Yr eitem nesaf ar yr agenda yw’r ddadl ar y gyllideb derfynol. Rwy’n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol i wneud y cynnig—Mark Drakeford.

Cynnig NDM6192 Jane Hutt

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 20.25, yn cymeradwyo'r Gyllideb Flynyddol ar gyfer y flwyddyn ariannol 2017-2018 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol ar 20 Rhagfyr 2016.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, Lywydd. Fe gafodd cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru ei chyflwyno i'r Cynulliad ym mis Hydref, ac roedd rhaid ei llunio o dan amgylchiadau heriol iawn. Cafodd datganiad yr hydref Llywodraeth y Deyrnas Unedig, a oedd yn addo ailosod y polisïau cyllidol, ei gyhoeddi ychydig o wythnosau ar ôl cyflwyno'r gyllideb ddrafft. Yn y gyllideb derfynol, a gafodd ei chyhoeddi ar 20 Rhagfyr, roedd yn rhaid ystyried effaith y datganiad ar Gymru. Mae'r gyllideb ddrafft a'r gyllideb derfynol yn cynnwys mesurau sy'n ganlyniad i drafodaethau gyda Phlaid Cymru. Rwy’n hynod ddiolchgar i Adam Price a’i dîm am sicrhau eu bod ar gael i weithio o fewn yr amserlenni tyn sy'n rhan o'r broses o lunio cyllideb. Rwy’n edrych ymlaen hefyd at weithio gyda'n gilydd ar yr agenda sylweddol sydd wedi ei chytuno ar gyfer y pwyllgor cyswllt ar gyllid dros y misoedd nesaf.

Lywydd, nid wyf yn bwriadu ailadrodd manylion y gyllideb ddrafft heddiw. Mae'r Pwyllgor Cyllid wedi crynhoi'r mesurau hyn yn fedrus ac yna wedi craffu arnyn nhw yn ei adroddiad. Rwy’n ddiolchgar i'r pwyllgor am ei waith ar gyllideb ddrafft 2017-18 ac am ei argymhellion adeiladol. Ddoe, fe wnes i ysgrifennu at Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid yn ymateb i'r argymhellion yn yr adroddiad. Heddiw, rwy’n bwriadu canolbwyntio ar ddwy agwedd. I ddechrau, byddaf yn nodi'r prif newidiadau rhwng y gyllideb ddrafft a'r gyllideb derfynol. Byddaf yn canolbwyntio'n benodol ar effaith datganiad yr hydref. Yna, byddaf yn edrych i'r dyfodol, gan ystyried y broses o baratoi’r gyllideb y flwyddyn nesaf a'r angen i sicrhau bod ein proses ar gyfer y gyllideb yn addas ar gyfer ein cyfrifoldebau cyllidol newydd.

Let me begin then, Llywydd, with the main changes that lay between the draft and the final budget. The final budget includes an additional sum of £337 million-worth of capital over four years, allocated to key priorities. This includes £136 million for affordable housing developments, flood prevention schemes and regeneration projects across Wales. Of this, £33 million of the extra capital funding will support the work of Natural Resources Wales and local authorities on priority flood-risk management schemes over that four-year period. This is over and above the £150 million-worth of innovative coastal risk management money that will begin from 2018.

Fifty-three million pounds of the extra capital has been allocated to accelerate the delivery of the Welsh Government’s core commitment to deliver 20,000 affordable homes over the course of this Assembly term. In total, this brings our total capital investment in housing to £1.413 billion over the next few years. Fifty million pounds of the additional capital will be invested in regeneration programmes that focus on our most disadvantaged communities.

In rural Wales, we are investing £20 million in a small capital grant scheme for farmers, bringing with it match funding of a further £20 million from the Welsh Government’s rural development programme. The £40 million will help farmers to reduce carbon emissions and improve their resilience and competitiveness, including through diversification.

Wales’s transport system is boosted under the final budget by an extra £15 million capital over four years to relieve transport pinch points across the country, and an extra £50 million in capital funding will accelerate the delivery of the A483 Llandeilo bypass. And both of these allocations form part of our budget agreement with Plaid Cymru.

In health and social care, an additional capital funding of £40 million is allocated to improve Wales’s health estate, particularly targeted at the development of our primary care buildings in a further demonstration of this Government’s determination to invest at the interface of health and social care. Indeed, Llywydd, this is a budget that continues to prioritise the needs of the social care sector. In the draft budget, an additional £25 million was allocated for social services. Now, in the final budget before the Assembly this afternoon, a further £10 million of recurrent funding will be made available as part of a tripartite agreement between the Welsh Government, local government and social care employers to meet recognised costs in that sector.

Finally, as far as capital is concerned, this final budget provides an extra £40 million over four years for energy efficiency measures. It will, among other things, help a further 25,000 households heat their homes at a more affordable cost and support other green growth initiatives.

Llywydd, I turn now, briefly, to the main revenue changes contained in the final budget, primarily as a result of allocation from reserves. In 2017-18, £15.5 million in extra revenue funding will be made available for apprenticeships. This is in addition to the £111 million announced in the draft budget for apprenticeships and traineeships.

Llywydd, I’ve listened carefully to representations made directly during the consultation period. As a result, an extra £10 million revenue will be provided for a targeted rate relief grant scheme to help small businesses on the high street and in hospitality sectors with their business rates next year. And we've agreed the mechanism for distributing this £10 million with Plaid Cymru, and it will be in place by April this year. That is over and above the £10 million transitional rate relief scheme included in the draft budget.

Where local authorities are concerned, we have also allocated an additional £6 million, reflected in this final budget, which will go into the revenue support grant to help tackle the particular problems around preventing homelessness.

Finally, Llywydd, as far as revenue changes are concerned, I am especially pleased to draw attention to the additional £500,000 revenue to provide new help to children in our most vulnerable communities during the long summer holidays. This is a clear example of where applying the lens of the Well-being of Future Generations (Wales) Act 2015 has directly influenced budget making.

Recommendations 4, 5 and 6 of the Finance Committees report focus on the interplay between the Act and the budget process, and I’ve undertaken in my response to do more to reflect the Act in budget preparations and outcomes in the next budget round.

Llywydd, let me turn now, in closing, to budget preparedness for next year. The budget this Assembly will consider for 2018-19 will be the first to exercise our new fiscal responsibilities and to do so within the new fiscal framework agreed with the Chief Secretary to the Treasury in December. I will answer questions on the details of the fiscal framework in front of the Finance Committee tomorrow and will make a statement on it in this Chamber next week. All of this will require changes to both the Government’s own internal budget preparations and to its scrutiny by the National Assembly. I look forward to further discussions with both the Commission and the Finance Committee to put these new arrangements in place as we respond to the recommendations in this area set out in the committee’s report.

Let me end, then, where I began in October. The budget in front of the Assembly today combines stability and ambition. It provides a relatively short period in which to prepare for tougher times and harder choices that face us later in this Assembly term. It nevertheless invests in our future and lays the foundation for the new fiscal responsibilities that lie ahead. I look forward to this afternoon’s debate and commend this final budget to Members as a budget to take Wales forward.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Simon Thomas.

Diolch, Lywydd, a diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet am agor y ddadl. Fel yntau, nid wyf eisiau ailadrodd yr hyn a ddywedwyd yn ystod y drafodaeth ar y gyllideb ddrafft. Byddaf i hefyd yn canolbwyntio fy sylwadau ar y newid sydd wedi digwydd rhwng y gyllideb ddrafft a’r gyllideb derfynol, a hefyd ar rai o atebion y Llywodraeth i argymhellion y Pwyllgor Cyllid.

Mae yn drueni, er bod yr Ysgrifennydd Cabinet wedi ymateb yn briodol i’r argymhellion, fod yr amserlen rŷm ni’n gosod i’n hunain fel Cynulliad i hwn yn golygu, mae’n siŵr, nad yw Aelodau’r Cynulliad wedi cael cyfle o gwbl, a dweud y gwir, i edrych ar ymateb y Llywodraeth i’r argymhellion. Mae’r rhan fwyaf o’r argymhellion a gyhoeddwyd dros nos neithiwr yn ymwneud â chyllido tymor hir, ond mae rhai penodol hefyd y mae’r Llywodraeth wedi ymateb iddyn nhw yn benodol wrth baratoi’r gyllideb derfynol.

Felly, byddaf i’n canolbwyntio ar rai o’r newidiadau a wnaed, nid o reidrwydd oherwydd y Pwyllgor Cyllid, er bod gan y Pwyllgor Cyllid ddiddordeb yn y pethau hyn, ond gan bwyllgorau eraill y Cynulliad hefyd a oedd yn dod ynghyd â thystiolaeth i’r Llywodraeth ar sail y gyllideb ddrafft, gan ofyn am ragor o adnoddau, neu newid yn yr adnoddau, neu, wrth gwrs, ddeilliannau o ddatganiad yr hydref.

Rwy’n credu ei bod hi’n bwysig i danlinelli bod y Pwyllgor Cyllid wedi edrych yn arbennig ar gynaliadwyedd o ran ariannu iechyd, ac felly rwy’n falch bod yr Ysgrifennydd Cabinet wedi derbyn argymhellion ynghylch ariannu iechyd ac yn falch iawn o weld bod yna gyfalaf ychwanegol o dros £40 miliwn a ddyrannwyd dros bedair blynedd i wella’r ystâd iechyd a chyflymu arloesedd hefyd yn y sector yma. Mae hynny yn cydblethu â diddordeb y Pwyllgor Cyllid yn y gwasanaethau ataliol, a’r cydbwysedd rhwng y cynnydd yng nghyllid y gwasanaeth iechyd gwladol a chyllid ar gyfer gwasanaethau cymdeithasol. Rwy’n falch, felly, o ran y dyraniad yn y gyllideb derfynol o gyllid refeniw o £10 miliwn ychwanegol ar gyfer gwasanaethau cymdeithasol. Mae hynny yn adlewyrchu’r drafodaeth yn y Pwyllgor Cyllid, a’r trafod yn y pwyllgorau pwnc yn ogystal.

Rwyf hefyd yn nodi bod tipyn o arian cyfalaf wedi cael ei ddodi yn ôl yng nghyllideb yr Ysgrifennydd Cabinet dros ynni, newid hinsawdd a materion gwledig: £10 miliwn o gyfalaf ychwanegol ar gyfer mesurau arbed ynni, sydd newydd gael eu crybwyll gan yr Ysgrifennydd Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol; £3 miliwn o gyfalaf ychwanegol ar gyfer mesurau lliniaru llifogydd a dorrwyd yn wreiddiol—gofid mawr i’r pwyllgor amgylcheddol, neu’r pwyllgor newid hinsawdd, fe ddylwn ddweud, y dyddiau yma, a’r Pwyllgor Cyllid hefyd; a £5 miliwn o gyfalaf ychwanegol sydd newydd gael ei grybwyll hefyd ar gyfer cymunedau gwledig.

Felly, mae yna newid sylweddol sydd wedi’i hwyluso gan ddatganiad yr hydref rhwng y gyllideb ddrafft a’r gyllideb derfynol, ond fe ddywedodd yr Ysgrifennydd Cabinet ei fod wedi halltu rhywfaint o arian wrth gefn, rhag ofn bod datganiad yr hydref yn un andwyol i’r Llywodraeth ac i’r Cynulliad. Gan nad yw wedi bod yn andwyol i’r fath raddau, mae modd rhyddhau rhywfaint o’r arian yma tuag at bwrpas y Llywodraeth, sy’n cyd-daro â nifer o bethau yr oedd y Pwyllgor Cyllid â diddordeb ynddyn nhw.

Byddai’r pwyllgor, serch hynny, wedi hoffi gweld mwy o sicrwydd ynghylch refeniw llywodraeth leol at y dyfodol, gan fod yr Ysgrifennydd Cabinet, yn gwisgo ei het arall, am baratoi Papur Gwyn ynglŷn â diwygio llywodraeth leol, ac mae’r Pwyllgor Cyllid yn mynd i ddilyn cyllido llywodraeth leol gyda chryn ddiddordeb, rwy’n meddwl, yn ystod y cyfnod yma, gan gynnwys y posibiliad o symud oddi wrth gyllido blynyddol i gyllido mwy tymor hir, tair blynedd, cyllido ar y sail sydd i fod i ddigwydd gyda byrddau iechyd—rhyw batrwm fel yna. Byddai hynny o ddiddordeb, yn bendant, i’r Pwyllgor Cyllid.

Fe gawsom ni hefyd dystiolaeth, yn ystod ein trafodaethau yn y Pwyllgor Cyllid, ynglŷn â’r effaith posib ar y gweithlu yn y sector gwasanaeth iechyd cyhoeddus a’r sector gofal cymdeithasol gydag ymadawiad y Deyrnas Gyfunol o’r Undeb Ewropeaidd. Fe wnaethom argymell bod Llywodraeth Cymru yn gweithio’n agos â llywodraeth leol a’r gwasanaeth iechyd cenedlaethol i liniaru unrhyw effeithiau niweidiol. Rwy’n falch bod yr Ysgrifennydd Cabinet wedi derbyn yr argymhelliad hwn ac yn ymrwymo felly i archwilio pob opsiwn i gadw’r gweithlu gwasanaeth iechyd cenedlaethol sydd gyda ni, gweithlu sydd yn ddibynnol i raddau helaeth iawn ar fewnfudwyr o weddill yr Undeb Ewropeaidd a gweddill y byd yn ogystal, wrth gwrs.

Rwyf hefyd yn cyfeirio at y ffaith bod y Llywodraeth wedi derbyn argymhellion y pwyllgor ynglŷn â’r ffordd y mae’r Ddeddf llesiant cenedlaethau’r dyfodol yn effeithio ar y ffordd mae’r Llywodraeth yn paratoi’r gyllideb. Byddwn i wedi dymuno gweld mwy o ôl yn y gyllideb ddrafft a’r gyllideb derfynol o ran sut y mae’r Ddeddf wedi llywio penderfyniadau’r Llywodraeth. Fe roddodd yr Ysgrifennydd Cabinet enghraifft ym maes plant o’r ffordd roedd yn teimlo bod y Ddeddf wedi bod o gymorth i benderfyniadau’r Llywodraeth, ac rwy’n mawr obeithio, pan fyddwn ni’n edrych ar y gyllideb y tro nesaf, y bydd mwy o dystiolaeth o’r Ddeddf yma ar waith. Yn sicr, roedd y rhanddeiliaid yn awyddus iawn i weld hynny yn ogystal.

Wrth gloi’r sylwadau ar y gyllideb yma, mae’n deg nodi bod y Pwyllgor Cyllid yn mynd i edrych yn eiddgar iawn ar y newidiadau sydd yn dilyn yn ystod y flwyddyn neu ddwy nesaf. Byddwn yn troi atyn nhw yn ystod y dyddiau nesaf, a dweud y gwir, yn y Cynulliad gyda datganoli cyllidol pellach, y fframwaith cyllido, sydd wedi’i gytuno rhwng y Llywodraeth a Llywodraeth San Steffan, a’r posibiliad ein bod ni fel Cynulliad yn symud at system llawer mwy Seneddol o edrych ar y gyllideb ar ffurf Bil cyllid llawn, sydd yn gallu cael ei newid neu ei ddiwygio ac, yn sgil hynny, wrth gwrs, yn gallu effeithio ar gyfraddau treth yn ogystal. Mae hynny yn sicr, yn fy marn i, yn mynd i ychwanegu at ddemocratiaeth yng Nghymru.

Rwy'n falch o gyfrannu at y ddadl hon heddiw ar y gyllideb derfynol. A gaf i yn gyntaf gytuno â'r sylwadau a wnaed gan Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid a hefyd groesawu ymateb Ysgrifennydd y Cabinet i rai o argymhellion y Pwyllgor Cyllid, rai ohonynt a dderbyniais yn gynharach heddiw?

Fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet wrth agor y ddadl hon, mae hwyrni cyllideb eleni, oherwydd amseriad datganiad yr hydref, yn ddealladwy wedi achosi anawsterau iddo ef a'i dîm. Mae hefyd wedi achosi’r pennau tost sydd yn awr yn fwyfwy cyfarwydd i'r Pwyllgor Cyllid, y cyfeiriodd y Cadeirydd atynt.

Yn ystod y ddadl ar y gyllideb ddrafft cyn y Nadolig, roeddwn yn croesawu'r newyddion bod Llywodraeth y DU i ddarparu £436 miliwn yn ychwanegol o gyllid cyfalaf rhwng 2016 a 2021 ar brosiectau cyfalaf, o ganlyniad i wariant ar seilwaith ychwanegol yn Lloegr. Rydym i gyd yn ymwybodol iawn o'r angen taer i fuddsoddi mewn seilwaith i dyfu ein heconomi. Rwy'n credu ein bod ni oll yn cytuno bod angen cyllideb wirioneddol gynaliadwy ar Gymru sy'n edrych i'r dyfodol.

Nodaf, yn ymateb Ysgrifennydd y Cabinet, ei fod wedi derbyn mewn egwyddor y syniad y dylai'r gyllideb gyflawni ar y nodau sydd wedi'u gosod yn y rhaglen lywodraethu. Rydych chi'n iawn, Ysgrifennydd y Cabinet, nad yw bob amser yn hawdd tynnu llinell rhwng cyllid a chanlyniadau, ond mae'n bwysig iawn bod y Llywodraeth yn ceisio gwneud hynny.

Yn awr, mae'n eithaf amlwg bod angen gwario’r arian cyfalaf ychwanegol hwn yn ofalus ac mae cynigion y gyllideb yn siarad am agwedd integredig, hirdymor tuag at gyllid cyfalaf. Byddwn yn dweud, wrth gwrs, ein bod wedi clywed hyn sawl gwaith o'r blaen. Efallai y bydd Aelodau'r Cynulliad a oedd yma yn y pedwerydd Cynulliad yn cofio, os oeddech yn gwrando, wrth gwrs—efallai na fyddwch yn cofio—ddwy flynedd yn ôl fy mod wedi rhybuddio y byddai’r diffyg ymrwymiad i gam dau ffordd gyswllt dwyrain y bae, y tu hwnt i gam un, yn anochel yn arwain at fwy o dagfeydd ar Rover Way yn ne Caerdydd, ar yr hyn a elwir y gylchfan i unlle. Nid oes unrhyw arwydd o hyd o weddill y ffordd gyswllt, ond rwy’n sylwi heddiw bod gennym ymrwymiad i ffordd osgoi Llandeilo, a symud ymlaen â hynny—cynllun ffordd poblogaidd iawn, rwy'n siŵr, gyda phobl Llandeilo ac ymhellach i ffwrdd a fyddai'n defnyddio'r ffordd honno—ond yr hyn y byddwn yn ei ofyn yw: a ydym yn gwbl argyhoeddedig bod y penderfyniadau hyn yn cael eu gwneud ar sail gywir, gyda chynaliadwyedd tymor hir mewn golwg, yr wyf yn siŵr y byddai Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid yn siarad llawer amdano? Mae angen i ni fod yn sicr o hynny, ac mae angen i’r cyhoedd fod yn sicr hefyd.

Y pwynt yw weithiau yr ymddengys bod penderfyniadau yn cael eu cymryd, os caf ddweud, fel rhan o gytundeb cyllideb tymor byr, nad yw ond yn edrych—wel, nid yw hyd yn oed yn edrych tair blynedd ymlaen, nid yw hyd yn oed yn edrych un flwyddyn ymlaen, ond yn edrych ar gyfnod byr o ychydig fisoedd ymlaen. Mae hynny'n rhywbeth y mae pob un ohonom, mewn egwyddor, yn awyddus i symud oddi wrtho. Ond ar yr un pryd mae'n haws, rwy’n gwybod, ael ein denu gan rai bargeinion tymor byr y gallem eu difaru yn nes ymlaen. Yn rhy aml, mae cyllidebau wedi bod er budd gwleidyddol tymor byr, yn hytrach na mantais economaidd hirdymor. Mae adroddiad y Pwyllgor Cyllid yn argymell y dylai'r gyllideb ddrafft yn y dyfodol ddangos yn eglur sut y mae'r rhaglen lywodraethu wedi llywio ac ysgogi'r broses pennu cyllideb, a sut y mae'n integreiddio gyda deddfwriaeth cenedlaethau'r dyfodol—neu ddim yn gwneud hynny, fel yr ymddengys yn wir yn rhy aml.

Rwy'n falch bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi derbyn galwadau’r Pwyllgor Cyllid am asesiad effaith strategol o gyllidebau ar amcanion llesiant cenedlaethau'r dyfodol. Mae hynny'n gadarnhaol. Mae llywodraethu yn ymwneud â blaenoriaethau a gwneud y gorau o fewn y cyfyngiadau a osodwyd. Wrth gwrs rydym yn gwybod bod y cyfyngiadau hynny yn mynd i gael eu llacio: y gyllideb hon fydd yr olaf i gwmpasu cyfnod lle nad oes gan Lywodraeth Cymru bwerau treth neu bŵer benthyca sylweddol. Yn y ddadl ar y gyllideb ddrafft, tynnais sylw at y ffaith, o gofio bod datganoli treth bellach dim ond ychydig dros flwyddyn i ffwrdd, efallai y byddwn wedi disgwyl rhywfaint o gydnabyddiaeth o hyn, ac arwydd o sut y bydd pwerau treth yn cael eu defnyddio fel arf i gefnogi'r rhaglen lywodraethu yn y dyfodol. Rwy’n gwybod nad yw’r pwerau hynny gennym eto, ond nid ydynt yn bell i ffwrdd. Ac os ydym yn dymuno i feysydd eraill o sefydliadau’r sector cyhoeddus a Llywodraeth weithio mewn cyllidebau aml-flwyddyn a chylchoedd aml-flwyddyn, yna rwy’n meddwl bod angen i ni ddechrau arwain drwy esiampl yn hynny o beth.

Rwy’n sylweddoli nad mater o Lywodraeth Cymru yn cynllunio’n well ar gyfer y dyfodol yw hyn; mae Ysgrifennydd y Cabinet yn gwybod, rwy’n credu, fod angen i’r DU gyfan wneud hyn hefyd. Rwy'n falch bellach fod gennym, ers y ddadl ar y gyllideb ddrafft a gawsom cyn y Nadolig, gytundeb ar fframwaith ariannol, sydd yn gam enfawr ymlaen. Rydym yn mynd i gael y datganiad hwnnw ar y fframwaith cyllidol, rwy’n gwybod, mewn amser byr i ddod, felly ni fyddaf yn trafod hynny’n ormodol yn awr; digon yw dweud y bydd, gobeithio, yn ei gwneud yn haws i Lywodraeth Cymru gynllunio ymhellach ymlaen. Mewn cysylltiad â phwerau treth, rwy’n cytuno ag Ysgrifennydd y Cabinet ei bod yn hanfodol bod gostyngiadau yn y grant bloc yn y dyfodol yn cael eu mynegeio’n iawn a’u bod yn briodol. Ni allwn fforddio cael hyn yn anghywir.

A gaf i ddweud, Ysgrifennydd y Cabinet, wrth dynnu at y terfyn, rydym yn croesawu'r symudiad tuag at gronfa triniaethau newydd? Rwy'n dal i gredu ei bod yn drueni na wnaeth Llywodraeth flaenorol Cymru wrando ar ein galwadau am gronfa triniaeth canser yr holl flynyddoedd hynny yn ôl. Dydw i ddim yn glir ynghylch y gronfa newydd hon o ran i ba raddau y mae'n ymdrin á thriniaethau presennol a’r cyffuriau hynny nad ydynt wedi cael eu cymeradwyo yn llawn. Efallai y gall Ysgrifennydd y Cabinet egluro rhywfaint o'r dryswch ar hynny. Ond i gloi, Ysgrifennydd y Cabinet, rydym yn croesawu'r gyllideb hon heddiw. Yn amlwg mae'n rhaid i ni gael cyllideb, ond os yw cynaliadwyedd wrth wraidd cyfansoddiad y Cynulliad, yna rwyf o’r farn bod angen i ni wneud llawer mwy i gynllunio ymhellach ymlaen a gwneud yn siŵr bod ein prosesau cyllideb mor fodern ag y bo modd. Ni fydd yn syndod i chi wybod nad ydym yn cefnogi'r gyllideb hon. Mae rhai pethau da ynddi, ond mae'n brin o fod y gyllideb hirdymor gwirioneddol gynaliadwy sydd ei hangen ar Gymru, a dyna pam na allwn ei chefnogi.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cyllid am ei ddatganiad heddiw, ac am gyflwyno cyllideb derfynol Llywodraeth Cymru. Fel sydd wedi cael ei grybwyll eisoes, wrth gwrs, mae’r gyllideb yma yn rhannol yn ffrwyth trafodaethau rhwng Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru—trafodaethau a godwyd o’r dull newydd o gydweithio yr ydym wedi’i ddyfeisio. Mae’n rhaid i mi ddweud, rwy’n credu bod ein gwleidyddiaeth a’n democratiaeth yn elwa o’r math yma o ddeialog, ac efallai bod angen mwy o’r ymagwedd honno. Trwy wella, wrth gwrs, y gyllideb—[Torri ar draws.] Os ydy’r Aelod gyferbyn eisiau codi ar ei draed, mae croeso iddo fe wneud hynny.

Dyma beth yw hanfod democratiaeth, wrth gwrs. Rydym ni i gyd yn cael ein hethol i’r lle yma ar sail maniffesto, a’n prif ddyletswydd ni, wrth gwrs, ydy delifro ar yr addewidion hynny rydym ni wedi rhoi gerbron y bobl sydd wedi ein hethol ni. Wrth gwrs, nid ydym ni wedi medru cael cytundeb rhyngom ni ar bob un peth yn y gyllideb yma; nid ydym ni’n cytuno ar bob un peth, ond rydym ni wedi medru, fel plaid leiafrifol yn y lle yma, rydym ni wedi medru cael dylanwad er budd, er gwell, i fywydau pobl Cymru. Ac onid dyna yw hanfod gwleidyddiaeth ddemocrataidd yn y pen draw: gwella pethau? Peth sarrug iawn yw gweld gwleidyddiaeth fel modd o wrthwynebu—dim ond i wrthwynebu bob amser. Byddwn i’n annog pleidiau eraill i fod ag ymagwedd fwy adeiladol at wleidyddiaeth, i gynnig syniadau ac os maen nhw’n anghytuno, wrth gwrs, i fod yn rhan o’r deialog hynny, ac rwy’n croesawu sylwadau Simon ynglŷn â chreu dull mwy seneddol ar gyfer y broses gyllidebol i gyd.

Fe wnaethon ni lwyddo, trwy’r cytundeb rhyngom ni, i gael rhagor o gyllid ar gyfer sectorau sydd, yn ein tyb ni, wedi dioddef yn ariannol yn ystod y blynyddoedd diwethaf—sectorau fel addysg uwch, addysg bellach, y celfyddydau, yr iaith Gymraeg, llywodraeth leol, buddsoddiad cyfalaf ar gyfer cyfarpar diagnostig, fel y clywon ni yn y datganiad dros y Nadolig, gwariant ar iechyd meddwl, ac yn y blaen. Ac, wrth gwrs, yn y trafodaethau a gawson ni wedyn ar ôl datganiad yr hydref, fe lwyddon ni i gael ragor o arian ar gyfer mynd i’r afael â’r problemau o ganlyniad i’r ailbrisio ar gyfer ardrethu busnes, er enghraifft, a hefyd roedd yn dda i weld rhagor o arian ar gyfer atal llifogydd. Dyna’r wobr sydd yna i’r rhai ohonom ni sydd yn fodlon dod yn rhan o ddemocratiaeth ar sail deialog, ac rwy’n sicr yn amddiffyn hynny fel egwyddor bwysig, os ydy’r lle yma yn mynd i wneud ei waith yn iawn.

Gan edrych ymlaen at y dyfodol, rydw i’n credu bod modd i wella’r broses, ac rydw i’n credu bod yr Ysgrifennydd cyllid yn agored i hynny. Mae’n rhaid sicrhau bod y Senedd yma’n tyfu mewn aeddfedrwydd a chapasiti o ran ei gallu i ddylanwadu ar y gyllideb, ac mae hynny’n wir am bob plaid. Mae eisiau, wrth gwrs, mwy o dryloywder os ydym ni’n mynd i wneud ein gwaith fel Aelodau Cynulliad ac fel grwpiau. Ar gyfer y gyllideb ddrafft, fe wnaethon ni goladu, gyda chymorth y Llywodraeth, yn y pen draw, yr holl wahanol eitemau—y prif grwpiau gwariant, y meysydd rhaglenni gwariant, y camau gweithredu, y BELs, ac yn y blaen—rhyw 7,000 o linellau gwahanol. Os ydym ni’n mynd i wneud ein gwaith, mae’n rhaid ein bod ni’n rhoi’r wybodaeth yna mewn ffordd fwy clir ac agored i bob Aelod Cynulliad ac i’r grwpiau. Ac rwy’n cytuno gyda Nick Ramsay, rydym ni'n credu bod yn rhaid cysylltu gwariant gyda nodau. Roeddwn i wedi cyfeirio yn y drafodaeth ar y gyllideb drafft at ‘programme budgeting’ Robert McNamara o’r 1960au yn yr Unol Daleithiau. Hynny yw, wrth osod cyllideb, mae’n bwysig i osod mas pa gyrhaeddiant rydych chi’n bwriadu sicrhau trwy’r gwariant hynny fel bod modd, wedyn, i siecio yn erbyn y cyrhaeddiant ar ddiwedd cyfnod y gyllideb.

Ac, yn olaf, rydw i’n meddwl ei bod hi’n gwbl annerbyniol, wrth gwrs, yn y broses sydd gennym ni heddiw, mai dim ond derbyn neu wrthod y gyllideb rydym ni’n cael gwneud. Hynny yw, os ydych chi’n edrych ar yr OECD, mae gan dros hanner ohonyn nhw seneddau sydd â hawl anghyfyngedig i wella cyllideb. Felly, rydym ni reit ar yr eithaf posib i’r cyfeiriad arall, lle rydym ni dim ond yn gallu, ar hyn o bryd, dweud ‘ie’ neu ‘na’ i’r gyllideb, a thrwy hynny rydym ni’n colli’r holl syniadau. Nid oes monopoli gan neb, fel plaid nac Aelod Cynulliad, ar syniadau da, ac ar hyn o bryd, trwy’r broses ‘binary’ yma sydd gennym ar hyn o bryd, rydym ni’n colli’r cyfoeth o wahanol ‘perspectives’ sydd yn bodoli ar draws y Siambr. Felly, rwy’n gobeithio y byddwn ni’n gallu symud tuag at Senedd sy’n cynnwys pawb—ac rydw i yn meddwl pawb—wrth i ni lunio cyllidebau ar gyfer y dyfodol.

Mae'n bleser cael dilyn Adam Price ac mae gen i ddiddordeb mawr ym mhersbectif a naws yr hyn a ddywed. Ymddengys i mi ei bod yn amlwg bod amrywiaeth o safbwyntiau o fewn ei blaid ef, a'r rhai a oedd gynt yn rhan ohoni, o ran y graddau priodol o gydweithio â Llywodraeth Lafur a'r graddau y mae Plaid yn cymryd cyfrifoldeb am y gyllideb hon. Pan oeddem yn dechrau ar y broses, roeddwn i o leiaf yn cael yr argraff ei fod yn drafodiad rhwng Plaid Cymru a'r Llywodraeth Lafur, ac, yn gyfnewid am i’r Blaid ymatal ar y gyllideb, byddai'r Llywodraeth yn cytuno i nifer o fesurau penodol iawn yr oedd Plaid eu heisiau, a dyna oedd y fargen. Ond, wrth wrando arno yn siarad yn awr, ymddengys iddo gymryd llawer mwy o gyfrifoldeb, hyd yn oed balchder, yn y gyllideb sydd ger ein bron heddiw, hyd yn oed os bydd digwydd i’w blaid ddal i ymatal. Mae'n ei disgrifio fel rhyw fath o ffrwyth trafodaethau rhwng Plaid Cymru a'r Blaid Lafur. Ond onid y gwir yw mai ffrwyth y trafodaethau hynny oedd nifer o brosiectau penodol? Clywsom am ffordd osgoi benodol a blaenoriaethu hynny dros gynlluniau ffyrdd eraill efallai. Ond yn y diwedd nid oedd yn fargen ar y gyllideb gyffredinol ac nid yw hon yn gyllideb Plaid Cymru i amddiffyn pob rhan ohoni, oherwydd rydych ond wedi cytuno i adael rhywfaint ohoni drwyddo yn gyfnewid am gael cyfres o bethau penodol. Rwy'n credu y byddem yn elwa o gael mwy o eglurder ynghylch faint o gyfrifoldeb y mae Plaid Cymru, neu unigolion penodol a all fod yn llefarwyr, yn ei gymryd. Ildiaf.

Dydw i ddim yn siŵr a oedd yr Aelod anrhydeddus yn fy nilyn i yn yr adran honno o fy araith. Rwy'n credu fy mod wedi dweud yn eithaf clir nad oeddem yn cytuno â phopeth yn y gyllideb ac, yn wir, roedd galwadau y gwnaethom fel rhan o'n trafodaethau heb eu bodloni. Felly, rydym yn glir iawn: roeddem yn gallu gwella’r gyllideb, ond rydym yn ymatal oherwydd nad ydym yn cytuno â'r gyllideb yn ei chyfanrwydd.

Rhoddodd yr Aelod enghraifft: dywedodd fod y cyllid pellach yn y dyfodol ar gyfer amddiffyn rhag llifogydd yn un o'r gwobrau y byddai'n ei amddiffyn drwy'r broses hon. A dweud y gwir, mae rhywfaint o gynnydd yn y gyllideb amddiffyn rhag llifogydd rhwng y gyllideb derfynol a'r gyllideb ddrafft, ond mae'r gyllideb gyffredinol, rwy’n credu, ar gyfer amddiffyn rhag llifogydd yn dal i fod wedi’i gostwng yn sylweddol iawn. A, do, fe wrandawyd ar ein Pwyllgor Cyllid a bu rhywfaint o roi yn ôl ar yr ochr gyfalaf i gyllideb Lesley Griffiths. Ond mae gostyngiadau sylweddol iawn yn dal i fod sy'n effeithio ar yr hyn sydd, ar gyfer rhoi arwydd o rinwedd mawr, yn cael eu disgrifio fel 'prosiectau newid hinsawdd'. Mae toriadau yno, ac mae'n sôn am amddiffyn y codiadau hyn ymhellach gyda balchder, ond nid dyna mewn gwirionedd yw’r sefyllfa. Os bydd yn edrych ar y gyllideb lawn— [Torri ar draws.] —yn hytrach na'r manylion. Wel, dydw i ddim yn hollol siŵr eich bod wedi gwneud hynny, Adam. Rwy'n siarad am yr adran hon yma. Rydych wedi cytuno ar gyfres o bethau penodol iawn, y mae’n rhaid i Lafur wedyn ddod o hyd i arian yn rhywle arall i dalu am yr hyn y maent wedi cytuno ei roi i chi er mwyn i chi ymatal, a'r elfen unigol fwyaf o hynny, yn bennaf ar yr ochr gyfalaf, yw’r gostyngiadau i brosiectau newid hinsawdd. Rwy’n meddwl bod angen i chi gydnabod hynny, yn hytrach na hoffi hawlio cefnogaeth i’r pethau yr ydych yn eu gwerthfawrogi, ond nid i bethau eraill.

Fodd bynnag, rwy’n cydnabod yr hyn yr ydych yn ei ddweud a'r hyn a ddywedodd Simon yn nhermau symud at yr hyn yr wyf yn credu y dywedodd Simon oedd yn broses fwy seneddol o Fil cyllid y gellid ei ddiwygio’n llwyr. Wrth gwrs, yn Senedd San Steffan, mae'r Bil cyllid yn ymdrin â threth yn unig a bydd hynny, hyd yn oed y flwyddyn nesaf, yn parhau i fod yn gyfran gweddol fach o'r hyn a wnawn. Y maen prawf allweddol i mi yw a yw ochr gwariant y gyllideb hon yn mynd i fod yn un y gellir ei diwygio ac, yn benodol—ac fe wrandawyd ar rai o'n sylwadau yn y Pwyllgor Cyllid ac rwy’n gwerthfawrogi hynny-a fydd cyfle i ddiwygio llinellau gwariant y gyllideb yn y Pwyllgor Cyllid, lle, o leiaf mewn egwyddor, mae gan yr wrthblaid fwyafrif.

Mae gennym rai newidiadau. Siaradodd y Gweinidog Cyllid ynghylch y cynnydd o £46 miliwn mewn gwariant refeniw rhwng y gyllideb ddrafft a'r gyllideb derfynol. Disgrifiodd fod hyn yn dod yn bennaf o gronfeydd wrth gefn. Dydw i ddim yn hollol glir sut y mae'n ei asesu yn y ffordd honno, o gofio, rhwng y drafft a'r gyllideb derfynol, y cawsom gynnydd o £23.4 miliwn mewn gwariant refeniw sydd ar gael gan Lywodraeth y DU drwy ddatganiad yr hydref. Dyna ychydig dros hanner y cynnydd sydd ganddo bellach yn y refeniw. Felly, dydw i ddim yn glir bod hynny yn dod o'r cronfeydd wrth gefn. Rhywfaint o'r hyn y mae hynny wedi cael ei wario arno—£10 miliwn ar gyfer y rhyddhad ardrethi busnes a rhywfaint o'r cynnydd mawr sy’n cael ei liniaru yno—roeddwn yn meddwl tybed a allem efallai ddangos yn fwy clir o flaen llaw trwy'r prisiadau yr hyn y byddai angen i fusnesau ei gael. Croesawaf yn arbennig y £6 miliwn ar gyfer atal digartrefedd. Nodaf fod nifer o eitemau eraill sy'n bwydo drwodd i lywodraeth leol y rhoddwyd cyllideb wastad yn fras iddynt o'r blaen. Fy mhryder i o hyd yw bod toriadau llym yn dod i mewn ym maes llywodraeth leol, ond mae’r Llywodraeth wedi ystyried ei bod yn ddoeth gohirio'r rheini nes ar ôl yr etholiadau lleol.

Sylwch ar y newidiadau pellach yn y cyllidebau cyfalaf: rydym yn mynd i gael £7 miliwn arall ar gyfer ffyrdd y flwyddyn nesaf, ac yna £83 miliwn yn ystod y cyfnod o bedair blynedd ar gyfalaf. Mae’r swm hwnnw, wrth gwrs, yn cael ei lethu gan y swm o arian y byddai Llywodraeth Cymru yn ei roi i’r llwybr du, a amcangyfrifir i fod yn £1.1 biliwn a mwy. Rwy’n gwneud apêl derfynol: onid oes modd inni ystyried y byddai’r arian hwnnw’n cael ei wario’n well ar fersiwn ratach, ond yn fy marn i, gyflymach y llwybr glas sy’n haws ei chyflawni, ac edrych ar roi'r swm mawr iawn hwnnw o gyfalaf i brosiectau eraill a allai gael enillion cyflymach a mwy priodol ar draws Cymru?

Yn gyntaf, a gaf i ddweud fy mod yn croesawu’n fawr ffordd osgoi Llandeilo?  Caniateir ffyrdd newydd i ni yn y de-orllewin hefyd. Mae angen rhoi’r gyllideb yng nghyd-destun y polisïau a ddilynir yn San Steffan. Er bod bron y cyfan o gyllideb Llywodraeth Cymru yn dod drwy'r grant bloc, mae toriadau mewn gwariant yn Lloegr yn cynhyrchu, drwy fformiwla Barnett, doriadau i grant bloc Cymru. Yr hyn yr ydym wedi ei weld ers i'r Ceidwadwyr ddod i rym yw toriadau sylweddol yng nghyllideb Cymru mewn termau real. Mae hyn yn cyfateb yn economaidd i arfer meddygon hyd at y ddeunawfed ganrif o ddefnyddio un driniaeth i drin pob anhwylder—gollwng gwaed. Newidiodd y ddamcaniaeth y tu ôl i'r arfer dros amser, ond roedd yr arfer ei hun yn parhau i fod yr un fath, gyda meddygon yn aml yn gwaedu cleifion nes eu bod yn wan, mewn poen, ac weithiau yn anymwybodol. Dyna beth y mae polisïau cyni’r Torïaid yn ei wneud i Brydain—gwaedu’r economi nes ei bod yn wan.

O Hoover yn America yn y 1920au, a drodd gwymp y farchnad stoc yn Ddirwasgiad Mawr, i'r Ariannin a Gwlad Groeg yn fwy diweddar, mae cyni wedi methu bob tro. Mae'r Torïaid wedi ymrwymo i gyni, nid fel polisi economaidd, ond fel ideoleg. Maent yn awyddus i leihau'r sector cyhoeddus, a'r hyn na allant ei dorri maent yn ceisio i breifateiddio.

Rwyf am siarad am y ddwy linell fwyaf yn Llywodraeth Cymru—iechyd a llywodraeth leol. Yn gyntaf, iechyd: os bydd y tueddiadau presennol yn parhau, bydd iechyd yn fwy na 50 y cant o gyllideb Cymru yn y ddwy flynedd nesaf, ac rwy’n dyfalu y bydd hyn fwy na thebyg y flwyddyn nesaf. Rwyf nawr yn mynd i ddyfynnu o dudalen 16 adroddiad Nuffield yn 2014, ‘The four health systems of the United Kingdom: How do they compare?’ Ar draws y pedair gwlad, bu gostyngiad yng nghyfanswm derbyniadau cleifion mewnol fesul meddyg a deintydd ysbyty rhwng 1999-2000 a 2011-12. Mae hwn yn ganlyniad anochel y cyfraddau cynnydd yn nifer y meddygon ysbyty sy’n fwy na'r cyfraddau cynnydd mewn derbyniadau i'r ysbyty. Syrthiodd Cymru o ychydig dan 140 i oddeutu 90—tua thraean o ostyngiad. Beth yw’r ffigurau cyfredol, ni wn, ond byddwn yn synnu pe baent yn agos at ffigur 1999-2000.

Mae iechyd, wrth gwrs, yn golygu mwy nag ysbytai. Ceir gofal sylfaenol a dewisiadau ffordd o fyw. Ers creu’r byrddau iechyd, mae cyfran y gyllideb iechyd sy’n cael ei gwario ar ofal sylfaenol wedi gostwng. Yn rhy aml, rydym yn meddwl, 'Ar gyfer iechyd, gweler ysbytai'. Un hwb mawr i iechyd fu’r gostyngiad yn y nifer o bobl nad ydynt yn ysmygu. Bydd cael pobl i roi'r gorau i ysmygu, sicrhau bod dull o fyw pobl yn fwy actif, lleihau gordewdra a chynyddu ymarfer corff i gyd yn gwella iechyd, ac nid fi yw'r unig un sy'n credu y bydd lleihau nifer y cyfleusterau chwaraeon megis canolfannau hamdden yn effeithio ar iechyd Cymru.

Gan droi at lywodraeth leol, er bod setliad llywodraeth leol eleni yn well na'r disgwyl—yn sylweddol well na'r disgwyl—mae'n dal i fod yn doriad mewn termau real. Credaf fod gofal cymdeithasol yn y gwasanaethau cymdeithasol dan fwy o bwysau nag iechyd. Mae gofal cymdeithasol yn rhywbeth sydd ei angen ar bobl am gyfnod hir yn ystod eu hoes. Er bod rhai pobl yn gorfod mynd i'r ysbyty neu'n cael problemau iechyd mawr yn ystod 12 mis i ddwy flynedd olaf eu hoes, gallai fod angen cefnogaeth gofal cymdeithasol arnynt am hyd at 40 mlynedd o’u hoes. Mae hynny yn mynd i ddwyn costau a fydd yn dod drwyddo drwy lywodraeth leol. Gan fod mwy a mwy o bobl yn byw i fod yn 100—dwi'n siarad, fwy na thebyg, ag ystafell yn llawn o bobl sydd i gyd yn gobeithio gwneud yr un peth—rwy'n credu ei bod yn bwysig inni sylweddoli bod pobl yn mynd i fod angen mwy a mwy o ofal wrth iddynt fynd yn hŷn. Dyma, mewn gwirionedd, y bom amser sydd yn eistedd yno, nid yn unig yng Nghymru, ond ledled gweddill gorllewin Ewrop.

Mae gennym argyfwng iechyd yn Lloegr a grëwyd gan y Torïaid. Maen nhw wedi torri ar wariant llywodraeth leol, maen nhw wedi torri ar ofal cymdeithasol, a nawr mae ganddynt ysbytai sy’n methu rhyddhau cleifion. Maen nhw wedi deall beth wnaethant o’i le, maen nhw wedi newid yr hyn a arferai fod yn bolisi ganddynt ar lywodraeth leol, ac nid ydym wedi cael dadl llywodraeth leol heb i Janet Finch-Saunders godi a dweud, ‘Dylem rewi’r dreth gyngor.' Ond rydych wedi ei newid yn Lloegr yn awr; rydych yn dweud y gallwch godi arian i dalu am ofal cymdeithasol, nad yw'n mynd i fod yn arbennig o fanteisiol yn y rhanbarthau tlotaf. Mae bron fel mynd yn ôl at hen Ddeddf y Tlodion, lle mai’r ardaloedd tlotaf, sydd â'r rhan fwyaf o bobl mewn angen, á’r gallu lleiaf i godi arian, tra bod yr ardaloedd cyfoethocaf á’r gallu mwyaf i godi arian. I’r cyfeiriad hwnnw y mae gofal cymdeithasol yn mynd, ac rwyf i yn un sy’n anhapus gyda hynny. Rwy'n falch iawn fod gennym Lywodraeth Lafur yng Nghymru, nad yw'n dilyn ymlaen o'r hyn a wnaeth y Ceidwadwyr i ddinistrio iechyd a llywodraeth leol yn Lloegr.

Mae llywodraeth leol wedi wynebu toriadau anghymesur gan y Torïaid yn Lloegr. Rwyf i wedi dilyn polisïau'r Torïaid dros y chwe blynedd diwethaf o'r hyn y maent yn dymuno ei wneud: dylid torri cyfanswm y setliad llywodraeth leol a dylid rhoi arian ychwanegol i iechyd, dylid rhewi’r dreth gyngor, dylai llywodraeth leol ganolbwyntio yn unig ar wasanaethau statudol, a dylai gwariant canolog gan awdurdodau addysg lleol ddod i ben. Beth mae hyn yn ei olygu mewn gwirionedd? Oherwydd mae pobl yn aml yn sôn am dorri pethau, ond beth maent yn ei olygu wrth hynny? Byddai'n golygu cau’r rhan fwyaf o lyfrgelloedd, cau pob parc, cau pob canolfan hamdden, dim cludiant ysgol am ddim, a diwedd ar y rhaglen adeiladu ysgolion. Yn bwysicach, fel y dywedais yn gynharach, byddem yn y pen draw fel Lloegr, gydag ysbytai yn methu rhyddhau cleifion gan nad oes unrhyw un i ofalu amdanyn nhw a does unman ganddynt i fynd.

Cymerodd ganrifoedd i ddarganfod nad oedd gollwng gwaed yn gweithio. Gadewch inni obeithio bod methiant cyni yn mynd i gael ei nodi yn llawer cynt, yn ddelfrydol pan fyddwn yn cael math gwahanol o Lywodraeth.

Rwy’n croesawu'r symudiadau yn y gyllideb i weithredu rhai o'r addewidion allweddol ym maniffesto Llafur Cymru o’r llynedd, yn benodol, y £53 miliwn tuag at ddarparu 20,000 o gartrefi fforddiadwy, y £15 miliwn ar gyfer ehangu mynediad i brentisiaethau fel rhan o'r symudiad i weithredu 100,000 o brentisiaethau bob oedran, yn ogystal â rhai o'r mesurau economaidd craffach—y £40 miliwn ar gyfer effeithlonrwydd ynni, a fydd, fel y dywedodd y Gweinidog, yn torri biliau 25,000 o gartrefi, yn ogystal â chynhyrchu swyddi lleol— a hefyd rai o'r ymyriadau llai, megis yr £1.5 miliwn ar gyfer genomeg, yn ogystal â'r gronfa grantiau bach gwerth £20 miliwn ar gyfer cymunedau gwledig, sy'n galluogi cymunedau i ariannu pethau fel TGCh a data a datblygu tuag at y model amaethyddiaeth manwl yr ydym wedi’i drafod yn y Cynulliad hwn. Felly, mae’r gyllideb hon, yn fy marn i, yn gamp aruthrol ac yn gam pendant ymlaen tuag at weithredu maniffesto Llafur Cymru.

Rwy’n credu, yn ysbryd y drafodaeth a gafwyd yn y Siambr y prynhawn yma, ei bod yn ddyletswydd arnom i gydnabod nad oes gennym fwyafrif yn y Siambr hon, ac ni fu’r gyllideb hon yn bosibl oni bai am gydweithrediad ar draws ffiniau plaid. Rydym wedi gweld hynny pan gynigiwyd lle i'r Democratiaid Rhyddfrydol yn y Llywodraeth, a hefyd o ran y compact gyda Phlaid Cymru, sydd wedi dwyn ffrwyth yn y gyllideb hon, ac rwy’n meddwl y dylem gydnabod eu dylanwad adeiladol yn hynny. Rwy’n credu y dylwn, yn unol â rhai o'r pethau sydd wedi cael eu dweud, gynnig rhywfaint o oedi ar gyfer myfyrio ar sut yr ydym yn mynd i gynnal y trafodaethau hyn yn y dyfodol. Nid fy newis i yw y dylem fod yn gwneud bargeinion blynyddol fel hyn, ond, os mai dyma fydd y ffordd, yna, yn anochel, byddwn yn cael ein denu tuag at y lefel gyffredin isaf. Rwy'n credu bod her wirioneddol yn y Cynulliad—y Cynulliad cyntaf a etholwyd yn dilyn Deddf cenedlaethau'r dyfodol—i gymryd golwg tymor hwy. Mae’n amlwg y bydd tensiwn yn codi yn y trefniadau gwleidyddol angenrheidiol y mae’n rhaid i ni eu bodloni i gael cyllideb wedi’i phasio yn y tymor byr. Byddai’n gas gennyf ein gweld yn mynd i’r un cyfeiriad â democratiaethau eraill, yn fwyaf nodedig y system wleidyddol yn America, lle'r ydym yn disgyn i wleidyddiaeth pwrs y wlad. Un o nodweddion y system gyllidebol yn America yw na chaiff cyllideb ei phasio heb i amgueddfa neu bont neu ffordd osgoi gael eu dyfarnu yn enw cadeirydd gwahanol bwyllgorau. Er y gwn fod llawer o bobl yn ei blaid ei hun o’r farn mai Adam Price yw proffwyd y dyfodol, byddai'n gas gennyf weld cerfluniau o’r 'Mab Darogan' yn gwneud cefn gwlad Dwyrain Caerfyrddin yn flêr.

Ond rwy'n credu bod—yr un darn o’r gyllideb yr wyf yn cael anhawster ag ef, ac fe wnaeth Nick Ramsay y pwynt, fel y gwnaeth y Gweinidog, am yr angen i adlewyrchu Deddf cenedlaethau'r dyfodol mewn cyllidebau yn y dyfodol, ac rwy'n edrych ymlaen at weld Nick yn mynd ar ôl y rhesymeg y tu ôl i hynny ac yn adolygu ei safbwynt ar yr M4. Ond rwy'n credu, pan ddaw at y blaenoriaethau gwario rydym yn eu gwneud, mae'r ffigurau a grybwyllais ar gyfer y blaenoriaethau maniffesto, yn cymharu hefyd â £50 miliwn ar gyfer ffordd osgoi ar ben y £24 miliwn ar gyfer mannau cyfyng ar ffyrdd, a £15 miliwn ar gyfer cronfeydd rhwydwaith trafnidiaeth lleol, dwy ran o dair ohono wedi ei ragweld ar gyfer prosiectau priffyrdd. Ac mae gennym yr anghyseinedd gwybyddol hwn yr ydym wedi’i drafod yn y Siambr o'r blaen rhwng derbyn bod ein hymrwymiadau i gynllunio ar gyfer y tymor hir ac ystyried allyriadau carbon, mae gan y rheini oblygiadau polisi a gwariant y mae angen i ni eu cynnwys yn ein ffordd ni o feddwl ac nid dim ond dychwelyd i arferion y gorffennol, ac nid dim ond dychwelyd at brosiectau i ennill cefnogaeth i bleidiau gwleidyddol i ddangos eu bod wedi cael dylanwad. Nid yw hynny'n beth hawdd i'w wneud. Mae angen i ni fod yn aeddfed ynglŷn â hyn. Mae tensiwn gwirioneddol yno. Roedd yn ymrwymiad trawsbleidiol i wneud pethau'n wahanol. Os ydym yn golygu'r hyn yr ydym yn ei ddweud, mae’n rhaid i hynny gael ei adlewyrchu yn ein trafodaethau ar y gyllideb. Diolch.

Rwy'n croesawu'r gyllideb hon a'r cyfle i gyfrannu at fy nhrafodaeth gyntaf ar y gyllideb derfynol fel Aelod Cynulliad dros Delyn. Croesawaf yn arbennig nifer o'r dyraniadau refeniw a chyfalaf diweddar, gan gynnwys £10 miliwn ychwanegol y flwyddyn ar gyfer gofal cymdeithasol. Rwy'n credu ei bod yn iawn i ni fynd i'r afael â'r pwysau sydd ar ofal cymdeithasol—y pwysau cynyddol wrth i bobl dyfu'n hŷn a byw yn hwy—a chydnabod swyddogaeth y gweithlu sy’n aml yn cael ei danbrisio sydd yn gofalu am ein hanwyliaid. Hefyd, y £32 miliwn ychwanegol dros bedair blynedd ar gyfer mesurau lliniaru llifogydd. Mae cymunedau yn fy etholaeth i, fel llawer o ardaloedd eraill ar draws y wlad, wedi dioddef yn enbyd oherwydd llifogydd yn y gorffennol gweddol agos, ac rwy’n gobeithio, gyda’r buddsoddiad ychwanegol hwn, y gwelwn gamau yn cael eu cymryd yn yr ardaloedd sydd eu hangen. Ac yn olaf, yr £84 miliwn ychwanegol dros bedair blynedd i gefnogi cynlluniau ffyrdd a chludiant. Mae rhwydweithiau trafnidiaeth yn hanfodol i adfywio—yr adfywio sy'n sbarduno buddsoddiad ac yn cynnal gwell swyddi yn nes at adref. Felly, mae'n bwysig i mi ac i eraill fod hon yn gyllideb sy'n rhoi sylw i, ac yn diwallu, anghenion Cymru gyfan.

Bydd £15 miliwn ychwanegol i liniaru mannau cyfyng trafnidiaeth ar draws y wlad yn rhywbeth fydd yn cael ei groesawu gan lawer o gymudwyr. Fel rhywun sy'n teithio'n rheolaidd o'r gogledd i'r de, rwy’n gwerthfawrogi'r cyfle y mae’r arian hwn yn ei ddarparu i fynd i'r afael â chyffyrdd sy'n achosi tagfeydd ac i edrych ar wella goddiweddyd ar ffyrdd allweddol o'r gogledd i'r de. Mae angen i’r un peth ddigwydd hefyd rhwng y dwyrain a'r gorllewin yn y gogledd. Mae angen yr arian ychwanegol a bydd yn dderbyniol iawn i helpu i leihau tagfeydd a'r anawsterau cyfarwydd ar yr A55 a chefnffyrdd eraill yn y gogledd, megis yr A5, yr A483 a'r A494. Bydd y £50 miliwn a gyflwynwyd i ddatblygu'r metro yn y gogledd yn arloesol ac yn ategu'r buddsoddiad yn ein ffyrdd. Bydd hefyd yn arwyddocaol i ddatblygiad economaidd y rhanbarth ac yn datgloi ein cysylltiadau â ffyniant ar draws y gogledd gyda'n cymdogion agos yng ngogledd-orllewin Lloegr. Felly, wrth symud ymlaen, rwy’n credu o ddifrif bod angen i ni wneud yn siŵr bod y buddsoddiad hwn yn gweld camau ymarferol yn cael eu cymryd i gael metro’r gogledd-ddwyrain yn barod, gyda system drafnidiaeth gyhoeddus fwy integredig, a hefyd bwrw ymlaen yn awr yn ddi-oed gyda gwelliannau mawr eu hangen i borth yr A55 i ogledd Cymru.

Mae cyllidebau yn ymwneud â dewisiadau. Er na fyddai neb ohonom yn teimlo, yn y Siambr hon, fod gennym yr adnoddau sydd ar gael i Lywodraeth Cymru y byddai eu hangen arnom i ni wneud yr hyn yr ydym am ei wneud, mae’r gyllideb hon, rwy’n credu, yn dangos—fel y nododd Mike Hedges—ddiffygion cyni a'r posibilrwydd, hyd yn oed o fewn llai o adnoddau, o wneud y dewisiadau cywir. Y dewis y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud yn y gyllideb hon yw sefyll ar ochr y bobl sy'n gwneud eu rhan, ond sy’n ei chael yn anodd gwneud hynny. Felly, os oeddech chi, fel rhiant ifanc yn fy etholaeth i, yn gallu anfon eich plant i Fwyd a Hwyl yn Ysgol Iau Melin yr haf hwn, gan roi ychydig mwy o amser i chi fynd i'r gwaith, a chymryd rhywfaint o bwysau oddi ar eich cyllideb gofal, gan roi iddynt ddau bryd y dydd a chwarae a darllen gyda'u cyd-ddisgyblion, y newyddion da yw bod y Llywodraeth yn mynd i ehangu’r prosiect hwnnw, yn ein hardal ni ac mewn mannau eraill. Os ydych chi'n brentis, bydd yn gysur ichi wybod bod Llywodraeth Cymru yn gwario pob ceiniog o'r ardoll brentisiaethau ar ehangu ei rhaglen brentisiaethau. Os ydych yn ceisio prynu cartref ac yn cael hynny’n anodd, yna mae’r £53 miliwn i ddwyn ymlaen yr ymrwymiad i dai fforddiadwy yn mynd i fod yn newyddion da. Os ydych yn mynd i mewn i ofal, mae dyblu’r terfyn cyfalaf a gwneud cychwyn ar hynny yn y gyllideb hon yn arwyddocaol iawn. Mae gwybod bod y gweithiwr gofal sy’n edrych ar eich ôl chi ar y ffordd i ennill y cyflog byw, o ganlyniad i ymrwymiad Llywodraeth Cymru, yn mynd i fod yn beth da. Felly, mae'r rhain yn ddewisiadau; ac mae’r Llywodraeth, yn fy marn i, o fewn cyfyngiadau cyfyngedig y gyllideb, yn gwneud y dewisiadau cywir.

Hoffwn hefyd ddweud, mewn cysylltiad â'r fframwaith cyllidol—hoffwn longyfarch yr Ysgrifennydd Cyllid ar ei gamp wrth drafod y setliad. Hon yw’r gyllideb olaf a fydd yn cael ei chynnal o dan yr hen drefn—neu'r drefn bresennol. Mae'n hynod arwyddocaol ei fod wedi llwyddo i gynnwys yn y fformiwla sylfaen anghenion ar gyfer Barnett, ac mae’n hynod arwyddocaol y byddwn yn cael adolygiad annibynnol ar gyfer y fformiwla a mecanwaith ar gyfer datrys anghydfodau annibynnol. Nid yw, yn fy marn i, yn mynd yn ddigon pell, a chredaf mai dyna ei farn ef a barn pobl eraill yn y Siambr hon hefyd. Serch hynny, mae hwn yn gam mawr ymlaen. Fy newis personol i fyddai gweld mecanwaith statudol sy'n ymgorffori’r egwyddorion hyn yn y gyfraith. Rydym yn cymryd ein pwerau ar sail statud, ac rydym yn cael ein hariannu ar sail ysgydwad llaw, ac mae’r mecanwaith hwn yn golygu cychwyn ar y daith sy’n symud i ffwrdd oddi wrth hynny. Yn hynny o beth, mae'n arwyddocaol iawn, ac mae’n rhaid ei longyfarch ar y gamp honno.

Rwy'n falch iawn o gael siarad yn y ddadl bwysig iawn hon, a hoffwn longyfarch yr Ysgrifennydd Cyllid am y ffordd y mae wedi trin y materion hyn yn yr amgylchiadau heriol y cyfeiriodd atynt ar ddechrau ei gyflwyniad. Rwy’n croesawu'r gyllideb derfynol a'r refeniw ychwanegol a’r cyllid cyfalaf sydd wedi cael eu dyrannu, ac roeddwn i eisiau siarad yn fyr am rai o'r meysydd ychwanegol hynny heddiw.

Rwy'n arbennig o falch bod £6 miliwn o arian refeniw ychwanegol ar gael i helpu i atal digartrefedd. Rwy’n credu mai un o'r negeseuon, yn sicr gan y Pwyllgor Cyllid ac o lawer o'r trafodaethau yr ydym wedi'u cael am y ffordd yr ydym yn cynllunio ein cyllid, yw ein bod eisiau gweithio ar atal digartrefedd. Rwy'n credu bod hwn yn amlwg yn faes lle’r ydym wedi cymryd camau breision, ac rwy'n credu ei fod yn cael ei gydnabod yn eang bod Cymru yn arwain y ffordd yn y DU o ran atal digartrefedd. Rwy’n meddwl bod y £6 miliwn hwn—er, yn amlwg, nid yw’n swm enfawr—yn sicr yn mynd i wneud gwahaniaeth sylweddol. Mae'n bwysig i ni gofio bod hwn yn faes lle’r ydym yn gwneud cynnydd. Bu galwadau gan elusennau digartrefedd i Lywodraeth y DU ddilyn esiampl Cymru yn ei deddfwriaeth, wrth osod dyletswydd gyfreithiol i helpu pobl mewn argyfwng tai, er mwyn atal a lleddfu digartrefedd. Gwn fod yr ystadegau wedi dangos bod hynny yn gweithio. Felly, rwy’n meddwl bod yr arian sy'n cael ei roi tuag at atal digartrefedd yn arian sy’n cael ei roi ble ddylai fynd o ddifrif. Felly, rwyf eisiau rhoi croeso mawr iawn i’r arian hwn sy’n mynd at ddigartrefedd.

Mae llawer o siaradwyr wedi crybwyll y £10 miliwn ychwanegol ar gyfer gofal cymdeithasol, a pha mor hanfodol bwysig yw gofal cymdeithasol. Roedd Mike Hedges, wrth gwrs, yn cyfeirio at natur hirdymor gofal cymdeithasol, ac mae’r arian ychwanegol hwn, rwy’n gwybod, yn helpu i ddiwallu’r gost ychwanegol o ariannu'r cyflog byw cenedlaethol, ac mae'n ychwanegol at y £25 miliwn a gyhoeddwyd ym mis Hydref. Felly, rwy’n credu, unwaith eto, bod hyn yn dangos y flaenoriaeth y mae Llywodraeth Lafur yng Nghymru yn ei rhoi i ofal cymdeithasol.

Rwyf hefyd am achub ar y cyfle i wneud sylwadau ar y cyllid £1.7 miliwn i roi cymorth ariannol i bobl hynny a'u teuluoedd sydd â gwaed halogedig. Yn amlwg, ceir ymgynghoriad ar daliadau i bobl sydd wedi'u heintio â gwaed halogedig a'u teuluoedd, ac mae hyn yn dal i fynd rhagddo tan 20 Ionawr. Felly, rwy’n gwybod nad oes unrhyw benderfyniadau wedi eu gwneud eto am sut y bydd y £1.7 miliwn hwn yn cael ei ddosbarthu. Rwy'n falch iawn bod Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd wedi dod draw i gyfarfod diwethaf y grŵp trawsbleidiol, yr wyf yn gadeirydd arno, i glywed am bryderon a gofidiau’r bobl sy'n gobeithio cael budd o'r arian hwn. Roedd yn gallu gwrando ar brofiadau llawer o'r teuluoedd a phobl yr effeithir arnynt yn uniongyrchol gan y sgandal hwn, sydd wrth gwrs yn dyddio'n ôl i'r 1970au a'r 1980au. Roeddwn i eisiau sôn am y grŵp hwnnw yn y ddadl ar y gyllideb hon oherwydd, yn amlwg, mae’r penderfyniadau a wnawn ynghylch arian o bwysigrwydd unigol aruthrol i bob un o'r bobl hynny sydd wedi dioddef o’r trychineb mawr hwn. Rwy’n obeithiol y byddwn yn gallu dod o hyd i ateb a fydd yn helpu i fodloni rhai o'u pryderon mwyaf. Rwy'n credu ei bod yn bwysig iawn cofio bod teuluoedd y rhai sydd wedi cael hepatitis C a chlefyd yr iau yn dioddef mwy o galedi ariannol o ganlyniad i’r ffaith fod aelodau o'r teulu wedi derbyn gwaed halogedig, oherwydd eu bod yn cael eu cosbi pan ddaw at gael benthyciadau a chael yswiriant. Mae hynny'n cael effaith niweidiol enfawr ar eu sefydlogrwydd ariannol. Dyna pam y maent yn dadlau dros gael cefnogaeth barhaus, yn hytrach na thaliadau untro. Felly, roeddwn yn awyddus i wneud y pwynt hwnnw yn y ddadl ar y gyllideb, er fy mod yn gwybod nad oes penderfyniadau wedi cael eu gwneud eto.

Yn olaf, hoffwn i adleisio’r newyddion da am y cynnydd sydd wedi'i wneud am y sefydlogrwydd ariannol yr ydym yn gobeithio a ddaw. Rwy’n croesawu'r syniad o gael y rheoleiddiwr annibynnol, yn enwedig, a chredaf fod hon yn gyllideb derfynol sydd i’w chanmol yn fawr iawn.

Rwy’n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid i ymateb i’r ddadl.

Lywydd, diolch yn fawr.

Can I thank all those Members who have taken part in the discussion? Many Members have pointed to those things that we have been able to achieve in the budget, in the new investments that we’ve been able to make between the draft and the final budget. I thought I would just reiterate here the decision-making path that I set out to the Finance Committee in relation to any additional capital that might have come our way in the autumn statement. My first priority was to restore money into budgets where the constraints at the draft budget stage meant that we hadn't been able to do everything that we would have liked to have done, and that's why you do see in this budget new investments in flood-risk management and in urban regeneration.

My second priority was to look at those key commitments in the programme for government and, where possible, to accelerate our ability to achieve those. I am particularly committed to the 20,000 affordable homes—a challenging target, but housing need in Wales is a very, very real issue for many families, and anything we can do to respond to that agenda is something I was keen to support in this budget.

And then, when we had done that, I looked to see whether there were any ideas that hadn't been possible to support at all up until this point, and there, the £40 million investment in the primary care estate—another example of the Government's determination, and we’ve heard a number of examples of it this afternoon, to do important things in the field of social care, as well as primary and community medicine, to recognise that system as a system in the round.

Llywydd, I think there have been three themes that have run through the discussion. I'll say something very briefly about each one of them. First of all, there has been some interesting discussion about the way the budget is made. Let me concur with what one of my colleagues said: we are a Government without a majority, nor do we have a monopoly on ideas. So, working with other parties to consider our proposals, to be able to add to the list of possibilities, I think is something that we should welcome as a way of conducting business here. Is the budget different as a result of our discussions with Plaid Cymru? Of course it is. Is there anything in this budget that Labour Members would not be pleased to support? Of course there is not. That’s the nature of negotiations. Alongside those immediate discussions, then, you will also see, because we published it as part of the budget agreement, we have an agenda of longer term issues that we will be discussing in the finance liaison group and, this year, without an election and without the constraints that that places on our timetable, we will be able to attend to those matters too.

There’s been a debate this afternoon about uncertainty and sustainability. Of course, I wished that I was able to provide longer term budgets on the revenue side to go alongside the four-year capital budgets we've been able to propose, but, as Simon Thomas said, uncertainty stares us in the face, not just this year, but in years ahead. We will have the impact of leaving the European Union to contend with. We have the enduring difficulty of that flawed and self-defeating policy of austerity that Mike Hedges drew attention to and the way that that bears down on our budgets. We have the particular difficulty that the Chancellor confirmed he intends to go ahead with £3.5 billion-worth of revenue cuts in 2019-20. That by itself would wipe out any of the revenue gains that we have received from the UK Government over recent years. So, while I am absolutely prepared to recognise the desirability of sustainability in long-term planning, you still have to manage with the very real uncertainties that face you right here, right now, and will go on making a difficult context for budget making in this Assembly for the next period.

Finally, there’s been discussion about the budget process, and I fully agree that, as we begin to exercise our new fiscal responsibilities, we will need to recalibrate our processes to make sure that we are able to focus on those big-picture decisions that will underlie the way that the budget is prepared and developed in future years. I think there are different ideas about how that might best be done, but it’s a discussion that the Finance Committee’s report provides a very helpful basis for agreeing on the detail of that over the coming year.

Llywydd, careful planning and preparation lie ahead, then, to meet the challenge of those harder choices and that different range of possibilities that we face over the next 12 months. We’re already preparing for the next budget round, and beyond will use the Finance Committee scrutiny report as an important contribution to that. I’ve already begun discussions with my colleagues about how we will go about that in the rest of this year. Nevertheless, in all those circumstances, Llywydd, this is a budget that takes Wales forward. It invests in those important areas that will make the biggest difference in people’s lives, and I commend it to the Assembly this afternoon.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.