Eitem 7 ar ein hagenda yw dadl ar adroddiad Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau, 'Mynediad at Fancio', a galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i gyflwyno'r cynnig—Russell George.

Cynnig NDM7219 Russell George

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi adroddiad Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau ar ei Ymchwiliad i: Mynediad at Fancio a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 17 Hydref 2019.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n cyflwyno'r cynnig yn fy enw.  

Ysgogwyd yr ymchwiliad hwn yn rhannol gan ffigurau brawychus y grŵp defnyddwyr Which? ynglŷn â chyfradd cau banciau, a'r anawsterau y mae pobl yn eu cael wrth geisio cael mynediad at arian parod. Mae llawer o gwestiynau a dadleuon wedi bod yn y Siambr hon ynglŷn â chau banciau, ond roeddem eisiau deall yr effaith ar fusnesau a chymunedau unigol yn ein gwaith.

Dywedodd tua thraean o'r bobl a ymatebodd i'n harolwg ar-lein eu bod yn gorfod teithio awr ychwanegol i gael mynediad at fanc, ac roedd 13 y cant ohonynt yn gorfod teithio dros awr. Mae pobl hŷn a chwsmeriaid sy'n agored i niwed, megis y rheini ag awtistiaeth neu ddementia, yn ei chael yn anodd rheoli eu harian yn ddiogel. Yn gynyddol, ni all siaradwyr Cymraeg gael mynediad at wasanaethau yn eu dewis iaith. A gwelsom fod Cymru dan anfantais ddwbl am nad yw bancio ar-lein yn ddewis amgen ymarferol i lawer o bobl, naill ai oherwydd diffyg cysylltedd, neu am resymau eraill. Ac mae'r effaith ar fusnesau yn ddifrifol. Mae'n anos i fusnesau llai dalu enillion i mewn, mae'n rhaid iddynt gau'n gynt i wneud eu bancio, mae'n anos cael benthyciadau, mae cau banciau'n effeithio ar nifer y cwsmeriaid, ac mae twristiaeth a busnesau eraill yn dioddef am na all ymwelwyr gael gafael ar arian parod. Felly, clywsom straeon erchyll am drefi heb arian parod. A gwyddom yn sicr nad yw Cymru'n barod i fynd heb arian parod—bydd gormod o bobl yn cael eu gadael ar ôl ac yn cael eu hallgáu'n ariannol. Mae LINK, rhwydwaith peiriannau arian parod mwyaf y DU, wedi dweud wrthym fod mynediad am ddim at arian parod i ddefnyddwyr yn wasanaeth cenedlaethol hanfodol.

Roedd pennod 5 ein hadroddiad yn tynnu sylw at yr heriau penodol sy'n wynebu Cymru o ran cysylltedd digidol. Ac roedd ymateb Llywodraeth Cymru i'n hadroddiad yn gadarnhaol ar y cyfan. Yn amlwg, nid yw rhai meysydd wedi'u datganoli, ond mae rhai ysgogiadau polisi wedi'u cadw'n ôl—neu heb eu cadw'n ôl yn hytrach—ond mae gan Lywodraeth Cymru ysgogiadau at ei defnydd. Yr ymateb i argymhelliad 8 oedd y dylai Llywodraeth Cymru fapio'r bylchau yn y gwasanaethau bancio yng Nghymru, ac mae'n awgrymu bod rhywfaint o waith cynnar yn cael ei wneud yn y maes hwn. Felly, rwy'n credu bod hynny'n galonogol dros ben.

Clywsom lawer yn ystod yr ymchwiliad am grŵp JACS, Grŵp Strategaeth Arian Parod yr Awdurdodau ar y Cyd, a arweinir gan Drysorlys ei Mawrhydi. I Aelodau sy'n anghyfarwydd â hwnnw, neu'r hyn y mae'n ei olygu, mae'n dwyn ynghyd y rheoleiddwyr mynediad at arian parod i weithredu'r argymhellion a wnaed gan yr adolygiad annibynnol ar fynediad at arian parod. A rhybuddiodd yr adolygiad na ddylai'r DU gerdded yn ei chwsg i mewn i gymdeithas heb arian parod. Mae'r pwyllgor eisiau i Lywodraeth Cymru weithio gyda JACS i sicrhau bod anghenion Cymru yn cael eu diwallu, ond nid yw graddau'r ymgysylltiad yn glir yn yr ymateb gan y Llywodraeth. Mae'n dweud y bydd

'yn mynnu bod JACS yn sefydlu sianeli cyfathrebu clir, gan gynnwys cyfleoedd rheolaidd a digon aml i ymgysylltu’n effeithiol.'

Sefydlwyd JACS ym mis Mai, felly credaf y byddai'n ddefnyddiol iawn gwybod pa mor fuan y mae'r Gweinidog yn disgwyl i'r sianeli hynny gael eu hagor, a pha mor hyderus yw'r Gweinidog y bydd JACS yn effeithiol.

Rydym wedi gweld rhai symudiadau cadarnhaol, megis cyhoeddiad diweddar LINK am gronfa gyflenwi, lle gall cymunedau ofyn yn uniongyrchol am beiriant ATM yn eu hardal. Ond mae hyn, wrth gwrs, yn rhoi'r cyfrifoldeb ar gymunedau eu hunain. Nid yw banciau'r stryd fawr, fel y'u gelwir, sydd wedi diflannu o'n strydoedd mawr i raddau helaeth, yn gwadu bod cau canghennau'n effeithio ar gwsmeriaid, ond ymddengys eu bod yn canolbwyntio'n llwyr ar arloesi digidol, heb gydnabod y nifer enfawr o bobl sydd wedi'u hallgáu’n ddigidol. A dywedodd adroddiad Which? bythefnos yn ôl, nad yw un o bob pump oedolyn yn teimlo'n hyderus yn eu gallu i wirio eu balans ar-lein.

Felly, mae rhai banciau wedi ceisio cael faniau symudol yn lle canghennau—dyma lle byddaf yn aml yn drysu, oherwydd gall bancio symudol fod yn faniau symudol neu'n dechnoleg symudol, ond faniau symudol yw'r rhain—ond roedd y rhain yn annigonol at ei gilydd. Ac mae rhwydwaith Swyddfa'r Post yn cael ei ystyried yn ddarparwr amgen, ond nid yw'n cynnig yr un lefel o wasanaeth mewn gwirionedd, ac mae ganddo anfanteision eraill. Roedd y diffyg ymwybyddiaeth am wasanaethau bancio Swyddfa'r Post yn peri pryder i ni, felly rydym eisiau gweld mwy o ymdrech i roi cyhoeddusrwydd iddynt. Mae ymateb Llywodraeth Cymru yn tynnu sylw at y ffaith nad yw materion Swyddfa'r Post wedi'u datganoli, ac nid oes ganddi gynlluniau i ailgyflwyno cefnogaeth i'r rhwydwaith yng Nghymru fel y gwnaeth ei ddarparu ar un adeg. Mae hefyd yn dweud—

A wnewch chi dderbyn ymyriad byr?

Gwnaf, yn sicr.

O'r dystiolaeth a gawsom, a fyddai hefyd yn cofio, pan oeddem yn sôn am ganghennau swyddfa'r post, mai un o'r darnau o dystiolaeth a gawsom oedd bod canghennau swyddfa'r post yn arbennig o anaddas ar gyfer gweithgarwch busnesau bach a microfusnesau yn enwedig? Roedd yn un o'r pethau a ddywedwyd wrthym.

Ydw, rwy'n cofio hynny ac mae'n bwynt dilys i'w wneud. Credaf fod problemau gyda'r ffaith nad yw Swyddfa'r Post yn gallu darparu'r gwasanaeth llawn ar gyfer busnesau, fel y mae banciau'n gallu ei wneud, hyd yn oed pethau fel cael gafael ar arian parod neu newid, er enghraifft, lle mae'n rhaid rhoi rhybudd ymlaen llaw, ymysg problemau eraill hefyd. Ond na, mae'r pwynt wedi'i wneud yn dda gan Hefin David.  

Roedd ein hymchwiliad hefyd yn canolbwyntio ar ymrwymiad uchelgeisiol y Prif Weinidog yn ei faniffesto—ac roedd yn uchelgeisiol—i roi cefnogaeth i greu banc cymunedol yng Nghymru cyn etholiadau'r Cynulliad yn 2021. Felly, clywsom lawer o amheuaeth am ddichonoldeb cynnig bancio cymunedol Banc Cambria, ac roedd cryn dipyn o amheuaeth mewn gwirionedd. Felly, mae ein hadroddiad yn adlewyrchu'r dystiolaeth honno. Mae'n amlwg fod y model gwasanaeth bancio cyfredol yn methu, a cheir dadleuon cymhellol, rwy'n credu, ac mae'r pwyllgor yn credu, o blaid dull newydd. Ond nid yw'r model bancio cymunedol wedi'i brofi. Rwy'n credu bod hynny'n allweddol yma: nid yw'r model hwnnw wedi'i brofi.  

Un o'r pryderon allweddol i'r pwyllgor yw sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu rheoli'r risgiau hirdymor sy'n gysylltiedig â'i chymorth ariannol i Banc Cambria, ac nid wyf fi—na'r pwyllgor ychwaith, nid wyf yn credu—yn argyhoeddedig fod ymateb y Llywodraeth yn ateb y cwestiwn hwnnw'n llawn. Yn amlwg, mae yna sensitifrwydd masnachol ac mae angen amser ar Banc Cambria i fynd drwy'r broses drwyddedu, ond bydd angen inni gadw llygad barcud ar y datblygiadau. Mae Llywodraeth Cymru yn dweud ei bod yn ystyried yr effaith bosibl y gallai Banc Cambria ei gael ar undebau credyd a rhwydwaith Swyddfa'r Post. Credaf fod y gydnabyddiaeth na ddylid cael unrhyw ddyblygu nac effaith negyddol ar y gwasanaethau sy'n bodoli eisoes yn bwysig iawn, a chroesewir y cynllun arfaethedig ar gyfer ymgysylltu â rhanddeiliaid.

Roeddem hefyd yn galw am fynd ar drywydd syniadau partneriaeth eraill ac er ei bod yn siomedig na chafodd argymhelliad 14 ond ei dderbyn mewn egwyddor, mae'n swnio fel pe bai Llywodraeth Cymru yn agored i gyfleoedd eraill i wella'r ddarpariaeth fancio. Mae'n bwysig parhau i archwilio pob trywydd, yn enwedig gan nad yw'n glir o hyd sut y gall Banc Cambria ddiwallu anghenion pobl hŷn, cwsmeriaid anabl a chwsmeriaid agored i niwed sydd angen gwasanaethau wyneb yn wyneb priodol.

Mae'r ymateb i argymhelliad 10 ar gamau i gefnogi cynhwysiant digidol hefyd yn gadarnhaol, ac yn arbennig, credaf fod cynlluniau Llywodraeth Cymru i gefnogi athrawon sy'n darparu addysg ariannol i'r genhedlaeth iau fel y gallant fod yn ddinasyddion sy'n llythrennog yn ariannol i'w croesawu'n fawr hefyd. Mae hwn yn faes polisi hynod gymhleth, lle mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru weithio'n galed gyda'r ysgogiadau sydd ar gael iddi. Nid oedd ein hymchwiliad ond yn gallu crafu'r wyneb, ond rwy'n gobeithio ein bod wedi taflu goleuni ar yr anawsterau y mae pobl yng Nghymru'n eu hwynebu o ran cael mynediad at fancio a gwasanaethau bancio.

Felly, rwy'n edrych ymlaen at glywed barn cyd-aelodau o'r pwyllgor ac eraill ac mae'r Gweinidog a minnau, wrth gwrs, yn cymeradwyo'r adroddiad hwn i'r Cynulliad, Ddirprwy Lywydd.

Un o'r cymhellion i ni gynnwys ein hunain yn yr ymchwiliad hwn yw ein bod ni i gyd wedi gweld canghennau o fanciau'n cau. Rwyf eisiau sefyll dros gymunedau fel Nelson, a welodd fanc Barclays yn cau; Ystrad Mynach, a welodd fanc Nat West yn cau; a Bargoed, y gymuned fwyaf gogleddol yn fy etholaeth, yr un sydd â'r angen mwyaf am dwf yng nghanol y dref, a welodd fanc HSBC yn cau, ac yn ddiweddar, eleni, ar ddiwedd y flwyddyn hon, mae Lloyds Bank yn gadael y gymuned. Felly, rydym yn teimlo cryn ysgogiad i fynd i'r afael â'r mater hwn ar draws y pleidiau a gweld Llywodraeth Cymru yn gweithredu.  

Hoffwn grybwyll rhai argymhellion a chroesawu argymhelliad 2 yn arbennig, a'r ffaith bod y Llywodraeth wedi'i dderbyn. Mae Russell George eisoes wedi cyfeirio at y ffaith bod Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda LINK a'r rheoleiddwyr i gryfhau cefnogaeth i wasanaethau ATM am ddim sy'n bodoli eisoes. Gydag argyfwng arian parod yn debygol yn y dyfodol, mae'r gwasanaethau rhad ac am ddim hyn yn hanfodol yn y cymunedau yn y cymoedd gogleddol, yn enwedig, a gynrychiolir gennyf, ac rwyf eisoes wedi cyfeirio at Fargoed. Felly, mae'n rhaid adolygu'r strategaeth cynhwysiant ariannol a'i chynllun cyflawni cysylltiedig yn rheolaidd er mwyn sicrhau ein bod yn mynd i'r afael â hynny.

Hoffwn gyfeirio'n fyr at argymhelliad 6, sy'n cyfeirio at y grŵp JACS, y cawsom wybod amdano yn ystod ein hymchwiliad. A wyf yn iawn, Gadeirydd, yn dweud bod hynny wedi digwydd yn ystod yr ymchwiliad—ein bod wedi cael gwybod am waith grŵp JACS y DU? Ac roeddem yn gofyn a oedd y safon mynediad at fancio'n ddigon cadarn. Roeddwn ychydig yn siomedig gydag ateb Llywodraeth Cymru, pan ddywedasant,

'Er bod Llywodraeth Cymru yn cefnogi'r egwyddor yn yr argymhelliad, ni all dderbyn yr argymhelliad, oherwydd mai mater i Lywodraeth y DU yw hwn.'

Wel, gallem fod â Llywodraeth wahanol yn y DU, a allai fod â barn wahanol ymhen ychydig wythnosau, neu gallem gael yr un Llywodraeth gyda'r un ymagwedd. Y naill ffordd neu'r llall, hoffwn weld Llywodraeth Cymru—a gwn nad yw'n mabwysiadu rôl ymgyrchu fel arfer—yn gwthio'r mater hwn yn galed iawn gyda Llywodraeth y DU, ni waeth pwy fydd mewn grym.

Mae argymhelliad 7 yn sôn am Lywodraeth Cymru yn adolygu ei chefnogaeth i rwydwaith y swyddfeydd post er mwyn ehangu'r sector bancio. Nid yw'r Gweinidog ond wedi penderfynu derbyn hwn yn rhannol, a dywed,  

'Nid oes unrhyw gynlluniau i ailgyflwyno cymorth i Rwydwaith Swyddfa'r Post yng Nghymru.'

Roeddwn yn siomedig, oherwydd yn 2003-2004, cafodd swyddfa'r post ym Margoed bron i £37,000, diolch i gronfa ddatblygu hen swyddfeydd post Llywodraeth Cymru, a sicrhaodd hyn fod swyddfa'r post ym Margoed yn ddiogel ar gyfer y dyfodol. Ac un o'r pethau a welais oedd gwerthusiad a wnaed gan hen Lywodraeth Cynulliad Cymru o'r gronfa ddatblygu swyddfeydd post, a ddywedai fod wyth swyddfa'r post wedi eu cadw ar agor oherwydd y gronfa honno. Felly, Weinidog, rwyf am ofyn cwestiwn uniongyrchol i chi: onid ydych yn credu y byddai cronfa ddatblygu swyddfeydd post yn bwysig ar gyfer cynnal dyfodol swyddfeydd post lle mae'r banciau'n gadael?

Ac yn olaf, rwyf am droi at y banc cymunedol. Rydym wedi treulio llawer iawn o amser—a gallwch weld yn argymhellion 13 a 14—yn ystyried y syniad o fanc cymunedol. Yn nyddiau cynnar gweinyddiaeth Drakeford, roedd Banc Cambria yn gwneud cais am £600,000 o arian Llywodraeth Cymru er mwyn cynnal gwaith dichonoldeb, ac fe gawsant yr arian hwnnw wedyn ac maent bellach yn y broses o sefydlu eu hunain fel banc. Cawsom y cwestiynau y mae Russell George wedi'u crybwyll: beth am yr effaith ar bethau fel undebau credyd? Sut y bydd undebau credyd yn gweithio gyda banc cymunedol? Sut y bydd y rhwydwaith o swyddfeydd post yn gweithio gyda banc cymunedol? Ond hefyd, cwestiynau sydd gennyf am le a darpariaeth: sut y byddant yn edrych yn y cymunedau—sut beth fydd banc cymunedol?

Wel, mae Llywodraeth Cymru wedi gwario ac yn awr mae angen inni weld pa strategaeth sydd gan Lywodraeth Cymru i gefnogi'r gwariant hwnnw yn y dyfodol. Mae banc cymunedol ym mhob tref yn swnio fel syniad gwych, ond a oes gennym y lleoedd a'r galw i wneud i hynny weithio? Cyfrifoldeb y banc cymunedol yw gwneud iddo ddigwydd, ond roedd hefyd ym maniffesto arweinyddiaeth y Prif Weinidog—[Torri ar draws.] Ie.

Rwy'n croesawu'r ffaith eich bod yn cyfeirio at swyddfeydd post. Wrth gwrs, rwy'n cofio'r gronfa y cyfeirioch chi ati'n cael ei chyflwyno, ond nid oedd gennym gytundeb fframwaith bancio swyddfa'r post rhwng swyddfa'r post a 28 o fanciau bryd hynny i ddarparu mynediad at wasanaethau ar y stryd fawr lle mae ganddynt gangen. A ydych yn cytuno y dylem hefyd fod yn annog Llywodraeth Cymru, lle bo'n ymarferol, i weithio gyda'r fframwaith hwnnw er mwyn iddynt allu cefnogi canghennau lleol o'n swyddfeydd post?

Ie. Mae angen imi gymryd ychydig o gamau yn ôl yn yr hyn roeddwn yn ei ddweud, i fynd yn ôl at y pwynt hwnnw. Yn rhyfedd ddigon, yn yr adroddiad lle roedd Llywodraeth Cymru'n gwerthuso'r fframwaith hwnnw, gwnaethant yr union bwynt hwnnw—eu bod yn aros i weld sut y byddai hynny'n datblygu cyn gwneud argymhellion pellach am y gronfa. Felly, ydw, rwy'n credu ei bod yn bryd inni edrych ar sut y gellir gwella'r ddarpariaeth honno. Felly, ydw, rwy'n cytuno ei fod, o fewn y cyd-destun hwnnw, yn ceisio gwneud hynny. Fodd bynnag, ceir cyfyngiadau ariannol hefyd na fyddent wedi bodoli pan gafodd y gronfa honno ei gwerthuso. Felly, byddai gennyf ddiddordeb mewn clywed yr hyn sydd gan y Gweinidog i'w ddweud.

Ddirprwy Lywydd, cymerais gam yn ôl yn fy araith, ac yn awr rwy'n—. Roedd gennyf ddiweddglo bendigedig, ond yn anffodus, mae Mark Isherwood wedi peri i mi golli fy ffordd braidd. Rwyf am gloi drwy ddweud—yn hytrach na'r diweddglo bendigedig a oedd gennyf—rwyf am gloi drwy ddweud—

Ewch ymlaen gyda'ch diweddglo bendigedig—mae'n Nadolig, ewch ymlaen. [Chwerthin.]

—fod hwn yn un o'r adroddiadau mwyaf pleserus rwyf wedi ymwneud ag ef ac mae'n amserol ei fod yn cael ei gyflwyno ar yr adeg hon o'r tymor i orffen y tymor hwn mewn modd adeiladol. Nadolig llawen, Ddirprwy Lywydd, i chi ac i bawb arall yn y Siambr hon.

Ceir pryder cynyddol am nifer y banciau sy'n cau yng Nghymru ynghyd â pha mor gyflym y maent yn cau, fel y crybwyllwyd yn gynharach. Mae'n peri pryder fod Cymru wedi colli dros 40 y cant o'i changhennau bancio mewn pum mlynedd. Mae Cymru ar y brig o ran cau banciau yn y Deyrnas Unedig; dim llai na 239 o ganghennau wedi'u cau rhwng Ionawr 2015 ac Awst 2019. Dwy gangen yn unig sydd yn Nwyrain Casnewydd, o lle rwy'n dod, lle mae fy swyddfa, ac mae pobl yn cael amser caled iawn pan fyddant angen codi arian neu dalu arian i mewn, yn enwedig dinasyddion hŷn. Mae rhai rhannau o Gymru wedi dioddef yn llawer gwaeth, gan golli 85 y cant o'u banciau ers 2015. Mae'r gyfradd frawychus hon o gau banciau'n peri'r risg o gau llawer o bobl allan o wasanaethau ariannol hanfodol ac mae'n effeithio ar eu gallu i godi eu harian eu hunain. Mae'r gostyngiad yn nifer y peiriannau arian parod am ddim wedi golygu bod mwy o bobl yn cael eu gorfodi i ddefnyddio peiriannau arian bancio am ddim i godi eu harian eu hunain.

Rhwng Ionawr 2018 a Mai 2019, gostyngodd nifer y peiriannau arian am ddim yng Nghymru bron i 11 y cant. Dywedodd y grŵp defnyddwyr Which? fod ei ddadansoddiad yn dangos bod cymunedau tlotach wedi cael eu taro'n galetach gan fanciau'n cau na'r rhai mwy cefnog—pobl sy'n byw mewn cymunedau tlotach, y rheini sy'n dibynnu fwyaf ar arian parod, yw'r rhai sy'n lleiaf tebygol o allu fforddio talu am godi arian, ond maent yn wynebu gorfod teithio i godi arian parod heb orfod talu am wneud hynny. Mae cau banciau'n effeithio'n arbennig o ddrwg ar bensiynwyr. Cymru sydd â'r gyfran uchaf o bobl hŷn yn y Deyrnas Unedig, gydag un rhan o bump o'r boblogaeth yn 65 oed neu'n hŷn.

Er bod llawer o bobl yn gyfarwydd â rheoli eu harian ar-lein a thalu am nwyddau â chardiau plastig, mae pobl hŷn wedi arfer â dulliau mwy traddodiadol o dalu am nwyddau a gwasanaethau drwy ddefnyddio sieciau neu gardiau. Roedd llai na hanner y bobl 75 oed neu hŷn yng Nghymru yn defnyddio'r rhyngrwyd yn 2018 a 2019, gan gyflymu'r broses o gau canghennau banc a pheiriannau arian parod am ddim i amddifadu ein dinasyddion hŷn o wasanaethau bancio a mynediad at arian parod, sef eu harian parod hwy eu hunain mewn gwirionedd.

Mae'n amlwg, felly, fod cau banciau'n cael effaith economaidd a chymdeithasol ddofn ar gymunedau yng Nghymru. Mae'r cymunedau'n cydnabod bod banciau'n fater a gadwyd yn ôl, ond mae gan Lywodraeth Cymru rai ysgogiadau polisi y gall eu defnyddio ar y cyd â defnyddio'i dylanwad gyda rheoleiddwyr a Llywodraeth y DU i sicrhau'r newid. Mae'r adroddiad hwn yn gwneud 14 o argymhellion i geisio sicrhau'r newid rydym eisiau ei weld. Rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn 12 o'r argymhellion hynny, rhai'n llawn, eraill mewn egwyddor neu'n rhannol. Un agwedd ar y mater hwn lle mae gan Lywodraeth Cymru bŵer i wneud gwahaniaeth yw bancio cymunedol, fel y crybwyllwyd yn gynharach.

Fis Ionawr diwethaf, dywedodd y Gweinidog Cyllid fod trafodaethau cynnar iawn yn cael eu cynnal gyda nifer o randdeiliaid a oedd yn awyddus i ymchwilio i ddichonoldeb sefydlu banc cymunedol yng Nghymru. Ym mis Awst, cymeradwyodd Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth y cynnig i ddarparu cyllid cyfnod cychwynnol i gefnogi'r cynnig hwn. Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru sicrhau diwydrwydd dyladwy yn y broses er mwyn sicrhau bod y model banc cynilion cymunedol hwn, nad yw wedi cael ei brofi, yn bodloni'r angen am wasanaethau bancio wyneb yn wyneb yng Nghymru. Mae hefyd yn hanfodol, Ddirprwy Lywydd, nad yw'r cynnig hwn yn effeithio'n andwyol ar yr undebau credyd. Mae mynediad at fancio yn faes cymhleth sy'n cyfuno materion cymdeithasol ac economaidd nad yw'r adroddiad hwn ond megis dechrau mynd i'r afael â hwy. Nid yn unig y mae banciau'n darparu gwasanaeth i'r cyhoedd fel ysgolion, colegau neu ysbytai, mewn gwirionedd mae banc yn wasanaeth cymunedol sy'n angenrheidiol ar gyfer talu arian i mewn, benthyca, trosglwyddo a gwahanol feysydd eraill—morgeisiau. Ac os nad ydynt o fewn cyrraedd, mae'n rhaid i bobl fynd yn rhy bell i gael mynediad at y gwasanaethau hynny, sy'n sicr yn faich ar rai pobl. Mae amser, arian ac egni'n cael ei wastraffu ar y mathau hynny o wasanaethau, ac mae hynny'n gwbl annerbyniol.

Mae mynediad at fancio yn faes cymhleth sy'n cyfuno materion cymdeithasol ac economaidd nad yw'r adroddiad hwn ond megis dechrau mynd i'r afael â hwy. Fodd bynnag, credaf fod hwn yn gyfraniad pwysig i'r broses o wrthdroi'r dirywiad mewn gwasanaethau bancio yng Nghymru, ac fe'i cymeradwyaf i'r Cynulliad. Diolch yn fawr iawn.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Nid wyf am ailadrodd rhai o'r argymhellion y mae pobl wedi sôn amdanynt eisoes, ond hoffwn ddweud bod hwn yn ymchwiliad gwirioneddol bwysig a wnaethom ar fancio yma yng Nghymru. Adleisiaf rai o'r sylwadau a wnaethpwyd ynglŷn â pham fod gan bob un ohonom ddiddordeb yn y mater hwn, oherwydd mae canghennau'n cau ar hyd a lled Cymru, sy'n atal pobl sy'n agored i niwed rhag cael mynediad at wasanaethau yn ogystal ag atal pobl, yn gyffredinol, rhag cael mynediad wyneb yn wyneb.

Credaf ei bod braidd yn eironig fod y banciau'n dweud eu bod am symud i wasanaethau ar-lein, oherwydd pan fyddwch eisiau cael morgais, neu os ydych eisiau am i drafodion go bwysig gael ei wneud, os oes angen iddynt drafod pethau ymhellach gyda chi, maent bob amser yn gofyn i chi alw i mewn i gangen. Os yw hynny'n golygu teithio, gall olygu cryn bellter i lawer o bobl, ac felly byddai'n dda gennyf pe baent yn ceisio cyfleu eu strategaeth yn well. A yw'r gwasanaeth ar-lein neu a yw mewn canghennau? Os ydynt yn benderfynol o wneud mwy ar-lein, oni allant symud mwy o'u gwasanaethau i'w gwneud yn haws i'r bobl sydd eisiau eu defnyddio ar-lein?

Roeddwn eisiau dweud hefyd fy mod wedi nodi wrth y sector bancio mewn rhai o'r sesiynau craffu eu bod yn gwneud elw enfawr ac yna'n dweud wrthym na allant fforddio cadw canghennau ar agor. Felly, mae HSBC wedi gwneud elw, a ffigurau mis Mehefin 2019 yw'r rhain, o £11.8 biliwn; Lloyds—£4.3 biliwn; Barclays—£2.4 biliwn. Elw cyfunol o £22 biliwn, ac maent yn dweud wrthym na allant fforddio cadw canghennau yn Llanystumdwy, Bethesda, Rhondda neu Gastell-nedd ar agor. Nid wyf yn credu hynny. Maent yn dweud ei fod yn rhan wahanol o'r cwmni, ond diwedd y gân yw ei fod yn ymwneud â'r elw i'w cyfranddalwyr, a dyna lle maent yn cyfeiliorni'n llwyr, felly nid oes gennyf lawer o gydymdeimlad â hwy, os o gwbl, yn hynny o beth.

Mae argymhelliad 10 yn un rwy'n angerddol yn ei gylch, ac mae'n sôn am gynhwysiant digidol, cynhwysiant ariannol, nid yn unig i bobl ifanc mewn ysgolion, ond i bobl yn gyffredinol. Gwn, er enghraifft, pe bai gan bob un ohonom allu i ddeall ein harian yn llawer iawn gwell, efallai na fyddai angen inni fynd i'r banc, neu efallai na fyddai angen inni fynd i ddyled mor eithafol, oherwydd byddai'r gallu gennym eisoes i ddeall yr adnoddau a fyddai gennym. Felly, rwy'n ddiolchgar fod newidiadau'n mynd i gael eu gwneud i'r broses addysg, ond nid wyf yn deall sut y bydd hynny'n digwydd heb unrhyw adnoddau o gwbl. Mae'n sicr y bydd angen ychydig bach mwy o adnoddau i roi mesurau newydd ar waith ar gyfer addysg ariannol o dan Donaldson, felly mae hynny'n peri ychydig o ddryswch i mi.

Gwyddom hefyd fod cynlluniau cynhwysiant ariannol wedi bod ar y gweill er 2016, ond hoffwn weld gwaith craffu'n digwydd ar y cynlluniau cynhwysiant ariannol hynny, oherwydd mae rhai awdurdodau lleol yn gwneud gwaith rhyfeddol, ond nid yw rhai awdurdodau lleol yn gwneud dim i sicrhau bod eu pobl yn manteisio ar gyrsiau neu raglenni cynhwysiant ariannol a fydd o fudd iddynt.

Yr argymhelliad arall roeddwn eisiau canolbwyntio arno, ac mae wedi cael ei grybwyll gryn dipyn heddiw, yw cysyniad Banc Cambria, y banc cymunedol. Rwyf wedi gweithio'n eithaf caled gydag Undeb Credyd Celtic yng Nghastell-nedd Port Talbot. Maent yn eithaf pryderus am rywfaint o'r dyblygu a allai ddigwydd pe bai Banc Cambria yn cael ei sefydlu. Nawr, rwy'n cefnogi'r cysyniad o fanc cymunedol, rydym yn cefnogi'r cysyniad hwnnw fel plaid, ond y cyfan a ddywedaf yw bod angen inni sicrhau bod unrhyw fanc cymunedol newydd yn gweithio ar y cyd, yn gweithio mewn cytgord, â'r sector undebau credyd. Maent yn rhoi benthyciadau, maent yn helpu pobl yn eu cymunedau. Nid ydym eisiau gweld y rhwydwaith hwnnw'n cael ei fygwth gan unrhyw fanc cymunedol newydd.

Credaf mai mater arall roeddwn eisiau ei ystyried, yn deillio o'r hyn a ddywedodd Russell George, oedd cyllid unrhyw fanc cymunedol newydd. Rydym yn gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi rhoi £600,000 i gefnogi'r arian cychwynnol neu'r arian sbarduno ar gyfer Banc Cambria, ond maent yn dweud wrthym y byddai'n costio £20 miliwn i sefydlu Banc Cambria gyda'r holl reoliadau ac ati. Mae ymateb Llywodraeth Cymru yn cyfeirio'n fanwl at yr arian sbarduno, ac yn dweud,

'nid yw’r holl fuddsoddiad yn debygol o fod yn fwy na £600,000'.

Fodd bynnag, roedd adroddiad y pwyllgor yn argymell y dylai Llywodraeth Cymru egluro lefel y cymorth y mae'n rhagweld y bydd yn ei gynnig i'r banc cymunedol yn y dyfodol. Ond buaswn yn awgrymu y gallai ymateb Llywodraeth Cymru fod yn gliriach. Er enghraifft, a dyfynnaf o ymateb Llywodraeth Cymru,

'Y buddsoddiad cychwynnol a gynigir i Fanc Cambria yw profi dichonoldeb a phrawf o’r cysyniad yn y cam cyntaf er mwyn galluogi'r banc i ymgysylltu â’r Awdurdod Rheoleiddio Darbodus (PRA) a’r Awdurdod Ymddygiad Ariannol (FCA) gyda’r bwriad o gael caniatâd i sefydlu banc; nid yw wedi cyrraedd y cam o ddarparu'r buddsoddiad mwy sylweddol y bydd ei angen i gyfalafu'r banc os bydd yn llwyddo i gael trwydded fancio.'

Nawr, mae geiriad y frawddeg olaf ychydig yn aneglur, a hoffwn gael rhywfaint o eglurder gan Lywodraeth Cymru. A ydych yn agor y drws i fwy o fuddsoddiad yn y dyfodol? Mae £600,000 yn dân siafins o'i gymharu â'r £20 miliwn sydd ei angen, a buaswn yn meddwl y byddai Llywodraeth Cymru—[Torri ar draws.] Nid wyf yn gwybod a oes gennyf amser.

Roeddwn i'n mynd i ddweud yn gyflym: nid wyf yn cofio Banc Cambria yn awgrymu eu bod angen rhagor gan Lywodraeth Cymru, yn ôl yr hyn rwy'n ei gofio.

Mae hynny'n iawn, ond byddai hynny wedyn yn rhoi llawer o bwysau arnynt i gyrraedd yr £20 miliwn. Os ydynt yn gyfforddus yn gwybod y gallant wneud hynny, heibio'r £600,000, mae hynny'n iawn. Ond dim ond gofyn ydw i, oherwydd y ffordd y maent wedi ymateb i'n hargymhelliad, lle maent yn dweud

'nid yw wedi cyrraedd y cam o ddarparu'r buddsoddiad mwy sylweddol', mae'n awgrymu i mi y gellid cael drws agored. Nid yw'n dweud, 'Ni fyddem yn ystyried rhoi mwy i Banc Cambria.' Dyna'r hyn rwy'n ceisio'i ddeall: pe bai Banc Cambria yn gofyn iddynt eto am ragor o arian, a fyddai'r Llywodraeth yn ystyried trafod hynny ymhellach? Os nad oes angen yr arian hwnnw ar Banc Cambria, yna mae'n amlwg y byddem i gyd yn hapus o wybod na fyddai'n gwbl ddibynnol ar Lywodraeth Cymru.

Hoffwn orffen drwy ddweud, yn gyffredinol, fy mod yn meddwl y byddem yn cefnogi'r cysyniad hwnnw. Ond wrth gwrs, byddai angen inni ddeall sut y byddai hynny'n effeithio ar Swyddfa'r Post a'r sector undebau credyd, er mwyn inni allu gwneud yn siŵr y gallai'r banc cymunedol i Gymru fod mor llwyddiannus ag y gallai fod.

Efallai fod llawer o fy nghyfraniad wedi cael ei ddweud neu ei grybwyll eisoes, ond mae hwn yn fater mor bwysig fel ei fod yn werth ei ddweud sawl gwaith, neu hyd yn oed mwy na hynny. Ledled Cymru, gwelsom ddiwedd ar y gallu i gyflawni trafodion ariannol yn y modd traddodiadol—hynny yw, drwy'r banc ar y stryd fawr. Mae cau banciau, ynghyd â swyddfeydd post, wedi achosi anhawster mawr i bobl yn gyffredinol, ond yn enwedig—fel y crybwyllodd Russell George—i fusnesau mewn ardaloedd gwledig, sydd bellach yn gweld bod yn rhaid iddynt deithio milltiroedd lawer ar gyfer eu hanghenion bancio; ac wrth gwrs, yr henoed, gyda llawer ohonynt yn gyfyngedig o ran eu symudedd ac felly mae prinder canghennau banc yn effeithio'n fawr arnynt.

Mae'r ffaith bod gennym beiriannau ATM am ddim yn ffactor sy'n bwysig iawn. Gwn, yn anecdotaidd, fod gan Dredegar Newydd—tref fechan yn y Cymoedd gogleddol—beiriant ATM yn awr lle mae'n rhaid i'r cwsmeriaid dalu. Mae'n rhaid iddynt dalu swm penodol am bob trafodyn. Rydym yn sôn am bobl sydd ar incwm isel iawn o bosibl, felly mae'r ganran y mae'n rhaid iddynt ei thalu am godi arian yn llyffethair mawr.

Mae argymhelliad 8 yn yr adroddiad yn nodi nad ydym yn gallu gweld lle mae bylchau yn y gwasanaethau ariannol sydd ar gael. Byddem i gyd yn cytuno ei bod yn gwneud synnwyr y dylid cael map sy'n nodi'n fanwl lle ceir ardaloedd heb gyfleusterau o'r fath, ac un sy'n cael ei ddiweddaru'n rheolaidd. Heb hynny, ni allwn ddechrau ymchwilio i atebion posibl. Mae ymateb y Llywodraeth yn tynnu sylw at y ffaith ei bod yn ofynnol yn ôl y gyfraith i Swyddfa'r Post gyhoeddi adroddiad blynyddol ar ei rwydwaith. Mae hefyd yn wir bod y rhwydwaith ATM mwyaf, LINK, yn cyhoeddi cyfeirlyfr o ble mae ei gyfleusterau arian parod ar gael. Mae'n debyg bod y pedwar banc mawr hefyd yn cyhoeddi data o'r math hwn, ynghyd â nifer o fanciau llai o faint y stryd fawr o bosibl, a gallai hyn oll helpu i hwyluso'r broses o greu map cynhwysfawr ar gyfer bancio a chyfleusterau arian parod.

Mae argymhellion 9 a 10 yn cyfeirio at gysylltedd a'r angen i wella dealltwriaeth a defnydd o fancio ar-lein. Fodd bynnag, ceir problem gynhenid mewn bancio ar-lein, o ran yr henoed yn arbennig unwaith eto. Ceir cynnydd amlwg o hyd mewn gweithgarwch bancio ar-lein twyllodrus yn ôl ffigurau a ryddhawyd gan Financial Fraud Action UK. Cafwyd cyfanswm o £63 biliwn o golledion ar drafodion ar-lein neu dros y ffôn lle nad oedd deiliad y cerdyn yn bresennol hyd at, a chan gynnwys, y llynedd.

Mae argymhelliad 11 yn ymwneud ag effaith cau banciau a pheiriannau ATM am ddim i bawb ar ganol trefi a chymunedau. Rhaid inni dderbyn, fodd bynnag, fod banciau'n cau oherwydd y gostyngiad yn nifer y cwsmeriaid sy'n defnyddio canghennau banc, gyda mwy a mwy o gwsmeriaid yn dewis defnyddio bancio ar-lein. Wrth gwrs, mae'r duedd hon yn rhywbeth y mae banciau wedi bod yn awyddus i'w chefnogi, gan ei bod yn galw am lai a llai o safleoedd a llai o staff, heb ostyngiad cyfatebol yn eu ffrydiau refeniw. Mae'n ffaith ddiymwad fod colli banciau o drefi wedi gwaethygu dirywiad canol trefi gan ei fod yn cael effaith ddramatig ar nifer yr ymwelwyr â chanol y dref. Ond mae hefyd yn wir dweud bod ardrethi masnachol, a osodir fel arfer ar 48 y cant o'r gwerth ardrethol, hefyd yn cael effaith negyddol ar allu masnachwyr y stryd fawr i gadw presenoldeb yng nghanol trefi.

Nodaf yma ymwneud posibl Llywodraeth Cymru â Banc Cambria er mwyn archwilio'r posibilrwydd o sefydlu seilwaith bancio dielw, a'u dymuniad i hyrwyddo presenoldeb undebau credyd yng nghanol ein trefi yn lle hen fanciau'r stryd fawr lle bo'n bosibl. Credaf efallai mai seilwaith bancio masnachol dielw, cryf yw'r unig ffordd o wrthsefyll y dirywiad yn hygyrchedd gwasanaethau ariannol, ac felly hygyrchedd canol y dref, ond er mwyn cymryd lle banciau'r stryd fawr yn llwyr, rhaid iddynt gynnig yr un cyfleusterau ag yr arferai banciau masnachol eu cynnig i'r gymuned fusnes—a benthyciadau busnes a chyfleusterau trafod arian parod yn enwedig.

Rwy'n credu y dylai pob un ohonom atgoffa hen fanciau'r stryd fawr fod yna atebolrwydd cymdeithasol, fel y crybwyllwyd yn gynt, yn yr ystyr eu bod wedi gwneud elw enfawr ar gefn y cymunedau, ac mae ganddynt ddyletswydd gymdeithasol tuag atynt i gadw banciau lle bynnag y bo modd. Diolch.

Fel aelod o Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau hoffwn ddiolch i bawb sydd wedi cyfrannu at ein hymchwiliad yn ogystal â'r Cadeirydd a'r tîm clercio am eu gwaith rhagorol ar y pwnc hynod bwysig hwn. Mae'r rhestr o randdeiliaid a gyfrannodd yn faith ac yn amrywiol dros ben ac nid yw hynny'n syndod i mi mewn gwirionedd, oherwydd fe wyddom oll pa mor bwysig yw mynediad at fancio, a pha mor gryf y mae pobl yn teimlo ynglŷn â chau banciau mawr ar ein stryd fawr ar hyd a lled Cymru.

Fel aelod o'r meinciau cefn, mae llawer o'ch amser yn mynd ar waith pwyllgor ac yn aml iawn gallwch gael eich llesteirio gan ymchwiliadau sy'n bwysig ac yn deilwng iawn, yn craffu ar bolisi presennol neu'n edrych tua'r dyfodol, a meddwl, 'Er mor bwysig y credaf yw hyn, nid wyf yn siŵr iawn y byddai gan fy etholwyr gymaint â hynny o ddiddordeb yn yr hyn rwy'n ei wneud yma.' Ond ni fu hynny erioed yn wir gyda'r ymchwiliad hwn i fynediad at fancio. Roeddwn yn gwybod pe bawn yn egluro i bobl yng Nghwm Cynon beth roeddem yn edrych arno a pham, byddent yn cyfrannu, yn barod i leisio barn, ac yn awyddus i wybod beth yw'r canlyniad a lle gallai'r Cynulliad hwn a Llywodraeth Cymru wneud gwahaniaeth.

Er enghraifft, fel llawer o Aelodau eraill y Senedd hon, mae gennyf dudalen Facebook y byddaf yn cyfathrebu â fy etholwyr drwyddi, ac o'r holl negeseuon rwyf wedi'u postio ers i mi gael fy ethol yn 2016, yr un a gafodd fwy o sylw na'r un o'r lleill o bell ffordd, gwaetha'r modd, oedd neges a ysgrifennais i hysbysu etholwyr ynglŷn â chau'r Co-operative Bank yn Aberdâr. Nid hwn oedd y banc cyntaf yn y dref i gau ac yn wir, rhaid imi ddweud, yn anghyffredin iawn, mae gan y dref gynrychiolaeth dda o fanciau a chymdeithasau adeiladu, ond yr hyn a wnaeth y neges honno oedd adlewyrchu'r meddylfryd cyhoeddus a'r teimlad cyffredinol sydd gan bobl fod gan ein banciau ddyletswydd gymdeithasol i gynnal presenoldeb ar y stryd fawr, ac ni ddylent gael eu gyrru gan elw gormodol a'r symudiad at fancio ar-lein yn unig. Un o'r prif gwynion sydd gan bobl ynghylch cau banciau yw'r diffyg ymgynghori cymunedol cyn i'r canghennau gau, a'r amddiffyniad mynych a dall gan y sector bancio, sydd bob amser yn dweud mai penderfyniad masnachol yn unig ydoedd.

Felly roedd y broses o gau banciau yn un maes roeddem yn awyddus i ymchwilio iddo fel pwyllgor. Archwiliwyd y safon mynediad at fancio, y gall banciau a chymdeithasau adeiladu ymrwymo iddi, er nad oes rhaid iddynt wneud hynny, safon sy'n nodi sut y dylid hysbysu a chynorthwyo cwsmeriaid yn well ac yn amserol ar ôl gwneud penderfyniad i gau cangen o fanc. Mae'r adroddiadau diweddaraf yn awgrymu bod y diwydiant bancio wedi cydymffurfio'n dda â'r safon, sy'n fy arwain, yng ngoleuni'r problemau rydym yn ymwybodol iawn ohonynt, i gwestiynu a yw'r safon ei hun yn ddigon cryf ai peidio. Adlewyrchwyd hyn yn argymhelliad 6 ein hadroddiad, lle galwyd ar Lywodraeth y DU a Grŵp Strategaeth Arian Parod yr Awdurdodau ar y Cyd (JACS) i adolygu a yw'r safon mynediad at fancio yn ddigon cadarn i fynd i'r afael ag effaith cau banciau, neu a oes angen camau rheoleiddio neu gamau eraill. Yn ddealladwy, ni allodd Llywodraeth Cymru dderbyn ein hargymhelliad gan nad oes ganddi unrhyw bwerau datganoledig yn y maes hwn, ac mae hyn yn dangos y cymhlethdodau sy'n wynebu Llywodraeth Cymru wrth geisio dwyn banciau i gyfrif am eu hymddygiad yng Nghymru. A oes ffordd o amgylch hyn? A oes yna ateb sydd wedi'i wneud yng Nghymru? Wel, banc cymunedol i Gymru, o bosibl, ac mae hynny'n rhywbeth y byddaf yn dychwelyd ato'n ddiweddarach.

Wrth amddiffyn eu penderfyniad i gau banc, mae banciau bob amser yn awyddus i nodi'r rôl y gall swyddfeydd post ei chwarae yn darparu gwasanaethau bancio a chyfeirio'u cwsmeriaid presennol i'w cangen leol o Swyddfa'r Post. Ond a yw Swyddfa'r Post yn ateb amgen ymarferol mewn gwirionedd? Wel, fe edrychwyd ar hyn a gwelsom nad yw banciau'n gallu cynnig yr ystod lawn o wasanaethau mewn gwirionedd fel y nododd Aelodau eraill, a gwaethygir hyn gan y diffyg ymwybyddiaeth ymhlith y cyhoedd o wasanaethau bancio Swyddfa'r Post hefyd, gyda 55 y cant o oedolion heb fod yn ymwybodol, mae'n debyg, y gallant ddefnyddio Swyddfa'r Post ar gyfer bancio. Felly, arweiniodd hynny at argymhelliad 7 lle gofynasom i Lywodraeth Cymru adolygu ei chefnogaeth i rwydwaith Swyddfa'r Post a chodi ymwybyddiaeth o'r gwasanaethau hyn ar draws Cymru. Ac unwaith eto, daeth cymhlethdodau datganoli i'r amlwg yn ymateb Llywodraeth Cymru yma, wrth iddynt dderbyn ein hargymhelliad yn rhannol yn unig, gan mai mater i Lywodraeth y DU yw cyllid ar gyfer swyddfeydd post. Felly, unwaith eto, roedd hyn yn gwneud i mi feddwl a oes angen ateb wedi'i wneud yng Nghymru i osgoi'r cyfyngiadau hyn.

Ac mae hynny'n fy arwain at fanc cymunedol i Gymru, gyda'i fwriad i gynnig cyfrifon cyfredol, bancio wyneb yn wyneb a darparu benthyciadau gan staff profiadol. A allai hwn fod yn ateb y mae pawb ohonom yn ei geisio? Wel, mae llawer iawn yn y fantol gan fod disgwyliad y cyhoedd wedi'i adeiladu ar y polisi hynod boblogaidd hwn gan y Llywodraeth. Pan holasom Mark Hooper o Banc Cambria, sydd wedi cael y cyllid sbarduno i ddatblygu banc cymunedol i Gymru, dywedodd wrthym y gallai'r banc yn ymarferol greu mwy na 50 o ganghennau yng Nghymru o fewn pump i saith mlynedd, ac amcangyfrifodd y byddai tua 12 o'r rheini wedi'u staffio'n llawn a'r gweddill yn cynnig darpariaeth awtomataidd. Nawr, er y gallai hwn fod yn gam i'w groesawu i gefnogi ein cymunedau sy'n dioddef yn sgil cau banciau, rwy'n credu bod angen rheoli disgwyliadau i ryw raddau yma, ac mae angen i Lywodraeth Cymru fod yn glir gyda phobl os mai dim ond tua un rhan o bump o ganghennau a fyddai wedi'u staffio'n llawn. Gwn y byddai cymunedau yn fy etholaeth sydd heb fanc yn falch iawn o feddwl y gallai Banc Cambria sefydlu cangen yno, ond a fyddent mor awyddus pe gwyddent mai darpariaeth awtomataidd yn unig y byddai'n ei chynnig? Felly, er bod Llywodraeth Cymru wedi derbyn ein hargymhelliad ar hyn, rwy'n dal i deimlo ei fod yn faes a allai alw am fwy o graffu wrth i gynlluniau ddatblygu.

Ac i gloi, mae hwn wedi bod yn ymchwiliad hynod bwysig, ac edrychaf ymlaen at weld cynnydd Llywodraeth Cymru yn y maes hwn.

Fel y dywedwyd, mae rhai ymchwiliadau pwyllgor yn denu mwy o sylw nag eraill, ond roedd yr ymchwiliad hwn yn taro tant gyda'r cyhoedd yn fwy na'r rhelyw, ac mae'n hawdd gweld pam, oherwydd bod mwy na 200 o fanciau wedi cau yng Nghymru ers 2008. Cawsom 874 o ymatebion i'r arolwg ar-lein, a dywedodd 87 y cant o gwsmeriaid bancio personol wrthym eu bod wedi cael eu heffeithio gan gau banciau, ac ar yr un pryd, dywedodd 78 y cant o gwsmeriaid bancio i fusnesau yr un peth.

Cafodd fy rhanbarth i ei tharo'n waeth na'r un, gyda chymunedau gwledig yn dioddef yn waeth na neb, a phe bawn yn ceisio enwi pob tref yr effeithiwyd arni, byddai fy amser yn dod i ben. Dyna pa mor wael yw'r sefyllfa hon. Mae gennym sefyllfa erbyn hyn lle nad oes gan drefi nodedig fel y Gelli Gandryll hyd yn oed unrhyw fanc stryd fawr ar ôl. Mae Dwyrain Caerfyrddin a Dinefwr wedi colli pedair rhan o bump o'u rhwydwaith bancio yn y pum mlynedd diwethaf.

Felly, dyna yw cefndir a chyd-destun yr ymchwiliad hwn, a gwnaethom waith da, ac edrychasom ar syniadau diddorol, fel model Preston, sy'n ddull cydweithredol sy'n canolbwyntio ar roi benthyg arian i fusnesau lleol hybu'r economïau lleol hynny.

Ond y realiti yw bod tua 86 y cant o bobl yn bancio gyda'r banciau mawr, a'r hyn nad yw yn yr adroddiad sy'n dweud fwyaf wrthyf fi, sef bod banciau mawr y stryd fawr wedi gwrthod rhoi tystiolaeth lafar. A pham y dylent? Fe roddasom £500 biliwn i achub y rhan fwyaf ohonynt gwta ddegawd yn ôl—£500 biliwn yn y 10 mlynedd diwethaf. Bedair blynedd yn ôl, cytunodd y diwydiant ar brotocol i leihau effaith cau banciau, mae'n ymddangos. Ond yn hollbwysig, mae Llywodraeth y DU wedi gadael iddynt ymryddhau o'u cytundeb banc-olaf-yn-y-dref a fyddai wedi eu hatal rhag amddifadu'r lleoedd y mae pawb ohonom yn eu gwasanaethu. Felly, pan gaeodd y gangen olaf yn y Gelli eleni, gwelaf fod rhai pobl yn galw ar gyngor Powys i gynnig ardrethi busnes is fel cymhelliad i'r banc aros. Rwy'n credu bod angen i ni wynebu'r gwir yma. Rydym yn sôn am fusnesau gwerth biliynau o bunnoedd. Maent yn gadael am eu bod yn gallu; nid ydynt yn gadael am na allant fforddio'r rhent neu am na allant fforddio aros. A beth bynnag, pam ar y ddaear y dylem ni, bwrs y wlad, sybsideiddio'r bobl hyn unwaith eto? Na.

Wrth wrthod rhoi tystiolaeth lafar i'n hymchwiliad, o'm rhan i mae'r banciau mawr wedi dangos yr un agwedd anystyriol ag y maent wedi'i dangos tuag at y cymunedau y maent wedi cefnu arnynt. Ac maent wedi cael gwneud hynny gan Lywodraethau Torïaidd olynol. Yn union fel y defnyddiodd y Torïaid yr argyfwng ariannol byd-eang fel esgus sinigaidd am ymosodiad ideolegol ar y wladwriaeth, i rwygo tyllau yn y system les a chwtogi gwasanaethau cyhoeddus a chilio'n gyffredinol rhag eu cyfrifoldebau cymdeithasol, cafodd ei ddefnyddio gan y banciau i ddiswyddo degau o filoedd o weithwyr a chau drysau'r siop i gael mwy fyth o elw.

Wrth gwrs, rwyf am fod yn glir yma fy mod yn siarad am y banciau mawr; nid wyf yn sôn am y cwmnïau cydfuddiannol yr aethom i'w gweld ac a oedd â'u gwreiddiau'n ddwfn yn eu cymunedau am eu bod yn teimlo'n rhan o'r cymunedau hynny, ac a oedd am barhau i wasanaethu'r cymunedau hynny. Felly, roeddwn eisiau gwneud hynny'n glir.

A wnewch chi ildio?

Rwy'n mynd i barhau.

Mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud yr hyn a all i lenwi'r bylchau. Mae wedi rhoi cefnogaeth sylweddol i undebau credyd—ac rwyf am ddatgan fy mod yn aelod o undeb credyd—ac mae wedi rhoi'r arian y gall ei roi i rwydwaith Swyddfa'r Post, ac mae'n edrych, ac rydym wedi'i glywed yma heddiw, ar greu banc cymunedol i Gymru. Rwy'n credu bod hwnnw'n bosibilrwydd cyffrous, ac rwy'n siŵr y bydd yn helpu'r bobl sydd ei angen, y bobl a fydd yn dibynnu ar fancio yn y gymuned i roi rhyw obaith iddynt allu cael gafael ar arian parod yn eu cymunedau. A dyna pam y bydd Llywodraeth Lafur y DU yn rhoi diwedd ar gau swyddfeydd post, a bydd yn dod â'r Post Brenhinol yn ôl i berchnogaeth gyhoeddus.

Mae a wnelo hyn â chyfrifoldeb ac atebolrwydd cyhoeddus ym maes bancio, ac rwy'n falch iawn ein bod wedi gwneud yr ymchwiliad hwn, ac rwy'n falch iawn ein bod yn gobeithio symud ymlaen gyda'n gilydd i sicrhau y gallwn wasanaethu'r bobl sydd ei angen yn ddybryd.

Jack Sargeant.

Diolch yn fawr, Lywydd. Rwy'n gwerthfawrogi eich bod yn caniatáu i mi siarad y prynhawn yma, ac ni fyddaf yn cymryd gormod o'ch amser, oherwydd rwy'n credu bod yr Aelodau wedi dweud y sylwadau'n briodol, ond yn benodol fe ganolbwyntiaf ar argymhellion 13 a 14 ynghylch banciau cymunedol. Bydd y Gweinidog yn gwybod, fel y mae'r Prif Weinidog, fy mod wedi bod yn gweithio'n galed i geisio dod â banc cymunedol i Fwcle ac wedi ymgyrchu i atal banc olaf y dref rhag cau.  

Weinidog, rwy'n croesawu'r ffaith bod argymhellion y pwyllgor wedi'u derbyn, yn ogystal â'r gwaith a wnaed gan Banc Cambria hyd yn hyn, felly rwy'n gobeithio y gwnewch chi ymuno â mi i osod y bar yn uchel ar gyfer Banc Cambria yn y dyfodol: i fod y gorau y gall fod, gan gydweithio ag eraill, gan gynnwys undebau credyd, i ateb y gofynion a osodwyd ar gyfer yr holl fanciau ond nad ydynt yn cael eu cyflawni gan lawer ohonynt, sef sicrhau mynediad i bawb sydd eisiau mynediad at gyfrifon cyfredol mewn banc, gan gynnwys pobl heb gartref sefydlog, ac yn gyffredinol, i fod yn fanc i bawb.  

Nawr, rwy'n credu ein bod wedi clywed mewn cyfraniadau ar draws y Siambr fod consensws clir yn bodoli. Oes, mae angen mwy o graffu yn y camau wrth symud ymlaen, ac rwy'n siŵr y byddwn yn eu dwyn i gyfrif, gan gynnwys y Llywodraeth, ond rwyf hefyd yn credu bod bron pob un ohonom yn cytuno bod angen i hyn ddigwydd—mae angen i fanc cymunedol ddigwydd. Felly, fy nghwestiwn yw—i chi, Weinidog, i'r Llywodraeth—sut y gallwn gyflymu hyn? Sut y gall Llywodraeth Cymru symud y broses hon yn ei blaen fel mater o frys a sefydlu banc cymunedol i Gymru yn gynt yn hytrach nag yn hwyrach?  

Rwyf am orffen. Dywedais y buaswn yn gryno, Lywydd, a'r cyfan rwyf am orffen gydag ef yw: y cyfan rwyf ei eisiau ar gyfer y Nadolig yw banc ym Mwcle, yn ogystal â'r holl leoedd eraill sydd wedi cael eu taro'n galed yn sgil cau banciau ar hyd y blynyddoedd.

Galwaf ar Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, Ken Skates.

Lywydd, mae wedi bod yn bleser gwrando ar y cyfraniadau y prynhawn yma, a hoffwn ddiolch yn arbennig i Russell George am gadeirio ymchwiliad y pwyllgor i fynediad at fancio, yn ogystal ag Aelodau ei bwyllgor wrth gwrs. Mae'n amlwg fod llawer o ymdrech wedi mynd i gynhyrchu'r adroddiad rhagorol hwn, gan ymgysylltu â phartneriaid a rhanddeiliaid perthnasol, a hoffwn ddiolch i bob aelod o'r pwyllgor am eu gwaith caled.  

Fel y noda adroddiad y pwyllgor, nid yw colli banciau a'r gwasanaethau a gynigiant i ddinasyddion ac i fusnesau o'n strydoedd mawr yn broblem newydd. Fodd bynnag, mae graddau'r cau yn dal i waethygu ar raddfa frawychus, a chlywsom am nifer o gymunedau heddiw sydd wedi colli eu banciau stryd fawr yn ddiweddar oherwydd bod banciau traddodiadol yn cilio o bob cymuned ledled Cymru, a dyma pam y cynhwyswyd yr ymrwymiad, gan weithio gyda rhanddeiliaid, i archwilio'r egwyddor a sefydlu banc cymunedol i Gymru ym maniffesto arweinyddiaeth y Prif Weinidog.  

Fel y cadarnhaodd y Prif Weinidog yn gynharach y mis hwn, mae'r bartneriaeth a grëwyd gan Banc Cambria a'r Gymdeithas Banc Cynilion Cymunedol yn cwblhau cynllun prosiect manwl, ac mae asesiad cychwynnol o'r farchnad ac astudiaeth ddichonoldeb ar y gweill, gyda mewnbwn gan Banc Datblygu Cymru a Phrifysgol Caerdydd. Ac rwy'n edrych ymlaen yn fawr iawn at dderbyn yr adroddiad hwnnw.

Nawr, rwy'n nodi bod gan y pwyllgor rai pryderon ynglŷn â dichonoldeb y cynnig bancio cymunedol a'i effaith bosibl ar undebau credyd yn arbennig, ond mae gwaith eisoes ar y gweill i sicrhau bod undebau credyd a'r banc cymunedol a chymdeithasau adeiladu'n cydweithio i ddod o hyd i'r atebion gorau i wella mynediad at wasanaethau bancio. Ac mae'r gwaith hwn yn canolbwyntio'n llwyr ar sicrhau cynhwysiant ariannol i bawb ym mhob rhan o'n gwlad.  

Nawr, mae swyddogion Llywodraeth Cymru hefyd wedi cyfarfod â rhwydwaith undebau credyd Cymru i archwilio cyfleoedd i gydweithio lle bynnag y bo modd. Gall cau banciau a cholli peiriannau ATM am ddim mewn cymunedau effeithio'n negyddol ar lawer o bobl, ond yn enwedig ar y rheini sy'n agored i niwed ac wedi'u hallgáu'n ariannol. Mae Llywodraeth Cymru yn awyddus i sicrhau nad yw pobl ar incwm isel, yr henoed a phobl sy'n byw mewn cymunedau gwledig yn cael eu gadael ar ôl. Er y gallai bancio ar-lein a thrafodion heb arian parod fod yn opsiwn i lawer, rhaid inni beidio ag anghofio y bydd rhai pobl yn ei chael hi'n anodd, a bydd angen i grwpiau mwy agored i niwed gael mynediad at arian parod neu at ganghennau o fanciau yn lleol o hyd.  

Nawr, ein gweledigaeth ar gyfer cynhwysiant ariannol yw i bawb sy'n byw yng Nghymru allu cael mynediad at wasanaethau ariannol priodol a fforddiadwy. Ac mae adroddiad y pwyllgor yn cydnabod yn gywir fod llawer o elfennau'r mater hwn wedi'u cadw'n ôl gan Lywodraeth y DU. Nawr, sylwaf fod y pwyllgor yn galw ar Lywodraeth y DU a'r grŵp JACS i adolygu a yw'r safon mynediad at fancio yn ddigon cadarn i fynd i'r afael ag effaith cau banciau ar bobl sy'n agored i niwed, ar fentrau bach a chanolig a chymunedau lleol. Fodd bynnag, rydym wrthi'n chwilio, a byddwn yn parhau i chwilio, am gyfleoedd i ymgysylltu ac i ddylanwadu ar lefel y DU. Rhaid i ni sefydlu sianeli cyfathrebu clir lle gallwn sicrhau bod anghenion penodol dinasyddion Cymru yn cael eu clywed, ac yn cael eu diwallu wedyn hefyd.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Ym mis Mawrth—. Gwnaf, wrth gwrs.

A gaf fi ddweud fy mod i wedi mynegi'r pryder hwnnw gydag argymhelliad 6 yn fy araith? Rwy'n credu bod y Gweinidog wedi tawelu fy meddwl, felly diolch. Ac mae'n braf—. Rwy'n credu bod hynny'n werth ei gofnodi.

Diolch. A gaf fi ddiolch i'r Aelod am ei sylw caredig?  

Yn ôl ym mis Mawrth 2016, fe wnaethom nodi sut y mae Llywodraeth Cymru yn awyddus i ymuno â sefydliadau partner, yng Nghymru ac ar lefel y DU, i weithio tuag at gymdeithas sy'n fwy cynhwysol yn ariannol yng Nghymru. Mae cynhwysiant digidol yn dal yn fater allweddol o ran cyfiawnder cymdeithasol a chydraddoldeb. Mae'r rhai nad ydynt yn defnyddio technoleg ddigidol yn bersonol neu sy'n ddefnyddwyr cyfyngedig ar ei hôl hi o ran mynediad at wybodaeth, at wasanaethau, at well bargeinion ac at nwyddau rhatach a sicrwydd ariannol. Mae ein fframwaith cynhwysiant digidol a'n cynllun cyflawni yn cydnabod bod cael eich cynnwys yn llawn yn ddigidol yn broses barhaus, sy'n galw am gymorth parhaus. Mae hwn yn fater na all Llywodraeth Cymru fynd i'r afael ag ef ar ei phen ei hun ac mae'n un sy'n galw am ymrwymiad yr holl bartneriaid a'r gymdeithas ehangach.  

Nawr, mae llawer o rwystrau i ddefnyddio gwasanaethau ar-lein: diffyg sgiliau, mynediad a chymhelliant, yn enwedig i'r rheini ar incwm isel, pobl hŷn a phobl sy'n wynebu rhwystrau sy'n anablu mewn cymdeithas. Yn aml, cwsmeriaid sydd wedi'u hallgáu'n ddigidol sydd wedi'u hallgáu fwyaf yn ariannol hefyd, felly ni ddylent gael eu cosbi ymhellach gan y newid anochel i wasanaethau mwy digidol.

Gwn fod llawer o fanciau'n cynnig gweithgareddau cynhwysiant digidol ac yn wir, mae Cymunedau Digidol Cymru wedi gweithio gyda Lloyds, Barclays a Nat West i gydgysylltu gweithgareddau cynhwysiant digidol yn well ar draws cymunedau. Fodd bynnag, dylai banciau helpu i sicrhau bod eu cwsmeriaid yn cael cyfleoedd i ennill hyder a sgiliau digidol i gael mynediad at yr ystod lawn o wasanaethau bancio sydd eu hangen arnynt, a darparu mesurau amgen i rai na allant neu na wnânt ddefnyddio gwasanaethau ar-lein.

Mae mynediad at fand eang cyflym a dibynadwy, wrth gwrs, yn anghenraid cynyddol, gan gynnwys darparu mynediad at wasanaethau bancio, ac mae Cyflymu Cymru wedi darparu mynediad at fand eang cyflym i fwy na 733,000 o safleoedd. Mae wedi trawsnewid y tirlun digidol ar draws Cymru, ac ni fyddai'r un o'r safleoedd hyn wedi cael mynediad at fand eang cyflym a dibynadwy heb ein hymyrraeth ni. Yn ogystal, gall cynlluniau datblygu lleol fynd i'r afael ag ystod eang o broblemau'n ymwneud â datblygu a defnyddio tir, gan gynnwys anghenion seilwaith. Gall cynlluniau datblygu lleol gynnwys polisïau i gefnogi seilwaith arian parod lle mae'n ymwneud â datblygu a defnyddio tir.

Nawr, mae'r math o bolisïau cynllunio manwl sy'n effeithio ar beiriannau ATM, er enghraifft, yn sicrhau eu bod mewn lleoliadau sensitif mewn perthynas ag adeiladau rhestredig, neu wedi'u gosod mewn mannau lle nad yw ciwiau'n effeithio ar ddiogelwch priffyrdd. Mae'r rhain yn faterion y mae awdurdodau cynllunio lleol yn ymdrin â hwy'n rheolaidd mewn cynlluniau datblygu lleol eisoes, ac nid ydynt yn rhywbeth y dylai Llywodraeth Cymru fod angen eu cefnogi wrth ddrafftio.

Er yr argymhellir y bydd banciau'n parhau i gau canghennau nad ydynt yn hyfyw yn fasnachol, teimlwn fod gan fanciau ymrwymiad i liniaru effeithiau cau banciau mewn cymunedau ledled Cymru. Mae angen iddynt sicrhau bod y newid yn cael ei reoli fel nad yw pobl sy'n agored i niwed yn cael eu hallgáu a bod cwsmeriaid yn dal i allu cael gafael ar gynhyrchion bancio yn eu cymuned leol.

Wrth gloi, hoffwn gadarnhau fy ymrwymiad i gymdeithas sy'n fwy cynhwysol yn ariannol yng Nghymru. Mae adroddiad y pwyllgor wedi tynnu sylw at nifer o feysydd y bydd angen i ni eu hystyried dros yr ychydig fisoedd nesaf, ac rwy'n falch ein bod eisoes yn datblygu meysydd a fydd yn helpu i liniaru effeithiau niweidiol cau banciau ac anawsterau gyda mynediad at fancio.  

Russell George i ymateb i'r ddadl.

Diolch yn fawr, Lywydd. Credaf fod ein hadroddiad yr wythnos diwethaf ar bartneriaethau sgiliau rhanbarthol wedi cael ymateb gwahanol iawn, ac roeddem yn eithaf beirniadol, efallai, o ymateb y Llywodraeth i'n gwaith, ond ar y gwaith hwn, rwy'n croesawu'n fawr fod y Gweinidog yn amlwg o ddifrif ynglŷn â hyn, ac rwyf wrth fy modd fod y rhan fwyaf o'n hargymhellion wedi'u derbyn, ac roedd yr ymateb i'n gwaith yn gadarnhaol ar y cyfan, buaswn yn dweud, er bod prinder manylion mewn rhai mannau o bosibl, ond yn gadarnhaol at ei gilydd.

Hoffwn ymateb efallai i rai o'r pwyntiau y mae Aelodau eraill wedi'u gwneud yn ystod y ddadl. Tynnodd Hefin sylw at sut y dysgasom gymaint yn ystod ein gwaith. Dysgasom am y grŵp JACS, ond mae yna bethau eraill yn codi. Buaswn yn dweud bod yr holl waith a wnawn yn bleserus, wrth gwrs, ac yn ddiddorol, ond roedd hon i'w gweld yn elfen fwy pleserus o'r gwaith hwn, gan i ni ddysgu cymaint wrth inni fynd drwy'r adroddiad. Ac wrth i'r tystion roi tystiolaeth i ni, daeth pethau i'r amlwg nad oeddem wedi eu disgwyl ar y cychwyn o bosibl. Nododd Hefin hefyd, yn gwbl briodol, na chafodd rhai o'r argymhellion eu derbyn am fod y Llywodraeth wedi ymateb gan ddweud mai materion i Lywodraeth y DU oedd y rhain, ond yr hyn y byddem ni'n ei ddweud, a'r pwynt roedd Hefin yn ei wneud, yw y gallai Llywodraeth Cymru dderbyn yr argymhellion hynny a defnyddio'i rôl i lobïo'r Llywodraeth.

Aeth Bethan i'r afael â rhai o'r problemau ynghylch yr elw enfawr a wna'r banciau, a thynnodd Joyce Watson sylw at y pwyntiau hyn hefyd. Rydym yn sicr yn teimlo fel pwyllgor y dylai fod gan fanciau gyfrifoldeb cymdeithasol. Yn aml, dywedir wrthym fod banciau'n breifat a'u bod yn endidau masnachol, ond wrth gwrs, mae'n rhaid inni gofio, fel y dywedodd Joyce, ein bod ni, fel trethdalwyr, wedi achub croen y banciau, felly mae ganddynt gyfrifoldeb. Roedd pwyntiau eraill a wnaeth Joyce nad wyf am roi sylwadau arnynt fel Cadeirydd o bosibl—

A wnewch chi dderbyn ymyriad, os gwelwch yn dda?

Iawn, David.

Nid cyfrifoldeb ydyw, does bosibl—mae'r banciau'n atebol i'r cymunedau.

Wel, fel pwyllgor, roeddem yn sicr yn teimlo bod gan y banciau gyfrifoldeb cymdeithasol, a dylent fod yn chwarae'r rôl honno. Fe ymhelaethaf ychydig rhagor ar hynny efallai.

Ond mae rhai heriau penodol o ran y math o adnoddau y bydd eu hangen ar Banc Cambria, a chodwyd hynny gan nifer o gyfranwyr—credaf fod Bethan a Hefin wedi gwneud y pwynt hwnnw. Felly, rydym yn awyddus iawn i beidio â gadael i hyn fynd fel pwyllgor. Rydym am archwilio'n ofalus iawn wrth i Banc Cambria ddatblygu. Rwy'n credu bod Jack Sargeant wedi nodi hefyd pa mor gyflym rydym am i hyn ddigwydd. Ond efallai fod angen deall rhai o'r heriau gwirioneddol sy'n bodoli o ran datblygu Banc Cambria, ac yn sicr rydym am edrych ar hyn yn fanylach, rwy'n meddwl, fel y nododd Vikki hefyd.

David Rowlands—diolch i David am ei gyfraniad. Tynnodd David sylw at y pwynt ein bod ni yn y fan lle rydym oherwydd gostyngiad yn y niferoedd. Mae pobl yn llai tebygol o ddefnyddio'r banc. Mae nifer y rhai sy'n mynd iddynt wedi gostwng. Dyna'r pwynt amlwg na wneuthum ei ddweud o bosibl, ac ni wnaeth eraill ei ddweud. Dyna pam ein bod yn y fan lle rydym. Ond mae'r banc, wrth gwrs, yn dweud wrthym mai dyna'r rheswm ac y gall pawb fynd ar-lein, ond y pwynt yma yw na all pawb fynd ar-lein, sef y pwynt yr aeth yn ei flaen i'w wneud—mae yna rai pobl na allant wneud hynny am ba reswm bynnag, naill ai am nad oes ganddynt gysylltedd, am nad oes sgiliau ganddynt, neu am fod yna broblemau diogelwch y maent yn pryderu amdanynt. Ac am amryw o resymau, nid yw pobl yn barod i wneud hynny, ac nid ydym eto'n barod i symud i'r sefyllfa y mae'r banciau mor barod inni symud iddi.

O ran ymateb y Gweinidog i'n gwaith, rwy'n credu hefyd fod llawer o hyn wedi'i gadw'n ôl, ond mae'n hanfodol i bobl yng Nghymru. Felly, rwy'n credu y byddai'r pwyllgor yn croesawu mwy o fanylion am ganlyniad yr ymgysylltiad Cymreig â JACS a sut y mae'n trosi'n weithgaredd. Rydym hefyd am weld ei bod yn bwysig parhau i archwilio pob trywydd, yn enwedig gan nad yw'n hollol glir sut y gall Banc Cambria fodloni anghenion pobl hŷn, pobl anabl—cwsmeriaid agored i niwed sydd angen gweithredu priodol a gwasanaethau wyneb yn wyneb. Ac rwy'n credu mai Joyce Watson a dynnodd sylw at y ffaith nad ydym yn gwybod yn union eto sut olwg fydd ar Banc Cambria. A yw'n mynd i fod yn fanc sy'n gweithredu gwasanaethau wyneb yn wyneb, neu a yw'n mynd i fod yn fanc lle gallwch fynd i mewn a gweld mwy o dechnoleg?

A wnewch chi ildio?

Gwnaf, Mark.

Rwy'n meddwl tybed pa ystyriaeth a roesoch i gwmnïau cydfuddiannol hefyd. Clywsom gyfeiriad at rai preifat, sy'n golygu cronfeydd yswiriant a chronfeydd pensiwn wrth gwrs, ond aeth llawer o gwmnïau cydfuddiannol a chymdeithasau adeiladu i'r wal, ac mae'r canghennau sydd wedi cau yn cynnwys llawer o gymdeithasau adeiladu, sydd wedi cael gwared ar beiriannau arian hefyd. Felly, mae'n ymwneud â sut yr edrychwn ar y sector cyfan, yn hytrach nag edrych ar fanciau preifat yn unig.

Rwy'n derbyn pwynt Mark Isherwood. Mae hwn yn faes cymhleth iawn. Er inni weld uchelgais Banc Cambria, yr hyn roeddem yn pryderu yn ei gylch fel pwyllgor yw'r canlyniadau i undebau credyd a chyrff eraill, o ran cael effaith negyddol, ac efallai y canlyniadau anfwriadol ar wasanaethau eraill. Ond mae'n faes hynod gymhleth, ac rwy'n credu bod rhaid i Lywodraeth Cymru weithio'n galed ar y dulliau sydd ar gael iddi. Prin grafu'r wyneb a wnaeth ein hymchwiliad yn fy marn i, ond gobeithio ein bod wedi taflu rhywfaint o oleuni ar hyn efallai o ran beth sy'n rhaid i fanciau ei wynebu.

Rwy'n dod â fy nghyfraniad i ben. Dywedodd Jack Sargeant ei fod am ddymuno Nadolig llawen o ran—. Rwy'n credu iddo ddweud ei fod eisiau dymuno i bawb—. Ei ddymuniad ar gyfer y Nadolig oedd banc ym Mwcle—a yw hynny'n gywir? Mae hynny'n gywir. Y cyfan y mae arno ei eisiau ar gyfer y Nadolig yw banc ym Mwcle. Ond hoffwn ddweud y dylem ddiolch i bawb a gymerodd ran yn yr ymchwiliad hwn. Roedd y dystiolaeth a ddarparwyd o safon uchel ac yn arbennig, hoffwn ddymuno Nadolig llawen i'r rhai sy'n ein cefnogi fel Aelodau Cynulliad wrth i ni gyflwyno ein hymchwiliadau, o ran eu drafftio a'r ymchwil a wneir ar eu cyfer yn ogystal. Felly, Nadolig llawen i'r staff sy'n rhoi cymaint o gymorth inni wneud hyn.

Rwy'n credu yr hoffwn orffen—. Mae'n siomedig—cyfeiriodd Joyce Watson at hyn—na chymerodd y banciau eu hunain ran yn ein hymchwiliad fel y byddem wedi'i ddymuno. Mae hyn yn wirioneddol siomedig, mae arnaf ofn. Cawsant gyfle i gymryd rhan ac ni wnaethant hynny. Felly, nid ydym yn dymuno Nadolig llawen iddynt hwy. [Chwerthin.]

Y cwestiwn yw: a ddylid nodi adroddiad y pwyllgor? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Nac oes. Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.