mewn gwirionedd â rhoi sicrwydd i ddatblygwyr llai o faint.

Bethan Jenkins, roeddech yn iawn; mae llawer o bobl yn dymuno bod yn berchen ar eu cartref eu hunain, felly pam cau un llwybr sy’n eu helpu i gyflawni hynny? Mae’r hawl i brynu yn yr unfed ganrif ar hugain yn ymwneud â helpu pobl i brynu eu cartrefi eu hunain, mae hynny’n wir, ond nid ar draul tai cymdeithasol. Mae’n rhyddhau ecwiti i adeiladu’r tai cymdeithasol newydd. Byddai eich cwestiwn i’r cynghorau: pam nad ydynt yn ei ddefnyddio ar gyfer hynny? Ni allwch ddefnyddio camgymeriadau’r 1980au i ddadlau yn erbyn yr hawl i brynu yn awr. Nid yw’n cael ei ailadrodd; nid yw’r camgymeriadau hynny’n bodoli yn 2016, ac mae’n rhaid i mi ofyn o ddifrif pwy sy’n byw yn y gorffennol yn hyn o beth.

Gwnaeth Mark Isherwood y pwynt nad yw methu â chyrraedd targedau tai yn gwneud dim oll i leddfu rhestrau aros. Gellid lleihau’r rhestrau aros hynny pe bai rhai unigolion yn gadael y sector tai cymdeithasol ac yn symud i mewn i’r sector preifat, ac yna gall cynghorau adeiladu cartrefi ar gyfer y rhai lle mae yna—. Mae’n lleihau’r galw, yn ogystal â darparu stoc newydd.

Jenny Rathbone, rwy’n meddwl eich bod wedi gwneud y pwynt i ni i raddau: nid yr un un yw’r hawl i brynu yn awr â’r hawl i brynu yn yr 1980au; i bob pwrpas mae’r derbyniadau’n cyfnewid y newydd am yr hen—neu’r hen am y newydd, dylwn ddweud. Mae’n gyfarwyddyd i gynghorau ddefnyddio’r ecwiti i fynd ati i adeiladu. Ond byddwn yn cytuno bod yn rhaid i gyfradd y disgownt fod yn briodol i’r farchnad leol, fel y mae yn Lloegr yn awr. Ond ni all fod mor isel nes ei fod yn lladd y galw am hynny.

Cyfeiriodd Mohammad Asghar a Gareth Bennett at y pwynt fod lleoliad tai newydd yn ystyriaeth bwysig. Mae hynny’n wir. Bethan Jenkins, fe sonioch am yr hen broblemau gyda getos, a does neb eisiau gweld hynny eto, ond rwy’n siŵr eich bod yn falch fod y Customs House wedi cael ei ddefnyddio fel lleoliad ar gyfer tai cymdeithasol, ac y gall ein treftadaeth sefyll ochr yn ochr ac nid yn annibynnol ar ei gilydd, sy’n amlwg yn brofiad y mae Mohammad Asghar wedi’i gael yng Nghasnewydd. [Torri ar draws.] Yn bendant.

I orffen, Ysgrifennydd y Cabinet, oes, mae arnom angen cartrefi diogel a fforddiadwy—yn syml iawn felly, a wnewch chi adeiladu rhai? Diolch.

Iawn, diolch. Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gwrthwynebiad. Diolch. Gohiriaf y pleidleisio ar yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.