Yr eitem nesaf ar ein hagenda y prynhawn yma yw datganiad gan Gweinidog y Gymraeg ac Addysg Gydol Oes ynglŷn â strategaeth y Gymraeg. Galwaf ar Alun Davies y Gweinidog i wneud y datganiad hwnnw. Alun Davies.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Gweledigaeth y Llywodraeth yw cyrraedd miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050: gweledigaeth glir i’n huno ni fel cenedl, a dyna beth sy’n gyrru’r strategaeth newydd.

Mae’r Gymraeg yn rhan bwysig o bwy ydym ni—p’un ai ydym ni’n siarad Cymraeg ai peidio. Mae angen i ni fod yn falch o’n dwyieithrwydd, ac mae’n amser i ni gymryd y camau nesaf ar ein taith fel cenedl ddwyieithog. Os ydym ni am weld y weledigaeth yma, a chyrraedd miliwn, mae’n rhaid i ni gymryd y camau cyntaf ar ein taith nawr. Mae heriau o'n blaenau ni, ond heb os gallwn eu hwynebu gan wybod bod sail gadarn eisoes i’r gwaith.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Mae’r strategaeth newydd yn nodi 10 newid trawsnewidiol sydd angen i ni fynd i’r afael â nhw, ac mae’r rhain yn ymwneud â: chreu siaradwyr trwy ein system addysg; defnydd o’r Gymraeg yn y gweithle ac yn gymdeithasol, a thrwy wasanaethau; a chreu amodau ffafriol sy’n sicrhau seilwaith a chyd-destun i’r Gymraeg—pethau megis cefnogi economi cymunedau Cymraeg, swyddi, tai, a chefnogi’r iaith ym maes technoleg ddigidol. A gaf i fod yn glir? Nid jest creu miliwn o bobl sy’n gallu siarad Cymraeg yw’r nod, ond miliwn o bobl sy’n gallu, ac yn dewis, defnyddio’r Gymraeg.

Mae’r strategaeth yn rhoi pwyslais, yn naturiol, ar gynlluniau i gynyddu yn sylweddol nifer y siaradwyr Cymraeg newydd. Rhoddir ffocws ar gryfhau’r cyfnodau pontio rhwng y blynyddoedd cynnar i addysg statudol yn y lle cyntaf, ond hefyd ar gefnogi un continwwm addysg Gymraeg er mwyn cynnig y cyfle gorau posibl i’n pobl ifanc ddatblygu i fod yn siaradwyr Cymraeg hyderus.

Bydd gofyn am uchelgais, cefnogaeth ac arweiniad cadarn gan awdurdodau lleol, llywodraethwyr a phenaethiaid ysgolion i gyrraedd ein targed o 40 y cant o blant mewn addysg cyfrwng Cymraeg erbyn 2050. Bydd gweithrediad effeithlon o’r cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg yn allweddol i yrru’r gwaith yma. Byddaf yn gwneud datganiad pellach ynglŷn ag adolygu’r cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg yn ystod yr wythnosau nesaf. Rydym yn ymwybodol, wrth gwrs, y bydd hyn yn her, ond mae’n rhaid i ni wynebu heriau fel hyn i sicrhau ein gweledigaeth. Her amlwg arall fydd sicrhau digon o weithlu i wireddu’r ehangu hwn. Bydd angen gweithredu yn fwriadus i sicrhau fod digon o bobl ifanc yn dymuno dysgu, a hynny drwy’r Gymraeg.

Cyhoeddodd y Gweinidog addysg a sgiliau yr wythnos ddiwethaf ei bwriad i fuddsoddi £4.2 miliwn o’r gyllideb addysg eleni er mwyn datblygu ymhellach y gweithlu athrawon cyfredol i addysgu’r Gymraeg ac i gyflwyno addysg drwy gyfrwng y Gymraeg. Bydd hyn yn cynnwys ehangu’r cynllun sabothol ac ymestyn rhaglen waith y consortia addysg. Bydd angen i ni hefyd gefnogi ein pobl ifanc ar eu taith iaith ar ôl gadael ysgol, wrth iddyn nhw fynd i addysg bellach ac uwch, ac wrth iddyn nhw ymuno â’r gweithlu. Edrychaf ymlaen at ddarllen adroddiad yr adolygiad o’r Coleg Cymraeg Cenedlaethol ar y camau nesaf sydd eu hangen i symud tir yn y maes yma.

Rhoddir yr un ffocws ar gynyddu’r defnydd a wneir o’r Gymraeg. Er mwyn i’r iaith lewyrchu, mae angen mwy o siaradwyr Cymraeg newydd ac mae angen i’r rheini sy’n medru’r iaith ei defnyddio hi yn rheolaidd. Mae’r rhwydweithiau Cymraeg traddodiadol wedi galluogi cenhedloedd o bobl i ddefnyddio’r Gymraeg yn gymdeithasol. Maent hefyd wedi llwyddo i greu cyd-destun i’r iaith tu hwnt i’r gyfundrefn ysgol neu’r gwaith, a hefyd mae gyda ni reswm i fod yn ddiolchgar am eu cyfraniad pwysig. Yn ôl ffigurau 2015, mae o gwmpas 10 y cant o’r boblogaeth yn defnyddio’r Gymraeg yn rheolaidd ar hyn o bryd ac rydym eisiau gweld hynny yn cynyddu i 20 y cant erbyn 2050.

Rwy’n edrych ymlaen at gyhoeddi Papur Gwyn ym mis Awst eleni yn cyflwyno cynigion ar gyfer Bil newydd i'r iaith Gymraeg, gan sicrhau ein bod yn gweithredu yn y dull mwyaf effeithiol â phosibl er lles pobl Cymru. Er mwyn cefnogi ymdrechion i gynyddu’r nifer o siaradwyr Cymraeg a’u defnydd o’r Gymraeg, mae angen creu amodau ffafriol i hynny ddigwydd. Bydd y pwyslais newydd ar ddatblygu economaidd yn rhanbarthol yn allweddol i sicrhau fod pob rhan o Gymru, gan gynnwys cymunedau Cymraeg, yn elwa yn economaidd. Mae hynny’n allweddol i ddyfodol y cymunedau hynny.

I gefnogi hynny, cyn diwedd y mis hwn, bydd nodyn cyngor technegol 20 yn cael ei gyhoeddi, ynghyd â chanllawiau a fframwaith asesu risg i’r Gymraeg ar gyfer datblygiadau mawr, i adlewyrchu ymhellach yr angen i ystyried y Gymraeg ym maes polisi cynllunio. Wrth i natur cymdeithas newid, ac wrth i ddatblygiadau mewn technoleg ddigidol barhau yn y dyfodol, bydd angen i ni weddnewid y dirwedd ddigidol Gymraeg a rhoi pwyslais arbennig ar ddatblygu technolegau iaith.

Mae’r strategaeth hon yn nodi pwynt tyngedfennol i’r Gymraeg, felly: naill ai ein bod yn torchi llewys ac yn ymateb i’r her, neu rydym yn ildio. Ymroddiad i ymateb i’r her a geir yn y strategaeth uchelgeisiol, hirdymor hon. Rydw i’n glir iawn yn fy marn bod rhaid i Lywodraeth Cymru arwain drwy esiampl a dangos arweinyddiaeth os ydym am gyrraedd ein huchelgais. Llywydd, cychwyn y daith yn unig yw’r strategaeth. Mae gan bob un ohonom ni gyfraniad i’w wneud—yn gefnogwyr, yn ddysgwyr, ac yn siaradwyr cyson. Gallwn ni i gyd fod yn un o’r miliwn.

Presiding Officer, my statement on the Government’s Welsh language strategy today is not simply a statement for those of us who speak Welsh today. It is a statement and a policy for the whole country. I hope also that it is a policy that will unite the nation, and one that will also challenge us as a nation, and, if we succeed in meeting this challenge, it will change fundamentally who we are as a nation.

I am asking us today to subscribe to a vision that draws a line under the debates of the past. Today, I want to move beyond the conflict and confrontation that we have seen all too often over the future of the language. The Welsh language belongs to us all. It is our inheritance. It is a part of us all. This is a vision where we each share our country and share our cultures together. I want all of our children to leave school confident in not only understanding the basics of the language, but also the culture that it underpins and the history that has made us the people we are today.

I am determined, and this Government is determined, that we will succeed in this endeavour. It is an historical commitment and one that will help define all of our futures. We will provide the vision and the leadership, but we also know that no Government, no Minister and no Parliament will deliver this strategy and determine our success or otherwise. That will be determined by our country and our people—those people who use and speak the language, and learn the language, and ensure that their children are confident in the language.

In changing Wales, we will also change the United Kingdom. If we are able to create a truly bilingual nation in this family of nations, we will help make the UK as a whole a different place—a place where our language is recognised as an essential part of this British inheritance and British experience. In that way, it is also a challenge to the UK as well, and particularly a British media that all too often seeks to either ignore or ridicule our culture, and a British establishment that takes no interest in the reality of a British identity that doesn't conform to their prejudices.

Presiding Officer, in closing, I hope that this is a statement that will find a resonance across the whole country and a statement that will be the beginning of a journey that we will embark upon together. Two languages, two cultures, but one nation. Thank you very much.

Diolch i chi, Weinidog, am y datganiad heddiw. Y datganiad cyntaf—ac mae’n siŵr y byddwn yn cael cymaint o’r rhain, achos mae hyd a bywyd y strategaeth yn hir iawn. Mae’n rhaid imi ddweud, rwy’n licio’r neges sylfaenol, sef bod y strategaeth yma i’n huno ni yn lle ein rhannu ni, achos rydym i gyd yn gwybod am sut mae’r iaith wedi cael ei defnyddio gan bobl wahanol dros y degawdau diwethaf, ac rydym i gyd yn gobeithio gweld diwedd hynny. Rwy’n gwneud tipyn bach o arbrawf yma heddiw, Weinidog. Rwyf wedi gwneud y nodiadau yn Saesneg, ond rwy’n trio eu troi nhw i’r Gymraeg fel rwy’n siarad.

Fe hoffwn i ddechrau gyda’r gweithlu addysg. Mae hyn yn bwysig achos rydym wedi gweld cwymp yn nifer y bobl sydd yn dysgu trwy’r Gymraeg yn ddiweddar. Rydw i’n nodi’r cynllun sabothol, ac, wrth gwrs, rydw i’n gwerthfawrogi hefyd y cynllun hyfforddi gan y Mudiad Meithrin, sydd wedi cael ei nodi yn y strategaeth ei hunan. Hoffwn i wybod—efallai mae’n rhy gynnar i ofyn y cwestiwn yma—sut mae’r syniad o gael cynllun hyfforddi gan y Mudiad Meithrin yn mynd i weithio mewn lleoliadau di-Gymraeg yn y cyfnod presennol. Wrth gwrs, rydym ni i gyd yn edrych ymlaen at genedlaethau o blant ifanc, dwyieithog—plant ifanc sy’n siarad Cymraeg neu Saesneg heb feddwl am ba iaith maen nhw’n siarad. Ond rydw i’n dal yn becso am y cyfnod presennol a sut mae’r cynllun yn mynd i weithio yn ystod y cyfnod hwnnw. Achos mae’n bwysig i bobl ifanc, ifanc—yn arbennig yn y cyfnod pontio—weld neu glywed yr iaith fel rhan naturiol o’u bywydau nhw, hyd yn oed os nad yw’n brif iaith yn y lleoliad penodol hwnnw. Felly, os rydych chi’n gallu dweud rhywbeth ynglŷn â’r ymrwymiad yn ystod y tymor byr ynglŷn â hynny, buaswn yn ddiolchgar iawn.

Hefyd, ynglŷn â’r cynllun sabothol: mae hynny wedi gweithio, rydw i’n gobeithio, i’r rhai sydd wedi cael y siawns i gymryd mantais o hynny, ond rydw i dal yn becso am y rhai sydd ddim yn gallu cael eu rhyddhau o’u hysgolion—neu’r gweithlu, os mae’n berthnasol i hynny—eto, yn y cyfnod presennol. Sut mae pobl sydd yn ein hysgolion sydd eisiau cymryd mantais o unrhyw gyfle i wella, i loywi eu Cymraeg—sut maen nhw’n gallu elwa o hynny? Achos nid ydw i’n gweld bod hwn yn mynd i fod yn hawdd. Rydym ni’n gwybod, i gyd, y problemau gydag athrawon cyflenwi. Mae’r cwestiwn, wrth gwrs, yn ehangu iddyn nhw hefyd.

Rydw i’n cytuno 100 y cant nad ydym, ar ôl 16 mlwydd oed, eisiau colli’r sgiliau y mae’r bobl sydd yn dod i mewn i’r system fel plant ifanc nawr yn mynd i’w cael, gobeithio. Nid ydym ni eisiau gweld yr iaith yn mynd yn ôl i rywbeth cymdeithasol neu sy’n cael ei golli yn gyfan gwbl ar ôl 16 mlwydd oed. Felly, a ydy’n bosib i ddweud eto, yn fanwl, beth sy’n mynd i ddigwydd yn y system addysg bellach, neu ein prentisiaethau, i atgyfnerthu’r gwerth a’r pwrpas o fod yn ddwyieithog? Achos rydych chi wedi dweud ar ddechrau a diwedd eich araith am bwrpas bod yn un genedl ar hynny, ond mae yna nifer o ffyrdd mewn i hynny, a gyda’r cyfnod presennol, mae gyda ni dal y broblem o bobl sydd wedi cael, efallai, profiad gwarthus o’r iaith os ydyn nhw wedi dod lan drwy’r system Saesneg. Felly, a ydy’n bosibl i ddweud beth sydd wedi cael ei gyflenwi erbyn hyn, o edrych ar yr iaith Gymraeg fel sgil cyfathrebu hanfodol, fel rhan annatod o’r cyrsiau galwedigaethol, yn arbennig yn y sectorau fel gofal plant, gofal cymdeithasol, a lletygarwch? Nid cwestiynau newydd—rydw i’n gwybod hynny—ond hoffwn i wybod: a oes yna rhyw fath o gynnydd erbyn hyn? Hoffwn i wybod am hynny. A fyddwn ni’n clywed rhywbeth am hynny pan rydym ni’n symud ymlaen gyda’r strategaeth?

Fel y dywedais i, hoffwn i wybod am y byd gwaith. Pan rydych chi’n sôn am greu amodau ffafriol i ddewis defnyddio’r Gymraeg, dim jest i gael y sgiliau, ond i’w defnyddio nhw, wrth gwrs, mae yna gwestiwn dros safonau. Mae gyda nhw le yn y gweithlu, ond, i fi, mae yna ffordd o greu cyflenwad yn lle creu galwad, a bydd y strategaeth hon ond yn llwyddiannus os mae’n creu galwad, yn fy marn i.

Rydw i jest wedi dweud cwpwl o eiriau ar brofiad gwael pobl sydd wedi dod drwy’r system Saesneg, ac, wrth gwrs, rydym ni’n wynebu rhywbeth sydd yn digwydd yma: mae cenedlaethau newydd o bobl sydd yn ddwyieithog. Os mae hynny’n gweithio’n dda, maen nhw’n cyrraedd y gweithle, ond mae’r bobl sydd yn y swyddi uwch wedi dod trwy system wahanol ac maen nhw wedi dod trwy hynny gyda’u hagweddau sydd, efallai, ddim yn bositif ac sydd ddim yn awyddus, os cawn ni ddweud hynny, ynglŷn â’r Gymraeg. Hoffwn i glywed sut mae’r strategaeth yn mynd i osgoi sefyllfa lle rydym yn cael pobl sy’n dechrau yn y system gwaith yn ddwyieithog, ond maen nhw’n dod o hyd i bobl hŷn na nhw gydag agwedd hollol wahanol, ac efallai sydd ddim yn gwerthfawrogi’r sgiliau sydd gyda nhw maent wedi eu cael ers y crud, os yw’r strategaeth yn gweithio’n dda. Hoffwn i jest wybod a oes yna ffyrdd i osgoi unrhyw fath o wrthdaro diwylliant. Felly, a allech chi ddweud sut ydych chi’n mynd i fonitro a mesur llwyddiant y canolfannau Cymraeg i oedolion sydd gyda ni ar hyn o bryd? Rwy’n gwybod mai ‘early days’ yw hyn, ond sut ydym ni’n gallu dysgu rhywbeth o’r profiad hynny i fod yn siŵr ein bod ni’n trio dod i mewn i’r gweithle heb feichiau neu wrthdyniadau, os hoffech chi, i weithwyr neu gyflogwr, achos mae yna’n dal i fod ‘disconnect’ rhwng y rhai sy’n dechrau yn y system nawr a’r rhai sydd wedi bod drwyddo, ac efallai wedi cymryd yr hen agweddau gyda nhw. Diolch yn fawr.

Liciwn i ddiolch i Suzy Davies am ei chroeso cyffredinol ar gyfer y geiriau a’r datganiad a’r strategaeth. A gaf i ddweud hyn wrth ymateb i chi, Suzy? Rydym ni yn dechrau ar daith fan hyn—taith o ddwy genhedlaeth i gyrraedd 2050, taith lle mae'n rhaid inni wneud buddsoddiadau yn gynnar, a dyna beth rwyf wedi trio ei wneud heddiw, trwy ddangos rhyw fath o ddarlun o beth rwy’n gobeithio ei wneud yn ystod y Cynulliad presennol a’r Llywodraeth yma, achos rwyf yn meddwl ei bod yn bwysig gosod targedau ddim ar gyfer 2050, a phwy bynnag sy’n Weinidog bryd hynny, ond hefyd targedau ar gyfer y Llywodraeth yma tra fy mod i yn Weinidog. Ac mae’n rhaid creu rhwydwaith a strwythur lle mae’n bosibl sicrhau atebolrwydd ar gyfer y Llywodraeth yma, y Llywodraeth bresennol, hefyd. So, rydym yn gobeithio gwneud hynny heddiw a dros yr wythnosau a’r misoedd nesaf.

Mi fydd y Mudiad Meithrin yn un o’r partneriaid pwysicaf sydd gyda ni fel rydym yn symud ymlaen i sicrhau bod gyda ni’r strwythur o grwpiau meithrin ar draws Cymru. Mi fyddwn ni’n parhau i gydweithio â nhw.

Rydych chi wedi gofyn lot fawr o gwestiynau amboutu datblygu’r gweithlu. Mae Kirsty Williams wedi comisiynu gwaith gan Delyth Evans, ac mi fydd adroddiad gweithgor Delyth Evans yn cael ei gyhoeddi yn ystod yr wythnosau nesaf. Ac mi fydd yr adroddiad hwnnw yn dechrau creu darlun o sut rydym ni yn gallu datblygu addysg bellach trwy gyfrwng y Gymraeg, sicrhau bod gennym ni gyrsiau ar ôl 16 trwy gyfrwng y Gymraeg ar gyfer pobl sydd eisiau gweithio gyda, er enghraifft, y Mudiad Meithrin, ond hefyd ddatblygu sgiliau a gwasanaethau newydd trwy gyfrwng y Gymraeg. Mi fydd gan Kirsty Williams ddatganiad i’w wneud ar hynny yn ystod yr wythnosau nesaf.

Ond rydym yn gweld bod y Gymraeg—. Mae’n bwysig gweld y Gymraeg fel sgìl cyfathrebu, yn y ffordd rydych chi wedi ddisgrifio, ond hefyd mae’n rhaid bod y Gymraeg yn fwy na hynny—yn fwy na dim ond sgìl cyfathrebu rydych yn ei ddefnyddio pan fo angen yn y gwaith. Mae’r Gymraeg yn fwy na hynny. Mae’r Gymraeg yn rhan hanfodol o’n diwylliant a hanes ein cenedl ni, ac mae’n rhaid inni hefyd gydnabod gwerth y Gymraeg oherwydd beth yw hi, a ddim jest oherwydd ei bod yn sgìl yn y gweithle. Rwyf eisiau pwysleisio pwysigrwydd hynny.

Fel rhan o’r daith, mi fyddaf yn cyhoeddi Papur Gwyn yn yr Eisteddfod, ac mi fyddwn ni yn dechrau proses o drafod pa fath o strwythur deddfwriaethol sydd ei angen arnom ni dros y blynyddoedd nesaf. Roeddwn i’n glir yn fy meddwl i—ac rwy’n gobeithio y bydd Aelodau yn cytuno—bod angen gosod y weledigaeth yn gyntaf, gosod y strategaeth yn gyntaf, ac wedyn trafod sut rydym yn gweithredu y strategaeth a sut rydym ni’n cyrraedd y weledigaeth. Ac felly, roeddwn i’n glir fy mod eisiau gosod y strategaeth yma, ac wedyn cael trafodaeth amboutu’r ddeddfwriaeth a’r Bil newydd ar gyfer yr iaith Gymraeg. Mi fyddwn ni’n dechrau’r broses o drafod y Bil newydd yn yr Eisteddfod. Mi fydd hynny yn parhau i mewn i’r hydref, ac wedyn pan fyddwn ni wedi cael sgwrs genedlaethol amboutu hynny, rwy’n gobeithio y gallwn ni ddod â chynigion deddfu nôl i’r Cynulliad yma er mwyn i Aelodau gael trafod y cynigion fydd gyda ni, ac rydw i’n gobeithio gwneud hynny yn gynnar iawn yn y flwyddyn newydd.

Pan rydw i yn sôn am amodau ffafriol ar gyfer y Gymraeg, rydw i’n sôn amboutu pa fath o hawliau rydym ni eu hangen fel Cymry Cymraeg, sut rŷm ni’n gweithredu ein hawliau fel Cymry Cymraeg, a sut mae’r gwasanaethau cyhoeddus ac eraill yn gweithio y tu mewn i system statudol a fydd yn sicrhau ein hawliau fel Cymry Cymraeg. Mae’n rhaid inni gael trafodaeth felly, ac rydw i’n edrych ymlaen at hynny. Ond yn fwy na hynny—ac fe wnaf i fennu gyda’r ymateb yma—rydw i eisiau symud y pwyslais o reoleiddio i hybu a hyrwyddo, ac rydw i eisiau symud y pwyslais i drafodaeth ac i sgwrs genedlaethol amboutu’r Gymraeg sydd yn bositif, amboutu sut ydym ni’n ehangu defnydd o’r Gymraeg, a sut ydym ni’n ehangu cyrhaeddiad y Gymraeg, os ydych chi’n licio—symud i ffwrdd o’r hen drafodaethau diflas amboutu wrthdaro, fel rydych chi wedi awgrymu, a sôn am sut ydym ni’n gallu ehangu’r Gymraeg a gwneud hynny fel cenedl, a gwneud hynny yn cynnwys pob un ohonom ni. Yn aml iawn, rydym ni’n trafod strategaeth y Gymraeg dim ond yn y Gymraeg, ond mae hon yn strategaeth i Gymru, Cymry Cymraeg ac i Gymry di Gymraeg, gyda’n gilydd.

Rydych chi wedi cyhoeddi dogfen bwysig iawn heddiw, ac mae o yn gam cychwynnol cadarnhaol ar y siwrnai i gyrraedd y targed o 1 filiwn o siaradwyr erbyn 2050. Mae’r Llywodraeth wedi adnabod themâu allweddol y bydd angen eu blaenoriaethu ar gyfer tyfu’r nifer o siaradwyr Cymraeg. Wrth gwrs, y glo mân, y rhaglen waith a’r manylion gweithredu, fydd yn bwysig wrth symud ymlaen. Mi fydd hefyd angen penderfyniad i oresgyn pa bynnag rwystrau a ddaw gerbron, a phenderfyniad ac ewyllys gwleidyddol cwbl gadarn dros gyfnod hir.

Rydw i’n dechrau drwy drafod y gymuned a’r economi ac yn falch o weld bod yna ddealltwriaeth o’r cysylltiad rhwng y Gymraeg a’r economi a chymunedau yn y ddogfen yma. Rydych chi’n nodi fel hyn: mae angen mwy na swyddi i gadw pobl yn yr ardaloedd hyn a’u denu yn ôl. Ac rydych chi’n sôn yn fan hyn am y cymunedau efo dwysedd uchel o siaradwyr Cymraeg. Rydych chi’n mynd ymlaen i ddweud: mae angen hefyd yrfaoedd da i ganiatáu i bobl symud o swydd i swydd. Yn eich datganiad prynhawn yma rydych chi wedi dweud bod angen i’r Llywodraeth arwain drwy esiampl a dangos arweiniad os ydym am gyrraedd ein huchelgais.

Mi fyddai gweld arweiniad clir, felly, o ran swyddi a’r math o swyddi o ansawdd rydym ni eisiau eu gweld yn y bröydd Cymraeg yn arwydd clir gan eich Llywodraeth chi o’ch awydd chi i ddangos y ffordd a chreu esiampl. Fe ellid bod wedi sefydlu’r awdurdod cyllid newydd yn y gorllewin, ond ni wnaed hynny. Fe wnes i awgrymu ar y pryd, pan oeddem ni’n cael y drafodaeth honno, fod angen ailedrych ar feini prawf y Llywodraeth pan ddaw hi’n fater o wneud penderfyniadau ar leoli cyrff newydd, os ydy’r Llywodraeth o ddifri am gryfhau’r cymunedau lle mae’r Gymraeg yn iaith bob dydd. Felly, fy nghwestiwn cyntaf i ydy: a fyddwch chi yn mynd ati’n fwriadol fel Llywodraeth i greu swyddi Llywodraeth newydd yn yr ardaloedd sydd â dwysedd uchel o siaradwyr Cymraeg? Ac a fyddwch chi’n mynd ati’n fwriadol i adleoli allan o goridor ffyniannus y de-ddwyrain pan fydd yna gyfleoedd yn codi?

I droi at y maes addysg, mae’r glo mân yn hollol bwysig yn fan hyn yn bendant, ac mae gennych chi rai targedau yn y rhaglen waith—ac nid wyf yn sôn am y strategaeth, ond y rhaglen waith, sydd yn hollbwysig—er enghraifft, cynnydd yn nifer yr athrawon cynradd sy’n addysgu drwy gyfrwng y Gymraeg o 2,900 i 3,100 erbyn 2021, sef 200 yn fwy; cynnydd yn nifer yr athrawon uwchradd sy’n addysgu Cymraeg o 500 i 600 erbyn 2021—100 yn fwy; a’r nifer sy’n addysgu drwy gyfrwng y Gymraeg o 1,800 i 2,200 erbyn 2021, sef 400. Rŵan, nid yw’r rheini, i fi, yn swnio’n rhyw symiau mawr. Nid yw’n swnio’n gynnydd mawr. A ydy o’n ddigon, neu ai fi sydd efallai ddim yn gweld lle mae hynny’n ffitio i mewn i weddill y strategaeth?

Mae gen i gwestiwn penodol hefyd ynglŷn â’r maes addysg, sef am y cynlluniau strategol addysg Gymraeg. Mi rydym ni angen gweld y rhain yn llawer mwy uchelgeisiol os ydym ni am gyrraedd y targed, ac, ar hyn o bryd, nid ydym ni wedi gweld llawer o gynnydd. Rwy’n gwybod eich bod cytuno efo hynny. Sut fydd arian cyllideb rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain yn cael ei ddefnyddio i gefnogi’r cynlluniau strategol mewn addysg ac i gefnogi datblygu cyfleusterau newydd?

Rydw i’n nodi bod eich rhaglen waith yn un pedair blynedd, a’r strategaeth i’w gweithredu dros gyfnod llawer hirach na hynny, wrth gwrs. Er mwyn cynnal y momentwm yna, mi fydd angen sefydlu corff hyd braich er mwyn sicrhau cysondeb, cynnal trosolwg a chadw cyfeiriad ar ôl 2021. Mae’r sector yn sicr yn cytuno efo hynny, ac, fel rhan o’r gyllideb bresennol, fe gytunwyd i symud ymlaen efo sefydlu corff hyd braich. Fy nghwestiwn olaf i ydy: beth ydy pwrpas y bwrdd cynllunio sydd wedi cwrdd yn ddiweddar, ac a fydd hwnnw yn datblygu i fod yn gorff hyd braich—y corff yma y mae ei angen—ac os bydd o, pryd fydd hynny’n digwydd? Diolch.

Eto, liciwn i ddiolch i lefarydd Plaid Cymru am ei chroeso cyffredin i’r strategaeth ac i’r rhaglen waith. Rydw i’n falch eich bod chi wedi canolbwyntio ar y rhaglen waith yn eich cwestiynau. Rydych chi’n iawn—pan fyddaf i’n edrych o fy nghwmpas i fan hyn ym Mae Caerdydd, a phan fyddaf i’n teithio o gwmpas Cymru a phan fyddaf i gartref ym Mlaenau Gwent, rydw i’n gweld ewyllys da i’r Gymraeg ym mhob man. Mae’n un peth sydd yn ein huno ni fel cenedl. Rydw i’n gweld ewyllys da gan gymunedau lle mae’r Gymraeg yn rhan bwysig o fywyd cymunedol, a hefyd ewyllys da mewn ardaloedd lle nad yw’r Gymraeg yn rhan o fywyd bob dydd y gymuned. Rydw i’n gweld hynny yn rhywbeth yr ydw i eisiau parhau ag ef a’i hybu dros y blynyddoedd nesaf.

Rydych chi’n iawn—rydym ni yn gwneud ymrwymiad clir i sicrhau bod gennym ni gynlluniau economaidd ar gyfer pob un rhan o Gymru, gan gynnwys cymunedau lle mae’r Gymraeg yn iaith gymunedol. Mae’n rhaid i’r Llywodraeth sicrhau ein bod ni’n buddsoddi hefyd yn y cymunedau, felly. Mi rydych chi wedi gweld polisi clir y Llywodraeth yma i symud swyddi y tu fas i Gaerdydd ac i symud swyddi i ardaloedd gwahanol yng Nghymru, ac mae hynny wedi bod yn bwyslais y mae’r Llywodraeth yma wedi ei fabwysiadu, ac mae wedi bod yn bolisi parhaol y Llywodraeth bresennol. Efallai nad yw’r cyrff i gyd yn mynd i’r lleoedd y buasech chi wedi’u dewis, ac mae hynny siŵr o fod yn wir. Ond mae’r banc datblygu wedi mynd i’r gogledd, wrth gwrs, mae trafnidiaeth wedi mynd i’r Cymoedd, ac mae’r awdurdod cyllid hefyd wedi symud. So, rydym ni wedi gweld bod hynny yn bolisi o symud swyddi i’r tu fas i Gaerdydd—buddsoddi yng Nghymru fel cenedl ac nid jest yn y brifddinas. Rwy’n credu bod hynny yn rhywbeth sydd yn hollbwysig, ac mi fydd y polisi hynny yn parhau dros gyfnod y Cynulliad yma. Rydw i’n siŵr bod y polisi hwnnw yn cynnwys y gorllewin a’r gogledd yn eu cyfanrwydd, wrth gwrs, ac mi welwch chi hynny yn digwydd dros y misoedd nesaf a’r blynyddoedd nesaf.

Pan fyddwch chi’n dod i addysg, a ydy’r targedau yn ddigon? Rwy’n credu bod y targedu yn uchelgeisiol ac yn ddigon am nawr. Mae hyn yn daith. Nid yw hi’n strategaeth bedair blynedd. Mi rydym ni wedi cyhoeddi rhaglen waith am bedair blynedd, ar gyfer hyd y Cynulliad yma, i alluogi pobl, ac i alluogi’r Llywodraeth yma i amrywio ei thargedau tra byddwn ni mewn grym yn ystod y Cynulliad yma. Gwaith Cynulliad a Senedd Cymru, wrth gwrs, yw sicrhau y cysondeb ac i sicrhau atebolrwydd y Llywodraeth yn ystod y cyfnodau sy’n dod o’n blaenau ni.

Rydych chi wedi gofyn cwestiwn penodol amboutu’r WESPs ac mi soniais i am hynny yn y datganiad. Mi fyddaf i yn gwneud datganiad dros yr wythnosau nesaf. Rydych chi’n iawn. Rydw i’n cytuno â chi ac â’ch dadansoddiad bod angen WESPs sydd yn gryf—cynlluniau strategol Cymraeg mewn addysg sydd yn gryf—ac yn adlewyrchu uchelgais y Llywodraeth. Mi ydych chi’n gwybod hefyd fod Aled Roberts wedi bod yn gweithio ar hyn ers rhyw chwe mis erbyn hyn, ac rydw i’n disgwyl gweld adroddiad gan Aled yn ystod yr wythnosau nesaf. Mi fyddaf i’n cyhoeddi ei adroddiad ac mi fyddaf i’n ysgrifennu at bob un awdurdod lleol yn ystod y cyfnod nesaf i ofyn iddyn nhw weithredu yn y ffordd y bydd ei hangen i gyrraedd y fath o dargedau sydd gyda ni ar gyfer pob un o’r cynlluniau gwahanol.

Pan fyddwch chi’n cwestiynu’r gyllideb ar gyfer y rhaglen adeiladu ysgolion, a gaf i ddweud hyn? Rydym ni wedi gweld lot o gwestiynau dros y dyddiau diwethaf amboutu cyllideb y Gymraeg a ble mae cyllideb y Gymraeg. Rydw i eisiau bod yn glir yn fy meddwl i, ac rydw i eisiau i Aelodau fod yn glir hefyd, nad ydym ni’n ynysu’r Gymraeg mewn un adran yn y Llywodraeth yma. Mae’r Gymraeg yn mynd i gael ei hintegreiddio i bob un o adrannau’r Llywodraeth, a phob un o weithgareddau’r Llywodraeth, a phob un o raglenni’r Llywodraeth. Felly, ein huchelgais ni ar gyfer y Gymraeg yw y bydd yn rhan ganolog o’r rhaglen adeiladu ac adnewyddu ysgolion. Nid oes un gyllideb ar gyfer ysgolion Saesneg ac un gyllideb wahanol ar gyfer ysgolion Cymraeg. Mae yna un gyllideb addysg ar gyfer system sy’n cael ei gweithredu yn y ddwy iaith, ac mi fyddwn ni’n gweithredu felly.

Rydych chi’n sôn amboutu corff hyd braich, ac rydych chi’n dweud bod yna gefnogaeth i hynny. Nid ydw i’n gweld cymaint o gefnogaeth â hynny i sefydlu cyrff cyhoeddus newydd, mae’n rhaid dweud, ond mae gennym ni’r cytundeb presennol ac rydw i’n mynd i wneud cynigion clir yn y Papur Gwyn a fydd yn symud y polisi ymlaen. Rydw i’n edrych ymlaen at gynnal y fath yna o sgwrs a thrafodaeth ar hynny dros yr wythnosau a’r misoedd nesaf.

Hoffwn innau groesawu’r adroddiad hwn hefyd, a’r ffordd gyffredinol y mae’r Gweinidog wedi ei defnyddio i fynd i’r afael â hyn. Mae’r adroddiad yn gyfres o gamau mesuredig ac ymarferol, rwy’n credu, i gyfrannu at wireddu uchelgais terfynol o fod â miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, ond hoffwn hefyd ei ganmol am y ffordd huawdl y terfynodd ei ddatganiad drwy nodi’r rhesymau dros gefnogi'r Gymraeg a’i hymgorffori yn niwylliant pobl Cymru, hyd yn oed yn yr ardaloedd hynny lle mae hi wedi hen ddiflannu fel iaith feunyddiol y trigolion. Rwy'n credu mai dyna’n union yw’r ffordd o fynd i’r afael â hyn, ac mae'n ddefnyddiol, rwy’n credu, cael rhywun yn gwneud y swydd hon na chafodd ei fagu yn siarad Cymraeg gartref ac sydd wedi dysgu’r iaith. Her fawr y dyfodol fydd argyhoeddi carfan uniaith Saesneg y boblogaeth, sydd yn y mwyafrif llethol ar hyn o bryd, bod hon yn antur y mae'n rhaid i bob un ohonom ni gymryd rhan ynddi.

Felly, rwy’n cytuno â'r hyn y mae'r ddogfen yn ei dweud, yn enwedig na all strategaeth y Llywodraeth orfodi unigolion i ddefnyddio'r iaith, ac er mwyn i'r iaith wirioneddol ffynnu, rydym ni’n dibynnu ar bob un ohonom ni i gofleidio'r syniad o Gymru ddwyieithog. Felly, mae'n rhaid i ni gario'r bobl gyda ni a derbyn y farn gyhoeddus, ond hefyd arwain y farn honno. Fe hoffwn i hefyd, yn y cyd-destun hwn, ganmol cyfraniad Plaid Cymru, a drafodwyd gennym ni yr wythnos diwethaf, yn y ddogfen hon, 'Cyrraedd y Miliwn', a phwysigrwydd, i ddechrau beth bynnag, sicrhau ein bod yn diogelu cadarnle cymdeithasol y Gymraeg yn y gogledd a’r gorllewin. Ond mae'n bwysig bod gennym ni strategaeth hefyd i ledaenu o'r broydd Cymraeg traddodiadol lle mae cyfran helaeth o’r bobl yn dal i fedru’r iaith, oherwydd nid ydym ni eisiau gweld yr iaith Gymraeg yn cael ei chyfyngu i raddau helaeth i’r hyn y gallem ni eu galw'n 'amddiffynfeydd' yn ein gwlad ein hunain.

Os ydym ni am lwyddo yn ein hamcan terfynol, mae angen i ni argyhoeddi pobl nad ydyn nhw’n clywed yr iaith Gymraeg yn feunyddiol yn y cartref neu yn eu cymunedau ei bod yn werth gwneud ymdrech i fod yn rhan o hyn. Yr her fawr yn awr fydd y Cynlluniau Strategol Cymraeg mewn Addysg, mewn ardaloedd lle mae’r heriau mwy hyn yn codi, ac mae’n rhaid i ni yn sicr wneud ein gorau i osgoi'r math o wrthdaro a welsom ni, yn anffodus, yn Llangennech yn ystod y flwyddyn ddiwethaf. Mae'n rhaid i ni weithio'n galetach yn yr amgylchiadau hynny i argyhoeddi pobl na fydd dysgu plant drwy gyfrwng y Gymraeg yn golygu eu bod o dan anfantais.

Mae’r hyn a ddywedodd Simon Thomas y diwrnod o’r blaen am werth dysgu iaith arall, boed honno yn Gymraeg neu’n unrhyw iaith arall, yn hollol wir. Yn yr ysgol, fe ddysgais i dair iaith—Almaeneg, Ffrangeg a Rwsieg—yn ogystal â'r Gymraeg, er y bu'n rhaid i mi roi'r gorau i’r Gymraeg er mwyn gwneud un o'r lleill. Nid ydym ni’n gwneud hynny heddiw. Nid wyf yn gwybod a yw hynny wedi fy ngwneud yn berson mwy deallus o ganlyniad, neu’n berson mwy huawdl, ond mae'n sicr wedi ychwanegu sawl dimensiwn at fy mywyd yr wyf yn falch eu bod gennyf. Ac felly, mae gwerth yn hyn y tu hwnt i'r dadleuon ymarferol am economeg yr ydym ni wedi eu clywed, sy'n bwysig, ond i fod yn onest, o ystyried mai Saesneg yw lingua franca y byd yn gyffredinol, mae'n mynd i fod yn broblem i bob iaith arall, ar ryw ystyr, gystadlu â hi ym myd masnach ryngwladol ac ym myd y rhyngrwyd. Mae'n rhaid i ni roi sicrwydd i rieni bod hyn yn rhywbeth sydd o werth i blant.

Rydym ni wedi gweld lleihad mewn addysgu ieithoedd modern yn gyffredinol yn y Deyrnas Unedig, nid yn unig yng Nghymru, yn y blynyddoedd diwethaf. Cynhaliodd y Cyngor Prydeinig arolwg dim ond dwy flynedd yn ôl a chanfod mai dim ond 22 y cant o ddisgyblion sy’n astudio ieithoedd ar wahân i’r Saesneg neu’r Gymraeg ar gyfer TGAU. Mae hynny, rwy’n credu, yn druenus, oherwydd y dybiaeth yw bod ieithoedd yn anodd. Wel, ymhlith yr ieithoedd yr wyf i wedi eu hastudio, mae’r Gymraeg yn iaith llai cymhleth i’w dysgu. Mae llai o eirfa; caiff geiriau eu defnyddio i wneud mwy o bethau yn y Gymraeg nag mewn ieithoedd eraill; nid oes gennym ni broblemau gyda chyflyrau a gorfod rhedeg geiriau ac ati. Fe ddylai’r Gymraeg felly, gydag ychydig o ymdrech, fod yn haws ei chaffael a’i dysgu na, dyweder, iaith fel Rwsieg, a grybwyllais yn gynharach.

Felly, mae hwn yn gam pwysig, ond ni ellir gorbwysleisio yr hyn a ddywedwyd hefyd am bwysigrwydd y blynyddoedd cynharaf, ac fe hoffwn i ganmol y gwaith y mae’r Mudiad Meithrin wedi ei wneud yn y cyswllt hwn. Yr uchelgais i weld 150 o gylchoedd newydd i blant tair a phedair oed yw gobaith mawr yr iaith, rwy’n credu, oherwydd peth diddorol arall a ddarganfyddais yn adroddiad Plaid Cymru oedd bod 18.8 y cant o blant tair a phedair oed yn siarad Cymraeg yn 2001. Roedd hynny wedi codi 5 y cant i 23.3 y cant yn 2011. Byddai'n ddiddorol gwybod, os yw’n bosib, beth yw'r ffigur erbyn hyn, ac i ba raddau yr ydym ni’n gwneud cynnydd yn hyn o beth. Mae’r uchelgais yn y ddogfen hon o fod â 35 y cant yn gam canolradd pwysig, rwy’n credu, ac felly rwy’n cymeradwyo agwedd y Gweinidog tuag at hynny.

Os ydym ni eisiau llwyddo yn yr amcan hwn, mae’n rhaid ymwreiddio’r iaith yn y blynyddoedd cynharaf pan fo ein gallu i gaffael iaith ar ei orau. Gallaf ddweud wrthych chi o’m profiad fy hun ei bod hi’n llawer anoddach cofio geirfa pan eich bod chi’n 68 oed, heb sôn am ddysgu geiriau newydd, nag yr arferai fod. Rwy'n credu ei bod hi’n bwysig i ni sylweddoli bod yna gytundeb unfrydol bron yn y Cynulliad ynglŷn â’r ffordd hon o wneud pethau, ond ni chaiff y cytundeb hwnnw ei adlewyrchu i'r un graddau y tu allan, ac felly mae'n rhaid i bob un ohonom chwarae ein rhan wrth annog pobl i gofleidio’r ymarferiad hwn. Yn sicr ar ran fy mhlaid fy hun, rwyf am ddweud y byddwn ninnau’n gobeithio chwarae ein rhan yn hyn hefyd, oherwydd rwy’n credu y gallwn ni fod yn ddefnyddiol i’r Llywodraeth yn y cyswllt hwn, gan gynrychioli rhan o'r gymuned nad yw’n gysylltiedig fel arfer â’r antur yr ydym ni i gyd erbyn hyn wedi cychwyn arni.

Rwy'n ddiolchgar i chi am eich sylwadau caredig ac am y croeso a roesoch i’r datganiad, ac i’r dull a’r cywair yr ydym ni wedi eu defnyddio wrth symud y polisi hwn yn ei flaen. Rydych chi’n disgrifio'r strategaeth fel antur. Mae'n sicr yn daith, ac mae'n daith gyffrous. Mae'n daith gyffrous am nad ni yn y Siambr hon a fydd yn penderfynu ar ei llwyddiant. Y rhieni a fydd yn gwneud penderfyniadau unigol fydd yn gwneud hynny, y rhiant sy'n penderfynu defnyddio'r Gymraeg gyda'i blentyn i drosglwyddo'r iaith drwy'r cenedlaethau, y rhiant sy'n penderfynu anfon ei blentyn drwy'r system cyfrwng Cymraeg, y rhiant sy'n helpu ei blentyn i wneud ei waith cartref Cymraeg mewn ysgol cyfrwng Saesneg, y bobl sy'n newid yr iaith maen nhw’n ei defnyddio pan fyddant mewn clwb rygbi, tafarn neu ym mha le bynnag arall y byddont, neu’r bobl sydd mewn gwirionedd yn gwneud ymdrech i ddefnyddio'r iaith o ddydd i ddydd ac i sicrhau bod cenedlaethau'r dyfodol yn ei defnyddio. Gobeithiaf, wrth wneud hynny, y bydd y wlad ei hun, sydd wedi bod ar un daith gyda’r iaith, yn mynd ar daith arall i gyfeiriad gwahanol gyda'r iaith.

Symudodd fy nheulu fy hun i Dredegar ar droad y ganrif ddiwethaf, ac roedden nhw’n deulu cwbl Gymraeg eu hiaith pan symudasant o Aberystwyth i weithio ym mhyllau glo’r de. Collasant yr iaith a bu farw’r iaith yn y teulu cyn yr ail ryfel byd. Nawr, rydym ni’n gweld fy mhlant—wyrion a wyresau fy rhieni—yn dysgu ac yn siarad Cymraeg fel iaith gyntaf ac yn adennill yr iaith. Mae’r iaith wedi ei haileni yn y teulu. Rwy’n gobeithio, yn yr un modd, y byddwn ni’n gallu gweld hynny mewn llawer o deuluoedd ac mewn llawer o wahanol rannau o Gymru. Rwy’n gwybod y bu’r iaith ar daith debyg iawn yn nheulu’r Ysgrifennydd dros Addysg. Gobeithiaf, yn y ffordd honno, na fyddwn ni’n gweld yr iaith yn ddim mwy nag ennill sgil, ond y byddwn ni hefyd yn ennill calonnau a meddyliau pobl ledled y wlad, ac y byddwn yn cefnu ar y syniad, 'Os byddwch chi’n ennill, byddaf i’n colli'—gêm o naill ai ennill neu golli y gwelsom ni ormod o lawer ohoni yn y gorffennol—sy’n golygu os ydym ni’n siarad Cymraeg, yna rydym ni’n eithrio pobl sy'n siarad dim ond Saesneg, a bod polisi dwyieithog yn golygu gorfodi siaradwyr Cymraeg i siarad Saesneg. Felly, mae angen i ni gefnu ar wrthddywediadau o’r fath, ac ar yr agwedd honno a’r cywair hwnnw o drafod.

Wrth wneud hynny, mae'n daith y byddwn ni’n cychwyn arni fel gwlad. Rwyf eisoes wedi bod yn siarad, drwy ein swyddogion, gydag awdurdodau lleol Cymru ynglŷn â’u cynlluniau strategol eu hunain ar gyfer y Gymraeg. Fel y dywedais i wrth ateb cwestiwn blaenorol, byddaf yn gwneud datganiad ynglŷn â hynny, ac yn gwneud cyhoeddiad ynglŷn â hynny yn ystod yr wythnosau nesaf, ond rwy’n gobeithio y byddwn ni’n rhoi sicrwydd i rieni, ond hefyd yn ysbrydoli rhieni ac yn ysbrydoli pobl i ddysgu’r Gymraeg, i fwynhau defnyddio'r Gymraeg, i beidio â phoeni am gael pob treiglad yn iawn a phob manylyn gramadegol yn gywir, ond i fwynhau defnyddio'r Gymraeg, i deimlo'n gyfforddus yn defnyddio'r Gymraeg, ac i deimlo'n gyfforddus yn gwneud hynny yn gymdeithasol yn ogystal ag yn broffesiynol. Rydym ni’n dechrau hynny yn y blynyddoedd cynnar, ac rwy’n gobeithio y bydd y profiad y caiff rhieni, neu’r profiadau da y caiff eu plentyn o ddysgu dwy iaith yn gynnar yn ei fywyd, yn rhywbeth a fydd yn aros gyda nhw ac yn cyfoethogi eu bywydau yn yr un ffordd ag y mae wedi fy nghyfoethogi i a fy nheulu yn ein bywydau ni.

Gweinidog, a gaf i eich canmol am y datganiad heddiw ac am yr uchelgais y tu ôl i'r polisi? Ni ddylai fod gennym ni unrhyw amheuaeth fod hwn yn bolisi diwylliannol radical sy'n tynnu’n groes i’r ffordd y mae’r iaith wedi cael ei defnyddio am ganrif neu fwy, ac nid yw hyn yn mynd i fod yn orchwyl hawdd, ond rwy'n credu ei bod hi’n hollol briodol ein bod yn ceisio ymgyrraedd at wneud hynny.

Carwn ganolbwyntio, os caf i, ar y system addysg. Rydych chi’n gosod targed o gael 70 y cant o ddysgwyr yn medru defnyddio'r iaith yn hyderus ym mhob agwedd ar eu bywydau erbyn 2050, ac rydych chi wedi gosod uchelgais clir ar gyfer y sector cyfrwng Cymraeg i fod yn rhan bwysig o gyflawni hynny. Er hynny, mae'n ymddangos i mi na all y sector cyfrwng Cymraeg fyth greu’r math hwnnw o dwf ar ei ben ei hun. Rwyf hefyd yn credu ei bod hi’n foesol anghywir, os caf i ddefnyddio iaith gref o’r fath, bod plant sy'n cael eu haddysgu yn y sector cyfrwng Saesneg yn cael eu hamddifadu o allu defnyddio’r iaith yn effeithiol. Mae fy merch naw mlwydd oed fy hun yn blentyn disglair nad yw’n gallu siarad yr un gair o Gymraeg. Nid yw ei hathrawon yn siarad Cymraeg, ac mae llawer iawn o blant ysgol ledled Cymru—. Mewn gwirionedd, mae 68 y cant o’n plant saith mlwydd oed mewn ysgolion cyfrwng Saesneg, ac rydym ni’n eu hamddifadu nhw o iaith ein cenedl, ac rwy’n credu bod hynny yn anghywir. Rwy'n credu bod yn rhaid i’r strategaeth hon fynd i'r afael â hynny, ac nid dim ond mynd i'r afael ag ehangu'r sector cyfrwng Cymraeg, sef y rhan gymharol hawdd ei wneud, ond mynd i'r afael â'r agwedd llawer mwy heriol o gael y mwyafrif helaeth o ysgolion i addysgu Cymraeg mewn ffordd lle mae’r plant yn gallu cyrraedd y targed hwnnw o ddefnyddio'r iaith yn hyderus ym mhob agwedd ar eu bywydau. Rydych chi’n dweud yn y strategaeth, ac yn hollol iawn hefyd, bod llwyddiant yn dibynnu ar ddatblygu sgiliau'r gweithlu. Mae honno'n orchwyl enfawr. Felly, efallai y gallwch chi ddweud wrthym ni sut, yn ymarferol, yr ydych chi’n bwriadu gwneud hynny, ac os gallwch chi hefyd ddweud ychydig wrthym ni am yr hyn y mae Llywodraeth Cymru ei hun yn bwriadu ei wneud i gyflawni amcanion y strategaeth hon o fewn y Llywodraeth. Diolch.

A gaf i ddweud cymaint yr wyf i’n cytuno'n llwyr â'r pwyntiau mae Lee Waters wedi eu gwneud?  Pan eich bod yn Weinidog, rydych chi’n tueddu i ymweld â nifer o wahanol ysgolion a sefydliadau. Ymwelais i ag ysgol yn eich etholaeth chi tua chwe mis yn ôl. Ymwelais â fy hen ysgol fabanod gyda'r Ysgrifennydd dros addysg. Mae bob amser yn brofiad rhyfedd mynd yn ôl i’ch ysgol eich hun. Pan ddechreuais i yn ysgol fabanod Glanhywi, tua 1968, 1969, rwy’n credu, tua’r adeg honno, yr unig Gymraeg a glywais oedd unwaith y flwyddyn ar Ddydd Gŵyl Dewi, pan oeddem ni’n cael eisteddfod, pryd y dysgwyd ni sut i ganu cân arbennig, ac roeddem ni’n canu’r gân honno ac yna yn dychwelyd i’n bywydau bob dydd. Roedd yn bleser mawr treulio amser yn siarad ag athrawon ac yn siarad â phobl yno, lle’r oedd geiriau Cymraeg yn cael eu cyflwyno i blant yn y cyfnod sylfaen. Felly, roedden nhw’n cyflwyno lliwiau a rhifau ac yn cyflwyno cysyniad yr iaith iddynt, mewn modd na fyddai neb wedi ei ddychmygu pan oeddwn i yn blentyn yn Nhredegar. Felly, rwy’n gobeithio y byddwn ni’n gallu cyflwyno mwy o Gymraeg—a’r continwwm o gaffael iaith yr ydym ni wedi bod yn dadlau drosto ac wedi ei drafod yn rhan o'r cwricwlwm newydd— yn y sector Saesneg mewn modd nad yw'n ymosodol, nad yw’n gwthio rhywun at ymyl y dibyn, nad yw’n gorfodi pobl ac yn mynnu eu bod yn cael popeth yn gywir ym mhob agwedd ar ramadeg ac iaith. Mae a wnelo hyn yn hytrach â gallu teimlo'n gyfforddus wrth wrando, dysgu a siarad yr iaith, a gwneud hynny mewn ffordd sy'n annog pobl i ddefnyddio'r iaith, ac nid eu llesteirio drwy fod yn rhy ymosodol ar wahanol agweddau arni. Felly, rwy’n gobeithio y byddwn yn gallu gwneud hynny.

Fe soniasoch chi am y gweithlu. Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn gallu gwneud hynny. Mae rhywbeth fel traean o athrawon yng Nghymru ar hyn o bryd yn gallu siarad Cymraeg, ac nid yw pob un ohonyn nhw yn gallu addysgu drwy gyfrwng y Gymraeg nac addysgu Cymraeg fel pwnc. Felly, mae angen i ni fuddsoddi mewn hyfforddiant i athrawon, fel bod athrawon yn teimlo'n gyfforddus ac yn gallu cyflwyno agweddau ar ein hiaith yn ogystal ag addysgu'r iaith. Ond, yn gyffredinol, mae gennyf yr un pryder yn union â chithau. Dydw i ddim eisiau creu system addysg lle mae rhai pobl yn dysgu ac yn siarad ac yn gallu defnyddio'r Gymraeg yn rhugl ac yn rhwydd, a hanner arall y system heb fod yn deall hyd yn oed y pethau sylfaenol. Dyna sydd gennym ni heddiw i bob pwrpas, a dyna beth mae'n rhaid i ni gefnu arno. Rwy’n gobeithio y bydd plant a phobl ifanc, pan fyddant yn gadael yr ysgol yn 16 oed, yn gallu siarad a defnyddio'r Gymraeg—rhai i raddau mwy nag eraill—ond y byddant o leiaf yn gallu teimlo'n gyfforddus gyda'r iaith, a chlywed yr iaith o'u cwmpas, a deall y pethau sylfaenol. Bydd rhai yn dewis, wrth gwrs, mynd ymlaen ac astudio’n ehangach, a phob lwc iddynt. Bydd eraill yn dewis peidio â gwneud hynny, a phob lwc iddynt hwythau hefyd. Ond, yn sicr, yr hyn yr wyf i’n awyddus i’w wneud yw sicrhau bod gennym ni system addysg ddwyieithog lle mae pawb yn gallu cael yr un cyfle i gaffael yr iaith ac i ddeall y diwylliant sy'n sail iddi hefyd. Felly, mae’r sector Saesneg yr un mor bwysig, ac, fel y dywedwch chi, efallai ychydig yn fwy anodd na’r sector Cymraeg o bosib.

Mae angen i Lywodraeth Cymru ei hun gydnabod na allwch chi newid y byd heb newid eich hun. Rwy’n gobeithio bod Llywodraeth Cymru ei hun yn cydnabod nad polisi ar gyfer Cymru yn unig yw hwn, ond polisi i ni, yn ogystal, fel Llywodraeth. Bydd angen i ni edrych eto ar sut yr ydym ni’n gweithredu fel gweinyddiaeth i sicrhau ein bod ninnau’n gweithredu'n ddwyieithog hefyd, ac nid dim ond yn anfon llythyrau o Fae Caerdydd neu Barc Cathays i ddweud wrth y byd sut y dylen nhw weithredu. Mae angen i ni wneud hynny ein hunain, ac mae hynny'n rhywbeth yr wyf yn ffyddiog y byddwn ni yn ei wneud.

Rŷm ni allan o amser ar yr eitem yma, ond, os caf i gwestiynau byr a bachog, ac atebion byr hefyd, fe wnaf i ymestyn y sesiwn rhyw gymaint oherwydd ei phwysigrwydd hi. Dai Lloyd.

Diolch yn fawr, Llywydd. A allaf i ddiolch i’r Gweinidog am ei ddatganiad, a hefyd ei longyfarch am ei weledigaeth? Roeddwn i eisiau dim ond canolbwyntio ar un pwynt yn nhermau hyrwyddo’r iaith Gymraeg yn gyffredinol fel rhan o’r strategaeth yma—hyrwyddo a hyrwyddo gwybodaeth am Gymru i bobl sydd efallai yn newydd i’r syniad yna. Felly, rydych chi’n dweud yn ogystal â phwysleisio bod yr iaith Gymraeg yn etifeddiaeth werthfawr i’r 3 miliwn o boblogaeth Cymru, pa un ai a ydyn nhw’n siarad yr iaith ai peidio, fel yr ydych chi’n ei ddweud—. Ond gan gofio, gan fynd yn ôl mewn hanes i’r seithfed ganrif, cyn i bawb arall fod yma, mai iaith frodorol wreiddiol ynys Prydain oedd yr Hen Gymraeg, mae’n etifeddiaeth nid jest i bobl Cymru, ond i bawb yn Lloegr hefyd ac yn rhannau o’r Alban o Gaeredin i lawr. Felly, yn gyffredinol, yn ogystal â’r angen i hyrwyddo’r Gymraeg a gwybodaeth am Gymru y tu mewn i Gymru, a allaf bwysleisio hefyd bwysigrwydd mynd â’r wybodaeth am ein hanes ni, fel cenedl ac iaith, efallai dros y ffin hefyd? Diolch yn fawr.

Rwy’n cytuno â chi, Dai, ac roeddwn i eisiau gwneud ‘exactly’ y pwynt hwnnw yn fy natganiad llafar i, pan oeddwn i’n sôn amboutu’r iaith Gymraeg fel iaith Brydeinig, a’n profiad Cymraeg fel profiad Prydeinig. Mae’n hynod bwysig ein bod ni nid yn unig yn estyn mas y tu hwnt i’n ffiniau, ond ein bod ni i gyd yn cyd-ddeall ein gilydd fel Prydeinwyr, ac rwy’n credu bod hynny’n rhywbeth hollbwysig a rhywbeth mi fyddem ni’n parhau i’w bwysleisio.

Wel, dyma ni yn cychwyn ar ein siwrnai gyda’r darn cyntaf o’r map yn ein dwylo ni. Rwy’n gwerthfawrogi tôn y Gweinidog yn sôn am yr iaith fel ffordd o uno ein cymunedau a’n diwylliannau, a hefyd fod angen ymdrech genedlaethol, nid jest polisi Llywodraeth, er mwyn llwyddo i wneud hynny. Rŷch chi wedi pwysleisio yn yr atebion pa mor gynhenid bwysig yw’r blynyddoedd cynnar o ran creu siaradwyr Cymraeg a chreu disgyblion Cymraeg yn galw am addysg Gymraeg. Yn y pwyllgor—pwyllgor yr iaith Gymraeg—cawsom ni dystiolaeth wrth Fudiad Meithrin fod angen creu dros 600 o gylchoedd meithrin dros y cyfnod er mwyn diwallu’r galw am addysg blynyddoedd cynnar yn y Gymraeg. Ac, yn y strategaeth, mae’r Llywodraeth yn sôn am 150. A allwch chi esbonio’r gwahaniaeth yn y weledigaeth rhwng y ddau safbwynt hynny yn gyntaf?

Yn fras, yn ail, rŷm ni’n ffodus iawn eich bod chi hefyd yn Weinidog sy’n gyfrifol am weithlu’r Cymoedd. A allwch chi esbonio sut mae’r strategaeth Gymraeg yn effeithio ar y trafodaethau hynny?

Gwelais i’r dystiolaeth gan Fudiad Meithrin i’r pwyllgor—tystiolaeth arbennig o dda. Mi oedd honno, wrth gwrs, yn sôn am y targed 2050, ac mi fuasai’n rhaid cael 600 o gylchoedd meithrin erbyn 2050. Y rhif sydd gyda ni yw 150 ychwanegol erbyn 2031. Felly, mae gyda ni rywbeth o gwmpas 450 ar hyn o bryd, ac mae hynny’n mynd â ni lan at 500 erbyn 2031. Felly, nid ydw i’n meddwl ein bod ni’n bell i ffwrdd, achos mi fydd rhai cylchoedd, wrth gwrs, yn uno gyda’i gilydd, neu bydd rhai yn tyfu, ac felly mae’n ‘fluid’ yn y ffordd y mae’n cael ei ddatblygu. Y peth pwysig, ac rydym ni’n cyd-fynd â Mudiad Meithrin ar hyn, yw bod gan blant, yn gynnar iawn yn eu bywydau nhw, yr un cyfle i fynychu cylchoedd Cymraeg a dwyieithog ar draws y wlad, a’r cyfle i ddechrau dysgu’r Gymraeg mor gynnar â phosibl yn ystod eu haddysg nhw.

Pan fo’n dod at weithlu’r Cymoedd, rydw i eisiau sicrhau bod y Gymraeg yn rhan o fywyd y Cymoedd eto. Roedd yn ffantastig i mi yn bersonol ymweld ag Ysgol Gymraeg Bro Helyg yn fy etholaeth i a gwrando ar y plant yn siarad Cymraeg ag acen Tredegar, acen Glyn Ebwy, acen Brynmawr, a dechrau adfer yr iaith Gymraeg mewn ardal lle mae’r Gymraeg wedi bod ar goll ers canrif. A dyna lle’r ydym eisiau gweld—. Rwy’n cofio cyfarfod â chi yn Nhŷ’r Gwrhyd ym Mhontardawe lle mae gyda ni gyfle arall i adfer yr iaith Gymraeg mewn cymunedau lle mae wedi colli tir. Ac rydw i’n mawr obeithio, yn y gwaith rŷm ni’n ei wneud gyda gweithlu’r Cymoedd—rydym ni’n canolbwyntio ar yr ochr economaidd ar hyn o bryd, ond, fel rydym ni’n symud ymlaen dros y blynyddoedd nesaf, rydw i’n mawr obeithio hefyd y bydd yna bwyslais newydd ar y Gymraeg yn y Cymoedd i sicrhau bod y Cymoedd yn ardal lle mae’r Gymraeg yn gryf unwaith eto.

Ac, yn olaf, Adam Price.

Mae’r strategaeth yn pwysleisio’r dimensiwn rhanbarthol o ran datblygiad economaidd a’i bwysigrwydd yn arbennig i’r bröydd Cymraeg traddodiadol, oherwydd eu tebygrwydd yn economaidd ac o ran y ddemograffeg. Eto, ar hyn o bryd mae Llywodraeth Cymru yn awgrymu map o’r rhanbarthau economaidd sy’n rhoi’r ardaloedd Cymraeg yna mewn gydag ardaloedd mwyafrifol Saesneg eu hiaith. A ydy’r Llywodraeth o blaid creu rhanbarth economaidd i’r gorllewin Cymraeg fel ein bod ni’n gallu gwireddu ar y potensial sydd yna fel sy’n cael ei amlygu yn y strategaeth?

Rydw i’n credu bod yn rhaid i ni fuddsoddi yn economi’r ardaloedd lle mae Cymraeg yn iaith gymunedol, ond beth nad ydw i eisiau ei wneud yw creu Gaeltacht, fel petai—creu cymuned neu ranbarth lle rydym yn creu’r Gymraeg fel, ‘Dyna le mae’r Gymraeg yn cael ei siarad’. Rydw i newydd ateb Aelod Castell Nedd amboutu’r pwysigrwydd o hybu’r Gymraeg yn y Cymoedd hefyd. Mae’n rhaid i ni sicrhau bod y Gymraeg yn perthyn i bob un gymuned, lle bynnag yr ydym ni yn ein gwlad ni. Rydw i’n cydnabod bod yn rhaid i ni fuddsoddi, a dywedais i wrth ateb Sian Gwenllian fod yn rhaid i ni sicrhau bod gan y Llywodraeth gyfrifoldeb i’r cymunedau lle mae’r Gymraeg yn iaith gymunedol, a sicrhau dyfodol economaidd i’r cymunedau felly. Mae hynny’n rhywbeth yr ydw i’n gweithio arno fe gydag Ysgrifennydd yr economi, a phan fydd Ysgrifennydd yr economi yn gwneud ei ddatganiad amboutu’r polisi economaidd rhanbarthol, bydd lle i’r Gymraeg, yn integreiddieidig, fel rhan o hynny.

Diolch i’r Gweinidog.