Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r datganiad gan y Prif Weinidog ar Brexit a datganoli: diogelu dyfodol Cymru. Ac rydw i’n galw ar y Prif Weinidog i wneud ei ddatganiad—Carwyn Jones.

Diolch, Llywydd. Gall pawb, fwy neu lai, gytuno bod gadael yr Undeb Ewropeaidd yn gam o bwys enfawr i Gymru a'r DU yn ei chyfanrwydd, ac mewn amrywiaeth eang o ffyrdd. Mae'r UE y byddwn yn ei gadael yn llawer mwy o faint, a mwy cymhleth, na'r Farchnad Gyffredin, y gwnaethom ymuno â hi flynyddoedd yn ôl, a dyna’n union pam y mae gadael yn gam hyd yn oed yn fwy nag oedd ymuno. Felly, mae yna nifer o heriau. Maent wedi dod i’r golwg yn gliriach ers canlyniad yr etholiad cyffredinol, ac mae hyn, yn fy marn i, yn ei gwneud yn anochel y bydd yn rhaid i Lywodraeth y DU ail-lunio yn radical ei hymagwedd at y mater mwyaf hanfodol hwn, ac, os caf ddweud, symud yn agosach at y safbwynt cytbwys a chydlynol a nodwyd ym mhapur gwyn ar y cyd Llywodraeth Cymru a Phlaid Cymru, ‘Diogelu Dyfodol Cymru’.

Wrth gwrs, rwy’n croesawu'r ffaith bod y cyfarfod cyntaf rhwng Llywodraeth y DU a'r Comisiwn Ewropeaidd ddoe wedi mynd yn dda, ond dim ond y cam cyntaf yw hwn ar daith hir a chymhleth. Bydd yr Aelodau yn glir, i Lywodraeth Cymru, mai sicrhau swyddi a ffyniant economaidd ein cenedl sydd ar frig ein hagenda ar gyfer Brexit. Nid yw hynny wedi newid ac ni fydd yn newid. Ond heddiw hoffwn ganolbwyntio ar oblygiadau gadael yr UE i ddatganoli, ac i lywodraethu'r DU yn y dyfodol.

Llywydd, yn gyntaf oll, gan gydnabod canlyniad refferendwm y llynedd, dewch inni hefyd ein hatgoffa ein hunain bod datganoli ei hun wedi digwydd o ganlyniad i ddau refferendwm yma yn 1997 ac eto yn 2011: yn yr ail o'r rhain, pleidleisiodd dwy ran o dair o bleidleiswyr o blaid pwerau dros ddeddfwriaeth sylfaenol i’r Cynulliad.

Rwy’n gobeithio y gallwn gytuno ar draws y Siambr hon bod datganoli, fel y'i cymeradwywyd yn y refferenda hynny, yn cynrychioli ewyllys cadarn pobl Cymru ac nad yw'n rhywbeth i Lywodraeth y DU ei drin yn ysgafn, ddim mwy nag y gallai anwybyddu canlyniad refferendwm yr UE. Rydym yn gwrthod yn bendant honiad Llywodraeth y DU yn y Papur Gwyn a gyhoeddwyd ganddi cyn yr etholiad bod datganoli mewn unrhyw ystyr yn dibynnu ar aelodaeth y DU o'r UE. I'r gwrthwyneb, mae'r galw am ddatganoli yn uchelgais a fynegwyd yn rhydd gan bobl Cymru a dim ond nodwedd ymarferol o'n trefniadau oedd y ffaith ein bod yn aelod o'r UE ar yr adeg pan ddechreuodd datganoli, yn yr ystyr honno. Y dasg nawr, felly, yw cydnabod grym y gwahanol refferenda drwy ddod o hyd i drefniadau newydd ar gyfer llywodraethu'r DU sy'n rhoi effaith ymarferol i Brexit gan ystyried yn llawn bod datganoli’n barhaol yng nghyfansoddiad y DU.

Mae'r ddogfen ger ein bron heddiw, 'Brexit a Datganoli', yn adeiladu ar syniadau a gyflwynwyd gennym gyntaf yn ‘Diogelu Dyfodol Cymru’, a gyhoeddwyd ar y cyd gyda Phlaid Cymru yn ôl ym mis Ionawr, a hon yw'r gyntaf mewn cyfres a fydd yn archwilio materion allweddol sy'n codi o Brexit. Mae yna lawer i’w ystyried a’i drafod a dyna pam yr ydym yn anelu at ysgogi trafodaeth yma yn y Cynulliad a thu hwnt.

Bydd gadael yr UE yn creu heriau llywodraethu newydd yma. Nid ydym yn gwybod yn sicr eto pa mor bell, os o gwbl, y byddwn yn parhau i gysoni rhwydweithiau rheoleiddiol y DU â rhai'r UE ar ôl Brexit, nac a fyddwn yn parhau i fod mewn undeb tollau gyda'r UE. Ond mae'n sicr y bydd angen cydlynu polisïau, sydd wedi digwydd cyn hyn ym Mrwsel, yn y wlad hon, o leiaf i ryw raddau.

Rydym yn hapus i gydnabod, er enghraifft, yr angen, wrth arfer ein pwerau ni, i weithio gyda'r gweinyddiaethau eraill i ddatblygu fframweithiau sy’n rhwymo ledled y DU mewn nifer o feysydd sydd wedi'u datganoli i atal ffrithiant rhag mynd i mewn i’n marchnad fewnol ni yn y DU. Ni fyddai pedair cyfundrefn iechyd anifeiliaid hollol wahanol ac anghydnaws, er enghraifft, yn amlwg o fudd i neb. Yn yr un modd, bydd gennym ddiddordeb clir Cymreig yn rhai o gymwyseddau’r DU.

Felly, bydd angen ffyrdd newydd a gwell i’r gwahanol Lywodraethau weithio gyda'i gilydd. Ond, yn syml, nid yw peirianwaith ymgynghorol presennol Cydbwyllgor y Gweinidogion yn addas i’r dasg newydd mewn llaw. Y ffordd iawn o reoli'r busnes hwn yw ag offer rhynglywodraethol newydd ac wedi’u hadnewyddu. Mae'n rhaid i'r pedair Llywodraeth eistedd i drafod a chytuno ar fframweithiau’r DU sy’n rhwymo mewn meysydd datganoledig lle mae angen y rhain, neu yn y tymor byr mae angen i bob un gytuno, o'n gwirfodd, i beidio â gwneud dim newidiadau i'r fframweithiau presennol sy'n deillio o’r UE, os dyna sydd ei angen.

Dylai'r un offer hwyluso trafodaeth a chytundeb ar bolisïau heb eu datganoli y bydd gennym ddiddordeb amlwg ynddynt, fel cymorth gwladwriaethol ac, yn enwedig os ydym y tu allan i undeb tollau gyda'r UE, masnach ryngwladol. Mae ein papur yn cynnig cyngor Gweinidogion ar gyfer y DU, mewn modd tebyg i fersiwn yr UE. Os yw'n bosibl i 28 o lywodraethau wneud penderfyniadau mewn meysydd cyffredin, yn sicr dylai fod yn bosibl i'r pedair Llywodraeth yma yn y DU wneud hynny.

Nid ymgais i gynyddu pwerau'r Llywodraeth neu'r Cynulliad hwn yw hyn. Unwaith eto, roedd Papur Gwyn Llywodraeth flaenorol y DU yn rhoi argraff gwbl gamarweiniol o’r gwaith o ddatblygu fframweithiau ar lefel yr UE sy'n berthnasol i bolisïau datganoledig, megis y polisi amaethyddol cyffredin neu bolisïau amgylcheddol, mai Llywodraeth y DU yn unig oedd yn penderfynu ar safbwynt y DU. Yn syml, nid yw hynny’n wir.

I'r gwrthwyneb, mae’n ofynnol i Lywodraeth y DU, yn unol â’r memorandwm dealltwriaeth a ddiweddarwyd ac a gadarnhawyd gan y Siambr hon yn 2013, ymgynghori â'r gweinyddiaethau datganoledig a datblygu safbwynt y DU sy'n adlewyrchu cytundeb rhwng y pedair gweinyddiaeth. Byddai'n eironig, yn y DU lle’r ydym, fel y nodwyd, wedi cymryd rheolaeth yn ôl gan Frwsel, pe bai gan y sefydliadau datganoledig lai, nid mwy, o ddylanwad dros y fframweithiau yr ydym yn gweithredu ynddynt.

Os yw Llywodraeth y DU yn agored i ddatblygu offer sy'n galluogi'r pedair Llywodraeth i fwrw ymlaen â busnes cyffredin mewn ffordd gydweithredol, bydd Llywodraeth Cymru yn bartner parod iddynt. Ond dewch imi fod yn glir, os nad ydynt yn gwneud hynny, os ydynt yn dymuno gosod fframweithiau neu ddeddfu yn San Steffan i roi cyfyngiadau newydd ar bwerau a chymhwysedd y Cynulliad hwn, byddwn yn eu gwrthwynebu bob cam o'r ffordd, gan ddefnyddio'r holl offer sydd ar gael i ni. Fel yr wyf wedi’i ysgrifennu at y Prif Weinidog, does dim angen y frwydr hon arni nawr, o bob adeg.

Dewch imi ailadrodd: hoffem weld deddfwriaeth yn San Steffan, boed hynny y Bil diddymu mawr neu gywerth, sy’n llwyddo i gyflawni nodau Llywodraeth y DU—darparu parhad a sicrwydd deddfwriaethol a sicrhau, ar y diwrnod cyntaf ar ôl inni adael yr UE, bod ein hamgylchedd rheoleiddio yn union yr un fath ag un yr UE. Dyna ein huchelgais cyntaf.

Ond mae angen deddfwriaeth o’r fath arnom, i barchu datganoli ac i sbarduno'r cydweithio yr ydym yn gobeithio y bydd yn hwyluso dyfodol adeiladol ar y cyd. Os bydd yn methu â gwneud hyn, os bydd yn sathru ar ddatganoli, yna, wrth gwrs, bydd yn rhaid inni ymateb yn rymus ac yn negyddol, ac rydym eisoes yn y broses o ddatblygu ein hopsiynau ar gyfer y posibilrwydd hwn. Un o brif gyfrifoldebau Llywodraeth Cymru, ac yn wir y Cynulliad hwn, yw cynnal y setliad datganoli y pleidleisiodd ein pobl amdano. Gobeithio y caiff y neges honno ei chlywed yn glir a’i nodi yn Whitehall.

Rydym hefyd yn meddwl mai dyma’r amser iawn i gael confensiwn am ddyfodol y Deyrnas Unedig. Mae'n syniad yr wyf wedi’i ganfasio ad nauseam o’r blaen, fel y mae pobl eraill, ond mae'n fater mwy brys yn awr. Mae gadael yr UE yn gam mawr sy'n mynnu ymateb mawr gartref. Mae'n naturiol yn y sefyllfa hon i feddwl o'r newydd am y math o wlad a’r math o undeb yr hoffem fod yn y tymor hir. Dylai'r confensiwn gynnwys pob llais, pob plaid wleidyddol, cymdeithas sifil a phob rhan o'r DU. Ac fel yr wyf wedi’i ddweud sawl gwaith, mae gan Lywodraeth Cymru ddigon o syniadau ond dim monopoli arnynt.

Dewch imi fod yn glir, felly, Llywydd: rwy'n gadarnhaol am ein hundeb. Rwyf am i'r DU fod yn llewyrchus, yn ddeinamig ac wedi’i llywodraethu’n dda. Rwy’n dymuno i'r perthnasoedd rhynglywodraethol rhwng y pedair gweinyddiaeth hyrwyddo'r egni y dylai ein hundeb ei ddangos. Wrth weithredu yn enw pleidleiswyr Cymru, rydym yn haeddu rhywbeth mwy na pherthynas drafodaethol amharod sy’n seiliedig ar y mymryn lleiaf o ymgynghori dail ffigys. Mae angen i bob gweinyddiaeth barchu cyfreithlondeb gwleidyddol a mandad y lleill wrth gychwyn y ddadl hon. Drwy drafod a chydweithredu, gall syniadau da ddatblygu'n syniadau gwell, ac mae pawb yn ennill. Mae Teyrnas Unedig effeithiol yn helpu pawb ac nid yw’n brifo neb.

Mae'n wir dweud, Llywydd, bod y DU yn parhau i fod yn rhanedig iawn. Y ffordd o wella’r rhaniadau hynny yw drwy barch a gweithio drwy broblemau gyda'n gilydd—ceisio gweld safbwynt pobl eraill. Cyfrinachedd, diffyg ymgynghori, gosod dictadau o'r canol—wnaiff y rhain ddim byd i adeiladu'r DU aeddfed, ddeinamig, amlweddog sy'n wynebu tuag allan y gallwn fod. Bwriad y papur yr ydym wedi’i gyhoeddi yw cyfrannu at y syniadau sydd eu hangen nawr i ymateb i'r her honno, ac fe'i cymeradwyaf i'r Cynulliad.

Brif Weinidog, diolch am eich datganiad, ac, yn wir, diolch am olwg gynnar ar y datganiad hwnnw a ddarparwyd i’r pleidiau cyn inni ddechrau’r Cyfarfod Llawn heddiw. Sylwais eich bod chi, yn y paragraff olaf, wedi sôn am 'gyfrinachedd, diffyg ymgynghori, gosod dictadau o'r canol'. Mae'n rhaid imi ddweud, yn eistedd ar yr ochr hon i'r Siambr, fy mod bron yn teimlo fel dweud wrthych, Brif Weinidog, 'Edrychwch yn y drych ac yno fe welwch y disgrifiad hwnnw'. Oherwydd, yn sicr, pan ddaw i gael trafodaethau dros y 12 mis diwethaf am y materion pwysig hyn, dydych chi ddim wedi ymestyn ar draws y rhaniad gwleidyddol yn y Siambr hon. Fel yr wyf wedi’i ddweud sawl gwaith o'r blaen, mae’r Siambr hon wir yn gweithredu er ei pennaf les pan y gellir cyrraedd y consensws gwleidyddol hwnnw. Rwyf wedi dweud wrth ymateb i nifer o ddatganiadau a roesoch yn ystod y 12 mis diwethaf, ac mewn dadleuon yn y Siambr hon, ein bod yn barod i ymgysylltu'n gadarnhaol yn y trafodaethau hynny.

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Os caf i enwi cyn-Brif Weinidog Cymru, Rhodri Morgan, rwy’n gwybod yn iawn bod y consensws hwnnw wedi bodoli mewn Cynulliadau blaenorol ynghyd â’r ewyllys gwleidyddol i ymgysylltu ar draws y rhaniad gwleidyddol pan oedd ef yn Brif Weinidog, o amgylch Deddf Llywodraeth Cymru 2006 ac o amgylch y newidiadau cyfansoddiadol a oedd yn digwydd yn y Cynulliad yn ei ddyddiau cynnar. Rwy’n tynnu eich sylw eto at y cynnig a wneir ichi ymestyn ar draws y rhaniad gwleidyddol a chael y drafodaeth honno, oherwydd mae’r datganiad hwn heddiw i’w weld ychydig yn rhagrithiol, a chithau wedi cymryd camau sy’n atgyfnerthu'r polareiddio yr ydych yn honni i ffieiddio wrtho mewn gwleidyddiaeth, os ydych wir yn awyddus i geisio cyrraedd consensws ar rai o'r materion pwysig hyn y mae angen eu datrys ledled y Deyrnas Unedig gyfan.

Rydym ni i gyd yn awyddus i wneud yn siŵr, pan ddown allan o'r trafodaethau Brexit, bod y fargen a gawn yn fargen sy'n atgyfnerthu'r cysylltiadau sy'n gwneud ein hundeb mor wych—undeb y Deyrnas Unedig—ond ei bod yn undeb sy'n addas at yr unfed ganrif ar hugain ac nid un sy'n edrych yn ôl ar ffordd y gallai'r ynysoedd hyn fod wedi cael eu llywodraethu yn y 1950au a'r 1960au. Rwy’n barod, fel y mae fy ngrŵp a fy mhlaid, i sicrhau bod hynny'n digwydd. Yn y pen draw, byddwn yn llwyddo os ydym yn gweithio gyda'n gilydd yn hynny o beth.

Byddwn hefyd yn gofyn i'r Prif Weinidog gadarnhau beth yn union yw’r cytundeb rhwng Plaid Cymru a'r Llywodraeth Lafur, oherwydd fel y gwelsom yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog, mae’n amlwg bod yna wahaniaeth. Os na allwch gael y man cychwyn sylfaenol syml hwnnw’n iawn, pa hygrededd, pa bwysau, y gellir ei roi i'r Papur Gwyn a'r ddogfen yn benodol yr ydych wedi’i chyflwyno? Gall hynny fod yn sail i drafodaeth—a bod yn deg, roedd yna gytundeb yno, ond i unrhyw un a welodd y drafodaeth yma yn ystod y cwestiynau i'r Prif Weinidog roedd yn ddryslyd, a dweud y lleiaf, ei bod yn ymddangos bod gagendor o’r fath wedi agor rhwng dwy blaid a roddodd eu llofnod ar ddogfen yr ydych chi, yn y datganiad hwn, yn cyfeirio ato’n gyson fel sail y safbwynt negodi.

Felly, a allech chi ddefnyddio eich ymateb imi heddiw i roi eglurder llwyr ynghylch ble yn union y mae’r cytundeb hwnnw a beth yw’r ddealltwriaeth, o'ch safbwynt chi, ynglŷn â’r hyn y bydd y cytundeb hwnnw’n ei ddarparu o amgylch y farchnad sengl a mynediad i'r farchnad sengl?

Byddwn hefyd yn hoff iawn o gael deall pa ran o'r araith Lancaster House, a roddwyd gan Brif Weinidog y DU, y mae’r Prif Weinidog yn anghytuno â hi. Roedd hi'n cymeradwyo 12 egwyddor, sef yr egwyddorion trafod a ddechreuwyd ddoe yn y trafodaethau, ac ar yr ochr hon i'r tŷ, rydym ni’n credu bod y rheini’n 12 egwyddor y mae angen eu dwyn ymlaen yn y trafodaethau a fydd yn amlwg yn rhoi’r sail sydd ei hangen ar y trafodaethau hynny i gynnig llwybr cadarn inni i ddatblygu’r cytundeb yr hoffem ei weld ar ddiwedd y ddwy flynedd. Ac rwy’n sylwi yn y datganiad hwn i gyd—. A bod yn deg, rydych chi’n cyfeirio at eich dogfen eich hun, ond does bosib na ddylai'r ddogfen gyfeirio rhywfaint at linellau negodi allweddol Llywodraeth y DU. Ac mae’r 12 egwyddor hynny’n hanfodol i’r trafodaethau wrth iddynt fynd rhagddynt.

Rwy’n cymeradwyo’n llwyr yr hyn a ddywedwch am Gydbwyllgor y Gweinidogion, ac rwyf wedi dweud hyn o'r blaen nad yw'n sefydliad—. Nid fy mod i erioed wedi eistedd ar y pwyllgor hwnnw, ond, er tegwch, wrth arsylwi o bell, ac arsylwi cyfeiriadau a wnaethpwyd gan wleidyddion o bob plaid, mae’n amlwg nad yw’n addas at ei ddiben, ac nid yw'n gyfrwng sydd wir yn gallu ymdrin â'r gwaith datrys anghydfodau a'r trafodaethau a fydd yn dilyn ar ôl Brexit a'r cytundeb. Ac rwy’n credu bod arnom angen mwy o gydlyniad wrth ddatblygu fframwaith mwy cadarn i’r gweinyddiaethau datganoledig a Llywodraeth y DU weithio drwyddo. A byddwn yn ddiolchgar i gael deall a yw'r Prif Weinidog yn gweld unrhyw olau a chynnydd ar hyd y ffordd i sicrhau bod gennym—a byddaf yn ei alw’n Gydbwyllgor y Gweinidogion yn y fan hon oherwydd dyna beth y byddwn yn deall ydyw—gorff olynydd i gyflawni'r canlyniad yr hoffem ei weld, unwaith y bydd y trafodaethau Brexit wedi dod i ben.

Rwy’n cytuno’n llwyr â'r Prif Weinidog bod gan y wlad hon ddyfodol cadarnhaol, ond mae'n dibynnu ar wleidyddion yn ymateb i'r her ac yn cymryd y cyfleoedd sydd o'n blaenau. Ac ar yr ochr hon i'r Siambr, yn sicr byddwn yn ymateb i'r her, ac yn cymryd y cyfle sydd yno. Ac, unwaith eto, rwy’n ailadrodd y pwynt fy mod yn gobeithio y gwnaiff gwleidyddion eraill, o ba bynnag liw gwleidyddol, wneud yn union yr un fath.

A gaf i ddiolch i arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig am ei sylwadau? A gaf i ddweud wrtho: gwrandewais ar yr hyn a ddywedodd am geisio cyrraedd safbwynt cyffredin, ond byddai'n sicr yn fy helpu i pe bawn i’n deall beth yw ei safbwynt ar rai o'r agweddau mwyaf sylfaenol? Rwy’n gwybod ei fod yn rhywun a oedd yn credu y dylai'r DU adael yr Undeb Ewropeaidd. Mae hynny yno i bawb ei weld. Ond a yw'n credu y dylem gadw mynediad llawn a dilyffethair i’r farchnad sengl? A yw'n gwrthod unrhyw syniad o rwystrau â thariff neu heb dariff? A yw'n derbyn bod angen efallai i addasu rhyddid i symud, ond nid ei atal yn gyfan gwbl? Beth yw ei farn am y ffin rhwng y gogledd a'r de yn Iwerddon? Beth yw ei farn, yna, am y ffin forol rhwng Cymru ac Iwerddon a sut y byddai hynny’n gweithredu? Beth yw ei farn am i’r DU fod oddi mewn i'r undeb tollau neu’r tu allan? Os yw y tu allan i'r undeb tollau, ni all y ffin honno â’r DU ac Iwerddon weithredu fel ffin ddi-dor. A yw'n credu y dylai’r trefniadau trosiannol, ac fe fydd eu hangen, olygu y dylem ystyried aelodaeth o’r Ardal Economaidd Ewropeaidd, neu aelodaeth o ardal masnach rydd Ewrop yn y tymor byr? Nid wyf wedi ei glywed yn mynegi barn am ddim un o’r cwestiynau hyn. Rwy'n ei wahodd i wneud hynny, ond yr hyn yr wyf yn ei wybod yw ei fod am adael yr Undeb Ewropeaidd ac mae hynny'n glir. Yr hyn nad wyf yn ei wybod yw beth, ar hyn o bryd, y mae'n disgwyl ei weld yn ei le.

O ran y Papur Gwyn, y Papur Gwyn yw’r papur ar y cyd rhyngom ni a Phlaid Cymru o hyd. Gofynnodd yn benodol, 'Ble mae'r anghytundeb?' Yn gyntaf oll, tôn. Roedd yr hyn a welsom gan Brif Weinidog y DU cyn yr etholiad yn dôn genedlaetholgar. Ni allaf ei disgrifio mewn unrhyw ffordd arall. Y math o dôn a welsom gan bobl a ddywedodd wrthym y byddai'r UE yn disgyn wrth ein traed er mwyn cael bargen. Roedd hynny'n anghywir ac rydym yn gweld hynny nawr. Gwrthododd y pleidleiswyr y dôn honno, ac nawr mae'n amser ei newid. Yn gyntaf, nid wyf yn credu bod dim bargen yn well na bargen wael. Rwy’n meddwl bod hynny’n hurt. Dim bargen yw’r fargen waethaf. Ac nid wyf yn credu, os nad oes cyfnod pontio, bod hynny’n rhywbeth na ddylem ei ofni. Ni allaf ddeall pam mae’r angen dybryd hwn i ddisgyn oddi ar ymyl clogwyn pan fo pont ar gael inni gerdded drosti, sef aelodaeth o’r AEE neu aelodaeth o EFTA.

Nid wyf yn cytuno â’i syniad hi bod yn rhaid i ryddid i symud ddod i ben yn gyfan gwbl. Unwaith eto, ni allwch reoli eich ffiniau heb gau’r ffin â Gweriniaeth Iwerddon. Does dim ffordd arall o wneud hynny. Ac mae hynny'n rhywbeth nad yw pobl wedi’i ddeall eto. Nid wyf yn cytuno felly â’i safbwynt hi ar hynny. Nid wyf yn cytuno â hi, rywsut, na fyddai'r DU yn ddarostyngedig i unrhyw fath o lys y tu allan i'r DU. Wrth gwrs y byddai. Hyd yn oed pan oedd y DU mewn sefyllfa i lofnodi cytundeb masnach rydd gyda gwlad arall neu floc masnachu arall, byddai angen llys o hyd i feirniadu anghydfodau a fyddai’n codi o'r cytundeb masnach rydd; mae'n siŵr o ddigwydd. A byddai hynny'n golygu cael llys, o leiaf, pe bai cytundeb masnach rydd ar ryw adeg â'r UE—llys sy'n cynnwys o bosibl barnwyr Llys Cyfiawnder Ewrop a barnwyr o’r DU, a fyddai'n gyfystyr â llys masnach. Does dim dianc rhag hynny. Os ydych am gael cytundeb masnach rydd, mae’n rhaid ichi dderbyn y bydd gan bobl eraill hefyd farn am sut y mae’r cytundeb masnach rydd hwnnw’n gweithredu mewn gwirionedd.

Nid wyf yn gwybod beth yw safbwynt y DU erbyn hyn, a dweud y gwir. Ni fu dim ymgysylltu â'r gweinyddiaethau datganoledig. Rydym yn gwybod na all fod yr un fath ag yr oedd cyn yr etholiad. Rydym yn gwybod mai safbwynt y DU oedd ei bod yn dymuno i fater y DU yn gadael yr UE, a pherthynas y DU â'r UE yn y dyfodol, i gael eu trin yn gyfochrog. Safbwynt yr UE oedd y dylai fod yn ddilyniannol. Rydym yn clywed nawr mai safbwynt yr UE sydd wedi ennill y dydd—bydd y trafod yn ddilyniannol. Felly, mae’r tir hwnnw eisoes wedi’i ildio. Yr hyn a oedd yn ôl pob tebyg yn mynd i arwain at ffrae fwyaf yr haf, i ddyfynnu David Davis, nid yw hynny'n mynd i ddigwydd.

Rwy’n croesawu’r hyn a ddywedodd am y Cydbwyllgor Gweinidogion, a'r ffaith nad yw bellach yn addas at ei ddiben. Ond mae mater sylfaenol arall yma yr wyf yn credu y bydd y Bil diddymu mawr yn ceisio ymdrin ag ef, ac mewn ffordd sy'n negyddol. Sef, os bydd pwerau mewn meysydd datganoledig yn dychwelyd o Frwsel, ni fyddant byth yn cyrraedd Whitehall, byddant yn dod yn syth yma. Roedd y Bil diddymu mawr, rydym yn credu—wel, yn sicr, cyn yr etholiad—yn mynd i geisio newid y setliad datganoli, heb gyfeirio at bobl Cymru, i atal hynny rhag digwydd. Mae honno'n egwyddor gyfansoddiadol sylfaenol. Ac ni allem dderbyn unrhyw sefyllfa a fyddai'n diystyru’r farn a fynegwyd yn glir gan bobl Cymru yn 2011. Byddai'n llawer mwy synhwyrol pe baem yn dweud yn syml, 'Iawn, mae’r pwerau hynny’n mynd i'r gweinyddiaethau datganoledig, ond dewch inni gytuno i beidio â gwneud dim byd â nhw, hyd nes y gallwn roi fframwaith cyffredin ar waith.' Y dewis arall yw sefydlu’r fframwaith cyffredin hwnnw, ac mae hynny'n rhywbeth na allem gytuno ag ef, oherwydd byddai hynny'n gwrthdroi rhan o'r setliad datganoli sy’n gwbl hanfodol. Rydym yn aros i weld beth fydd y Bil diddymu mawr yn ei ddweud mewn gwirionedd, ond yn amlwg mae yma broblem i Gymru.

Y mater arall, wrth gwrs, y soniais amdano yn y datganiad yw, er ei fod yn hanfodol inni, os ydym yn edrych ar fasnach, nid yw masnach wedi'i ddatganoli. Does dim dadl am hynny. Ond, er enghraifft, pe bai’r DU yn arwyddo cytundeb masnach rydd gyda Seland Newydd, mae gan Gymru fudd enfawr yn hynny, oherwydd y byddai llawer mwy o gig oen o Seland Newydd yn cyrraedd y farchnad yn y DU. Yn amlwg, mae gennym farn gref am hynny—nid yw’n rhywbeth y byddem yn ei groesawu. Felly, mae'n rhaid cael mecanwaith hefyd i sicrhau bod safbwyntiau’r gweinyddiaethau datganoledig o leiaf yn cael eu hystyried pan fydd y DU yn ceisio cyd-drafod cytundebau masnach rydd, lle byddai cytundeb o'r fath yn cynrychioli anfantais negyddol i wledydd fel Cymru. Bydd yna enghreifftiau eraill sy'n effeithio ar wahanol rannau o wahanol wledydd yn y DU mewn gwahanol ffyrdd, ond mae'r rhain yn gwestiynau sylfaenol y mae angen eu hateb. Rydym wedi ceisio cael yr atebion hynny, a byddwn yn ei wahodd i fynegi barn ar y materion hynny yr wyf wedi’u hamlinellu eisoes, er mwyn inni ddeall yn llawnach beth yw ei feddyliau ers canlyniad y refferendwm y llynedd.

Diolch. Steffan Lewis.

Diolch, Dirprwy Lywydd, ac rwy’n diolch i’r Prif Weinidog am ei ddatganiad heddiw.

Of course, there’s no doubt that the future governance of the UK has to change once we leave the European Union. Many of us would argue that it needed to change regardless of the outcome of the referendum last year, of course. The document published by Welsh Government today elaborates on the proposals for a UK Council of Ministers to jointly agree the common frameworks that will be required once we leave the EU, and it rightly identifies a range of areas and functions that are devolved, but which work within the parameters of existing EU frameworks.

Upon leaving the EU, these matters remain devolved, as the First Minister has said, unless the UK Government acts unilaterally to re-reserve these matters, back to their pre-1999 status, and, of course, that would be unacceptable to Plaid Cymru. But we are right to be anxious about this, because, as the First Minister has said, we have had no details of the mechanics of the devolution that the UK Government has in mind post Brexit, other than warm words. And I wonder whether the First Minister can update us on any sudden change of heart the Prime Minister has on the future mechanics of devolution and co-operation between the devolved administrations on those matters that will require joint working and co-operation. I hear that she’s been swotting up on devolved government since the general election for some reason.

Whilst Plaid Cymru welcomes, of course, the proposals for the UK Council of Ministers, as was outlined originally in the White Paper between the Welsh Government and Plaid Cymru, the paper published and under consideration today has language in it that, of course, would not fit with Plaid Cymru’s political paradigm in terms of the durability, or even the desirability, of the centralised political union of the United Kingdom. But, we agree that it is in everyone’s interest and in every nation’s interest that countries work together and co-operate where they can. And I would recommend the First Minister read a pamphlet published by Gwynfor Evans in 1960, not available in any good bookshop, ‘Self-government for Wales and a Common Market for the Nations of Britain’. We do not need an over-centralised state to facilitate very good relations between our countries.

Circumstances have changed, as I’ve touched on before, since the UK general election. The Democratic Unionist Party now holds the balance of power across the United Kingdom. This certainly gives one devolved administration a political advantage that may become a significant economic advantage too. So, I wonder if the First Minister has had conversations with the Prime Minister on how we cannot have a UK Council of Ministers post Brexit, but actually an urgent UK Council of Ministers pre Brexit, now that negotiations are under way and now that one party, leading a devolved administration, holds the balance of power across the United Kingdom. What is the First Minister’s assessment of the likelihood of other devolved administrations now agreeing to a formal UK Council of Ministers, given that new political context because, perversely, there is now an interest for one party, at least, for there not to be a UK Council of Ministers, but instead for there to be a bilateral relationship between the Democratic Unionist Party and the Conservative and Unionist Party?

Also, and the First Minister touched on this in his response to the leader of the Welsh Conservatives, given the fact that the Irish border question, the issue of the common travel area and the overlapping frameworks that already exist between Northern Ireland and the Republic of Ireland are very much at the top end of the agenda in EU-UK negotiations—indeed, they were discussed yesterday on the very first day of those bilateral negotiations—is there not now scope to go beyond the document published by the Welsh Government and to bring forward proposals for a renewed British-Irish Council along the lines of the Nordic Council? Of course, in the Nordic Council area there are devolved administrations, independent states—some inside the EU, some outside the EU—and questions of land borders. Are we not at the point now where we need to be looking beyond just the confines of the United Kingdom and to ensure that there is a functioning British-Irish Council with full involvement from the devolved administrations? Because, of course, the decisions that are made in Brussels between the UK and EU on the Irish specific questions will have enormous consequences for devolved fields, from agriculture to rural affairs and to the administrations of the ports, particularly at Holyhead. So, I’d be very interested to hear whether the Welsh Government plans to publish a similar document for proposals for a renewed British-Irish Council that would involve all of the nations of these islands, not just those of us who are currently members of the United Kingdom.

Finally, this National Assembly, not so long ago, voted in favour of the introduction of a continuation Bill in order to protect the Welsh constitution and to enshrine in Welsh law the protections and rights that we enjoy today. I’d be grateful if the First Minister could update the Assembly on progress in bringing forward such a Bill.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei sylwadau? Rwy'n meddwl ei bod yn deg dweud, cyn yr etholiad cyffredinol, nad oedd y syniad o bartneriaeth gyfartal rhwng pedair Llywodraeth yng ngeirfa Llywodraeth y DU. Roeddent yn eu gweld eu hunain yn uwch na’r tair gweinyddiaeth ddatganoledig, hyd yn oed mewn meysydd a oedd wedi'u datganoli. Mae'r iaith wedi newid. Nid wyf yn siŵr a yw’r awydd, o ran beth i'w wneud yn ystod y trafodaethau Brexit, wedi newid o reidrwydd. Mae angen i dri pheth fod yn eu lle cyn i’r DU adael yr UE. Y cyntaf yw bod yn rhaid i'r Cyngor Gweinidogion eisoes fod yn weithredol oherwydd mae’n rhaid bod y strwythur i benderfynu beth sy'n digwydd i bwerau datganoledig pan fyddant yn dychwelyd yn ei le cyn i’r pwerau hynny ddychwelyd. Ni fyddai'n ddigon da inni weld Brexit ac yna sefydlu Cyngor Gweinidogion. Yn ail, mae angen sefydlu cyfres o reolau a fyddai'n rheoli marchnad sengl fewnol y DU. A bod yn ddoeth, mae'n debyg mai'r peth gorau yw cadw rheolau cymorth gwladwriaethol yr UE fel y maent hyd nes y gellir datblygu cyfres o reolau. Yn drydydd, ac yn bwysicaf oll, mae angen, fel y bydd yr Aelodau wedi fy nghlywed yn ei ddweud o'r blaen, llys annibynnol i blismona rheolau'r farchnad. Ar hyn o bryd, mae proses datrys anghydfod yn bodoli, ond mae'r anghydfodau’n cael eu datrys, yn y pen draw, gan Drysorlys y DU. Felly, os ydym mewn anghydfod â Thrysorlys y DU, Trysorlys y DU sy'n datrys yr anghydfod, ac ni all hynny fod yn realistig nac yn briodol—wel, nid yw'n briodol nawr, ond yn sicr ni all fod yn briodol yn y dyfodol. Er mwyn i unrhyw farchnad sengl lwyddo, os oes rheolau yn y farchnad sengl honno, mae’n rhaid i bawb sy'n gysylltiedig yn y farchnad honno fod yn ffyddiog bod y rheolau’n cael eu dehongli’n ddiduedd, yn ôl pob tebyg gan lys masnach. Byddai’n hawdd gwneud hynny drwy ddweud yn syml, 'Gadewch i’r Goruchaf Lys ei wneud'.

O ran yr Alban, nid yw'n glir beth fydd strategaeth yr Alban yn y dyfodol. Rwy'n meddwl ei bod yn deg dweud, yn y gorffennol, bod yr Alban wedi tueddu i fod o’r farn, 'Wel, rydym yn cytuno â'r hyn yr ydych yn ei ddweud, ond mae ein cyfeiriad teithio ni’n wahanol.' Nid wyf yn siŵr a yw hynny yr un mor glir ar ôl yr etholiad cyffredinol.

O ran Iwerddon, mae gennym gysylltiadau dwyochrog ag Iwerddon ond mae Iwerddon mewn sefyllfa anodd o ran y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig, yn yr ystyr bod Gweriniaeth Iwerddon, yn y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig, yn rhan o’r parti trafod arall—mae'n rhan o'r UE, felly mae'n hynod lletchwith i Weriniaeth Iwerddon gynnig barn yn y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig oherwydd ei bod yn rhan o farn gyfunol yr UE. Mae’r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig yn ddefnyddiol iawn i weinyddiaethau Iwerddon oherwydd mae’n rhoi cyfle iddynt i gyfarfod ag awdurdodaethau mwy, ac mae ganddynt gŵyn benodol sef, os yw'r DU yn gadael yr undeb tollau, y byddan nhw hefyd, heb i neb ofyn iddynt. Felly, o'u safbwynt nhw, maent mewn sefyllfa annymunol. Rwy'n meddwl, ymhen amser, cyn gynted â bod Brexit wedi ei ddatrys a’r Weriniaeth yn teimlo bod ganddi efallai ychydig yn fwy o ryddid, efallai, nag sydd ganddi ar hyn o bryd o ran negodi, yna efallai y bydd y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig yn dechrau tyfu. Mae'n rhaid dweud, yn hanesyddol, nad yn y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig y mae penderfyniadau wedi cael eu gwneud; mae wedi tueddu i fod yn fan lle ceir trafodaeth gyffredinol, rhai cytundebau dwyochrog, ond nid yw wedi bod yn gorff arbennig o rymus. Yn y mwy na saith mlynedd erbyn hyn ers imi fod yn Brif Weinidog, nid yw Prif Weinidog y DU wedi bod yn bresennol unwaith yn y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig, sy'n dangos ichi, a dweud y gwir, faint o flaenoriaeth y mae’r DU yn ei rhoi i'r Cyngor Prydeinig-Gwyddelig, er bod Taoiseach Iwerddon wedi bod yno bob amser.

O ran rhai o'r materion a gododd, mater Iwerddon, unwaith eto, soniodd amdano yng nghyd-destun y Cyngor Prydeinig-Gwyddelig. Mae hynny, fel yr wyf wedi’i ddweud o'r blaen, yn berthnasol i ni yng Nghymru. Os caiff ffin forol rhwng Cymru ac Iwerddon ei hystyried yn anoddach na'r ffin rhwng y gogledd a'r de yn Iwerddon, bydd goblygiadau masnachol inni. Mae saith deg y cant o'r fasnach rhwng Prydain Fawr ac ynys Iwerddon yn mynd drwy porthladdoedd Cymru. Mae unrhyw beth sy'n ymyrryd â hynny yn amlwg yn ddrwg i Gymru, ac yn ddrwg i swyddi.

Yn olaf, gofynnodd am y Bil parhad. Mae'n rhywbeth yr ydym yn dal i’w ystyried. Mae wedi gwneud yr achos o’i blaid—rwyf wedi gwrando'n ofalus arno ac mae'n gwneud achos cryf o’i blaid. A yw'r sefyllfa wedi newid ers yr etholiad, dydyn ni ddim yn gwybod, ond dydw i ddim yn meddwl y gallwn gymryd dim byd yn ganiataol. Felly, gallaf ei sicrhau bod y Bil parhad nawr yn cael ei ystyried gan gyfreithwyr.

Diolch yn fawr iawn. David Rees.

Diolch, Dirprwy Lywydd, ac a gaf i ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma a'r papur a gynhyrchodd ac a gyhoeddodd ddydd Iau diwethaf? Rwy'n meddwl, wrth i’r pwyllgor gymryd tystiolaeth dros y 12 mis diwethaf, ein bod wedi nodi nifer o faterion. A gwnaethoch siarad am y Cydbwyllgor Gweinidogion—rwy’n meddwl, o'n hadroddiad cyntaf ymlaen, bod y Cydbwyllgor Gweinidogion wedi cael ei weld fel mwy o bantomeim na chorff gweithredu go iawn a fydd yn gwneud penderfyniadau, ac rwy'n falch iawn eich bod wedi tynnu sylw at y mater i ymdrin â hynny. A gaf i ofyn un neu ddau o bwyntiau? Rydych chi’n tynnu sylw at gymorth gwladwriaethol fel un enghraifft, ac rwy’n cytuno â chi bod angen cysondeb ledled y DU ar gyfer y farchnad fewnol honno, ond a ydych chi wedi cael trafodaethau gyda'r gwledydd datganoledig eraill ynghylch sut y gellir symud ymlaen â hynny, nid yn unig yn y Cyngor Gweinidogion, ond efallai â mecanweithiau eraill i ganiatáu i’r trafodaethau hynny ddigwydd er mwyn sicrhau bod gan ein cenhedloedd datganoledig ymagwedd gyson? Rwy’n deall nad yw Gweithrediaeth Gogledd Iwerddon yn eistedd ar hyn o bryd, ond maent yr un mor bwysig ag mewn mannau eraill.

Yn eich papur, roeddech yn tynnu sylw—ac yn eich datganiad—at y ffaith eich bod yn paratoi i amddiffyn Cymru rhag i Dorïaid San Steffan sathru arni, ac rwy’n gobeithio y bydd yr wyth AS Torïaidd Cymreig sydd wedi goroesi’n ymuno â chi ac yn eich cefnogi yn hynny o beth. Ond a allwch chi roi unrhyw fanylion pellach? Oherwydd, yn eich ateb i Steffan Lewis, wnaethoch chi ddim wir nodi pa bwynt sbardun a fyddai'n berthnasol, a gyflwynwyd o dan y Bil parhad, pe bai angen ichi wneud hynny, oherwydd mae’r amserlenni a fyddai gennym yn bwysig yn yr agwedd honno, ac mae'n bwysig deall pa bwynt sbardun y byddai ei eisiau arnoch i wthio’r botwm hwnnw, i bob diben.

A allwch chi hefyd ateb y cwestiwn ynghylch y gallu yn Llywodraeth Cymru? Rydym wedi cael y cwestiwn hwn lawer gwaith, sef a oes gennych chi wir y gallu i weithio gyda gwledydd datganoledig a Whitehall i sicrhau bod hyn yn cyflawni. Nawr, mae’r Cyngor Gweinidogion hwn yn nodi y bydd corff gweinyddol ar wahân ag aelodau wedi’u secondio arno o wahanol wledydd datganoledig. A oes gennym y gallu i wneud hynny i sicrhau y gall weithio mewn gwirionedd?

Y diwrnod ar ôl i chi gyhoeddi eich adroddiad, cyhoeddodd y pwyllgor eu hadroddiad am ystyriaethau cychwynnol y Bil diddymu mawr, ac rwy'n meddwl y gwelwch fod gennym bryderon dwfn dros allu Llywodraeth y DU i siarad mewn gwirionedd â’r gwledydd datganoledig. O’r dystiolaeth yr ydym wedi’i chael, dydyn nhw ddim yn gwneud hynny, i fod yn onest. Ar y Bil diddymu, ni wnaethant ymgynghori â Llywodraeth Cymru. Mae'r rhain yn ystyriaethau deddfwriaethol, pwysig, y mae angen iddynt eu hystyried gyda chi a'r Cynulliad hwn yn ei gyfanrwydd. Byddwn yn gobeithio y byddwch yn gwthio Llywodraeth y DU—nid dim ond y Cyngor Gweinidogion—i ryngweithio’n well â’r cyrff seneddol hefyd i sicrhau y gellir ystyried y ddeddfwriaeth a ddaw drwodd o ganlyniad i'r Bil diddymu mawr a sicrhau ei bod yn cyflawni ei nod i’r DU ac i'r gwledydd datganoledig yn annibynnol.

Ac, yn olaf, cawsom gyfarfod â swyddogion a Gweinidogion o Iwerddon ddoe ar ein hymweliad ag Iwerddon i drafod porthladdoedd Cymru. Maent yn amlwg yn wynebu problemau, a hynny’n bennaf o ganlyniad i benderfyniad pobl y DU i adael yr UE. Buom yn sôn am borthladdoedd Cymru a chysylltiadau o'r dwyrain i'r gorllewin, i bob diben. Rwy'n gwybod bod y pwyslais wedi bod ar y cysylltiadau rhwng y gogledd a'r de, o fewn ynys Iwerddon ei hun, ond mae'n bwysig ein bod yn adlewyrchu hynny yn y DU, oherwydd mae’r ystyriaethau TEN-T ar gyfer y llwybrau ar draws y DU—yr iaith a ddefnyddiwyd—yn bwysig. Mae angen cael trafodaethau yno gyda Llywodraeth y DU. Rwyf hefyd yn pryderu y gallai Llywodraeth y DU ganolbwyntio'n glir ar y porthladdoedd yn Lloegr, gyda chyfandir Ewrop, yn fwy na ni. Cawsom glywed ddoe bod trafodaethau gyda Philip Hammond wedi nodi y byddent yn cymryd pedair blynedd i roi mecanweithiau ar waith yn Dover i drin unrhyw beth nad yw'n rhan o'r undeb tollau. Beth sy'n mynd i ddigwydd i borthladdoedd Cymru yn yr ystyr hwnnw, a sut y byddwn yn sicrhau ein bod yn cael ein trin yn deg ac nad yw hyn yn cael ei adael i borthladdoedd Lloegr a’n bod ni’n cael ein gadael yn yr oerfel unwaith eto?

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei sylwadau? Yn gyntaf oll, nid yw'r dull wedi bod yn gyson, dewch inni ddweud, o ran y gwledydd datganoledig. Mae rhai adrannau’n well nag eraill, ar lefel swyddogol, am ymgysylltu. Gweithred gyntaf un Michael Gove—un o weithredoedd cyntaf un Michael Gove—fel ysgrifennydd DEFRA oedd canslo cyfarfodydd â’r Gweinidogion datganoledig, sef nid y cam mwyaf cadarnhaol y gallai fod wedi’i gymryd o bosibl. Rwyf, fel y bydd yr Aelod yn ei wybod, wedi ysgrifennu at y Prif Weinidog. Yn hynny, rwyf wedi awgrymu Cydbwyllgor Gweinidogion ar unwaith. Rwyf wedi awgrymu y dylem wahodd arweinwyr y DUP a Sinn Fein, er nad ydynt yn Brif Weinidog a Dirprwy Brif Weinidog eto, ond rwy’n meddwl ei bod yn bwysig eu bod yn rhan o'r trafodaethau hynny.

Mae Aelodau Seneddol y Ceidwadwyr Cymreig wedi bod yn gwbl dawel, hyd y gwela’ i, hyd yn hyn. Mae’n wahanol iawn i safbwynt Ceidwadwyr yr Alban, sydd wedi bod yn llafar iawn ac wedi cael canlyniad etholiad da yn yr Alban. Mae Ruth Davidson a'i thîm wedi bod yn llafar iawn wrth amlinellu'r hyn y maent yn credu y dylai'r DU ei wneud. Nid wyf wedi clywed dim byd o gwbl gan ASau y Ceidwadwyr Cymreig, ac rwy’n gresynu wrth hynny oherwydd mae ganddynt lais pwysig yn rhan o'r ddadl, ond does dim byd wedi’i glywed ganddynt eto.

O ran y Bil parhad, yr un peth yr ydym yn ei wybod yw y byddai angen i'r Bil parhad ddod yn Ddeddf cyn i’r Bil diddymu mawr ddod yn Ddeddf, oherwydd byddai angen inni ddiogelu ein sefyllfa cyn i’r Bil diddymu mawr allu ymyrryd â hi. Felly, mae'r gwaith eisoes yn mynd rhagddo, ond rydym yn gwybod mai dyna'r amserlen yr ydym yn gweithio iddi. Mae'r Bil diddymu mawr yn mynd i gymryd—hynny yw, mae rhai lleisiau yn San Steffan sy'n meddwl y gellir gwneud hyn erbyn y Nadolig. Yn blwmp ac yn blaen, mae'r ffaith nad oes dim Araith y Frenhines y flwyddyn nesaf yn arwydd o ba mor hir mae wir yn mynd i'w gymryd. Felly, byddwn yn cadw llygad ar yr amserlen yno.

Mae'r cwestiwn am allu Llywodraeth Cymru yn un teg. Mae'n rhywbeth yr wyf wedi bod yn ei archwilio am gryn amser gyda'r Ysgrifennydd Parhaol. Rwy'n hyderus bod gennym y bobl iawn yn eu lle. Ni fydd gennym byth ddyfnder fel sydd gan Lywodraeth y DU, oherwydd y niferoedd, ond mae gennym y gallu a'r arbenigedd ac rwy'n hyderus y gallwn gwrdd â'r her sydd o'n blaenau. Mae’n anochel y bydd goblygiadau i’r Cynulliad hwn. Efallai y bydd y Cynulliad yn wynebu beichiau deddfwriaethol mawr dros y blynyddoedd nesaf. Ni fyddwn yn gwybod hyd nes inni weld testun y Bil diddymu mawr ei hun.

Ac, yn olaf, ar y porthladdoedd—. Wel, wrth gwrs, barn Llywodraeth y DU fydd, 'Wel, bydd Iwerddon yn iawn oherwydd mae ardal deithio cyffredin wedi bodoli erioed’. Wel, nid yw hynny'n wir mwyach. Am y tro cyntaf, mae’n bosibl y bydd rheolaethau ar y ffin. Does neb am weld hynny. Efallai yn fwy realistig, bydd archwiliadau tollwyr eto. Nawr, allwch chi ddim cael ffin ddi-dor ac archwiliadau tollwyr. Os yw Iwerddon o fewn yr undeb tollau, ac nad yw'r DU, bydd yn rhaid ichi gael archwiliadau tollwyr sy'n drwyadl, a gyda hynny rydych yn wynebu’r risg o achosi gwrthdaro yng Ngogledd Iwerddon eto, neu rydych yn creu paradwys i smyglwyr, a dweud y gwir. Roedd y ffin honno’n adnabyddus am flynyddoedd fel man lle’r oedd llawer iawn o smyglo’n digwydd. Byddai hyn yn gwneud hynny’n waeth byth. Mae hynny'n rhywbeth na fyddai er budd y naill na’r llall ohonom, nac yn wir ynys Iwerddon. Pan wyf wedi codi'r mater hwn, yr ateb yr wyf bob amser wedi’i gael yw, 'O, caiff ei ddatrys'. Wel, does dim arwydd ei fod yn cael ei ddatrys eto, a dyna, o bosibl, yw'r rhan anoddaf o'r trafodaethau. Beth wnewch chi—? Oherwydd mae’r rhan fwyaf o bobl sy'n byw ar yr ynys hon yn meddwl bod y DU yn ynys a dydyn nhw ddim wedi ystyried y ffaith bod yna ffin tir—a dweud y gwir, dyna un o'r materion anoddaf y bydd angen eu datrys.

Rwy’n croesawu’r datganiad heddiw. Yn benodol, rwy’n croesawu’r dôn y mae'r Prif Weinidog wedi’i mabwysiadu; rwy’n meddwl ei bod yn realistig ac yn rhesymol ac yn fwy argyhoeddiadol o’r herwydd. Rwy’n falch ei fod wedi symud ymlaen o'r refferendwm yn y 12 mis diwethaf, mewn gwrthgyferbyniad llwyr â’r dôn a glywsom gan arweinydd Plaid Cymru yn gynharach heddiw. Dyna'r ffordd, rwy’n meddwl, i hybu buddiannau Cymru gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig ac, yn wir, yn fwy eang hefyd.

Er fy mod yn cymeradwyo’r hyn a ddywedodd arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, bod angen inni sefydlu consensws mor eang â phosibl i gefnogi'r safbwynt Llywodraeth Cymru ynglŷn â Llywodraeth y Deyrnas Unedig, ac, yn UKIP, bydd y Prif Weinidog yn gweld efallai ein bod yn nes at ei safbwynt ef nag y mae'r Ceidwadwyr Cymreig. Yn benodol, fel yr wyf wedi’i ddweud o'r dechrau, dylem gael pob ceiniog o arian trethdalwyr Prydain y mae Brwsel ar hyn o bryd yn ei gwario yng Nghymru yn ôl yma yng Nghaerdydd, a hefyd rydym yn erbyn cipio’r pwerau sydd wedi'u datganoli yn ôl mewn unrhyw ffordd. Ac rwy’n llwyr gefnogi'r datganiadau y mae'r Prif Weinidog wedi'u dweud heddiw ynglŷn â hynny i gyd.

Rwyf hefyd yn ategu ei farn bod angen i Lywodraeth y DU ein trin â pharch ac na fydd yr undeb yn goroesi ac yn ffynnu oni bai bod pob cyfranogwr ynddi’n arddangos y nodweddion hynny. Mae'n drueni, rwy'n meddwl, nad yw Llywodraeth y DU wedi bod yn fwy cynhwysol nac wedi ceisio symud ymlaen gyda Llywodraeth Cymru yn hyn o beth. Rwyf yn sicr yn anghymeradwyo’r ffaith bod Michael Gove wedi canslo ei gyfarfod a gynlluniwyd gyda Gweinidogion datganoledig.

Gofynnodd y Prif Weinidog i arweinydd Ceidwadwyr Cymru beth yw ei bolisi ar amrywiaeth o faterion, ac, wrth gwrs, hoffem gael mynediad rhydd, cyn belled ag y bo modd, i farchnadoedd Ewrop, ac rydym yn erbyn rhwystrau di-dariff. Nid y broblem gyda'r farchnad sengl wrth iddi ddatblygu oedd y syniad a oedd gan y Llywodraeth pan oeddwn yn aelod ohoni, a oedd yn seiliedig ar achos Cassis de Dijon yn Llys Cyfiawnder Ewrop, lle nad oedd angen rheoleiddio’n fanwl pob cynnyrch a gynhyrchwyd yn y Cymunedau Ewropeaidd, fel yr oeddent ar y pryd, fel bod pawb wedi’i gaethiwo mewn un gyfres o reoliadau, ond y gallech werthu unrhyw gynnyrch a oedd yn gyfreithlon mewn un wlad mewn unrhyw wlad arall, a byddai hynny, rwy’n meddwl, wedi bod yn ffordd well o lawer i’r Undeb Ewropeaidd symud ymlaen. Ond aethant i'r cyfeiriad arall a chanlyniad hynny oedd y bleidlais, rwy’n meddwl, ar 23 Mehefin y llynedd.

Ond mae'n rhaid inni dderbyn bod symud yn rhydd yn eitem nad yw'n agored i drafodaeth ar gyfer Llywodraeth Prydain, oherwydd dyna oedd un o'r prif gynhwysion y tu ôl i benderfyniad pobl Prydain fis Mehefin diwethaf. Ceir problemau o ran ffiniau Gogledd Iwerddon—rwy’n derbyn hynny’n llawn ac mae’r rheini’n broblemau ymarferol y mae angen eu datrys. O ran yr undeb tollau, ni allaf weld sut y byddai’n bosibl inni aros y tu mewn i'r undeb tollau, oherwydd byddai hynny'n golygu y byddem yn colli un o brif fanteision Brexit, sef y gallu i lunio cytundebau masnach rydd â'r 85 y cant o'r economi fyd-eang nad yw’n rhan o'r UE.

Er fy mod yn derbyn yn llwyr yr hyn y mae'r Prif Weinidog yn dweud, sef bod rhywun yn siŵr o ennill a cholli mewn unrhyw gytundeb masnach rydd, a bod yn rhaid diogelu’r collwyr cyn belled ag y gallwn, dylai Llywodraeth Prydain, felly, gychwyn trafodaethau ystyrlon gyda'r gweinyddiaethau datganoledig i geisio dod o hyd i gynnig cyfansawdd sy'n golygu bod unrhyw grŵp penodol—gadewch inni ystyried ffermwyr defaid, er enghraifft, fel un o'r enghreifftiau gorau o hyn—a allai fod o dan anfantais drwy gytundeb masnach rydd, fel y dywedodd y Prif Weinidog, gyda Seland Newydd, bod gennym ryw fodd i amddiffyn eu buddiannau. Dydw i, yn anffodus, ddim yn gweld unrhyw fecanwaith ar hyn o bryd sydd wedi ei sefydlu gan Lywodraeth y DU i ymdrin â'r anhawster cyfansoddiadol hwnnw.

Felly, rwy’n croesawu'r cynigion y mae'r Prif Weinidog wedi’u cyflwyno ar gyfer creu rhyw fath o gyngor Gweinidogion ar gyfer y DU, er bod gan y rheini ohonom sydd wedi bod yn aelodau o Gyngor y Gweinidogion yn yr UE, yn ddiau, lawer o feirniadaeth o'r modd y mae’r sefydliad cyfrinachgar hwnnw’n gweithio. Mae'n sicr yn syniad diddorol y dylid cyflwyno rhyw fath o system pleidleisio drwy fwyafrif cymwysedig yn y DU—yn cynnwys Llywodraeth y DU yn ogystal ag un weinyddiaeth ddatganoledig—er na fyddwn am gymeradwyo hynny heb feddwl ymhellach.

Nid wyf yn cytuno â'r Prif Weinidog pan ddywedodd fod y wlad wedi ei rhannu’n ddwfn. Mae'r rhaniadau sy'n bodoli yn ddwfn, ond mae'r mwyafrif llethol o bobl yn y wlad hon naill ai wedi croesawu penderfyniad y refferendwm fis Mehefin diwethaf yn frwd, neu wedi addasu iddo. Dim ond efallai 20 y cant o'r boblogaeth sydd â safbwynt gwahanol, a phleidleisiodd 83 y cant o'r bobl a bleidleisiodd yn yr etholiad cyffredinol ychydig ddyddiau yn ôl dros bleidiau sydd wedi ymrwymo’n ffurfiol i adael yr Undeb Ewropeaidd. Nid wyf yn siŵr y byddai confensiwn ar ddyfodol y DU yn ddefnyddiol ar hyn o bryd. Yn wir, mae canlyniad yr etholiad cyffredinol, fel y nododd y Prif Weinidog, yn yr Alban yn dangos efallai fod y cyfeiriad teithio i’r gogledd o'r ffin braidd yn wahanol i'r hyn yr oeddem yn ei feddwl dim ond ychydig wythnosau’n ôl, ac efallai y byddai'n well gweld sut yr aiff pethau am ychydig o amser eto cyn inni geisio meddwl am sefydliadau ffurfiol sydd wedi'u cynllunio i fod yn barhaol.

Dim ond un pwynt arall yr hoffwn ei wneud, o ystyried yr amser, nad yw wedi cael sylw hyd yn hyn, sef y gosodiad ar dudalen 12 y ddogfen hon, sy'n cyfeirio at y corpws o reoleiddio y byddwn yn ei etifeddu gan yr UE pan fyddwn yn gadael. Nid wyf yn meddwl ei bod yn iawn gwneud datganiad cyffredinol y dylem gadw ar gyfer y tymor hir yr amddiffyniadau cymdeithasol ac amgylcheddol yr ydym wedi’u cronni drwy'r UE. Rwy'n meddwl y dylem edrych ar bopeth sydd ar y llyfr statud deddfwriaethol ar hyn o bryd a’i ystyried o'r newydd o ran a yw'n gwbl gymesur, a ellid cael gwared ar lawer o'r rheoliadau hyn yn gyfan gwbl neu eu trwsio mewn rhyw ffordd i leihau'r gost i'r cyhoedd heb beryglu dim o'r buddiannau cyhoeddus y maent wedi’u cynllunio i’w hamddiffyn. Dros 45 mlynedd, mae toreth o ddeddfwriaeth wedi ei chynhyrchu yn fanwl tu hwnt, yn aml iawn heb brin ddim goruchwyliaeth seneddol o gwbl. Mae rhai rheoliadau sy'n uniongyrchol berthnasol, er enghraifft, ond nid ydynt erioed wedi bod yn destun pleidlais mewn unrhyw ffordd yn Nhŷ'r Cyffredin. Gyda llawer o'r cyfarwyddebau—rwyf wedi eistedd ar bwyllgorau i’w hystyried, ond heb gael y pŵer i wneud unrhyw newidiadau sawl gwaith yn y degawdau diwethaf—rwyf wedi dod yn gwbl ymwybodol o'r diffyg democrataidd, felly dylem ymdrin â hynny. Bydd yn cymryd amser hir iawn, iawn wir, ond serch hynny rwy’n meddwl y dylem gymryd golwg hyblyg ar hyn. Ac er budd Cymru, ac ystyried mai ni yw’r rhan dlotaf o’r Deyrnas Unedig, dylem geisio ein gwneud ein hunain mor gystadleuol ag y bo modd i godi lefel incwm ein pobl. Felly, rwy’n rhoi cefnogaeth eang i'r Prif Weinidog am y dull y mae wedi’i gymryd heddiw, ac rwy'n meddwl bod hon yn llawer gwell dogfen na'r ddogfen ar y cyd a gynhyrchwyd gyda Phlaid Cymru. Rwy'n meddwl ei fod yn llawer gwell pan fo’n aredig ei gŵys ei hun, yn hytrach na bod rhywun yn arafu’r aradr y tu ôl iddo.

Wel, rwy’n amau pe bai ef yno, na fyddai'r aradr yn symud o gwbl pe bawn yn ceisio ei gwthio. Rwy’n mynd i geisio bod yn hael o ran yr hyn a ddywedodd. Rydym mewn safleoedd gwahanol iawn. Rwy’n cytuno ag ef am un peth, sef ei bod yn hynod bwysig bod y DU yn addasu i’r realiti newydd. Nid yw ef a mi byth yn mynd i gytuno am yr undeb tollau; rwy'n meddwl y dylem fod o fewn yr undeb tollau. Ni allaf weld bod unrhyw ddewis arall. Mae Iwerddon eisoes wedi cael ei chrybwyll o ran sicrhau, er enghraifft, ein bod yn cael chwarae teg i'n cynhyrchwyr modurol, i gwmnïau fel Airbus, i’n diwydiant dur—dyna’r lleiaf sydd ei angen.

Mae'n gywir i ddweud bod y rhan fwyaf o bobl naill ai wedi pleidleisio dros Brexit neu wedi derbyn y syniad; rwy'n meddwl bod hynny’n eithaf gwir. Y broblem yw na all pobl gytuno ar ba fath o Brexit y maen arnynt ei eisiau. Rydym yn gwybod nad yw pobl o blaid Brexit caled; cafodd hynny ei wrthod yn yr etholiad cyffredinol. Bydd gan bobl safbwyntiau gwahanol iawn am yr hyn y mae Brexit yn ei olygu iddynt. Mae pobl wedi dweud wrthyf, 'fe wnes i bleidleisio dros Brexit am fy mod i eisiau gadael y confensiwn Ewropeaidd ar hawliau dynol' ac rwyf wedi gorfod dweud wrth bobl, 'Does gan hwnnw ddim byd i'w wneud â'r UE'. Ac eto mae rhai pobl wedi dweud wrthyf mai dyna sut y gwnaethant bleidleisio. Mae’r rhan fwyaf o bobl am weld Brexit yn digwydd—maent o'r farn mai’r bleidlais yw’r bleidlais a dyna ni—ond mae'n eithaf clir o'r etholiad nad yw pobl eisiau ei weld yn digwydd yn y ffordd galetaf bosibl. Nid ydynt eisiau gweld sefyllfa lle nad oes bargen; nid ydynt eisiau gweld sefyllfa lle’r ydym ar ymyl clogwyn ar ôl Mawrth 2019; ac maent yn dymuno i Lywodraeth Prydain negodi’n rhesymol, o safbwynt pragmatig, nid o safbwynt cenedlaetholgar, sef yr hyn y maent wedi bod yn ei wneud hyd yn hyn.

Ni allaf gytuno ag ef am y confensiwn. Nawr, yn fwy nag erioed, mae angen confensiwn. Mae'n iawn i ddweud bod y daith tuag at annibyniaeth yn yr Alban wedi mynd i gyfeiriad gwahanol ar ôl yr etholiad cyffredinol, ond nid yw’n hynny’n golygu, rywsut, bod diffyg archwaeth am ddatganoli yn yr Alban nac yng Nghymru. Dyna pam y mae mor bwysig, wrth inni wynebu'r dyfodol, wrth inni weld y DU—sydd nawr yn mynd i fod fel UE bychan, yn hytrach na gwlad sy'n edrych fel Ffrainc neu'r Almaen yn y dyfodol—ein bod yn sicrhau’r strwythur cywir fel y gall y DU gynnal yr hyblygrwydd y mae wedi gallu ei ddangos yn y gorffennol i ganiatáu i hunaniaethau a safbwyntiau’r cenhedloedd llai gael eu clywed tra, ar yr un pryd, yn cadw’r undeb. Mae’r undeb wedi gorfod newid. Bydd yn rhaid i'r undeb newid yn y dyfodol. Dylai’r hyblygrwydd hwnnw roi nerth.

Ei farn ef yw y dylem fod yn hafan trethi isel. Mae wedi dweud hynny sawl gwaith. Ni allaf gytuno ag ef am hynny. Dydw i ddim yn barod i wanhau rheoliadau amgylcheddol. Dewch inni beidio ag anghofio bod gan y DU, ar un adeg, ddeddfwriaeth amgylcheddol ofnadwy. Roedd ein hafonydd yn llawn llygredd, roedd yr aer yn llygredig ac roeddem yn gyfrifol, i raddau helaeth, am law asid. Yr Undeb Ewropeaidd a’n gorfododd ni i lanhau pethau, a'r peth olaf yr ydym am ei wneud yw mynd yn ôl i'r dyddiau hynny. Dyna pam, i mi, mae'n gwneud synnwyr i gadw'r corpws presennol o ddeddfwriaeth yr UE ac, ymhen amser, archwilio pa reoliadau sy'n briodol i Gymru.

A gaf i groesawu datganiad y Prif Weinidog a'r datganiad 'Brexit a Datganoli', sy’n achos sylweddol a rhesymegol, ac yn eirioli dros realiti newydd? Mae ganddo hefyd, yn hollbwysig, dôn o bartneriaeth wrth gydnabod bod pob rhan o'r DU yn dymuno gwneud i’r trefniadau newydd weithio ar ôl inni adael yr Undeb Ewropeaidd.

A gaf i ofyn i'r Prif Weinidog—? Yn ei ddatganiad ac yn y papur 'Brexit a Datganoli', mae cyfeiriadau at ‘lunio fframweithiau rhwymol i’r DU a chytuno arnynt’. A all gadarnhau a yw'n rhagweld, yn ogystal â phenderfyniadau unigol o fewn y cyngor Gweinidogion, y gellid cytuno ar y fframweithiau sylfaenol ar y sail honno hefyd, sef y fformiwla DU adio 1 y mae’r datganiad hefyd yn ei nodi? Hefyd, a wnaiff gadarnhau ym mha ystyr y byddai’r fframweithiau hynny’n rhwymol? A yw'r datganiad, i bob pwrpas, yn dweud y byddent yn rhwymol mewn statud mewn rhyw ffordd?

Mae hefyd yn cyfeirio, fel yr adleisiodd ef yn ei ddatganiad, at 'gyflafareddu wedi’i reoli’n annibynnol’. Unwaith eto, a fydd y broses honno’n broses statudol â dannedd, neu, os na fydd, a all ymhelaethu ar y cynnig hwnnw?

Mae’r papur yn cyfeirio at sylfaen statudol i’r cyngor Gweinidogion, ac mae’n fy nghalonogi ein bod, efallai, yn rhannu'r farn y gallem—er gwaethaf amharodrwydd hanesyddol Llywodraeth y DU i ymdrin â materion yn gyffredinol yn y maes hwn gyda golwg sy’n seiliedig ar gydlyniad a rheswm—symud y tu hwnt i ryw fath o ddull ysgwyd llaw at un sy'n ymgorffori, mewn statud, y cysylltiadau rhynglywodraethol newydd hyn, yn union fel y mae’r pwerau datganoli wedi’u hymgorffori mewn statud ac, os caf i ddweud, efallai, ar ryw adeg, y gallai fod gennym fformiwla ariannu deg yn seiliedig ar statud hefyd.

Yn gyntaf oll, ydy, o ran fframweithiau’r DU, mae’r DU adio 1, yn ein barn ni, yn ffordd resymol o ddatrys anghydfodau. Byddem yn gobeithio, wrth gwrs, y byddai yna unfrydedd, ond yn absenoldeb unfrydedd, mae'n rhaid cael proses ar waith sy'n ymdrin â sut i wneud penderfyniadau.

O ran fframweithiau rhwymol, ni fyddai’r fframweithiau hynny’n rhwymol drwy statud, ond byddent yn rhwymol drwy gytundeb. Nawr, byddai hynny'n golygu, er enghraifft, pe bai busnes yn teimlo bod un Llywodraeth yn torri rheolau cymorth gwladwriaethol, y byddai ganddo’r hyder i fynd at y corff dyfarnu er mwyn i'w cwyn gael sylw. Felly, nid yw'n gymaint o fater o un Llywodraeth yn cwyno am un arall; mae’n fwy o fater o fusnesau’n mynd â materion i'r llys os ydynt yn teimlo eu bod yn torri'r rheolau cymorth gwladwriaethol, yn debyg i’r hyn sy’n digwydd nawr.

O ran yr hyn y byddai'r llys ei hun yn ei wneud, byddai'n ddyfarnwr, yn hytrach nag yn gyflafareddwr. Mae'n rhaid iddo wneud penderfyniadau yn hynny o beth. Yn syml, byddai’r partïon yn cytuno y dylai'r llys hwnnw fod y llys annibynnol sy'n eu rhwymo. Mae'n gyffredin mewn marchnadoedd unigol mewnol. Mae Goruchaf Lys yr Unol Daleithiau yn gweithredu fel rheoleiddiwr ar gyfer masnach rhwng taleithiau o fewn yr Unol Daleithiau, sy’n cynnal marchnad sengl yr Unol Daleithiau o ran nwyddau a gwasanaethau. Cyn belled ag y mae’r Llys EFTA dan sylw, mae'n gwneud yr un peth ar gyfer EFTA; mae Llys Cyfiawnder Ewrop yn gwneud yr un peth ar gyfer y farchnad sengl Ewropeaidd. Mewn unrhyw farchnad sengl, os bydd yna reolau, mae angen dyfarnwr annibynnol sy'n plismona’r rheolau hynny, fel yr wyf wedi’i ddweud o'r blaen.

O ran y cyngor Gweinidogion, mae'n codi pwynt diddorol: a ddylid cael sail statudol? Mae'n debyg y byddai’r sail statudol honno’n dod drwy ddeddfwriaeth ar y cyd a fyddai'n gorfod mynd drwy’r pedair senedd ar yr un pryd er mwyn iddi gael y math o sail statudol y byddai ei hangen. Dyna syniad diddorol. Byddai cydlynu hynny’n her, ond serch hynny mae'n un sydd yn sicr yn werth ei harchwilio. Ond yn y pen draw, ni all marchnad sengl fewnol weithio oni bai bod cytundeb rhwng y partïon sy'n bodoli o fewn y farchnad honno a bod yna gorff i blismona'r rheolau hynny. Fel arall mae'n peidio â bod yn farchnad sengl fewnol, ac yna mae'n dod yn farchnad lle y mae'n bosibl, i bob diben, cael rhyfeloedd masnach o fewn y farchnad, ac nid yw hynny'n rhywbeth, does bosib, y byddem yn ei groesawu, yn enwedig o ystyried ein maint a'r anhrefn y byddai’n ei achosi o fewn y farchnad honno.

Rwyf fi, fel eraill, yn croesawu'r datganiad heddiw, ond hefyd y ddogfen, 'Brexit a Datganoli', yn ogystal. Byddwn yn dweud, hefyd, ein bod yn canmol unwaith eto y ffaith bod yma yn y Cynulliad—o fewn Llywodraeth Cymru—barodrwydd i sefyll a dangos arweinyddiaeth ar bethau sydd, i lawer o bobl, byddent yn dweud 'Pam y mae hyn yn bwysig?' Ac eto pe baech yn darllen y ddogfen sy'n sail i’r datganiad hwn, gallwch weld bod elfen yma o ddiogelu cyfansoddiad y Deyrnas Unedig ar gyfer y dyfodol, hefyd. Nid dim ond ymateb i'r hyn sy'n digwydd ar hyn o bryd o fewn Brexit a thrafodaethau Ewropeaidd ydyw; mae'n edrych ymlaen ychydig hefyd. Ond hoffwn roi ychydig o brawf i’r Prif Weinidog yn gyntaf i weld ai dim ond taflu clogfaen anferth i’r pwll i weld beth ddaw allan o’r crychdonnau sy'n deillio ohono yw hyn, ynteu a oes rhywfaint o hyn wir yn gyraeddadwy yn fuan hefyd. Rydym yn sylwi, yn y sylwadau i gloi yn yr adroddiad sy'n sail i hwn, bod Llywodraeth Cymru yn dweud:

Mae Llywodraeth Cymru yn sylweddoli, i lawer yn y DU, y gallai rhai o'r syniadau a amlinellir yn y ddogfen hon ymddangos yn heriol. Byddai eu mabwysiadu’n golygu gwaith ailadeiladu mawr ar gyfansoddiad y DU, ac nid ydym yn bychanu hyn.

Ond mae, o fewn y datganiad ac o fewn y ddogfen, yn gwahanu’r materion ehangach, a’r materion hirach, efallai, fel y confensiwn cyfansoddiadol a’r drafodaeth ehangach honno, oddi wrth y materion brys sy'n ein hwynebu ar hyn o bryd, megis, fel y mae llawer o bobl eraill wedi sôn amdano, y posibilrwydd o symud at gyngor o Weinidogion—nid Cydbwyllgor Gweinidogion; nid Cydbwyllgor Gweinidogion wedi’i gryfhau, ond cyngor o Weinidogion a’r holl fecanweithiau y byddai hynny’n ei olygu.

Felly, y cwestiwn cyntaf i'r Prif Weinidog yw: pa mor realistig y mae'n meddwl yw’r siawns y gallai Llywodraeth y DU fabwysiadu'r cynigion yma am gyngor Gweinidogion? Ynteu a yw'n credu bod rhyw fesur sydd ar y ffordd tuag at hynny, fel JMC cryfach a fyddai'n rhannu rhai o'r un nodweddion â chyngor Gweinidogion? Mwy o gydraddoldeb; mwy o barch rhwng y partneriaid sydd ynddo; agenda ystyrlon y cytunwyd arni ac sy’n cael ei gosod gan y rheini sy'n cymryd rhan yn y Cydbwyllgor Gweinidogion, lle gwneir penderfyniadau—yn y cyfan ond, i bob diben, cyngor Gweinidogion fel y mae'n ei ddweud. A yw hyn yn rhywbeth y byddai'n gobeithio, hyd yn oed yn fyr o hyn, y byddai Llywodraeth y DU, a’r partneriaid eraill o amgylch y DU, wir yn ei dderbyn?

Yn ail, a gaf i ofyn iddo: yn y cyd-destun gwleidyddol presennol sydd gennym ar ôl yr etholiad cyffredinol yr ydym newydd ei gael, a yw'n meddwl bod hyn yn gwneud ei uchelgeisiau o fewn y lle hwn yn fwy neu’n llai gwireddadwy? Mae Neil eisoes wedi dweud ei fod yn credu bod rhai o'r materion mwyaf, fel y confensiwn cyfansoddiadol, yn dal i fod yn rhai sy'n ddyheadau mwy hirdymor. Nid wyf yn gwybod, ond byddai gennyf ddiddordeb yn ymateb y Prif Weinidog i hynny oherwydd, unwaith eto, mae'n ymddangos yn y lle hwn bod rhai rhannau, fel y cyngor Gweinidogion, sy’n rheidrwydd—yn rheidrwydd brys. Gallai eraill fod yn uchelgeisiau mwy hirdymor. Ond a yw’r cyd-destun gwleidyddol presennol wedi newid y posibilrwydd o wneud hyn yn realiti?

Yn drydydd, dyma—

Chi yw'r trydydd siaradwr, ac felly dylai fod yn ddatganiad ac un cwestiwn, ac rwy’n meddwl fy mod wedi bod yn drugarog.

Fy ymddiheuriadau.

Gan mai chi yw Cadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, rwy’n mynd i ganiatáu’r trydydd pwynt hwnnw ichi, yn fyr iawn.

Diolch yn fawr iawn. Os felly, fy nhrydydd o'r llawer sydd gennyf o fy mlaen fydd hwn: mae'r Prif Weinidog yn wir wedi nodi yma nid yn unig ffordd gadarnhaol, gydweithredol ar y cyd ymlaen—ac mae'n dod ar draws yn glir iawn—ond mae hefyd yn cario ffon fawr iawn. Mae wedi dweud yn ei ddatganiad heddiw, os na fyddwn yn gweld y ffordd gadarnhaol, gydweithredol ar y cyd hon ymlaen, bod Llywodraeth Cymru yn barod i ymateb, i’w ddyfynnu, 'yn rymus ac yn negyddol'. Mae’r Bil parhad eisoes wedi ei grybwyll—ai dyna sy’n cael ei ystyried, ynteu a oes ffyrdd eraill yn ogystal y gallai Llywodraeth Cymru ymateb yn rymus ac yn negyddol pe na bai ewyllys i wneud i hyn ddigwydd?

Yn gyntaf oll, i ateb fy ffrind yr Aelod dros Ogwr: nid yn unig yr wyf yn credu bod yr hyn sydd yn y papur hwn yn gyraeddadwy, ond mae'n angenrheidiol os yw'r DU yn mynd i ddangos ei hyblygrwydd er mwyn iddi ffynnu yn y dyfodol. A yw'n golygu, er enghraifft, ein bod yn ail-archwilio, ymhen amser, cysyniadau fel sofraniaeth seneddol? Ydy. Rydym yn gwybod bod rhannu sofraniaeth yn digwydd mewn gwledydd eraill, fel Canada. A yw mor radical nes ei fod yn ansefydlogi gwlad? Nac ydy, yn amlwg, oherwydd rydym yn gwybod nad yw hynny wedi digwydd yng Nghanada.

O ran y dewis arall, nid yw Llywodraeth y DU wedi cynnig dewis arall hyd yma. I mi, byddai'r cyngor Gweinidogion yn esblygiad naturiol o'r Cydbwyllgor Gweinidogion. Nid yw'r Cydbwyllgor Gweinidogion yn gwneud dim penderfyniadau. Nid oes ganddo fecanweithiau i wneud penderfyniadau. Wrth inni adael yr UE, mae angen corff gwneud penderfyniadau yn ei le sy'n cynrychioli’r pedair Llywodraeth. Felly, byddai'r Cydbwyllgor Gweinidogion yn esblygu’n gyngor Gweinidogion beth bynnag. Felly, mae’r strwythur yno’n barod. Mae'n fater syml o sicrhau bod gan y corff fwy o ddannedd. Ar hyn o bryd, a dweud y gwir yn onest, yn aml mae'n lle o drafodaethau llawn ac agored, a gaf i ddweud, ond nid yw wir yn arwain at ddim byd. Mae'n drueni mawr oherwydd rwy’n credu bod ganddo botensial fel cyngor o Weinidogion.

A oes modd gwireddu’r nodau hyn? Rwy'n credu, pe bai’r canlyniad wedi bod yn wahanol ac wedi rhoi mwyafrif i Lywodraeth bresennol y DU, mai’r ateb fyddai ‘na yn ôl pob tebyg’, ond mae pethau wedi newid, fel y gwyddoch, ac mae'n golygu ei bod yn hynod o bwysig nawr bod lleisiau eraill y tu hwnt i'r rhai sydd o blaid y math o Brexit, neu’r math o setliad cyfansoddiadol, yr oedd y Prif Weinidog yn ei ffafrio yn cael eu clywed. Ni wnaf esgus wrthyf fy hun nad oes rhai pobl yn Llywodraeth y DU, ac yn y blaid sy’n llywodraethu, sy'n meddwl bod datganoli yn gamgymeriad ac a fyddai’n barod i gymryd y cyfle i ddadwneud datganoli fel ag y mae, heb ystyried y mandad democrataidd sy'n sail iddo. Felly, weithiau, mae'n rhaid dangos y ffon, os gallaf ei roi felly, oherwydd yr unig ddewis arall yw addasu'r cymwyseddau datganoledig, nid dim ond ein rhai ni, ond rhai’r Albanwyr a Gogledd Iwerddon yn ogystal, heb ganiatâd y sefydliad hwn na phobl Cymru. Mae hwn yn fater hynod ddifrifol, ac mae'n iawn i ni roi i lawr ar gofnod beth fyddai ein safbwynt pe bai cam radical yn ôl o'r fath yn cael ei gymryd. Wrth gwrs, byddwn yn gwrthsefyll hynny mewn unrhyw ffordd y gallwn. Wrth gwrs, os yw Llywodraeth y DU yn gosod rheolau cymorth gwladwriaethol, byddwn yn gwrthwynebu hynny hefyd. Pam y byddem yn teimlo bod gennym berchnogaeth ohono pe bai’n cael ei osod arnom? Byddai’n llawer mwy aeddfed—a dweud y gwir—ac yn llawer callach sefydlu’r mecanwaith yr wyf wedi cyfeirio ato, lle y gallwn eistedd i lawr a chytuno ar ddull cyffredin lle mae gan bawb ymdeimlad o berchnogaeth. Mae hynny’n llawer mwy tebygol o weithio na gosod systemau neu fframweithiau ar lywodraethau datganoledig mewn meysydd datganoledig heb eu caniatâd.

Ac yn olaf ac yn fyr, Mark Isherwood.

Diolch. Ac ystyried eich cyfeiriadau at Iwerddon, yn arbennig, a chyfeiriad David Rees, fel Cadeirydd y pwyllgor materion allanol, at ein hymweliad ddoe—cyfeiriodd at swyddogion a Gweinidogion Llywodraeth Iwerddon sydd yn amlwg yn siarad â'u cymheiriaid yn 26 aelod-wladwriaeth arall yr UE am safbwynt negodi’r Comisiwn—sut yr ydych chi’n ymateb, ac ystyried eich datganiadau a'ch pryderon, i'r datganiad a wnaeth un Gweinidog y dylai materion yr ardal deithio gyffredin gael eu datrys heb unrhyw broblem wirioneddol, a gan, yn olaf, Swyddfa Datblygu Morol Iwerddon, sy’n gweithredu ar nawdd yr Adran Drafnidiaeth, Twristiaeth a Chwaraeon, na fydd Brexit yn cau mantais 18 awr y bont tir i'r marchnadoedd cyfandirol drwy borthladdoedd Cymru ar ôl y gwaith modelu manwl y maent wedi ei wneud ar sail y trefniadau archwiliadau tollwyr tebygol a’r trefniadau i gwsmeriaid a fydd yn bodoli, fel y maent yn damcaniaethu, ar ôl ymadael, os oes ffin feddal rhwng gogledd a de Iwerddon, ond ffin Brexit ar arfordir Cymru?

Mae’n rhaid datrys y pethau hyn ar sail cydraddoldeb. Nid wyf yn meddwl ei bod yn iawn y dylai fod gwahaniaeth yn natur y ffin waeth lle y mae’r ffin mewn gwirionedd. Ni ellir datrys mater yr ardal deithio gyffredin oni bai eich bod yn rheoli’r ffin, oherwydd fel arall mae'n hollol bosibl i bobl, ar ôl iddynt gyrraedd Iwerddon o ble bynnag y maent yn y byd, groesi i mewn i'r DU. Mae problemau yno, o bosibl, yn cynnwys masnachu mewn pobl os nad ydym ni’n ofalus, oherwydd mae’r ffin honno—os oes gennych chi basport UE, gallwch fynd i mewn i Iwerddon a mynd i mewn i'r DU heb ddim archwiliadau o gwbl. Os ydych chi’n mynd i mewn i Iwerddon, yna i bob diben rydych chi yn y DU. Mae'r rhain yn faterion na chawsant eu hystyried yn briodol ar adeg refferendwm Brexit. Nid ydynt wedi cael eu hystyried yn briodol yn awr. Does neb am weld ffin galed. Dydw i ddim yn meddwl bod neb yn argymell hynny, ond does neb eto wedi dod o hyd i unrhyw syniad o sut y gellir osgoi’r ffin galed honno. Mae ffin galed yno’n creu goblygiadau sy'n sylweddol ac na fyddai neb am eu gweld.

Nid wyf yn credu y gallwn fod yn optimistaidd am y bont tir os oes dwy set o archwiliadau tollwyr ar waith. Os ydych yn weithredwr llwythi Gwyddelig a’ch bod yn cael cynnig dewis rhwng mynd i mewn i Gaergybi gydag archwiliadau tollwyr, a mynd i Dover a chiwio, gyda'r asiantaeth ffiniau ynghyd â’r archwiliadau tollwyr, mae hynny'n mynd yn anneniadol o’i gymharu â'r daith fferi, er enghraifft, rhwng Rosslare a Cherbourg. Nawr, mae’n rhaid i’r pethau hyn gael eu hystyried yn ofalus o ran economeg, ond o ran yr oedi posibl a fyddai’n digwydd, wel, beth fyddai eich dewis chi? Gallu symud yn ddi-dor o Iwerddon i Ffrainc, neu symud drwy ddwy set o reolaethau tollau i Ffrainc drwy'r DU? Mae'r rhain yn faterion sydd heb eu datrys eto. Yn fy marn i, mae llawer iawn o optimistiaeth anghywir am yr hyn sy'n digwydd yn Iwerddon. Gan fod pawb yn cytuno y dylai rhywbeth ddigwydd, nid yw hynny'n golygu y bydd yn digwydd. Mae'n rhaid inni wneud yn siŵr bod pobl yn deall na fydd dim rheolaeth dros ffin y DU. Nid yw’n mynd i ddigwydd. Mae'n freuddwyd gwrach, oherwydd mae rheoli’r ffin yn awgrymu rheolaethau ffiniau ar y ffin. Nid yw hynny’n mynd i ddigwydd. Os yw pobl yn barod i dderbyn hynny, mae’n rhaid i’r DU dderbyn y bydd ganddi ffin agored â’r UE yn Iwerddon, ac mae mwy o bosibiliadau o ran yr hyn a allai fod yn bosibl o safbwynt masnach. Ond yr hyn sy'n hollol amlwg yw na allwch ddal i ddefnyddio'r llinell, 'Byddwn yn rheoli ein ffiniau' pan ydych yn gwybod nad yw hynny'n wir. Nid wyf yn golygu yr Aelod yn benodol, ac fe wnaf hynny’n gliriach: ni all neb ddweud y gallwn reoli ein ffiniau os yw’r ffin yn mynd i fod yn agored. Mae’n gwbl amhosibl gwneud hynny, a gorau po gyntaf y gallwn roi’r gorau i esgus y gallwn wneud hynny, o ran y trafodaethau.

Diolch yn fawr iawn. Diolch, Brif Weinidog.