Felly, rŷm ni'n cyrraedd y datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Lywodraeth Leol a Gwasanaethau Cyhoeddus, a'r datganiad hwnnw ar lywodraeth leol. Rwy'n galw ar yr Ysgrifennydd Cabinet i wneud ei ddatganiad. Alun Davies.

Diolch yn fawr. Llywydd, rwy'n credu mewn Llywodraeth Leol. Cefais fy magu mewn tŷ lle'r oedd fy nau riant yn gweithio yn darparu gwasanaethau lleol yn Nhredegar. I mi, nid yw Llywodraeth Leol yn ymwneud yn unig â strwythurau a llinellau ar fapiau. I mi, mae'r drafodaeth hon yn ymwneud â phobl, ac mae'n ymwneud â phwy ydym ni fel pobl.

Hoffwn inni drafod a dadlau sut yr ydym ni'n cryfhau ac yn grymuso cymunedau a chynghorau ledled Cymru. Cytunaf gyda'r bobl hynny sydd wedi dadlau bod angen inni ddatganoli pwerau, nid yn unig i Gymru, ond ledled Cymru hefyd. Rwyf eisoes wedi gofyn i arweinwyr cyngor pa bwerau newydd ac ychwanegol y mae arnyn nhw eu heisiau i ddarparu gwasanaethau o ansawdd uchel yn well ac i ddylanwadu ar ddyfodol y cymunedau y maen nhw'n eu cynrychioli.

Rwyf wedi ymrwymo i ddarparu mwy o bwerau i lywodraeth leol Cymru ac rwyf eisiau rhoi'r pwerau newydd hynny i gynghorau sy'n gadarn ac yn ddigon cynaliadwy i'w defnyddio. Rwy'n gobeithio y bydd hon yn drafodaeth fuddiol a chadarnhaol. Yn rhy aml yn y gorffennol, mae pob un ohonom ni wedi canolbwyntio dim ond ar yr heriau sy'n wynebu cynghorau, boed y rheini yn rhai ariannol neu fel arall. Rwy'n gobeithio y gallwn ni ganolbwyntio ar y cyfleoedd y gallwn ni helpu i'w creu ar gyfer awdurdodau lleol yng Nghymru—cynghorau sydd â mwy o ryddid a phwerau, sy'n fwy beiddgar ac yn fwy arloesol, ac a all gyflwyno'r atebion gorau ar gyfer eu cymunedau a llunio'u dyfodol.

Rydym ni i gyd eisiau gweld mwy o bobl yn dod i lywodraeth leol i wasanaethu fel cynghorwyr. Mae arnom angen cynghorwyr, hen a newydd, sy'n adlewyrchu amrywiaeth ein cymunedau ac sy'n egwyddorol, yn alluog ac egnïol, yn gweithio'n galed i wella bywydau pobl er gwell. Rydym ni i gyd hefyd eisiau gweld dadlau democrataidd ac atebolrwydd grymus yn ymwreiddio yn y cymunedau a wasanaethwn. Ac mae hynny'n cynnwys cynghorau cymuned a thref, sy'n chwarae rhan bwysig wrth gyflwyno llywodraeth leol gref. Er bod swyddogaeth cynghorwyr a'u perthynas â'r cymunedau y maent yn eu cynrychioli wedi newid yn ddramatig dros y 10 mlynedd diwethaf, nhw o hyd yw curiad calon llywodraeth leol. Mae gan gymunedau ddisgwyliadau uchel ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus ac mae cynghorwyr ledled Cymru yn gwneud rhai dewisiadau anodd iawn. Rwyf eisiau sicrhau y cânt eu cefnogi, eu cydnabod a'u gwobrwyo yn ôl eu hangen a'u haeddiant ar gyfer y swyddogaeth hanfodol y maent yn rhan ohoni yn ein democratiaeth.

Llywydd, nid wyf yn credu y gellir adeiladu'r weledigaeth hon o lywodraeth leol rymus, gadarn ac egnïol heb gael trafodaeth o ddifrif ynglŷn â strwythurau llywodraeth leol. Mae ar Gymru angen awdurdodau lleol cryf, effeithiol, a grymus y gallant ymdopi â chynni parhaus ac adeiladu strwythurau democrataidd lleol sy'n addas i'r cenedlaethau i ddod. Mae angen i'n hawdurdodau lleol gael y capasiti a'r gallu i ddatblygu a gweithredu'r atebion newydd beiddgar a fynnir gan yr heriau cynyddol y maent yn eu hwynebu.

Rwy'n gwybod bod llywodraeth leol wedi gwneud rhai ymdrechion gwirioneddol i newid, i addasu ac i fuddsoddi ar gyfer y dyfodol. Ond rwyf hefyd yn deall yn wyneb toriadau Llywodraeth y DU, mai dim ond hyn a hyn o ddewisiadau sydd ar gael ar gyfer sicrhau cynaliadwyedd gwasanaethau lleol yn y dyfodol. Mae derbyniad cyffredinol na all pethau barhau fel y maent a chydnabyddiaeth gyffredinol na fyddai mwy o arian, hyd yn oed pe bai ar gael, o reidrwydd yn datrys yr holl broblemau hyn.

Mae cydweithio'n rhanbarthol yn parhau'n hanfodol. Mae'n ganolog i'n model o ddarparu addysg a gwasanaethau cymdeithasol, ac mae llywodraeth leol wedi arwain hyn yn rhagweithiol drwy gyfrwng y bargeinion dinesig a'r bargeinion twf. Rhaid i hyn barhau, ac rwy'n gwybod bod arweinwyr llywodraeth leol yn parhau i fod wedi ymrwymo i weithio'n rhanbarthol. Rwyf wedi ymrwymo i weithio gyda llywodraeth leol i sicrhau newid. Rwyf eisoes wedi cyhoeddi cynigion i gynyddu cyfranogiad ac i wella'r broses ddemocrataidd i bawb yng Nghymru, a byddaf yn parhau i weithio'n galed i gyflwyno'r gyd-weledigaeth hon.

Mae'r ymgynghoriad ar y Papur Gwyrdd yr wyf yn ei lansio heddiw yn nodi'r cynigion i edrych ar y posibilrwydd o greu cynghorau cryfach, mwy o faint. Mae'r Papur Gwyrdd yn nodi'r gwahanol ddewisiadau i'w trafod ynglŷn â sut y gellir cyflawni hyn. Mae'r dewisiadau hyn yn cynnwys trefniadau uno gwirfoddol, dull gweithredu fesul cam gyda'r rhai sy'n mabwysiadu hynny yn gyntaf yn uno yn gyntaf, ac yna awdurdodau eraill, neu yn olaf, raglen gynhwysfawr i greu strwythur newydd ar gyfer llywodraeth leol.

Llywydd, mae dod ag awdurdodau lleol at ei gilydd, gan wneud amrywiaeth o newidiadau er mwyn adfywio'r broses ddemocrataidd gyda'r bwriad o gryfhau swyddogaeth aelodau etholedig, yn cynnig cyfle inni greu sefydliadau cyhoeddus o ansawdd uchel sy'n gynaliadwy ac yn atebol yn ddemocrataidd, ac sy'n gallu ymdrin â llawer o'r newidiadau a'r heriau economaidd a chymdeithasol sy'n wynebu ein cymunedau nawr, ac yn y dyfodol.

Mae'n bwysig, fel rhan o'r ddadl hon, gael cynllun cytunedig ar gyfer dyfodol llywodraeth leol. Er y credaf fod cynllun o'r fath ar gyfer y dyfodol yn hanfodol, rwy'n barod i drafod ei ffurf. Mae'r Papur Gwyrdd yn nodi ffordd o fynd ati sy'n adlewyrchu meddylfryd Comisiwn Williams ac yn adeiladu ar adborth o'r ymgynghoriadau blaenorol i ysgogi trafodaeth i gytuno ar sut i fynd ati. Rwy'n cydnabod bod nifer o heriau wrth greu awdurdodau cryfach, mwy o faint. Nid yw'r heriau hyn yn rhai amhosib eu goresgyn; maent yn gymhleth, o bosib, a bydd eu goresgyn yn gofyn am ymrwymiad ac arweinyddiaeth ar bob lefel o Lywodraeth. Fodd bynnag, ynddynt eu hunain, nid ydynt yn rhesymau dros osgoi gwneud newidiadau i helpu i drawsnewid a chynnal ein gwasanaethau cyhoeddus ar gyfer y dyfodol.

Credaf fod gan lywodraeth leol y weledigaeth a'r uchelgais i drawsnewid ein cymunedau a bod angen i ni, Lywodraeth Cymru, eu galluogi i wireddu'r uchelgeisiau hynny. Rwy'n gwneud cynigion heddiw, ond rwyf yn parhau'n ymroddedig i gael sgwrs a byddwn yn croesawu unrhyw gynigion ychwanegol gan eraill. Llywydd, gobeithio yn awr y gallwn ni gael y sgwrs gadarnhaol, adeiladol a gobeithiol honno ynglŷn â sut yr ydym ni'n grymuso ac yn cryfhau llywodraeth leol ar gyfer y dyfodol.

Llywydd, heddiw, fe'n galwyd ni lefarwyr am 10:30 i gyfarfod ag Ysgrifennydd y Cabinet i drafod y cynigion ar gyfer y dyfodol, ac rwy'n diolch i Ysgrifennydd y Cabinet am hynny. Mae wedi dadlau ers iddo ymgymryd â'i swydd bod arno eisiau gwneud hynny gyda pharch llwyr, ac mae hynny'n rhywbeth y mae arnom ni eisiau gweithio tuag ato, mewn modd cadarnhaol, wrth gamu i'r dyfodol. Fodd bynnag, mae'n rhaid imi fod yn onest, i gyflwyno wedyn Bapur Gwyrdd 70 tudalen o hyd gydag ychydig iawn o amser i'w ddarllen ac i allu craffu yn uniongyrchol, nid yw'n rhoi llawer o amser inni, ac rwy'n credu bod hynny'n dangos diffyg parch. Fodd bynnag, rydym ni'n symud ymlaen; rydym ni yn y sefyllfa yr ydym ni ynddi, ac mae gennym ni gwestiynau'r llefarwyr yfory, felly yn ddiamau byddaf yn holi ynghylch rhai o'r pwyntiau mwy dadleuol.

Ond, wyddoch chi, gall diwygio ym mha bynnag fodd, a sut bynnag y mae'n ofynnol, fod yn ddadleuol, yn enwedig o gofio bod hon yn ymgais arall eto gan eich Llywodraeth i fynd i'r afael â system fethedig o lywodraeth leol, ac mae hi wedi methu dan Lywodraeth Lafur Cymru. Nid wyf yn rhoi'r bai ar ein staff gweithgar, ein swyddogion na'n haelodau etholedig ym mhob un o'r 22 awdurdod. Y bai am 20 mlynedd o redeg ein system llywodraeth leol i gyflwr a ddisgrifiwyd gan Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru fel gweld gwasanaethau

'yn cael eu gwasgu hyd yr eithaf ac mae’r cyhoedd yn...rhwystredig wrth dalu mwy o dreth cyngor ac eto’n gweld gwasanaethau cymunedol allweddol yn cael eu torri neu'n cau'—.

Yn wir, mae'n arwyddocaol nad oes unrhyw sôn mewn gwirionedd am wella ansawdd gwasanaethau i drigolion lleol, nid oes sôn am yr egwyddorion sylfaenol sy'n ofynnol gydag unrhyw ddiwygio, o lywodraethu ariannol, atebolrwydd democrataidd ac uniondeb ariannol. Rydym ni'n gwybod bod y sefyllfa gyfan ar hyn o bryd yn anghynaladwy a bod yn rhaid i rywbeth newid. Unwaith eto, dyna'r hyn y mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn ei ddweud.

Y maes mwyaf mewn llywodraeth leol lle gellid gwneud arbedion ymlaen llaw heb ailstrwythuro cynhwysfawr yw drwy weithio ar y cyd mewn gwasanaethau cefn swyddfa, a chrybwyllwyd hynny gyda'r holl gyrff rheoleiddio ac eraill sy'n awyddus ein bod yn darparu gwasanaethau cyhoeddus effeithiol ledled Cymru. Gyda hynny nid oes angen unrhyw newid i ddeddfwriaeth, nid yw'n effeithio ar gynrychiolaeth ddemocrataidd a gallai ddechrau ar unwaith. Mae'r agweddau cefn swyddfa ar lywodraeth leol wedi cael eu halltudio i dudalennau 41 a 42 y Papur Gwyrdd, ac rydych chi'n cael yr argraff ei fod yn ôl-ystyriaeth. Mae hynny, i mi, yn dweud cyfrolau bod Llywodraeth Lafur Cymru nid yn unig wedi andwyo ein gwasanaeth iechyd ers datganoli, ond oherwydd diffyg gweledigaeth strategol ac arweinyddiaeth, mae gennym ni bellach system ddarniog iawn o wasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru.

Rydych chi'n cyfeirio at gomisiwn Williams yn eich Papur Gwyrdd, gan dynnu sylw at rai o'r problemau sy'n wynebu llywodraeth leol. Eto i gyd, nid yw'n cydnabod llawer o'r 62 o'r argymhellion eraill a wnaed gan y comisiwn hwnnw.

Dyma bellach fydd y drydedd ymgais a'r trydydd cyhoeddiad o fwriad eich llywodraeth chi o chwarae'r ffiniau —rwy'n golygu ad-drefnu llywodraeth leol. Dros y saith mlynedd diwethaf, yn fy swyddogaeth fel llefarydd y Ceidwadwyr Cymreig ar Lywodraeth Leol, mae'r portffolio hwn wedi newid dwylo yn y Cabinet ddim llai na phum gwaith gyda thri model gwahanol o ddiwygio Llywodraeth Leol yn y dyfodol. Mae'n debyg mai fy nghwestiwn cyntaf i Ysgrifennydd y Cabinet ei hun yw: a ydych chi'n credu, mewn gwirionedd, y byddwch chi hyd yn oed yn dal i fod yn y swydd i weld unrhyw ddiwygio sylfaenol a chadarnhaol yn y dyfodol?

Yn 2016, adroddwyd hefyd bod eich rhagflaenydd, Mark Drakeford, wedi addo i arweinydd Cyngor Sir Gaerfyrddin y byddai ei gyngor yn uned ar wahân am o leiaf 10 mlynedd, gan gefnogi yn hytrach y dewis o weithio'n rhanbarthol. Cawn wybod bellach fod y Papur Gwyrdd yn ceisio cael gwared ar weithio rhanbarthol ac, wrth wneud hynny, rydych yn taflu cynghorau, a'u staff, i fwy o ansefydlogrwydd ac ansicrwydd.

Nawr, rwy'n credu bod hyn yn golygu tri chynnig ar gyfer diwygio Llywodraeth Leol mewn dwy flynedd. Mae nifer y cyhoeddiadau ac ymgynghoriadau a restrir yn Atodiad A—wyth mewn dwy flynedd—yn dangos pa mor hir fu'r daith o adeg cyhoeddi adroddiad Williams i'r sefyllfa bresennol. Yn sicr ni fu'n uniongyrchol. Rwy'n nodi'r dewisiadau a amlinellir yn y papur gwyrdd ac o'r farn mai un yn unig sy'n diogelu awdurdodau lleol rhag uno gwirfoddol. A oedd sicrwydd eich rhagflaenydd i Gyngor Sir Gaerfyrddin, felly, yn anghywir o ran dewis 1 ac uno gwirfoddol? Nawr bod y rhain yn bosibiliadau unwaith eto, a fyddwch chi'n dechrau trafod gyda'r awdurdodau hynny, a beth ydych chi wedi ei wneud hyd yn hyn ar gyfer y rhai a gyflwynodd gynigion ar uno gwirfoddol o'r blaen, i wneud yn iawn i'r rhai a daflwyd yn ddiseremoni o'r neilltu gan Weinidog, wel, Cabinet blaenorol, ar y pryd?

O ran dewisiadau 2 a 3, rydym ni'n wynebu yr un pryderon ynghylch y broses wirioneddol tuag at uno. Ble mae eich dadansoddiad cost ar gyfer gweithredu'r system a fydd, i bob pwrpas, yn gweld 22 awdurdod lleol mewn gwirionedd yn lleihau i 10? Ynglŷn â chysoni'r dreth gyngor, prin iawn yw'r sôn am hynny yn y papur hwn. Dywed fod cydgyfeirio wedi digwydd, ac, yn y rhan fwyaf o leoedd, bod y gwahaniaethau heddiw yn fach ac ni ddylai hyn fod yn broblem nad oes modd ei datrys. Ond rydym yn gwybod, yn Sir Fynwy, er enghraifft, ar gyfer eiddo band E, mae'n £300 yn llai nac ym Mlaenau Gwent. Ac rydych chi mewn difrif calon eisiau uno Blaenau Gwent, Torfaen gyda Sir Fynwy. Rydym ni'n gwybod beth yw gwreiddyn hyn. Mae hyn yn ymwneud â gweithio gyda system etholiadol newydd, yn y dyfodol. Ac mae hyn yn—mae hyn yn ddiwygio gwleidyddol. Does a wnelo ddim â darparu gwasanaethau da i'n pobl.

O ran pwyllgorau pontio ac awdurdodau cysgodol, mae gennym yr un cwestiynau ag yn y Cynulliad diwethaf. Sut y byddant yn atebol? Beth fydd y gost? Pwy fydd yn eu diogelu ac yn eu cynllunio ymhell ymlaen llaw? Rwy'n sylwi ichi esbonio eich bod yn bwriadu datganoli pwerau sylweddol i awdurdodau lleol—mae wedi cymryd 20 mlynedd mewn gwirionedd ichi hyd yn oed ystyried gwneud hynny—er enghraifft, defnydd tir, cynllunio, tai, sgiliau, trafnidiaeth a'r amgylchedd, yn ogystal â materion yn ymwneud ag arian, cyllid a threthu. Ysgrifennydd y Cabinet, mae hyn yn amrywiaeth sylweddol iawn, ac rwy'n dal i fod, mewn gwirionedd, yn amheus ynghylch a yw'r Llywodraeth hon yn barod amdani. Yn y bôn, cynnig mwy o ffyrdd i drethu ein trigolion lleol sy'n gweithio'n galed—rydym ni'n gwybod bod grŵp Llafur Cymdeithas Llywodraeth Leol yn Lloegr wedi galw am dreth gyngor uwch, treth gwerth tir newydd a threth gwesty, felly a wnaiff ef—

A gaf i ofyn ichi ddod â'ch cwestiynau i ben? Rydych chi bellach wedi cymryd hirach nag Ysgrifennydd y Cabinet. Felly, os gallwch chi ddirwyn eich cwestiynau i ben.

Iawn. Iawn. Gyda'ch cynigion ar gyfer awdurdodau lleol mwy, a yw Ysgrifennydd y Cabinet yn rhagweld y caiff cynghorwyr eu hethol gan gynrychiolaeth gyfrannol neu y cyntaf i'r felin? Hoffem gael ateb i hynny heddiw. Ac, yn olaf, a wnewch chi gadarnhau faint o arweinwyr cyngor sydd wedi gofyn i chi adael llonydd i'w cynghorau ac mewn gwirionedd i barhau gyda'r model presenol o 22 awdurdod lleol? Faint o arweinwyr cyngor, Ysgrifennydd y Cabinet, mewn gwirionedd? Diolch.

Rwy'n credu y bydd yr Aelodau drwy'r Siambr gyfan yn falch o glywed bod gan y Ceidwadwyr Cymreig gwestiwn neu ddau ar ddiwedd hynny. Byddaf yn dweud wrth yr Aelod imi orffen fy natganiad gyda'r geiriau fy mod yn gobeithio y gallwn ni gael sgwrs gadarnhaol, adeiladol a gobeithiol bellach. Efallai fod hynny, ynddo'i hun, yn obeithiol. Mae'r Aelod wedi rhestru nifer o ymgynghoriadau a'r broses y buom drwyddi dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf. Yr hyn na soniodd amdano yw'r ffaith nad yw hi wedi cefnogi dim un o'r cynigion hynny, nac ychwaith wedi cyflwyno unrhyw gynigion ei hun. Wyddoch chi, nid yw'n ddigonol—. A gadewch imi ddweud hyn, gadewch imi ddweud hyn yn gwbl, gwbl eglur: mae'n ymateb annigonol i'r heriau y mae llywodraeth leol yn eu hwynebu i wneud dim amgenach na dweud ac ailadrodd yr areithiau a wnaed flwyddyn a dwy flynedd yn ôl. Mae hynny'n ymateb annigonol. Mae'n ymateb annigonol. Mae'n ymateb annigonol. Mae'n ymateb annigonol i'r hyn a gynigir heddiw, a'r hyn a gynigir yn y Papur Gwyn hwn. Gadewch imi ddweud hyn: mae'r Aelod dan sylw, y Blaid Geidwadol—[Torri ar draws.] Rydych chi wedi gofyn y cwestiynau; rwyf yn eithaf parod i eistedd os nad ydych chi'n barod i wrando ar yr atebion. Gadewch imi ddweud hyn: mae'r Ceidwadwyr yn disgrifio ein system llywodraeth leol yn system sydd wedi methu a system sydd wedi torri. Rwy'n gwrthod hynny. Rwy'n gwrthod y disgrifiad hwnnw. Rwy'n ei wrthod yn llwyr. Rwy'n gwrthod ei beirniadaeth o arweinwyr llywodraeth leol, ac rwy'n gwrthod ei beirniadaeth o'r ffordd y mae llywodraeth leol ar hyn o bryd yn cael ei rheoli yng Nghymru. Yr hyn yr wyf eisiau ei wneud yw nid edrych am anawsterau ac edrych am yr agweddau hynny lle mae heriau yn wynebu llywodraeth leol. Yr hyn yr wyf eisiau ei wneud yw edrych ar ddyfodol llywodraeth leol a bod yn gadarnhaol am y dyfodol hwnnw.

Mae'r Aelod yn gofyn am systemau pleidleisio, ac mae'n defnyddio iaith pur wael er mwyn disgrifio ei phryderon. Ond rhaid imi ddweud wrthi, gwnes y datganiad hwnnw— [Torri ar draws.] Gwnes y datganiad hwnnw—gwnes y datganiad hwnnw, ym mis Ionawr, ynglŷn â systemau etholiadol. Nid ydym wedi diwygio hynny mewn unrhyw ffordd o gwbl, ac mae hynny yn ffurfio rhan o sail yr hyn yr ydym ni'n ei ddweud heddiw. Ond gobeithio y bydd y Ceidwadwyr yn cefnu ar arfer oes ac yn edrych tuag at ddyfodol cadarnhaol ar gyfer llywodraeth leol yng Nghymru. Rwy'n gobeithio y byddant yn rhan o'r broses hon—nid ydyn nhw wedi bod hyd yn hyn, ond rwy'n gobeithio y byddant yn gwneud hynny. A gadewch imi bwysleisio eto, Llywydd, proses Papur Gwyrdd yw hon. Nid terfyn sgwrs; mae'n ddechrau sgwrs. Rwyf eisiau clywed, a byddaf yn ceisio mynd ati'n rhagweithiol i glywed, nid yn unig yr hyn y mae pobl wedi ei ddweud am y cynigion a wnaf yn y ddogfen hon, yn y Papur Gwyrdd hwn, ond cynigion y mae eraill yn dymuno eu gwneud yn ogystal â'r cynigion sydd ganddyn nhw i rymuso awdurdodau lleol, cynigion sydd ganddyn nhw i wneud llywodraeth leol yn fwy cadarn a mwy pwerus yn y dyfodol, cynigion sydd ganddynt er mwyn datganoli mwy o bwerau o'r lle hwn i lywodraeth leol ledled Cymru, cynigion sydd ganddyn nhw i wella'r modd y caiff gwasanaethau eu darparu, a chynigion sydd ganddyn nhw er mwyn cryfhau a grymuso atebolrwydd democrataidd a'n dadleuon democrataidd lleol ledled Cymru. Mor wahanol i'r Ceidwadwyr, pryd bynnag y gofynnir y cwestiynau anodd, y cyfan a glywn yw distawrwydd byddarol.

Ges innau, fel yr Ysgrifennydd Cabinet, fy magu mewn cartref ble roedd fy nau riant yn gweithio i gyngor lleol, yn darparu gwasanaethau lleol i bobl a phlant yng Ngwynedd. Rydw i wedi bod yn gynghorydd cymuned ac yn gynghorydd sir, ac rwyf yn rhannu barn yr Ysgrifennydd Cabinet ynglŷn â phwysigrwydd llywodraeth leol. Dyma'r rhwyd sy'n ceisio diogelu ein pobl a'n cymunedau mwyaf bregus. Mae'r dasg yn mynd yn gynyddol anodd wrth i bolisïau llymder frathu, ac mae gen i'r parch mwyaf i'r gwaith sy'n cael ei gyflawni gan ein cynghorau lleol ar draws Cymru.

Felly, beth yn y byd sydd yn mynd ymlaen yn rhengoedd y Llywodraeth hon? Heddiw, rydym ni'n cael cadarnhad o dro u-bedol pellgyrhaeddol ynglŷn â dyfodol ein cynghorau. Wedi dwy flynedd o fynd i un cyfeiriad dan arweinyddiaeth Mark Drakeford, wele Ysgrifennydd Cabinet newydd yn dod â Phapur Gwyrdd gerbron sydd yn dro pedol syfrdanol. Mae'r saga hon—yn wir, y ffars hon—yn gofyn cwestiynau sylfaenol am allu'r Llywodraeth hon i lywodraethu yn effeithiol, ac yn gofyn cwestiynau sylfaenol am yr arweinyddiaeth bresennol.

Fe gofiwch chi ym Mehefin 2015 cafwyd cyhoeddiad gan Leighton Andrews, y Gweinidog llywodraeth leol ar y pryd, a oedd yn cynnig creu wyth neu naw awdurdod lleol allan o'r 22 yng Nghymru. Fe gofiwch chi'r storm o brotest a ddaeth yn sgîl hynny, ac, erbyn cyhoeddi maniffesto Llafur, cyn etholiadau Cynulliad 2016, roedd hynny wedi mynd i'r gwellt—nid oedd yna ddim ymrwymiad i'r nifer o gynghorau yr hoffai Llafur eu gweld yn cael eu creu. Ac meddai Unison ar y pryd:

Rydym mewn cyflwr o ansicrwydd... mae'r gweithlu yn bryderus ac yn ofni'r dyfodol.

Fe gollodd Leighton Andrews ei sedd yn y Rhondda ym Mai 2016, yn sgîl buddugoliaeth swmpus fy ffrind Leanne Wood, arweinydd Plaid Cymru. Daeth Mark Drakeford yn Ysgrifennydd Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol ac roedd yna gynigion newydd ar y bwrdd. Roedd uno cynghorau, drwy Ddeddf, wedi mynd, ac roedd rhanbartholi mandadol o rai gwasanaethau yn opsiwn canolog i weledigaeth Drakeford. A dyma ni, bron i dair blynedd yn ddiweddarach, ac o dan oruchwyliaeth Ysgrifennydd Cabinet newydd eto—y trydydd Ysgrifennydd Cabinet Llywodraeth Leol mewn tair blynedd. A dyma ni, yn ôl i fap tebyg iawn i un Leighton Andrews. Roedd ganddo fo wyth neu naw cyngor newydd; heddiw, 10 cyngor newydd sydd ar y bwrdd.

Felly, mi hoffwn i ofyn: pam fydd uno cynghorau yn mynd i ddenu cefnogaeth y tro yma pan fethwyd y tro diwethaf? A fedrwch chi gadarnhau bod yr amserlen yn opsiwn 2 yn golygu bod gan gynghorau tan 2027 i uno? Rydw i'n meddwl bod Janet Finch-Saunders wedi gofyn y cwestiwn, ond wnes i ddim clywed yr ateb. Roedd Mark Drakeford wedi gwarantu na fyddai yna newid am 10 mlynedd. Eisoes, rydw i'n cael negeseuon yn gofyn am gadarnhad o hynny, felly mi fuaswn i'n falch iawn petaech chi'n gallu cadarnhau hynny. Ynglŷn â'r pwerau newydd a fydd yn cael eu datganoli i'r cynghorau newydd yma, beth fydd y pwerau yma? Ac a fydd yna gyllid yn mynd efo'r pwerau hynny? Ac yn olaf, a fydd eich Llywodraeth yn gwneud dadansoddiad o faint fydd yr opsiwn o uno cynghorau yn ei gostio?

I gloi, mae yna dri pheth yn glir. Unwaith eto, mae llywodraeth leol mewn limbo. Unwaith eto, mae gweithwyr yn ansicr am eu dyfodol. Unwaith eto, rydym ni'n mynd rownd a rownd mewn cylchoedd yn ailgylchu cynigion, yn ailgychwyn sgwrs sydd wedi ei chynnal yn aflwyddiannus o'r blaen, a dim arwydd o gynnydd o du'r Llywodraeth aneffeithiol yma.

Rydw i'n dal yn mynd i fod yn cymryd fy optimism ymlaen gyda'r math o atebion rydym ni'n eu cael, achos beth rydw i'n clywed gan y llefarydd Plaid Cymru yw ailadrodd hanes; araith hanesyddol, ond ddim yn cynnig unrhyw syniadau newydd. Dyna beth nad ydym ni'n gweld yn y drafodaeth yma. Nid oes un o'r gwrthbleidiau rydym ni wedi clywed ganddyn nhw yn barod—nid oes ganddyn nhw unrhyw syniadau o gwbl am sut rydym ni'n mynd i symud ymlaen.

A gaf i ddweud hyn? A gaf i ddweud hyn yn glir? Rydw i wedi bod yn siarad gydag arweinwyr cyngor ar draws Cymru, yn cynnwys arweinwyr Plaid Cymru, ac a gaf i ddweud hyn wrthych chi: nid oes neb sydd yn mynd i ddweud eu bod nhw'n hapus gyda'r sefyllfa bresennol ac yn credu bod y strwythur presennol yn gynaliadwy yn y dyfodol? Ac mae'n rhaid i fi wynebu hynny. Mae'n rhaid i fi wynebu hynny. Mae'n bosibl i chi edrych yn ôl i'r etholiadau diwethaf, ond mae'n rhaid i fi edrych i'r dyfodol, ac mae'n rhaid i fi edrych ymlaen, ac mae'n rhaid i fi meddwl amboutu'r math o strwythur a fydd yn rhoi sicrwydd i'r gweithwyr cyngor ac i'r bobl sy'n derbyn y gwasanaethau lleol.

Nid yw hi'n ddigonol, felly, i beidio â chymryd rhan yn y drafodaeth yna amboutu'r dyfodol. Fe wnaf i ddweud hyn wrthych chi: rydw i eisiau chwilio am gytundeb gyda llywodraeth leol. Nid ydw i eisiau gwthio newid trwyddo oni bai bod yna gefnogaeth am hynny. Rydw i eisiau treulio amser yn cael y sgyrsiau yma. Rydw i eisiau treulio amser yn arwain y drafodaeth yma. Rydw i eisiau cael y math yma o drafodaeth ar draws Cymru i sicrhau ein bod ni yn cael cytundeb yn y pen draw, so bod yna gytundeb ar y ffordd ymlaen. Ac rydw i'n fodlon buddsoddi amser i wneud hynny, ac rydw i'n fodlon buddsoddi adnoddau, fel Llywodraeth, i sicrhau ein bod ni yn cael y cytundeb yna. Ond, mae'n rhaid i ni hefyd gael arweinyddiaeth. Mae'n rhaid i ni hefyd gael arweinyddiaeth, ac nid yw hi'n ddigonol i edrych yn ôl. Pan rydych chi'n trio arwain, mae'n rhaid i chi edrych o'ch blaen chi.

Rydw i'n trafod ar hyn o bryd y math o bwerau y gallem ni eu trosglwyddo i lywodraeth leol, ac mi fyddaf i'n gwneud datganiad ar hynny pan rydw i mewn sefyllfa i wneud hynny. Mae'r Aelod yn gofyn a fydd cyllid ar gyfer y pwerau newydd yma. Wrth gwrs, mae rhai o'r pwerau yma yn gallu codi eu cyllid eu hunain. Mae'n dibynnu ar sut mae llywodraeth leol yn defnyddio'r pwerau newydd. Felly, rydw i eisiau edrych ar sut rydym ni'n creu pecyn gwahanol, newydd ar gyfer llywodraeth leol, ac rydw i'n mynd i chwilio am gytundeb gyda llywodraeth leol. Ond, rydw i'n mynd i sicrhau bod y cytundeb yma yn gytundeb gydag uchelgais—uchelgais ar gyfer lywodraeth leol, uchelgais ar gyfer y dyfodol, ac uchelgais am beth rydym ni'n gallu gwneud fel gwlad.

Diolch i chi am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy'n gwybod eich bod yn ymwybodol iawn o'm pryderon dwfn iawn i am effaith ceisio ailstrwythuro llywodraeth leol ar raddfa eang yn ystod cyfnod o gyni. A gaf i achub ar y cyfle hwn i atgoffa Ysgrifennydd y Cabinet bod Torfaen yn y Cynulliad diwethaf wedi cyflwyno cynnig ar gyfer uno gwirfoddol, a gafodd ei wrthod? Felly, does dim diffyg parodrwydd o gwbl i gydweithio yn Nhorfaen. Mae gennyf rai cwestiynau. Fy mlaenoriaeth yw goroesi'r blynyddoedd hyn o gyni gan geisio sicrhau'r gwasanaethau cyhoeddus gorau posib. Nawr, rydym yn gwybod bod gwasanaethau dan straen, ond a gaf i ofyn i Ysgrifennydd y Cabinet: ble mae'r dystiolaeth bod hyn oherwydd strwythur, yn hytrach nag effaith cynni a galw cynyddol, na fydd lliniaru ar y naill na'r llall drwy ad-drefnu? A gaf i ofyn beth yw amcangyfrifon Llywodraeth Cymru—? Rwy'n tybio bod y Papur Gwyrdd wedi ei gostio. Beth yw costau ad-drefnu, a sut y telir amdano, o ystyried y prinder adnoddau presennol? A ydych chi'n cytuno â mi, Ysgrifennydd y Cabinet, fod y bargeinion dinesig a chydweithio o fathau eraill yn dangos, gyda negodi a dyfalbarhad, y gall gweithio rhanbarthol, yn wir, gael effaith?

Daeth y Dirprwy Lywydd (Ann Jones) i’r Gadair.

Ydy, mae gweithio rhanbarthol yn rhan hanfodol a phwysig o'r hyn yr ydym yn ei wneud. Nid y naill neu'r llall mohono, os mynnwch chi. Mae hyn yn ymwneud â chreu'r unedau llywodraethu gyda'r capasiti a'r gallu strategol i rymuso ac i sbarduno gweithio rhanbarthol. Roeddech chi a minnau yn cefnogi uno arfaethedig Torfaen a Blaenau Gwent yn y Cynulliad blaenorol, ac rwy'n credu y gwnaethoch chi a minnau siarad o blaid hynny ar y pryd. Yn sicr, gwnaeth y ddau ohonom ni gyfarfod arweinwyr ein priod gynghorau ar y pryd, ac yn sicr rhoddwyd cymorth iddyn nhw fwrw ymlaen â hynny. Rwy'n credu bod y ddau ohonom yn rhannu'r siom na ddigwyddodd hynny ar y pryd, ac yn sicr mae hynny'n rhywbeth y byddaf yn ceisio ei wneud yn awr.

Wrth ateb y cwestiwn blaenorol gan lefarydd Plaid Cymru, rwy'n gobeithio y bûm yn eglur iawn, iawn mai'r hyn yr wyf yn ceisio ei wneud yma yw ceisio cael cytundeb ar sut i ddatblygu'r materion hyn. Nid yw'n golygu sefydlu proses drwy'r Papur Gwyrdd hwn heddiw ac yna ddewis un o'r posibiliadau hynny. Mae'n ymwneud â sefydlu'r drafodaeth, creu fframwaith ar gyfer y drafodaeth honno, creu cyfle ar gyfer y drafodaeth honno, ac yna, o ran y cynigion y cytunwn ni arnyn nhw, y byddwn yn eu trafod ar ddiwedd y broses hon, byddwn yn datblygu'r rheini yn ddeddfwriaeth. Nawr, ar hyn o bryd, dydyn ni ddim yn y sefyllfa honno. Dydyn ni ddim yn y sefyllfa mewn gwirionedd i roi ichi rai o'r atebion manwl yr ydych chi wedi gofyn amdanynt, oherwydd dydyn ni ddim wedi gwneud y penderfyniad hwnnw. Yr hyn nad wyf i eisiau ei wneud—a dyma'r hyn nad wyf i eisiau ei wneud o gwbl y prynhawn yma—yw terfynu sgwrs gyda chasgliadau'r sgwrs honno. Yr hyn yr wyf eisiau ei wneud heddiw yw dechrau'r sgwrs honno a chael trafodaeth nid yn unig ynglŷn â'r dewisiadau yr wyf yn eu cynnig yn y fan yma—yr hyn yr wyf yn ei gynnig yma yn y Papur Gwyrdd hwn—ond os daw cynllun gan Torfaen, Blaenau Gwent neu rywle arall, yna gadewch i mi ddweud: rwy'n hapus iawn, iawn i ystyried hynny. Nid yw'r ystyriaeth y byddwn yn ei rhoi i'r materion hyn yn gyfyngedig i'r tri chynnig yn y Papur Gwyrdd. Nid yw'n gyfyngedig i un cynnig neu i nifer o gynigion. Cyfle yw hwn i bobl gyflwyno'r cynigion hynny, cyflwyno'r syniadau hynny, a bod yn greadigol yn union fel mae'r Aelod dros Torfaen yn awgrymu y bu llywodraeth leol yn greadigol yn y ffordd yr aeth i'r afael â'r bargeinion dinesig a gweithio rhanbarthol mewn ffyrdd eraill. Mae hwn yn gyfle i gael y drafodaeth honno—y drafodaeth ehangach honno, y drafodaeth gadarnhaol honno, y drafodaeth greadigol honno, y drafodaeth gyfoethog honno, a'r hyn nad wyf i eisiau ei wneud heddiw yw gorffen y drafodaeth honno, terfynu'r drafodaeth honno neu gyfyngu ar y drafodaeth honno.

Diolch i'r Gweinidog am y datganiad heddiw, a hefyd am y sesiwn wybodaeth yn gynharach heddiw. Bu'r diwygiadau y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu eu gwneud i lywodraeth leol yn yr arfaeth yn hir, fel yr ydym ni wedi clywed gan gyfranwyr eraill, ac ie, dyma'r trydydd Gweinidog sydd bellach wedi gweithio arnynt. Felly, mae'r Gweinidog presennol wedi etifeddu mater anodd, ac rwy'n credu y bydd y rhan fwyaf o bobl mewn llywodraeth leol yng Nghymru yn teimlo rhyddhad, i ryw raddau, ein bod wedi cyrraedd y sefyllfa hon heddiw—hynny yw, bellach mae gennym ni fap o gynghorau arfaethedig. Yr hyn y mae'r rhan fwyaf o arweinyddion cyngor ei eisiau yw rhywfaint o sicrwydd ar gyfer eu sector yn y blynyddoedd i ddod. Felly, er bod gennym ni bellach Bapur Gwyrdd, gall pethau newid o hyd, ac maen nhw'n amodol ar ymgynghori, a gobeithio y byddwn cyn bo hir yn gwybod sut y bydd y map terfynol o gynghorau Cymru yn edrych. Nawr, nid yw hynny'n golygu na fydd dadlau ynglŷn â pha gynghorau fydd gennym ni yn y pen draw. Crybwyllodd Janet yn gynharach heddiw y posibilrwydd o gastiau gwleidyddol. Nawr, ni wnaf i ddefnyddio'r un term, ond gwyddom fod hynny bob amser yn bosib pan fydd ffiniau yn newid. Ond rwy'n credu bod pryderon gwirioneddol sydd bob amser yn debygol o ddeillio o'r math hwn o ad-drefnu.

Er enghraifft, efallai y bydd gan drigolion yn Sir Fynwy, sy'n wledig i raddau helaeth, bryderon dilys ynghylch y cynnig arfaethedig i uno gyda dau gyngor yn y Cymoedd dwyreiniol, sef Torfaen a Blaenau Gwent. Efallai fod pryder hefyd ym Mro Morgannwg am y cynnig i uno â Chaerdydd—problem fawr yw bod Caerdydd yn ddinas sy'n ehangu o ran poblogaeth, a byddai cynllunwyr yng Nghaerdydd wrth eu bodd yn meddiannu'r caeau gwyrdd sy'n weddill yn y Fro. Ond, efallai na fydd llawer o bobl sy'n byw yn y Fro yr un mor awyddus. Rwy'n siŵr bod materion eraill y bydd yn rhaid i chi ymdrin â nhw, Gweinidog.

Mae Rhondda Cynon Taf yn gyngor mawr fel y mae—mae hwn yn fater arall—o ran ei etholwyr. Rwy'n credu bod gennym ni ryw syniad y gallai uno â Merthyr o bosib fod yn ddewis, o gofio bod y ddau gyngor eisoes yn rhannu llawer o wasanaethau. Ond roedd taflu Pen-y-bont i'r cymysgedd hefyd yn syndod braidd. Felly, rwy'n siŵr y bydd llawer o ddadleuon yn y dyfodol. Gwyddom y bydd sawl cynnen. Felly, yr hyn yr wyf i yn ei ofyn heddiw yw: eich ffigur o 10 cyngor—a yw hynny wedi ei bennu yn bendant yn eich meddwl? Beth os, er enghraifft, y ceir lobi gref o amrywiol gyfeiriadau ar gyfer, gadewch i ni ddweud, 12 yn hytrach na 10? A fyddech chi'n dal i roi ystyriaeth deg i'r mathau hynny o sylwadau?

Ceir hefyd y mater o drefniadau uno gwirfoddol. Rydych chi'n dal i adael rhywfaint o ryddid i'r uno ddigwydd yn wirfoddol. Ond, wrth gwrs, y broblem gyda hynny, fel y clywsom yn gynharach, yw pan gynigiwyd hynny gan eich rhagflaenydd ond un, gwrthododd yr holl uniadau gwirfoddol hynny a gynigiwyd gan y cynghorau. Felly, faint o ryddid a rowch chi i gynigion ar gyfer uno gwirfoddol nad ydyn nhw'n cyd-fynd â'r map yr ydych chi wedi ei gyflwyno yma?

Gweithio rhanbarthol—crybwyllodd Lynne Neagle hynny. Fe wnaethoch chi nodi eich hun yn y datganiad heddiw pa mor bwysig yw gweithio rhanbarthol, ac rwy'n credu bod angen inni annog gweithio rhanbarthol. Rwy'n gwybod fod rhywfaint o arfer da yn digwydd o ran gweithio'n rhanbarthol, wedi'i seilio ar reidrwydd ariannol. Gwyddom fod llawer o bethau yn digwydd yn y de-ddwyrain lle maen nhw'n rhannu gwasanaethau. Nawr, ai eich cynllun yw—. Gwyddom eich bod wedi ymbellhau oddi wrth y sylw hwn o weithio rhanbarthol gorfodol, yr oedd Mark Drakeford yn awyddus iawn i'w ddefnyddio. Roedd yn defnyddio'r term 'gorfodol' o hyd. Nid ydych chi'n defnyddio hynny mwyach. Felly, sut ydych chi'n mynd i hyrwyddo'r syniad o weithio rhanbarthol? Hefyd, pan fo gennych chi eich cynghorau—boed hynny'n 10 neu 12 neu ba nifer bynnag—a fyddwch chi'n dal yn annog gweithio rhanbarthol y tu hwnt i ffiniau un cyngor? A fyddwch chi'n parhau i annog, er enghraifft, gweithio rhanbarthol drwy Went gyfan, y deallaf sy'n digwydd mewn rhai achosion ar hyn o bryd? Diolch. Diolch yn fawr iawn.

Fe wnaf i ddweud bod y map yn fap dangosol, sy'n rhoi arwyddion o'r llwybr yr hoffem ni ei ddilyn. Ond, yn sicr, os gwneir achosion cryf, byddwn yn barod iawn i ystyried yr holl achosion hynny, fel yr wyf i wedi dweud mewn ateb i gwestiynau blaenorol. Mae hon yn broses Papur Gwyrdd, lle rydym yn hapus i ystyried yr holl gynigion gwahanol a wneir o unrhyw ffynhonnell wahanol er mwyn edrych yn gadarnhaol ar sut y gallwn ni gryfhau a grymuso llywodraeth leol.

Byddwn yn dweud y byddwn yn siomedig iawn pe byddai cynrychiolwyr Sir Fynwy yn sydyn yn ei chael hi mor anodd i fyw gyda fi a chynrychiolydd Torfaen. Wyddoch chi, cefais fy ngeni yn Sir Fynwy yn y 1960au—yn Nhredegar —ac mae Sir Fynwy fel cysyniad yn mynd yn ôl i'r Ddeddf Uno. Dros y 500 mlynedd diwethaf, rydym wedi dod i adnabod ein hunain yn bur dda, a gobeithio nad ydym wedi ei golli yn yr 20 mlynedd diwethaf. Felly, yn sicr, mae'n rhywbeth yr ydym ni wedi ceisio ei gydnabod yn y ffordd yr ydym ni'n ceisio dod â phobl ynghyd. Ond mae'n rhaid imi ddweud wrth yr Aelod bod popeth yr ydym yn ei gynnig heddiw yn ymwneud â dechrau sgwrs ac nid dod â sgwrs i ben.

Ond mae'r pwynt y mae'r Aelod yn ei wneud ynghylch gweithio rhanbarthol yn hanfodol. Mae'n gwbl hanfodol. Mae yna rai pethau lle rwy'n credu bod angen inni fod yn glir iawn yn ein dull o weithredu.  Nid wyf yn dymuno gweld unrhyw awdurdod newydd yn croesi ffiniau bwrdd iechyd neu awdurdod heddlu. Rwy'n credu bod hynny'n gwneud synnwyr o ran cysondeb darparu gwasanaethau ac o ran gweithio rhanbarthol. Nid diben y cynnig diwygio yw naill ai un peth neu'r llall—gweithio rhanbarthol neu strwythur gwahanol. Y diben yw dad-gymhlethu pethau, os mynnwch chi, ac er mwyn atgyfnerthu gweithio rhanbarthol. Mae llawer ohonom wedi cael sgyrsiau, yn enwedig y rhai ohonom sy'n cynrychioli Cymoedd y De, ynghylch cymhlethdod rhai o'n strwythurau heddiw, ynghylch cymhlethdod y broses o wneud penderfyniadau. A'r hyn yr ydym ni eisiau ei wneud yw cael dull o lywodraethu sy'n briodol i wlad o 3 miliwn o bobl. Mae hynny yn ein galluogi ni i greu strwythurau sydd â'r grym i allu gweithio'n rhanbarthol mewn ffordd fwy dwys, i fod â'r gallu i feddwl ac i weithredu'n strategol o fewn ffiniau rhanbarthol, ac i weithio ochr yn ochr â chydweithwyr er mwyn sicrhau naill ai y gwasanaethau neu'r datblygiad economaidd strategol y maent eisiau eu gweld.

Felly, nid diben hyn yw gwneud dim byd amgenach na thynnu llinellau ar fap, mae'n ymwneud â sut yr ydym ni'n grymuso llywodraeth leol a sut y gallwn ni gryfhau llywodraeth leol er mwyn darparu strwythur mwy cadarn ar gyfer y dyfodol.

Ysgrifennydd y Cabinet, ni fydd yn syndod ichi fy mod yn dal i wrthwynebu cyfuno Sir Benfro a'i gorfodi i fod yn rhan o fodel Dyfed unwaith eto, oherwydd rwyf yn dal o'r farn y bydd hynny'n arwain at ganoli pellach ar draul Sir Benfro. Nawr, rwy'n sylweddoli mai bwriad y Papur Gwyrdd heddiw yw ystyried sut y dylai Llywodraeth Cymru fynd ati, sy'n cynnwys rhaglen uno gynhwysfawr sengl, ac rwy'n tybio o'r dewis hwnnw mai'r canlyniad fyddai Llywodraeth Cymru yn gorfodi uno os mabwysiedir y dewis hwnnw.

Mae'n eithaf clir nad oes gan y bobl yr wyf i'n eu cynrychioli unrhyw awydd i uno Sir Benfro yn ôl i fodel Dyfed, yn enwedig o gofio bod Cyngor Sir Penfro, o bob plaid, gan gynnwys eich cyd-Aelodau Llafur ar y Cyngor, wedi pleidleisio ychydig dros ddwy flynedd yn ôl o blaid hysbysiad o gynnig, gan ddweud bod ailgyflwyno hen fodel Dyfed yn annerbyniol. Yn yr amgylchiadau hyn, a allwch chi yn y fan yma, heddiw, felly, sicrhau fy etholwyr na fyddwch yn bwrw ymlaen ag uno gorfodol, oni fydd y cynigion yn seiliedig ar farn y bobl yr wyf yn eu cynrychioli?

Rwy'n ymwybodol o deimladau cryf yr Aelod dros Breseli. Caniatewch imi ddweud hyn: fel y dywedais wrth ateb cwestiynau blaenorol, yr hyn nad wyf yn mynd i'w wneud heddiw yw cyhoeddi fy nghasgliadau o'r broses hon. Nid wyf yn credu, gyda phob tegwch, y byddech yn disgwyl neu yn tybio y buaswn yn dweud hynny. Yr hyn yr ydym yn ei gynnig yw tri dewis, yr ydych chi wedi disgrifio dim ond un ohonyn nhw yn eich cwestiwn, ac ni fyddai un ohonynt, wrth gwrs, yn darparu ar gyfer unrhyw un o'r posibiliadau hynny y gwnaethoch chi eu hamlinellu yn eich cwestiwn.

Ond yr hyn y byddwn yn ei ddweud wrthych yw: sut ydym ni'n gwarchod gwasanaethau cyhoeddus? Sut ydym ni'n diogelu gweithwyr y gwasanaethau cyhoeddus? Sut ydym ni'n datganoli mwy o bŵer i'n hardaloedd, ymhell o'r lle hwn? Yr holl faterion hynny yr ydych chi wedi eu crybwyll dros y blynyddoedd yr ydym ni wedi eu treulio yn y Siambr hon gyda'n gilydd, a lle bu cytundeb eang a helaeth—sut ydym ni'n gwneud hynny mewn ffordd sy'n gwarantu atebolrwydd lleol cadarn, yn ogystal â gwneud penderfyniadau cadarn yn lleol? Ac nid wyf yn credu y byddech chi o reidrwydd yn anghytuno ag unrhyw un o'r amcanion hynny, er fy mod i yn deall yr ymrwymiad emosiynol bron, os mynnwch chi, i Sir Benfro fel sir hanesyddol yng Nghymru. Ni fyddwn am eiliad eisiau i'r cynigion hyn gael eu dehongli fel bygythiad i unrhyw un o'r hunaniaethau hanesyddol hynny—rydym yn eu cofleidio'n dynn, ac mae'n gwbl briodol inni gofleidio'r hunaniaethau hynny yn dynn. Mae'n bwysig ein bod yn eu cydnabod. Ond byddai darparu gwasanaethau cyhoeddus, o dan unrhyw fodel, yn fater ar gyfer yr awdurdod lleol yn yr ardal honno, a byddwn yn sicr yn annog pob awdurdod lleol i sicrhau bod swyddi a gwasanaethau yn cael eu darparu mor agos i'r dinesydd â phosib ym mha strwythur bynnag y down i'r casgliad a fyddai'n berthnasol i'r dyfodol.

Yn gyntaf oll, a gaf i groesawu datganoli mwy o bwerau i awdurdodau lleol yng Nghymru? Mae'n ymbellhau o'r llwybr y buom yn ei dilyn yn ystod y 45 mlynedd diwethaf. Efallai y bydd rhai pobl yma yn cofio adeg pan oedd yr awdurdodau lleol yn rheoli'r heddlu, yn rheoli dŵr, yn rheoli addysg uwch, yn rheoli addysg bellach, bob un ohonynt wedi'u cymryd oddi ar lywodraeth leol yn ystod y 45 mlynedd diwethaf. Yn aml iawn, mae ad-drefnu llywodraeth leol yn ymddangos yn amser da i hawlio pwerau oddi ar awdurdodau lleol. Felly, rwy'n croesawu hynny'n fawr.

Wrth gwrs, mae'n hen bryd ad-drefnu llywodraeth leol. Rydym ni'n gwneud hynny bob 22 mlynedd, a dylem fod wedi gwneud hynny y llynedd, oni ddylem, yn hytrach na'r flwyddyn hon, ond dyna'r sefyllfa. A phob tro yr ydym wedi ad-drefnu llywodraeth leol, rydyn ni wedi gwneud hynny'n gywir. Dyma'r ffordd orau bosib o redeg llywodraeth leol. Gwnaed hynny ym 1973, pan oeddwn i yn yr ysgol, pan oedd y siroedd a'r rhanbarthau oddi mewn iddynt yn berffaith, ac fe gawson ni, 'Na, mae angen ichi gael awdurdodau unedol.' Nawr gwyddom fod angen inni gael awdurdodau mawr iawn.

Pam mae Ysgrifennydd y Cabinet yn credu bod cyrff mwy o faint mewn llywodraeth leol yn fwy effeithlon ac effeithiol na chyrff llai o faint? A gaf i ofyn: a yw'n ymwybodol o'r problemau y mae gwasanaethau cymdeithasol Birmingham, er enghraifft, wedi eu cael, sef yr awdurdod lleol mwyaf ym Mhrydain, o bosib y mwyaf yn Ewrop? Pa boblogaeth a maint daearyddol sydd orau, yn ei farn ef? Rwy'n gofyn hynny oherwydd mae'n iawn i Bowys, mae'n debyg, sydd â phoblogaeth o oddeutu 132,000, fod yn uned yn ei hawl ei hun, ond nid yw'n iawn i Sir Benfro, fel y soniodd Paul Davies, sydd â phoblogaeth o 128,000. Nid yw'n iawn i Sir Gaerfyrddin, sydd â 180,000. Rwy'n ceisio deall y rhesymeg pam, mewn rhai ardaloedd, mae angen awdurdodau mawr iawn arnom ni. Pam mae'n rhaid uno Abertawe a Chastell-nedd Port Talbot, sydd ill dau yn fwy na Phowys? Does gen i ddim problem gyda nhw yn uno. Nid wyf yn siŵr a gawn ni awdurdod fawr gwell, a bydd costau'n gysylltiedig â hynny. Ac i ateb y cwestiwn a ofynnwyd yn gynharach—[Anghlywadwy.]—tua 5 y cant o'r gwariant net cyfredol fydd y gost o ad-drefnu. Dyna a ddigwyddodd y tro diwethaf, ac nid wyf yn gweld unrhyw reswm pam na ddylai fod yr un peth y tro hwn.

Rydym ni wedi creu llawer yng Nghymru dros y blynyddoedd—llawer o gyrff mawr o fewn y sector cyhoeddus. Dyna'r llwybr a ddilynwyd dan Lywodraethau Ceidwadol yn San Steffan,  dan Lafur, dan Lafur a Phlaid Cymru, dan Lafur a'r Democratiaid Rhyddfrydol yn y fan hon. Rydym ni wedi cael llai a llai o sefydliadau, sy'n tueddu i fod yn fwy ac yn fwy o faint. Dim ond cwestiwn—efallai na fydd Ysgrifennydd y Cabinet yn dymuno ateb hwn—ond a yw'n credu bod y sefydliadau mwy o faint yng Nghymru, y rhai mawr iawn—a gallwch chi feddwl am rai nawr—a'r cyrff Cymru gyfan, yn perfformio cystal fel bod angen inni gael ychwaneg o gyrff mwy?

Diolch. Rwy'n falch bod yr Aelod dros Ddwyrain Abertawe yn croesawu ar y cyfan y ffordd yr wyf yn ymdrin â'r materion hyn o ran datganoli pwerau i strwythurau a chyrff llywodraeth leol ledled Cymru, a datganoli llywodraethu yng Nghymru. Rwy'n siŵr y bydd yr Aelod yn falch fy mod i yn croesawu hynny.

Wyddoch chi, y sgwrs y rhoddoch chi gychwyn arni yn y cwestiwn hwnnw yw yr un sgwrs yn union yr hoffwn i ei chael dros y misoedd nesaf? Nid wyf yn dweud yn y papur hwn, ac nid wyf yn credu, bod un siâp neu faint delfrydol sy'n gweddu i bobman yng Nghymru. Nid yw'r hyn sy'n briodol ym Mhowys o reidrwydd yn briodol ar gyfer y Cymoedd y De, yn sicr ni fyddai'n briodol ar gyfer y dinasoedd, ac yn sicr ni fyddai'n briodol ar gyfer ardaloedd y Gogledd chwaith. Felly, nid ceisio dweud yr ydym ni fod siâp delfrydol neu faint delfrydol ar gyfer llywodraeth leol. Yr hyn yr ydym ni'n ceisio ei wneud yw creu strwythurau y gallwn ni ddatganoli pwerau ychwanegol iddyn nhw ac y gallwn ni warchod swyddi a swyddogaethau gweithwyr y gwasanaethau cyhoeddus gyda nhw, fel y gallwn ni sicrhau rhagoriaeth mewn gwasanaethau cyhoeddus a sicrhau bod atebolrwydd democrataidd a gwneud penderfyniadau democrataidd wrth wraidd y strwythurau hynny, mor agos at ddinasyddion â phosib.

Nawr, bydd y modd yr ydych yn closio at y dinesydd yn wahanol mewn gwahanol leoedd. Rwy'n derbyn hynny, ac rwy'n derbyn y bydd rhai cynghorau bob amser yn fwy, ac eraill yn llai na rhai awdurdodau eraill. Rwy'n derbyn hynny, a dyna natur y wlad yr ydym yn byw ynddi. Nid wyf eisiau sicrhau unffurfiaeth drwy Gymru ond rwyf yn credu bod angen lefel o gysondeb o ran gwasanaethau a chysondeb mewn atebolrwydd democrataidd, a chysondeb o ran sut rydym ni'n gallu ymgymryd â'n gorchwylion. Roedd Mike Hedges a minnau ill dau yn yr ysgol ym 1973—gwahanol ysgolion rwy'n amau, ond roedd y ddau ohonom yn yr ysgol—ac mae'r ddau ohonom wedi cael ein geni ac wedi byw mewn ardaloedd awdurdod lleol gwahanol, ac rwy'n derbyn ein bod wedi chwilio am y siâp cywir a'r maint cywir ar gyfer awdurdodau, ac nad ydym bob amser wedi llwyddo yn hynny o beth yn y gorffennol. Dyna pam yr hoffwn i ddechrau'r sgwrs hon heddiw mewn ffordd sy'n ceisio ysgogi trafodaeth ac nid dod â thrafodaeth i ben. Rwy'n gwybod, ar adegau fel hyn, mewn datganiadau fel hyn, y bydd yr Aelodau yn gofyn cwestiynau ac y byddant yn ceisio atebion pendant a manwl, ond rwy'n credu bob hyn a hyn ei bod yn addas a phriodol i Weinidog ddechrau trafodaeth heb geisio ddod â'r drafodaeth i ben yn yr un araith.

A gaf i yn gyntaf roi ar gofnod, Ysgrifennydd y Cabinet, fy mod i'n credu y byddai'n well gennyf fyw yn y tŷ drws nesaf i chi nag yn yr un tŷ â chi? Efallai fod amser o hyd i'ch swyn weithio arnaf, ond fel y mae pethau ar hyn o bryd, rwy'n bodloni ar fod yn gymydog. [Chwerthin.]

Rydych chi'n sicr yn haeddu clod am eich dewrder wrth fynd ar drywydd materion sydd wedi eu cynllunio yn ôl pob golwg i'ch gwneud yn llai poblogaidd, gymaint felly yn y Blaid Lafur, o ystyried areithiau heddiw, a chyda'r pleidiau gwleidyddol eraill. Nawr, rwy'n croesawu eich datganiad heddiw. Rwy'n credu ei bod hi'n drafodaeth ddiddorol. Rydym ni, bob un ohonom ni, eisiau trafod sut yr ydym ni'n datblygu gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Ond mae'n rhaid imi ddweud, ni allaf ddeall pam mae'r Papur Gwyrdd hwn yn dechrau drwy ddweud bod llywodraeth leol yn golygu mwy na thynnu llinellau ar fapiau, ac yna ar y dudalen nesaf rydych chi'n tynnu llwyth o linellau ar fapiau. Nid oes unrhyw ddewisiadau ynghylch sut y dylid tynnu'r llinellau hynny. Mae'n cael ei wthio i ganol y ddogfen rywsut fel y ffordd amlwg o'i wneud, ond does dim rhesymeg wirioneddol yn perthyn iddo, i mi.

Mae yna lawer o ystadegau diddorol, yn amrywio o boblogaeth i sylfeini treth gyngor, ond dim cydnabyddiaeth o bwysigrwydd naws ardal, ei chymeriad, ei brand—i ddefnyddio'r term modern. Pam ydych chi'n mynd ati fel hyn, yn hytrach nag edrych ar y ffactorau hynny, er enghraifft, yn fy ardal i, sy'n gwneud Sir Fynwy yn llwyddiannus yn harneisio ynni ei phobl, yn hybu ei hanes a'i threftadaeth, ac yn tyfu economi leol, oherwydd mae'r brand yn gweithio? Nid yw'n wir fod llywodraeth leol wedi bod yn drychinebus ledled Cymru. Bu elfennau o arfer da a bu elfennau o arfer gwael. Credaf mai eich bwriad—o leiaf, credaf mai eich bwriad ar ddechrau'r broses hon—yw ceisio gwneud yn siŵr mai'r arfer da sy'n cario'r dydd ar yr arfer gwael. Byddem yn sicr yn cefnogi hynny.

Nid oes unrhyw eglurhad ynglŷn â sut y bydd ardal llywodraeth leol 10, y credaf y byddaf yn byw ynddi yn y pen draw—. Rwy'n ffyddiog mai teitl gweithredol yw hynny, mae yn swnio ychydig fel rhywbeth o Nineteen Eighty-Four— Orwellaidd iawn—efallai fod hyn yn seiliedig ar rywbeth. Sut y bydd yr ardal 10 honno yn cynnig brand mwy llwyddiannus? A gaiff ei hadnabod neu ei pharchu neu ei derbyn gan y bobl sy'n byw ynddi? Fel y dywedodd Gareth Bennett yn ei sylwadau yn gynharach, os ydych chi'n sôn am uno ardal fel Sir Fynwy a Blaenau Gwent—iawn, mae gennych chi ffordd Blaenau'r Cymoedd, sy'n cael ei datblygu, ac efallai fod rhai dadleuon o blaid adeiladu ar hynny, ond nid yw'n ymddangos i mi fod y cyhoedd, y bobl ar lawr gwlad y mae'r cyrff hyn i fod i'w cynrychioli, yn ymwneud â hyn neu yn rhan o hyn o gwbl mewn gwirionedd. Felly, os hoffech chi ddod i fy ardal i rywbryd, fe wnaf i eich tywys o gwmpas un o'r sioeau cefn gwlad, ac rwy'n siŵr y byddech yn cael barn y bobl yn ebrwydd iawn.

Nawr, fel chithau, rwy'n optimist, Ysgrifennydd y Cabinet, ond mae angen sail ar gyfer yr optimistiaeth honno a rhaid iddi fod yn fwy na cham yn y tywyllwch. Mae arnaf ofn bod y papur hwn ar hyn o bryd yn agosach i'r diwethaf na'r cyntaf.

Rwy'n cytuno â rhannau helaeth o araith Nick Ramsay, er mawr syndod iddo—mewn gwirionedd, rwy'n creu ei fod yn gywir. Y peth diddorol yw ei fod yn ei ddisgrifio ei hun yn un o feibion Sir Fynwy ac mae'n cymryd perchenogaeth o hynny, ond rwyf i o Sir Fynwy. Cefais fy ngeni yn Ysbyty Sant Ioan, Tredegar, Sir Fynwy. Cefais fy addysg yn Sir Fynwy hefyd. A'r tro cyntaf y gwelais y Crysau Duon yn chwarae, roedden nhw'n chwarae yn Sir Fynwy. Wyddoch chi, mae'n rhan o fy hunaniaeth i yn ogystal â bod yn rhan o'ch hunaniaeth chi, Nick, ac rydych chi'n gwybod hynny ac rwyf innau'n gwybod hynny. Rydym ni'n dau yn hanu o'r lle hwnnw y mae'r ddau ohonom ni yn ei adnabod a lle mae gennym wreiddiau hanesyddol sy'n mynd yn ôl ymhell mewn hanes. Dyna pam mae'r pwynt yr ydych yn ei wneud, a'r pwynt a wnaeth Paul Davies hefyd, mor bwysig ynghylch sut bethau yw strwythurau lleol.

Nid yw fy nghred yn fy nharddiad a fy hunaniaeth i, fel rhywun o ororau Cymru, o Sir Fynwy, y sir ar y ffin, yn seiliedig ar strwythur llywodraeth leol, ond mae'n seiliedig ar sut yr ydym ni'n gweld ein hunain a sut yr ydym ni'n diffinio ein hunain yn yr hyn a wnawn a sut yr ydym ni'n byw, ac nid yw hynny'n fater—. Ni all unrhyw wleidydd gymryd hynny oddi ar rywun, ac ni all unrhyw wleidydd ei greu chwaith.

Felly, yr hyn yr ydym ni'n ceisio ei wneud yma yw cydnabod y ffiniau hanesyddol hynny, y traddodiadau hanesyddol hynny, yr hanesion hynny sydd wedi creu pob un ohonom ni. Dydych chi ddim yn berchen ar Sir Fynwy ac nid wyf innau chwaith. Mae'r ddau ohonom ni'n rhannu'r hanes hwnnw a'r ddau ohonom yn rhannu'r hunaniaeth honno. Rwy'n cydnabod dilysrwydd y pwyntiau yr ydych chi'n eu gwneud ac yn cydnabod y pwyntiau a wnewch chi o ran y strwythurau yr ydym ni wedi'u disgrifio yn y Papur Gwyrdd hwn. Ond yr hyn y byddwn i mewn gwirionedd yn ei werthfawrogi gennych chi yw nid beirniadaeth o hynny ond dewis amgen a chynnig i adeiladu arno.

Rydych chi a minnau'n cydnabod mai'r hyn na allwn ni ei wneud heddiw yw parhau i wneud yr hyn yr ydym wedi'i wneud yn y gorffennol, ac mae hynny'n golygu bod angen inni feddwl yn ddwys am y materion hyn. Mae angen inni feddwl yn ddwys am y bobl sy'n darparu ein gwasanaethau, mae angen inni feddwl yn ddwys am sut yr ydym ni'n gosod atebolrwydd democrataidd wrth wraidd hyn i gyd, ac mae angen inni feddwl yn ddwys am y math o strwythurau y gallem ni ddatganoli pwerau iddyn nhw, ac fe allwn ni ddatganoli a grymuso cyfleoedd newydd i lywodraeth leol, i weld dadeni mewn llywodraeth leol yng Nghymru ac i sicrhau bod gan lywodraeth leol yn y dyfodol nid yn unig y pwerau ond y gallu i gyflawni gyda'r pwerau hynny.

Ac yn olaf, gyda dim ond cwestiwn, Mark Isherwood.

Diolch. Wel, rydym ni wedi clywed llawer am eich byrdwn cyffredinol, gan gynnwys eich bod yn cydnabod bod angen i ni ddatganoli pwerau o fewn Cymru, sef yr union beth y mae Bwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru yn galw amdano yn ei gynnig twf. A gaf i awgrymu mai model arall posibl fyddai'r dull rhanbarthol cydweithredol a ddatblygir yn y gogledd gan Fwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru, gan weithio gyda'i gilydd mewn strategaeth, wrth flaenoriaethu ac, yn gynyddol yn y dyfodol, wrth gyflenwi, lle gwyddom o'r dystiolaeth o achosion o uno yn yr holl sectorau nad yw mawr bob amser yn well, yn fwy cost-effeithiol nac yn fwy effeithlon?

Ydw, rwy'n hapus i fynd ar drywydd y ddeialog a'r sgwrs honno. Fel y dywedais, dechrau proses yw hyn nid diwedd proses, a'r hyn yr ydym ni'n ceisio ei wneud heddiw yw ysgogi'r union sgwrs honno. Rwyf wedi siarad â'r holl arweinwyr llywodraeth leol yn y gogledd, ac wedi siarad â nhw yn fanwl am sut y maen nhw'n gweithio gyda'i gilydd, ac rwyf wedi ceisio siarad â nhw am sut yr ydym ni'n darparu gwasanaethau cyhoeddus ar draws y gogledd. Ceir safbwyntiau gwahanol ar draws y chwe awdurdod, ond mae ymrwymiad pendant i weithio gyda'i gilydd, ac rwy'n derbyn hynny; dydw i ddim yn amau hynny. Rwy'n gwerthfawrogi hynny ac rwy'n ddiolchgar iddyn nhw am hynny.

Yr hyn y mae angen inni allu ei sicrhau drwy weithio'n rhanbarthol yw bod gennym y blociau adeiladu er mwyn grymuso gweithio rhanbarthol, bod gennym y blociau adeiladu er mwyn cyflawni'r meddwl strategol, y gallu strategol i ddefnyddio adnoddau er mwyn cael yr effaith fwyaf bosibl honno. Mae'r modd y byddwn yn gwneud hynny yn wahanol mewn gwahanol rannau o Gymru, ac rwy'n gobeithio y gallwn ni gael y ddadl gyfoethog honno yn y gogledd ynghylch sut y gall ein holl gymunedau deimlo eu bod wedi eu grymuso a'u bod yn teimlo y gallan nhw ddwyn gwleidyddion i gyfrif, yma ac yn lleol.

Diolch.