Symudwn ymlaen at eitem 6, sef datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ynglŷn ag adolygiad Iechyd Cyhoeddus Cymru o wasanaethau iechyd rhyw, a galwaf ar Vaughan Gething i gyflwyno’r datganiad.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ym mis Tachwedd 2016, comisiynodd y Gweinidog Gwasanaethau Cymdeithasol ac Iechyd y Cyhoedd ar y pryd, Rebecca Evans, Iechyd Cyhoeddus Cymru i gynnal adolygiad cynhwysfawr o wasanaethau iechyd rhywiol yng Nghymru. Cynhaliwyd yr adolygiad am flwyddyn gan ymgynghori ag amrywiaeth eang o randdeiliaid, o dan oruchwyliaeth bwrdd rhaglenni iechyd rhywiol, gyda'r prif swyddog meddygol yn cadeirio. Cyhoeddwyd yr adroddiad terfynol heddiw, a hoffwn ddiolch i Iechyd Cyhoeddus Cymru am y ffordd gydweithredol y maent wedi cynnal yr adolygiad, ac, wrth gwrs, i’r holl bobl hynny a gyfrannodd at yr adolygiad.

Mae Llywodraeth Cymru yn dal i fod yn ymrwymedig i wella iechyd a lles rhywiol yng Nghymru yn barhaus, ac i ddarparu gwasanaethau sy'n diwallu anghenion ein poblogaeth. Yma yng Nghymru, rydym ni wedi gwneud cynnydd aruthrol yn y blynyddoedd diwethaf i leihau beichiogrwydd ymysg pobl ifanc yn eu harddegau. Bu gostyngiad o 50 y cant rhwng 2010 a 2016, o 2,081 beichiogrwydd yn yr arddegau yn 2010 i 1,061 yn 2016. Ond mae nifer yr heintiau a drosglwyddir yn rhywiol yng Nghymru yn dal i fod yn sylweddol. Yn 2016, rhoddwyd diagnosis o haint i dros 12,000 o’r 64,000 o bobl a geisiodd ofal.

Clamydia yw’r haint mwyaf cyffredin o hyd, er ein bod yn parhau i weld siffilis a'r hadlif mewn pobl sy'n cymryd rhan mewn gweithgarwch rhywiol peryglus. Mae gwasanaethau iechyd rhywiol yng Nghymru hefyd yn parhau i wneud diagnosisau o achosion newydd o HIV. Roedd y nifer uchaf o ddiagnosisau newydd o HIV mewn unrhyw un flwyddyn yn 2014 pan nodwyd 186 o achosion newydd. Erbyn 2016, roedd y nifer o achosion newydd yn 141. Mae angen i’r duedd ar i lawr barhau. Y llynedd, penderfynais ddechrau arbrawf cenedlaethol yng Nghymru i ddarparu proffylacsis cyn dod i gysylltiad â HIV. Mae hwn wedi bod yn llwyddiannus iawn hyd yma, ac ni fu dim achosion newydd o HIV ymysg y bobl a gafodd y PrEP.

Mae astudiaethau’n dangos y gellir atal y rhan fwyaf o heintiau a drosglwyddir yn rhywiol. Drwy eu hatal neu eu trin yn gynnar, gellir lleihau'r siawns o broblemau meddygol yn fawr. Er mwyn sicrhau'r canlyniadau iach hynny, rhaid bod gwasanaethau ymatebol ar gael i bob unigolyn. Mae adroddiad Iechyd Cyhoeddus Cymru yn cydnabod cyfraniad sylweddol gwasanaethau iechyd rhywiol yng Nghymru at atal a thrin heintiau a drosglwyddir yn rhywiol, ac at ddarparu offer atal cenhedlu. Mae’r gweithlu iechyd rhywiol yng Nghymru yn ymroddedig i ddarparu gwasanaethau rhagorol i ateb galw sy’n cynyddu. Mae cyflwyno PrEP yn llwyddiannus yn ddiweddar yng Nghymru yn deyrnged bellach i broffesiynoldeb ac ymroddiad y gweithlu hwnnw.

Fy ngweledigaeth i ar gyfer gwasanaethau iechyd rhywiol yng Nghymru yw bod gwasanaethau modern yn diwallu anghenion yr holl ddefnyddwyr. Mae'r adolygiad yn nodi nifer o feysydd i’w gwella ymhellach, a fydd yn helpu i gyflawni hyn, yn enwedig o ran mynediad ac anghydraddoldeb. Ac mae'r adolygiad yn cydnabod anghenion grwpiau penodol a sut y maent yn cael mynediad at wasanaethau. Mae hefyd yn dangos yr amrywiad o ran rhwyddineb mynediad at wasanaethau ac o ran rhai o’r gwasanaethau a ddarperir ledled Cymru. Mae rhai cymunedau o dan anfantais oherwydd diffyg darpariaeth gwasanaethau, yn enwedig cymunedau gwledig a charcharorion, ac mae’r gwasanaethau terfynu beichiogrwydd a ddarperir yn anwastad. Mae'r adroddiad yn argymell, fel mater o flaenoriaeth, y dylai fod gan fyrddau iechyd yng Nghymru ddealltwriaeth gadarn o anghenion eu poblogaeth ac o systemau, ac y dylent ddarparu adnoddau i ddarparu gwasanaethau i grwpiau ymylol ac agored i niwed yn fwy eang.

Hefyd, bydd pob bwrdd iechyd yn dymuno deall, a byddwn i’n disgwyl iddynt ddeall, sut y gallai llwybrau cleifion a thechnolegau newydd—er enghraifft, brysbennu ar-lein, hunan-brofi a phrofion pwynt gofal—gyfrannu at wella profiad y claf a lleihau rhywfaint o'r pwysau sydd ar ein gwasanaethau ar hyn o bryd. Mae'r adroddiad hefyd yn cyfeirio at yr angen am well systemau gwyliadwriaeth sy'n ategu casglu data ar sail Cymru gyfan drwy sefydlu cyfrwng TG cyffredin i gefnogi gwasanaethau iechyd rhywiol arbenigol.

Un elfen bwysig o'r adolygiad oedd ystyried y trefniadau presennol ar gyfer rhannu cofnodion iechyd rhywiol cleifion rhwng clinigwyr iechyd rhywiol a darparwyr gofal iechyd ehangach. Casgliad yr adolygiad yw y dylid rhannu gwybodaeth berthnasol ymysg y gweithwyr gofal iechyd proffesiynol sydd â pherthynas â’r claf unigol ac y dylid ystyried adolygu neu ddisodli'r ddeddfwriaeth bresennol sy’n ymwneud â rhannu gwybodaeth.

Er bod amrywiaeth eang o grwpiau a phartneriaid sydd â rhan i'w chwarae i wella iechyd rhywiol, mae'r adroddiad yn nodi'r potensial i ehangu cyfraniad gofal sylfaenol a fferyllfeydd cymunedol o ran darpariaeth iechyd rhywiol. Un esiampl bosibl fyddai drwy ddarparu dulliau atal cenhedlu geneuol dros y cownter ac ymestyn darpariaeth dulliau atal cenhedlu amharhaol hirdymor.

Rwyf wedi gwrando'n astud iawn ar farn clinigwyr, grwpiau menywod a phob rhan o’r Siambr hon. Rwyf wedi cyfarwyddo swyddogion i ddechrau gweithio ar unwaith ar sut y gallwn ni newid y fframwaith cyfreithiol i ganiatáu cynnal triniaeth terfynu beichiogrwydd yn y cartref, yn unol ag argymhelliad 7. Mae terfynu beichiogrwydd yn hawl gyfreithiol gofal iechyd yng Nghymru a rhaid parchu hawl menyw i ddewis a gwella mynediad at wasanaethau.

Bydd fy swyddogion nawr yn gweithio gyda rhanddeiliaid i ddatblygu cynllun gweithredu wedi'i amserlennu a'i gostio'n llawn. Bydd y bwrdd rhaglenni iechyd rhywiol, a gadeirir gan y prif swyddog meddygol, yn parhau i gefnogi a goruchwylio'r gwaith o roi’r argymhellion gwella gwasanaeth ar waith dros gyfnod o ddwy flynedd. Byddaf wrth gwrs yn sicrhau bod Aelodau yn cael eu diweddaru'n rheolaidd o ran gweithredu'r agweddau hynny. 

Hoffwn ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad heddiw. Mae llawer i'w groesawu yn y datganiad hwn. Roeddwn yn arbennig o falch o weld y gostyngiad mewn beichiogrwydd ymysg pobl ifanc yn eu harddegau oherwydd, wrth gwrs, fel y gwyddom ni, gall hynny greu rhwystrau bywyd hirdymor sylweddol weithiau i fenywod ifanc sy'n beichiogi’n rhy ifanc. Felly, mae hynny i'w groesawu'n fawr iawn. Roeddwn hefyd yn falch iawn o glywed am rai o'r sylwadau a wnaethoch chi, yn enwedig am PrEP. Mae’r arbrawf hwnnw’n llwyddiannus iawn ac rwy’n cydnabod hynny ac yn ei groesawu ar gyfer y dyfodol.

Fodd bynnag, o ddarllen yr adroddiad, mae’n ymddangos nad yw gwasanaethau iechyd rhywiol wir yn bodloni gofynion y gwasanaethau o hyd. O ddarllen yr adroddiad, canfu fod y gwasanaethau a oedd yn cynnal canolfannau galw heibio neu glinigau galw heibio’n llawer mwy tebygol o fod yn llwyddiannus, a bod rhwystrau artiffisial, fel amseroedd apwyntiadau, anallu i gael gafael ar bobl dros y ffôn ac ati yn rhoi cyfyngiadau mewn rhai ardaloedd.

Ond rwy’n credu mai’r hyn yr wyf wir yn pryderu amdano yw, wrth i bresenoldeb mewn clinigau iechyd rhywiol ddyblu dros y pum mlynedd diwethaf, pam ydym ni wedi gweld gostyngiad sylweddol yng ngwariant y GIG ar heintiau a drosglwyddir yn rhywiol ac ar swyddogaethau Iechyd Cyhoeddus Cymru? Yn ôl fy nghyfrif i, ers 2015-16, mae’r gwariant ar heintiau a drosglwyddir yn rhywiol wedi gostwng tua £10 miliwn, o £17.774 miliwn i ychydig dros £7 miliwn. Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru hefyd wedi cael toriadau termau real i’w chyllideb, felly a allech chi efallai egluro inni sut yr ydych chi'n credu y gallwn ni barhau i ddarparu’r lefel hon o wasanaeth i bobl Cymru gyda gostyngiad mor sylweddol yn y gyllideb, yn enwedig pan edrychwch ar y ffaith bod yr angen am glinigau iechyd rhywiol yn tyfu yn hytrach nag yn lleihau?

Mae’n braf iawn clywed eich bod yn mynd i edrych ar sut y gellir cynnig gwasanaethau beichiogrwydd a therfynu beichiogrwydd i bobl yn eu cartrefi. Fodd bynnag, ceir anghysondebau enfawr o hyd yn narpariaeth gwasanaethau erthylu gan fyrddau iechyd. Maent yn amrywio o ran y terfynau amser ar y cyfnod beichiogrwydd ac yn amrywio o ran yr hyn sydd ar gael i fenywod mewn gwahanol wasanaethau erthylu. Caniateir erthylu, o dan Ddeddf Erthylu 1967 ar sail C a D, tan 24 wythnos o feichiogrwydd. Fodd bynnag, dim ond hyd at ddiwedd y tymor canol y gwnaiff adrannau obstetreg a gynecoleg yng Nghymru reoli erthyliadau ar sail A, B ac E, sy’n golygu bod menywod nad ydynt yn bodloni seiliau A, B ac E yn gorfod teithio i Loegr i gael triniaeth. Felly, er fy mod yn croesawu, ar y naill law, y ffaith eich bod yn caniatáu i bobl efallai gymryd eu meddyginiaeth briodol gartref, ar y llaw arall, a dweud y gwir rydym yn ei gwneud hi'n anoddach i rai menywod allu cael gwasanaethau erthylu a defnyddio’r gwasanaethau hynny mewn ffordd ystyrlon a chydlynol ledled Cymru. Felly, tybed a allech roi sylw priodol inni am hynny?

Mae fy sylw olaf—a byddai gennyf ddiddordeb mawr deall sut y daeth yr adolygiad i’r casgliad hwn—yn ymwneud â’r eitem lle’r ydych yn trafod y ffaith mai casgliad yr adolygiad oedd y dylid rhannu gwybodaeth berthnasol ymysg y gweithwyr gofal iechyd proffesiynol sydd â pherthynas â’r claf unigol. Rwy’n gwybod, yn Sir Benfro, y bu ymdrech i adleoli clinig iechyd rhywiol i leoliad a oedd mewn lle llawer mwy amlwg, a achosodd bryder a dryswch gwirioneddol oherwydd, i lawer o bobl, mae mynd i glinig fel hyn yn beth eithriadol o breifat. Maent yn amharod i roi gwybod i’r fferyllydd lleol oherwydd, mewn gwirionedd, mae'r fferyllydd lleol yn adnabod eu mam. Maent yn amharod i ddweud gormod am y peth wrth eu meddyg oherwydd, mewn gwirionedd, mae’r meddyg yn adnabod rhywun arall sy'n adnabod rhywun arall. Y peth yw, os ydych chi mewn cymuned, rydych am gadw’r math hwn o wybodaeth i chi'ch hun, neu mae nifer fawr o bobl yn teimlo felly. Yn Hwlffordd, achosodd broblemau mawr, oherwydd bod pobl yn teimlo y byddai pobl yn eu gweld yn cerdded i mewn ac yn gallu dweud, 'O, mae hwn a’r llall yn mynd i’r fan yna ac yn gwneud hynny.' Felly, hoffwn ddeall pa waith a wnaeth yr adolygiad gyda chleifion ynghylch pa mor hapus y byddent i’w gwybodaeth gael ei rhannu fel yna.

Mae gennyf, Dirprwy Lywydd, un pwynt olaf arall, sef y ffaith bod yr adolygiad ei hun yn gwneud sylw am anghysondeb y data a’r casglu data. Felly, byddwn yn gofyn ichi pa ffydd sydd gennych chi a pha bwys allwch chi ei roi i’r data sy'n cael ei gyflwyno pan fo’r adolygiad yn dweud yn glir iawn bod angen bod yn ochelgar iawn ynghylch y data a gasglwyd yn yr adolygiad hwn gan nad oedd modd eu cymharu o un flwyddyn i’r llall hyd yn oed o fewn byrddau iechyd, heb sôn am ledled Cymru.

Wel, ynglŷn â'r sylw olaf, y data yw’r gorau sydd ar gael. Mae'n caniatáu inni lunio’r casgliadau a allwn ni. Bydd mwy i'w wneud drwy’r amser i wella’r dystiolaeth sydd gennym ni i seilio dewisiadau polisi arni. Nid dim ond yn y maes hwn y mae hynny’n wir, ond ym mhob un arall. Nid wyf yn credu ei fod yn tanseilio natur yr argymhellion na’r gwaith sydd gennym i’w wneud o hyd, a dweud y gwir.

Roeddwn yn falch o'ch clywed yn croesawu unwaith eto yr hyn yr ydym ni wedi bod yn ei wneud gyda PrEP a’r gostyngiad sylweddol mewn beichiogrwydd ymysg pobl ifanc yn eu harddegau. Rwy’n cydnabod yr hyn sydd gennych i'w ddweud am yr hyn sydd yn yr adroddiad ynglŷn â chydnabod bod angen i'w gwneud hi'n haws manteisio ar wasanaethau. Mae hynny'n rhan o'r hyn a oedd yn fy natganiad innau. Mae hynny'n rhan o'r hyn yr wyf yn disgwyl ei weld yn digwydd gyda'r amserlen honno ar gyfer gwella.

Rwyf hefyd yna’n dod at eich sylw am wariant a chanlyniadau, oherwydd mae gennyf ddiddordeb o ran sut yr ydym ni'n gwella canlyniadau. Rydym wedi gorfod gwneud dewisiadau anodd am y gyllideb, fel y gŵyr pawb, ond mae gennyf ddiddordeb arbennig mewn—. Y rheswm pam y comisiynodd Rebecca Evans yr adolygiad yn ei swyddogaeth flaenorol oedd er mwyn sicrhau ein bod yn gweld yn iawn sut y darperir gwasanaethau a ble y maent mewn gwirionedd yn diwallu anghenion dinasyddion yn briodol, oherwydd roeddem yn pryderu nad oeddem yn diwallu’r anghenion hynny’n gyson. Y rheswm pam y byddwn yn sefydlu bwrdd rhaglenni gydag arweiniad iechyd rhywiol yw er mwyn cael cynllun gweithredu wedi’i gostio'n briodol i geisio deall nid yn unig a oes gennym ni ddiddordeb yn yr argymhellion ond sut yr ydym ni'n bwrw ymlaen â nhw, beth mae hynny'n ei olygu a phwy sydd ag angen gwneud hynny ac i gael rhywfaint o eglurder a chysondeb wedyn rhwng byrddau iechyd a phartneriaid am yr hyn y bydd angen iddynt ei wneud.

Rwy’n disgwyl yn llawn, cyn gynted ag y bydd gennym ni gynllun gweithredu wedi'i gostio dros y ddwy flynedd nesaf, y byddaf nid yn unig yn adrodd yn ôl i'r lle hwn, ond byddwn yn llawn ddisgwyl y byddai gan un pwyllgor neu’r llall a’r lle hwn ddiddordeb deall a yw hynny wedi digwydd ac yna a ydym mewn gwirionedd wedi cyflawni'r hyn y gwnaethom ei nodi yn ein cynllun.

Rhaid imi ddweud fy mod yn cydnabod y sylwadau a wnewch am Iechyd Cyhoeddus Cymru a’u cyllideb gyffredinol, ac fy ymateb i, yn gwrtais ond yn gadarn, yw ein bod mewn sefyllfa o orfod gwneud dewisiadau anodd iawn am y gyllideb, a does dim modd osgoi hynny. Hyd yn oed o fewn y gwasanaeth iechyd, sef y maes sydd wedi gwneud yn well na phob rhan arall o'r Llywodraeth, mae dewisiadau anhygoel o anodd i’w gwneud o hyd, ac ni fydd dweud eich bod eisiau i fwy o arian gael ei wario mewn un rhan o'r gwasanaeth iechyd nag un arall yn datrys y sefyllfa yr ydym ni ynddi. Rydym ni wedi cael adolygiad â phwyslais penodol i roi syniad inni ynghylch beth i'w wneud i wella, byddwn yn edrych eto ar y canlyniadau, ac mae angen inni ddeall sut i wneud hynny, ac ar yr un pryd mae angen inni sicrhau drwy’r amser ein bod yn cael y gwerth gorau am yr arian yr ydym yn ei wario ym mhob rhan o'r gwasanaeth cyhoeddus gan ein bod mewn cyfnod o gynni ers wyth mlynedd, ac mae hynny'n mynd i barhau. 

Ynglŷn â'ch dau sylw terfynol, am yr amrywiaeth mewn gwasanaethau erthylu ac argaeledd hynny, rwy’n cydnabod hynny ac, yn wir, rwyf wedi cael sgwrs gyda Jenny Rathbone am yr union bwynt hwnnw, mwy neu lai, am yr amrywiaeth mewn gwasanaethau rhwng gwahanol rannau o Gymru a lle’r ydym ni, ac rwyf wedi ymrwymo i ddangos diddordeb gwirioneddol yn hynny ac i edrych ar yr hyn y gallem ac y dylem ei wneud i geisio lleihau'r amrywiaeth sy'n bodoli ac i gael ateb priodol. Ni ddylai fod ots ym mha ran o'r wlad yr ydych yn byw ac ni ddylai wneud gwahaniaeth go iawn i’r gwasanaeth sydd ar gael ichi.

Ac, yn olaf, y sylw am—rwy’n deall bod hyn yn anodd—yr amgylchedd rheoleiddio cyfredol a sut y caiff cofnodion eu rhannu neu beidio. Ar y naill law, rydych chi'n deall y gall pobl deimlo y gallai fod y gweithiwr proffesiynol gofal iechyd lleol yn adnabod rhywun nad wyf eisiau iddynt ei adnabod ac efallai y bydd yn anodd imi feddwl bod rhannau o'r cofnod ar gael iddynt. Yr her yw bod hynny, a dweud y gwir, yn risg clinigol posibl hefyd, os nad yw’r unigolyn sydd o bosib yn gyfrifol am eich gofal mewn maes arall yn gwybod.

Nawr, ar hyn o bryd mae gennym ni Reoliadau'r Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Clefydau Gwenerol) 1974, sy’n deitl diddorol—wel, teitl addas. Nawr, mae Lloegr wedi diddymu’r rheini a sefydlu rhai gwahanol yn eu lle. Rydym nawr yn ystyried ar ôl yr adolygiad a allem ac a ddylem ni sefydlu cyfres wahanol o safonau a mesurau i'w disodli. Felly, yr argymhelliad yn yr adroddiad yw'r un y byddwn yn bwrw ymlaen ag ef, a bydd angen inni ystyried rhanddeiliaid a siarad â nhw, gan gynnwys y cleifion, ynghylch a ddylem ni newid y rheini ac, os felly, beth ddylai'r setliad fod a deall y gwahanol faterion hynny rhwng diogelwch clinigol a dewis unigolyn ynghylch sut y defnyddir y cofnodion hynny oherwydd, yn y pen draw, ein huchelgais yn y maes iechyd a gofal yw rhannu mwy o gofnodion iechyd a gofal rhwng gweithwyr gofal iechyd proffesiynol perthnasol, i leihau'r amser y gellir ei wastraffu, i bobl beidio â gorfod esbonio’r un peth fwy nag unwaith, ac i ddileu rhai mathau o risg clinigol. Felly, does dim safbwynt terfynol ar hynny, ond mae ymrwymiad i ystyried a chymryd cyngor ynglŷn ag a ddylem ni ddiwygio, diddymu neu wneud rhywbeth gwahanol a sut i fwrw ymlaen â hynny mewn gwirionedd yma yng Nghymru.

Rydw i'n meddwl, gymaint ag mewn unrhyw drafodaeth rydym ni wedi'i chael yma, fod Angela Burns a finnau wedi meddwl ar hyd yr union un llinellau fwy neu lai o ran y cwestiynau sy'n codi allan o'r datganiad heddiw, ond rydw i'n siŵr bod yna un neu ddau o bethau ar ôl y byddwn ni'n dymuno eu gofyn. Mi hoffwn innau ddiolch i'r tîm, wedi'i gadeirio gan y prif swyddog meddygol, a wnaeth y gwaith pwysig yma, achos mae o'n faes pwysig ac rydym ni wedi gweld, drwy'r ffigwr rhyfeddol yma am y gostyngiad ym meichiogrwydd merched yn eu harddegau, fod yna lwyddiant go iawn yn gallu dod lle mae'r polisi'n targedu'r bobl iawn, yn dweud y pethau iawn ac yn cymryd y camau iawn. Felly, mi fyddwn i'n sicr yn llongyfarch pawb sydd wedi bod yn rhan o gyrraedd at y canlyniad yna. 

O ran y bobl sydd yn chwilio am gyngor a chymorth efo heintiau wedi'u trosglwyddo'n rhywiol, beth rydym ni'n ei ddarllen, serch hynny, ydy bod y ffigyrau wedi dyblu o fewn y pum mlynedd ddiwethaf, ac mae'r adolygiad hefyd yn adnabod rhwystrau sydd yna o hyd i bobl yn mynychu canolfannau lle maen nhw'n chwilio am gymorth. Felly, mae'n bosib bod yna danamcangyfrif o faint o bobl sydd angen cymorth mewn difrif. Beth mae hynny'n ei awgrymu wrthyf i ydy bod addysg, a'r agenda ataliol, yn atal pobl rhag cael STIs yn y lle cyntaf yn methu, ac yn methu'n eithaf sylweddol, mewn difrif. Nid ydym ni'n sôn yn fan hyn am waith addysg mewn ysgolion yn unig, achos mae'n amlwg bod yna waith addysgu yn y boblogaeth oedolion hefyd. Felly, fy nghwestiwn cyntaf, ac mae'n bosib ei fod o'n ymwneud â gostyngiad mewn cyllidebau, fel y dywedodd Angela Burns: pam mae yna fethiant wedi bod ar yr agenda ataliol, achos mae'n amlwg bod hynny'n gwbl allweddol wrth i ni symud ymlaen? 

Un o'r rhwystrau y gwnes i eu crybwyll yn fanna i bobl sydd yn chwilio am gymorth a thriniaeth ydy bod yna ddiffyg cysondeb ar draws  Cymru, fel mae’r adroddiad ac fel mae eich datganiad chi heddiw wedi’i gadarnhau. Mi glywsom ni Angela Burns yn sôn am y diffyg cysondeb sydd yna ar draws Cymru pan mae’n dod at y gwasanaeth sydd ar gael o ran erthylu a therfynu beichiogrwydd. Diffyg cysondeb mewn rheolau ydy hynny, mewn difri. Beth sydd gennym ni o ran triniaeth heintiau wedi’u trosglwyddo’n rhywiol yn gyffredinol ydy diffyg cysondeb o ran darpariaeth, hynny ydy y loteri postcode yma fel rydym ni'n sôn amdano fo. Rydw i'n falch eich bod chi’n cydnabod bod yna’r gwahaniaeth yna mewn darpariaeth mewn gwahanol rannau o Gymru, ac mi fyddwn i’n licio clywed mwy ynglŷn â beth yn union rydych chi a’ch Llywodraeth yn bwriadu ei wneud i chwilio am y cysondeb yna i bobl, lle bynnag y maen nhw yng Nghymru.

Mae yna sôn am drop-in clinics. Mae’r rheini’n bwysig, ond mae oriau agor yn golygu bod mynediad, eto—hygyrchedd—yn gallu bod yn anodd. A ydy hwn yn rhywbeth yr ydych chi’n dymuno ei weld yn cael ymateb iddo fo? Roeddwn innau hefyd yn sylwi ar y gwasanaethau sy’n cael eu rhedeg mewn rhai ardaloedd ym Mhowys, yn benodol, gan feddygon teulu. Mae hynny’n rhwystr, rydw i'n cytuno, mewn ardaloedd gwledig, ac yn enwedig os caf i dynnu sylw at arolwg gan Stonewall sydd yn dangos bod yna'n dal i fod llawer—er yn lleiafrif—o staff yr NHS sydd â rhagfarn yn erbyn pobl LGBT, ac oherwydd hynny, o bosib, nid ydynt yn hyderus wrth gwrdd â gofynion pobl LGBT. Mi rydym ni'n sôn am bobl LGBT pan fyddwn ni’n sôn am y bobl sydd angen triniaeth, felly rydw i'n meddwl bod yna ddadl gref dros gadw gwasanaethau ar wahân i feddygfeydd teulu.

Ac un cwestiwn terfynol: gan fod y cyfle yma, oherwydd ei fod o'n cael ei drosglwyddo’n rhywiol, a allwn ni gael diweddariad hefyd ar le rydym ni arni o ran y brechiad HPV?

Ynglŷn â'r sylw olaf am y brechlyn HPV, byddwn yn parhau i gymryd cyngor gan y cydbwyllgor perthnasol am y sail dystiolaeth ar gyfer unrhyw weithredu pellach. Rydym ni eisoes wedi cyhoeddi yn ystod tymor y Llywodraeth hon—rwy’n credu mai Rebecca Evans yn ei swyddogaeth flaenorol a gyhoeddodd ehangu brechu i ddynion sy'n cael rhyw gyda dynion. Mae’r ddadl yn parhau. Rwy’n gwybod bod rhai aelodau gweithgar o’r proffesiwn meddygol sy’n ymwneud â gwaith iechyd rhywiol yn credu y dylid ehangu'r brechlyn, ond nid yw’r cydbwyllgor arbenigol perthnasol y mae pob Llywodraeth o fewn y DU yn cymryd cyngor ganddo yn ategu’r farn honno ar hyn o bryd. Os bydd y sefyllfa’n newid—ac rwyf wedi dweud yn rheolaidd yn y lle hwn y ceir adegau pan mae’n hollbwysig ichi gael eich arwain gan dystiolaeth, a’r dystiolaeth a’r cyngor clinigol gorau oll—os bydd y sefyllfa’n newid o ran y dystiolaeth a'r cyngor, bydd y Llywodraeth yn newid ei safbwynt. Felly, rwy’n hapus i roi'r sicrwydd hwnnw.

Rwy’n cydnabod yr hyn a ddywedwch am addysg ac atal, a chydnabod, a dweud y gwir, bod llawer o hyn yn dal i fod ynglŷn â sut y gallwn ni berswadio pobl i ailystyried y dewisiadau a wnânt. Nid dim ond pobl ifanc sy’n gwneud y dewisiadau hyn, mae oedolion o amrywiaeth o oedrannau'n gwneud dewisiadau, a rhan o'r her yw sut i ganfod dull effeithiol o addysgu ac atal gyda'r bobl hynny. Mae’n rhan o'r rheswm pam, wrth edrych ar yr astudiaeth PrEP, nad oedd mor syml â phenderfynu cyflenwi’r feddyginiaeth; roedd angen edrych hefyd ar sut y mae hynny'n cyd-fynd â gwasanaethau eraill, ar rai o’r sgyrsiau y mae angen eu cynnal ynglŷn â'r hyn sy’n ymddygiad peryglus a’r hyn nad yw, a sut i weld hynny'n rhan ohono.

Fe gofiwch ymosodiad eithaf atgas y Daily Mail a awgrymodd fod PrEP yn drwydded i foesau llac. Ac nid dyna beth ydoedd; a dweud y gwir, mae'n ffordd o ddeall sut i drin pobl yn llwyddiannus i atal haint pellach mewn termau ymarferol iawn. Rwy’n ffyddiog y byddai'n arbed arian i'r gwasanaeth iechyd gwladol ac yn caniatáu i bobl wneud dewisiadau gwahanol ynglŷn â sut y maent yn gallu byw a mwynhau eu bywyd. Ond mae gwir angen edrych ar sut yr ydym ni'n perswadio ac yn cael y sgwrs honno gyda phobl am y dewisiadau o safbwynt ymddygiad.

Rwy’n cydnabod hyn yr ydych chi ac Andrew ill dau wedi’i ddweud am y galw ar y gwasanaeth, am lefelau ein canlyniadau, am ein gallu i gynnal canlyniadau ardderchog, ac na allwn ni ddibynnu ar y gweithlu i fod yn arbennig o ymroddedig ac i barhau i redeg yn bellach ac yn gyflymach. A dweud y gwir, roedd heriau ynghylch cysondeb a hygyrchedd gwasanaethau yn rhan fawr o’r hyn a berswadiodd y Llywodraeth i gynnal yr adolygiad. Felly, rydym yn sicr yn gwneud y gwaith hwnnw, ac os edrychwch chi ar yr argymhellion a’r sylwadau yn yr adolygiad, rydym ni'n gweld, nid dim ond yr her sefydliadol a gostyngiad yn y gwasanaethau, ond mwy o swyddogaeth i ofal sylfaenol, a’r elfen ynglŷn â sut y gellir darparu’r gwasanaethau hynny a defnyddio grŵp cyfan o weithwyr gofal sylfaenol proffesiynol yn well.

Rwy’n dychwelyd at yr hyn a ddywedodd Angela Burns yn gynharach—efallai na fydd ar bawb eisiau mynd i’w fferyllfa i gael rhan o'u gwasanaethau iechyd rhywiol ac atal cenhedlu, ond bydd ar rai pobl eisiau gwneud hynny, gan fod bron bob fferyllfa, yn enwedig pob un sydd â gwasanaeth mwy cynhwysfawr, yn caniatáu i bobl fynd i weld rhywun mewn ystafell breifat yn yr adeilad. Pan rwyf yn cael fy adolygiad meddyginiaeth mewn fferyllfa sydd bellter cerdded o'r adeilad hwn, rwy’n mynd i ystafell breifat, does neb yn gwybod beth yr ydym yno i siarad amdano, ac felly mae'n fan ymgynghori preifat. Bydd amrywiaeth o bobl, rwy’n credu, yn hyderus i fynd i wahanol leoliadau i gael rhan o'r gwasanaeth. Mae hynny'n gyson â'n hymgyrch ehangach i berswadio pobl i ddefnyddio gweithwyr gofal iechyd proffesiynol eraill ac nid dim ond mynd i weld y meddyg, boed hynny mewn ysbyty neu mewn meddygfa deulu.

Felly, rwy’n cydnabod yr heriau go iawn sy'n bodoli ac rwy’n ffyddiog y bydd gennym ni, wrth fwrw ymlaen â’r gwaith mewn ymateb i argymhellion yr adolygiad, gyfres o argymhellion sydd wedi’u profi’n rhesymegol ynglŷn â sut i wneud hyn, gyda chynllun gweithredu wedi'i gostio. A’r sicrwydd sydd gan yr Aelodau yw y bydd y bwrdd yn parhau i gael ei oruchwylio gan y prif swyddog meddygol; nid yw'n sefyllfa lle mae gwleidyddion yn penderfynu gwneud yr hyn yr ydym ni'n credu sydd orau heb sylfaen dystiolaeth briodol a heb y dystiolaeth a'r cyngor clinigol gorau a diweddaraf.

Diolch am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy’n croesawu’r adolygiad a gynhaliwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru ynglŷn â gwasanaethau iechyd rhywiol yng Nghymru. Mae'r adroddiad yn canmol y gweithlu iechyd rhywiol yng Nghymru yn gwbl briodol. Mae’r nifer sy’n defnyddio’r gwasanaethau wedi dyblu yn y pum mlynedd diwethaf. Yn ddi-os, bydd y cynnydd hwn yn golygu bod angen addasu a diwygio’r gwasanaethau presennol i ateb y galw yn y modd gorau. Y mater allweddol yw diwygio yn y modd cywir.

Rwy’n croesawu’r gostyngiad dramatig mewn beichiogrwydd yn yr arddegau rhwng 2010 a 2016. At hynny, rwy’n siŵr bod pawb yn y Siambr hon yn croesawu’r gostyngiad parhaus mewn diagnosisau HIV ac yn cymeradwyo camau rhagweithiol Llywodraeth Cymru i frwydro yn erbyn y firws. Mae llawer o waith i'w wneud o hyd i gael gwared ar y stigma sy'n gysylltiedig â HIV, ond dylid dathlu’r nifer sylweddol o bobl sy’n cael profion a’r ymgyrchoedd i addysgu'r cyhoedd am bwysigrwydd profion iechyd rhywiol rheolaidd. Drwy gynyddu hygyrchedd PrEP, rydym yn symud yn nes at guro HIV. Mae'n newyddion da yn wir na fu dim achosion newydd o'r firws ymysg y bobl sydd wedi cael PrEP.

Drwy leihau ymddygiad rhywiol peryglus, rydym yn cymryd cam rhagweithiol arall i ymdrin â diagnosis clefydau a drosglwyddir yn rhywiol. Fodd bynnag, Ysgrifennydd y Cabinet, fel y dywedasoch yn eich datganiad, mae nifer y clefydau eraill a drosglwyddir yn rhywiol ac y rhoddir diagnosis ar eu cyfer yn dal i fod yn uchel. Er bod yn rhaid inni annog pobl i ddefnyddio mesurau ataliol fel PrEP, ni ddylid eu hystyried yn esgus i ymddygiad rhywiol peryglus. Gallai ymddygiad o'r fath, yn ei dro, olygu bod pobl yn cael heintiau eraill a allai, o ganlyniad, ychwanegu at y straen ar wasanaethau iechyd rhywiol. Mae Dr Giri Shankar neu Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi datgan bod angen gwneud llawer o waith i leihau ymddygiad peryglus. Ysgrifennydd y Cabinet, pa fesurau a mentrau penodol a ydych chi wedi’u cynllunio i ymateb i argymhellion Dr Shankar am fwy o waith yn y maes hwn?

Mae'r datganiad yn nodi bod carcharorion o dan anfantais oherwydd diffyg darpariaeth gwasanaethau mewn carchardai. Rwy’n gorfod aros i feddwl yma. Eisoes, mae gwasanaethau iechyd mewn carchardai ar gael i bob carcharor. Ar ben hynny, caiff carcharorion eu haddysgu am iechyd rhywiol yn ystod eu cyfnod ymsefydlu ac mae ganddynt eu hadran gofal iechyd eu hunain ac mae pawb yn gweld gweithiwr gofal iechyd proffesiynol arbenigol ar sail un i un wrth gyrraedd y carchar, ac mae hynny’n orfodol.

Mae’r datganiad yn dweud, yn gwbl briodol, bod cymunedau gwledig dan anfantais oherwydd diffyg darpariaeth gwasanaethau. Ysgrifennydd y Cabinet, a allech chi ddweud pa fesurau penodol ac ymarferol sy’n cael eu gweithredu i'w gwneud hi'n haws elwa ar wasanaethau iechyd rhywiol mewn cymunedau gwledig? Mae'r datganiad yn nodi bwriad i roi argymhelliad Iechyd Cyhoeddus Cymru ar waith dros gyfnod o ddwy flynedd. Mae hefyd yn dweud bod y galw am wasanaethau iechyd rhywiol wedi dyblu dros gyfnod o bum mlynedd ac yn rhoi pwysau ar y modelau gwasanaethau presennol. Felly, beth fydd yn cael ei wneud yn ystod y cyfnod pontio dwy flynedd i sicrhau y bodlonir y galw am wasanaethau? Mae sôn am frysbennu ar-lein, ond a ellid rhoi ystod lawn o wasanaethau ar-lein ar waith yn gyflymach fel eu bod ar gael yn ystod y cyfnod pontio dwy flynedd hwn? Diolch.

Diolch am y sylwadau a'r cwestiynau hynny. Rwy’n falch o weld bod llawer o gysondeb yn y materion y mae llefarwyr yn eu crybwyll. Gwnaf geisio rhoi sylw cryno i’r materion, yn hytrach nag ailadrodd yr hyn yr wyf wedi ei ddweud wrth ateb Angela Burns a Rhun ap Iorwerth ynghylch rhai o'r agweddau. Fodd bynnag, fe wnaf atgoffa pobl fy mod eisoes wedi dweud y bydd cynllun—bydd wedi’i gostio, bydd wedi’i amserlennu—ynghylch sut y byddwn yn bwrw ymlaen â hynny, felly ni wnaf sefyll a cheisio siarad yn fyrfyfyr yma nawr ynglŷn â sut y gwneir hynny, neu ynglŷn â'i amserlen a’i gyflymder, neu ni fyddai fawr o ddiben gofyn i grŵp weithio gyda'i gilydd i ddarparu cynllun gweithredu.

Roeddwn yn falch o glywed Caroline Jones yn sôn am realiti stigma HIV, ond yn fwy cyffredinol am heintiau a drosglwyddir yn rhywiol, ac mae hynny'n dal yn her i ni, o ran darbwyllo pobl i ystyried o ddifrif eu dewisiadau eu hunain, ond hefyd iddynt ofyn am help yn ddigon cynnar i gael y gobaith gorau o drin a rheoli'r peth yn llwyddiannus. Mae argymhelliad 9 yn yr adroddiad yn cyfeirio at addysg rhyw a pherthynas. Nawr, nid oedd yr adolygiad yn gofyn iddynt edrych yn benodol ar yr adolygiad o'r cwricwlwm sy'n digwydd, ond mae’n cydnabod ei fod yn offeryn pwysig o ran sut i wneud hynny ac i wneud yn siŵr bod gan bobl ifanc ystod o wybodaeth wrth iddynt aeddfedu'n oedolion yn y byd a’u bod yn gallu rheoli’r dewisiadau y byddant eu hunain yn eu gwneud, er, wrth gwrs, nid yw bod yn oedolyn yn rhoi unrhyw sicrwydd o ymddygiad synhwyrol na rhesymol, fel yr wyf yn siŵr y gŵyr pob un ohonom ni o wahanol adegau o'n bywydau ein hunain.

Hoffwn gyfeirio’n ôl at y sylw am annhegwch o ran hwylustod y ddarpariaeth ledled y wlad mewn amrywiaeth o leoliadau, a chydnabyddir hynny yn argymhelliad 1, ynglŷn â'r realiti y bydd angen inni wneud mwy. Felly, pan welwn y cynllun ynglŷn â'r gwelliant, byddaf yn disgwyl i fyrddau iechyd ymrwymo iddo a gallu dweud wrth ymateb i’r cynllun gwella hwnnw sut y maent yn mynd ati nid yn unig i gydnabod yr annhegwch sydd eisoes yn bodoli, ond beth fyddant yn ei wneud ynghylch hynny yn ymateb i'r adroddiad hwn, ond, fel y dywedaf, i'r cynllun gweithredu a lunnir.

Rwy’n croesawu’n fawr iawn eich ymrwymiad i ganiatáu rhoi misoprostol yn y cartref. Mae hynny'n newyddion rhagorol. Tybed a allech chi ymhelaethu ynglŷn â pha waith y bydd angen i’ch swyddogion ei wneud a’r amserlen ar gyfer ei gyflawni, oherwydd nid ydym yn sôn am adolygu'r Ddeddf Erthylu, rydym yn sôn am gynyddu'r lleoliadau lle gellir rhoi erthyliad meddygol, sef yn y cartref. Gan fod hyn eisoes wedi'i wneud yn llwyddiannus yn yr Alban a’i fod eisoes ar gael i fenywod sy’n cael camesgoriad anghyflawn yma yng Nghymru, nid yw'n teimlo'n broses gymhleth iawn, ond rwy’n cytuno bod angen ymrwymiad gwleidyddol ar gyfer hynny, ac rwy'n diolch ichi am hynny.

Mae'n wych gweld bod nifer yr achosion o feichiogrwydd ymysg pobl ifanc yn eu harddegau wedi haneru, ond roedd dros 1,000 o hyd yn 2016, ac mae'n amlwg yn codi'r cwestiwn ynghylch ansawdd yr addysg rhyw a pherthynas sydd ar gael mewn ysgolion, rhywbeth, yn amlwg, y mae eich adroddiad yn nodi nad yw’n rhan o'r adolygiad, ond mae'n amlwg yn fater y mae angen inni ei drafod gyda'r Ysgrifennydd addysg, oherwydd mae’n hanfodol bod dynion ifanc a menywod ifanc yn deall pryd y maent yn gwneud penderfyniadau gwybodus am berthynas ac o ble y gallant gael dulliau atal cenhedlu pan fo angen. Gallaf weld bod hynny'n broblem benodol mewn ardal wledig, os nad yw person ifanc yn gyrru neu os nad oes ganddo gar—byddai’n anodd iawn cael mynediad at y gwasanaethau cywir.

Rwy’n cynrychioli etholaeth ifanc iawn ei phoblogaeth. Mae gen i dair prifysgol yng Nghanol Caerdydd, felly mae gennyf, rwy’n meddwl, yr etholaeth sydd â’r nifer mwyaf o fyfyrwyr ledled y DU. Rwy’n arbennig o bryderus, ac rwyf eisoes wedi sôn am hyn wrth gadeirydd y bwrdd iechyd, am feddygfeydd teulu sy'n awyddus iawn i recriwtio myfyrwyr yn gleifion iddynt, ond nad ydynt o reidrwydd yn darparu’r gwasanaethau y bydd eu hangen ar gleifion. Mae'n amlwg y bydd angen gwasanaethau iechyd rhywiol ar bobl ifanc sy'n cyrraedd prifysgol, ac mae hyn yn cynnwys mynediad cyflym i glinig ar gyfer clefydau a drosglwyddir yn rhywiol, oherwydd gall pethau fel clamydia yn amlwg achosi anffrwythlondeb os na chaiff ei drin. Felly, mae argymhelliad 5 yn fy nrysu, o ran pam na fyddai’n safonol mewn meddygfa â llawer o bobl ifanc ynddi, sef y rhai lle ceir croniad o bobl ifanc, pam na fyddent yn darparu’r mathau hynny o glinigau yn safonol. Oherwydd mae myfyrwyr wedi sôn wrthyf am anhawster gwirioneddol i gael y cyngor meddygol sydd ei angen arnynt, am eu bod yn gwybod bod ganddynt glefyd a drosglwyddir yn rhywiol, ac felly mae oedi cyn cael y driniaeth gywir, yn amlwg, yn gallu ei wneud yn waeth yn y cyfamser.

O ran cael cyngor am feichiogrwydd, os aiff rhywun yn feichiog, (a) a yw’r bilsen drannoeth ar gael ym mhob fferyllfa? Oherwydd yn amlwg bod pobl yn gwneud camgymeriadau ac yn sylweddoli’n gyflym iawn eu bod efallai wedi mynd yn feichiog drwy gamgymeriad. Ond hefyd, hoffwn ddeall pam mae angen mynd at eich meddyg teulu os ydych chi'n meddwl bod arnoch chi eisiau pledio'ch achos dros gael erthyliad. Pam nad oes modd mynd yn syth at y gwasanaeth cyngor a therfynu beichiogrwydd? Mae hynny'n rhywbeth arall a godais gyda'r Bwrdd Iechyd.

Un o'r materion sy’n peri pryder yw'r sylw y cyfeiriwyd ato yn yr adroddiad ynglŷn â chasglu data am glefydau iechyd rhywiol ar sail Cymru gyfan, oherwydd mae'n ymddangos i mi ei bod yn hanfodol bod yr wybodaeth hon gennym. Fel arall, sut arall y gall iechyd cyhoeddus ymateb i achosion o glamydia neu'r hadlif oni bai bod ganddynt wybodaeth gywir ynglŷn â phwy sy'n cael triniaeth am y clefydau hyn?

Ac o ran yr wybodaeth sydd i'w chroesawu'n fawr iawn na chanfuwyd dim achosion newydd o HIV ymysg pobl sydd wedi cael PrEP, tybed, felly, pa gyfiawnhad sydd i barhau ag arbrawf cenedlaethol yn hytrach na darparu PrEP i unrhyw un sydd mewn perygl o HIV? Os yw wir cystal â hynny, pam yr ydym yn dal i gynnal arbrawf?

Ynglŷn â'r mater cyntaf y soniwyd amdano, hoffwn gael sicrwydd nad oes dim i’n rhwystro rhag gallu gwneud y cynnydd yr wyf wedi dweud yr hoffwn ei wneud. Felly, mae'n fater o 'sut' a 'pa mor gyflym' yn hytrach nag 'os', o'm safbwynt i, ac rwy'n cydnabod yr hyn yr ydych wedi'i ddweud; rwy’n credu ei bod hi'n ddefnyddiol ei gwneud hi'n glir nad ydym yn sôn am newid triniaeth. Rydym yn sôn am y lle y darperir y driniaeth honno, ac mae eisoes yn digwydd, fel y dywedwch, ar gyfer camesgoriad anghyflawn, gellir gwneud hyn gartref. Ac felly, rwy’n cydnabod y bydd rhai pobl bob amser yn gwrthwynebu unrhyw fath o ddarpariaeth erthylu, ond mae hyn yn fater o geisio gwneud y peth iawn, sef gallu gwneud y dewis cywir mor gyflym ag y gallwn ni. Rwy’n cydnabod yr hyn yr ydych yn ei ddweud am feichiogrwydd ymysg pobl ifanc yn eu harddegau. Mae gostyngiad o 50 y cant, wrth gwrs, i’w groesawu, ond mae mwy i'w wneud a does dim cuddio rhag hynny.

Wnes i ddim clywed yn iawn yr holl sylwadau a wnaethoch chi am yr her o ran hwylustod triniaeth i’ch myfyrwyr a gofal sylfaenol. Efallai bod hynny'n rhywbeth y gallem gael sgwrs hwy amdano, ac rwy’n hapus i gwrdd â chi a/neu ag etholwyr i wrando ar eu barn bresennol ynghylch yr hyn sy'n digwydd a sut yr hoffent weld y ddarpariaeth honno’n gwella. Oherwydd, yn gyffredinol, mewn mannau trefol, mewn mannau dinas, mae hi'n haws manteisio ar wasanaethau ac nid dyna’r her yr ydym yn arbennig o bryderus amdani ac y mae'r adroddiad yn ei hamlygu. Ond os ydych yn meddwl bod her benodol yn eich etholaeth chi, byddwn yn hapus i drafod hynny ymhellach gyda chi i weld beth y gallem ac y dylem ei wneud.

Ac ynglŷn â'r sylwadau ehangach am fferyllfeydd, wrth gwrs, mae gwell contractau'n bodoli ar gyfer darparu gwasanaethau. Un o'r pethau y mae'r adolygiad yn eu hargymell, fodd bynnag, yw defnyddio fferyllfeydd nid ar gontract gwell, ond mewn gwirionedd i edrych ar ddarpariaeth reolaidd o ddulliau atal cenhedlu geneuol rheolaidd. Felly, gellir gwneud hynny hefyd mewn amrywiaeth o wahanol ffyrdd i wneud gwasanaethau'n fwy hygyrch, a dylai hynny olygu hefyd y dylai fod yn haws i feddygon teulu, gan fod maes galw ychwanegol yn cael ei gymryd oddi arnynt, rhywbeth y mae awduron yr adroddiad o’r farn bod ein fferyllfeydd cymunedol yn lle perffaith ddigonol i’w wneud ac yn gallu ei wneud, a bydd hyn yn gwneud gwasanaethau'n fwy hygyrch i bobl.

Un sylw ofal ynghylch PrEP: y canlyniadau cychwynnol yw bod PrEP yn hynod effeithiol. Y rheswm pam yr ydym ni'n cynnal arbrawf tair blynedd yw yr hoffem ni gael sicrwydd dros gyfnod hwy bod hynny’n dal i fod yn wir, ac mae hefyd yn fater o weld nid yn unig darpariaeth PrEP, ond newidiadau i ymddygiad hefyd. Felly, rydym ni'n edrych ar bob agwedd ar hynny er mwyn ceisio gweld gwelliant cynaliadwy ac ymarferol. Yna, wrth gwrs, bydd yn rhaid i bwy bynnag sydd yn y swyddogaeth ffodus hon—fi neu rywun arall yn y dyfodol—wneud dewisiadau ynglŷn â'r ddarpariaeth fwy hirdymor. Ond mae'r canlyniadau hyd yma yn arwyddocaol ac yn galonogol. Rwy’n edrych ymlaen at allu adrodd yn ôl ar ddiwedd yr arbrawf tair blynedd, nid yn unig am ganlyniadau’r arbrawf, ond am y dewis mwy hirdymor yr ydym oll yn ei wneud, yma yng Nghymru.

Diolch. Ac yn olaf, Julie Morgan.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Hoffwn innau ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am wrando ar leisiau menywod ac am ymrwymo i weithredu er mwyn caniatáu terfynu beichiogrwydd gartref. Felly, hoffwn ddiolch yn fawr iawn ichi am hynny.

Roeddwn hefyd eisiau dweud rhywbeth am annhegwch ac anghysondeb. Y llynedd, cynhaliodd grŵp hawliau erthylu Caerdydd arddangosfa ddiddorol iawn, a dweud y gwir, i ddathlu 50 mlynedd o’r Ddeddf Erthylu, ynghyd â chynhadledd yn y Pierhead. I mi, un o'r pwyntiau syfrdanol a ddeilliodd o'r gynhadledd honno oedd y ffaith ei bod hi, yng Nghaerdydd, yn cymryd chwech neu saith wythnos yn hirach o ran cael ymgynghoriad am erthyliad nag yng Ngwent—yr ardal gyfagos—ac y bu hi bob amser yn anodd cael erthyliadau yng Nghaerdydd. Felly, daeth hynny i’r golwg fel arwydd clir o’r mathau o annhegwch sy'n bodoli. Felly, rwy’n ei annog i roi ystyriaeth ddwys iawn i'r elfen honno.

Yn olaf, hoffwn dynnu sylw at y rhwystrau sy’n wynebu menywod sydd eisiau terfynu beichiogrwydd, yn enwedig yng Nghaerdydd, lle mae grŵp o bobl wrth-erthyliad yn casglu yn ystod cyfnod y Grawys y tu allan i'r clinig ar Heol Eglwys Fair, ac yn ei gwneud hi'n anghyfforddus iawn i fenywod sy'n ceisio cael ymgynghoriad. Rwy’n gwybod, dros y mis diwethaf, yn un o fwrdeistrefi Llundain bod parth gwahardd wedi’i sefydlu fel na all neb brotestio mewn unrhyw ffordd, yn erbyn nac o blaid, ac roeddwn yn meddwl tybed a allai Ysgrifennydd y Cabinet wneud unrhyw sylw am y datblygiad hwnnw oherwydd rwy’n credu bod hwn yn fater iechyd cyhoeddus, oherwydd mae'n rhwystr i fenywod sy'n ceisio cael ymgynghoriad ac ni ddylent fod mewn sefyllfa o deimlo eu bod yn cael eu beirniadu a’u rhoi dan bwysau gan grŵp sydd â barn wahanol.

Ynglŷn â'r sylw cyntaf, mae gennyf ddiddordeb yn y mater ynglŷn â Chaerdydd yr ydych chi a Jenny Rathbone wedi cyfeirio ato, felly byddaf yn hapus i gwrdd â’r ddwy ohonoch chi ar yr un pryd i geisio edrych ar yr heriau lleol yr ydych eich dwy’n eu mynegi.

Ynglŷn â'r ail fater y sonioch chi amdano, sylwais innau ar y parth gwahardd ynglŷn â darparu cyngor erthylu mewn clinigau. Mae'n rhywbeth sy'n peri pryder imi ynghylch y modd y bydd pobl yn teimlo dan bwysau annheg i wneud un dewis neu'r llall, ac nid wyf yn credu bod y protestwyr, yn syml, yno i geisio cael sgwrs gwrtais neu i ddarparu cymorth bugeiliol neu arweiniad. Rwy’n meddwl ei fod yn amlwg yn rhywbeth y byddwn i, yn bersonol, fy hun, yn ei weld yn fygythiol. Felly, byddwn yn hapus i feddwl eto ynglŷn â pha bwerau sydd ar gael ac i bwy, i feddwl ynglŷn â sut y gallwn ni wneud yn siŵr bod pobl yn gallu cael gwasanaethau gofal iechyd mewn modd nad yw'n feirniadol, a’u bod yn gallu gwneud dewisiadau y byddai ar bob un ohonom ni eisiau eu gwneud am unrhyw agwedd ar ein triniaeth iechyd a gofal ein hunain.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet.