Yr eitem nesaf, felly, yw’r ddadl ar adroddiad y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ar y goblygiadau i borthladdoedd Cymru o adael yr Undeb Ewropeaidd, ac rydw i’n galw ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig—David Rees.

Cynnig NDM6525 David Rees

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi adroddiad y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ar ei ymchwiliad i oblygiadau gadael yr Undeb Ewropeaidd i borthladdoedd Cymru a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 4 Awst 2017.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Llywydd. Rwy’n cynnig y cynnig. Rwy’n falch iawn o agor y ddadl heddiw ar adroddiad y pwyllgor ar y goblygiadau i borthladdoedd Cymru o adael yr Undeb Ewropeaidd. Hoffwn ddechrau drwy gofnodi fy niolch i’r holl dystion a staff a chyd-Aelodau’r pwyllgor a gymerodd ran yn yr ymchwiliad. Mae porthladdoedd yng Nghymru yn gwneud cyfraniad pwysig i’n heconomi drwy gefnogi swyddi, hybu twf economaidd a hwyluso masnach. Mae ein porthladdoedd hefyd yn rhannu perthynas bwysig a symbiotig gyda’n partneriaid Ewropeaidd, felly mae’n naturiol ein bod yn ystyried y goblygiadau posibl i’n porthladdoedd o adael yr Undeb Ewropeaidd, goblygiadau a allai fod yn sylweddol. Ceisiodd ein hymchwiliad edrych ar y goblygiadau’n fwy manwl, a buom yn siarad â llawer o’r prif gyfranogwyr sy’n ymwneud â’r sector, gan gynnwys cludwyr nwyddau, grwpiau cludo nwyddau ar y rheilffordd, academyddion a gweithredwyr porthladdoedd eu hunain—a gweithredwyr fferi. Cyfoethogwyd ein proses o gasglu tystiolaeth yn fawr gan ein hymweliad rapporteur â Dulyn yn gynharach yn yr haf, ac rwy’n sicr y buasai fy nghyd-Aelodau Mark Isherwood ac Eluned Morgan yn hoffi cofnodi ein diolch i bawb y cyfarfuom â hwy yn Iwerddon am y croeso cynnes a gawsom ac am eu hymagwedd adeiladol ac agored yn ein trafodaethau.

Llywydd, mae ein hadroddiad wedi amlygu nifer o’r materion a’r ystyriaethau pwysig, gan gynnwys cwestiynau am drefniadau ffiniau yn y dyfodol, y gyfundrefn dollau ar ôl Brexit, a’r seilwaith yng nghefnwlad ein porthladdoedd. Rydym wedi gwneud cyfanswm o wyth argymhelliad i Lywodraeth Cymru. Rwy’n falch o weld bod pob un ohonynt wedi cael eu derbyn neu eu derbyn mewn egwyddor. Rwy’n siomedig, fodd bynnag, nad yw ymateb Ysgrifennydd y Cabinet yn darparu’r manylder y buasem ni fel pwyllgor yn hoffi ei weld, ac efallai y byddwch yn manteisio ar y cyfle i edrych ar y meysydd hyn yn fanylach yn ystod y ddadl heddiw.

Daeth Suzy Davies i’r Gadair.

Efallai mai’r mater canolog sy’n wynebu porthladdoedd Cymru yng nghyd-destun Brexit yw’r cwestiynau sy’n ymwneud â dyfodol ffin Iwerddon. Daeth yn amlwg, wrth edrych ar yr effaith ar borthladdoedd Cymru gyda’i gilydd, mai’r porthladdoedd yr effeithid arnynt fwyaf fyddai ein porthladdoedd fferi yng Nghaergybi, Abergwaun a Doc Penfro. Clywsom bryderon ynglŷn â sut y gallai ffin feddal rhwng Gogledd Iwerddon a Gweriniaeth Iwerddon a ffin forol galed rhwng Cymru a Gweriniaeth Iwerddon anfanteisio porthladdoedd Cymru’n ddifrifol. Gallai colli cystadleurwydd o ganlyniad i drefniadau ffiniau gwahanol arwain at draffig yn cael ei ddadleoli o borthladdoedd yng Nghymru, fel Caergybi, i borthladdoedd mewn mannau eraill yn Lloegr ac yn yr Alban drwy lwybr Gogledd Iwerddon. Rwy’n pryderu hefyd y bydd hyn yn bosibilrwydd realistig yn sgil y ffaith bod Llywodraeth y DU yr wythnos hon wedi cyhoeddi ei Phapur Gwyn ar Fil tollau yn y dyfodol. Wrth ddarllen drwy eu dogfen, mae yna drafodaeth ar y ffin feddal rhwng Gogledd Iwerddon a Gweriniaeth Iwerddon, rhwng yr angen i sicrhau nad oes unrhyw gyfyngiadau o ran llif y traffig rhwng Gogledd Iwerddon a Phrydain Fawr, ond ni cheir cyfeiriad at y ffin rhwng Cymru—na gweddill Prydain Fawr hyd yn oed—a Gweriniaeth Iwerddon. Un cwestiwn y buaswn yn ei ofyn o bosibl yw: a ydynt yn meddwl am hyn hyd yn oed? A yw Cymru’n bodoli ym meddyliau rhai o’r bobl yn San Steffan? Mae gennyf bryderon mawr ynghylch hynny.

Diolch i’r Aelod am ildio. Rwy’n rhannu ei bryderon. Mae wedi sôn am borthladdoedd fferi, ac rydym yn meddwl am bobl, ond er enghraifft, mae tua 2,000 o dunelli o fwyd môr Gwyddelig yn mynd drwy borthladd Aberdaugleddau ac ymlaen i’r marchnadoedd cyfandirol, a buasem eisiau i hwnnw barhau i ddod trwy Gymru, ond ychwanegu gwerth ato hefyd, efallai, drwy ddatblygu yn Aberdaugleddau. Dyna enghraifft o’r hyn y gallem fod yn ei golli.

Rwy’n derbyn pryderon yr Aelod ac rwy’n cytuno’n llwyr fod yna gyfleoedd yn bodoli hefyd. Y broblem yw bod gennym fusnesau sy’n gweithio i gyflenwi mewn union bryd, ac o ran cynhyrchion bwyd, mae’n hynod gritigol yn awr mewn gwirionedd, ac mae hynny’n bwysig felly. Buasai’r oedi y gellid ei brofi’n effeithio ar hynny.

Mae ein hargymhelliad cyntaf, felly, yn deillio o’r pryderon hyn ac yn galw ar Lywodraeth Cymru i barhau i bwyso ar Lywodraeth y DU i sicrhau nad oes unrhyw borthladd yng Nghymru dan anfantais annheg o ganlyniad i drefniadau ffiniau yn y dyfodol. Ac rwy’n falch fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn yr argymhelliad hwn.

Y thema allweddol nesaf a ddaeth i’r amlwg yn ystod ein hymchwiliad oedd pryder yn ymwneud â dyfodol trefniadau tollau y DU ar ôl i ni adael yr UE. Nawr, rwy’n derbyn bod papur sefyllfa wedi cael ei gyhoeddi gan Lywodraeth y DU ers hynny, a hefyd y Papur Gwyn ar ddyfodol Bil tollau posibl, ond wedi darllen y rheini, ni chefais lawer o gysur mewn gwirionedd y byddant yn mynd i’r afael â’r materion hyn.

Ers 1993 a chwblhau marchnad sengl Ewrop, mae nifer y nwyddau sy’n cael eu cludo rhwng Caergybi a Dulyn wedi cynyddu 694 y cant. Fel y mae, ac fel y nodwyd yn araith y Prif Weinidog yn Lancaster House, bydd y DU yn gadael yr undeb tollau fel rhan o broses Brexit. Mynegodd y rhan fwyaf o’r tystion bryderon ynglŷn â gadael yr undeb tollau a’r effaith y buasai ailgyflwyno gwiriadau tollau yn ei chael o ran oedi—ac fel y mae’r Aelod dros Ganolbarth a Gorllewin Cymru eisoes wedi’i nodi, mae gan hynny elfennau hanfodol i fusnesau yn ei ardal. Ar ben hynny, mae amcangyfrif diweddaraf CThEM yn awgrymu y gallai Brexit arwain at gynnydd yn natganiadau tollau y DU, o’r £55 miliwn y flwyddyn presennol—£55 miliwn y flwyddyn—i hyd at uchafswm o £255 miliwn y flwyddyn. Mae hynny bum gwaith yn fwy na’r ffigur ar hyn o bryd.

Ar yr un pryd, clywsom y gallai defnyddio technoleg newydd helpu i leddfu rhai o risgiau gwaethaf yr oedi. Daw technoleg i’r adwy. Mae hyd yn oed y Papur Gwyn yn cyfeirio’n gyson at atebion technolegol i helpu i sefydlu ffin ddi-ffwdan rhwng y DU a’r UE. Ond er mwyn gwneud hyn, rydym angen i’r atebion TG fod ar waith erbyn 2019, ac mae pawb y siaradasom â hwy’n dweud—ac mae hanes blaenorol yn dweud wrthym—fod hynny’n annhebygol o ddigwydd. Felly, ni fydd yr atebion ar waith erbyn yr adeg honno. Nid wyf yn dweud na all ddigwydd, ond mae amser yn ffactor mawr.

Mae ein hail a’n trydydd argymhelliad yn adlewyrchu’r pryderon hyn ac yn gofyn i Lywodraeth Cymru roi’r wybodaeth ddiweddaraf i ni am gynnydd atebion TG, a threfniadau tollau’r DU yn y dyfodol, efallai, ar ôl y trafodaethau y bydd yn eu cael, oherwydd mae’r Papur Gwyn, unwaith eto, yn siarad am ymwneud â’r sefydliadau datganoledig a Llywodraethau datganoledig, a hoffwn wybod yn union pa ran y mae eisoes wedi’i chwarae yn y broses o gyhoeddi’r Papur Gwyn ar y Bil tollau. Fodd bynnag, nid yw aros i Lywodraeth y Deyrnas Unedig sicrhau atebion, yn enwedig yng nghyd-destun y pwerau newydd dros borthladdoedd a fydd yn cael eu datganoli i Gymru yn gynnar y flwyddyn nesaf, yn ddigon da. Mae angen i’r Llywodraeth liniaru’r peryglon posibl i fusnesau Cymru drwy sicrhau bod gan fusnesau bob dim sydd ei angen arnynt i wneud y mwyaf o gyfleoedd a ddarperir gan bethau fel cynlluniau gweithredwr economaidd awdurdodedig a masnachwr yr ymddiriedir ynddo—a chanolbwyntir ar y rhain, unwaith eto, yn y Papur Gwyn, ond mae angen i ni sicrhau bod ein busnesau ar waith cyn gynted â phosibl gyda’r rheini.

Mae pryder allweddol arall yn ymwneud â’r cyfyngiadau capasiti y mae’r porthladdoedd eu hunain yn eu hwynebu. Clywsom y gallai’r diffyg gofod i ddarparu ar gyfer gwiriadau ffiniau a thollau newydd ar ôl Brexit arwain at oedi hir yn ein porthladdoedd—ac nid yng Nghymru’n unig, oherwydd mae’r un broblem gan Dover, fel sydd wedi cael sylw’n aml. Ac wrth sôn am Dover, cofiwch mai Caergybi yw’r ail borthladd prysuraf yn y DU ar gyfer cargo sy’n cael ei rolio ar ac oddi ar longau ar ôl Dover. Felly, mae ein pumed argymhelliad yn galw ar Lywodraeth Cymru i wneud gwaith brys yn y maes hwn—ac nid yw gwaith brys, gyda llaw, yn golygu rhai o’r atebion a glywsom yn y sesiwn dystiolaeth, lle y dywedodd rhywun, ‘Wel, byddwn wedi gadael yr UE, ni fydd y gyfarwyddeb cynefinoedd yn weithredol mwyach, gallwn groesi hyd yn oed yn haws.’ Nid dyna yw’r bwriad a geisiwn.

Er ein bod yn croesawu’r ffaith bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi cytuno i’r argymhelliad hwn mewn egwyddor, mae’r diffyg manylder, efallai, yn ei ymateb ychydig yn siomedig, ac o bosibl, nid yw’n mynd i’r afael yn ddigonol â’r pryderon y tynnwyd sylw atynt. Mae’n bosibl ei fod yn dymuno ymhelaethu ar hynny yn ei ymateb. Yn allweddol, nid yw’n rhwymo Llywodraeth Cymru i lunio’r cynllun wrth gefn ar gyfer rheoli priffyrdd y gofynasom amdano, a hoffwn ofyn iddo ailystyried yr angen am hwn.

Gan symud ymlaen at yr ymateb i argymhelliad 6, mae pawb ohonom yn cydnabod bod nifer o agweddau ar ymadawiad y DU â’r UE yn faterion nad ydynt i’w penderfynu gan Lywodraeth Cymru, na’r sefydliad hwn o ran hynny. Fodd bynnag, nid yw hyn yn ein rhwystro rhag cynllunio ar gyfer pob senario. Wrth dynnu sylw at ein porthladdoedd, roeddem wedi gobeithio tynnu sylw Llywodraeth Cymru at faterion sydd angen eu hystyried. Ac rydym yn gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet, felly, yn rhoi ymrwymiad pellach yn ei ymateb i ymgymryd â’r gwaith manwl o gynllunio senario y buasem yn hoffi ei weld, yn enwedig gan fy mod yn clywed mwy a mwy gan Lywodraeth y DU eu bod yn awr yn cynllunio ar gyfer Brexit ‘dim bargen’. Rwy’n credu, felly, bod angen i ni fod yn cynllunio’n weithredol yn awr.

Pan aethom ati i edrych ar borthladdoedd Cymru, roedd yn amlwg i ni y byddai angen i ni ofyn am dystiolaeth gan ein cymydog agosaf, ac i’r perwyl hwnnw roeddwn wrth fy modd yn mynd i Ddulyn ar ymweliad rapporteur. Roedd y cynrychiolwyr Gwyddelig y cyfarfuom â hwy yn falch iawn o gyfarfod â ni, a chredaf fod honno’n agwedd bwysig—roeddent yn awyddus i ymgysylltu. Roedd yn amlwg, fel y dywedodd rhywun yn ein hymchwiliad, fod ein holl borthladdoedd fferi yn pwyntio tuag at Iwerddon. Felly, roedd yn destun pryder mawr i ni nad oedd Ysgrifennydd y Cabinet wedi ceisio trefnu cyfarfodydd gyda’i swyddogion cyfatebol yn Iwerddon ar y pryd, ond fe glywsom pan ymwelodd â ni yn y pwyllgor ei fod yn gwneud trefniadau i wneud hynny. Buaswn yn falch o glywed a yw wedi gwneud hynny bellach.

Mae’r cloc yn tician ar y trafodaethau hyn ac os ydym am ddiogelu buddiannau Cymru, mae’n rhaid i ni ymgysylltu’n rhagweithiol â’n cyfeillion a’n cynghreiriaid ar draws Ewrop, a chan yr holl Weinidogion nid y Prif Weinidog ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol yn unig. Fel y dywedais, roedd ymateb Ysgrifennydd y Cabinet yn awgrymu ei fod wedi cael trafodaethau gweinidogol gyda’i swyddog cyfatebol yn Iwerddon. Buaswn yn ddiolchgar am fwy o fanylion mewn perthynas â hynny, a sut y mae’n bwriadu bwrw ymlaen â’r rheini o bosibl.

Gan edrych tua’r dyfodol, mae ein hargymhelliad olaf yn canolbwyntio ar y syniad o borthladdoedd rhydd, sef ardaloedd lle nad yw tollau mewnforio, TAW a thaliadau mewnforio eraill yn berthnasol, neu ble y gall mewnforwyr neu allforwyr ohirio taliadau o’r fath. Mae’n gysyniad nad oes digon o ymchwil wedi’i wneud yn ei gylch yng Nghymru. Nid ydym wedi bod eu hangen o reidrwydd, ond efallai fod gennym gyfle yn awr i edrych ar y cyfleoedd y bydd Brexit yn eu cynnig o ganlyniad i hynny. Mae argymhelliad 8 yn galw ar Lywodraeth Cymru i edrych ar y cyfleoedd hyn a gweld a all dynodiad porthladdoedd rhydd yng Nghymru fod yn effeithiol ac yn ddefnyddiol. Rwy’n falch fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi ymrwymo i weithio gyda’r sector i gyflawni hyn.

Cadeirydd, mae ein hadroddiad yn paentio darlun sobreiddiol. Mae’n gwbl hanfodol ein bod yn cael hyn yn iawn ac yn cadw Cymru a masnach Cymru i symud ar ôl Brexit. Os nad yw ein hofnau gwaethaf ynghylch oedi hir yn ein porthladdoedd yn amharu ar y cadwyni cyflenwi a thagfeydd ar ein ffyrdd i ddod yn realiti, bydd angen inni weld camau’n cael eu cymryd yn awr ac yn yr wythnosau a’r misoedd i ddod. Tua 15 mis yn unig sydd gennym cyn i ni adael yr UE. Cadeirydd, rwy’n argymell yr adroddiad hwn i’r Cynulliad Cenedlaethol, ac edrychaf ymlaen at glywed cyfraniadau’r Aelodau y prynhawn yma.

Rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn i ni ar bwyllgor materion allanol y Cynulliad hwn fod yn realistig o ran i ba raddau yr ydym yn debygol o allu dylanwadu ar y drafodaeth Brexit. Gyda hyn mewn golwg, rwy’n credu ei bod yn gwneud synnwyr inni ganolbwyntio ar feysydd lle y gallwn daflu goleuni ar yr hyn y bydd Brexit yn ei olygu i Gymru lle y mae Llywodraeth y DU yn annhebygol o ganolbwyntio. Rwy’n cynrychioli etholaeth Canolbarth a Gorllewin Cymru, lle y gallwn ymfalchïo yn rhai o’r porthladdoedd mwyaf rhagorol yn y Deyrnas Unedig. Mae ein perthynas ag Iwerddon, un o’r marchnadoedd allforio mwyaf, yn hollbwysig, ac roeddem yn ofni y byddai Llywodraeth y DU yn canolbwyntio ei holl sylw ar oblygiadau Brexit i brif borthladdoedd de-ddwyrain Lloegr. Felly, mae’n hanfodol cael dealltwriaeth go iawn o beth fyddai Brexit caled yn ei olygu i borthladdoedd yng Nghymru. Y ffaith amdani yw bod lorïau sy’n mynd yn ôl ac ymlaen i’r UE drwy Dover yn cymryd tua dwy funud i’w prosesu. Nawr, os ydych yn gyrru lori o’r tu allan i’r UE i mewn i’r DU neu ohoni, mae’n cymryd tua 20 munud i’w phrosesu. Felly, ceir problemau ymarferol a logistaidd yn deillio o ffin galed ag Iwerddon, a fyddai’n achosi tarfu mawr yn ein porthladdoedd lle y mae tir ar gyfer ehangu er mwyn parcio lorïau’n gyfyngedig iawn.

Nawr, mae’r trafodaethau yn yr UE wedi dod i stop ar gam cynnar iawn, ac un o’r rhesymau dros hyn yw ein bod mor bell o sefyllfa lle y gallwn ddod o hyd i ateb i’r sefyllfa gyda ffin Iwerddon. Mae Llywodraeth y DU yn dal i lynu at ryw gred y bydd hi’n bosibl i ffin Gogledd Iwerddon fod yn ffin allanol yr UE—ffin galed—ac eto maent yn credu o ddifrif fod hyn yn mynd i fod yn bosibl heb unrhyw angen am wiriadau tollau.

Nawr, mae’n ymddangos bod Llywodraeth y DU yn meddwl bod technoleg yn mynd i roi’r holl atebion i’r cwestiynau ynglŷn â threfniadau ffiniau’r UE, ond dywedodd tyst ar ôl tyst wrthym y byddai’r cymhlethdodau sy’n gysylltiedig â datblygu datrysiad technolegol yn golygu y byddai angen i ni integreiddio’r gweithdrefnau CThEM yn Iwerddon a’r DU yn system dollau gwbl integredig, ac nid oes unrhyw ffordd y gellir gwneud hynny mewn pryd pe baem yn dod allan o’r UE yn ddisymwth, fel sy’n ymddangos yn fwyfwy tebygol. Nawr, nid oes angen i mi atgoffa’r Siambr am hanes affwysol o wael Llywodraeth y DU o ran datrysiadau TG uwch-dechnoleg mewn perthynas â gwasanaethau cyhoeddus.

Nawr, un wlad arall yn unig sy’n bryderus iawn ynglŷn â Brexit, sef Gweriniaeth Iwerddon. Wrth ymdrin â chynrychiolwyr o’r Weriniaeth, roedd yn amlwg fod eu ffocws wedi bod i raddau helaeth ar ddatrys y problemau’n ymwneud â’r ffin â Gogledd Iwerddon ac nad oeddynt wedi meddwl cymaint pa effaith y byddai ffin feddal â Gogledd Iwerddon, lle y gallai lorïau deithio drwodd yn ddilyffethair, yn ei chael ar fasnach uniongyrchol rhwng y Weriniaeth a’r DU drwy Gymru, a allai, o bosibl, olygu oedi sylweddol o ran amser a gwaith papur. Clywsom nad oedd Ysgrifennydd y Cabinet dros yr economi wedi cyfarfod â’i swyddog cyfatebol yn Iwerddon, a byddai’n dda clywed, fel yr awgrymodd y Cadeirydd, a yw’r cyfarfod hwnnw wedi cael ei gynnal.

Nawr, yr wythnos hon, nododd Llywodraeth y DU ei gweledigaeth ar gyfer polisi masnach a thollau ar ôl gadael yr UE, ac mae’n debyg fod yn rhaid iddynt roi rhywbeth i Liam Fox ei wneud. Ar hyn o bryd, ceir 50 o gytundebau masnach rhwng yr UE a gwledydd o gwmpas y byd. Tra byddwn yn dal i fod yn aelodau o’r UE, ni allwn wneud ein cytundebau masnach ein hunain. Mae Llywodraeth y DU â’i phen yn y cymylau, a Mr Hamilton hefyd, os ydynt yn credu ein bod yn mynd i ddod yn agos at efelychu’r cytundebau masnach yr ydym yn eu mwynhau ar hyn o bryd gyda’r UE. A dyna un o’r rhesymau pam y credaf y buasai’n gwbl wallgof inni adael yr undeb tollau. Dywedodd tyst ar ôl tyst wrthym y gallai ffin galed gydag Iwerddon gael effaith negyddol sylweddol ar ein porthladdoedd yng Nghymru, yn enwedig os oes ffin feddal â Gogledd Iwerddon.

Os yw hyn yn digwydd, rwyf am wneud yn siŵr fod y bai am unrhyw effaith negyddol yn union lle y dylai fod: ar y gwleidyddion a’r pleidiau gwleidyddol sy’n gwthio ac yn pleidleisio o blaid gweld y DU yn gadael yr undeb tollau. A hoffwn ei gwneud yn glir y byddaf fi a’r Blaid Lafur yn lleol yn gwylio Stephen Crabb AS a Simon Hart AS yn Sir Benfro yn arbennig, a’r ffordd y maent yn pleidleisio yn y Senedd ar y mater hwn, a byddwn yn eu dwyn i gyfrif yn bersonol am unrhyw swyddi a gollir, neu oedi, neu effeithiau negyddol ar borthladdoedd yn Aberdaugleddau neu Abergwaun o ganlyniad i adael yr undeb tollau. Mae eu pleidleisiau’n bwysig iawn pan fo gan y Llywodraeth Dorïaidd fwyafrif mor fach, a byddwn ni a phobl Sir Benfro yn ffurfio barn ynglŷn ag a fyddant yn rhoi anghenion eu sir yn gyntaf neu anghenion eu plaid.

Wel, ceisiaf gadw at yr adroddiad, sy’n nodi bod pryderon ynglŷn â goblygiadau Brexit i borthladdoedd Cymru yn canolbwyntio ar dri maes: y bydd ffin feddal rhwng Gogledd Iwerddon a Gweriniaeth Iwerddon yn dadleoli traffig o borthladdoedd Cymru i’r rhai yn Lloegr a’r Alban drwy Ogledd Iwerddon; y bydd unrhyw drefniadau tollau newydd yn creu heriau o ran technoleg a logisteg i’n porthladdoedd; a bod llawer o borthladdoedd Cymru heb gapasiti i ddarparu ar gyfer unrhyw reolaethau ffiniau a gwiriadau tollau newydd.

Fel y mae ymateb Llywodraeth Cymru i’n hadroddiad yn datgan:

‘Ar hyn o bryd mae dros 70 y cant o’r cargo rhwng Iwerddon, Prydain Fawr a’r UE yn pasio trwy borthladdoedd Cymru.’

Mae’n ychwanegu:

‘Os na chynhelir archwiliadau tollau ar ynys Iwerddon ond eu bod yn cael eu cynnal ym mhorthladdoedd tir mawr y DU, gallai hynny fod yn sbardun i gludwyr nwyddau symud eu cargo trwy ffin dir Iwerddon ac i’r DU o Ogledd Iwerddon—gan ddefnyddio Lerpwl a/neu’r Alban fel y “bont dir” yn hytrach na Chymru.’

Felly, mae’n peri pryder nad yw Llywodraeth Cymru ond yn derbyn mewn egwyddor ein hargymhelliad y dylai ofyn am eglurhad gan Lywodraeth y DU ar yr amserlenni a ragwelir ar gyfer datblygu a gweithredu trefniadau tollau TG newydd arfaethedig a nodi sut y mae’n disgwyl i gostau’r trefniadau newydd hyn gael eu talu.

Rhybuddiodd Stena Line Ports fod Caergybi’n gyfyngedig o ran gofod ac na fyddai ganddo’r capasiti i stopio cerbydau. Mae’n destun pryder hefyd felly nad yw Llywodraeth Cymru ond yn derbyn mewn egwyddor ein hargymhelliad y dylai nodi sut y mae’n bwriadu mynd i’r afael â’r diffyg capasiti ffisegol i ddarparu ar gyfer ffiniau newydd a gwiriadau tollau ym mhorthladdoedd Cymru.

Yn 2015, aeth 50 y cant o’r dros 750,000 o lorïau a gludwyd ar hyd y coridor canolog i Ddulyn drwy Gaergybi. Ar ôl Dover, Caergybi yw’r porthladd fferïau rolio ar ac oddi ar longau mwyaf ond un yn y DU, fel y dywedodd Cadeirydd y pwyllgor, gyda model busnes yn dibynnu ar y polisi porthladdoedd agored. Gan efelychu’r dull cyfrifol sy’n cael ei fabwysiadu gan Lywodraeth Iwerddon, dylai Llywodraeth Cymru fod yn gwneud paratoadau manwl yn awr i sicrhau na fydd unrhyw drefniadau newydd yn arwain at ddadleoli traffig o borthladdoedd Cymru, a Chaergybi’n bennaf.

Fel gwrthgyffur yn erbyn peth o’r darogan gwae a glywyd o’r blaen, ac a glywyd yn fwy diweddar yn y Siambr hon efallai, gadewch inni felly ystyried peth o’r dystiolaeth a welodd y pwyllgor. Canfu arolwg yn 2017 gan Gymdeithas Allforwyr Iwerddon o’i haelodau fod 94 y cant yn gwneud busnes gyda’r DU, neu’n allforio i’r DU, a bod 67 y cant yn gwneud defnydd o bont dir y DU i gael mynediad at farchnadoedd cyfandirol. Dywedodd Gweinidog cyllid Iwerddon wrth bwyllgor seneddol Gwyddelig yn gynharach eleni,

Ni allaf weld sut na fyddai hynny’n cael ei gynnal oherwydd os edrychwn ar y sefyllfa yn yr Eidal lle y mae miloedd o lorïau’n gyrru drwy’r Swistir bob dydd i’r ddau gyfeiriad gan gario nwyddau a gwasanaethau o’r Eidal i’r Almaen a Ffrainc ac yn y blaen ac mae ganddynt drefniant lle y caiff y lori ei selio fel nad oes raid ei harchwilio’n ffisegol a cheir trefniadau cyfreithiol sy’n berthnasol.

Ar ôl cynnal gwaith modelu manwl, yn wahanol i Lywodraeth Cymru, dywedodd Swyddfa Datblygu Morol Iwerddon wrthym na fyddai Brexit yn cau pont dir y DU sy’n cynnig 18 awr o fantais i farchnadoedd cyfandirol. Ddydd Iau diwethaf, dywedodd pennaeth masnach llysgenhadaeth Canada ym Mrwsel wrth Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau fod 70 y cant o’u masnach gyda’r Unol Daleithiau yn cael ei gludo gan lorïau ar draws ychydig o fannau croesi ar y ffin, a bod rhaglenni cliriadau diogelwch ar gyfer lorïau a gyrwyr, ynghyd â rhaglen e-manifest ar gyfer nwyddau, yn system effeithlon a chyflym iawn.

Dywedodd Gweinidog trafnidiaeth Iwerddon wrthym y dylai mater yr ardal deithio gyffredin gael ei ddatrys heb unrhyw broblem go iawn a dywedodd Adran Materion Tramor a Masnach Iwerddon wrthym y gallwch adael yr undeb tollau a pharhau i gael trefniadau tollau wedyn.

Yn ei hymateb, nid yw Llywodraeth Cymru ond yn datgan ei bod yn ceisio lliniaru’r risg i fusnesau Cymru o ddiffyg parodrwydd drwy weithio gyda Chyllid a Thollau EM. Ond dywedodd Irish Ferries wrthym y byddai datrysiad TG yn allweddol a bod trafodaethau gyda Chyllid a Thollau EM a’r sector eisoes ar y gweill. Efallai fod hyn yn esbonio pam yr oedd rhaid i’r pwyllgor argymell y dylai Llywodraeth Cymru fynd i’r afael ar frys â’r diffyg ymgysylltiad rhyngddi a swyddogion cyfatebol yn Iwerddon ac aelod-wladwriaethau eraill yr UE, ar ôl clywed bod Iwerddon wedi cael dros 400 o gyfarfodydd yn ymwneud â Brexit ar draws Ewrop, ond cadarnhaodd Ysgrifennydd y Cabinet yma nad oedd wedi cyfarfod â’r cydweithwyr cyfatebol yn Llywodraeth Iwerddon hyd yn hyn i drafod goblygiadau Brexit i gysylltiadau trafnidiaeth rhwng Cymru ac Iwerddon. Diolch.

Diolch yn fawr iawn. Rhun ap Iorwerth.

Diolch, Gadeirydd, a diolch am y cyfle i gael cyfrannu at y ddadl yma. Er ein bod ni’n sôn am bryderon am ddyfodol porthladdoedd ym mhob rhan o Gymru, fel Aelod Ynys Môn rydw i’n siŵr y gwnewch chi faddau imi am ganolbwyntio ar Gaergybi, y dref forwrol, falch ers cyn cof, ond a ddatblygodd yn aruthrol o bwysig fel y prif borthladd ar draws môr Iwerddon o Gymru, ers i Telford ddod â’r A5 yno bron i ddwy ganrif yn ôl. Ers dechrau’r bedwaredd ganrif ar bymtheg, felly, tyfu a thyfu mae’r porthladd wedi’i wneud. Roedd rhai o’m cyndeidiau i ymhlith y rhai a fu’n gwneud eu bywoliaeth yn gwasanaethu’r llongau post, y llongau nwyddau a llongau teithwyr. Mae ymhell dros 1,000 yn dal i gael eu cyflogi’n uniongyrchol ym mhorthladd Caergybi—mae llawer mwy yn yr economi ehangach yn ddibynnol ar y porthladd. Mae 4.5 miliwn o dunellau o nwyddau’n pasio drwyddo bob blwyddyn. Fel rydym ni wedi’i glywed, dim ond Dover sy’n fwy o ran llif ceir a cherbydau nwyddau ar ‘ferries’.

Ond, os ydy Caergybi wedi cael ei greu, wedi cael ei ddiffinio drwy brysurdeb ei borthladd yn y gorffennol, nid oes cuddio’r bygythiadau sy’n ei wynebu fo rŵan. Mae unrhyw rwystr i lif cerbydau a nwyddau yn fygythiad i borthladd Caergybi, ac felly’n fygythiad i les pobl Caergybi. Felly, mae’n rhaid i ni fynnu sicrwydd ar nifer o feysydd. Rydym yn gwybod am y peryg i fasnach os bydd yna rwystrau ariannol. Mae hynny’n codi cwestiynau dwys ar gyfer yr holl economi—tariffau ac ati—ac rwy’n synnu na wnaeth yr Aelod Ceidwadol gyfeirio at hynny. Ond mi ganolbwyntiaf i ar ddwy elfen yr adroddiad yma sydd o ddiddordeb arbennig i fi ac sy’n arbennig o berthnasol o ran dyfodol Caergybi, sef dyfodol ffiniau Iwerddon a dyfodol yr undeb tollau.

Petasai yna ffin galed yn cael ei chreu rhwng Caergybi a Dulyn, mi fuasai hi yn amlwg yn mynd yn llai deniadol i bobl deithio a gwneud busnes drwy Gaergybi. Rydym ni’n sôn, cofiwch, am dros 2 filiwn o deithwyr, 0.5 miliwn o geir, 400,000 o gerbydau cludo nwyddau. Fel y dywedodd tystion wrth y pwyllgor, mae’r broses o symud nwyddau wastad yn dilyn y llwybr hawsaf—y llwybr symlaf. Felly, mae pryder gwirioneddol pe buasai yna ffin feddal rhwng Gogledd Iwerddon a Gweriniaeth Iwerddon, a ffin galed rhwng Cymru a’r weriniaeth, byddai hynny’n negyddol i ni. Mi rybuddiodd Irish Ferries y gallai hynny gael goblygiadau economaidd difrifol ar borthladdoedd Cymru mewn cyflogaeth uniongyrchol ac anuniongyrchol.

Y bygythiad arall wedyn ydy os ydy Prydain yn gadael yr undeb tollau. Rydym ni wedi clywed eisoes, ers creu marchnad sengl yr Undeb Ewropeaidd, neu ei chwblhau, beth bynnag, yn 1993, a chael gwared ar y ‘checks’ tollau ar gerbydau rhwng Cymru ac Iwerddon, mae faint o nwyddau sy’n teithio rhwng Caergybi a Dulyn wedi cynyddu’n aruthrol—bron i 700 y cant ers dechrau’r 1990au. Rydw i am ddyfynnu pryderon dau o’r cwmnïau llongau mawr sy’n gweithredu o borthladd Caergybi—yn gyntaf, Paddy Walsh o Irish Ferries sy’n rhybuddio, ‘we’ cannot revert to pre-1993 Customs Procedures, where all import and export vehicles, would have to be cleared through Customs…. Not only have traffic volumes grown considerably, but the whole process of goods ordering and delivery has changed.’

Mae pobl rŵan yn archebu heddiw a disgwyl cael nwyddau yfory, heb iddyn nhw fod wedi eu storio mewn rhyw warysau anferth fel ers talwm. Nid ydy rhwystrau mewn porthladd yn ffitio i mewn i’r dull modern o fasnachu. Ian Davies, wedyn, o Stena Line Ports sy’n dweud yn glir bod twf masnach rhwng Caergybi ac Iwerddon wedi digwydd oherwydd polisïau o borthladdoedd agored. Mae yna gydbwysedd da iawn, meddai fo rŵan, rhwng nwyddau a theithwyr:

If you disturb one of those flows, you are disturbing the whole business model. And therefore the consequence, instead of having 28 sailings a day, you may end up with a lot less connectivity to Welsh ports.’

Mi fyddai hynny’n ddrwg iawn i ddyfodol Caergybi. Mi fuasai hefyd angen newid strwythur y porthladd petasai yna angen am ‘checks’ newydd. Yn syml iawn, yn ôl rheolwyr y porthladd, nid yw’r lle, nid ydy’r capasiti, ganddyn nhw bellach, ac mi oedd hyn yn un o gasgliadau’r pwyllgor hefyd, roeddwn yn falch iawn o’i weld. Yr hyn a ddywedwyd wrthyf i:

Government has to realise that we cannot magic up additional space in the port if it transpires that full customs border checks are required.

Yn ei dystiolaeth o i’r pwyllgor, hefyd, Ian Davies o Stena yn dweud:

We have some of the largest ferries in Europe coming in….The whole port would come to a grinding halt….It’s physically not possible to do it at the ports presently.’

Rydw i yn dod i ben. Rydw i’n falch bod y Llywodraeth yn derbyn mewn egwyddor argymhelliad y pwyllgor i amlinellu sut y maen nhw’n bwriadu mynd i’r afael â’r diffyg capasiti yma ym mhorthladdoedd Cymru, ond rydw i’n gobeithio yn fawr y cawn ni fwy o gig ar yr asgwrn gan yr Ysgrifennydd Cabinet er mwyn imi allu adrodd yn ôl i reolwyr a staff y porthladd. Rydym ni’n wynebu cyfres o heriau yn y fan hyn. Nid hanes balch ond dyfodol hyderus a ffyniannus rydw i eisiau’i weld i borthladd Caergybi.

Diolch i’r pwyllgor deddfwriaeth ychwanegol am gyflwyno’r ddadl heddiw. Mae’n fater pwysig. Ceir cymhlethdodau economaidd a fydd yn codi’n anochel o Brexit, ac nid wyf yn ceisio eu lleihau. Nid wyf eisiau gweld y problemau hyn yn cael eu gorliwio er mwyn creu effaith wleidyddol oherwydd fy marn i yw bod pobl y DU wedi lleisio barn, ac maent eisiau Brexit; am hynny y gwnaethant bleidleisio, ac am hynny hefyd y gwnaeth Cymru bleidleisio. Felly, efallai fod angen i’n hen gyfaill Eluned Morgan gofio’r canlyniad hwnnw o bryd i’w gilydd. [Torri ar draws.] Iawn, dyna eich barn chi, os ydych yn credu bod etholwyr y DU gyfan mor grediniol â llyncu llwyth o gelwyddau, yna mae hynny’n sicr yn adlewyrchiad o’ch barn ar yr etholwyr, ac nid yw’n adlewyrchiad da iawn. [Torri ar draws.]

Os ydych am ymyrryd, gofynnwch i’r siaradwr.

Diolch.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Na, newydd ddechrau wyf fi, Rhun, ac nid wyf yn mynd i fynd drwyddo gyda’r holl nonsens hwn. Felly, ni ddylem orliwio anawsterau er mwyn creu effaith wleidyddol, ond yn sicr ni ddylem eu bychanu chwaith. Yr hyn sy’n rhaid inni ei wneud yw ystyried yn rhesymegol yr holl oblygiadau economaidd. O ran sefyllfa masnach sy’n pasio drwy borthladdoedd Cymru, os oes unrhyw ffyrdd y gallwn symud yn ystyrlon tuag at geisio datrys y materion hyn, neu o leiaf fynd i’r afael â hwy’n ystyrlon, dylem wneud hynny yn awr, cyn belled ag y gallwn, yn yr amser sydd ar ôl cyn i ni adael yr UE. Dyna oedd y pwyllgor i’w weld yn ei wneud gyda’r adroddiad hwn. Felly, rwy’n meddwl y gall yr adroddiad hwn fod yn ddefnyddiol.

Mae’r adroddiad yn eithaf clir o ran yr hyn y mae’n ei argymell, ac i fod yn deg, nid yw wedi cilio rhag beirniadu gweithredoedd Llywodraeth Cymru hyd yn hyn, neu ei diffyg gweithredu. Dyfynnaf o ragair y Cadeirydd:

‘Roeddem yn siomedig o glywed bod ymgysylltiad Llywodraeth Cymru â’n cyfeillion a’n cymheiriaid yn Iwerddon wedi bod mor brin hyd yma a phwyswn ar Ysgrifennydd y Cabinet i fynd i’r afael â hyn ar fyrder.’

Mae’r Prif Weinidog wedi treulio llawer o amser ers y refferendwm Brexit yn siarad am Brexit a’r holl broblemau y mae’n meddwl ei fod yn eu hachosi. Un mater y mae’n tueddu i sôn amdano bob un tro, yn ddi-ffael, yw mater y ffin rhwng Gweriniaeth Iwerddon a Gogledd Iwerddon. Felly, mae hi braidd yn rhyfedd nodi bod rhagair a ysgrifennwyd gan ei gyd-Aelod Llafur ei hun, David Rees, yn nodi ei fod wedi gwneud cyn lleied i fynd i’r afael â’r mater hwn ei hun. Mae’n ymddangos bod Prif Weinidog Cymru eisiau siarad am ei broblem tan ddydd y farn er mwyn iddo allu cynyddu ofnau pobl, ond nid yw’n ymddangos mewn gwirionedd ei fod yn awyddus i wneud unrhyw beth yn ei gylch. Felly, gobeithio y bydd Gweinidog yr economi, sydd yma heddiw, yn dweud wrthym pa gamau y mae’n bwriadu eu cymryd, ac rwy’n gobeithio er mwyn pawb ohonom ei fod yn bwriadu bod yn fwy rhagweithiol yn hyn o beth nag y mae’r Prif Weinidog wedi bod.

Un pwynt pellach o ragair y Cadeirydd, sy’n crynhoi’r adroddiad. Unwaith eto, rwy’n dyfynnu:

‘Yn ogystal, rydym yn bendant y bydd angen i Lywodraeth Cymru gadarnhau’r amserlen ar gyfer gwaith ar ddatrysiadau technolegol i drefniadau tollau ar gyfer y dyfodol gyda Chyllid a Thollau Ei Mawrhydi a Llywodraeth y DU.’

Mae hwn yn gais eithaf penodol, felly rwy’n meddwl y gellid ymateb iddo’n eithaf penodol. Rydym yn gwybod bod gan Weinidog yr economi afael go dda ar ei bwnc fel arfer, gall roi atebion manwl inni, fel y gwelsom ddoe ac ar sawl achlysur blaenorol, felly efallai y gallai ein goleuo heddiw yn ei ymateb ar y pwynt penodol hwn a nododd y pwyllgor. Wedi’r cyfan, cyfeiriodd David Rees, yn ei gyfraniad, a oedd yn gyfraniad eithaf da yn fy marn i, at yr angen i ddechrau gwneud pethau yn awr. Os ydym yn mynd i wneud rhywbeth, gadewch i ni gael pethau i symud yn awr, ac rwy’n cytuno ag ef.

Dychwelaf at y rhagair i dynnu un pwynt olaf ohono:

‘Yn anad dim, rydym am weld Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda’r sector i baratoi ar gyfer yr amrywiaeth o senarios sy’n gysylltiedig â gadael yr Undeb Ewropeaidd ac felly rydym yn galw arni i lunio trefniadau wrth gefn manwl.’

Rwy’n sylweddoli bod cyfyngiadau o ran yr hyn y gall Llywodraeth Cymru ei wneud. [Torri ar draws.] Wrth gwrs fy mod. Cwyn y Prif Weinidog, a gawsom ganddo eto ddoe, yw na all wneud llawer cyhyd â’n bod yn ansicr beth y mae Llywodraeth y DU am ei wneud. Mae hwnnw’n bwynt rhesymol cyn belled ag y mae’n mynd. Fodd bynnag, o ran sefyllfa porthladdoedd Cymru, rwy’n credu bod camau penodol y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd. Gallai’r camau gweithredu hyn fod yn gamau gweithredu defnyddiol yn hytrach na swnian dibwrpas yn unig.

Rydym wedi clywed gan nifer o bobl am fater dadleoli traffig trwy Ogledd Iwerddon, a fyddai’n golygu y byddai’n osgoi porthladdoedd Cymru. Mae perygl o hynny. Rwy’n cydnabod bod y risg yn bodoli ac mae’n rhaid inni edrych arno, ond rwy’n ddiolchgar i Mark Isherwood hefyd, sy’n aelod o’r pwyllgor hwn—nad wyf fi’n aelod ohono—am egluro nifer o’r pwyntiau’n ymwneud â’r dystiolaeth a glywsant, oherwydd mae ei ragolwg yn llawer mwy optimistaidd. Mae’n sylweddoli bod yna her, fod yna berygl economaidd posibl, ond mae hefyd yn cydnabod bod y dechnoleg yno i’n helpu i oresgyn y risg. Tynnodd sylw hefyd at y ffin rhwng yr Unol Daleithiau a Chanada, lle y ceir traffig enfawr yn croesi, ond oherwydd bod y dechnoleg ar gael, mae’n croesi’n rhydd heb lawer o oedi.

Ardal masnach rydd.

Iawn. Efallai fod gwahaniaethau yn y berthynas fasnachu rhwng yr Unol Daleithiau a Chanada a’n perthynas ni ag Iwerddon, ond y gwir yw nad ydym yn gwybod beth fydd ein perthynas ag Iwerddon yn y dyfodol oherwydd y cwestiwn hwn ynglŷn â’r ardal deithio gyffredin a oedd gennym gydag Iwerddon cyn i’r naill neu’r llall ohonom ymuno â’r UE hyd yn oed. Gallai honno fod ar waith pan fyddwn yn gadael yr UE, felly nid ydym yn gwybod.

A gaf fi ofyn i chi ddod â’ch sylwadau i ben?

Diolch, Cadeirydd, fe ddof â hwy i ben. Y pwynt olaf yw porthladdoedd rhydd—rwy’n credu bod hwnnw’n gysyniad diddorol iawn. Rwy’n falch iawn fod y pwyllgor yn awyddus i ymchwilio i hyn ac mae gennyf ddiddordeb mewn clywed yr hyn sydd gan Weinidog yr economi i’w ddweud am y porthladdoedd rhydd gan fod hwnnw’n gyfle y gallai Brexit ei gyflwyno. Diolch.

Diolch i chi, rydym wedi clywed gan bob plaid bellach. Buaswn yn ddiolchgar iawn pe gallai’r siaradwyr nesaf gadw at yr amser. Joyce Watson.

Fe wnaf fy ngorau, Cadeirydd. Beth bynnag, roeddwn yn aelod o Bwyllgor Menter a Busnes y Cynulliad blaenorol, a chymerais ran yn ymchwiliad 2012 i gysylltedd rhyngwladol trwy borthladdoedd Cymru. Unwaith eto, ym mis Chwefror 2016, adroddodd y pwyllgor hwnnw ar botensial yr economi forol. Wrth gwrs, rydym i gyd yn gwybod bod llawer wedi newid ers hynny. Mae Brexit ar y gorwel ac mae ei oblygiadau’n enfawr i’n porthladdoedd. Felly, rwy’n falch iawn o weld bod y pwyllgor hwn wedi ailedrych ar y mater penodol hwn.

Fel rhywun sy’n cynrychioli Canolbarth a Gorllewin Cymru, ac mae hynny mewn gwirionedd yn golygu y rhan fwyaf o arfordir Cymru, rwy’n deall realiti’r pwnc penodol hwn yn ein hardal. Mae gennym borthladdoedd fel Porth Tywyn, Aberaeron a Phwllheli, dau brif ddoc yn Abergwaun ac Aberdaugleddau, ac maent yn gwbl hanfodol i’r economi, yn enwedig yr economi honno yng Nghanolbarth a Gorllewin Cymru. Rwy’n poeni’n fawr iawn am adael yr undeb tollau, y farchnad sengl, y polisi pysgodfeydd cyffredin a fframweithiau amgylcheddol yr UE, a fydd yn achosi newidiadau dramatig i’r porthladdoedd hynny.

Gwyddom y bydd yna gyfleoedd byd-eang, ond mae’n parhau’n ffaith bod bron i hanner allforion y DU a mwy na hanner y mewnforion yn ôl ac ymlaen i’r UE. Mae’n rhaid i ni gael Brexit yn iawn, ac mae hynny’n golygu peidio â rhwystro masnach wrth y tollau a siecbwyntiau. Mae’n gwbl hanfodol. Mae adroddiad y pwyllgor yn tynnu sylw at y ffaith bod dros 70 y cant o gargo Iwerddon ar hyn o bryd yn mynd drwy Gymru, cargo rolio ar ac oddi ar longau yng Nghaergybi yn bennaf, fel y crybwyllwyd yn barod. Ond mae hynny’n digwydd yn Abergwaun ac ym Mhenfro yn ogystal.

Felly, mae’n weddol amlwg fy mod i’n rhannu pryderon y pwyllgor y byddai ffin feddal rhwng Gogledd Iwerddon a Gweriniaeth Iwerddon yn anfanteisio Cymru er budd porthladdoedd Lloegr a’r Alban gyda’r cysylltiadau hynny â Gogledd Iwerddon. Hynny yw os yw’n ffin feddal, gan nad ydym yn gwybod ar hyn o bryd beth ar wyneb y ddaear y mae’r Llywodraeth hon yn bwriadu ei wneud. Nodaf fod y Prif Weinidog yn ei haraith yn Fflorens unwaith eto wedi tynnu sylw ati ei hun drwy ei distawrwydd ar y cwestiwn enfawr a phroblemus hwn.

Yn ddiweddar, darllenais adroddiadau diddorol ar sut y mae’r ffin rhwng Norwy a Sweden yn gweithredu. Mae Norwy, fel yr oedd sawl cefnogwr Brexit—ac nid wyf fi’n un ohonynt—yn awyddus i nodi yn ystod ymgyrch y refferendwm, yn meddu ar y berthynas fasnachu agosaf sy’n bosibl gyda’r UE heb fod yn rhan o’r bloc mewn gwirionedd. Mae cytundebau ffiniau wedi bod gan y ddwy wlad ers 1959, a rhwng Norwy a’r UE ers 1997, ac eto mae smyglo’n parhau i fod yn broblem enfawr. O ganlyniad, y flwyddyn ddiwethaf yn unig, roedd bron i 0.25 miliwn o wiriadau cerbydau ar y ffin honno. Yn fyr, hyd yn oed heb amgylchiadau unigryw ynys Iwerddon, mae profiad Norwy a Sweden yn awgrymu y bydd cynlluniau ar gyfer ffin ddi-ffwdan rhwng Gogledd Iwerddon a Gweriniaeth Iwerddon yn anodd eu cyflawni.

Serch hynny, mae’n rhaid i ni sicrhau bod porthladdoedd Cymru mor barod â phosibl ar gyfer beth bynnag fydd y trefniant ar ôl Brexit. Mae pobl wedi sôn yma heddiw—felly nid af i fanylder er mwyn arbed peth amser—am yr adroddiad ar y datrysiadau technolegol ar gyfer cyflymu gwiriadau. Nid ydynt yno ar hyn o bryd. Maent ar gael, ond mae’n amlwg nad yw’r seilwaith yno. Ni fuaswn yn dibynnu gormod ar weld y Llywodraeth hon yn rhoi unrhyw arian ychwanegol i Gymru fod yn barod ar gyfer unrhyw beth o gwbl, gan ein bod eisoes wedi’i gweld yn cefnu ar addewidion i ddatblygu seilwaith yng Nghymru hyd yma. Felly, nid wyf yn meddwl o ddifrif y gallwn ddibynnu ar hynny mewn unrhyw ffordd, ond rwy’n cytuno ag un peth yma’n barod, sef y ffaith y byddwn yn gwylio’n ofalus iawn—

Rhybudd, Joyce, rwy’n meddwl.

[Yn parhau.]—yn Sir Benfro beth fydd patrymau pleidleisio’r ddau AS y mae arnynt esboniadau i’w hetholwyr ynglŷn â’u camau gweithredu, sy’n diogelu swyddi a dyfodol y bobl sy’n dibynnu arnynt yn Sir Benfro.

Rwy’n gobeithio y cydymffurfir â fy nghais i gadw at yr amser o hyn ymlaen. Simon Thomas.

Diolch, Cadeirydd. A gaf fi beidio ag ailadrodd rhai o’r materion sydd wedi cael sylw eisoes, a siarad yn benodol dros borthladd Aberdaugleddau yn fy rhanbarth? Clywsom yn awr mai Caergybi yw’r porthladd mwyaf o ran teithwyr, ond Aberdaugleddau yw’r porthladd mwyaf o ran ynni, ac mae tua 5,000 o swyddi yn dibynnu ar yr ynni a ddaw trwy borthladd Aberdaugleddau. Ond mae datblygiadau a chyfleoedd eraill yno yr hoffwn fynd ar eu trywydd yng nghyd-destun yr adroddiad hwn—adroddiad da iawn gan y pwyllgor—hefyd. Nid wyf am ailadrodd yr hyn a ddywedwyd am Brexit a’r angen i gadw ffin feddal rhwng Cymru ac Iwerddon—rwy’n credu bod hynny’n glir iawn yn y sylwadau a wneuthum mewn ymyriad ar y Cadeirydd—ond hoffwn ddweud hyn hefyd: oni fyddai’n eironig pe baem yn cael gwared ar y tollau ar bont Cleddau rhwng y ddwy ochr i borthladd Aberdaugleddau, mewn ardal fenter, ar yr un pryd ag y cawn dollau’n dod i mewn ar nwyddau sy’n dod trwy’r porthladd, neu unigolion sy’n dod trwy’r porthladd? Rwy’n credu bod hynny mor eironig ac mor amharchus, os caf ei roi felly bron, o economi Cymru a’r modd y mae angen inni ddatblygu’r economi yn ein porthladdoedd, ac Aberdaugleddau yn arbennig.

Nawr, un o’r pethau sy’n datblygu yn Aberdaugleddau yw’r datblygiadau ynni amgen yno, ac felly rydym am weld—. Ac mae cysylltiad yma â’r cynllun morol yr hoffem ei weld gan Lywodraeth Cymru. Rydym am weld rhyw fath o benderfyniad ar y morlyn llanw, oherwydd bod yna gwmnïau peirianneg ym mhorthladd Aberdaugleddau a allai fod yn rhan o ddatblygu morlyn llanw ym mae Abertawe ac yn ehangach. Ddydd Gwener, rwy’n edrych ymlaen at ymweld â Ledwood Engineering a dadorchuddio WaveSub sy’n digwydd yno—dyfais ynni’r tonnau arall amgen. Felly, gwyddom am gyfoeth ein moroedd, nid yn unig o ran pysgod ond o ran ynni ac o ran twristiaeth, a’r porthladdoedd yw’r pyrth i fanteisio ar yr economi honno. Gobeithiaf y gwelwn—. Yr wythnos nesaf, rwy’n meddwl, bydd yna ddatganiad gan Lywodraeth y DU ar ddatblygiad diwydiannol gwyrdd a glân o ryw fath. Gadewch i ni weld a fydd ymrwymiad yno i’r morlyn llanw, sef yr hyn yr ydym o ddifrif am ei weld.

Rwy’n meddwl bod yna ddau gyfle hefyd i Aberdaugleddau yr hoffwn eu gweld yn cael eu harchwilio ymhellach gan Lywodraeth Cymru. Cymerwch bysgota, i ddechrau: yn draddodiadol nid yw wedi cael ei weld fel peth mawr yr ydym yn arbenigo arno yng Nghymru, ond y rheswm am hynny yn y bôn yw bod ein cwotâu pysgota wedi cael eu gwerthu i’r Belgiaid dros y 40 mlynedd diwethaf. Pan fyddwn yn ailgyflunio, wrth adael yr Undeb Ewropeaidd, mae angen inni ofyn i ni ein hunain a allwn wneud rhywbeth ynghylch cwota—sef glanio ein cwota, os ydych chi’n gweld beth rwy’n ei feddwl—a allwn gael ffordd debyg i’r un y mae Llywodraeth yr Alban wedi bod yn ei hawgrymu, fod yn rhaid i rywfaint o gwota Cymru gael ei lanio ym mhorthladdoedd Cymru, felly unwaith eto, gallwn roi stamp ‘wedi’i lanio yng Nghymru’ neu ‘wedi’i lanio ym mhorthladd Aberdaugleddau’ ar bethau a thyfu ein pethau ein hunain—mwy o brosesu pysgod a syniadau eraill yn ymwneud â hynny. Nid yw’r bae Chesapeake y mae David Melding yn sôn amdano’n bell o Aberdaugleddau. Gellid glanio llawer o’r pysgod cregyn yno, eu prosesu yno—yn ogystal â chysylltiadau â diwydiant pysgod cregyn a diwydiant pysgota Iwerddon, gan gynnwys ffermio pysgod, sy’n datblygu yn Iwerddon ac maent angen marchnadoedd i ddod trwy Gymru. Felly, mae yna gyfle i ddatblygu ein diwydiant pysgota ac i adolygu’r rheol 10m ynghylch cychod hefyd, oherwydd mae hynny’n rhywbeth sydd newydd ei ymgorffori mewn deddfwriaeth Ewropeaidd. Yn ein porthladdoedd, gallwn adolygu hynny.

Mae’r ail syniad eisoes wedi cael ei grybwyll rwy’n meddwl, sef y syniad o borthladdoedd rhydd. Nawr, fel arfer, mewn undeb tollau, ni fyddech eisiau porthladdoedd rhydd mewn gwirionedd os oes gennych floc masnachu mawr. Ond mae yna gyfle i edrych ar feysydd a ddiffinnir yn fanwl lle nad oes toll neu dollau cartref mewn grym, yn cael eu codi, er mwyn caniatáu i nwyddau gael eu cludo drwyddynt. Gall hwn fod yn ateb ymarferol o ran y ffin rhwng Iwerddon a Chymru. Gall fod yn ateb, ac un o’r ardaloedd y gellid ei roi ar waith ynddi yw Aberdaugleddau. Pe bai Llywodraeth Cymru’n datblygu’r syniad o borthladd rhydd, rwy’n siŵr y byddai Caergybi a hefyd maes awyr Cymru Caerdydd â diddordeb mawr mewn gweld sut y gellid datblygu hynny. Ond mae’n ateb ymarferol posibl er mwyn datgloi rhai o’r anawsterau sydd ynghlwm wrth adael yr undeb tollau, er yr hoffwn gofnodi fy nghred y dylem aros yn yr undeb tollau, fel y ffordd fwyaf priodol ac ymarferol o ymdrin â phorthladdoedd a Brexit.

Felly, rwy’n gobeithio, beth bynnag sy’n digwydd, y byddwn yn rhoi sylw i’n porthladdoedd yng Nghymru fel ysgogwyr economaidd go iawn ac fel ardaloedd sy’n cyflogi llawer iawn o bobl yn fy rhanbarth ac rwyf am weld Llywodraeth Cymru yn bod o ddifrif yn eu cylch. O ran hynny, rwy’n croesawu’r adroddiad yn fawr iawn, gan ei fod o leiaf yn rhoi hyn ar y map gwleidyddol.

Da iawn, Simon. Fe enilloch chi. Neil Hamilton.

Diolch, Cadeirydd. Rwyf wrth fy modd yn dilyn Simon Thomas, mae ei areithiau bob amser yn llawn gwybodaeth ac yn ddiddorol, ac nid yw heddiw’n eithriad. Cymeradwyaf yn gynnes yr hyn a ddywedodd am y cyfle y bydd gadael yr undeb tollau yn ei roi inni o ran porthladdoedd rhydd.

Diolch i Eluned Morgan nid yn unig am y cyhoeddusrwydd ychwanegol drwy fy enwi yn ei haraith, ond hefyd am ddod â safbwynt Gweriniaeth Iwerddon i’r blaen yn y ddadl hon. Dyma adroddiad ardderchog gan y pwyllgor, rwy’n meddwl, am ei fod yn deg iawn ac yn gytbwys, ond mae’n tynnu sylw at rai problemau pontio a allai fod yn ddifrifol yn sgil penderfyniad Prydain i adael yr UE. Cymeradwyaf David Rees, fel Cadeirydd y pwyllgor, am fod yn batrwm o amhleidioldeb pleidiol, os caf ei roi felly, ac am wneud cyfraniad go iawn i’r ddadl hon yn fwy cyffredinol. Oherwydd, os na cheir cytundeb gyda’r UE, mae hwn yn fater difrifol iawn i Weriniaeth Iwerddon yn ogystal â Chymru—yn llawer mwy difrifol, efallai, i Weriniaeth Iwerddon, nag i ni, gan fod 50 y cant o allforion Iwerddon yn dod i Brydain. Mae 90 y cant o olew a nwy Iwerddon yn dod o Brydain, trwy Aberdaugleddau, i raddau helaeth iawn. Allforir gwerth £15 biliwn o nwyddau i’r DU. Mae hanner allforion cig eidion Gweriniaeth Iwerddon yn dod i Brydain, a 42 y cant o’i holl allforion bwyd a diod. Mae 50 y cant o gludwyr nwyddau Iwerddon yn gwasanaethu gwledydd cyfandir Ewrop dros bont dir y Deyrnas Unedig, ac mae 30 y cant o’r traffig yn nwyddau wedi’u hoeri. Felly, o ystyried yr oedi a fuasai’n anochel o ganlyniad i geisio dod o hyd i lwybrau eraill o’r porthladdoedd a ddefnyddir ar hyn o bryd, ceir risgiau difrifol iawn i Weriniaeth Iwerddon, sy’n ei gwneud hi’n fwy o syndod byth o bosibl fod y Comisiwn Ewropeaidd mor anhyblyg yn y trafodaethau hyn. A yw’r Gwyddelod yn mynd i’w chael hi’n well na’r Groegiaid ym meddyliau’r Comisiwn Ewropeaidd, Monsieur Barnier a Monsieur Juncker a’u cydweithwyr?

Nid wyf erioed wedi bod o dan unrhyw gamargraff ynglŷn â’r trafodaethau hyn mewn gwirionedd oherwydd bod yr UE, ar ôl bod yn brosiect gwleidyddol yn hytrach nag un economaidd o’r cychwyn cyntaf, er gwaethaf y ffaith mai’r Gymuned Economaidd Ewropeaidd oedd ei henw’n wreiddiol—yr hyn sy’n amlwg yn flaenllaw ym meddyliau’r negodwyr ar ran yr UE yw’r cyrchfan a welant yn y pen draw, sef gwladwriaethau ffederal Ewrop, na chefnogodd neb ym Mhrydain mohono erioed, ac ni ofynnwyd i neb erioed mewn unrhyw ran arall o Ewrop. Iddynt hwy, pris bach i’w dalu yw gwledydd bach er mwyn cyflawni eu hamcanion gwleidyddol cyfandirol mawreddog. Felly, credaf y dylid gresynu at y ffaith bod y Llywodraeth heb gychwyn ar y trafodaethau hyn yn disgwyl methu, ac felly wedi gwastraffu’r naw mis neu flwyddyn ddiwethaf pan allai fod wedi bod yn gwneud paratoadau i ymdrin â’r problemau ymarferol difrifol iawn y cyfeiriwyd atynt yn y ddadl hon, ac sy’n sicr yn galw am eu datrys ar fyrder—neu mae angen eu datrys ar fyrder os na cheir cytundeb—dros yr ychydig fisoedd nesaf.

Rwy’n credu bod y datblygiadau technolegol y cyfeiriodd Mark Isherwood atynt yn ei araith yn cynnig ateb rhannol i’r broblem, ac yn sicr, maent yn lliniaru’r anawsterau a fydd yn codi, ac mae profiad gwledydd eraill, fel Canada, y Swistir, Norwy, Sweden—mae gan yr Almaen, yn wir, drefniadau tebyg drwy’r systemau gweithredwyr economaidd awdurdodedig, a grybwyllwyd yn yr adroddiad. Ond yn bersonol rwy’n credu bod pob rheswm dros gredu, os yw aelod-wladwriaethau’r Undeb Ewropeaidd yn barod i roi pwysau ar y Comisiwn, gellid dod i gytundeb. Yr hyn sydd bob amser wedi fy rhyfeddu yw pa mor ddiymadferth yw’r aelod-wladwriaethau wrth wynebu’r ymgyrch tuag at undeb ffederal gan y Comisiwn pan fo’n bygwth eu buddiannau cenedlaethol domestig eu hunain—mewn rhai achosion, yn achos gwledydd de Ewrop, yn ddramatig tu hwnt yn wir. Nid wyf am weld Gweriniaeth Iwerddon yn dioddef o ganlyniad i Brexit fwy nag wyf fi am weld Prydain yn dioddef o ganlyniad i Brexit. Dylem gael y cysylltiadau agosaf posibl gyda’n cymdogion daearyddol, nid yn lleiaf oherwydd yr angen i gynnal y broses heddwch yng Ngogledd Iwerddon. Rwy’n credu y byddai’n drosedd pe bai’r Undeb Ewropeaidd, drwy ei anhyblygrwydd, yn peryglu hynny i gyd, ond mae hynny’n sicr yn bosibilrwydd.

Rwy’n credu bod yr adroddiad hwn yn cynnig y ffordd ymlaen yn ymarferol i ymdrin â’r problemau hyn, ac edrychaf ymlaen at glywed eglurhad Ysgrifennydd y Cabinet o’r gwahanol gwestiynau y mae’n eu codi a’r feirniadaeth a wnaed yn yr adroddiad.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith—Ken Skates.

Diolch, Dirprwy Lywydd dros dro.

Fe wnaiff hynny’r tro.

Ardderchog. Hoffwn ddiolch i’r Cadeirydd ac aelodau’r pwyllgor am eu hymchwiliad ac am eu hadroddiad. Rwy’n credu ei bod yn deg dweud bod porthladdoedd Cymru ar hyn o bryd yn gwneud yn well na’r disgwyl gyda thros 11 y cant o gyfanswm y nwyddau a gludir drwy’r DU yn cael eu trin gan borthladdoedd Cymru a thros 70 y cant o’r cargo i ac o Iwerddon, Prydain Fawr a’r UE ehangach yn pasio trwy borthladdoedd yng Nghymru. Felly, mae’n amlwg fod y sector eisoes yn gwneud cyfraniad mawr tuag at ein huchelgais o greu Cymru unedig, gysylltiedig, gynaliadwy, a mwy ffyniannus hefyd.

Mae hwn yn amser pwysig inni wrth inni edrych ymlaen at ddatganoli swyddogaethau sy’n gysylltiedig â phorthladdoedd o dan Ddeddf Cymru y flwyddyn nesaf, yn ystod ein Blwyddyn y Môr. Daw datganoli â chontract newydd rhwng y sector a Llywodraeth Cymru, a bydd y berthynas estynedig honno’n ein galluogi i weithio gyda’n gilydd i fanteisio ar y cyfleoedd sydd o’n blaenau.

Mae porthladdoedd yng Nghymru wedi cael llwyddiant mawr gydag amgylchedd masnach a’r farchnad. Rwy’n credu ei bod yn hanfodol cynnal yr amgylchedd hwnnw. Rwyf am sicrhau bod yr amodau cywir ar waith i alluogi porthladdoedd i gyflawni hyd yn oed mwy o lwyddiant, ond rhaid inni gydnabod yr ansicrwydd sydd o’n blaenau yn dilyn y penderfyniad i adael i’r UE. Mae hyn yn creu heriau unigryw.

Yn ein Papur Gwyn, rydym wedi nodi’n glir beth yw ein blaenoriaethau ar gyfer Brexit, gan gynnwys pwysigrwydd hanfodol osgoi tarfu ar ein masnach. Rydym hefyd wedi pwysleisio y byddai unrhyw newidiadau i reolau mudo a/neu reolau tollau yn cael effaith uniongyrchol a phwysig ym mhorthladdoedd Cymru, ac mae adroddiad y pwyllgor yn tynnu sylw at ddifrifoldeb yr effeithiau posibl hyn.

Yr allwedd i reoli’r bygythiadau a’r cyfleoedd hyn yw sicrhau ymgysylltiad agos a chydweithredol rhwng yr holl bartïon perthnasol, ac rwy’n falch o fod wedi derbyn holl argymhellion y pwyllgor, naill ai’n llawn neu mewn egwyddor.

Y thema gyffredin sy’n cysylltu pob argymhelliad yw’r angen i weithio mewn partneriaeth, boed tuag at sicrhau nad yw trefniadau tollau’n anfanteisio porthladdoedd Cymru neu tuag at ystyried datrysiad TG. Bydd y dull hwn yn ein galluogi i hyrwyddo a diogelu cyfleoedd economaidd morol a chynyddu ffyniant trwy Gymru.

Mae Llywodraeth Cymru yn bod yn rhagweithiol yn y maes hwn. Yn ogystal â’r fforymau ymgysylltu sefydledig sy’n bodoli eisoes rhwng Llywodraethau, busnesau a’r sector, rydym wedi gofyn i Lywodraeth y DU sicrhau eu bod yn ymgysylltu â ni, gyda phorthladdoedd Cymru, a chyda busnesau perthnasol ar faterion tollau.

Mae’r dull hwn, sy’n cael ei gefnogi’n llawn gan grŵp porthladdoedd Cymru, yn ein galluogi i ddeall effaith ymarferol y trefniadau tollau newydd yng Nghymru, o ran porthladdoedd ac o ran y goblygiadau economaidd ehangach i fusnesau yng Nghymru. Wedyn, gallwn benderfynu, cyn gynted ag y bo modd, ar y cyfuniad cywir o atebion sydd eu hangen i sicrhau masnach mor ddi-ffwdan ag y bo modd. Ein prif flaenoriaeth yn y gofod hwn a gadwyd yn ôl yw gweithio gyda phorthladdoedd yng Nghymru i ddylanwadu ar Lywodraeth y DU i symud tuag at y trefniadau tollau a thariffau mwyaf buddiol a fydd yn darparu twf i’n porthladdoedd a’r economi ehangach yn ogystal â gwella gweithgaredd masnachol ledled Cymru.

Byddwn yn parhau i gydweithio’n agos â’r sector ar y bygythiadau a’r cyfleoedd a allai effeithio ar ein gallu i ddiogelu a gwella rôl porthladdoedd yn dilyn Brexit, a byddwn yn parhau i bwysleisio wrth Lywodraeth y DU yr angen i sicrhau nad yw porthladdoedd Cymru dan anfantais annheg o ganlyniad i unrhyw drefniadau ffiniau gwahanol posibl, fel yr argymhellwyd yn adroddiad y pwyllgor.

Fel yr argymhellwyd yn yr adroddiad, byddwn hefyd yn parhau i weithio’n agos gyda phartneriaid eraill megis Llywodraeth Iwerddon i asesu goblygiadau Brexit ac i archwilio heriau a chyfleoedd i’r ddwy ochr, ac rwy’n falch o fod wedi cael cyfle i ymwneud yn bersonol â Shane Ross, fy swyddog cyfatebol ar draws y dŵr, i drafod cynllunio ar gyfer perthynas ar ôl Brexit. Mae Cymru yn darparu cyswllt strategol ag Iwerddon i weddill y DU a thir mawr Ewrop. Bydd sicrhau bod y cyswllt hwnnw’n cael ei gynnal o fudd i bob parti, fel y nododd yr Aelodau’n gywir.

Ers cyhoeddi adroddiad y pwyllgor, mae Llywodraeth y DU wedi nodi ei dull a ffafrir o symleiddio trefniadau tollau ar ôl Brexit a ddoe cyhoeddodd Bapur Gwyn ar dollau ynghyd â Phapur Gwyn ar fasnach. Mae’r Papur Gwyn ar dollau’n nodi cynlluniau i ddeddfu ar gyfer cyfundrefnau tollau, TAW ac ecséis annibynnol y bydd eu hangen ar y DU ar ôl iddi adael yr UE, yn ogystal â manylion y cynlluniau wrth gefn rhag ofn y ceir ‘dim bargen’. Mae’r sylwadau cryf a wnaethom ni a diwydiant mewn perthynas â masnach ddi-ffwdan wedi eu clywed, rwy’n meddwl, ond mae sut y bydd hynny’n gweithio’n ymarferol yn parhau i fod yn aneglur, yn enwedig os ceir ‘dim bargen’, ac mae’n rhaid rhoi blaenoriaeth o hyd i ddod i gytundeb gyda’r UE. Yn syml iawn, ni all busnes fforddio wynebu unrhyw risg o oedi gormodol neu weinyddu ar gyfer gwiriadau tollau newydd. Rydym mewn perygl o weld masnach bwysig yn cael ei cholli i borthladdoedd yn yr Alban a gogledd Lloegr, ac mae llawer o’r nwyddau sy’n croesi o Iwerddon i Gaergybi yn ddarfodus ac maent i’r cyfeiriad arall, felly bydd unrhyw oedi—unrhyw oedi hir—yn drychinebus. Rwy’n cydnabod bod y papur i’w weld yn mynd i’r afael â chwestiwn ffin feddal a chaled a’r niwed posibl i borthladdoedd Cymru drwy bwysleisio na all yr ateb i osgoi ffin galed rhwng Gogledd Iwerddon ac Iwerddon olygu gosod ffin dollau newydd rhwng Gogledd Iwerddon a Phrydain Fawr. Ond unwaith eto, mae sut y bydd hynny’n gweithio’n ymarferol yn parhau i fod yn aneglur, ac rwy’n poeni bod Papur Gwyn y Bil tollau yn ei hanfod yn cynnig cyflwyno trefniadau manwl drwy is-ddeddfwriaeth.

Fel y mae nifer o’r Aelodau wedi nodi, mae’r Papur Gwyn hefyd yn rhoi llawer o ymddiriedaeth mewn technoleg i ddarparu’r ateb i fasnach ddi-ffwdan. Efallai’n wir y gwnaiff hynny, ond rwy’n credu bod dull o weithredu risg uchel yma, nad yw’n gadael unrhyw le i gamgymeriadau neu oedi mewn maes lle nad yw hanes blaenorol Llywodraeth y DU yn dda. Ar ben hynny, nid yw manylion y datrysiad TG arfaethedig wedi cael eu datgelu’n llawn, ac felly mae’n ei gwneud hi’n amhosibl asesu’n gywir beth yw’r gost ar hyn o bryd.

Dirprwy Lywydd Dros Dro, gallaf sicrhau’r Aelodau y byddwn yn ystyried ac yn ymgysylltu ar fanylion pellach drwy’r ddau Bapur Gwyn ac yn rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i’r Cynulliad wrth i ddatblygiadau fynd yn eu blaenau. O ran y pwynt ynglŷn â phorthladdoedd rhydd, hoffwn ddweud nad yw ardaloedd o’r fath wedi eu cyfyngu’n ffisegol i borthladdoedd, ond rydym yn ymgysylltu’n rhagweithiol â’r sector ac â phorthladdoedd unigol ar botensial ardaloedd rhydd, a byddwn yn ceisio dylanwadu ar safbwynt Llywodraeth y DU wrth i’r sefyllfa honno ddod yn glir.

Diolch yn fawr. Galwaf ar David Rees i ymateb i’r ddadl.

Diolch, Cadeirydd. A gaf fi ddiolch i’r holl Aelodau? Fel y dywedodd Russell George, mae’n braf cael Aelodau nad ydynt ar ein pwyllgor yn cymryd rhan yn y ddadl y prynhawn yma mewn gwirionedd. Ac a gaf fi ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith am ei ymateb, yn enwedig i rai o’r sylwadau a gafodd sylw gennym heddiw?

Fe af drwy ychydig o bethau. Amlygodd Eluned Morgan oblygiadau presennol y rheolau tollau heddiw—ac mae’n hynod o bwysig—ond tynnodd sylw hefyd at rywbeth nad oedd pobl yn ei sylweddoli o bosibl: pan aethom i Iwerddon, gwnaethom dynnu eu sylw at y goblygiadau posibl i borthladdoedd Iwerddon. Oherwydd pe baent yn penderfynu mynd drwy lwybr Gogledd Iwerddon, gan y bydd busnesau’n dewis y llwybr gyda’r lleiaf o ymwrthedd, wrth gwrs byddai goblygiadau i borthladdoedd Dulyn a Rosslare yn ogystal. Nid oeddent wedi meddwl am hynny hyd yn oed ar y pwynt hwnnw, felly rwy’n meddwl ei bod yn werth cael y trafodaethau hyn, a gobeithio hefyd fod y gwaith a wnaethom wedi helpu Llywodraeth Iwerddon i edrych ar yr agwedd honno.

Mae gadael yr undeb tollau’n ddinistriol, ond mae’n ymddangos mai dyna’r ffordd yr ydym yn mynd. Ond mae pawb wedi bod yn siarad am—fe ddewisaf un pwnc—datrysiadau TG; mae pawb yn siarad am y peth. I chi wybod, roeddwn yn arfer darlithio mewn peirianneg meddalwedd a datblygu meddalwedd. Rwy’n gwybod bod fy nghyd-Aelod Mike Hedges hefyd wedi bod yn y byd TG. Gallaf ddweud wrthych nad yw’n hawdd creu datrysiad ar gyfer hyn, ac os yw pobl yn credu y gallant ei wneud yn gyflym, ac os oes ganddynt ddatrysiadau yn rhywle arall oherwydd ei fod yn gweithio yn rhywle arall, mae’n ddrwg gennyf, mae’r cymhlethdodau, yr anawsterau, y gofynion gwahanol, gwahanol gyfleusterau—nid yw’n trosglwyddo’n awtomatig. Mae hwn yn ddatrysiad anodd a chymhleth iawn. Mae’n hirdymor, ac ni ellir ei wneud mewn 12 mis, sef yr amser y soniwch amdano. Bydd, efallai y bydd yn ddatrysiad yn y tymor hwy, ac yn y diwedd fe gyrhaeddwn yno, ond nid oni bai ein bod yn gallu cael hyn yn iawn erbyn mis Mawrth 2019.

Do, tynnwyd sylw at y bont dir—bydd y DU yn dal i fod yn bont dir, yn ôl pob tebyg. Siaradwyd am y dewisiadau o fynd drwy Cherbourg. Roedd amserlen y croesiad fferi yn her iddynt, ond ni wnaethant ddiystyru’r opsiwn mewn gwirionedd o fynd fwyfwy drwy ogledd Iwerddon, ac felly dyna oedd ein pryder: y byddai’r opsiwn hwnnw ar gael i ni ac iddynt hwy oherwydd y gwahanol drefniadau a allai fod ar waith.

Rhun, rydych yn canolbwyntio yn naturiol ar yr effaith ar Gaergybi a chymunedau yn eich ardal eich hun. Gallai gael effaith ddinistriol, os nad ydym yn ofalus, ar Gaergybi a’r cymunedau o amgylch Caergybi, a’r busnesau a’r bobl sy’n gweithio yno. Nid oeddem eisiau gweld Caergybi, y dref gyfan yn y bôn, yn dod yn faes parcio ar gyfer lorïau, sef yr hyn a allai ddigwydd. Oherwydd gadewch i ni gofio un peth: pan fydd problemau yn Calais, beth sy’n digwydd yng Nghaint? Mae’r M20 yn cau ac yn dod yn faes parcio mawr ar gyfer lorïau. Nid ydym am ddatrysiadau fel hynny yn unman. Mae angen i ni fynd i’r afael â’r materion hyn yn awr i wneud yn siŵr nad yw’n digwydd.

Simon, ydy, unwaith eto mewn gwirionedd mae ein hadroddiad yn canolbwyntio i raddau helaeth ar y fferïau lle y caiff cargo ei rolio arnynt ac oddi arnynt, ond rydych yn hollol iawn fod porthladdoedd yn ymdrin â meysydd eraill. Ceir llawer o borthladdoedd cargo yng Nghymru, ac mae’n rhaid ystyried pysgota a’r goblygiadau i bysgota hefyd, gan fod cyfleoedd gan Aberdaugleddau i edrych ar sut y gellir newid y cwotâu pysgota a sut y gall y diwydiant pysgota yn Aberdaugleddau newid hefyd mewn gwirionedd. Mae’n bwysig. A Joyce—yr effaith ar y diwydiannau morol gwahanol ar draws yr ystod gyfan, ym mhob man yn y rhanbarth hwnnw. Ie, rydych chi’n iawn: cael Brexit yn iawn, dyna’r neges sy’n rhaid i ni ei hanfon, ond nid wyf yn credu bod y Llywodraeth yn gwneud hynny ar hyn o bryd—ac rwy’n siarad am Lywodraeth y DU yma, nid Llywodraeth Cymru.

A gaf fi droi, efallai, at fy nghyd-Aelodau—[Torri ar draws.] Ie, Mark.

Ar y TG, fe gofiwch, sawl mis yn ôl, fod Irish Ferries wedi dweud wrthym eu bod, ymysg eraill, yn trafod â Chyllid a Thollau EM ynglŷn â datrysiadau TG. Oni fyddech chi, fel fi, yn gobeithio, erbyn hyn, y byddai Llywodraeth Cymru wedi ymwneud â hyn er mwyn sefydlu pa ddatrysiadau TG oedd yn cael eu hystyried gan Gyllid a Thollau EM, fel y corff a fydd yn penderfynu ar hyn yn y pen draw?

Wel, rydych chi’n hollol iawn, mae’n bwysig cael y safbwyntiau o ran ble rydym ni gyda dadleuon ynglŷn â datrysiad TG rhwng CThEM a chyrff a grwpiau a sefydliadau eraill; mae’n rhaid iddo fod yn hanfodol. Ond rwy’n meddwl—yn wir, roeddent yn dweud wrthym nad oeddent hwy hyd yn oed yn meddwl y byddent yn llwyddo i’w wneud mewn pryd, a dyna’r broblem fwyaf. Felly, mae’n rhaid inni gael rhywbeth rhwng nawr a’r adeg honno.

Gareth Bennett, diolch i chi am gyfeirio at fy rhagair—hoffwn pe na bawn wedi ei ysgrifennu yn awr, weithiau—ond a gaf fi eich atgoffa, fel Cadeirydd pwyllgor, nad wyf yn wleidyddol? Dyna nod y pwyllgor. Mae pwyllgorau’n myfyrio ar y materion ac yn adrodd i’r Cynulliad. Nid ydym yn lleisiau Llywodraeth nag unrhyw barti arall, lleisiau’r Cynulliad ydym ni. Dyna’r gwaith, a dyna a wnaethom. Ac rydych yn siarad am beidio â bod yn wleidyddol, ac yna’n treulio amser maith yn bod yn union hynny, ond dyna ni.

Neil, fe soniaf amdanoch, felly fe gewch sylw gennyf fi hefyd. Diolch am ddweud bod hwn yn adroddiad teg a chytbwys; rydym yn ceisio cadw at hynny. Ac rydych yn iawn, mae yna effaith enfawr i Iwerddon, yn ogystal—gallai hyn gael effaith enfawr ar Iwerddon, felly mae’n bwysig ein bod yn mynd i’r afael â’r mater a’n bod yn gweithio gydag Iwerddon i fynd i’r afael â’r mater hwn. Ond fe’i colloch hi wedyn a bwrw iddi i refru am Gomisiwn yr UE ddim yn gwneud cytundebau. Wel, mae’n ddrwg gennyf, roeddech yn mynd mor dda, ond dyna ni.

A chithau hefyd, Cadeirydd, ond rydym yn mynd yn brin o amser.

Dau eiliad—wel, 10 eiliad. Ysgrifennydd y Cabinet, diolch i chi am eich atebion. Yn amlwg, mae yna rai meysydd y mae angen i ni eu harchwilio ymhellach ar y mater hwn. Ond mae gennyf un cwestiwn i chi: fe sonioch am Lywodraeth y DU a gofyn iddynt ymuno yn y fforwm; a gaf fi ofyn, a ydynt wedi gwneud hynny? A ydynt mewn gwirionedd wedi dweud, ‘Ydym, rydym yn awyddus i gymryd rhan’? Oherwydd mae’n bwysig eu bod yn dechrau gwrando ar yr hyn sy’n digwydd yma yng Nghymru. Diolch i chi, bawb.

Y cwestiwn yw: a ddylid nodi adroddiad y pwyllgor? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.