Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1 a 2 yn enw Paul Davies.

Yr eitem nesaf ar ein hagenda ni yw’r ddadl ar ystyried yr achos dros drethi newydd, ac rydw i’n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid i wneud y cynnig—Mark Drakeford.

Cynnig NDM6352 Jane Hutt

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi bod Deddf Cymru 2014 yn caniatáu ar gyfer creu trethi Cymreig newydd.

2. Yn cydnabod y bydd gofyn profi’r agwedd newydd hon ar y peirianwaith datganoli.

3. Yn croesawu ystod eang o syniadau ynglŷn â sut y gellid defnyddio’r posibiliadau cyllidol newydd hyn yng Nghymru.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, Llywydd. Mae wedi ymddangos i mi erioed bod gan bob tymor Cynulliad ei gymeriad ei hun a’i gyfraniad arbennig i'w wneud at daith datganoli. Ymhlith nodweddion diffiniol y pumed Cynulliad, rwy’n credu, bydd ymgymryd â’n cyfrifoldebau cyllidol newydd. Mae llawer iawn o amser wedi’i dreulio yn y flwyddyn gyntaf hon—ac, yn fy marn i, wedi’i dreulio yn fuddiol—ar lawr y Cynulliad ac yn y pwyllgor, i sicrhau fframwaith cyllidol i Gymru, craffu ar ddau Fil treth newydd a chytuno arnynt, sefydlu Awdurdod Cyllid Cymru, a rhoi ar waith y gyfres gyntaf o drefniadau ar gyfer goruchwyliaeth annibynnol y cyfrifoldebau newydd hyn. Mae dadl y prynhawn yma’n tynnu sylw at linyn pellach yn y posibiliadau newydd hyn ar gyfer Cymru, oherwydd pan gyhoeddwyd ein fframwaith a’n cynllun gwaith ar gyfer polisi treth ym mis Mehefin, roedd y cynllun yn cynnwys ymrwymiad i brofi pŵer Deddf Cymru 2014, sy'n galluogi Cymru i wneud yr achos o blaid trethi datganoledig newydd a chynnig y trethi hynny.

Nawr, Llywydd, yn sicr nid yw’r broses ar gyfer cyflwyno treth newydd yng Nghymru yn un syml. Mae Rhan 4A newydd wedi’i chyflwyno i Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, fel y'i diwygiwyd gan Ddeddf Cymru 2014. Mae'r Rhan hon yn caniatáu pennu trethi datganoledig ychwanegol, ond mae angen Gorchymyn yn y Cyfrin Gyngor i wneud hynny. Ac er mwyn gwneud Gorchymyn yn y Cyfrin Gyngor, mae'n rhaid i’r Cynulliad Cenedlaethol a dau Dŷ'r Senedd ei gymeradwyo. Mae'r ffordd yr ydym yn dechrau arni heddiw, felly, yn anochel yn un hir, ond unwaith y bydd treth ddatganoledig newydd wedi'i phennu, bydd gan y Cynulliad Cenedlaethol gymhwyster i ddeddfu wedyn yn y maes hwnnw yn y ffordd arferol.

Mae'r papur gorchymyn a gyhoeddwyd ochr yn ochr â Deddf Cymru 2014 yn nodi'r meini prawf y byddai Llywodraeth y DU yn eu defnyddio i asesu unrhyw dreth newydd a'r wybodaeth y byddai angen ei chyflenwi i ategu unrhyw gynnig. Cyn belled ag y mae’r profion dan sylw, maent yn cynnwys i ba raddau y mae unrhyw dreth newydd yn effeithio ar bolisi macro-economaidd neu ariannol y DU, i ba raddau y mae'n cynyddu'r risg o osgoi talu treth, ac i ba raddau y mae'n creu baich cydymffurfio ychwanegol i fusnesau ac unigolion. O ran y wybodaeth y byddai'n rhaid ei darparu, byddai angen i Lywodraeth Cymru gynnwys manylion llawn y gweithgaredd trethadwy; amcangyfrif o’r effaith ar refeniw a'r economi; yr incwm amcangyfrifedig ar refeniw yn y DU neu ryngweithio â threthi’r DU gyfan; yr effeithiau disgwyliedig ar fusnesau ac unigolion; asesiad yn erbyn pob deddfwriaeth a chyfarwyddeb berthnasol; a chynlluniau cydymffurfio a chasglu.

Nawr, er gwaethaf y rhestr eithaf brawychus honno, rwy'n dal i gredu ei bod yn bwysig ein bod ni, fel rhan o waith y tymor Cynulliad hwn, yn profi’r posibilrwydd newydd hwn ac yn gweld sut y byddai'r systemau y mae Deddf Cymru 2014 yn eu rhoi ar waith yn gweithio yn ymarferol.

A wnaiff y Gweinidog ildio?

Wrth gwrs.

Tybed, wrth i’r Gweinidog amlinellu’r ystod honno o feini prawf sy’n gorfod mynd heibio i Dŷ'r Cyffredin a Thŷ'r Arglwyddi—ac mae’n hollol iawn y byddent am graffu ar hyn, neu yn ei eiriau ef, y byddem yn dymuno profi'r system—y pryder yw ei bod yn swnio'n debyg i hen broses y Gorchymyn cymhwysedd deddfwriaethol mewn rhai ffyrdd, gan ei bod yn hynod simsan, ac y gallai fod gan y naill Dŷ Seneddol neu’r llall ddehongliad gwahanol iawn i ni o'r hyn a allai fod yn dreth addas a chymesur sydd o fewn y cymwyseddau datganoledig, ac nad yw’n creu risg o beidio â chydymffurfio, nac yn rhoi beichiau gormodol ar fusnesau.

Wel, Llywydd, rwy’n tueddu i gytuno â'r hyn y mae'r Aelod wedi’i ddweud. Mae’n bosibl iawn y byddai’n well gennyf pe bai ein dwylo’n fwy rhydd a bod y Cynulliad hwn yn gallu gwneud penderfyniadau am ddyfodol polisi treth yng Nghymru heb rhai o'r cyfyngiadau hyn. Ond, yn union fel yn y broses LCO, weithiau mae'n rhaid ichi ddechrau â’r system sydd gennych ac, yn eithaf buan, wrth ei defnyddio, efallai y bydd rhai o'i diffygion yn dod i'r amlwg, ac y daw system lai beichus i'r amlwg. Ni fyddwn yn gwybod hynny oni bai ein bod yn profi’r system, a dyna beth yr wyf i’n cynnig ein bod yn dechrau gweithio arno y prynhawn yma.

Mae syniadau ar gyfer trethi newydd yng Nghymru wedi cael eu cyflwyno gan nifer o unigolion a sefydliadau ers i Ddeddf Cymru 2014 gael Cydsyniad Brenhinol. Roedd adroddiad 2016 y Sefydliad Bevan ‘Treth er Budd’ yn amlinellu wyth treth bosibl i Gymru—o drethi iechyd y cyhoedd, fel treth gwelyau haul a threth pecynnu cludfwyd i dreth gwerth tir a threth dŵr. Rwy’n ddiolchgar iawn i Sefydliad Bevan am wneud y cyfraniad cyntaf i’r ddadl newydd hon. Nid wyf yn meddwl y byddent yn disgwyl y byddai cwmpas ein hystyriaeth wedi’i gyfyngu i'r syniadau a amlinellwyd ganddynt, a hoffwn chwilio y tu hwnt i'r ymchwil hwnnw am syniadau eraill sy'n cefnogi ein hymrwymiad i degwch, lles a thwf. Felly, cafwyd awgrymiadau eisoes am drethi newydd i gefnogi gwasanaethau Cymru, fel treth i ariannu gofal cymdeithasol—syniadau a gyflwynwyd gan Gerry Holtham ac Eluned Morgan, yr wyf yn awyddus i’w hystyried fel rhan o'r ddadl hon. Mae cynigion treth eraill yn dechrau o uchelgais i ddefnyddio dulliau cyllidol i leihau arferion niweidiol fel targedu bancio tir drwy osod ardoll ar dir heb ei ddefnyddio, ac rwy’n bwriadu cymryd diddordeb penodol yn yr ardoll tir gwag a gyflwynwyd yn ddiweddar yng Ngweriniaeth Iwerddon.

Mae trethi newydd hefyd yn rhoi cyfle inni, Llywydd, adeiladu ar gryfderau Cymru. Gallem ystyried trethi sy'n anelu at gynyddu ein lefelau ailgylchu, neu edrych ar y dreth twristiaeth sydd wedi ei chynnig yn yr Alban. Fel rhan o'r broses hon, rwy'n awyddus iawn i glywed syniadau gan bob Aelod yn y Siambr hon, heddiw a dros fisoedd yr haf, a byddaf yn gofyn i randdeiliaid eraill am eu syniadau hefyd. Hoffwn ddechrau sgwrs ynglŷn â’r trethi newydd hyn â phleidiau gwleidyddol, â’r cyhoedd, busnesau a sefydliadau ledled Cymru. Hoffwn glywed sut y gallai trethi newydd weithredu ochr yn ochr â dulliau polisi eraill i sicrhau gwelliannau ar gyfer ein cymunedau. Yn anarferol, efallai, Llywydd, wrth eistedd yma yn y Siambr y prynhawn yma, rwyf wedi derbyn e-bost gan aelodau o'r cyhoedd yn amlinellu syniadau newydd eraill y gallem feddwl amdanynt yn y maes hwn. Mae hynny'n bwysig iawn imi oherwydd hoffwn i wneud edrych ar drethi drwy lygaid y trethdalwr yn ganolog i'r ffordd yr ydym yn datblygu polisïau treth yng Nghymru.

A wnaiff y Gweinidog ildio?

Wrth gwrs.

Rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog. Hoffwn ddeall—oherwydd dywedodd ar y dechrau ei fod yn dymuno profi’r system hon yn y Cynulliad hwn. O gofio bod yna broses eithaf cymhleth, fel y clywsom, yn y Senedd, ac o ystyried nad oes, ar hyn o bryd, gyda'r holl wahanol syniadau treth hyn, un dreth amlwg, glir sy'n ennyn llawer iawn o drafodaeth na chefnogaeth ymysg y cyhoedd—er fy mod yn mynd i sôn am un yr wyf yn meddwl y gallai gael rhywbeth i'w wneud â hynny—sut y mae'n meddwl ei bod yn ymarferol profi hyn yn drylwyr yn ystod y Cynulliad hwn?

Wel, Llywydd, y llwybr yr wyf yn ei gynnig y prynhawn yma yw ein bod yn dechrau ar y ddadl yma heddiw; ein bod yn casglu syniadau ymhellach yn ystod yr haf; y byddaf, yn yr hydref, yn profi’r syniadau hynny yn erbyn y meini prawf a nodir yn ein datganiad polisi treth a gyhoeddwyd y mis diwethaf; ac yna ein bod yn cynnig rhestr fer o'r rhestr hirach honno o syniadau, i wneud gwaith mwy manwl arnynt yna dros y misoedd sy'n dilyn. Ar yr un pryd, fy mwriad fyddai tynnu sylw Prif Ysgrifennydd y Trysorlys at y gwaith hwnnw a rhoi gwybod iddi y byddaf yn bwriadu, rai misoedd yn ddiweddarach, bod wedi nodi ymgeisydd penodol y byddwn yn ei ddefnyddio i’w anfon o gwmpas y gylched y byddwn wedi ei chreu. Felly, mae'n uchelgeisiol. Nid yw hon yn gyfres o gamau y gallwn ddechrau eu cymryd ar unwaith. Ond, rwy’n meddwl ei bod yn bosibl o fewn tymor y Cynulliad hwn i fod wedi nodi syniad, i fod wedi anfon o gwmpas y trac hwnnw a, gobeithio, iddo gyrraedd yn llwyddiannus gyda syniad newydd y gallwn ei roi ar waith yng Nghymru. Ond hyd yn oed os na wnawn lwyddo i'r graddau hynny, byddwn wedi dysgu llawer drwy brofi'r system ei hun.

Felly, Lywydd, gadewch imi gloi drwy ddweud bod cynnig trethi newydd yn dod â chyfres newydd o gyfrifoldebau. Bydd y Llywodraeth yn cefnogi'r ddau welliant gan y Blaid Geidwadol y prynhawn yma, ac rwy'n hapus i ailddatgan nad wyf yn bwriadu defnyddio pwerau dim ond oherwydd bod gennym y pwerau hynny, ond nid yw dweud nad wyf o blaid newid er mwyn newid yn gyfystyr â dweud na ellir bod achos o blaid newid, a dyna’r cynnig yr ydym yn ei brofi yn y ddadl hon. Byddwn yn defnyddio'r meini prawf a nodir yn y fframwaith polisi treth. Byddwn yn dewis treth i brofi'r system newydd â hi, ac wrth wneud hynny, rwy’n meddwl y byddwn yn ychwanegu at y repertoire o bolisïau sydd ar gael i Gymru yn y maes cyfrifoldeb newydd hwn.

Rwyf wedi dethol y ddau welliant i’r cynnig ac rwy’n galw ar Nick Ramsay i gynnig gwelliannau 1 a 2 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Nick Ramsay.

Gwelliant 1—Paul Davies

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn credu y dylai unrhyw drethi newydd gadw at y farn a fynegwyd gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol, yn ei ddatganiad ysgrifenedig a gyhoeddwyd ar 5 Gorffennaf 2016, ‘ni fydd unrhyw newid dim ond er mwyn newid’.

Gwelliant 2—Paul Davies

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i wneud trefniadau i adolygiad annibynnol o unrhyw drethi newydd gael ei gwblhau o fewn chwe blynedd i gyflwyno'r trethi hynny.

Cynigiwyd gwelliannau 1 a 2.

Diolch yn fawr. Rwy'n falch o gyfrannu at ddadl ddiddorol heddiw, Ysgrifennydd y Cabinet, ac o gynnig y gwelliannau yn enw Paul Davies. Fel y dywedodd yr Ysgrifennydd Cabinet ei hun, mae hwn yn gyfnod o newid i’r sefydliad hwn ac i Gymru. Rydym ar fin gweld cyflwyno’r trethi Cymreig newydd cyntaf ers 800 o flynyddoedd—sawl gwaith yr ydym wedi clywed hynny yn y Siambr hon dros y misoedd diwethaf—pan gaiff treth stamp a threth tirlenwi’r DU eu diffodd a phan ddaw fersiynau newydd i Gymru i rym ym mis Ebrill y flwyddyn nesaf. A bydd Awdurdod Cyllid Cymru, gobeithio, yn gwbl weithredol erbyn hynny ac yn ei le i gasglu’r trethi hynny.

Fel y gwyddom, bydd tirlun treth yn newid eto y mis Ebrill canlynol gyda chyflwyniad WRIT, cyfradd treth incwm Cymru, a'r refeniw sylweddol y bydd honno’n ei roi’n uniongyrchol i Lywodraeth Cymru, er y bydd, wrth gwrs, yn dal i gael ei gasglu, yn yr achos hwnnw, gan Gyllid a Thollau Ei Mawrhydi.

Wrth gwrs, bydd y trethi hyn yn disodli trethi presennol y DU ac yn eu hadlewyrchu i ryw raddau. Felly, mae croeso i ddadl heddiw, oherwydd, fel y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi’i nodi, mae’n ein symud ymlaen o'r dadleuon hyd yn hyn ac yn rhoi cychwyn ar y drafodaeth am drethi newydd posibl yn ychwanegol a thu hwnt i ddisodli trethi, sut y gallai’r trethi hynny edrych a sut y gellid eu datblygu.

Nawr, yn hollbwysig, mae’n rhaid cynnwys y cyhoedd yn y broses hon, ac rwy'n falch bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi cydnabod hyn. Mae'n rhaid i'r cyhoedd fod yn hyderus ynddi ac, yn fwy na hyn, mae'n rhaid iddynt deimlo perchnogaeth. Wedi'r cyfan, fel y gwyddom, ar ddiwedd y dydd, arian y trethdalwyr yw arian y Llywodraeth, a dylem bob amser gofio’r ffaith bwysig honno.

Nawr, Ysgrifennydd y Cabinet, rydych wedi amlinellu cymhlethdod enfawr sefydlu treth newydd. Roeddwn yn mynd i ofyn ichi beth yn union yr oeddech yn ei olygu wrth ‘profi'r system’, ond rwy’n meddwl eich bod wedi rhoi arwydd clir iawn inni o ba mor gymhleth yw’r broses hon, nid yn unig o ran cyflawni ein swyddogaeth ni ar y pen hwn i'r M4, ond hefyd wedyn wrth edrych ar ben arall yr M4 yn Nhŷ'r Cyffredin a Thŷ'r Arglwyddi—a chyfeiriodd Huw Irranca-Davies at y system LCO flaenorol; roedd yn gwybod pa mor anodd oedd honno. Rwy'n meddwl, yn y cyfnod cynnar hwn, ei bod yn debyg bod y cymhlethdod yn ddealladwy, ond rwy’n llwyr werthfawrogi'r ffaith eich bod yn teimlo bod angen profi hyn i gyd i weld sut y gallwn symud ymlaen.

I droi at y gwelliannau, a gwelliant 1, y wireb na ddylid newid er mwyn newid, y gwnaethoch chi eich hun ei ddweud ac sydd wedi’i gymryd o’ch datganiad ysgrifenedig chi a gyhoeddwyd ar 5 Gorffennaf, ac y rhoddwyd dolen ato ar wefan y Cynulliad, mae hefyd yn ymddangos mewn llawer o ddogfennau eraill ac wedi cael sylw lawer gwaith, gennych chi a gan eich rhagflaenydd, Jane Hutt, wrth iddi roi tystiolaeth i’r Pwyllgor Cyllid dros y blynyddoedd diwethaf. Rwy’n meddwl, wrth wrando ar—. Nid oeddwn yn hollol siŵr a ydych chi o blaid ein gwelliant ai peidio. Rwy’n meddwl eich bod, ond rwy’n meddwl eich bod yn ei ddehongli mewn ffordd benodol, sy'n ddigon teg. Rwy’n cytuno ei bod yn wireb dda. Cytunais â chi pan wnaethoch ddweud hynny wrth y pwyllgor. Rwy’n meddwl ei bod yn bwysig, lle bo modd, ac ar gyfer sicrhau cyfnod pontio didrafferth a hwylus, na ddylai’r strwythur trethi newydd wyro oddi wrth strwythur eu cymheiriaid dros y ffin os yw’n fuddiol iddynt fod yn debyg.

Fel y gwnaethoch ei gydnabod, mae hyn wedi symud ymlaen ychydig; rwy’n awgrymu y dylai hefyd fod yn berthnasol i drethi newydd—trethi y gellid eu galw’n drethi annibynnol, am wn i; ffurfio creu’r trethi annibynnol hynny. Ac rwy’n meddwl ei bod yn bwysig, fel yr awgrymoch chi eich hun, na ddylem geisio dim ond creu trethi er mwyn trethi a dim ond i brofi'r system, ond dylem fod yn ceisio creu trethi sydd â’r potensial i wella bywydau pobl yng Nghymru yn wirioneddol ac i ychwanegu at y system dreth, ac rwy’n meddwl mai dyna yw eich bwriad. Yn amlwg, mae gennych awydd i brofi’r agwedd newydd hon ar y system datganoli. Wrth gwrs, mae angen gwneud hynny’n ofalus ac, fel y dywedais, dylid cyflwyno unrhyw drethi newydd am y rhesymau cywir.

Os ydym yn chwilio am enghreifftiau o drethi, mae'n debyg y byddai’r ardoll bagiau plastig, fel y'i galwyd—er nad oedd yn dreth, yn amlwg, ardoll ydoedd, am resymau’r dydd a'r ffordd yr oedd y Cynulliad yn gweithio yn y dyddiau hynny—rwy’n meddwl y byddai wedi bodloni’r meini prawf hynny yr ydych yn eu hamlinellu nawr. Rwy'n meddwl, a dweud y gwir, mai trethi amgylcheddol yn ôl pob tebyg yw'r ymgeiswyr mwyaf amlwg ar gyfer profi’r system hon ac yn sicr byddai Llywodraeth Cymru yn iawn i ganolbwyntio ar y rhain ac yn sicr yn eu hystyried o ran profi'r system treth.

Mae'n amlwg bod gan Lywodraeth Cymru brofiad o ddeddfu yn y maes hwn yn y gorffennol ac, ar y cyfan, mae'n ymddangos bod hynny wedi gweithio—wel, nid yw wedi chwalu, beth bynnag, felly byddai hynny’n sicr yn cyfrif fel gweithio.

I droi at yr ail welliant, Llywydd, rwy’n gwybod fy mod yn brin o amser, ond, yn fyr—mae hwn yn galw ar Lywodraeth Cymru i wneud trefniadau i gwblhau adolygiad annibynnol o unrhyw drethi newydd o fewn chwe blynedd ar ôl eu cyflwyno. Trafodwyd pwysigrwydd adolygu trethi newydd Cymru, y dreth trafodiadau tir a’r dreth gwarediadau tirlenwi, yn ystod Cyfnodau 2 a 3 y broses ddeddfu. Rwy'n meddwl, er na chawsom welliant, am wahanol resymau, ar y llyfrau ar y pryd, rwy’n gwybod eich bod wedi cytuno ag egwyddor adolygiad eang, ar ôl cyfnod o tua chwe blynedd, o’r ffordd y mae trethi newydd yn gweithio. Rwy'n meddwl bod hon yn egwyddor dda ac rwy'n meddwl y byddai hefyd yn ddoeth iawn inni gyflwyno hyn yn y trethi annibynnol newydd—ni allaf feddwl am beth gwell i’w galw. Felly, dyna pam mae’r gwelliant hwnnw yno. Rwy’n gobeithio y byddwch yn cefnogi'r gwelliannau ac, fel y dywedais, rydym yn fwy na pharod i gefnogi byrdwn cyffredinol y cynnig hwn.

Rwy’n croesawu’r ddadl hon ac rwy’n croesawu, yn gyffredinol, awydd y Llywodraeth i brofi’r ddarpariaeth hon. I gyfeirio at un o'r gwelliannau, nid wyf erioed wedi deall yr ymadrodd hwn, ‘Nid ydym o blaid newid er mwyn newid.’ Hynny yw, yn yr ystyr sylfaenol iawn, nid wyf yn credu y byddai neb o blaid hynny, ond, mewn gwirionedd, newid er mwyn newid cymdeithasol, newid y gyfundrefn drethu at ddiben, byddwn yn gobeithio y byddai pob un ohonom yn tanysgrifio i hynny hefyd. Mae rhyw awgrym o ryw fath o synnwyr o syrthni, weithiau—ceidwadaeth gynhenid ​​yn y ddadl yn erbyn newid er mwyn newid. [Torri ar draws.] Edrychwch, hyd yn oed ym maes trethiant, mae newidiadau’n gyson. Pan gyflwynwyd TAW am y tro cyntaf—8 y cant ydoedd? Mae bellach wedi codi, wrth gwrs, i 20 y cant. Roedd treth gorfforaeth yn 52 y cant ychydig ddegawdau yn ôl ac, wrth gwrs, mae’n mynd i ddisgyn hyd yn oed ymhellach i 17 y cant. Felly, edrychwch, mae newid yn gyson, hyd yn oed ym maes trethi. Rwy'n arbrofwr. Mewn byd sy'n newid, ym mhob ystyr, mae’n rhaid inni chwilio am ysgogwyr newydd bob amser, ar gyfer ymatebion polisi newydd, ac mae’n rhaid i drethi fod yn rhan o hynny. Felly, rwy’n croesawu’r ymagwedd gadarnhaol hon at archwilio cyfleoedd newydd.

O ran yr ymgeiswyr posibl ar gyfer y prawf cyntaf hwnnw, bydd gan bob un ohonom ein dewisiadau. Rwy'n meddwl bod Gerry Holtham a Tegid Roberts ac eraill wedi gwneud achos da iawn, iawn—hyd yn oed yn seiliedig ar y meini prawf manwl a nododd Ysgrifennydd y Cabinet, yn wir. Mae gennym dwll enfawr yn ein cyllid cyhoeddus, ac rydym yn sylweddoli hynny, oherwydd y newid demograffig ac ati, a'r cynnydd mewn costau gofal dibreswyl sydd ar y ffordd. Mae angen inni ddod o hyd i ffordd o ymdrin â hynny, ac ni fyddwn yn gallu gwneud hynny o fewn cyfyngiadau’r bloc Barnett presennol. Felly, rwy’n meddwl bod Gerry Holtham wedi—[Torri ar draws.] Rwy'n sicr yn hapus i ildio.

Diolch am ildio. Mae'n debyg na ddylech synnu y byddai Ceidwadwr yn ymddangos ychydig yn geidwadol. Fyddwn i ddim wedi dweud fy mod yn sôn am ddadl o syrthni; byddwn wedi hoffi’r gair ‘pwyll’. Dydw i ddim yn mynd i roi geiriau yng ngheg Ysgrifennydd y Cabinet, ond o ran y wireb, ‘Peidio â newid er mwyn newid’, rwy’n meddwl bod hynny’n arbennig o berthnasol mewn cyfnod pontio. Rwy'n meddwl y byddai pob un ohonom yn cytuno, pan fyddwch yn profi system ac yn cyflwyno system newydd fel hon, y dylem fod yn ymwybodol iawn bod yna sail resymegol gadarn iawn a chlir a thryloyw y tu ôl, yn sicr, i gyflwyno’r trethi newydd cychwynnol hynny. Dyna oedd fy mhwynt.

Ond i droi’r ddadl ar ei phen, os yw’r ffigurau y mae Gerry Holtham wedi eu cynhyrchu i ategu ei achos—wyddoch chi, y cynnydd 67 y cant sydd ar y ffordd yn y tymor byr mewn costau gofal dibreswyl—byddai’n ddiofal, wrth gwrs, i beidio â dod o hyd i ffordd o gyllido gofal o’r safon yr hoffem, mewn cymdeithas weddus, ei ddarparu. Rwy'n meddwl ei fod yn gynnig diddorol iawn, iawn. Wrth gwrs, mae’n seiliedig ar draddodiad Ewropeaidd o yswiriant cymdeithasol; mae'n addasu hynny i’r achos penodol hwn, a rhai enghreifftiau arloesol o ecwiti rhyng-genhedlaeth o ran graddfa symudol, o ran lefel yr arian, a hyd yn oed awgrym o wobr loteri unwaith y flwyddyn, efallai, i felysu’r bilsen. Yn sicr, dyna’r math o enghraifft, rwy’n meddwl, o—ie, cynnig creadigol ac arloesol, ond mae wir yn mynd at wraidd un o'r problemau allweddol yr ydym yn eu hwynebu—ymysg eraill—rwy’n meddwl, ym maes datblygu economaidd. Rwy'n meddwl mai Sefydliad Bevan a awgrymodd edrych ar gredydau treth arloesi. Mae'r Gwyddelod wedi ymateb i gynigion yr OECD o ran gwahaniaethu trethiant busnes i annog buddsoddiad mewn asedau diriaethol fel ymchwil a datblygu—creu cyfradd treth gorfforaeth wahanol, a elwir yn flwch datblygu gwybodaeth, o 6.25 y cant, rwy’n meddwl, ar gyfer gweithgareddau ymchwil a datblygu, yn unig, gan gwmnïau. Felly, mae cynigion diddorol i’w cael. Mae’r Ysgrifennydd Cabinet eisoes wedi cyfeirio at adolygiad eang o drethi sy'n gysylltiedig ag eiddo, a hynny yn y maes personol o ran y dreth gyngor, a hefyd o ran trethi busnes—mae hynny’n agor dadl arall am drethu gwerth tir sydd wedi bod o gwmpas ers dros 120 mlynedd, ac rwy'n siŵr y bydd Aelodau eraill yn edrych ymlaen at ymuno â’r ddadl honno maes o law.

Wel, mae Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid bob amser yn ddengar a rhesymol yn yr hyn y mae’n ei ddweud. Rwyf i, efallai, yn mynd i ddilyn trywydd ychydig yn wahanol yn fy araith i, i eraill sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl hon, oherwydd, yn gyffredinol, dydw i ddim o blaid cyflwyno trethi newydd, er fy mod yn gryf o blaid datganoli cynifer o drethi ag sy’n synhwyrol. Mae gennym broblem yng Nghymru, wrth gwrs, gan fod ein hincwm cyfartalog gymaint yn is na chyfartaledd gweddill y Deyrnas Unedig, felly mae'r sylfaen dreth yn fwy anodd i fanteisio arni, os caf ddefnyddio'r gair hwnnw mewn ystyr niwtral. Ond, yn fras, rwyf o blaid cadw’r cysylltiad rhwng penderfyniadau’r Llywodraeth ac atebolrwydd drostynt drwy'r system o godi trethi. Rwy’n meddwl bod datganoli trethi’n rhoi cyfleoedd inni, fel y mae Adam Smith—Adam Price newydd ei nodi. [Chwerthin.] Llithriad Freudaidd yno, rwy’n meddwl.

Cyn belled â’ch bod chi ddim yn fy ngalw’n Arthur Laffer. [Chwerthin.]

Rwy'n siŵr ei fod ar ei ffordd. [Chwerthin.] Ond fel y nodwyd ynglŷn â threth gorfforaeth, yn sicr, mae enghraifft Iwerddon yn un ddiddorol iawn. Mae'n ddrwg gen i bod fy ymdrechion i symud Ysgrifennydd y Cabinet i’r cyfeiriad hwnnw yn y gorffennol wedi cael eu gwrthod. Pan gawsom y datganiad fframwaith polisi treth rai wythnosau’n unig yn ôl, mae arnaf ofn nad oedd yn agored iawn i’r weniaith honno, ond rwy’n meddwl bod Iwerddon wedi defnyddio gwahanol gyfraddau trethi corfforaethol yn effeithiol iawn, ac o fewn y dreth gorfforaeth ei hun, fel y dywedodd Adam Price, bod â gwahanol gyfraddau, sydd wedi galluogi Llywodraeth Iwerddon i flaenoriaethu rhai meysydd pwysig o weithgarwch sy’n ychwanegu llawer o werth, a dyna'r hyn sydd ei angen arnom yn bennaf oll, rwy’n meddwl, yng Nghymru: cynyddu'r sylfaen dreth. Ac rwy’n meddwl y gellir defnyddio’r system dreth honno fel hyn—[Torri ar draws.] Gwnaf ildio i Mike Hedges.

Ond, does bosib, gyda threth gorfforaeth, ei bod bron fel rhodd wirfoddol gan gwmnïau mawr pan fyddant yn gallu penderfynu i ble maen nhw'n mynd i ddychwelyd eu helw, lle y byddan nhw’n penderfynu talu am hawliau eiddo deallusol ac ati. Felly, mae'n gyfraniad gwirfoddol—nid yw’r gyfradd yn bwysig, mae’n fater o faint y maent mewn gwirionedd yn awyddus i’w dalu.

Wel, mae’n bosibl bod hynny’n wir, o fewn yr Undeb Ewropeaidd, ac mae Lwcsembwrg yn y sefyllfa hon, wrth gwrs, dan lywyddiaeth mor llwyddiannus Mr Juncker am gynifer o flynyddoedd. Mae'n eithaf paradocsaidd, efallai, bod y Comisiwn yr UE am ddileu’r math hwnnw o gyfleoedd i weddill Ewrop. Ond y tu allan i'r UE, mae gennym y cyfle i fod yn gystadleuol yn rhyngwladol o ran trethi corfforaethol, ac rwy’n gobeithio y daw’r cyfle inni i’n galluogi i wneud hynny maes o law. Dywedodd Edmund Burke yn enwog:

Nid yw trethu a phlesio, yn ddim mwy na charu a bod yn ddoeth, yn rhan o natur dynion.

Ac, os ydych yn cynnig trethu Pedr i dalu Paul, bydd hynny bob amser yn boblogaidd iawn gyda Paul ac nid yn boblogaidd gyda Pedr. Felly, nid yw'r rhain yn hafaliadau hawdd i’w datrys, ond dydw i ddim yn gyffredinol o blaid defnyddio trethi am resymau peirianneg gymdeithasol, ac rwyf wedi gwneud y pwynt hwn ynglŷn â'r dreth siwgr arfaethedig yn ddiweddar, ac mae’n siŵr y gwnawn ddychwelyd i roi llawer o sylw i hynny yn y man. Ond yr hyn yr wyf yn meddwl y dylem ei wneud yw defnyddio'r system dreth i annog creu cyfoeth. Er nad yw trethi ynddynt eu hunain yn annog creu cyfoeth—drwy ddiffiniad, bron—er hynny, gall y gwahaniaeth rhwng trethi mewn un awdurdodaeth ac un arall yn sicr wneud hynny.

Cafodd ein problem yng Nghymru mewn sawl ffordd ei nodi gan Sefydliad Bevan yn eu cyhoeddiad ar drethi datganoledig yng Nghymru ddim ond dwy flynedd yn ôl, sef bod 48 y cant o boblogaeth Cymru’n byw o fewn 25 milltir i'r ffin â Lloegr, a 2.7 miliwn o bobl—90 y cant o gyfanswm poblogaeth Cymru—yn byw o fewn 50 milltir i'r ffin. Gan gymryd Cymru a Lloegr gyda’i gilydd, mae 16 miliwn o bobl yng Nghymru a Lloegr yn byw o fewn 50 milltir i'r ffin rhwng y ddwy wlad, o'i gymharu â dim ond 3 miliwn sy’n byw o fewn 50 milltir i'r ffin rhwng Lloegr a’r Alban. Felly, mae, mewn sawl ffordd, yn anoddach inni wneud penderfyniadau sy'n ein gwneud yn llai cystadleuol drwy'r system dreth, ond mewn gwirionedd yn fwy buddiol inni ddefnyddio'r system dreth yn y ffordd y dechreuais drwy ei disgrifio. Felly, mae gennym fwy o gyfle i fanteisio ar drefn trethi wahaniaethol o'i chymharu â Lloegr, ac rwy’n credu y gall hynny wneud cyfraniad sylweddol tuag at godi lefel incwm, ac felly safon byw, pobl gyffredin yng Nghymru. Yn y Deyrnas Unedig yn gyffredinol, mae'n ddiddorol, dros y genhedlaeth ddiwethaf, bod cyfran y refeniw sy'n dod gan enillwyr uwch wedi cynyddu wrth i gyfraddau treth yn gyffredinol ostwng. Ac rwy’n meddwl bod gwers inni i gyd yn hynny.

Rwy'n gweld fy mod wedi cyrraedd diwedd fy araith, Llywydd, ond gadawaf hyn fel gwaith ar y gweill ar gyfer y dyfodol. Ond rwy’n croesawu'r ddadl heddiw a byddaf yn sicr yn cefnogi cynnig y Llywodraeth, yn ogystal â gwelliannau'r Ceidwadwyr.

Rwy'n croesawu'r cyfle i ddechrau cymryd rhan yn y ddadl hon heddiw, ac rwy’n croesawu cyfle Ysgrifennydd y Cabinet i ddechrau meddwl. Nid yw'n gymaint o gyfle i feddwl, ond meddwl yn uchel; dyna yr wyf yn bwriadu ei wneud.

Asesir unrhyw gynnig i gyflwyno treth newydd yng Nghymru yn erbyn ystod o feini prawf, gan gynnwys i ba raddau y mae treth yn effeithio ar bolisïau macroeconomaidd neu ariannol y DU neu'r farchnad sengl—wel, efallai mai dim ond am y ddwy flynedd nesaf y bydd hynny’n para, gan ddibynnu a ydym yn y farchnad sengl ai peidio—efallai na cheir cydymffurfiad â'r Undeb Ewropeaidd am y ddwy nesaf—mae hynny, unwaith eto, dim ond yn para am y ddwy flynedd nesaf, ac ni fydd llawer iawn o'r rheolau hyn, fel y dyfarniad Azores, ac ati, eu hunain yn berthnasol inni mwyach. Mwy o risgiau osgoi treth—rwy’n meddwl bod y ffin yn rhywbeth y mae angen inni feddwl o ddifrif amdano bob amser. Creu baich cydymffurfio ychwanegol i fusnesau neu unigolion—mae bron unrhyw dreth yn sicr o ddod â beichiau ychwanegol, gan y bydd yn rhaid i rywun wneud rhywbeth—ac mae’n cyd-fynd â chyfrifoldebau datganoledig. Rwyf hefyd yn meddwl mai’r pwynt allweddol, efallai’n fwy na hynny, yw: a yw treth yn deg neu a yw’r cyhoedd yn teimlo ei bod yn deg? Y farn gyffredinol am dreth, yn sicr gan y rhai ohonom ar y chwith gwleidyddol, yw mai’r cyfoethocaf ydych chi, y mwyaf y dylech ei dalu. Mae trethi sy'n diogelu iechyd a'r amgylchedd yn cael ymateb ffafriol, ond mae angen i'r cyhoedd gymryd rhan. Dyma ni’n dechrau’r ddadl, ond mae'n ddadl lle mae’n ddigon posibl y bydd gan 3 miliwn o bobl eraill farn, a dylent fynegi’r farn honno.

Mae’r trethi yr wyf yn awgrymu eu hystyried yn cynnwys rhai a awgrymwyd gan bobl eraill a rhai y mae deddfwrfeydd eraill wedi edrych arnynt. Nid yw’n rhestr ddiffiniol nac yn rhestr siopa. Yr hyn ydyw yw rhai syniadau am yr hyn y gellid ei ystyried yn y dyfodol. Does dim ohonynt wedi’u hystyried yn drwyadl, ac, unwaith eto, mae llawer wedi cael eu hawgrymu gan bobl eraill, yma ac mewn mannau eraill. Y trethi na chânt eu hystyried yw'r rhai a fyddai'n cynhyrchu symudiadau trawsffiniol yn y pen eithafol, e.e. treth ychwanegol ar alcohol a fyddai'n arwain at deithiau prynu alcohol i Gaer, Amwythig a Bryste.

Rwyf wedi rhannu’r trethi i’w hystyried yn bedwar gwahanol fath o drethi: amgylcheddol, iechyd, treth ychwanegol ar eitemau a drethir ar hyn o bryd, a threthi newydd i godi arian i gefnogi gwasanaethau cyhoeddus. Trethi sy’n talu am wasanaethau cyhoeddus. Rwy'n meddwl efallai fod pobl weithiau’n sôn am dorri trethi a gwneud yr holl bethau hyn â threthi—os na chawn ni’r trethi i mewn, allwn ni ddim cael y gwasanaethau cyhoeddus yr hoffem i gyd eu cael. Yn rhy aml, mae’n ymddangos bod pobl yn meddwl y gallwn gael trethi fel Gogledd America, a gwasanaethau cyhoeddus fel Sgandinafia. Dyw hynny ddim yn ddichonadwy.

Yn y bôn, mae dau fath o drethi: newydd, ac atodiadau ar drethi cyfredol. Rwyf am enwi rhai trethi amgylcheddol i'w hystyried, mae llawer wedi eu nodi eisoes—. Poteli plastig—tâl am bob potel i dalu am eu casglu a’u gwaredu. Hefyd, gallai hyn arwain at ddychwelyd poteli gwydr yn hytrach na phlastig, y gellir eu hailddefnyddio yn amlwg ac mae rhai ohonom yn ddigon hen i gofio poteli Corona a chael 5c a 10c yn ôl amdanynt. Treth polystyren, i leihau'r defnydd o’r blychau hyn, a hefyd treth gwm cnoi i dalu am ei dynnu oddi ar amrywiaeth eang o leoedd, gan gynnwys dillad pobl, pan mae wedi cael ei lynu wrth waelod desgiau.

Trethi iechyd: diodydd a bwyd llawn siwgr—. Rwy’n gwybod bod hyn wedi cael ei godi o'r blaen gan eraill yma ac mewn mannau eraill, ond mae'n dal yn werth ei ystyried. A ddylai fod yn dreth ar bob siwgr, ynteu a ddylai fod yn dreth ar siwgr ychwanegol? Halen—treth ar halen mewn bwyd, naill ai yn cael ei chodi dros swm penodol, neu’n cael ei chodi fesul canran o'r cynnyrch sy'n halen. Braster—tâl am ganran y cynnyrch sy'n cynnwys braster, neu gynyddiad braster dros ganran penodol o fraster mewn cynnyrch.

Beth am drethi atodol? Diesel—cynhyrchu tâl atodol ar ddiesel. Rydym yn gwybod am y difrod y mae diesel yn ei wneud i'r amgylchedd. Archfarchnadoedd a siopau mawr dros faint penodol—atodiad cyfraddau. Ychwanegu bandiau treth gyngor uwch, fel bod mwy’n cael ei godi ar eiddo mawr a drud iawn—a byddwn yn annog Ysgrifennydd y Cabinet i ystyried hynny o ddifrif, oherwydd gall wneud hynny heb unrhyw angen i fynd drwy'r broses hir a ddisgrifiodd yn gynharach.

Mannau parcio ceir—codi tâl am ardal y maes parcio a nifer y mannau parcio sy'n gysylltiedig â safle manwerthu. Treth tir datblygu—treth ar y tir lle rhoddwyd caniatâd ar gyfer datblygu neu sydd mewn cynllun datblygu lleol ar gyfer datblygu. Mae'n cael ei drethu nifer penodol o flynyddoedd ar ôl i ganiatâd gael ei roi, hyd yn oed os nad yw datblygwyr wedi dechrau, ac wedi hynny am gyfnod pellach os nad yw datblygiad wedi'i orffen. Byddai hyn yn gwneud tâl ar fancio tir—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf, Nick.

Diolch ichi am ildio. Rydych newydd sôn am dreth diesel. A yw’r dreth diesel honno’n enghraifft nodweddiadol o fath o dreth a fyddai'n annog twristiaeth ger y ffin? Felly, byddech yn creu llwyth o lif ar draws y ffin o bobl yn eu ceir diesel i fynd i’w gael yn rhatach yn rhywle arall, felly byddai honno'n un anodd iawn i'w rhoi ar waith.

Fyddwn i ddim yn meddwl hynny, oherwydd ni allwch roi cymaint â hynny o ddiesel yn y rhan fwyaf o geir, ac felly bydd cost teithio i gael y diesel—[Torri ar draws.] Bydd cost teithio i gael y diesel mewn gwirionedd yn fwy na'r arbedion posibl.

Mae angen ystyried pob treth yn erbyn canlyniadau anfwriadol fel y byddent yn effeithio ar ymddygiad mewn modd cadarnhaol. Beth yw'r peryglon y caiff ei chamliwio fel treth gwerth tir Llafur, a ddisgrifiwyd fel treth ar erddi—yr unig ergyd lwyddiannus gan y Torïaid yn ein herbyn yn yr etholiad diwethaf?

Yn olaf, canfyddiad, a yw treth yn deg neu a yw pobl yn teimlo ei bod yn deg: gadewch inni edrych ar y trethi hyn, gadewch inni weld beth ellir ei wneud, a gadewch inni greu treth deg yn y pen draw a gadewch inni godi rhywfaint o arian ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus.

Wel wir, roedd hynna’n llawer o drethi newydd gan Mike Hedges. Nid wyf yn siŵr a fyddai'r dreth diesel yn gweithio yr un fath yn Abertawe ag y byddai yng Nghasnewydd neu Drefynwy. Ond edrychais gyntaf ar gynnig heddiw a darllen

‘bydd angen profi’r agwedd newydd hon ar y system datganoli.’

Fy ymateb cyntaf oedd: ‘Pam?’ Siawns bod yr awydd i osod treth newydd yn rhagofyniad, ac mae llawer o bobl yng Nghymru’n teimlo eu bod yn talu hen ddigon o dreth eisoes.

Pan ddywedodd Ysgrifennydd y Cabinet wrth y Pwyllgor Cyllid yng Nghasnewydd ar 23 Mawrth ei fod am brofi’r system yn ystod y tymor hwn, gofynnais iddo, ‘Beth mae hynny’n ei olygu?’ Dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet wrthym:

‘Mae'n rhaid inni gynnig pethau a bydd rhaid profi’r cynigion hynny o flaen dau Dŷ'r Senedd.’

Ond pam mae’n rhaid inni? Mae Deddf Cymru’n rhoi pŵer inni, nid dyletswydd. Eto dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet wrth y Pwyllgor Cyllid

‘gwaith y Cynulliad hwn...yw rhoi cnawd ar esgyrn y system sydd yno ar hyn o bryd inni i brofi’r posibilrwydd hwn .... Byddem yn dysgu sut y câi’r cynnig hwnnw ei brofi wedyn ym mhen arall yr M4, a byddem yn dysgu llawer drwy wneud hynny.’

Felly, a yw Llywodraeth Cymru yn awyddus i osod treth newydd am ei bod o bosibl yn gallu, ynteu a yw'n awyddus i ymarfer, i dynnu rhai liferi, a phwyso rhai botymau a gweld beth sy'n digwydd—yn debyg i fy mhlentyn tair oed pan fyddaf yn gadael iddo eistedd yn sedd flaen ein car? A sut y mae Ysgrifennydd y Cabinet—? [Torri ar draws.] Pan mae'n llonydd, brysiaf i ychwanegu. A sut y mae Ysgrifennydd y Cabinet yn disgwyl i San Steffan ymateb i'r ymagwedd hon at brofi o flaen dau Dŷ'r Senedd? Oni fydd San Steffan yn disgwyl inni fod yn ceisio, mewn gwirionedd, gosod treth newydd, nid dim ond arbrofi i brofi’r agwedd newydd hon ar y system datganoli, fel y mae ein cynnig yn ei ddweud?

Dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet yr hoffai i

‘Gynulliad dilynol gael etifeddiaeth y dysg’, felly, a all egluro: ai ymarfer dysgu academaidd fydd hyn ynteu a yw’n disgwyl i bobl Cymru dalu treth newydd o ganlyniad iddo?

Yng Nghasnewydd, cyfeiriodd yr Ysgrifennydd Cabinet yn gymeradwyol at adroddiad comisiwn Bevan, sy’n sôn am dreth twristiaeth, treth gwelyau haul a'r dreth pecynnu bwyd parod. Nawr, ni wnaeth sôn am gynifer â Mike Hedges, ond dywedodd hefyd treth dir neu ardd a threth dŵr. Ond onid ydym yn ceisio annog twristiaeth ac onid ydym mewn perygl o anghofio pwrpas treth? Does bosib mai pwrpas treth yw codi arian pan fo ei angen, nid arbrofi neu gosbi pobl am ddefnyddio gwelyau haul neu fwyta cludfwyd.

Fel mae Mark Reckless newydd ein hatgoffa ni, fe ddechreuwyd y drafodaeth yma mewn cyfarfod o’r Pwyllgor Cyllid yng Nghasnewydd, pan soniodd y Gweinidog am y tro cyntaf am awydd y Llywodraeth i edrych i mewn i’r posibiliad o drethi newydd ac i fynd â threth newydd o gwmpas y maes carlamu, fel petai. Roeddwn i’n dehongli hynny fel dau beth: (1), ie, defnyddio’r grymoedd sydd wedi eu trosglwyddo i’r lle hwn, ond hefyd bod yr Ysgrifennydd Cabinet yn awyddus i weld pa faes oedd mwyaf dyledus i gael priod le a defnyddio treth er mwyn newid yn y maes hwnnw.

Rydw i’n anghytuno i raddau â Mark Reckless sydd newydd gau drwy ddweud mai pwrpas trethi yw codi arian tuag at wasanaethau cyhoeddus. Mae yna bwrpas arall i drethi, a newid ymddygiad yw hwnnw, newid y ffordd rydym ni’n ymddwyn, naill ai’n gymdeithasol neu, beth rydw i’n mynd i sôn amdano yn benodol, yn amgylcheddol. Oherwydd nid codi arian bob tro yw pwrpas naill ai y lefi ar fagiau plastig neu, yn wir, y dreth tirlenwi rydym ni newydd fynd â hi drwy’r lle hwn. Pwrpas y trethi yna—maen nhw’n codi rhywfaint o arian, ond eu prif bwrpas yw newid y ffordd rydym ni’n bihafio, a newid ein hagwedd ni tuag at adnoddau prin naturiol.

Felly, rydw i jest eisiau ategu ychydig o bethau sydd eisoes wedi cael eu dweud, yn benodol gan Mike Hedges, i fod yn onest.

If we turn to some of the wasteful ways that we are using our natural resources, I think we should consider our new powers on taxation as a way of reining those in and making better use of those natural resources. So, if we look at plastic bottles, 400 plastic bottles are sold every second in the United Kingdom at the moment, 1 million plastic bottles are bought around the world every minute, and that number’s going up by 20 per cent by 2021. So, 4 million plastic bottles a week could be prevented from littering our streets and the marine environment if we adopted some form of tax-based system. That could be a deposit-return scheme, it could be an actual tax, which Finland has, for example, and, if we extend that principle from bottles also to other petroleum-based plastic, such as polystyrene, then we have the potential, I think, for a tax in Wales that could make a real difference.

Now, in Scotland, the Scottish National Party Government has launched a detailed study on a deposit-return scheme there. We know that we have more work to do. We, quite rightly, praise ourselves for our recycling rates in Wales, but, when you look at specific things around plastics, recycling of plastic bottles in Britain, for example, is at 59 per cent. In those schemes with deposit-return schemes—countries, I should say, with deposit-return schemes—or taxation, Germany, Norway and Sweden, we’re looking at over 90 per cent recycling for plastic bottles.

We also have a real international role to play here. We’ve talked about domestic taxes, but this is a particular field where we can use our taxes to play a little international role. So, between 5 million and 13 million tonnes of plastic end up in the world’s oceans each year, and, incredibly, by 2050, it’s been estimated that the oceans will contain more plastic by weight than fish. I think anything we can do here with our domestic taxes that helps us address this international crisis of plastic polluting our environment is something we could surely consider.

I would add that I think a plastic tax or a takeaway tax, or whichever combination you want to put together, would have a lot of public support. I’d be very surprised if the Cabinet Secretary hasn’t had e-mails from members of the public about this. I certainly have, and I think people are ready and prepared to look at this, because we have pioneered—as Nick Ramsay said—we pioneered with the plastic bag tax, the rest of the UK adopted it after us, and it’s been successful reducing plastic bags by 70 per cent in Wales. I would like—. That’s my pitch, I think, from my perspective, of a tax that would have wide public support, that addresses a real need of natural resource. It wouldn’t raise a huge amount of money, it has to be said, but perhaps would be, as a first innovative tax, more acceptable for many people because of that, because they would see it had a public good and wasn’t an attempt, like car parking charges or other things that are looked at as a way of raising money for some nefarious Government purpose; they would see that this is for the good of the environment.

I think this is a very good debate that we’ve initiated here, and I look forward to the work progressing. I would add one thing to the enormous complexity that the Cabinet Minister has set out, and that’s the Finance Committee, because we have a role in this as well, whatever happens, I think. I’m not speaking out of turn when I say that the Finance Committee, whichever view individual Members will take on the tax that’s proposed, we will scrutinise that tax thoroughly, and we will do so on behalf of all the people of Wales, and we will ensure that any tax proposed by the Welsh Government is fit for purpose and has the right purpose behind it.

Fel llawer o bobl eraill, rwy’n croesawu’r ddadl hon yn gynnes. Rwy’n croesawu’r ddadl, oherwydd mae wedi rhoi rhyddid inni, fel Cynulliad, i grwydro ychydig a dweud, ‘Wel, dydyn ni ddim yn ofni taflu rhai o'r pethau hyn allan i'r agored,’ mewn ffordd, rhaid imi ddweud, sydd wedi darogan hyn gyda'r dreth ar gyfer da. Dyna’r ateb, Mark, yr oeddech yn chwilio amdano. Nid dim ond treth i brofi i weld a yw'r cylchedau’n rhedeg yn iawn a’r goleuadau’n cynnau yw hon; mae'n dreth go iawn ar gyfer da, ac rwy’n meddwl mai rhan o'r ddadl hon yw cyflwyno rhai o'r syniadau hynny ynglŷn â’r hyn y gallai fod, ac mae’n bosibl iawn y bydd y model y mae Simon newydd ei ddweud yn y fan honno nawr.

Rydym yn gwybod bod y dreth ar fagiau plastig yng Nghymru wedi gwneud lles, ac wedi cael effaith aruthrol ar gyfraddau ailgylchu a lleihau nifer y bagiau plastig a oedd yn mynd i mewn i'r gwastraff yn yr amgylchedd naturiol ac yn y blaen. Felly, mae’n ddigon posibl ei fod yn estyniad rhesymegol o hynny, ond gallai fod rhai eraill sy'n ymwneud â gofal cymdeithasol. Y pwynt yw ei bod yn dreth er da, ond mae'n iawn ein bod yn profi'r system. Rwy'n meddwl bod y Gweinidog yn llygad ei le, ac rydym yn gwneud hyn wrth gamu i fyny at y marc yma, i annog y Gweinidog, mewn rhai ffyrdd, i ddweud, ‘Gwnewch hyn, ond dewiswch yr un iawn.’ Rwy'n meddwl ei fod yn iawn i wneud hynny gyda gofal, i ymgynghori wrth fwrw ymlaen â hyn, er mwyn inni brofi rhai o'r syniadau ynglŷn â’r hyn a fyddai orau i fudd y cyhoedd.

Byddwn yn dweud wrth wneud hynny, fodd bynnag, bod angen inni warchod rhag rhai pethau. Un yw canlyniadau anfwriadol, ac o fewn hynny, gyda llaw, er fy mod o blaid trethi ac ardollau amgylcheddol, mae'n rhaid inni eu cynllunio mewn ffordd ofalus, er mwyn sicrhau nad oes canlyniadau anfwriadol. Felly, pe bai, er enghraifft, syniad Simon yno, ac un sydd wedi cael ei argymell gan lawer o grwpiau amgylcheddol, yn un a fyddai’n berthnasol ymhen ychydig fisoedd ac mai hwnnw oedd yr un y byddem yn ei ddefnyddio i brofi'r system, gadewch inni hefyd wneud yn siŵr nad yw'n creu goblygiadau anfwriadol.

Yn ail, byddwn yn dweud, gadewch inni wneud yn siŵr—yn enwedig mewn cyfnod pan fyddwn yn gwybod, fel bob amser, bod pobl yn ei chael hi'n anodd—nad oes dim byd atchweliadol am unrhyw un o'r cynigion yr ydym yn eu cyflwyno, ac yn ddelfrydol, byddent yn flaengar yn hytrach nag atchweliadol. Ac nid dim ond i unigolion ond hefyd i fusnesau, nad yw cost cydymffurfio ag unrhyw drethi newydd yn rhy feichus. Bydd yn cael effaith; ni allwch osgoi hynny gyda threth, os yw’n effeithio ar fusnes, ond nad yw'n rhy feichus—ei bod o fewn yr hyn y byddem yn ei ystyried yn gymesur.

Yn olaf, wrth gwrs, fel y nodwyd nid yn unig heddiw, ond hefyd ym mhapur y Sefydliad Bevan, yr holl agweddau hynny ar: a yw o fewn ein cymhwysedd datganoledig; a yw’n ymdrin â materion trawsffiniol; a yw’n ymdrin â materion o osgoi talu treth, ac yn y blaen? A byddwn yn dweud, yn ychwanegol at y cynigion sydd o fewn hwn, gadewch inni ychwanegu rhai at y cymysgedd fel awgrymiadau. O fewn hwn mae'n sôn am ardoll twristiaeth. Mae gen i yn bersonol rai pryderon ynghylch hynny a’r canlyniadau anfwriadol o ran enw da’r wlad ac yn y blaen. Bu de-orllewin Lloegr yn edrych arno am gyfnod. Tomen enfawr, enfawr o dwristiaid yn mynd i’r rhan honno o’r wlad dros fisoedd yr haf ac yn y blaen, wrth gwrs fe allech chi godi ardoll twristiaeth, ond os mai dyna’r unig le yn y wlad ag ardoll twristiaeth o fewn y Deyrnas Unedig, wel mae’r effaith yno ar enw da a phroffil yr ardal fel sector twristiaeth yn eithaf diddorol, ond mae rhai manteision iddo. Arloesi—[Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gennyf.

Member of the Senedd:

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Na, does dim ymyriad.

Na, na. Credydau treth arloesi’n cymryd drosodd o ble yr ydym â'r credydau treth ymchwil a datblygu, i wneud iawn am y diffyg sydd gennym yng Nghymru o ran arloesi ac ymchwil a datblygu; ardoll datblygu'r gweithlu, a fyddai, i bob pwrpas, yn cymryd lle’r ardoll prentisiaethau—a gwyddom am rai o'r anawsterau gyda hynny, a byddem yn cymryd rheolaeth; a'r rhai eraill a nodwyd, ond gadewch inni ychwanegu ychydig o rai eraill yma.

Mae'r un gofal cymdeithasol eisoes wedi ei grybwyll. Rwy’n credu ei fod yn werth edrych arno, ond mae'n un trwm i’w ddefnyddio i brofi’r system. Mae'r ardoll tir gwag, rwy’n meddwl, yn hynod ddiddorol oherwydd rydym i gyd yn gwybod nid yn unig faint o dir sydd wedi’i gefnogi gan gymunedau buddsoddwyr, ond faint o eiddo adfeiliedig ar y tir hwnnw sy'n cael eu gadael fel dolur llygad. Beth am ryddhad treth am ymgysylltiad democrataidd? Y pwynt a wnaethpwyd o ran sicrhau bod mwy o bobl yn cymryd rhan yn y broses ddemocrataidd: efallai y dylem fod yn eu cymell i wneud hynny drwy ryw fath o ryddhad treth am ymgysylltiad democrataidd os ydynt yn cymryd rhan mewn etholiadau. Beth am arian annisgwyl i ffermydd gwynt? Oherwydd nid yw rhai o'r ffermydd gwynt a sefydlwyd 20 neu 25 mlynedd yn ôl yn rhoi, a dweud y gwir, affliw o ddim i'r cymunedau y maent ynddynt. Efallai y dylech fod yn edrych ar y rheini ar gyfer y ffermydd gwynt hanesyddol hŷn hynny sy'n dwyn ffrwyth erbyn hyn. Beth am ardoll datblygu y tu allan i'r dref i hyrwyddo adfywio strydoedd mawr a rhoi cymhorthdal ar gyfer ​​parcio am ddim? Beth am ardoll mwynau a glo brig i ariannu adfer safleoedd glo brig a chwareli? Beth am ardoll lliniaru llifogydd neu addasu i newid yn yr hinsawdd ar dirfeddianwyr mwy i hyrwyddo buddsoddiad mewn cynlluniau rheoli dalgylchoedd dŵr ac atal llifogydd? Nawr, rhaid imi ddweud, nid dyna’r holl—. Soniais am ganlyniadau anfwriadol, soniais am osgoi trethi atchweliadol, ac osgoi materion sydd heb eu datganoli; rwy’n dweud nad yw dim un o’r rheini—. Mark, rhag ofn eich bod yn mynd i’w rhyddhau mewn datganiad i'r wasg, nid yw dim un o'r rheini’n gynnig cadarn. Byddwn eisiau iddynt i gyd gael eu gwirio, yn gyntaf oll. Ond dylem fod yn chwilio am yr un iawn i brofi hyn, fel y cawn yn y diwedd dreth sydd er lles pawb. Mae yna reswm i wneud trethi, ac os ydynt yn newid ymddygiad neu wir yn gwella’r amgylchedd yr ydym yn byw ynddo—neu’r safon byw sydd gennym—mae hynny'n rheswm da dros dreth.

Hoffwn innau ychwanegu fy nghefnogaeth i'r dreth ar wahanol fathau o blastig, ac efallai y gellid defnyddio rhywfaint ohoni i fuddsoddi mewn ffynhonnau dŵr fel y gallai pobl lenwi eu poteli â dŵr yn hytrach na gorfod prynu potel ddŵr arall eto fyth. Hefyd, rwy’n meddwl ei bod yn berffaith iawn, i ateb Neil Hamilton, ein bod yn gosod treth ar y bobl hynny sy'n dewis llygru ein bwyd â siwgr, halen a braster i dalu am y goblygiadau iechyd a chostau gofalu amdanynt. Pam y dylem dderbyn deunydd pacio bwyd cyflym yn sbwriel ar ein tirwedd a disgwyl i rywun arall ei godi? Gallai awdurdodau lleol ddefnyddio treth pecynnu cludfwyd i dalu am y gwaith sgubo ffyrdd ychwanegol sydd ei angen.

Ond hoffwn ddefnyddio’r rhan fwyaf o fy amser i drafod y syniad o dreth carbon gymedrol. Yn syml, nid ydym yn gwasgu danhadlen y newid sydd ei angen i osgoi’r drychineb amgylcheddol y mae arbenigwyr yn rhybuddio y bydd gyda ni o fewn 15 mlynedd, heb sôn am ein plant a'n hwyrion, oni bai ein bod yn newid yn sylweddol. Mae'r pwyllgor newid yn yr hinsawdd yr wythnos ddiwethaf wedi datgelu bod Cymru’n eithriad o ran ymdrechion i leihau allyriadau carbon. Felly, mae hwn yn gynnig yr wyf yn meddwl ei fod yn annog creu cyfoeth, yn ogystal ag ymdrin â sgandal llygredd aer, y mae DEFRA yn cyfaddef ei fod yn lladd poblogaeth o faint Maesteg bob blwyddyn yn y DU. Mae lefelau nitrogen deuocsid a allyrrir yn bennaf gan gerbydau diesel yn uwch na'r terfynau cyfreithiol yn bron i 90 y cant o ardaloedd trefol.

A wnewch chi ildio?

Iawn.

Mae'n rhyfeddol imi fy mod yn eistedd yma ac yn gwrando arnoch yn trafod llygredd aer pan fo eich plaid yn gyfrifol am y ffrwydrad o lygredd aer a ddaw o ganlyniad i gynllun datblygu lleol Caerdydd. A fyddech nawr yn condemnio'r cynllun hwnnw a'r llygredd aer y bydd yn ei achosi?

Os daliwch i wrando, byddaf yn dweud wrthych pam y bydd fy nghynnig yn helpu i ddatrys rhywfaint o’r llygredd aer hwn.

Ni allwn ddibynnu ar Lywodraeth y DU i ddatrys hyn. Maent eisoes wedi dioddef dwy golled gywilyddus yn yr Uchel Lys, ac mae'r cynllun diweddaraf hyd yn oed yn wannach ac yn fwy simsan na'u rhai cynharach. Mae'n mynnu bod awdurdodau lleol yn ystyried pob opsiwn arall cyn cyflwyno parthau aer glân, gan eu galluogi i godi tâl am gerbydau sy’n llygru sy’n mynd i mewn i barth llygru pan mai dyna, mewn gwirionedd, yw'r unig opsiwn effeithiol i newid pethau. Yn lle hynny, mae'r Torïaid yn dweud y dylem anadlu aer gwenwynig tan 2050, pan fydd bron bob car a fan yn allyriadau sero; erbyn hynny, bydd llawer ohonom wedi marw. Felly, rwy’n meddwl y gallem dreialu treth carbon mewn ardaloedd sydd eisoes â lefelau anghyfreithlon o lygredd aer, fel canol Caerdydd o amgylch Heol y Porth a Heol Casnewydd. Mae angen parth aer glân ar frys. Mae Caerdydd yn un o'r prifddinasoedd lle defnyddir y mwyaf o geir yn Ewrop, ac yn bendant mae angen inni ail-beiriannu’r buddsoddiad y mae angen inni ei wneud mewn system drafnidiaeth gyhoeddus i alluogi pobl i newid i ddulliau eraill o deithio llai niweidiol. Ar hyn o bryd, nid yw map tanddaearol Caerdydd yn fawr mwy na darn o waith celf, yn hytrach na bod yn gynllun sydd wedi nodi digon o gyfalaf i wneud iddo ddigwydd mewn gwirionedd. Felly, y ffordd gyflymaf, decaf o wneud technoleg lân yn gystadleuol â thanwydd ffosil, yn syml, yw i garbon ddechrau talu ei wir gostau. Gallai ffi yn dechrau ar £10 y dunnell fetrig o garbon deuocsid a allyrrir, gan gynyddu £7 y dunnell bob blwyddyn, olygu’n gyflym mai ynni glân yw’r dewis rhataf amlwg. Byddai llif refeniw wedi’i ad-dalu’n gyfartal i bob cartref yn creu galw am dechnolegau carbon niwtral newydd ac yn clustogi cartrefi incwm isel yn ystod y cyfnod pontio. Byddai’r rheini sydd eisoes yn troedio'n ysgafn ar adnoddau'r byd, yn enwedig y rhai nad oes ganddynt gar, mewn gwirionedd yn cael difidend o’r dreth carbon hon. Byddai'n gymdeithasol gyfiawn ein bod yn gwobrwyo’r rhai heb gar yn hytrach na’u cosbi fel sy’n digwydd ar hyn o bryd. Wrth i’r ffi a'r difidend i aelwydydd gynyddu’n gyson bob blwyddyn, anfonir signal pris clir ar draws yr economi at yr holl fuddsoddwyr, gan gynhyrchu hyd yn oed mwy o gyfalaf i ariannu dewisiadau eraill newydd, carbon isel. Mae’r dechnoleg lân sydd ei hangen i bweru ein heconomi yn bodoli eisoes. Bydd ardoll ar garbon yn darparu'r cymhelliant economaidd i fuddsoddwyr i gyflwyno’r technolegau hynny ar raddfa fawr. Felly, gadewch inni gyflawni ar Ddeddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol a’i gwneud yn realiti gyda threth carbon.

Rydym wedi treulio llawer o amser yn ystyried sut y gall ein pwerau deddfu ail-lunio ein cymdeithas ac yn awr gallwn ystyried sut y gall ein pwerau cyllidol gyfrannu hefyd. Dyma'r union fath o ddadl uchelgeisiol ac agored y cafodd y lle hwn ei greu ar ei chyfer—cyfle inni i herio'r sefyllfa sydd ohoni a gosod Cymru yn wirioneddol ar wahân. Ond, yn ogystal ag ystyried beth y gallem ei wneud gyda threthi newydd, dylem hefyd fod yn meddwl am sut y gallwn harneisio’r pwerau amrywio trethi presennol hefyd. Dylem wneud hyn o fewn cyfres gytûn, gydlynol o egwyddorion, y gallwn brofi ein dulliau gwneud refeniw yn eu herbyn. Felly, heddiw hoffwn awgrymu tair egwyddor o'r fath inni eu hystyried—tryloywder, tegwch a gwytnwch—gyda rhai enghreifftiau penodol o gamau y gallem eu cymryd i sicrhau bod ein system dreth yn eu bodloni.

Yn gyntaf, tryloywder. Rwy’n gefnogol o lawer o'r syniadau sydd wedi cael sylw heddiw, gan gynnwys y dreth siwgr, y dreth gwelyau haul a'r dreth pecynnu prydau parod, a awgrymwyd gan y Comisiwn Bevan: trethi sy'n ceisio rhoi hwb i ymddygiad. Ond, rwyf hefyd yn credu'n gryf y dylid defnyddio refeniw o drethi sy'n anelu at gyflawni newid ymddygiad i gymell yr ymddygiad cadarnhaol yr ydym yn ceisio ei annog. Felly, dylid buddsoddi ardoll petrol, er enghraifft, mewn mathau cynaliadwy o drafnidiaeth, i roi dewis arall ymarferol i bobl yn lle gyrru. Yn yr un modd, gellid defnyddio’r dreth siwgr i gymorthdalu cost bwyd da wedi’i dyfu’n lleol, a gallai’r refeniw a godir drwy'r dreth pecynnu prydau parod fynd tuag at gynlluniau adfywio cymunedol. Yn y modd hwn, gallwn sicrhau bod y grwpiau sy’n dioddef fwyaf oherwydd y trethi hefyd yn elwa fwyaf. Cyn inni gytuno ag unrhyw un o'r trethi hyn, mae angen syniad clir arnom o'r newid ymddygiad yr ydym yn ceisio ei gymell. Mae angen inni weithio gyda chymunedau ledled Cymru i benderfynu ar y ffordd orau o wneud hyn—democrateiddio ein system dreth a gwneud ein hamcanion yn dryloyw yn y broses. Ond, cyn inni ymgolli’n ormodol yn y trethi newydd sgleiniog y gallem eu cyflwyno, rwy’n meddwl y dylem archwilio'r trethi sydd eisoes dan ein rheolaeth a’r dyletswyddau ymarfer sy'n dod inni.

Mae hyn yn fy arwain at yr ail egwyddor yr hoffwn sôn amdani, sef tegwch. Mewn ychydig fisoedd, byddwn yn mabwysiadu cyfrifoldeb am dreth trafodiadau tir a threth gwarediadau tirlenwi. Yn 2019, bydd gennym y pwerau treth incwm ychwanegol. Yn amlwg, mae'r rhain yn gamau pwysig yn ein hesblygiad i fod yn Senedd go iawn i Gymru. Ond, ni ddylem golli’r pwyslais ar y pwerau sydd eisoes o dan ein rheolaeth, sef trethi busnes a’r dreth gyngor. Nid ydym wedi gwneud llawer i’n gwahaniaethu ein hunain o’r ffordd y mae’r trethi hyn yn gweithredu yn Lloegr. Gallai trethi busnes fod yn arf pwerus wrth ymdrin â phryderon am adfywio canol trefi. Eto i gyd, yng nghanol tref Llanelli, er enghraifft, mae rhai siopau wedi gweld eu trethi busnes yn cynyddu’n aruthrol. Mae siopau o gwmpas Heol yr Orsaf, rhan ddifreintiedig o’r dref, wedi gweld gwerth cyfartalog fesul metr sgwâr yn cynyddu o £80 i £200, ac mae rhai cyfraddau siopau ym mharc manwerthu y tu allan i'r dref sef Parc Trostre wedi gostwng, ac er bod rhaid i feysydd parcio a adeiladwyd yn bwrpasol yng nghanol y dref dalu trethi busnes, does dim taliadau o'r fath i faes parcio helaeth Trostre, ac mae hyn yn gweithio'n uniongyrchol yn erbyn dau bolisi yr ydym am eu hannog: hyrwyddo trafnidiaeth gynaliadwy ac adfywio canol trefi. Dychmygwch yr hyn y gallem ei gyflawni drwy ailstrwythuro trethi i roi adlewyrchiad mwy cywir o'r heriau sy’n wynebu canol ein trefi, a drwy ail-archwilio'r achos dros godi trethi am barcio ceir y tu allan i'r dref, yn union fel y maent yn cael eu trethu yng nghanol trefi, gan glustnodi unrhyw refeniw a godir ar gyfer prosiectau adfywio lleol.

Nawr, ceir materion tebyg â’r dreth gyngor, sy'n parhau i fod yn un o'r trethi mwyaf atchweliadol, a hefyd yn un o'r trethi anoddaf i'w hosgoi. Yn ei bapur Senedd a ysgrifennwyd ar gyfer y Sefydliad Materion Cymreig ar y mater, nododd Gerry Holtham fod y dreth gyngor, ar gyfer cartrefi sy'n werth llai na £44,000, cyfwerth â bron i 2 y cant o werth yr eiddo, a bod y swm hwnnw ar gyfer cartrefi sydd werth dros £424,000 yn gostwng i 0.5 y cant. Nawr, mae cyfleoedd clir i wneud y dreth gyngor yn decach. Byddai ychwanegu bandiau treth gyngor ychwanegol, rhywbeth yr wyf yn sylwi bod Plaid Cymru wedi'i gynnwys yn eu maniffesto, yn symud—[Torri ar draws.]

I fod yn deg, roeddwn yn ymwneud â drafftio'r papur gryn amser cyn i’ch maniffesto gael ei ysgrifennu, felly rhowch rywfaint o glod imi.

Byddent yn symud mwy o faich o gyfraniad i bobl sydd â thai mawr, drud—arian y gellid ei ddefnyddio i roi hwb i gyllidebau gofal cymdeithasol neu i eithrio pobl yn gyfan gwbl â llai o arian neu gartrefi llai rhag y dreth gyngor. Ond, fel y mae Gerry Holtham wedi’i nodi yn y comisiwn enwog sy'n dwyn ei enw, nid oes llawer o bobl gyfoethog yng Nghymru, ac mae’r ychydig rai sydd yn symudol iawn. Felly, os ydym yn rhoi—[Torri ar draws.]

Mae'n ddrwg gennyf, Nick; hoffwn i, ond mae amser yn fy erbyn.

Os ydym ni’n rhoi beichiau ychwanegol ar y bobl gyfoethocaf, byddai’n hawdd iddynt neidio dros y ffin hir, fandyllog â Lloegr. Felly, os ydym yn mynd i gynyddu eu trethi eiddo, dylem geisio cydbwyso hynny drwy leihau eu treth incwm â phwerau newydd—dyna’r darn na wnaeth Plaid Cymru sôn amdano. Byddai'n esmwytho’r newid i system dreth fwy blaengar sy'n canolbwyntio ar dir ac eiddo a gallai gael yr effaith o ddenu mwy o bobl yn y grŵp incwm uchel i Gymru i gryfhau ein sylfaen dreth wan.

Ac mae hynny'n dod â mi at fy egwyddor olaf, Llywydd, os caf: yr angen i’n system dreth fod yn wydn. Dros yr 20 mlynedd nesaf, rydym yn amcangyfrif bod 700,000 o swyddi yng Nghymru mewn perygl oherwydd awtomeiddio, ac mae goblygiadau hyn o safbwynt refeniw treth a nawdd cymdeithasol yn glir: bydd derbyniadau treth yn gostwng ar adeg pan fydd angen y mwyaf o help ar rai pobl. Mae'n rhaid inni sicrhau bod y rhwyd ​​ddiogelwch yn addas i'r pwrpas, ac mae angen trafodaeth genedlaethol am sut y byddai cynigion fel incwm sylfaenol cyffredinol yng Nghymru yn gweithio. Yn amlwg, mae llawer o hyn gryn bellter i ffwrdd. Mae gennym rwystrau i'w goresgyn. Efallai y bydd angen inni ailfeddwl ein system drethi’n ofalus. Ond mae'n bwysig ein bod yn dechrau’r ddadl nawr, fel ein bod yn barod am yr her sydd i ddod. Diolch.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid i ymateb i’r ddadl.

Diolch yn fawr, Llywydd. Wel, agorodd Nick Ramsay y ddadl drwy obeithio y byddai'n ddiddorol, ac nid wyf yn meddwl y bydd wedi cael ei siomi. Hoffwn ddiolch i'r holl Aelodau hynny sydd wedi cymryd rhan.

Gadewch imi ddweud wrth Nick hefyd pe na bawn yn meddwl bod gennym syniad a oedd yn deilwng o ystyriaeth ar ei delerau ei hun, na fyddwn yn ei anfon allan i brofi'r system newydd, ond nid wyf yn meddwl y byddwn yn y sefyllfa honno o gwbl. Cyfeiriodd Nick Ramsay ei hun at drethi amgylcheddol, a phe bai unrhyw un wedi meddwl nad oeddem yn gallu meddwl am syniad a oedd yn ddigon cadarn ar ei delerau ei hun, dylent fod wedi gwrando ar Simon Thomas a'i esboniad o drethi amgylcheddol o ran defnyddio poteli plastig yma yng Nghymru. Rwy'n siŵr y bydd gennym, ar ddiwedd y broses hon, syniad a ddeil ei archwilio ac sy’n werth ei brofi, hefyd.

Llywydd, mae’r ddadl, fel sy'n digwydd yn aml yma, yn datgelu ffawtlin drwy'r Cynulliad. Ar un ochr i'r ddadl, mae gennych yr Aelodau hynny sy’n reddfol yn elyniaethus i drethiant. Felly, roedd Neil Hamilton, roeddwn i’n meddwl, yn agored iawn wrth ddweud mai dyna’n wir oedd ei safbwynt, a dangosodd Mark Reckless, â’i ddisgrifiad o drethiant fel cosb a baich, ei safbwynt ar y ffawtlin honno, hefyd. Ar yr ochr arall i’r ffawtlin, mae gennych Adam Price, pan ddisgrifiodd yr angen am newid gyda phwrpas, a Huw Irranca-Davies pan siaradodd am y lles cyffredin. I mi, nid baich ar bobl yw trethiant. Trethiant yw’r ffordd yr ydym yn dod at ein gilydd ar y cyd i wneud ein cyfraniadau unigol fel y gallwn wneud gyda'n gilydd beth na fyddai neb un ohonom yn gallu ei gyflawni ar ein pennau ein hunain. Dyna pam, oherwydd bod gennym y gred sylfaenol honno mai trethiant yw'r ffordd yr ydym yn gweithredu gyda'i gilydd i hybu ein hamcanion cyffredin, mae gennym ddiddordeb mewn profi’r system newydd hon a allai fod yn feichus ac yn anodd.

Ac rwy’n awyddus i ddiolch i'r holl Aelodau sydd wedi cyfrannu syniadau posibl at y rhestr gynyddol honno o bosibiliadau. Aeth Mike Hedges drwy restr hir o bosibiliadau. Fe’n hatgoffodd am ddychwelyd poteli Corona. Roeddwn i'n arfer mynd â photeli Tovali Special yn ôl yng Nghaerfyrddin i wneud yn siŵr bod fy mam-gu yn rhoi’r newid imi a ddaeth o ddychwelyd poteli ar flaendal. Pwy fyddai wedi meddwl y byddai'r dreth glanhau gwm cnoi wedi gwneud ei ffordd yn ôl i lawr y Cynulliad? [Torri ar draws.] Diolch yn fawr iawn. Neu, yn wir, y gallai treth diesel fod wedi troi’n ddadl am dwristiaeth diesel? Ond, dyna ni—dyna fu natur y ddadl, ac, wrth wneud hynny, mae wedi ychwanegu at y cyfoeth o bosibiliadau sydd gennym yma i’w profi. Ac mae Jenny a Simon Thomas ac eraill i gyd wedi ychwanegu syniadau eraill at y gyfres newydd o bosibiliadau.

Gadewch imi ddiweddu drwy ddweud bod Huw Irranca-Davies, rwy’n meddwl, wedi ein hatgoffa o'r rheswm pam mae’n bwysig weithiau bod y weithdrefn yn heriol, hefyd. Bydd angen inni brofi unrhyw syniadau yr ydym yn eu datblygu yn erbyn eu canlyniadau anfwriadol i wneud yn siŵr eu bod yn flaengar o ran pwrpas ac effaith. Dyna pam yr wyf yn bwriadu defnyddio'r haf ac i mewn i'r hydref, fel yr eglurais yn gynharach wrth agor y ddadl, i gael ystod mor eang o syniadau ag y gallwn i ddechrau, i ddod â nhw i lawr i restr fer o’r syniadau mwyaf addawol, ac yna i orfod dewis un ymgeisydd i brofi’r system. Wrth wneud hynny, rwy’n gobeithio y bydd gennym, yn y diwedd, dreth sy'n addas at y diben y byddem yn ei fwriadu, sy'n gwneud pethau da inni yma yng Nghymru, a, hyd yn oed os na fydd, rwy’n dychwelyd at y pwynt a wneuthum, sef, wrth brofi’r system, y byddwn yn dysgu llawer iawn, efallai am ddiffygion y system ei hun, ac, yn y ffordd honno, gallwn barhau i ddatblygu'r ffordd y mae ein cyfrifoldebau cyllidol, sy’n newydd yn y tymor Cynulliad hwn, yn gallu dal i fod yn rhan werthfawr o'r ffordd yr ydym yn cynnal busnes yma yng Nghymru yn y dyfodol.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.