Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd UKIP, Neil Hamilton. 

Diolch, Lywydd. Ar 13 Chwefror eleni, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet mai bwriad y dreth ar dir gwag yw effeithio ar ymddygiad yn hytrach na chodi refeniw. Yng Ngweriniaeth Iwerddon, prin y mae'r dreth yn talu am gost ei chasglu, sy'n rhywbeth y dylid ei gadw mewn cof. Tybed i ba raddau y gall Ysgrifennydd y Cabinet ddweud bod bancio tir yn broblem wirioneddol yng Nghymru, yn hytrach na chanfyddiad yn unig, gan y dywed Laura Harry, ymgynghorydd cynllunio gyda Barton Willmore, ymgynghoriaeth gynllunio a dylunio annibynnol, tra bwriedir, mewn egwyddor, i Dreth ar Dir Gwag arwain at gynnydd o ran adeiladu tai, fe all gael yr effaith groes i hynny a gwneud Cymru'n lle llai deniadol i adeiladwyr tai a thanseilio dyheadau tai Llywodraeth Cymru, sy'n amlwg yn rhywbeth na fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn awyddus i'w weld. Felly, tybed a yw'r dreth hon wedi'i chyfeirio at broblem sy'n fwy dychmygol na gwirioneddol?

Ni chredaf fod hynny'n wir. Credaf fod tystiolaeth fod bancio tir yn digwydd mewn rhai rhannau o Gymru. Rwyf eisoes wedi cyfeirio yn y Siambr at ein cronfa safleoedd segur, sy'n dangos bod yna dros 400 o safleoedd yng Nghymru na ellir eu cyflwyno i'w defnyddio at ddibenion cynhyrchiol, gan fod angen gwaith adfer, neu am fod yr angen i ddarparu gwasanaethau ar gyfer y tir hwnnw yn golygu nad yw'r tir yn cael ei ddefnyddio'n gynhyrchiol. Mae ein cronfa safleoedd segur, gyda £40 miliwn o fuddsoddiad ar gael gan Lywodraeth Cymru ar ei chyfer, wedi'i chynllunio i helpu i unioni'r sefyllfa honno.

Credaf ei bod yn bwysig iawn i mi nodi nad diben treth ar dir gwag yw cosbi unrhyw un sy'n gwneud eu gorau glas i sicrhau bod y tir hwnnw'n cael ei ddefnyddio, ond darparu cymhelliad ychwanegol i bobl sy'n eistedd ar dir gan obeithio y bydd y gwaith y mae'r cyhoedd wedi'i wneud yn darparu caniatâd cynllunio iddynt ac ati yn arwain at gynyddu gwerth y tir, a heb wneud unrhyw beth o gwbl eu hunain, byddant yn gallu elwa ar hynny drwy werthu'r tir yn y dyfodol.

Fodd bynnag, Lywydd, mae'r broses yn bwysig iawn, oherwydd ar hyn o bryd rydym megis dechrau'r broses hon a bydd llawer o'r cwestiynau a godwyd gan yr Aelod a chwestiynau manwl eraill yn rhan o'r gwaith y byddwn yn awyddus i'w wneud pan fyddwn yn gwybod bod y grym wedi'i drosglwyddo inni fwrw ymlaen ymhellach â'r syniad hwn.

Rwy'n derbyn yr hyn a ddywed yr Ysgrifennydd cyllid yn llwyr. Yn amlwg, os ydym am gael treth o'r fath, mae angen inni sylweddoli y gall yr effeithiau ymddygiadol y gallai eu hachosi fod yn groes i hynny hefyd—pwynt y dof ato yn y man. Er y credir yn gyffredinol fod hon yn broblem y mae angen mynd i'r afael â hi mewn ardaloedd trefol, mae effaith bosibl ar ardaloedd gwledig hefyd. Yn ôl syrfëwr gwledig ar gyfer Cymdeithas Tir a Busnesau Cefn Gwlad Cymru, Charles De Winton,

Efallai na fydd datblygu rhai plotiau gwledig bach yn ymarferol. Mae'n anochel y bydd treth sy'n eu gorfodi i gael eu datblygu yn cynyddu cost eu datblygu—cost a fydd yn cael ei throsglwyddo i'r defnyddiwr terfynol. Nid yw hyn o gymorth inni fynd i'r afael â'r argyfwng o ran argaeledd cartrefi gwledig.

Awgrymai ymchwil y Gymdeithas Tir a Busnesau Cefn Gwlad yng Nghymru fod mwy na thraean o'r £1.3 biliwn sy'n mynd i mewn i'r economi'n flynyddol gan dirfeddianwyr gwledig eisoes yn mynd i mewn i ddatblygu preswyl. Un o'r problemau mawr gyda safleoedd datblygu, wrth gwrs, yw caniatâd cynllunio a'r oedi a all ddeillio o hynny weithiau. Felly, mae datblygwyr posibl yn aml mewn sefyllfa lle maent yn eistedd ar dir gwag yn erbyn eu hewyllys. Gwyddom fod llawer o safleoedd o'n cwmpas yma ym Mae Caerdydd sy'n edrych fel safleoedd ardderchog ond sy'n parhau i fod heb eu datblygu am nad oes prynwyr am ba reswm bynnag. Felly, mae hwn yn fater y dylid mynd i'r afael ag ef mewn ffordd sensitif a gofalus.

Mae'r holl bwyntiau a wnaeth yr Aelod yn rhai pwysig ac yn bwyntiau y byddem yn dymuno bod o ddifrif yn eu cylch. Ni fyddai unrhyw Weinidog cyllid, pan fydd y gwaith manwl wedi'i gwblhau, os yw'r gwaith hwnnw'n dangos y byddai treth bosibl yn creu mwy o broblemau nag y byddai'n eu datrys—ni fyddai unrhyw un yn awyddus i fwrw ymlaen â hi. Felly, mae'r rhain yn bwyntiau pwysig, ac yn sicr, maent yn rhai y byddwn yn awyddus i'w hystyried.

Rwy'n cydnabod pwynt yr Aelod ynglŷn â chymunedau gwledig a bod datblygu'n aml yn cymryd mwy o amser am resymau penodol. Ond fe ailadroddaf y pwynt a wneuthum ar y dechrau un: nid bwriad treth ar dir gwag yw cosbi'r bobl sy'n gwneud pob ymdrech i sicrhau bod tir yn cael ei ddefnyddio at ddibenion cynhyrchiol. Mae'n rhaid i chi ei chynllunio mewn ffordd sy'n sicrhau nad yw pobl sy'n gwneud popeth yn eu gallu yn cael eu cosbi ganddi, gan ddarparu cymhelliad ychwanegol—a chredwn fod hyn yn bodoli yn economi Cymru, yn yr un modd ag yr oedd Canghellor y Trysorlys yn bryderus ei fod yn bodoli yn economi Llundain—ar gyfer y bobl a ddylai fod yn cyflwyno tir at ddibenion cynhyrchiol, ond sy'n dewis peidio â gwneud hynny, yn y gobaith o wneud elw hawdd.

Hoffwn droi at dreth arall yn awr i archwilio'r effaith ar ymddygiad. Yn achos y dreth siwgr, a orfodir bellach gan Lywodraeth San Steffan, ymddengys y bydd Llywodraeth Cymru yn cael £47 miliwn o gyllid ychwanegol dros ddwy flynedd o ganlyniad i wariant sy'n gysylltiedig â hynny yn Lloegr. Mae'r rhagolygon o faint y byddai'r ardoll yn ei godi wedi gostwng o £520 miliwn i £240 miliwn. Gwelir newidiadau mewn ymddygiad eisoes o ganlyniad i'r dreth siwgr wrth i Coca-Cola, er enghraifft, leihau maint eu caniau Coke arferol o 330 ml i 250 ml, er nad yw hynny wedi arwain at ostyngiad tebyg yn y pris mewn llawer o achosion. Felly, erbyn hyn, gallem fod mewn sefyllfa lle mae pobl, yn hytrach na phrynu un rhan o dair o litr mewn can, yn prynu dau gan chwarter litr. Felly, mewn gwirionedd, maent yn prynu mwy o ddiod llawn siwgr nag o'r blaen, am bris uwch. Felly, byddai hyn yn ganlyniad gwrthnysig i dreth o'r fath. Ond mae gan Gymru broblem sylweddol gyda gordewdra—gwaeth nag unrhyw ran arall o'r DU—gyda 59 y cant o oedolion, mae'n debyg, dros eu pwysau—mae'n debyg fy mod i'n un ohonynt—a 23 y cant wedi'u categoreiddio'n ordew. O ran dyraniad yr arian a godir, a all Ysgrifennydd y Cabinet gadarnhau a fydd Llywodraeth Cymru yn dyrannu'r arian hwn yn bennaf ar gyfer datrys gordewdra, heb ei hystyried yn dreth a neilltuwyd yn gyfan gwbl? Os yw'r arian yn cael ei godi er mwyn newid ymddygiad, dylid cyfeirio'r arian a fydd yn cael ei wario o'r refeniw hwnnw at y broblem y bwriedir iddo'i datrys.

Wel, Lywydd, fe ddechreuaf drwy groesawu'r ffaith bod gweithgynhyrchwyr wedi cymryd camau i leihau faint o siwgr sydd yn eu cynnyrch, ac i ailffurfio'r ffordd y caiff cynhyrchion eu dwyn i'r farchnad er mwyn dylanwadu ar ordewdra. Rwy'n gresynu at y ffaith bod y dreth siwgr wedi'i chyhoeddi mewn cyllideb heb unrhyw gyfeiriad at y gweinyddiaethau datganoledig, er ei bod yn effeithio'n uniongyrchol ar ein cyfrifoldebau. Felly, nid oedd modd inni gyfrannu at ddadl a allai fod wedi tynnu sylw at rai o ganlyniadau anfwriadol posibl y dreth fel y mae ar hyn o bryd.

Mae arian wedi'i drosglwyddo i gyllideb Cymru o ganlyniad i hynny. Bydd o gymorth, yn rhannol, i fwrw ymlaen â chynlluniau megis y rhaglen ordewdra ataliadwy y mae fy nghyd-Aelod Vaughan Gething yn ei rhoi ar waith, ond mae'n caniatáu inni wneud pethau eraill hefyd. Mae'n caniatáu inni gefnogi'r rhaglen brecwast iach am ddim yn ein hysgolion cynradd; mae'n ein cynorthwyo i gyflwyno'r rhaglen cyfoethogi gwyliau ysgol newydd, sy'n helpu i fwydo plant yn ystod gwyliau'r ysgol, a fyddai'n mynd heb fwyd fel arall; ac mae'n caniatáu inni wneud sawl peth arall yn y maes a grybwyllwyd gan yr Aelod, i'n helpu i ddylanwadu ar broblemau gordewdra, sy'n dra hysbys ac yn dra chyfarwydd.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Nick Ramsay.

Diolch, Lywydd. A gaf fi ddweud fy mod wedi gweld fy nghyn gyd-aelod o'r Pwyllgor Cyllid, Peter Black, i fyny yn yr oriel? Cefais fy atgoffa o etholiad diwethaf y Cynulliad, pan oeddem yn edrych ymlaen at ddatganoli treth fel rhywbeth anochel a phell, er ei fod yn agosáu. Rydym bellach ar ochr arall y datganoli hwnnw.

Wrth ateb Mark Reckless yn gynharach, mewn perthynas â'r dreth trafodiadau tir, ac rwyf am eich holi ynglŷn â hynny hefyd, fe ddywedoch chi ein bod ar hyn o bryd mewn cyfnod o gasglu tystiolaeth ynghylch cyflwyno'r trethi, ac effaith y trethi hynny, yn hytrach na dim ond dyfalu. Os yw'n ymddangos ar unrhyw adeg, fel y dywedoch chi wrth ateb Mark Reckless, fod problem gyda chyfraddau'r dreth trafodiadau tir, pryd y byddwch yn cymryd camau gweithredu i sicrhau bod y cyfraddau hynny yn cael eu gostwng er mwyn iddynt fod yn debycach i'r rhai dros y ffin?

Wel, Lywydd, fel y dywedais, rydym yn y broses o gasglu tystiolaeth ar hyn o bryd. Byddwn yn edrych ar sut y mae'r farchnad eiddo amhreswyl yn datblygu dros y flwyddyn. Byddwn yn edrych i weld a oes unrhyw dystiolaeth fod y cynnydd bach iawn yn y dreth yn ffactor tyngedfennol mewn penderfyniadau enfawr gwerth miliynau o bunnoedd a wneir gan gwmnïau. Fy namcaniaeth i—sef yr un a gefnogwyd yn adroddiad Bangor—yw y bydd gan gwmni a fydd yn gwario miliynau lawer o bunnoedd wrth benderfynu ble i leoli ddiddordeb mewn pethau fel pris tir, pris eiddo, sydd ill dau yn rhatach yng Nghymru nag mewn dinasoedd sy'n cystadlu ar hyd y ffin; byddant yn edrych ar gyflenwad sgiliau, ac mae gennym boblogaeth fedrus iawn; byddant yn chwilio am sefydlogrwydd hirdymor, ac rydym yn cynnig hynny yma yng Nghymru; ac ni chredaf y bydd swm bach mewn cost untro wrth brynu'r eiddo yn ffactor tyngedfennol ym mhenderfyniadau'r bobl hyn i ddod yma ai peidio, ond fy marn i yw hynny. Mae safbwyntiau eraill i'w cael. Nawr, bydd gennym dystiolaeth, a byddaf yn ystyried hynny yn y broses o wneud penderfyniadau a fydd gennym yma bob blwyddyn wrth inni osod cyfraddau treth ar gyfer y dyfodol.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae gennych feddwl agored, ac mae'n ddiddorol fod eich tôn heddiw yn wahanol i'r hyn ydoedd cyn datganoli treth. Fe ddywedoch chi o'r blaen—fe ofynnoch chi gwestiwn rhethregol a'i ateb:

'A wyf o'r farn mai'r swm bychan ychwanegol yn y dreth trafodiadau tir fydd y prif ffactor mewn cytundebau busnes…? Nac ydw.'

Er y byddech yn dal i ddweud mai dyna yw eich barn bersonol, o'ch ateb heddiw rwy'n casglu nad ydych yn cau'r drws ar y ffaith y gallai fod yn achosi problemau i rai busnesau. Cyn ichi ateb, hoffwn grybwyll rhai prosiectau, megis y Sgwâr Canolog yng Nghaerdydd, er enghraifft, lle byddai'r cynnydd ymylol o 1 y cant yn y cyfraddau'n golygu bod buddsoddwyr yn talu oddeutu 20 y cant yn fwy ar eu heiddo nag y byddent gyda'r dreth stamp, ac o leiaf 32 y cant yn fwy na'r dreth trafodiadau tir ac adeiladau. Felly, gofynnais ichi yn flaenorol pryd y byddech yn gweithredu ar y dystiolaeth honno. A ydych yn barod i dderbyn bod yna achosion eisoes ar hyn o bryd, mewn prosiectau o'r fath, lle nid yn unig y gallai hyn wneud gwahaniaeth, ond y bydd yn gwneud gwahaniaeth? Efallai ei fod yn ymylol, ond mewn termau economaidd, mae gwahaniaethau ymylol yn aml yn gwneud gwahaniaeth o ran elw neu golled.

Ni chredaf y gall yr Aelod ddisgwyl cyfeirio at yr achosion hynny a dweud eu bod yn dystiolaeth go iawn. Rydym gwpl o wythnosau i mewn i gyfundrefn dreth newydd, ac ni chredaf y gall ef nac unrhyw un arall nodi un penderfyniad lle y gallai cwmni ddweud, 'Rydym wedi penderfynu peidio â dod i Gymru oherwydd y gyfradd o 6 y cant.' Mae'n gallu cynhyrchu'r canrannau uchel hynny am fod ganddo rifau isel, a dengys y rhifau isel fod effaith wirioneddol yr 1 y cant hwnnw'n fwy cymedrol o lawer nag y mae'n ei awgrymu.

Rwy'n glynu wrth y farn a oedd yn sail i'r penderfyniad a wneuthum ac a gyflwynais ar lawr y Cynulliad hwn, na fydd y gyfradd yn atal pobl rhag dod yma i Gymru, ac y bydd gostwng trethi i'r 90 y cant o drafodiadau eiddo masnachol yng Nghymru, gan sicrhau mai hwy yw'r isaf yn y Deyrnas Unedig, yn cael effaith ysgogol fwy o lawer ar fusnesau yng Nghymru na'r agwedd y mae'n cwyno amdani.

Fodd bynnag, mae'n rhaid i unrhyw unigolyn synhwyrol fod yn agored i'r dystiolaeth a cheir safbwyntiau gwahanol o ran sut y gall hyn effeithio ar y farchnad, a bellach, dros y misoedd nesaf, byddwn yn darganfod a oes effaith o'r fath, ac os cadarnheir hynny ac y ceir tystiolaeth go iawn, yna rwy'n ailadrodd yr hyn rwyf wedi'i ddweud, Lywydd, a byddai unrhyw un yn ystyried hynny wrth i'r penderfyniadau hyn gael eu hadolygu.

A bod yn deg ag Ysgrifennydd y Cabinet, rydych yn llygad eich lle, mae'n ddyddiau cynnar, rwy'n derbyn hynny'n llwyr, ac yn amlwg, mae'n rhaid inni edrych ar y dystiolaeth. Byddem yn awyddus i gael ymagwedd sy'n seiliedig ar dystiolaeth at hyn, a buaswn hefyd yn derbyn fy mod wedi nodi ac wedi siarad cryn dipyn am un dreth, ond un dreth yn unig o becyn cyffredinol yw honno, ac mae'r economi yn cynnwys ysgogiadau gwahanol, ac efallai wir nad yw hyn ond yn un agwedd ar hynny. Fodd bynnag, ni ellir diystyru'r un agwedd honno wrth ymdrin â sefyllfaoedd ar ymylon economi. Gall hynny wneud gwahaniaeth. Rwy'n falch, mewn gwirionedd, eich bod wedi gadael y drws ar agor o ran newid cyfundrefn y dreth stamp o bosibl—cyfundrefn y dreth trafodiadau tir, dylwn ddweud—yn y dyfodol, os yw'r dystiolaeth honno'n peri problem.

Ysgrifennydd y Cabinet, nid oes gennyf unrhyw amheuaeth o gwbl eich bod yn dymuno bod yn gyfeillgar i fusnesau, fod Llywodraeth Cymru yn dymuno bod yn gyfeillgar i fusnesau, nid oes gennyf unrhyw amheuaeth o gwbl mai eich bwriad yw bod yn gyfeillgar i fusnesau, gan mai gwallgofddyn yn unig na fyddai'n dymuno hynny. Fodd bynnag, pan fyddwch yn edrych ar y dystiolaeth sydd gennym hyd yn hyn, buaswn yn dweud bod busnesau'n bryderus. Felly, a allwch ddweud wrthym, os edrychwch ar y lluosydd ardrethi yng Nghymru, er enghraifft, o gymharu â rhannau eraill o'r DU, mae'n sylweddol uwch. Mae hynny'n gwneud gwahaniaeth mewn perthynas ag ardrethi busnes. A allwch ddweud wrthym pa ryngweithio a fu rhyngoch hyd yn hyn, er ei fod yn gyfnod byr, ond pa ryngweithio a fu rhyngoch chi a busnesau hyd yn hyn, ac a oes unrhyw fusnesau wedi mynegi pryderon go iawn na fyddant yn buddsoddi yng Nghymru oherwydd y newidiadau hyn?

Wel, rwyf wedi ateb y cwestiwn hwnnw, ond fe ailadroddaf unwaith eto: cyfarfûm â grŵp o fusnesau a oedd yn dadlau'r achos a wnaed yn blwmp ac yn blaen gennych chi y prynhawn yma, ac rwyf wedi gofyn i fy swyddogion gyfarfod â hwy wedi hynny fel y gallwn barhau mewn cysylltiad â hwy ac mewn sefyllfa dda i gasglu'r dystiolaeth y soniais amdani y prynhawn yma.

Mae ei bwynt ynglŷn a'r lluosydd yn un rhyfedd oherwydd yn Lloegr, lle mae ei blaid ef mewn grym, mae ganddynt luosydd ardrethi uwch, wrth gwrs, ar gyfer yr union fath o fusnesau y sonioch amdanynt y prynhawn yma. Mae'r busnesau mwyaf yn Lloegr yn talu cyfradd lluosydd uwch ac nid oes gennym y gyfradd lluosydd uwch honno yma yng Nghymru. Ac mae hynny oherwydd yn Lloegr, wrth gwrs, mae'n rhaid iddynt gasglu arian gan y busnesau ar y gyfradd uwch am fod y busnesau hynny ar y gyfradd uwch yn talu am y cynlluniau rhyddhad ardrethi y mae'r busnesau llai yn eu mwynhau yn Lloegr, tra bo'n cynlluniau rhyddhad ardrethi busnes yng Nghymru yn cael eu hariannu'n uniongyrchol gan Lywodraeth Cymru.

Llefarydd Plaid Cymru, Adam Price. 

Diolch yn fawr, Llywydd. Mae wedi dod yn fwyfwy amlwg yn sgil adroddiad yr archwilydd cyffredinol, er enghraifft, ac wedyn y dystiolaeth y mae’r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus wedi ei derbyn yn ddiweddar, bod un o gonglfeini polisi caffael Llywodraeth Cymru, sef y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, yn tangyflawni a dweud y lleiaf. Hynny yw, y targed, os ydy’r Aelodau’n ei gofio, yn ôl yn 2012, pan grëwyd y gwasanaeth, oedd creu £25 miliwn o arbedion ar wariant o £4.3 biliwn o fewn y sector cyhoeddus. Ond, yn y flwyddyn mwyaf cyfredol sy’n cael ei dangos yn adroddiad yr archwilydd, dim ond £15 miliwn sydd yna, felly 60 y cant, ar wariant o £6 biliwn, felly. Ac, wrth gwrs, rŷm ni’n darganfod hefyd yn yr adroddiad mai dim ond 19 y cant o aelodau’r gwasanaeth sydd yn datgan eu bod nhw yn cael cynilon ariannol a thraean, dim ond traean, o’r holl awdurdodau lleol sydd yn fodlon gyda’r gwasanaeth. Ac mae hyd yn oed Llywodraeth Cymru yn dweud eu bod nhw’n anfodlon gyda’r gwasanaeth y maen nhw eu hunain wedi ei greu. Onid yw e’n glir, Ysgrifennydd, fod polisi caffael Llywodraeth Cymru ar hyn o bryd yn methu?

Wel, Lywydd, rwyf wedi croesawu'r gwaith a wnaed gan Archwilydd Cyffredinol Cymru mewn perthynas â chaffael, a chroesawaf y gwaith a wnaed gan y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus yn y maes hwn hefyd. O ganlyniad i bryderon ynglŷn â'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, nid y gwasanaeth ei hun, ond y cyd-destun newidiol y mae'n rhaid i wasanaeth o'r fath weithredu ynddo—Brexit, cyni parhaus, modelau newydd ar gyfer gweithio'n rhanbarthol, er enghraifft—cyhoeddais yn ôl ym mis Medi ein bod yn cynnal adolygiad o'r gwasanaeth. Nawr, ers hynny, fel y dywedodd Adam Price, mae gwybodaeth wedi dod i'r amlwg ynglŷn ag i ba raddau y mae'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol wedi gallu cyrraedd y meincnodau a nodwyd ar ei gyfer yn wreiddiol ac ynglŷn â lefel yr hyder y mae wedi'i ennyn ymysg y rhai sy'n ei ddefnyddio. Dyna pam fod cynllun i ailffocysu'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a Gwerth Cymru yn bwysig. Dyna pam fy mod yn awyddus i fwrw ymlaen ag ef. Mae arnom angen gwasanaeth sy'n gallu defnyddio grym caffael er budd economi Cymru i'r graddau mwyaf posibl, ond mae'n rhaid iddo ennyn hyder ei randdeiliaid allweddol, ac mae angen gwneud newidiadau i sicrhau y gall hynny ddigwydd.

Un o brif wendidau, fel y'i welaf i, caffael ar hyn o bryd yng Nghymru yw’r diffyg staff â chymwysterau priodol a’r gallu i gyrff cyhoeddus gadw’r staff profiadol hynny. Yn 2012, dywedodd Prifysgol Caerdydd, mewn adroddiad gan yr Athro Kevin Morgan, fod prinder sgiliau difrifol wrth galon y sector cyhoeddus yng Nghymru yng nghyswllt â chaffael cyhoeddus. Roedd e wedyn yn amcangyfrif bod angen swyddog gyda chymhwyster sefydliad siartredig prynu a chyflenwi i bob £15 miliwn o wariant cyhoeddus. Nawr, roedd Llywodraeth Cymru wedi mynd un cam ymhellach na hynny wrth gwrs a dilyn argymhelliad McClelland, ac yn eu polisi nhw ar gaffael cyhoeddus yn sôn am ffigur o £10 miliwn o wariant ar draws y sector cyhoeddus fel y meincnod. Wel, ar y sail honno, wrth gwrs, rŷm ni ryw 274 o reolwyr caffael proffesiynol yn brin yng Nghymru, felly pa gamau gweithredol y mae’r Llywodraeth yn eu cymryd i recriwtio a hyfforddi mwy o staff ac arbenigwyr caffael?   

Wel, a gaf fi ddechrau drwy gydnabod y pwynt a wnaeth yr Aelod? Mae'r angen am gapasiti a galluogrwydd priodol ym maes caffael yn her. Siaradais â Kevin Morgan ynglŷn â hyn, ac roedd yr Aelod yn llygad ei le wrth nodi bod methodoleg McClelland yn awgrymu diffyg yng Nghymru i'r graddau a nodwyd ganddo. Nawr, rydym eisoes wedi gwneud rhai pethau am hyn yng Nghymru. Cawsom brosiect Doniau Cymru, sydd wedi llwyddo i ddod â phobl newydd i mewn i'r system. Rydym wedi ymrwymo i gynyddu'r gronfa o weithwyr caffael proffesiynol yng Nghymru. Rydym yn gweithio gydag ysgolion a cholegau i godi ymwybyddiaeth o gaffael fel proffesiwn dymunol. Ond mae angen inni weithio gyda sefydliadau'r sector cyhoeddus hefyd er mwyn iddynt roi'r un ymdeimlad o statws a chydnabyddiaeth i weithwyr caffael proffesiynol ag y gwnânt i eraill. Yn rhy aml, ymddengys i mi, mae sefydliadau cyhoeddus yn ystyried caffael yn ymarfer troi handlen braidd, lle nad ydych yn meddwl bod y bobl sy'n ymwneud â chaffael yn gwneud cyfraniad arloesol i waith y sefydliad. Ond gwyddom—rhai o'r pwyntiau a wnaed eisoes gan Adam Price—am allu caffael i hybu gwerth ar gyfer y cyhoedd, ac nid gwerth yn unig, ond gweithgarwch o ran cyflogaeth a buddion cymunedol ac ati. Mae angen gwell cydnabyddiaeth i statws y proffesiwn, ac mae hynny'n rhan o'r gwaith rydym yn awyddus i'w wneud i geisio mynd i'r afael â'r materion recriwtio a chadw staff a nodwyd gan Adam Price.

A gaf fi droi, i gloi, at enghraifft benodol, gan y credaf ei bod yn codi cwestiynau pellach ynglŷn ag a yw'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol a fframwaith ehangach polisi caffael yn addas at y diben? Yn ddiweddar, dyfarnodd y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol gontract tair blynedd o'r enw Arbed 3, sef contract Cymru gyfan i inswleiddio miloedd o gartrefi, i gwmni o'r Alban, Everwarm, sy'n is-gwmni i gwmni llawer mwy o'r enw Lakehouse, o Essex, rwy'n credu—cwmni sydd wedi cael ei gymharu â Carillion oherwydd ei ffyrnigrwydd wrth wneud cynigion am gontractau yn y sector cyhoeddus ar sail ei allu i dorri costau. Mae hyn wedi arwain at gwestiynau ynglŷn â safonau ac uniondeb, a dylid nodi mai'r cwmni hwn oedd yn gyfrifol am y contract ar gyfer gosod larymau tân yn Nhŵr Grenfell.

Nawr, yn y datganiad y cyfeirioch chi ato, Ysgrifennydd y Cabinet, ar addasu polisi caffael Llywodraeth Cymru y llynedd, roeddech yn pwysleisio gwerth cymdeithasol. A yw'r ymrwymiad hwn yn cydweddu â phenderfyniad y Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol i benodi cwmni a fu'n destun cyfres o adroddiadau negyddol, o rybuddion elw i honiadau o dwyll a phryderon ynghylch diogelwch—o gymharu â Cartrefi Melin, a lwyddodd, ynghyd â phartneriaid eraill yng Nghymru, yn y rhaglen flaenorol, i sicrhau cyfraddau caffael o 100 y cant gan fusnesau bach a chanolig Cymru? Yn hytrach nag addasu polisi caffael Llywodraeth Cymru, onid oes angen inni ailfeddwl yn llwyr ynglŷn â hyn?

Wel, diolch i'r Aelod am godi'r pwynt hwnnw, ac fe'i codwyd hefyd yn y Siambr ddoe gan Mark Isherwood yn ystod y cwestiynau busnes. Lywydd, heddiw fe ysgrifennais at bob un o Aelodau'r Cynulliad sydd wedi gohebu â mi ar y mater hwn. Gan na fydd rhai o'r Aelodau yma wedi cael yr atebion hynny, tybed a gaf fi ddarllen dau baragraff olaf y llythyr hwnnw, fel y gallaf gofnodi'r safbwynt cyfredol ar gyfer yr Aelodau. Felly, mae'r llythyr yn nodi'r broses a arweiniodd at nodi cynigydd llwyddiannus. Dywed wedyn, o dan Reoliadau Cytundebau Cyhoeddus 2015, ei bod yn ofynnol inni ganiatáu cyfnod segur gorfodol o 10 niwrnod fan lleiaf. Yn ystod y cyfnod cychwynnol, cododd un o'r cynigwyr nifer o bwyntiau o esboniad yn ffurfiol drwy eu cynghorwyr cyfreithiol, a gofynasant i Lywodraeth Cymru ymestyn y cyfnod segur. Mae'r cyfnod segur hwnnw wedi cael ei ymestyn. Bellach, bydd yn para tan 30 Ebrill a bydd hynny'n rhoi amser i ganiatáu ystyriaeth glir a chynhwysfawr o'r pwyntiau a godwyd fel rhan o'r ymarfer hwn.

Bydd yr Aelodau'n deall, gyda'r mater hwnnw o dan ystyriaeth bellach, na fyddai'n briodol imi wneud sylwadau pellach ar ganlyniad y broses gaffael, ond byddaf yn gwneud datganiad pellach pan ddaw proses y cyfnod segur i ben.