Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Jane Hutt, a gwelliannau 2, 3, 4 a 5 yn enw Paul Davies. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliannau 2, 3, 4, 5 a 6 yn cael eu dad-ddethol.

Ac rydym yn awr yn symud ymlaen i ddadl Plaid Cymru, ac rwy’n galw ar Adam Price i wneud y cynnig.

Cynnig NDM6176 Rhun ap Iorwerth

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi cynlluniau llwyddiannus fel dydd Sadwrn busnesau bach i gynyddu nifer y bobl sy’n ymweld â chanol trefi ledled Cymru.

2. Yn nodi, o ganlyniad i gytundeb cyllideb Plaid Cymru â Llywodraeth Cymru, y caiff cronfa ei sefydlu a fydd yn galluogi awdurdodau lleol i gynnig cyfleusterau parcio ceir am ddim yng nghanol trefi ledled Cymru, gan roi hwb hanfodol i adfywio canol trefi.

3. Yn gresynu fod y system ardrethi busnes bresennol yn rhoi baich anghymesur ar fusnesau bach sydd ag eiddo yng Nghymru, o’i gymharu â gweddill y DU.

4. Yn gresynu at effaith y gwaith diweddar o ailbrisio ardrethi busnes ar rai busnesau bach yng Nghymru.

5. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i:

a) ehangu’r cymorth pontio sydd ar gael i fusnesau bach y mae gwaith ailbrisio ardrethi annomestig 2017 yn effeithio arnynt;

b) archwilio’r posibilrwydd o ddynodi Cymru gyfan yn ardal fenter er mwyn rhoi’r math o fantais gystadleuol i Gymru sydd ei hangen i gau’r bwlch economaidd rhwng Cymru a gweddill y DU;

c) sicrhau y rhoddir y pwysau dyledus i fuddiannau busnesau bach yng ngwaith y Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol newydd i Gymru a’r Banc Datblygu Cenedlaethol;

d) pennu targed i godi lefelau presennol caffael o 55 y cant i o leiaf 75 y cant o wariant sector cyhoeddus Cymru yng Nghymru; ac

e) cyflwyno ymgyrch ‘prynu’n lleol’ wedi’i hanelu at ddefnyddwyr a phrif brynwyr yng Nghymru.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Lywydd. Mae’n bleser mawr cael cynnig y cynnig hwn yn enw fy—nid oes gennym ffrindiau anrhydeddus yn y lle hwn, nac oes? Ond mae’n ffrind ac mae’n eithaf anrhydeddus. [Chwerthin.]

Mae’n ddadl amserol, yn amlwg, gan y bydd y pedwerydd Dydd Sadwrn Busnesau Bach cenedlaethol yn cael ei gynnal cyn hir, digwyddiad a gynhelir ar draws pedair gwlad y Deyrnas Unedig. Mae’n ymgyrch genedlaethol ym mhob un o’r gwledydd hynny, a fe’i cynlluniwyd i annog pobl i siopa’n lleol a chefnogi busnesau bach, ac rwy’n siŵr ein bod am glywed ei fod yn cael—gallaf ragweld yn bendant yn ôl pob tebyg—cefnogaeth drawsbleidiol yn y Cynulliad hwn.

Wrth gwrs, mae’n dipyn o wireb ym myd gwleidyddiaeth i ddweud mai busnesau bach yw asgwrn cefn ein heconomi. Ond mae’n amlwg yn wir, onid yw? Pan edrychwn ar y data, mentrau bach a chanolig eu maint sydd i gyfrif am 99 y cant o stoc busnes Cymru, ac maent yn cyflogi ymhell dros hanner y gweithlu yn y sector preifat. Dyna swyddi i dros 0.5 miliwn o bobl. Ac wrth gwrs, fe welsom, wrth i Gymru ddioddef tonnau—mae’n aml yn teimlo fel ton ar ôl ton—o newid economaidd strwythurol, wrth i ni golli llawer o’n diwydiannau trwm, ac wrth i’n cyflogwyr mawr gilio o’r neilltu, yn anffodus, busnesau bach a chanolig Cymru sydd wedi gorfod ysgwyddo’r baich, ac maent wedi gwneud hynny mewn modd arwrol mewn llawer o achosion, ac mewn amgylchiadau na fuasent hwy na neb arall yn eu dewis. Felly, mae’r ddadl hon yn ymwneud â chyflwyno cynigion polisi cyhoeddus amserol ac arloesol i gefnogi’r peiriant economaidd craidd hwnnw rydym i gyd yn dibynnu arno. Ni allwn gyflawni’r holl bethau y byddem yn dymuno o ran ansawdd ein gwasanaethau cyhoeddus heb y peiriant cynhyrchu cyfoeth hwn, sy’n sylfaen i gymaint o bethau rydym am eu cyflawni fel cenedl ac fel cymdeithas. Felly, mae’r ddadl hon yn gwbl hanfodol.

Mae’n ymddangos i mi ein bod wedi cyrraedd un o’r trobwyntiau hynny yn yr economi. Mae yna ddangosyddion cadarnhaol. Os ydych yn meddwl am rôl bosibl busnesau bach, mae yna rai pethau sy’n destun llawenydd, oherwydd yn sgil technoleg newydd—y rhyngrwyd yn bennaf, ond nid yn unig wrth gwrs—mae’r rhwystrau sy’n atal mynediad i bobl sydd â syniad da ac sy’n awyddus i ddilyn trywydd y syniad hwnnw wedi diflannu. Maent wedi diflannu yng Nghymru ac ar draws y byd, a chaiff hynny ei adlewyrchu yn y cynnydd mewn entrepreneuriaeth. Caiff ei adlewyrchu yn y math o is-ddiwylliant busnes newydd bywiog a welwn yn y ddinas hon ac mewn trefi a dinasoedd ledled Cymru. Felly, dyna un weledigaeth ar gyfer y dyfodol. [Torri ar draws.] Iawn, fe ildiaf.

Diolch i Adam am ildio. A fuasai’n nodi nad arloesedd unigryw mewn busnesau newydd yn unig yw hyn, ond cwmnïau stryd fawr sefydledig, mewn gwirionedd, sy’n gallu edrych fel ffenestri blaen siopau stryd fawr traddodiadol iawn hefyd? Ymhlith y rhain mae siop esgidiau yn fy etholaeth i, yn nyffryn Garw, ym Mhontycymer, sy’n edrych fel siop draddodiadol iawn, os nad braidd yn hen ffasiwn o’r tu blaen, ac eto mae’n gwerthu mwy o Dr. Martens ar y rhyngrwyd na’r rhan fwyaf o gwmnïau eraill yn y DU.

Ie, yn hollol. A fyddwn ni’n ei weld yn gwisgo pâr o’r rheini yr wythnos nesaf hefyd—neu yn awr efallai? [Chwerthin.]

Rwy’n credu bod busnesau sy’n bodoli eisoes yn ailddyfeisio eu hunain, yn sicr, a’r un mor entrepreneuraidd â busnes newydd. Mae’n bosibl ein bod yn cael ein llyncu ormod gan gyhoeddusrwydd busnesau newydd yn unig, efallai, ond mewn gwirionedd fe wyddom o waith y Ffederasiwn Busnesau Bach ar greu’r mittelstand Cymreig fod rôl busnesau presennol a busnesau sefydledig, a pharhad busnesau sydd wedi magu gwraidd a sicrhau bod cynllunio priodol ar gyfer olyniaeth, yn gwbl hanfodol hefyd.

Y weledigaeth gyferbyniol hunllefus ar gyfer y dyfodol, wrth gwrs, yw un lle rydym i gyd yn prynu ein nwyddau gan un darparwr monopoli o’r enw Amazon. Dyna weledigaeth cyfalafiaeth hyperwarysau’r dyfodol, lle y ceir un gadwyn gyflenwi fyd-eang a lle nad oes fawr ddim yn cael ei gynhyrchu’n lleol, ac rydych yn gweld bod yr ymwreiddio sydd gennych drwy fodolaeth busnesau bach yn yr economi leol yn cael ei golli.

Felly, sut y gallwn gael mwy o’r weledigaeth gadarnhaol a llai o’r un negyddol? Rwy’n credu mai dyna’r cwestiwn arholiad, os hoffech, i bleidiau gwleidyddol ac i wleidyddion ar draws y byd gorllewinol ar hyn o bryd. Rydym wedi nodi rhai o’n syniadau yn ein cynnig ac rwy’n siŵr y byddwn yn clywed rhai o syniadau’r pleidiau eraill hefyd.

Pan fyddwn yn edrych ar y data, wrth gwrs, mae’n ddarlun cymysg. Felly, o ran nifer yr ymwelwyr, wrth i ni weld gwahanol batrymau manwerthu yn dod i’r amlwg, mae nifer yr ymwelwyr yn cynyddu: yng Nghaerdydd, mae wedi dyblu, mewn gwirionedd, rhwng 2007 a 2015, ac roedd ychydig o gynnydd ym Mhontypridd ac ym Mhen-y-bont ar Ogwr hefyd. Felly, nid yw’n ddu i gyd, ond mewn gwirionedd, pe baech yn edrych yn fanwl iawn ar y ffigurau—

A wnewch chi ildio?

Gwnaf, yn sicr.

Gan siarad fel Aelod dros Gaerdydd drwy ranbarth Canol De Cymru, a wnaiff yr Aelod gydnabod bod y cynnydd yn nifer yr ymwelwyr yng nghanol Caerdydd yn rhywbeth i’w groesawu, ond mae’r cynnydd hwnnw wedi ei ganolbwyntio’n bennaf ar ailddatblygiad Dewi Sant 2, sy’n ddatblygiad manwerthu sy’n ticio pob blwch, gydag opsiwn bwyta ac yn aml iawn, nid yw pobl yn bwrw allan i gael profiad ehangach o Gaerdydd, a’i bod yn bwysig fod yr awdurdod lleol a Llywodraeth Cymru yn hyrwyddo Caerdydd yn yr ystyr ehangach ac nid datblygiad Dewi Sant yn unig?

Yn hollol, ac mae wedi rhagweld fy mhwynt mewn gwirionedd. Mae gan yr eglwysi cadeiriol disglair hyn yn y byd manwerthu modern ran bwysig i’w chwarae, wrth gwrs, ac ni fuasem eisiau i bobl fynd i rywle arall a theithio ymhellach i gael y mathau hynny o brofiadau, ond pan edrychwn ar rai o’r trefi llai a gysylltir, yn draddodiadol, â busnesau llai yn arbennig, ac yn wir, fel y mae’n ei ddweud yn gywir, rhai o’r canolfannau mewn dinasoedd yn ogystal, rydym yn gweld darlun gwahanol, ac mae’n un mwy negyddol. Felly, gostyngiadau mawr yn nifer yr ymwelwyr mewn llefydd fel Aberystwyth, Caerffili a Chaergybi, ac yn y blaen. Mae hynny’n ymwneud yn rhannol ag effeithiau siopa ar-lein; mae’n ymwneud yn rhannol â chystadleuaeth canolfannau siopa ar gyrion y dref yn ogystal. Rydym yn gweld, yn gyffredinol, fod gostyngiad sylweddol wedi bod yn nifer y busnesau manwerthu mewn llawer o drefi a dinasoedd yng Nghymru, ac wrth gwrs, mae gennym gyfradd uwch o siopau gwag o gymharu â Lloegr, er enghraifft: tua 15 y cant ym mis Mehefin eleni o’i gymharu ag 11 y cant neu 12 y cant yn Lloegr ac yn yr Alban.

Felly, mae her patrwm newidiol manwerthu yn sicr yn un bwysig iawn i ni yng Nghymru, ac mae angen i ni ymateb iddi. Mae’n rhaid i ran o’r ymateb, fel rydym wedi’i drafod sawl gwaith yn y Siambr hon, edrych ar ardrethi busnes. Nid yw’n ymddangos yn iawn i mi ein bod, mewn gwirionedd, yn trethu pobl sydd mewn adeilad manwerthu ffisegol yn uwch na’r rhai sy’n masnachu ar-lein. Felly, rwy’n credu bod angen i ni gael ymateb mwy arloesol i hynny.

Yn y gwelliant, rydym wedi cysylltu hwn â photensial ehangach, sef troi Cymru gyfan yn ardal fenter. Mae angen i ni greu rhywfaint o fantais gystadleuol, rhywfaint o fantais gymharol, i’n busnesau yn gyffredinol—busnesau bach, canolig eu maint ac eraill. Nid yw’n syniad gwreiddiol, rhaid i mi gyfaddef, i wneud Cymru gyfan—fel y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ei wybod, ond nid wyf yn cyfeirio at yr erthygl yn ‘The Spectator’. A dweud y gwir, Plaid Unoliaethol Ulster a alwodd am wneud Gogledd Iwerddon yn ardal fenter yn ddiweddar, felly nid wyf yn siŵr mai dyna’r math o gynghrair Geltaidd y buasai fy nghyfaill y tu ôl i mi wedi’i chefnogi. Ond gall syniadau da ddod o unrhyw gyfeiriad, ac yn sicr, mae angen i ni geisio dod o hyd i syniadau newydd ac arloesol sy’n rhoi mantais o’r fath i’n busnesau, yn enwedig busnesau bach a chanolig eu maint a busnesau newydd ac yn y blaen.

Caffael—mater allweddol, unwaith eto. Yn amlwg rydym wedi ailadrodd pwysigrwydd y sector cyhoeddus sawl gwaith, ac rwy’n credu y bydd fy nghyd-Aelodau yn cyfeirio at hynny, ond buaswn hefyd yn ein hannog i edrych ar y sector preifat. Gadewch i ni edrych ar yr hyn y gall ein busnesau mawr yn y sector preifat ei wneud hefyd o ran caffael lleol. Pam na allem gael ymgyrch i annog pobl i brynu’n lleol a phrynu cynnyrch Cymreig sy’n cynnwys y sector preifat a chael nod barcud ar gyfer cyfrifoldeb lleol corfforaethol, os hoffech, fel ein bod yn gwybod, hyd yn oed pan fyddwn yn siopa neu’n gwneud busnes gyda busnesau mwy, eu bod hwy eu hunain wedi’u cloi mewn cadwyn gyflenwi leol? Mae Llywodraeth Rwmania newydd basio Bil sy’n mynnu bod 51 y cant o’r bwyd mewn archfarchnadoedd lleol yn Rwmania yn rhan o’r hyn y maent yn ei alw’n ‘gadwyn gyflenwi fer’—hynny yw, mae’n rhan o’r system fwyd leol yn y bôn. Ac maent yn dal i fod yn rhan o’r Undeb Ewropeaidd. Mae’n ddehongliad llawer mwy creadigol o bosibl nag a gawsom hyd yn hyn o reolau caffael yr UE. Os gallant hwy ei wneud, yna, yn sicr, fe allwn ninnau hefyd.

Y banc datblygu, y comisiwn seilwaith cenedlaethol—yn bendant mae angen i’r sefydliadau newydd hyn y byddwn yn eu creu wrando ar anghenion busnesau bach. Nid yw busnesau bach bob amser wedi—mae ganddynt y Ffederasiwn Busnesau Bach erbyn hyn, ond efallai nad ydynt bob amser wedi bod â’r pŵer lobïo sydd gan fusnesau mawr. Weithiau, pan fyddwn yn ystyried creu’r sefydliadau hyn, mae anghenion busnesau bach yn cael eu hanwybyddu. Rwy’n falch o weld bod yr achos busnes ar gyfer y banc datblygu, yn arbennig, yn pwysleisio’r angen i ddarparu benthyciadau i ficrofusnesau. Yn yr un modd, gyda’r comisiwn seilwaith cenedlaethol, rwy’n gwybod beth y mae’r busnesau bach yng Nghymru yn ei ystyried yn angen dybryd o ran seilwaith. Nid y tagfeydd ar yr M4 yw’r broblem mewn gwirionedd, ond y tagfeydd yn ein seilwaith digidol, yr anallu i gysylltu i’r un graddau ag y mae busnesau o gwmpas y byd yn cysylltu. Rwy’n siŵr mai dyna ble y byddent yn hoffi ein gweld yn buddsoddi.

Rwyf wedi dethol y chwe gwelliant i’r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2, 3, 4, 5 a 6 eu dad-ddethol. Rwyf yn galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith i gynnig yn ffurfiol gwelliant 1 a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt.

Gwelliant 1—Jane Hutt

Dileu’r cyfan a rhoi yn ei le:

Yn nodi:

a) effaith cynlluniau llwyddiannus fel dydd Sadwrn busnesau bach, sy’n cynyddu nifer y bobl sy’n ymweld â chanol trefi ledled Cymru;

b) cytundeb y gyllideb ddrafft gyda Phlaid Cymru, sy’n cynnwys £3m a fydd yn galluogi awdurdodau lleol i gynnal cynlluniau peilot i asesu effaith cynnig mannau parcio am ddim yng nghanol trefi;

c) bod y system ardrethi busnes bresennol yn codi £1bn, sy’n cefnogi gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru y mae busnesau bach yn dibynnu arnynt;

d) nad yw’r gwaith ailbrisio ardrethi busnes a gynhaliwyd gan Asiantaeth y Swyddfa Brisio, sef asiantaeth annibynnol, wedi ei gynllunio i godi refeniw ychwanegol ac er bod rhai gwerthoedd ardrethol wedi cynyddu, maent wedi gostwng ar y cyfan;

e) ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gyflwyno cynllun rhyddhad ardrethi busnes newydd, parhaol yn 2018;

f) bod y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol wedi cynyddu nifer y busnesau bach yng Nghymru sy’n cael contractau; a

g) bwriad Llywodraeth Cymru i:

i) sicrhau y rhoddir pwysau dyledus i fuddiannau busnesau bach a chanolig yng ngwaith y Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol newydd i Gymru a’r Banc Datblygu Cenedlaethol; a

ii) cyhoeddi blaenoriaethau economaidd newydd yn 2017, i wneud Cymru’n fwy llewyrchus a sicr.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Cynnig

Galwaf ar Nick Ramsay i gynnig gwelliannau 2, 3, 4, 5 a 6 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies.

Gwelliant 2—Paul Davies

Ychwanegu ar ddiwedd pwynt 1:

‘ond yn gresynu mai yng Nghymru y mae’r raddfa uchaf yn y DU o siopau gwag ar y stryd fawr a bod nifer yr ymwelwyr â’r stryd fawr yng Nghymru wedi disgyn 1.4 y cant o’i gymharu â mis Hydref 2015.’

Gwelliant 3—Paul Davies

Dileu pwynt 2 a rhoi yn ei le:

Yn croesawu ymrwymiad y gyllideb ddrafft i gyflwyno cynllun peilot ar gyfer parcio am ddim ac yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithio mwy gyda’r diwydiant manwerthu i lunio dull integredig o adfywio canol trefi, sy’n ymgorffori parcio am ddim, diwygio ardrethi busnes, cynllunio wedi’i symleiddio, rheolwyr canol trefi ac economi gyfrifol gyda’r nos.

Gwelliant 4—Paul Davies

Ym mhwynt 5, dileu is-bwynt (b).

Gwelliant 5—Paul Davies

Ychwanegu is-bwynt newydd ar ddiwedd pwynt 5:

‘cydnabod manwerthu fel sector flaenoriaeth wrth ddatblygu strategaeth economaidd newydd Llywodraeth Cymru.’

Gwelliant 6—Paul Davies

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn gresynu bod llywodraeth glymblaid Cymru’n Un wedi methu ag ymestyn y rhyddhad ardrethi busnes i fusnesau bach yng Nghymru.

Cynigiwyd gwelliannau 2, 3, 4, 5 a 6.

Diolch, Lywydd. Rwy’n falch o gyfrannu at y ddadl hon ac i gynnig gwelliannau’r Ceidwadwyr Cymreig yn enw Paul Davies. Fel y mae ein gwelliannau yn nodi, Cymru sydd â’r gyfradd uchaf o siopau gwag ar y stryd fawr yn y DU, ac mae nifer yr ymwelwyr wedi gostwng 1.4 y cant, o’i gymharu â Hydref 2015. Iawn, un o nifer o ystadegau, ond ystadegyn pwysig serch hynny. Rwy’n credu ein bod i gyd yn ymwybodol iawn o’r rhan bwysig y mae ein strydoedd mawr yn chwarae mewn economïau lleol ledled Cymru, ac mae hynny’n wir mewn rhannau trefol a gwledig o Gymru. Rydym wedi cael llawer o ddadleuon—rhai ohonom yn fwy nag eraill—yn y Siambr am hyn dros y blynyddoedd. Rwyf wedi siarad mewn llawer ohonynt, ac yn y Cynulliad diwethaf, cadeiriais adroddiad y Pwyllgor Menter a Busnes ar adfywio strydoedd mawr. Mae gennyf gopi ohono yma. Mae’n parhau i fod yn ddeunydd darllen perthnasol iawn. Roedd yr adroddiad hwnnw’n gwneud nifer o argymhellion—21, mewn gwirionedd. Faint o’r argymhellion hynny a dderbyniwyd ar y pryd gan Lywodraeth Cymru sydd wedi cael eu gweithredu? Yn wir, yn y dyddiau hynny, nid oedd yr ailbrisiad ar ein radar hyd yn oed, ond roedd materion eraill yn ymwneud â dirywiad ein strydoedd mawr ar y radar, ac roedd Llywodraeth Cymru yn ymwybodol ohonynt. Dair blynedd yn ddiweddarach, rwy’n credu ei bod yn bwysig ein bod yn cael y newyddion diweddaraf ynglŷn â gweithredu’r argymhellion hynny.

Nid oes amheuaeth o gwbl ein bod angen dull integredig, sy’n galw am berthynas agos rhwng Llywodraeth Cymru ar y naill law, y diwydiant manwerthu, system gynllunio symlach, a diwygio ardrethi busnes. Wrth gwrs, er bod hwn yn un o’r cynigion dal popeth, neu ddal llawer o bethau, sy’n cynnwys llawer o wahanol agweddau, effaith ailbrisio ardrethi busnes sydd wedi bod ar flaen ein meddyliau dros yr wythnosau diwethaf. Mae’n rhaid i mi ddweud, gan droi at welliant y Llywodraeth i’r cynnig hwn—wel, mae’n gynnig amgen bron, mae’n debyg mai dyna y buasech yn ei alw—rydym yn gwybod nad bwriad yr ailbrisio yw codi refeniw ychwanegol, ac rydym yn gwybod bod ardrethi wedi gostwng ar y cyfan, ond nid yw hynny’n helpu’r busnesau yr effeithiwyd arnynt gan gynnydd yn yr ardrethi. Gadewch i ni beidio ag anghofio bod y busnesau sydd wedi gweld cynnydd, mewn llawer o achosion, wedi gweld cynnydd sy’n dod â dŵr i’r llygaid. Ddoe, derbyniais e-bost gan etholwr sydd â busnes yn Nhyndyrn, a ddywedodd, ac rwy’n dyfynnu, ‘Gyda phryder, nodaf y cynnydd o 60 y cant yn fy ardrethi busnes, ac rwy’n credu bod hynny’n afresymol, yn anghyfiawn ac yn gwbl ddieflig. Canolfan i ymwelwyr sydd gennym, canolfan na allem ei rhedeg o siop gloi’—Ni fuasai’n bosibl rhedeg y ganolfan o safle ar y rhyngrwyd, yn wir. ‘Nid oes tâl mynediad. Eich penderfyniad’—ac anfonwyd hwn yn benodol at Asiantaeth y Swyddfa Brisio, a chopi ataf fi—’Eich penderfyniad fydd yn pennu yn y pen draw a fyddwn yn aros ar agor ai peidio.’

Cefais un arall ychydig o ddyddiau’n ôl: ‘Rwyf newydd gael gwerth ardrethol diwygiedig ar gyfer fy musnes, ac oherwydd nad oes cynnydd yn nhrothwy’r rhyddhad ardrethi i fusnesau bach ar hyn o bryd, ar gyfer 2017, bydd fy musnes yn wynebu taliad o bron i £2,500 nad yw’n ei dalu ar hyn o bryd. Ni allaf fforddio’r gost hon a bydd yn golygu bod fy musnes yn cau.’ Mae’r e-bost yn mynd ymlaen i ddweud: ‘A allwch roi gwybod sut y gellir osgoi hyn os gwelwch yn dda, neu dewch i’r arwerthiant cau siop rwy’n bwriadu ei gynnal?’

E-byst torcalonnus ac ingol gan bobl sydd ar ben eu tennyn ers iddynt sylweddoli’r effaith y bydd hyn yn ei gael ar eu busnesau.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae hon yn sefyllfa ofidus iawn. Os na fydd unrhyw beth yn cael ei wneud, gallem golli nifer o fusnesau bach y flwyddyn nesaf ar raddfa nas gwelwyd o’r blaen, o leiaf yn y rhannau o Gymru lle y gwelir yr effeithiau gwaethaf. Bydd hynny’n cael effaith ganlyniadol ar strydoedd mawr, cyflogaeth a siopwyr. ‘Does bosibl mai dyma’r bwriad. Rwy’n siŵr nad dyma yw bwriad yr ailbrisio na bwriad Llywodraeth Cymru. Mae ein busnesau angen camau gweithredu a sicrwydd, felly rydym yn cefnogi’r alwad i ehangu’r rhyddhad trosiannol sydd ar gael i fusnesau bach yr effeithir arnynt gan yr ailbrisio hwn. Nid ystadegau’n unig yw’r rhain; mae’r rhain yn bobl go iawn gyda bywoliaeth, staff i’w cyflogi, a theuluoedd i’w magu. Mae cael dau ben llinyn ynghyd yn gallu bod yn ddigon anodd, fel y gwyddom, heb y mathau hyn o godiadau yn yr ardrethi.

Fel y mae’r cynnig yn ei ddweud, mae’r system ardrethi busnes gyfredol yn rhoi baich anghymesur ar fusnesau bach yma, o’i gymharu â gweddill y DU. Yn y pen draw, mae hwn hefyd yn fater o degwch. Mae’r Blaid Lafur wedi dweud erioed mai hi yw plaid tegwch—neu arferai ddweud hynny o hyd—felly, nid wyf yn gweld sut y gallwch eistedd yn ôl a chaniatáu i anghyfartaledd o’r fath ddatblygu rhwng y rhai sydd ar eu hennill a’r rhai sydd ar eu colled, yng Nghymru ac yn wir, rhwng Cymru a thros y ffin, lle y gwelsom wahanol becynnau cymorth rhyddhad ardrethi busnes yn cael eu cyflwyno.

I gloi, Lywydd, gan droi’n fyr at rannau olaf y cynnig, rydym yn credu bod gosod targed i gynyddu lefelau caffael yn syniad da. Mae lefelau caffael Cymru gryn dipyn yn is nag y dylent fod. Cyfarfûm â chwmni peirianneg lleol yng Nghas-gwent y llynedd a oedd wedi rhoi’r gorau i wneud cais am gontractau ar yr ochr hon i’r ffin, oherwydd goruchafiaeth cwmnïau mawr yn y broses. Felly, mae angen mwy o bwysoliad tuag at gwmnïau lleol, ac yn wir, buasai strategaeth prynu’n lleol yn ddatblygiad cadarnhaol iawn. Felly, mae llawer o bethau da yn y cynnig hwn. I gloi, hoffwn ddiolch i Blaid Cymru am ei gyflwyno. Gadewch i ni fwrw ymlaen â’r gwaith o adfywio ein strydoedd mawr a darparu cymorth angenrheidiol i’n busnesau lleol, er mwyn iddynt ffynnu, rhoi arian yn ôl i’r economi leol, a gwella’r amgylchedd economaidd lleol i bawb.

Mae fy sylwadau i yn ymwneud â chymal 2 yn y cynnig, sy’n cyfeirio at barcio. Mae canol trefi gwag a siopau wedi’u bordio i fyny yn olygfa sy’n llawer rhy gyfarwydd ar draws Cymru, er gwaethaf ymdrechion i fywiogi pethau efo ychydig bach o dinsel a goleuadau’r Nadolig yr adeg yma o’r flwyddyn. Mae dirywiad cyson y stryd fawr ledled Cymru yn ein hatgoffa bod angen strategaeth gan y Llywodraeth er mwyn cefnogi busnesau lleol yn ein cymunedau. Fel yr ydym ni wedi’i glywed, mae’n dod yn gynyddol anodd i fasnachwyr oroesi ar y stryd fawr. Tra bod datblygiadau ar gyrion trefi yn ffynnu, a siopa ar-lein ar gynnydd, mae masnachwyr y stryd fawr yn crefu am gefnogaeth gan Lywodraeth Cymru. Yn fy etholaeth i, ym Mangor, mae un o bob pum siop yn wag, er mae’n rhaid imi ddweud fod yna arwyddion bod pethau’n gwella er sefydlu’r ardal gwella busnes yn y ddinas.

Mewn tref arall, Caernarfon, stori o ffyniant sydd i’w gweld wrth i fusnesau bach annibynnol, ‘niche’, greu bwrlwm. Felly, nid ydy’r darlun yn un cwbl ddu. Yn dilyn cytundeb ar y gyllideb rhwng Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru, mae cronfa o £3 miliwn wedi cael ei sefydlu a fydd yn galluogi awdurdodau lleol i beilota defnyddio cyfleusterau parcio ceir am ddim yng nghanol trefi ledled Cymru. Bydd hefyd yn galluogi awdurdodau i asesu gwir effaith hyn ar adfywio canol trefi. Rwy’n prysuro i ychwanegu nad parcio am ddim pob awr o’r dydd pob dydd o’r flwyddyn ym mhob maes parcio ydy’r ateb. I ddechrau, nid yw hynny’n beth realistig, a gallai o hefyd filwrio yn erbyn y bwriad, efo gweithwyr swyddfa yn camddefnyddio’r cynllun, ac yn parcio yna drwy’r dydd, er enghraifft, gan olygu na fydd yna le i bobl sydd am ddod i mewn i’r canol i siopa.

Mae tystiolaeth gan Lywodraeth Cymru ei hun wedi dangos bod cyrchfannau y tu allan i ganol trefi sy’n cynnig parcio am ddim ar eu hennill ar draul canol y trefi. Mae llawer o gynghorau ledled Cymru yn cynnig parcio am ddim am gyfnod dros ŵyl y Nadolig mewn ymdrech i ddenu pobl i wario yng nghanol eu trefi. Mae Cyngor Gwynedd, er enghraifft, yr wythnos yma wedi datgan ei fod am gynnig parcio am ddim ledled y sir er mwyn hybu mwy o bobl i ymweld â’n trefi ni yn ystod y Nadolig. Ond beth mae ein cynnig ni heddiw yn ei nodi yw ein llwyddiant ni i sefydlu cronfa newydd a fydd yn galluogi awdurdodau lleol i gynnig cyfleusterau parcio am ddim ar adegau penodol mewn trefi ledled Cymru. Ym marn Plaid Cymru, cronfa fyddai hon a fyddai’n galluogi awdurdodau lleol i wneud cais am grant er mwyn cynnig parcio am ddim am ychydig oriau ar gyfer cefnogi trefi sydd wir angen y gefnogaeth yna. Mi fyddai angen meini prawf penodol er mwyn sicrhau bod trefi penodol yn gymwys. Buaswn i’n meddwl mai’r cynllun gorau fyddai creu pot o bres mae cynghorau wedyn yn bidio amdano, a bod yna feini prawf ar gael ar gyfer y pres. Er enghraifft, byddai cyngor yn rhoi bid i mewn am, dyweder, £100,000 er mwyn gallu cynnig parcio am ddim am dair awr y dydd am flwyddyn mewn maes parcio bychan, hwylus wrth ymyl y stryd fawr, a’r arian wedyn yn mynd yn rhannol i ddigolledu’r cyngor am y ffioedd y maen nhw’n eu colli. Mi fyddai angen i’r bidiau gael eu mesur yn erbyn meini prawf—er enghraifft, stryd fawr sydd wedi colli hyn a hyn o ‘footfall’ ers hyn a hyn o amser, maes parcio a fyddai’n agos at y stryd fawr, ac eglurhad ynghylch pam fod y cyngor yn meddwl y byddai’n gwneud gwahaniaeth. Byddai angen i’r cyngor orfod mesur llwyddiant y cynllun hefyd er mwyn cynyddu’r dystiolaeth sydd ar gael ynglŷn ag effeithlonrwydd cynnig parcio am ddim er mwyn cynyddu defnydd. Dylai’r gronfa alluogi cynghorau sir i dreialu’r cynllun mewn llefydd penodol.

Dyna amlinellu’n fras rai syniadau ynglŷn â sut y dylid mynd ati rŵan efo’r gronfa, ac fe fyddwn ni’n edrych ymlaen at fod yn rhan o’r trafod yna, os yn bosib, er mwyn i ni ddatblygu cynllun sydd yn hyfyw ac sydd wir yn mynd i gael effaith.

Mae angen strategaeth gyflawn er mwyn adfywio ein strydoedd mawr. Nid ydy cynnig parcio am ddim fel polisi ar ei ben ei hun, wrth gwrs, ddim yn mynd i ddatrys yr holl broblemau. Ond mae angen i’r Llywodraeth fentro efo polisïau fel hwn—polisi amgen, gwahanol—er mwyn ceisio gwrthdroi’r dirywiad hanesyddol.

Ddydd Sadwrn, fel rhan o Ddydd Sadwrn y Busnesau Bach, byddaf yn ymweld ag amrywiaeth o fusnesau bach sy’n cyfoethogi fy etholaeth, gan ddechrau gyda’r siop drin gwallt, Headmistress, yng nghanolfan siopa Maelfa yn Llanedern, sy’n dathlu 40 mlynedd o dorri a siapio gwallt trigolion lleol. Rwy’n siwr ei bod, yn ystod y cyfnod hwnnw, wedi gwrando ar yr holl lwyddiannau a’r siomedigaethau, gan gynnwys y genedigaethau, y marwolaethau a’r priodasau sy’n nodi’r cerrig milltir ym mywydau pobl. Wedyn, byddaf yn mynd draw at y cigydd rhagorol drws nesaf—y cigydd gorau yng Nghaerdydd o bell ffordd—dyn sy’n gwybod yn union o ble y daw ei holl gig a’i wyau, ac sy’n gwneud ei basteiod blasus ei hun. Beth sydd yna i beidio â’i hoffi am becyn stiw am £2.96 y kilo, y gall y teulu tlotaf ei fforddio hyd yn oed, yn ogystal â chig oen gwych y glastraeth, a thoriadau eraill ar gyfer achlysuron arbennig? Yna, byddaf yn cerdded ar draws y coridor i’r siop ffrwythau a llysiau, sy’n cael ei rhedeg gan aelod lleol arall o’r coridor. Bob dydd, am y 40 mlynedd diwethaf, mae hi wedi gadael ei chartref am 5 o’r gloch y bore i fynd i farchnad gyfanwerthu Heol Bessemer i wneud yn siŵr ei bod yn cael cynnyrch ffres am y gwerth gorau i’w chwsmeriaid. Mae hi’n dosbarthu eitemau swmpus fel sachau o datws i dai pobl nad oes ganddynt gar.

Mae’r bobl hyn yn darparu gwasanaeth i’w cymuned ac nid yr elw’n unig sy’n bwysig iddynt. Dyna un o hanfodion busnesau bach. Felly, byddaf yn ychwanegu fy llais at y rhai sy’n annog pobl i wario o leiaf £10 mewn siopau lleol ddydd Sadwrn. Mae’n rhaid i ni eu defnyddio neu byddwn yn eu colli, ac mae angen i bobl fod yn ymwybodol o’r cydlyniant cymunedol y maent yn ei gynnig y tu hwnt i allu warysau’r siopau mawr, ac er bod gan y rheini ran i’w chwarae yn darparu nwyddau sych neu bryniadau cyfanwerthol mawr, ni fyddant byth yn gallu atgynhyrchu agosatrwydd a chydlyniant cymunedol busnesau bach. Dyna pam y mae cyngor Llafur Caerdydd yn buddsoddi £1 filiwn i adfywio canolfan siopa Maelfa, ac rwy’n eu canmol am hynny.

Gan droi yn awr at gyfraniad Nick Ramsay, yr agwedd gwydr hanner gwag, hoffwn ddweud wrtho, o gymharu â chynllun Llafur Cymru, lle y bydd mwy na 70 y cant o fusnesau bach yng Nghymru yn cael cymorth naill ai drwy’r cynllun rhyddhad manwerthu neu’r cynlluniau eraill sydd ar gael—. Cymharwch hynny gyda Llywodraeth y DU, dan arweiniad eich plaid chi, lle na fydd ond traean o’r rhai sy’n talu ardrethi busnes yn cael peidio â thalu ardrethi o gwbl. Ni fydd dros 60 y cant yn talu yng Nghymru, felly rwy’n credu bod angen i ni gael rhywfaint o gydbwysedd yn y ddadl hon am y gefnogaeth aruthrol y mae Llywodraeth Cymru—[Torri ar draws.] Ydw, rwy’n hapus i wneud hynny.

Rwy’n ddiolchgar iawn i chi am ildio ar hynny. Fe wnes i ddweud yn fy nghyfraniad fod gostyngiad, ar gyfartaledd, yn yr ardrethi ar draws Cymru. Felly, fe wnes i gydnabod hynny. Fy mhwynt oedd bod y busnesau yn y rhannau hynny o Gymru yr effeithiwyd arnynt wedi cael eu heffeithio’n arbennig o wael. Rwy’n credu mai bod yn hunanfodlon fyddai peidio â chydnabod hynny a rhoi mesurau penodol ar waith ar gyfer y busnesau hynny fel na fydd yn rhaid iddynt ddioddef. Nid ydym am i unrhyw un ddioddef yn sgil yr ailbrisio.

Iawn, rwy’n deall hynny. Ond mae yna gronfa bellach ar gael i ddarparu cymorth trosiannol lle y mae busnesau wedi gweld ardrethi’n codi. Mae’n rhaid i ni gofio bod y swyddfa brisio yn gorff annibynnol, fel yr amlygir yng ngwelliant 1. Mae’n annibynnol ar Lywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU.

Er bod rhai gwerthoedd ardrethol wedi codi, ar y cyfan, maent wedi gostwng fel rhan o’r ailbrisiad. Mae £10 miliwn ar y bwrdd ar ffurf rhyddhad trosiannol i fusnesau yr effeithiwyd arnynt yn arbennig o wael, felly bydd mwy na thri chwarter yr holl fusnesau yng Nghymru yn cael rhyw fath o doriad treth i dalu eu biliau ardrethi yn ystod y flwyddyn nesaf. Bydd £200 miliwn ar gael mewn cymorth ariannol dros y flwyddyn nesaf i fusnesau drwy ryddhad gorfodol a disgresiynol.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Rwyf hefyd yn falch iawn o’r gwaith sy’n cael ei wneud i adfywio canol trefi drwy Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid—£110 miliwn i ddod â chanol trefi yn ôl yn fyw, o 2014 hyd at y flwyddyn nesaf—tai fforddiadwy newydd, cyfleusterau cymunedol wedi’u huwchraddio, creu swyddi, cynorthwyo pobl i gael gwaith a sicrhau buddsoddiad ychwanegol, yn bennaf drwy’r UE.

Parcio ceir—rwyf eisiau tynnu sylw at y ffaith nad parcio yw’r ateb i bob problem ar gyfer adfywio cymunedau. Mae yna lawer o enghreifftiau lle y mae parcio am ddim yn atal pobl sydd angen siopa rhag cael lle mewn gwirionedd. Felly, cynhyrchodd Sustrans lawer o enghreifftiau diddorol lle y mae pobl eisiau cyfleusterau gwell i gerddwyr a beicwyr mewn gwirionedd ac maent yn fwy tebygol o ddychwelyd i’r stryd fawr a gwario mwy o arian dros amser na chwsmeriaid sy’n cyrraedd mewn car. Mae parcio am ddim digyfyngiad yn niweidio strydoedd mawr.

Y tu allan i’r DU, yn Efrog Newydd, llwyddodd lonydd beicio newydd a chael gwared ar barcio i hybu masnach ar Eighth Avenue o’i gymharu ag ardaloedd eraill o’r ddinas. Ac mae dull arloesol sy’n cael ei ddefnyddio yn San Francisco yn codi tâl mewn modd sy’n sensitif i’r galw lle y mae pris parcio’n newid yn dibynnu ar faint o leoedd a lenwyd, gan sicrhau trosiant cwsmeriaid ar adegau prysur. Rwy’n credu bod honno’n dystiolaeth wirioneddol ddiddorol o ran arall o’r byd. Rhaid i ni edrych yn fanwl ar yr hyn sy’n gweithio. Nid parcio rhatach yw’r ateb hollgwmpasol i wneud ein strydoedd mawr yn llwyddiant unwaith eto.

Fe fyddaf yn sôn yn bennaf ynglŷn â threthi busnes, ond os caf i ddilyn i fyny gyda’r hyn mae Jenny Rathbone newydd ei ddweud, nid oes neb yn dadlau bod parcio am ddim dros dro mewn dinasoedd yn ‘panacea’ o bell ffordd. Ond, wrth eu gweithredoedd mae eu hadnabod nhw, ac rwy’n sylweddoli bod cyngor Llafur Rhondda Cynon Taf newydd gyhoeddi parcio am ddim dros dro dros y Nadolig er mwyn hybu trefi yn Rhondda Cynon Taf. Felly, mae’n rhaid i chi weithredu eich hunain os ydych chi am feirniadu pobl eraill.

Ond rwyf eisiau canolbwyntio ar drethi busnes a’r cyfle, drwy ddiwygio’r system trethi busnes, i adfywio nifer o’n trefi ni. Fe fyddaf i’n treulio Sadwrn Busnesau Bach, wrth gwrs, yn ymweld â busnesau bach. Rwy’n gobeithio yn fawr iawn y byddaf i yn Arberth, un o’r trefi sydd wedi llwyddo i ddangos sut mae newid trethi busnes yn gallu adfywio canol tref fach. Fe gafwyd gwyliau trethi busnes dros gyfnod hir yn Arberth er mwyn cynnig i fusnesau newydd ffurfio er mwyn torri’r ddolen yna bod yn rhaid i chi ymrwymo am gyfnod hir i gymryd eiddo drosodd. Mae unrhyw un sydd wedi ymweld ag Arberth yn sylweddoli bellach fod y dull yna wedi arwain at nifer o fusnesau bach yn sefydlu eu hunain, o gigydd i siopau bwyd i siopau arbenigol a siopau crefftau, ond siopau pob dydd hefyd. Felly, mae modd mynd i Arberth a chael yr hyn rydych chi eisiau ar gyfer yr wythnos a thalu ychydig iawn i barcio, of caf i ddweud, am awr neu ddwy hefyd.

Ond mae’n wir i ddweud hefyd nad yw’r Llywodraeth wedi ymateb i’r cynnydd mewn trethi busnes mewn ffordd briodol sy’n dysgu o drefi fel Arberth a threfi eraill yng Nghymru. Rydym mewn perygl o greu system trethi busnes yng nghanol trefi ymysg yr uchaf sydd i gael ym Mhrydain. Nid wyf yn meddwl bod hynny’n rhoi’r stryd fawr leol mewn sefyllfa ddelfrydol. Nid wyf yn credu bod y Llywodraeth, felly, yn dangos eu bod nhw eisiau gweld math o farchnad leol yn sefydlu ei hunan, fel roedd Adam Price yn amlinellu wrth agor y ddadl. Rydym ar fin symud i system lle, o ran y trethi ac o ran y gyfradd—rŷm ni’n symud i system lle mai ni yng Nghymru fydd y rhai mwyaf drud o safbwynt hynny ym Mhrydain. Nid yw hynny’n rhoi awch, nid yw’n dangos cefnogaeth i’r busnesau ac nid yw’n rhoi’r sefyllfa gystadleuol rydym eisiau ei gweld wrth hybu ein busnesau bach ni ar y stryd fawr.

Mae hynny, wrth gwrs, yn torri’r addewid a oedd gan y Blaid Lafur yn eu maniffesto i gael system well na’r system bresennol, ac wrth gwrs fe gafwyd y sbin mwyaf fod parhau â’r system bresennol rhyw ffordd yn doriad mewn trethi busnes. Wel, mae’r busnesau bach wedi gweld yn syth drwy’r sbin yna ac yn gweld yn glir, a dweud y gwir, nad yw datganoli trethi busnes wedi’i fanteisio arno yn y ffordd fwyaf priodol gan y Llywodraeth. Rwy’n gobeithio bod hon yn system dros dro, achos mae’n rhaid i ni, os ydym am fod o ddifrif wrth ddatblygu’r economi, ddefnyddio pob arf economaidd posibl sydd gennym ni. Ychydig iawn sydd gyda ni ac nid oes llawer yn mynd i ddod ym Mil Cymru, chwaith. Ond, rydym yn gwybod bod trethi busnes yn un o’r arfau mwyaf pwerus sydd gennym—tu allan i’r ‘block grant’, fel petai. Felly, mae’n un o’r pethau lle rydym yn gallu gwneud gwahaniaeth.

Un peth y gallwn ni ei wneud ac ystyried o ddifrif yma yng Nghymru yw newid y ‘multiplier’ i’r CPI yn hytrach na’r RPI. Peth arall y gallwn ni edrych arno yw pam yn y byd y mae gennym ni un ‘multiplier’ dros Gymru gyfan. Nid yw pob ardal yng Nghymru yr un peth; nid yw pob busnes yr un peth. Mae gan yr Alban, erbyn hyn, ‘multipliers’ gwahanol ar gyfer busnesau bach a busnesau mawr. Byddwn i’n licio—[Torri ar draws.] Mewn eiliad, ie. Byddwn i’n licio meddwl ein bod ni’n gallu edrych ar ‘multipliers’ rhanbarthol hefyd. Er enghraifft, rwyf wastad yn sôn yn y dadleuon hyn am y ffaith fod gan bont Cleddau doll arni, ac felly mae’n doll ar fusnesau bach mewn ardal fenter. Gallwn ni edrych ar sut y gallwn ni ddefnyddio’r ardoll trethi busnes i ymateb i’r ffaith bod y doll yn yr ardal honno. Gwnaf ildio ar y pwynt yna.

Diolch yn fawr. Fe sonioch am gwestiwn y lluosydd hollt sy’n berthnasol yn Lloegr a’r Alban. Onid yw’n wir, fodd bynnag, fod yn rhaid i ni fod yn ofalus ynglŷn â chymharu’n uniongyrchol yn y fath fodd oherwydd bod natur y sylfaen dreth yn wahanol iawn mewn gwirionedd—yn sicr yn Lloegr—i’r hyn a geir yng Nghymru? Yn arbennig gyda’r nifer fach o eiddo ardrethol o werth uwch yng Nghymru, byddai’r baich ar y rheini o ysgwyddo’r gostyngiad ar gyfer y sector busnesau bach mwy o faint yn aneconomaidd yn ôl pob tebyg. A fyddai’n cydnabod hynny?

Nid wyf yn siŵr fy mod i’n derbyn y ddadl reit i’r pen. Rwy’n derbyn y dystiolaeth rydych chi wedi ei gosod, ac mae’n un o’r pethau rydw i eisiau sôn amdano fe, achos mae’n un o’r atebion ynglŷn â meysydd parcio. Un o’r pethau nad ydym ni wedi ei wneud yng Nghymru yw defnyddio trethi busnes i edrych ar bethau fel meysydd parcio ar gyfer archfarchnadoedd a datblygiadau mas o’r dref, sydd heb drethi o gwbl yn y cyd-destun yna. Felly, wrth edrych ar hyn, rydw i’n meddwl bod angen golwg ffres—bydd yn rhaid cymryd y dystiolaeth yna, ond bydd angen golwg ffres iawn, rydw i’n meddwl, ar y ffordd rydym ni’n gallu symud ymlaen.

Y peth olaf rydw i eisiau sôn amdano fe, gan fod amser yn dod i ben, yw’r ffaith, efallai, fod modd adlewyrchu yn y ffordd rydym yn edrych ar hyn ar drethi busnes a threth busnesau twristiaeth. Bu cyfarfod blynyddol neithiwr o gymdeithas marchnata twristiaeth Abersoch, er enghraifft—jest fel enghraifft—lle’r oedd yna gryn sôn, rydw i’n meddwl, am y ffaith bod nifer o fusnesau ond yn weithredol am hanner y flwyddyn, ar adeg prysur iawn o ran twristiaeth. Ac mae unrhyw orolwg o drethi busnes newydd yn gorfod cymryd i ystyriaeth busnesau twristiaeth hefyd.

Dydd Sadwrn y Busnesau Bach—am ffordd wych o helpu ein perchnogion busnes rhyfeddol, ein siopwyr, perchnogion gwestai, gweithredwyr cyfleusterau hamdden, caffis, ein tafarndai, pobl yn y diwydiant gwasanaethau, ein ffermwyr, ein gyrwyr tacsi; mewn gwirionedd, pawb sy’n codi’n gynnar yn y bore, yn gweithio’n galed drwy’r dydd i ennill bywoliaeth iddynt eu hunain a’u teuluoedd—y perchnogion busnesau bach rydym yn disgwyl iddynt ddarparu ar ein cyfer drwy gydol y flwyddyn, saith niwrnod yr wythnos, 52 wythnos y flwyddyn, mewn glaw neu hindda, mewn iechyd neu salwch, a hyd yn oed pan fyddant yn teimlo bod popeth yn cystadlu yn eu herbyn mewn gwirionedd, a bod polisi’r Llywodraeth yn gweithio yn eu herbyn: ardrethi busnes, rhenti, gorbenion, ffurflenni TAW. Gall mentrau o’r fath fod yn hwb gwirioneddol i ganol trefi ar draws Cymru, fel Conwy yn fy etholaeth i, lle y mae 92.5 y cant o’r siopau’n annibynnol. Yma yng Nghymru, fodd bynnag, gennym ni y mae’r gyfradd uchaf o siopau gwag ar y stryd fawr yn y DU, gyda nifer yr ymwelwyr i lawr 1.4 y cant ers y llynedd. Felly mae lle i wella.

Rydym yn cydnabod y fantais y gall parcio am ddim ei chynnig i ganol y dref a’r stryd fawr. Rydym yn croesawu’r cyhoeddiad yng nghyllideb y mis diwethaf fod £3 miliwn o gyllid wedi’i ddyfarnu ar gyfer cynllun peilot a luniwyd i roi diwedd ar ffioedd parcio yng nghanol y dref. Bydd cynghorau Castell-nedd Port Talbot ac Abertawe yn cynnig parcio am ddim dros gyfnod y Nadolig i ddenu siopwyr a sicrhau budd i fusnesau lleol a chanol trefi. Ond dylai hyn gael ei hyrwyddo drwy gydol y flwyddyn, nid yn y cyfnod cyn y Nadolig yn unig neu ar Ddydd Sadwrn y Busnesau Bach. Gall mentrau o’r fath helpu i wrthsefyll colli busnesau i barciau manwerthu ar gyrion trefi. Mae Blaenau Gwent a Thorfaen yn cynnig parcio am ddim drwy gydol y flwyddyn, wrth iddynt roi blaenoriaeth i adfywio canol y dref. Eto i gyd mae cyngor Caerdydd, a aeth ati i bron â dyblu’r ffioedd parcio uchaf i £10 y llynedd, er gwaethaf llawer o wrthwynebiad, wedi gweld elw o £3.5 miliwn. Nid dyma’r ffordd y dylai cynghorau fod yn ennill refeniw. Rhaid i ni edrych ar system ardrethi busnes well a rhyddhad ardrethi gwell.

Diolch yn fawr am hynny. Os caf nodi mai holl bwrpas codi’r arian o ffioedd parcio yw rhoi’r arian i gynghorau gyflwyno lonydd mwy diogel ar gyfer beicwyr a cherddwyr. Mae honno’n ffynhonnell bwysig o refeniw, fel arall ni fyddwn yn gallu symud ymlaen.

Diolch am hynny, ond faint o fusnesau sy’n cael eu colbio ac sy’n cael eu colli o ganlyniad i’r ffioedd parcio uchel hyn?

Rydym yn galw am ryddhad ardrethi gwell i fusnesau gwerth hyd at £12,000, ac wedi’i leihau’n raddol i fusnesau hyd at £15,000. Mewn ymateb i’r ailbrisiad drafft, mae’r Ffederasiwn Busnesau Bach wedi galw am ailbrisiadau mwy rheolaidd i sicrhau bod biliau’n adlewyrchu amgylchiadau economaidd a rhenti’n well, ac am gytuno safbwynt ar gadw ardrethi busnes yn lleol cyn gynted â phosibl. Byddai eu cadw’n lleol yn sicrhau cefnogaeth awdurdodau lleol i fusnesau, a gellid eu hailfuddsoddi yn y gwaith o hyrwyddo ac adfywio ein strydoedd mawr.

Yn olaf, mae’n hanfodol ein bod yn cydnabod mantais siopau bach i economi Cymru a’n cymunedau. Mae 3,096 siopau cyfleustra sy’n darparu bron i 25,000 o swyddi yng Nghymru. Mae 74 y cant yn eiddo i, ac yn cael eu gweithredu gan berchnogion busnesau bach. Mae’r rhain yn cynnig gwasanaethau cymunedol gwerthfawr—hysbysfyrddau lleol, peiriannau arian, gwasanaethau rhoi arian ar ffonau symudol, casglu parseli a chlicio a chasglu. Cymerodd 79 y cant o fanwerthwyr annibynnol Cymru ran mewn rhyw ffurf ar waith cymunedol yn ystod y flwyddyn ddiwethaf—casglu arian ar gyfer elusennau, darparu cefnogaeth i ddigwyddiadau a gweithgareddau cymunedol, noddi tîm chwaraeon lleol neu gynnal cyfarfodydd cymunedol neu gymdeithasau busnes lleol a phrosiectau.

Ddirprwy Lywydd, mae’n rhaid i ni gydnabod a gwerthfawrogi ein strydoedd mawr i sicrhau bod canol ein trefi’n parhau’n llewyrchus a bywiog ar ôl Dydd Sadwrn y Busnesau Bach, ar ôl y Nadolig, a thrwy gydol y flwyddyn. Dydd Sadwrn y Busnesau Bach, 3 Rhagfyr—gadewch i ni ei drydar, gadewch i ni ei roi ar Facebook, a gadewch i ni ei ddathlu. [Aelodau’r Cynulliad: ‘Clywch, clywch.’]

Fe ddilynaf eich galwad i’r gad, Janet—mae eich angerdd yn danbaid. Rwy’n meddwl y dylem fod yn cael y ddadl hon mewn perthynas â sut rydym eisiau i’n dadleuon gael eu gweld gan y cyhoedd, a sut y gall y cyhoedd ymgysylltu â’r dadleuon rydym yn eu cael yn y Cynulliad mewn gwirionedd. Rwy’n dweud hyn am fy mod yn meddwl weithiau ein bod yn cyflwyno syniadau eithaf uchel ael, ond pan fyddwn yn siarad â phobl ar y stryd mae’r hyn y maent eisiau ei weld yn digwydd yn eu cymunedau yn syml iawn mewn gwirionedd. Er enghraifft, yng Nghastell-nedd, maent am gael addurniadau ar eu coeden Nadolig a fydd yn gwneud y profiad o fynd i mewn i’r dref yn fwy pleserus. Maent yn awyddus i allu cael profiad siopa pleserus ledled Cymru, ac rwy’n meddwl mai’r hyn rydym yn ei golli yn y ddadl hon yw pwynt gwerthu unigryw ar gyfer canol ein trefi: y Gelli Gandryll, lle ardderchog i fynd i brynu llyfrau; Penarth, siopau bwtîg. Gadewch i ni edrych i weld sut y gallwn wneud map o Gymru ac edrych ar wahanol drefi mewn golau gwahanol, a gwerthu hynny i ni ein hunain a gwerthu hynny i’r bobl sy’n dod i Gymru.

Rwy’n aml yn dychmygu fy hun fel ymwelydd â Chymru, neu fel teithiwr. Beth y byddwn yn ei wneud pe bawn i eisiau mynd dramor, a beth y byddwn am ei weld? Rwy’n meddwl y dylem geisio edrych ar bosibiliadau ein gwasanaethau a’n busnesau bach yn y ffordd honno er mwyn cynnig rhywbeth gwahanol i rywun yn y gwahanol drefi a’r dinasoedd y maent yn ymweld â hwy. Rwy’n meddwl ein bod yn ddiffygiol o ran hynny. Nid ydym yn gwerthu ein hunain yn effeithiol i Gymru, felly sut y gallwn werthu ein hunain i gymuned ryngwladol yn y cyd-destun hwnnw?

Neithiwr, fe nodais ar Facebook fy mod yn mynd i brynu anrhegion Nadolig yn gynnar i’w cael allan o’r ffordd, oherwydd fy mod yn teimlo’n dipyn o Scrooge ac nid oeddwn yn awyddus o gwbl i dreulio mis Rhagfyr ar ei hyd yn siopa. Dywedais fy mod yn eu prynu ar-lein, a chefais fy meirniadu ar unwaith gan bobl am brynu ar-lein. Ond mae yna fusnesau lleol sy’n gwerthu ar-lein, ac nid wyf am enwi brandiau, ond mae Etsy yn wefan dda iawn sy’n cynnwys llawer o wahanol gynhyrchion. Gallwch fynd ati i’w theilwra fel mai o Gymru yn unig y byddwch yn prynu, ac yna cynhyrchwyr o Gymru sydd ond yn gwneud eu crefftau eu hunain a gwneud eu pethau eu hunain. Ac rwy’n meddwl, unwaith eto, fod hyn yn rhywbeth y mae angen i ni ei ddatblygu ac arbenigo arno, gan nad oes raid iddo olygu eich bod yn prynu gan Amazons y byd hwn os ydych yn prynu oddi ar y rhyngrwyd. Mae yna werth mewn eistedd gartref, yn y gwely, yn clicio ar rywbeth a pheidio â gorfod mynd i ganol y dref. Dyna sylw ysgafn; rwy’n dweud bod yna gymysgedd o ffyrdd y bydd pobl am ddod i gysylltiad â busnesau bach, a sut y gallwn ymgysylltu.

Ond rwy’n sicr yn credu mai’r hyn sydd angen i ni wneud mwy ohono yw gweld busnesau bach fel rhan o’r gymuned ac i’r gymuned deimlo bod y busnesau yn gweithio gyda hwy. Defnyddiodd Adam Price Ben-y-bont ar Ogwr fel enghraifft, ond rwy’n gwybod bod busnesau yno’n fwyfwy rhwystredig am y ffaith nad ydynt yn gweld digon o bobl yn dod i ganol y dref i siopa. Yr eliffant yn yr ystafell, onid e, yw nad oes siopau o’r ansawdd neu’r amrywiaeth o siopau y mae pobl am eu gweld ynghanol rhai trefi? Wyddoch chi, ni fydd pobl yn mynd i ganol ein trefi os na fydd ganddynt y math o siopau y maent am siopa ynddynt. Dyna realiti bywyd.

Ym Merthyr, o ble rwy’n hanu, mae gan fy nhad gerdd ar y fainc fel rhan o un o’r grantiau a roddodd Llywodraeth Cymru—meinciau prydferth iawn gyda cherddi ar hyd a lled canol y dref, ond nid yw hynny’n golygu bod mwy o bobl yn mynd i ddod i mewn i’r dref i eistedd ar y meinciau hynny, gan nad yw’r siopau yno yn siopau y maent eisiau siopa ynddynt. Rwy’n meddwl felly bod y rhain yn ddadleuon y mae gwir angen i ni eu cael er mwyn i ni allu annog pobl, unwaith eto, i weld gwerth canol ein trefi. Nid wyf yn gwybod a yw Andrew R.T. Davies—

Diolch yn fawr iawn, Bethan. Fe sonioch am ganol tref Pen-y-bont ar Ogwr ac fel rhywun sy’n gyfarwydd iawn â chanol tref Pen-y-bont ers y 1970au pan oedd yn dref farchnad, un peth y mae siopwyr ym Mhen-y-bont ar Ogwr ei angen—ac nid ydynt yn ceisio ail-greu rhyw gyfnod o’r 1950au a’r 1960au—yw cysondeb gan yr awdurdod lleol ynglŷn â pha gynlluniau sydd ganddynt ar gyfer datblygu. Rydym wedi cael cyfnod o greu parthau cerddwyr, yn awr rydym yn dad-wneud hynny. Byddai ychydig o gysondeb yn rhoi hyder iddynt fuddsoddi yn y cynnyrch y maent yn ei gynnig i’r defnyddiwr sy’n dod i Ben-y-bont ar Ogwr, oni fyddai?

Yn union, ac rwy’n meddwl mai’r cyfan y maent wedi bod eisiau ei wneud yw ceisio dweud wrth y cyngor, ‘Edrychwch, dyma ein problemau. Dyma beth rydym yn ceisio’i oresgyn. Rydym am i bobl wario eu harian yma yng nghanol y dref, ond ar hyn o bryd nid ydynt yn gwneud hynny.’ Mae’n rhaid i ni oresgyn hynny ac rwy’n meddwl weithiau fod anhyblygrwydd swyddogion awdurdodau lleol yn rhwystro datblygiad yn eu gardd gefn eu hunain mewn gwirionedd, sy’n gyhuddiad llawn embaras iddynt pan nad yw’r busnesau mewn gwirionedd ond eisiau cefnogi’r hyn y mae’r cyngor yn ei wneud mewn perthynas â’r datblygiadau busnes hynny.

Rwyf wedi cael ei dweud hi am y dydd, ond rwy’n meddwl ei bod yn bwysig ein bod yn ceisio cefnogi ein busnesau, fel y dywedodd Janet, nid ar ddydd Sadwrn y Busnesau Bach yn unig ond ar bob dydd o’r wythnos, hyd yn oed os yw hynny’n golygu mynd ar-lein.

Rwy’n falch iawn o gymryd rhan yn y ddadl hon ac rwy’n cymeradwyo Plaid Cymru am gyflwyno’r cynnig hwn gerbron y Cynulliad. Gellir dibynnu ar Adam Price bob amser i fod yn wyneb deniadol ei blaid—[Chwerthin.]—ac mae’n gronfa o syniadau da a diddorol. Ac mae rhai ohonynt yn y cynnig hwn. [Torri ar draws.] Rydych am i mi dynnu’r sylw hwnnw yn ôl. [Chwerthin.]

Dywedodd Edmund Burke,

Nid yw dynion yn gallu trethu yn ogystal â phlesio, fwy nag y gallant garu yn ogystal â bod yn ddoeth.

Mae rhan fawr o’r ddadl heddiw wedi canolbwyntio ar y system ardrethi busnes a hynny’n briodol. Gwrandewais gyda diddordeb ar ymgais Jenny Rathbone i amddiffyn yr hyn rwy’n ei hystyried yn system na ellir ei hamddiffyn i raddau helaeth iawn ac yn sicr, arwydd o dreth wael iawn yw bod cyfran mor fawr o bobl sy’n gorfod ei thalu yn gorfod cael eu rhyddhau rhag talu o leiaf ran o’r baich y mae’n ei osod arnynt. Yr hyn y dylem edrych amdano yw trethi sy’n gysylltiedig â gallu pobl i dalu a dylent gael eu talu gan gynifer o bobl â phosibl ar gyfraddau isel. Ar y sail honno, nid yw trethiant yn rhwystro’r gallu i gynhyrchu cyfoeth a chynyddu ffyniant.

Mae’r rhan o’r cynnig sy’n cyfeirio at wneud Cymru gyfan yn ardal fenter yn sicr yn syniad diddorol ond holl bwynt ardaloedd menter yw eu bod ar gyfer ymyrraeth wedi’i thargedu ar ardaloedd penodol gyda phroblemau penodol. Ond rwy’n frwd o blaid gwneud Cymru’n ardal fenter yn yr ystyr ehangaf. Mewn man arall, yn y 1980au, lle y cefais fy ngharcharu yn Nhŷ’r Cyffredin noson ar ôl noson ar ôl noson o ganlyniad i’r problemau a achosodd ailbrisio eiddo ar y pryd i gyllid llywodraeth leol, fe fuom yn trafod y materion hyn yn fanwl iawn. Ar ôl hynny, pan ddeuthum yn Weinidog dadreoleiddio yn Llywodraeth Major yn y 1990au cynnar, ceisiais ei gwneud yn genhadaeth i droi’r Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd yn economi gyda lefelau isel o drethiant a rheoleiddio fel y gallem gael y manteision cystadleuol y mae’r cynnig yn cyfeirio atynt ar gyfer y Deyrnas Unedig yn ei chyfanrwydd. Felly, yn gyffredinol rwyf o blaid yr ymagwedd y mae Plaid Cymru yn ei mabwysiadu yma.

Mae ardrethi busnes yn fath hynafol o drethiant fel y gwyddom. Nododd Adam y diwrnod o’r blaen eu bod yn mynd yn ôl at ddeddf y tlodion 1601 yn ystod teyrnasiad y Frenhines Elisabeth I. Mae’n rhyfedd, onid yw, y byddwch yn talu mwy mewn trethi os ydych yn gwella eich eiddo? Ond dyna’r ffordd y mae’r system raddio’n gweithio. Felly, mae’n anghymhelliad i bobl wella eiddo. Y ffordd y mae’r economi wedi newid—cyfeiriodd Adam Price at hyn hefyd y diwrnod o’r blaen—gyda thwf y rhyngrwyd, mae eiddo sydd wedi’i leoli mewn lleoliadau penodol ar y stryd fawr yn llai a llai pwysig fel cyfran o’r economi genedlaethol, ac eto, mae’r beichiau sy’n cael eu gosod ar siopau, fel y disgrifiodd Janet Finch-Saunders yn huawdl iawn, wedi dinoethi canol ein trefi o fywyd a bywiogrwydd. Treth wael yn wir sy’n gwagio canol ein trefi a’n dinasoedd, er bod syniadau diddorol fel y nododd Simon Thomas yn Arberth yn sicr yn ymateb i hynny. Ond cyfeiriodd sawl cyfrannwr yn y ddadl hon heddiw at lefel y siopau gweigion yng Nghymru, a gwn fod hyn yn un o’r rhwystrau mwyaf i unrhyw un sy’n ystyried sefydlu busnes; mae’n rhywbeth na allwch ei osgoi, er mai pwrpas y dreth oedd bod yn anosgoadwy a dyna pam ei bod yn dreth ar eiddo. Y ffordd y mae’n gweithio yn awr yw bod y dreth, ydy, yn anosgoadwy ar gyfer yr eiddo, ond nid yw’n anosgoadwy ar gyfer y busnes ac os na all y busnes fforddio lleoli mewn eiddo i dalu’r dreth yn y lle cyntaf, yna mewn gwirionedd mae’n dreth wrthgynhyrchiol iawn yn wir.

Felly, mae’n ymwneud ag anhyblygrwydd y dreth hon yn ogystal, gan nad yw’n ystyried dim o’r newidiadau yn lefelau ffyniant o un flwyddyn i’r llall, sy’n bwysig i’w hystyried. Rydym yn mynd drwy gylch busnes, ond mae’r dreth ei hun yn aros yr un fath ac felly, mewn gwirionedd, pan fo’r economi’n dirywio, mae’n cynyddu’r dirywiad. Felly, mae honno’n ffurf afresymol iawn ar drethiant. Rydym yn mynd drwy’r broses ailbrisio yn awr, ac er fy mod yn gwybod mai’r bwriad yw iddi fod yn niwtral o ran refeniw, fel y nododd Nick Ramsay yn ei araith, mae’n mynd i daro etholaethau penodol yn galed iawn, ac mae Sir Fynwy yn un o’r ardaloedd lle y mae’r cynnydd cyffredinol yn y gwerth ardrethol yn 7 y cant. Mewn gwirionedd, mae’n 9.2 y cant yng Nghonwy i fyny yng ngogledd Cymru, ond mewn ardaloedd eraill, wrth gwrs, mae yna ostyngiadau sylweddol. Mae Bro Morgannwg, er enghraifft, yn cael gostyngiad o 11 y cant yn y gwerth ardrethol a Chastell-nedd Port Talbot yr un fath, ac yn y blaen ac yn y blaen.

Bydd y ffordd y bydd yr ailbrisio’n effeithio ar bobl yn amrywio o le i le. Ond fel rhan o’r cyfle sydd ar ddod i ni ailwerthuso’r ffordd rydym yn trethu eiddo, rhaid i ni edrych go iawn ar atebion arloesol i’r problemau hyn, a mynd ati, fan lleiaf, i drethu gwerth tir yn hytrach na’r adeiladau arno. Felly, rwy’n siŵr mai hon yw’r gyntaf o nifer o ddadleuon o’r fath y byddwn yn eu cael ar y pwnc hwn.

Sbardunwyd cryn amrywiaeth o syniadau gan y ddadl hon ar ddydd Sadwrn y busnesau bach—gyda rhai ohonynt yn gorgyffwrdd yn drawsbleidiol, sy’n eithaf diddorol. Heddiw, soniodd etholwr wrthyf am agoriad parciau manwerthu ar gyrion y dref—Russell Jones ar Twitter—a dywedodd ei bod yn un o’r nifer o heriau sy’n wynebu’r stryd fawr. Yn hollol. A soniodd nifer o’r Aelodau yn y Siambr am hynny heddiw.

O ran parcio am ddim ynghanol y dref, gallai fod neu fe allai beidio â bod yn ffordd ymlaen, ond rwy’n cwestiynu a fyddai o gymorth ym mhob achos, fel y dywedodd Jenny Rathbone. Ond mewn gwirionedd, roedd Sian Gwenllian fwy neu lai’n cytuno â’r haeriad hwnnw ac awgrymodd rai atebion eithaf greddfol i rai problemau, fel y gwnaeth Simon Thomas. Felly, nid wyf yn credu bod Jenny, Sian a Simon filiwn o filltiroedd ar wahân, a bod yn onest gyda chi. Roedd yn ddefnyddiol iawn clywed hynny. Yn wir, yng Nghaerffili—[Torri ar draws.] Peidiwch â bod yn ddigywilydd. [Chwerthin.] Yng Nghaerffili, mwy o lefydd parcio, nid parcio am ddim yw’r mater sy’n codi. Roedd gennyf ddadl fer bythefnos yn ôl ar fentrau bach a chanolig eu maint; mae’n siŵr eich bod i gyd wedi bod yn ei gwylio ar senedd.tv—[Torri ar draws.] Diolch i chi, Lee. Soniais fy mod wedi trafod gydag AC o blaid arall beth y dylem ei wneud gyda’n cwmnïau bach a chanol ein trefi. Un o’r trafodaethau a gawsom—. Nid gyda Bethan Jenkins y bûm yn ei drafod mewn gwirionedd, ond yr ateb oedd: mae gan ganol ein trefi eu cymeriad unigryw eu hunain, a dylem fod yn manteisio i’r eithaf ar hynny—dulliau lleol o weithredu. Ac ar hyn o bryd rwy’n gweithio ar brosiect cysylltiadau busnes yn fy etholaeth, yn ymgysylltu â rheolwyr-berchnogion ac yn trafod rhai o’r dulliau lleol hyn. Efallai y dylem i gyd wneud hynny fel Aelodau Cynulliad.

Ond dro ar ôl tro, mae ardrethi busnes yn codi eu pen. O dan yr ailbrisio diweddar, roedd gan fasnachwyr ar Ffordd Caerdydd yng Nghaerffili werth ardrethol uwch na llawer o siopau yng nghanol dinas Caerdydd. Dyma’r sefyllfa ers 2010, wrth gwrs. Mae gwerthoedd ardrethol yng Nghaerffili—ni fydd Nick Ramsay yn falch o glywed—wedi disgyn ers hynny mewn gwirionedd, ond nid oedd unrhyw fodd yn y byd y gallent fod yn uwch. Rwy’n pryderu, wrth eistedd yn ystafell de Grazing Ground ar Ffordd Caerdydd, mai William Hill sydd yn yr adeilad gyferbyn a siop fetio Coral sydd yn adeilad drws nesaf. Dwy siop fetio y drws nesaf i’w gilydd. Rwy’n amau a fyddai dwy siop fetio annibynnol y drws nesaf i’w gilydd yn gallu gwneud digon o elw i ddal ati. Felly mae angen i ni edrych ar y rhesymau pam y mae’r pethau hyn yn digwydd.

Mae’r ailbrisio wedi gwella pethau i lawer o fusnesau, ac mae cynllun rhyddhad ardrethi Llywodraeth Cymru yn gwneud gwahaniaeth i’r rhai sy’n cael budd ohono. Serch hynny, mae angen i fusnesau bach canol ein trefi wybod na fydd y cynllun y maent yn talu tuag ato yn eu rhoi dan anfantais o gymharu ag eraill. Mae’n rhaid i’r cynllun rhyddhad ardrethi parhaol sy’n cael ei gyflwyno yn 2018 fynd i’r afael â’r materion hyn.

Mae’n broblem ddiddorol. Yn y Pwyllgor Economi, Seilwaith a Sgiliau, a gadeirir gan Russell George, canmolodd y Ffederasiwn Busnesau Bach symlrwydd cynllun Llywodraeth Cymru, ond os ydych yn mynd i gyflwyno mesurau blaengar yn rhan ohono, yna rydych yn dechrau ychwanegu haenau o gymhlethdod. Os byddwch yn dechrau cyboli â lluosyddion, fel y dywedodd Jeremy, fe fyddwch yn ychwanegu haenau o gymhlethdod a bydd yn dir peryglus i ddod o hyd i’ch ffordd drwyddo. Felly, nid wyf yn eiddigeddus o swydd Ysgrifennydd y Cabinet, ond byddwn yn ddiolchgar pe gallai nodi pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru yn eu cymryd, hyd at, yn cynnwys, a thu hwnt i’r pwynt y bydd yr ardrethi busnes yn cael eu hadolygu er mwyn helpu i gefnogi ein strydoedd mawr a chanol ein trefi.

Diolch i chi am ildio. Rwy’n deall yr hyn rydych yn ei ddweud am broblem cymhlethdod ychwanegol, ac nid oes rhinwedd mawr mewn system syml. Ond serch hynny, mae pobl allan yno mewn busnesau yn fy etholaeth ac mewn etholaethau eraill yn poeni’n ddirfawr am hyn, felly mae angen sicrwydd arnynt. Rwy’n deall bod system yn mynd i gael ei rhoi ar waith ar gyfer rhyddhad ardrethi, ond nid yw pobl yn cael eu calonogi ar hyn o bryd. Mae angen i Lywodraeth Cymru roi rhywbeth iddynt, dim ond rhywbeth, sy’n mynd i dawelu eu meddyliau.

Rwy’n meddwl y gallai cymhlethdod gweithredu a chael canlyniadau anfwriadol, ei gwneud yn waeth i bobl eraill. Mae bron fel pe baem yn chwarae gêm o Jenga—rydych yn newid un peth a gallai’r holl beth ddisgyn ar ei ben. Felly, rwy’n meddwl y byddai’n dda defnyddio’r 12 mis nesaf i edrych ar yr hyn sy’n digwydd, cael yr adborth a cheisio gwneud y newidiadau hynny. Ond fel rwy’n dweud, byddai’n ddiddorol clywed gan Ysgrifennydd y Cabinet ynglŷn â beth sydd wedi’i gynllunio.

I fynd yn ôl i’r dechrau, o ran ardal fenter Cymru gyfan, byddwn yn rhybuddio—ac fe ddefnyddiodd Adam Price yr ymadrodd hwn—unrhyw Aelod rhag ailadrodd yr ymadrodd treuliedig, ‘busnesau bach yw anadl einioes yr economi’—nid yn unig Adam a’i blaid sydd wedi ei ddefnyddio. Mae’n awgrymu bod cyfrifoldeb ar reolwyr-berchnogion am dwf economaidd, ac nid yw hynny’n wir wrth gwrs. Nid eu cyfrifoldeb hwy yw twf economaidd. Yn wir, yn aml ceir gwahaniaeth rhwng awydd llunwyr polisi i greu swyddi mewn cwmnïau bach a difaterwch rheolwyr-berchnogion ynglŷn â chyflawni’r amcan hwnnw. Maent yn dod o hyd i ddewisiadau eraill yn lle cyflogaeth ac fel y dywedais o’r blaen, maent yn gyflogwyr amharod mewn llawer o achosion, ac yn briodol felly. Felly, yn lle hynny, dylem geisio gwneud bywyd mor hawdd â phosibl i reolwyr-berchnogion, heb osod y cyfrifoldeb am ein hachubiaeth economaidd ar eu hysgwyddau hwy. Rwy’n credu bod yna berygl os ydym yn meddwl, ‘Iawn, rydym yn mynd i symud oddi wrth fewnfuddsoddi i’r syniad fod busnesau bach yn anadl einioes ein heconomi.’ Credaf fod hynny’n beth peryglus.

Yn olaf, byddaf yn gwario £10 yn lleol ar Ddydd Sadwrn y Busnesau Bach—syniad gwych gan y Ffederasiwn Busnesau Bach. Rwyf wedi mwynhau fideos pawb, ac rwy’n gobeithio y byddwch wedi gweld fy un i. Mae’r ddadl hon heddiw yn ffordd dda iawn o dynnu sylw at yr achos hwnnw.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith, Ken Skates.

Diolch, Ddirprwy Lywydd, ac a gaf fi ddechrau drwy ddiolch i’r Aelodau am eu cyfraniadau i’r ddadl bwysig hon heddiw? Fel rydym eisoes wedi clywed gan gyd-Aelodau ar bob ochr i’r Siambr heddiw, mae canol trefi yn ganolog i gymunedau lleol, yn darparu lleoedd i fyw, siopa, gwneud busnes a chymdeithasu. Fel yr amlinellodd Jenny Rathbone, mae canol trefi a strydoedd mawr yn dod â phobl at ei gilydd mewn amgylchedd mwy llawen na chanolfannau siopa generig. Maent yn rhoi enaid i drefi a dinasoedd.

Rydym wedi gweld tystiolaeth o’r newidiadau diwylliannol cynyddol yn y ffordd y mae pobl yn siopa, lle y mae pobl yn siopa a pha bryd y bydd pobl yn siopa, yn ogystal â’r amgylchedd economaidd heriol sy’n wynebu pawb ohonom. Mae hyn yn ei gwneud yn arbennig o heriol i ganol ein trefi. Gall Llywodraeth Cymru ddarparu rhai atebion ac ymyriadau, wrth gwrs, mae rhai’n dibynnu ar ffactorau economaidd ehangach, ac mae rhai atebion yn nwylo’r busnesau bach eu hunain. Yn wir, gall mentrau fel dydd Sadwrn y Busnesau Bach helpu i gynyddu nifer yr ymwelwyr â chanol trefi ac annog pobl i siopa a phrynu’n lleol. Eleni, byddwn yn hyrwyddo’r ymgyrch drwy Busnes Cymru, ond ar gyfer y dyfodol, o ystyried ei brwdfrydedd a’i hymroddiad amlwg, rwy’n cael fy nhemtio i ofyn i Janet Finch-Saunders arwain y gwaith ar ei hyrwyddo.

Fel Llywodraeth, mae’n bwysig ein bod yn darparu ystod eang o gyngor a mentrau i gefnogi busnesau yng Nghymru. Trwy Lleoedd Llewyrchus Llawn Addewid, rydym wedi buddsoddi £110 miliwn mewn 11 o ardaloedd trefol a dinesig, gan greu swyddi, cynorthwyo pobl i gael gwaith a denu £300 miliwn ychwanegol o fuddsoddiad. Trwy ein cynllun benthyca canol trefi, mae £20 miliwn yn cefnogi creu swyddi a thwf economaidd, a chynyddu’r cyflenwad o dai a gwella ansawdd tai. Rydym wedi cefnogi ardaloedd gwella busnes sydd wedi helpu canol trefi fel Bangor, ac rydym hefyd wedi cefnogi 20 o bartneriaethau canol y dref yng Nghymru. Fel y mae hyn yn dangos, mae Llywodraeth Cymru yn cydnabod pwysigrwydd stryd fawr fywiog ac amrywiol sy’n cefnogi mentrau lleol.

Nawr, mae ardrethi busnes yn amlwg yn broblem sy’n cael sylw cyson. Mae ein cynllun rhyddhad ardrethi i fusnesau bach yn cynorthwyo tua 70 y cant o’r holl dalwyr ardrethi yng Nghymru, a bydd mwy na hanner y talwyr ardrethi yn osgoi talu unrhyw ardrethi o gwbl. Hyd yn oed o dan y cynllun newydd yn Lloegr, un rhan o dair o fusnesau yn unig fydd yn osgoi talu unrhyw ardrethi. Mae’r gwerth ardrethol cyffredinol yng Nghymru yn gostwng ac ar gyfer y diwydiant manwerthu, mae’n gostwng 8.5 y cant, sy’n dangos nad yw Cymru wedi dod ati ei hun yn iawn ar ôl y dirywiad economaidd.

Ar ôl asesu effaith ailbrisio 2017, rydym wedi ystyried amrywiaeth o opsiynau ar gyfer cynorthwyo busnesau effeithiol ac wedi ymgynghori ar gynllun rhyddhad trosiannol. O ganlyniad, mae ein cynllun rhyddhad trosiannol yn cael ei dargedu’n benodol at fusnesau bach, gan eu galluogi i gyflwyno unrhyw gynnydd yn y rhwymedigaeth yn raddol dros dair blynedd. Mae Nick Ramsay a Hefin David wedi gofyn am sicrwydd i’r busnesau bach yn eu hetholaethau, a bydd fy nghyfaill a fy nghyd-Aelod, Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, yn darparu cymorth ychwanegol i fwy na 7,000 o dalwyr ardrethi. Bydd cynllun rhyddhad ardrethi newydd parhaol i fusnesau bach yn cael ei gyflwyno o 2018 ymlaen. Byddwn yn ymgynghori’n eang â rhanddeiliaid ar ffurf y cynllun parhaol a byddwn yn ystyried ymhellach yr ymatebion a ddaw i law o’n hymgynghoriad ar ein cynllun trosiannol. Gyda rhyddhad trosiannol, gyda rhyddhad ardrethi busnesau bach a chynlluniau gorfodol eraill—

Andrew R.T. Davies a gododd—

Iawn.

Diolch. Diolch i chi am dderbyn yr ymyriad. Mae hyn wedi cael ei drafod yn helaeth yn y Siambr yma am yr ailbrisio, ac rwy’n cymryd bod Asiantaeth y Swyddfa Brisio yn gorff annibynnol, ac nad oes gan y Llywodraeth unrhyw ddylanwad dros hynny. A bod yn deg, mae’r Llywodraeth wedi rhoi £10 miliwn o’i harian ei hun ar y bwrdd, ond a ydych yn cydnabod y sefyllfa ddifrifol y mae rhai busnesau’n ei hwynebu gyda’r ailbrisio? Mae’r biliau y byddant yn eu talu o fis Ebrill nesaf yn gosod marc cwestiwn enfawr dros eu hyfywedd hirdymor. A ydych yn mynd i fod yn gweithio gyda’r Aelod Cabinet dros gyllid i weld a ellir ymestyn yr arian rhyddhad trosiannol i helpu rhai o’r bobl sydd o dan fwyaf o anfantais yn sgil yr ailbrisio?

Rwy’n credu ei bod yn amlwg, gyda £10 miliwn ar gael i gynorthwyo busnesau bach, y bydd y Llywodraeth hon yn helpu, lle bynnag y bo modd, gyda’r her y mae rhai busnesau bach yn ei hwynebu o ganlyniad i ailbrisio. Byddwn yn parhau i wneud hynny a byddwn yn asesu unrhyw fodd o gynorthwyo’r busnesau sy’n dioddef fwyaf. Ond nid mesur ar gyfer codi trethi yw ailbrisio, ac rwy’n credu y byddai’r Aelod ei hun yn cydnabod mai ailddosbarthu’r ardrethi sy’n daladwy rhwng eiddo yn seiliedig ar eu gwerthoedd cymharol ar adeg yr ailbrisio y mae hyn yn ei wneud. Wedi dweud hynny, caiff £10 miliwn ei ddarparu ar gyfer cynllun rhyddhad, a byddwn yn edrych ar unrhyw ffordd arall bosibl y gallwn gynorthwyo’r busnesau sy’n cael eu taro galetaf, fel y dywedais.

Elfen bwysig arall o’n cefnogaeth, wrth gwrs, yw ardaloedd menter, ac mae honno i’w gweld yn y ddadl hon, ac mae nifer o’r Aelodau wedi sôn am ardaloedd menter a’r potensial i greu un ardal fenter ar gyfer Cymru gyfan. Fel y nododd Neil Hamilton, mae maint yn ystyriaeth bwysig. Po fwyaf yw maint ardal fenter, y mwyaf yw’r goblygiadau o ran y gyllideb a pha mor gyflawnadwy ydyw, a’r mwyaf yw’r risg y bydd unrhyw ffocws ychwanegol yn cael ei wanhau er afles i’r effaith gyffredinol, oni bai bod llawer mwy o adnoddau ariannol ar gael. Er bod yr ardaloedd presennol wedi eu lledaenu ar draws Cymru, mae ôl troed daearyddol penodol pob ardal fenter yn ein galluogi i ganolbwyntio a thargedu gweithgarwch mewn ffordd ymarferol. Wedi dweud hynny, rwy’n awyddus i archwilio’n wrthrychol pob un o’n hymyriadau fel rhan o’r gwaith sy’n cael ei wneud ar y strategaeth ffyniannus a diogel ar gyfer Cymru. Wrth gwrs, byddaf yn ystyried newid lle bynnag y bo angen.

Siaradodd Adam Price am y posibilrwydd o ddatblygu nod ar gyfer cynnyrch o Gymru—nod prynu’n lleol. Mae’n syniad diddorol iawn. Rwy’n cofio pan oeddwn yn aelod o’r pwyllgor menter, dan gadeiryddiaeth Nick Ramsay, rwy’n meddwl fy mod wedi cynnig syniad tebyg o olwyn Cymru a fyddai nid yn unig yn nodi, ar gynhyrchion bwyd a diod, y siwgr, y braster, y cynnwys caloriffig a’r halen, ond hefyd yr effaith amgylcheddol, a byddai pa un a yw cynnyrch yn deillio o’r DU, ac wedi’u gynhyrchu a’i becynnu yn y DU yn dylanwadu’n drwm ar hynny.

Soniodd Simon Thomas am dref Arberth, ac rwy’n cofio bod y pwyllgor menter blaenorol wedi ymweld â’r dref. Rwy’n credu mai’r unig Aelod arall yn y Siambr—. A, roedd David Rees gyda ni ar yr achlysur hwnnw hefyd, gyda Nick Ramsay. Dysgasom lawer ar y daith honno. Dysgasom fod maint yn bwysig. Po fwyaf yw canol y dref, y mwyaf anodd y gall fod i addasu i arferion siopa modern. Un broblem y gwyddom fod llawer o strydoedd mawr yn ei hwynebu, gyda banciau’n cau ac yn y blaen, a siopau’n cau, weithiau gallwch gael, mewn stryd fawr, swyddfa bost ar un pen, fferyllfa ar y pen arall, a siopau gwag yn y canol. Nid yw’n creu amgylchedd siopa dymunol. Yr allwedd i lwyddiant Arberth yw ei bod yn ardal lle nad oes unrhyw adeiladau gwag, neu ychydig iawn o eiddo gwag, ond mae’n hygyrch iawn, ac yn hawdd dod o hyd i’ch ffordd o gwmpas. Rwy’n meddwl bod Bethan Jenkins wedi gwneud pwynt pwysig iawn pan ddywedodd fod ansawdd lleoliad yn hanfodol i lwyddiant canol y dref a’r stryd fawr. Unwaith eto, mae hyn yn rhywbeth a oedd yn glir iawn ar yr ymweliad ag Arberth.

Fel yr amlygwyd yn y ddadl fer ychydig o wythnosau’n ôl, microfusnesau a busnesau bach a chanolig eu maint yw asgwrn cefn economïau lleol ar hyd a lled y wlad, ac mae ganddynt rôl hanfodol yn creu swyddi ac yn cynyddu cynhyrchiant a hybu twf ledled Cymru. Dyna pam y byddwn bob amser yn sicrhau bod buddiannau busnesau bach a chanolig eu maint yn cael sylw dyledus yng ngwaith y comisiwn seilwaith cenedlaethol a banc datblygu Cymru.

Rwyf hefyd yn manteisio ar y cyfle i edrych o’r newydd ar yr hyn ddylai ein blaenoriaethau economaidd fod ym mhumed tymor y Cynulliad. Dechreuais y broses drwy alw ar bobl, busnesau, undebau llafur a sefydliadau ledled Cymru i gynnig eu barn. Mae yna gonsensws rhyfeddol ynglŷn â phwysigrwydd sgiliau, seilwaith, a dylanwad ysgogiadau ehangach megis caffael a chynllunio. Bydd y blaenoriaethau hyn yn bwydo i mewn i’r pedair strategaeth drawsbynciol a fydd yn gosod y fframwaith ar gyfer tymor y llywodraeth hon. Rwy’n credu y gallwn i gyd gytuno—a dangoswyd hynny heddiw yng nghyfraniadau’r holl Aelodau—fod yn rhaid i ni ddefnyddio’r holl offer sydd ar gael i ni i ddarparu cefnogaeth i ganol trefi a strydoedd mawr ledled Cymru er mwyn helpu i ysgogi economïau lleol.

Diolch. Galwaf ar Adam Price i ymateb i’r ddadl. Adam.

Diolch i chi, Ddirprwy Lywydd. Mae wedi bod yn drafodaeth eang a chadarnhaol ar y cyfan, ac yn wir, yn un angerddol iawn ar adegau. Diolch i chi, Janet Finch-Saunders, am gyfrannu’r angerdd hwnnw. Nid wyf yn mynd i’w ddweud yn aml, felly, mwynhewch. [Chwerthin.] Yn wir, diolch i Bethan Jenkins hefyd am ein hatgoffa y gallwn wneud ein rhan dros yr economi yn ein pyjamas hyd yn oed, neu beth bynnag yw ein dewis o ddillad nos. [Chwerthin.]

I fynd â ni’n ôl at y polisi, mae’n amlwg fod ardrethi busnes wedi bod yn un o’r themâu allweddol am ei fod yn un o’r materion polisi pwysicaf sy’n ein hwynebu ar hyn o bryd. Mae’r Ysgrifennydd Cyllid yn ei sedd, felly rwy’n siŵr y bydd wedi clywed, o bob ochr, yr Aelodau’n cyfeirio at y problemau y mae busnesau’n eu hwynebu, yn enwedig yn sgil yr ailbrisio, a byddem yn annog y Llywodraeth i edrych eto ar ychwanegu at y £10 miliwn sydd yn y rhyddhad trosiannol, neu efallai ailgyflwyno, wrth gwrs, y rhyddhad manwerthu a grëwyd yn 2014 yn rhannol mewn gwirionedd oherwydd yr oedi yn y broses o ailbrisio, a chafodd ei chanslo, yn anffodus, cyn yr etholiad yn gynharach eleni. Felly, gadewch i ni weld rhywfaint o weithredu ychwanegol oherwydd y busnesau bach sy’n wynebu problemau ar hyn o bryd. Mae’n wych gweld bod y polisi parcio yn mynd i fod yno, y pot o £3 miliwn ar draws Cymru. Ydy, mae’n wir fod yna dystiolaeth fod polisi cyffredinol syml o barcio am ddim—. Nid wyf yn meddwl bod neb yn dadlau y byddai hynny’n gweithio. Ond mae data ar gael, a chafwyd arbrofion ar draws Cymru. Mae’n bwysig ein bod yn casglu’r data hwnnw hefyd i weld, lle y mae parcio—a bydd y patrwm yn wahanol mewn gwahanol ardaloedd—yn broblem benodol, a allwn helpu yn hynny o beth mewn gwirionedd? Mae’n—

A wnewch chi ildio?

Yn fyr iawn, gwnaf.

Yn fyr iawn, a gaf fi ofyn, fel rhan o’r pecyn rydych wedi’i negodi, faint o hynny fydd yn cael ei neilltuo ar gyfer gwerthuso i wneud yn siŵr fod y gwersi hynny’n cael eu dysgu?

Wel, nid wyf yn gwybod, ond mae’n gwestiwn y gallwn ei ofyn i’r Llywodraeth ar y cyd. Yn sicr, buaswn yn awyddus iawn i hynny gael ei wneud ar sail casglu data’n briodol fel y gallwn ddysgu’r gwersi ar gyfer y dyfodol hefyd. Rwy’n meddwl bod Hefin David wedi gwneud pwynt da, mewn gwirionedd, fod cymhelliant rheolwyr-berchnogion yn mynd i fod yn wahanol wrth gwrs. Yn y pen draw, maent yno, yn amlwg, i wneud elw fel y gallant gynnal twf eu busnes. Yn sicr, nid ydynt yno’n syml fel crëwyr swyddi. Ond yn bwysig, maent yn grëwyr cyfoeth, wrth gwrs, ac rwy’n cytuno ag ef efallai fod angen i ni symud ffocws ein polisi datblygu economaidd tuag at werth ychwanegol yn hytrach na nifer swyddi’n unig. Felly, rwy’n meddwl ei fod yn gyson â’r hyn roedd yn ei ddadlau yn hynny o beth. Rwy’n meddwl bod y syniad o ardal fenter Cymru gyfan—. Rwy’n ddiolchgar am gefnogaeth fy nghyd-gynddisgybl o Ddyffryn Aman. Cyfeiriais at Blaid Unoliaethol Ulster-Plaid Cymru—os yw honno’n gynghrair dddieflig, yna mae hyn yn ôl pob tebyg yn mynd â ni ar hyd llwybr tywyll iawn yn wir. Ond rwy’n credu mai diben gwneud Cymru gyfan yn genedl fenter, os mynnwch, yw rhoi’r dulliau treth i ni wrth gwrs, yr holl ddulliau treth y gellir eu defnyddio’n wahanol ar gyfer gwahanol sectorau, efallai, a hefyd mewn gwahanol rannau o Gymru. Ond oni bai bod gennym y pwerau treth hynny, wrth gwrs, ni fyddwn yn gallu eu defnyddio’n effeithiol fel cenedl. Dyna, yn y pen draw, yw’r pwrpas, rwy’n credu. Mae’n bwysig iawn, iawn i fusnesau bach, ond i fusnesau o bob maint yn ogystal, ein bod, mewn gwirionedd, yn ogystal â chael strategaeth economaidd newydd, yn meddu ar y dulliau, yr ysgogiadau polisi, sy’n mynd i’n galluogi i gyflawni hynny.

Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriwn y bleidlais o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.