Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1 a 3 yn enw Caroline Jones, a gwelliannau 4 a 5 yn enw Darren Millar. Ni ddewiswyd gwelliant 2.

Y ddadl nesaf, felly, yw dadl Plaid Cymru ar drais a cham-drin rhywiol. Dwi'n galw ar Leanne Wood i wneud y cynnig—Leanne Wood.

Cynnig NDM7229 Rhun ap Iorwerth

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi’r cynnydd mewn adroddiadau o drais rhywiol yng Nghymru a Lloegr.

2. Yn mynegi cydymdeimlad ac undod â goroeswyr trais a chamdriniaeth rywiol.

3. Yn gresynu at fethiant parhaus nifer o systemau cyfiawnder troseddol ledled y byd i gynnig cefnogaeth i oroeswyr, a gresynu’r ffaith nad yw goroeswyr, yn rhy aml, yn cael eu credu ac yn cael eu gorfodi i ail-fyw profiadau erchyll drwy brosesau llys dwys, a diwylliannau mewn heddluoedd nad ydynt yn credu dioddefwyr.

4. Yn nodi bod erlyniadau ar gyfer trais rhywiol ac euogfarnau yng Nghymru a Lloegr ar eu lefelau isaf ers degawd, a bod gwella cyfraddau euogfarnu’n rhan hanfodol o strategaeth atal trais.

5. Yn nodi bod comisiwn Thomas wedi dadlau mai dim ond datganoli deddfwriaethol llawn, ar y cyd â phwerau gweithredol, fydd yn goresgyn rhwystrau’r setliad datganoli presennol o ran mynd i’r afael â diffyg cyfiawnder ac atebolrwydd y status quo.

6. Yn galw i gefnogaeth a gwasanaethau ymosodiad rhywiol fod ar gael ac iddynt gael eu hariannu’n ddigonol, ac i lysoedd gael eu haddasu fel y bydd dioddefwyr yn teimlo eu bod yn cael eu hamddiffyn, nid eu dychryn, wrth roi tystiolaeth.

7. Yn galw i ddatganoli cyfiawnder fel y gallwn fynd i’r afael â’r cyfraddau euogfarnu isel hyn drwy fabwysiadu arfer gorau rhyngwladol ar gynyddu cyfraddau euogfarnu ac atal camdriniaeth a thrais rhywiol.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Lywydd. Rydym i gyd, rwy'n siŵr, yn ymwybodol o nifer o achosion proffil uchel yn ddiweddar sy'n cyfiawnhau'r angen am y ddadl hon. Roedd un yn arbennig o ingol: merch yn ei harddegau o Brydain a gafwyd yn euog o ddweud celwydd ynglŷn â chael ei threisio gan giang ac a ddedfrydwyd i bedwar mis o garchar gohiriedig a dirwy o €140. Digwyddodd hyn wedi iddi dynnu ei datganiad i'r heddlu yn ôl ar ôl sesiwn holi wyth awr o hyd na chafodd ei chofnodi, a heb iddi allu cael cynrychiolaeth gyfreithiol. Dywedwyd bod yr anafiadau niferus ar ei chorff, yn ôl un arbenigwr, yn gyson ag ymosodiad treisgar. Rwyf fi a llawer o bobl eraill o'r farn fod trosedd erchyll wedi'i chyflawni yn erbyn y ddynes ifanc hon a'i fod yn gamweinyddiad cyfiawnder posibl. Yn fyr, rwy'n ei chredu, ac mae nifer o rai eraill yn ei chredu hefyd. Ac un peth yw i bobl bwyntio bys at system gyfiawnder ddiffygiol yng Nghyprus; buaswn i'n dadlau nad oes unrhyw wlad yn y byd lle mae'n ddiogel i fenywod fyw heb ofn trais neu ymosodiad rhywiol.

Gadewch i ni edrych ar yr ystadegau. Yn y flwyddyn a ddaeth i ben ym mis Mawrth 2019, cafwyd 58,657 o gyhuddiadau o drais rhywiol, ond dim ond 1,925 o euogfarnau am drais rhywiol. Ers 2016, mae nifer yr achosion a erlynwyd gan Wasanaeth Erlyn y Goron wedi gostwng 52 y cant. Mae hyn er gwaethaf y ffaith bod cynnydd o 43 y cant wedi bod yn nifer yr honiadau o drais rhywiol a wnaed i'r heddlu. Mae erlyniadau am drais rhywiol yng Nghymru a Lloegr ar eu lefelau isaf mewn degawd; ac mae hynny ar gyfer oedolion. Ar gyfer plant, rydym yn dal i fod heb wybod yn iawn beth yw graddau cam-drin plant yn rhywiol. Serch hynny, yn ôl Cymdeithas y Plant, canfu dadansoddiad gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol fod cyfran uwch o blant na grwpiau oedran eraill wedi'u cynnwys yn y niferoedd o droseddau rhywiol yng Nghymru a Lloegr, gyda dioddefwyr trais rhywiol yn fwy tebygol o fod rhwng 15 ac 19 oed, a'r ystod oedran hwn yw bron chwarter, sef 23 y cant, o ddioddefwyr yr holl droseddau trais rhywiol a gofnodwyd gan yr heddlu, er mai dim ond 6 y cant o'r boblogaeth yw'r grŵp oedran hwnnw. Nid yw tua 85 y cant o'r troseddau yr adroddir yn eu cylch yn arwain at achos yn erbyn y cyflawnwr. 

Nid oes dim o hyn yn digwydd mewn gwactod. Er mwyn mynd i’r afael â’r ystadegau ysgytiol hyn a’u gwrthdroi, rhaid i bob cangen o’r Llywodraeth weithredu a chymryd cyfrifoldeb. Mae diwylliant gwenwynig sy'n arwain at feio dioddefwyr, erlid goroeswyr a'r rhagdybiaeth o ddiniweidrwydd ar ran cyflawnwyr wedi arwain bron at ddad-droseddoli trais ac ymosodiad rhywiol. Beth yw pwynt rhoi gwybod am drais neu ymosodiad rhywiol pan fyddwch yn gwybod sut driniaeth y gallwch ei disgwyl? Faint o bobl sydd awydd ail-fyw'r trawma pan na chânt eu credu, i beidio â chael canlyniad ar ddiwedd y cyfan? Pam fyddech chi'n trafferthu? Felly, rwy'n parchu’r holl bobl sy’n rhoi gwybod am droseddau; rydych chi'n anhygoel o ddewr.  

Ond rwyf am gyffwrdd â'r cyd-destun gwleidyddol y mae hyn i gyd yn digwydd ynddo. Nid wyf yn credu mai damwain yw hi nad yw cyn Ysgrifennydd Gwladol Cymru wedi cael ei ddwyn i gyfrif am yr hyn a wyddai neu na wyddai am weithredoedd ei ffrind a'i gydweithiwr gwleidyddol, Ross England, a oedd yn gyfrifol am ddymchwel achos o drais rhywiol, gan orfodi rhywun a oroesodd drais rhywiol nid yn unig i orfod ail-fyw ei dioddefaint unwaith ond ddwywaith, a chael ei henw wedi'i bardduo yn y broses. Mae'r mwyafrif o fenywod rwy’n eu hadnabod—rhaid i mi ddweud bod y rhan fwyaf o fenywod rwy'n eu hadnabod ac y siaradais â hwy am hyn wedi cael rhywfaint o brofiad rhywiol digroeso yn eu hanes. Mae'r pethau hyn yn rhy gyffredin o lawer. Mae'r rhan fwyaf o fenywod rwy'n eu hadnabod wedi dychryn ynglŷn â'r modd y gellir rhoi cefnogaeth wleidyddol i ddyn a ddymchwelodd achos o drais rhywiol ar ôl iddo wneud hynny, tra bod gofal y goroeswr wedi'i esgeuluso— 

A wnewch chi ildio, Leanne?

——neu, i fod yn gywirach, mae hyn oll wedi ei niweidio ymhellach.

A wnewch chi ildio?

Na. 

Rwyf wedi mynd ar drywydd achos Alun Cairns, ac rwy'n eithaf sicr fod yna aelodau blaenllaw eraill o blith y Ceidwadwyr Cymreig yn gwybod mwy nag yr oeddent yn ei gyfaddef, oherwydd credaf fod dynion fel hyn sydd â chyn lleied o barch at ddioddefwyr trais rhywiol mewn swyddi pwerus yn cyfrannu at yr ystadegau trais rhywiol echrydus y cyfeiriais atynt yn gynharach, ac at y rhesymau pam nad yw menywod a dynion yn rhoi gwybod am droseddau. A byddaf yn parhau i fynd ar ei drywydd, a gwahoddir pob un ohonoch i arwyddo'r llythyr agored a ysgrifennais at Brif Weinidog y DU ar y mater hwn, llythyr sydd i'w weld ar fy ngwefan ac ar fy nhudalen Facebook. 

Rwyf am orffen y prynhawn yma gydag amlinelliad o'r hyn y gallwn ei wneud ynglŷn â hyn i gyd. Oes, mae angen inni herio a newid diwylliant trais rhywiol—rhaid i hyn ddechrau yn yr ysgol gyda chwestiynau fel parch a chydsyniad—ond mae'n rhaid inni newid y diwylliant gwleidyddol hefyd. Byddai ymgyrch wybodaeth gyhoeddus sy'n egluro ble mae'r ffiniau gyda chydsyniad a thrais rhywiol yn ddefnyddiol hefyd. Mae'n rhaid inni newid cymaint am y ffordd rydym ni fel cymdeithas yn ymdrin â thrais rhywiol, ac er mwyn gwneud hynny mae'n rhaid inni gael rheolaeth dros y dulliau polisi. Mae'r status quo yn gneud cam â goroeswyr trais rhywiol fel y mae pethau, a gallwn newid hynny drwy ddatganoli. 

Byddai datganoli'r system cyfiawnder troseddol hefyd yn ein galluogi i sicrhau bod rhaglenni cyflawnwyr sydd wedi'u treialu'n dda ar gael yn llawn mewn carchardai a thimau prawf i geisio lleihau'r risg y bydd troseddau rhywiol yn cael eu hailadrodd. Hefyd, hoffwn weld newidiadau i arferion yr heddlu, Gwasanaeth Erlyn y Goron a systemau'r llysoedd i fynd i'r afael â'r cyfraddau euogfarnu isel. Gallem sicrhau bod cyfweliadau ôl-drafod yn statudol pan fydd plentyn yn dychwelyd o fod ar goll; mae hyn yn digwydd mewn mannau eraill gyda chanlyniadau da, gan helpu'r heddlu i adeiladu patrymau a lluniau, ac mae'n helpu i wella systemau diogelu. 

Mae comisiwn Thomas yn rhoi cyfle inni wella'r sefyllfa gyffredinol. Daeth Thomas i'r casgliad mai datganoli deddfwriaethol llawn yn unig, ynghyd â phwerau gweithredol, fydd yn goresgyn methiannau'r system bresennol. Byddai'n rhoi cyfle inni edrych ar yr hyn sy'n gweithio mewn gwledydd eraill, fel y llysoedd arbenigol yn Ne Affrica a'r mudiadau cymdeithasol a'r ymgyrchoedd gwybodaeth ar gydsyniad a rheolaeth drwy orfodaeth a welwn yn Sweden. Gallwn adeiladu system newydd sy'n gweithio o'r dechrau, yn rhydd o rwymiadau patriarchaidd a misogynistaidd sy'n bodoli o fewn y system gyfredol. Pam na fyddem yn gwneud hynny?    

Rwyf wedi dethol pedwar gwelliant i'r cynnig, ac yn unol â Rheol Sefydlog 12.23(iii), dwi ddim wedi dethol gwelliant 2. Dwi'n galw, felly, ar Mandy Jones i gynnig gwelliannau 1 a 3, a gyflwynwyd yn enw Caroline Jones. Mandy Jones. 

Gwelliant 1—Caroline Jones

Dileu pwyntiau 5 a 7.

Gwelliant 3—Caroline Jones

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn nodi adroddiad Comisiwn Thomas ac yn diolch i’r Comisiwn am ei waith ar y posibilrwydd o ddatganoli cyfiawnder gan edrych ymlaen at y ddadl a addawyd yn ystod amser y llywodraeth ar ganfyddiadau’r Comisiwn ac unrhyw effaith a gaiff y rhain ar gynyddu cyfraddau euogfarnu ac atal camdriniaeth a thrais rhywiol.

Cynigiwyd gwelliannau 1 a 3.

Diolch, Lywydd. Cynigiaf y gwelliannau yn ffurfiol yn enw Caroline Jones. Diolch i Blaid Cymru am gyflwyno'r ddadl hon heddiw. Mae'n codi materion pwysig sy'n mynd at graidd y math o wlad rydym ni a'r hyn rydym am fod.

Roeddwn yn arswydo wrth ddarllen yr adroddiadau am yr achos yng Nghyprus a oedd yn y penawdau yr wythnos diwethaf, ac yn arswydo eto heddiw wrth weld adroddiadau am ymgais arall eto i bob pwrpas i guddio achosion o baratoi i bwrpas rhyw a thrais rhywiol ar raddfa fawr yn erbyn plant yn y system ofal, y tro hwn ym Manceinion Fwyaf. Pryd y gwnaethom ddechrau beio dioddefwyr? Pryd y cawsom is-ddosbarth o ddioddefwyr lle mae rhai straeon yn fwy credadwy nag eraill? Ac yn yr achos yr wythnos diwethaf, pryd y gwnaeth dynion ifanc ddechrau meddwl ei bod yn gwbl dderbyniol neu mai rhan o natur tyfu i fyny oedd i grŵp o 10 neu fwy gael rhyw gydag un fenyw? Felly, er bod y ddadl hon yn ymwneud â'r system cyfiawnder troseddol, mae yma ystyriaethau ehangach hefyd ynghylch addysg, rhianta ac argaeledd pornograffi ac yn y blaen.

Trof yn awr at ein gwelliannau. Nid wyf yn derbyn y bydd datganoli pwerau i'r lle hwn ynddo'i hun yn arwain at y canlyniadau a ddymunir. Yn wir, bob wythnos, byddwn yn dadlau ac yn craffu ar y pwerau sydd gennym eisoes a'r hyn y mae'r Llywodraeth wedi'i wneud gyda hwy yma. Pan fydd y gwasanaeth iechyd yn cael ei herio fel y mae; pan welir gwelliant sy'n ein cadw ar waelod canlyniadau'r Rhaglen Ryngwladol Asesu Myfyrwyr ar gyfer y DU fel llwyddiant, nid oes gennyf unrhyw hyder y byddai'r Cynulliad hwn na'r Llywodraeth hon yn well am weinyddu cyfiawnder troseddol na Llywodraeth y DU, a bod yn gwbl onest. Ond rwy'n edrych ymlaen at gael trafodaeth lawn yn y Siambr ar yr adroddiad llawn maes o law, yn enwedig mewn perthynas â sut y caiff cyfraddau euogfarnu eu gwella. Er fy mod wedi mynegi fy ngwerthfawrogiad fod y ddadl hon wedi'i chyflwyno, ac rwy'n mynegi cefnogaeth fy ngrŵp i ddioddefwyr yn llawn—yn wryw, yn fenyw, yn blentyn ac yn oedolyn—teimlaf ein bod yn cael negeseuon cymysg, yn enwedig gan Blaid Cymru a Llafur Cymru. Sut y mae rhoi pleidlais i dreiswyr a rhai sy'n cam-drin yn rhywiol, fel rydych yn ei argymell, yn dangos cefnogaeth i ddioddefwyr? Sut rydych yn cysoni eich galwadau croch am leihad yn nifer y rhai sy'n mynd i'r carchar â hawl dioddefwyr i gyfiawnder? Rwy'n credu bod y toriadau i wasanaethau cyhoeddus dros y 10 mlynedd diwethaf wedi cael effaith anghymesur ar fynediad at gyfiawnder, ac yn sicr, ar Wasanaeth Erlyn y Goron. Yn fy marn bendant i, nid yw hwnnw'n addas at y diben, ac mae angen gwneud newidiadau ac adfer hyder.

Hoffwn droi yn awr at ddedfrydu. Mae'n rhaid i'r rhai a gafodd euogfarn yn sgil y troseddau hyn gael dedfrydau ystyrlon sy'n ceisio adsefydlu, a chosbi yn wir. Mewn achos sy'n anghyfforddus o agos at adref, ystyriai barnwr fod colli enw da a chwympo oddi wrth ras yn ddigon o gosb mewn achos pornograffi plant, lle caiff plant eu cam-drin yn rhywiol a'u treisio'n rhywiol i greu'r delweddau hyn ar-lein. Roedd y ddedfryd yn sarhad o'r mwyaf— [Torri ar draws.] Ie.

Nodyn o rybudd yn yr ymgyrch hon am gyfiawnder: caiff bywydau eu difetha gan honiadau ffug o drais a chamdriniaeth rywiol, ac mae'r rhai sy'n gwneud yr honiadau ffug hynny hefyd yn ei gwneud yn anos i ddioddefwyr go iawn. Felly, mae angen taro cydbwysedd. Nid wyf yn siŵr sut y mae hynny'n digwydd, ond rwy'n credu y gallwn i gyd gytuno nad yw'r prosesau presennol yn gweithio a'u bod wedi bod yn mynd tuag yn ôl a heb fod yn gweithio ers amser hir. Nid yw hyn yn iawn ac mae angen gwneud rhywbeth cyn gynted ag y bo modd. Diolch.  

Galwaf ar Mark Isherwood i gynnig gwelliannau 4 a 5, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Mark Isherwood. 

Gwelliant 4—Darren Millar

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn nodi bod adroddiad Arolwg Trais Rhywiol 2019 Arolygiaeth Gwasanaeth Erlyn y Goron EM wedi canfod bod nifer yr achosion a gyfeiriwyd at y Gwasanaeth i gael eu penderfynu gan yr heddlu a nifer yr achosion a erlynwyd gan y Gwasanaeth wedi disgyn, er gwaethaf bod adroddiadau o drais a gaiff eu cyflwyno i'r heddlu bron wedi dyblu.

Gwelliant 5—Darren Millar

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn nodi datganiad Llywodraeth y DU bod y canfyddiadau yn peri pryder mawr a'i bod wedi ymrwymo i adfer hyder yn y system gyfiawnder a darparu gwell cefnogaeth i ddioddefwyr.

Cynigiwyd gwelliannau 4 a 5.

Diolch, Lywydd. Fel y dywedodd adroddiad Arolygiaeth Gwasanaeth Erlyn y Goron EM ar adolygiad 2019 o drais rhywiol yng Nghymru a Lloegr y mis diwethaf, bu cynnydd sylweddol yn nifer yr honiadau o drais rhywiol, ac eto, mae nifer yr erlyniadau am drais rhywiol wedi gostwng yn sylweddol. Fel y dywedodd hefyd, mae trais rhywiol yn drosedd sy'n cael ei chyflawni'n bennaf gan ddynion yn erbyn menywod. Fodd bynnag, caiff ei chyflawni hefyd yn erbyn dynion a bechgyn, felly yn yr adroddiad hwn, maent yn cyfeirio at yr achwynydd. Wrth ymateb i'r adroddiad, dywedodd Llywodraeth newydd y DU fod y canfyddiadau hyn yn peri pryder mawr a bod dioddefwyr yn haeddu gwybod y cânt eu cefnogi, ac mae'r Prif Weinidog wedi bod yn glir fod yn rhaid gwneud mwy i ddwyn cyflawnwyr troseddau treisgar a rhywiol gerbron eu gwell. I unioni'r sefyllfa, maent yn cynnal adolygiad llawn o ymateb dinasyddion i gyfiawnder troseddol, gan recriwtio 20,000 yn fwy o heddlu, yn rhoi £85 miliwn i Wasanaeth Erlyn y Goron, yn creu lleoedd ychwanegol mewn carchardai ac yn gwneud yn siŵr bod troseddwyr treisgar a rhywiol yn treulio mwy o amser yn y carchar. Wedi dweud hyn, yn amlwg mae mwy i'w wneud, ond mae Llywodraeth y DU wedi ymrwymo i adfer hyder yn y system gyfiawnder, ac yn allweddol, i ddarparu gwell cymorth i ddioddefwyr. Rwy'n cynnig gwelliant 5 yn unol â hynny.  

Fel y noda ein gwelliant 4, canfu'r adroddiad hwn fod nifer yr achosion a gyfeiriwyd gan yr heddlu at Wasanaeth Erlyn y Goron am benderfyniad yn ogystal â nifer yr achosion a erlynwyd gan Wasanaeth Erlyn y Goron wedi gostwng, er bod adroddiadau o drais rhywiol i'r heddlu bron â bod wedi dyblu. Adroddwyd bod Prif Arolygwr EM, Kevin McGinty, wedi dweud bod cynnydd sylweddol wedi bod yn nifer yr honiadau o drais rhywiol ers 2016, tra bod nifer yr erlyniadau am drais rhywiol wedi gostwng yn sylweddol, sy'n dangos bod yna broblem ddifrifol. Dywedodd fod Gwasanaeth Erlyn y Goron wedi'i gyhuddo o ddewis achosion hawdd i'w herlyn yn unig, ond ni welsom unrhyw dystiolaeth o hynny yn ein hadroddiad. Er bod angen i Wasanaeth Erlyn y Goron wella'r ffordd y mae'n gweithio gyda'r heddlu, meddai, rhan fechan yn unig o broblem systemig fawr yn y broses cyfiawnder troseddol wrth ymdrin ag achosion cymhleth yw Gwasanaeth Erlyn y Goron. Mae angen mwy o waith, meddai, i ymchwilio i'r anghysondeb rhwng nifer yr achosion a gofnodwyd a nifer yr achosion a erlynwyd gan Wasanaeth Erlyn y Goron.  

Mae'r Swyddfa Ystadegau Gwladol hefyd wedi dweud bod y cynnydd mewn troseddau rhywiol y rhoddir gwybod amdanynt i'r heddlu, yn fwyaf tebygol o fod yn ganlyniad i arferion cofnodi gwell ar ran llawer o heddluoedd y gwelwyd yn flaenorol eu bod yn annigonol gan Arolygiaeth Cwnstabliaeth Ei Mawrhydi... a pharodrwydd cynyddol dioddefwyr a goroeswyr y troseddau hyn i roi gwybod amdanynt.

Ond fel y dywed Cymorth i Fenywod Cymru, mae goroeswyr yn aml yn cael eu rhoi ar restri aros tra bydd capasiti am gymorth yn dod ar gael. Wrth gwrs, nid problem i Gymru neu Loegr yw hon, ond un drawsffiniol ac un heb ffiniau. Felly, cefnogwn welliant 1, sy'n ailadrodd gwelliant 2 a dynnwyd yn ôl gennym.  

Er bod de Cymru wedi gweld cynnydd o 179 y cant yn y cyfraddau a gofnodwyd rhwng 2014-19, Dyfed Powys wedi gweld cynnydd o 167 y cant, Gwent wedi gweld cynnydd o 147 y cant a gogledd Cymru wedi gweld cynnydd o 126 y cant—cyfanswm o 2,218 o achosion a gofnodwyd—gwelodd pob un o'r pedwar heddlu ostyngiadau mawr yn nifer yr achosion a gyfeiriwyd at Wasanaeth Erlyn y Goron, y niferoedd a gyhuddwyd a'r niferoedd a arweiniodd at euogfarn. Fodd bynnag, ni allaf ond dod o hyd i un cyfeiriad yn adroddiad Comisiwn Thomas ar gyfiawnder yng Nghymru at unrhyw droseddu trawsffiniol, a hynny yng nghyd-destun llinellau cyffuriau ar hyd coridor yr M4 a gogledd Cymru. A'r ateb y mae'n ei gynnig yw cydweithio ar draws y pedwar heddlu yng Nghymru ar y cyd ag asiantaethau eraill, heb gyfeirio at bartneriaid ar draws y ffin. Mewn gwirionedd, er enghraifft, mae Heddlu Gogledd Cymru wedi dweud bod mwy o gydweithio gyda heddluoedd Glannau Mersi a Swydd Gaer ac maent yn rhannu eu huned troseddau cyfundrefnol rhanbarthol gyda heddluoedd cyfagos yn Lloegr.

Rwyf wedi dweud hyn o'r blaen, ond mae'n wir: mae gan Gymru echel dwyrain-gorllewin o droseddu a chyfiawnder, ac mae galwadau am ddatganoli cyfiawnder troseddol i Gymru yn methu cydnabod nad yw gweithgarwch troseddol yn cydnabod ffiniau cenedlaethol neu ranbarthol, a bod 48 y cant o bobl yng Nghymru'n byw o fewn 25 milltir i'r ffin â Lloegr a 90 y cant o fewn 15 milltir i'r ffin. Nid yw troseddu'n genedlaethol ei natur.  

Ar y llaw arall, dim ond 5 y cant o boblogaeth yr Alban a Lloegr sy'n byw o fewn 15 milltir i'w ffiniau. Mae'n drueni felly fod adroddiad y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru yn canolbwyntio, i raddau helaeth, ar bolisïau darfodol Llywodraethau a phleidiau ar bob ochr i'r ffin, sef pethau sy'n mynd a dod, yn hytrach na gweld a fyddai egwyddor gyfansoddiadol datganoli cyfiawnder troseddol yn creu system decach a mwy cyfiawn i bawb.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Wel, mae'n dibynnu ar yr amser; dim ond ychydig eiliadau sydd gennyf ar ôl.

Chi sydd i benderfynu a ydych am dderbyn yr ymyriad. Fe wnaf ganiatáu rhagor o amser ar gyfer ymyriadau.

O'r gorau.

Rydych newydd gyflwyno dadl o blaid system cyfiawnder troseddol Ewropeaidd.

Wel, naddo, bydd fy mharagraff olaf yn ymdrin â hynny mewn gwirionedd. Pan godais hyn ddiwethaf yn y Siambr, bûm yn trafod system debycach i'r Unol Daleithiau gyda'r Prif Weinidog, oherwydd os ydym yn lle hynny yn mynd i esblygu i fod yn system fwy effeithiol sy'n cydnabod natur gynyddol ffederal a ffedereiddiol y DU, bydd angen inni edrych ar fwy o system rwydwaith yn hytrach na dim ond ceisio tynnu llinellau rhwng systemau yn ôl ble mae'r ffiniau cenedlaethol. Dyna sut y dylid trin cyflawnwyr, ond dyna sut y dylid cefnogi'r dioddefwyr hefyd.

Roeddwn am fynd ar drywydd rhywbeth a ddywedodd Leanne yn gynharach ynglŷn â sut y mae pob menyw wedi dioddef rhyw fath o ymosodiad. Roeddwn yn myfyrio ar hyn, oherwydd pan oeddwn yn 18 oed, rhoddais lifft i ddyn ifanc o barti. Nid oeddwn erioed wedi'i gyfarfod o'r blaen, nid oeddwn yn gwybod unrhyw beth amdano, ond roedd yn digwydd byw yn agos at lle roeddwn i'n byw. Ac wedi i mi ei ollwng wrth ei dŷ, a minnau'n gwrthod mynd i mewn, dechreuodd fy nghuro ar draws fy mhen, heb unrhyw rybudd o gwbl. Roeddwn yn berffaith iawn—rhedais oddi yno a gadael fy nghar, ac euthum yn ôl i'w gasglu'n ddiweddarach—ond y gwir yw, ni soniais wrth neb erioed am hyn; ni siaradais â fy rhieni amdano ac ni siaradais â fy ffrindiau amdano. Pa mor hynod gythryblus ei feddwl oedd yr unigolyn hwn, nad oeddwn erioed wedi ei gyfarfod o'r blaen ac na wneuthum ei gyfarfod wedyn, fel ei fod yn credu bod ganddo hawl i fy nghuro ar draws fy mhen am i mi wrthod ildio i'w ddyheadau? Mae'n rhaid bod pob un ohonom wedi cael profiad tebyg. Faint o bobl eraill y gwnaeth y dyn hwnnw rywbeth tebyg iddynt, a faint ohonynt a wnaeth ildio iddo? Os na chodwn ein llais, bydd pobl sy'n gythryblus iawn eu meddwl yn parhau i wneud pethau o'r fath.

Felly, hoffwn longyfarch Leanne ar amseriad y ddadl hon, oherwydd, yn amlwg, mae'n cyd-fynd â'r sefyllfa warthus a ddigwyddodd yng Nghyprus. Mae'n ymddangos i mi fod y neges yn glir na ddylai neb fynd ar wyliau i Gyprus, oherwydd ni fydd y system cyfiawnder troseddol yng Nghyprus yn eich cadw'n ddiogel. Mae methiant heddlu Cyprus i ddilyn y mesurau diogelu gweithdrefnol mwyaf sylfaenol wrth gyfweld â'r ferch ifanc hon yn rhywbeth y gobeithiaf na fyddwn byth yn ei weld eto yn y wlad hon. Ac rwy'n tybio y bydd, yn y pen draw, yn arwain at wrthdroi'r penderfyniad a wnaed gan y llysoedd. Rwy'n siŵr ei fod wedi bod yn wrthgynhyrchiol—mae eu hymgais i ddiogelu delwedd Cyprus fel cyrchfan i dwristiaid wedi cael y canlyniad croes i hynny mewn gwirionedd.  

Roeddwn eisiau siarad ychydig am gyfraddau euogfarnu. Rwy'n falch fod de Cymru yn gwneud yn llawer gwell na'r tri heddlu arall, oherwydd mae 55 o bob 100 o droseddau cam-drin domestig y maent yn ymdrin â hwy yn arwain at erlyniad, o'i gymharu â 27 neu 28 y 100 yn yr ardaloedd plismona eraill. Ac mae hynny'n well, ond yn amlwg, nid yw'n ddigon, oherwydd mae'n rhaid inni gofio, yn ychwanegol at y rhai sy'n cael eu cofnodi fel troseddau trais yn y cartref, mae'r heddlu'n ymdrin â llawer o ddigwyddiadau eraill nad ydynt yn cael eu cofnodi fel trosedd. Ac wedyn, wrth gwrs, ceir yr holl bobl eraill nad ydynt byth yn mynd yn agos at yr heddlu.

Yr wythnos diwethaf, roedd yn ddiddorol iawn gwrando ar Sally Challen a'i mab David yn siarad am eu sefyllfa, a llongyfarchiadau i Bethan Sayed am drefnu hynny. I'r rhai nad ydynt yn gyfarwydd â hyn, dyma fenyw yn ei chwedegau a benderfynodd yn sydyn, ar ôl blynyddoedd a blynyddoedd o briodas, fod yn rhaid iddi ladd y dyn hwn. Ac wrth gwrs, digwyddodd hynny ar ôl blynyddoedd o reolaeth drwy orfodaeth a oedd yn amlwg i'w ffrindiau, nid yn gymaint i'w theulu, ond i'w ffrindiau, ei chymdogion, ac mewn rhai achosion, yr heddlu. Felly, beth allai rhywun fod wedi'i wneud i atal y lefel honno o orfodaeth rhag arwain at farwolaeth anffodus rhywun a oedd, yn amlwg, yn ddyn annymunol iawn? Ac ni siaradodd neb o'i blaid. Roedd yr holl bobl yn yr achos yn gefnogol i'r ddynes hon—holl gyfeillion y teulu, y perthnasau, gan gynnwys ei dau fab. Mae'n dweud wrthym, fel y dywedodd Sally, fod llawer gormod o bobl yn wynebu sefyllfa o'r fath. Yr hyn a ddywedodd mewn cyfweliad oedd,

Mae llawer o'r broblem yn deillio o'r ffaith nad yw menywod yn gwybod eu bod mewn perthynas sy'n seiliedig ar reolaeth drwy orfodaeth. Teulu, ffrindiau a pherthnasau sy'n ei weld. Rywsut mae'n rhaid iddynt siarad â'r person dan sylw a'u darbwyllo i adael. Nid ydynt fel pe baent yn gallu torri'r cwlwm hwnnw. Mae'n gwlwm cryf iawn ac mae'r menywod yn fregus iawn.

Ac yn amlwg, mae hi'n siarad amdani ei hun, ond mae llawer o bobl eraill yn sefyllfa Sally Challen. Felly, rwy'n meddwl, yn olaf, fy mod am ddweud ei bod mor bwysig ein bod yn cyflwyno ein cwricwlwm cydberthynas a rhywioldeb oherwydd dyma lle gallwn feithrin gallu ein pobl ifanc i gael perthynas dda ag eraill a'r gwydnwch emosiynol a ddaw yn sgil hynny.

Does dim rhaid edrych yn ddwfn iawn i gael syniad o pam dydy ein system gyfiawnder ni ddim yn gweithio dros ddioddefwyr. Rhwng 2010 a 2016, mi dorrwyd un rhan o dair o gyllideb y Weinyddiaeth Gyfiawnder. Hon oedd yr adran gafodd ei tharo ail waethaf ar ôl yr Adran Waith a Phensiynau. Mi gafodd cyllidebau llysoedd eu torri; nifer y llysoedd ynadon eu torri o 330 i 150. Mae effaith y mesurau yna, wrth gwrs, yn siŵr o fod wedi gweithio eu ffordd drwy'r system gyfan, o Wasanaeth Erlyn y Goron, y ffordd maen nhw'n ymgymryd ag achosion, i oedi yn y llysoedd, i ymgyfreithwyr neu litigants yn cael eu gorfodi i gynrychioli eu hunain, y gefnogaeth a'r gwasanaethau sydd ar gael i ddioddefwyr a goroeswyr yn cael ei erydu. Os ydych chi'n ddioddefwr trais rhywiol sy'n chwilio am gwnsela, mi ydych chi'n debyg o gael clywed wrth wneud y cais yna fod rhestr aros eich canolfan argyfwng trais rhywiol chi wedi cau oherwydd diffyg cyllid. O ganlyniad, wrth gwrs, mae iechyd meddwl ac emosiynol yn siŵr o ddirywio.

Canolfan Gefnogaeth Trais a Cham-drin Rhywiol Gogledd Cymru ydy'r unig wasanaeth rape crisis ar draws chwech o siroedd y gogledd sy'n darparu cwnsela arbenigol i holl ddioddefwyr. Dyma ddywedodd eu cyfarwyddwr nhw, Jane Ruth:

Mae gweithredu gwasanaeth yn heriol tu hwnt pan fo'r cyllid mor ansicr. Mae gennyf bryderon difrifol iawn am yr hyn a fydd yn digwydd i'r holl bobl sy'n ceisio cymorth os na allwn ddiwallu eu hanghenion.

Rydym ni'n gwybod bod y rhan fwyaf o'n cymdeithas ni'n meddwl bod hyn yn annerbyniol. Mi wnaeth arolwg gan YouGov yn ddiweddar ar ran yr End Violence Against Women Coalition ddarganfod bod y mwyafrif o bobl yn ystyried mynediad at gwnsela i fod yn fwy pwysig na mynediad at yr heddlu neu'r broses llysoedd i oroeswyr trais rhywiol. Mae'r mwyafrif llethol o bobl—82 y cant—yn cydnabod bod trais rhywiol yn cael effaith ar iechyd meddwl. Ac yn arwyddocaol hefyd, fel sy'n digwydd mor aml, mae 60 y cant o bobl yn credu bod mynediad at gwnsela am ddim eisoes ar gael i oroeswyr trais rhywiol, pan ydym ni'n gweld nad dyna sydd yn digwydd yn ymarferol oherwydd diffyg capasiti, yn cael ei yrru gan ddiffyg cyllid.

Ym mis Mawrth 2018, mi oedd yna 6,355 o oroeswyr ar restrau aros rape crisis—dros 6,000 o bobl ar un pwynt mewn amser yn aros ar restrau aros, ac mae disgwyl bod y nifer yn uwch fyth eleni, efo'r galw cynyddol am wasanaethau cymorth. Ysgwn i os fydd y ddynes ifanc a gafodd yn euog o ddweud celwydd ar ôl cael ei threisio gan gangiau yng Nghyprus yn cael mynediad at wasanaethau cwnsela a phroffesiynol, ynteu a ydy hi'n mynd i aros am rhyw restr aros sydd yn faith ar y gorau neu ddim yn bodoli ar ei chyfer hi, efallai?

Does gen i ddim amheuaeth mai methiannau Llywodraeth Prydain sydd wrth wraidd y problemau yma sydd ganddom ni rŵan. Dyma ddywedodd Sarah Green, cyd-gyfarwyddwr yr End Violence Against Women Coalition:

Nid oes unrhyw ran o'r Llywodraeth erioed wedi camu i'r adwy ac wedi sicrhau bod cyllid gwarantedig ar gyfer gwasanaethau cwnsela yn y gymuned yn gyfrifoldeb iddynt. Mae hyn yn amddifadu goroeswyr yn enbyd. Mae'r llywodraeth bresennol wedi gweld yn dda i adael y penderfyniad ynglŷn ag a ddylid ariannu gwasanaethau cwnsela trais rhywiol hanfodol sy'n achub bywydau i gymysgedd o gomisiynwyr lleol, gan gynnwys cynghorau lleol, comisiynwyr heddlu a throseddu a byrddau iechyd, sydd oll yn brin o arian.

Beth am i Gymru wneud pethau yn wahanol? Beth am i Gymru gymryd y cyfrifoldeb am wneud pethau yn wahanol? Mi all ddatganoli cyfiawnder helpu i greu system fwy integredig, a'r budd ddaw o hynny drwy uno'n gwasanaethau cymdeithasol ac iechyd efo'n polisi cyfiawnder.

Rydyn ni wedi gweld llawer o arfer da yma yn barod yng Nghymru ar lawr gwlad, diolch i waith ein comisiynwyr heddlu a throsedd. Mae'r adroddiad Thomas diweddar hefyd yn pwyntio at ddeddfwriaeth Llywodraeth Cymru, Deddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015, fel enghraifft o sut allwn ni fod yn arloesol, efo pwyslais ar waith ataliol. Mae gan Gymru y gallu. Mae gan Gymru y sgiliau i ddarparu gwasanaeth llawer gwell. Mae'n rhaid inni, rŵan, wthio er mwyn cael y pwerau hefyd.

Mae trais rhywiol yn ail yn unig i lofruddiaeth ar y raddfa droseddu, ac mae wedi'i gondemnio'n briodol ac yn cael ei gosbi'n llym iawn pan gaiff cyflawnwyr eu heuogfarnu. Ond yr un peth y mae'r cynnig hwn yn ei anwybyddu ar y llaw arall, os yw trais rhywiol yn drosedd mor ddifrifol, yw bod cyhuddo rhywun yn anghywir o drais rhywiol yn fater difrifol iawn hefyd. Mae pawb yn gwybod am y stigma sydd ynghlwm wrth honiadau o'r fath. Ac rwy'n cael rhywfaint o anhawster i dderbyn telerau'r cynnig lle dywedai

'nad yw goroeswyr, yn rhy aml, yn cael eu credu'.

Wel, efallai fod hynny'n wir, ond hefyd, fel y gwyddom o achos Carl Beech, a llawer o rai eraill, mae'r gwrthwyneb hefyd yn wir—fod llawer o ddioddefwyr honedig yn gwneud honiadau ffug ac felly'n darostwng y dioddefwyr i drawma na ellir mo'i amgyffred.

Felly, yr hyn sy'n fy mhoeni am y ffordd y mae'r cynnig hwn wedi'i eirio yw nad yw'n ymddangos ei fod yn talu unrhyw sylw o gwbl i un o egwyddorion mwyaf sylfaenol cyfiawnder Prydain, sef y rhagdybiaeth o ddiniweidrwydd—rhywbeth sydd wedi'i ymgorffori yn y Confensiwn Ewropeaidd ar Hawliau dynol, yn erthygl 6(2). Ymddengys mai cyhuddo yw euogfarnu. Soniwn am

'arfer gorau rhyngwladol ar gynyddu cyfraddau euogfarnu'.

Wel, os tybiwn fod yn rhaid i ni gael cwota o euogfarnau, mae hynny i bob golwg yn tanseilio union sail y system gyfiawnder ei hun. Mae'n ddigon posibl nad oes digon o euogfarnau am nad yw'r dystiolaeth yn dal dŵr, ac yn aml iawn, fel y gwyddom, caiff pobl eu heuogfarnu'n anghywir, ac ar y llaw arall, ceir pobl sy'n osgoi cosb am droseddau am nad ydynt wedi gallu dod o hyd i ddigon o dystiolaeth yn y llys i argyhoeddi rheithgor.

Rwy'n credu mai fi yw'r unig Aelod o'r Cynulliad hwn sydd wedi cael y profiad diflas o gael fy nghyhuddo'n dwyllodrus o drais rhywiol, gyda fy ngwraig, yn ôl yn 2001. Cefais fy arestio'n gyhoeddus iawn gerbron cyfryngau'r byd i gyd, ac mae hwnnw'n brofiad go annymunol. Ar yr un diwrnod, anfonwyd chwe heddwas i Swydd Gaer lle roeddem yn byw ar y pryd, er mwyn i'n tŷ gael ei ysbeilio a'i chwilio. A chafodd fy ngwraig y profiad gwarthus o orfod ffonio ei mam a oedd yn 88 oed ar y pryd, a gofyn iddi fynd i agor y tŷ i dderbyn y ddirprwyaeth hon, oherwydd cawsom ein carcharu, ar ôl ein harestio, mewn gorsaf heddlu yn Llundain ar gyhuddiadau ffug o gam-drin rhywiol. Cafodd hyn i gyd ei drefnu, wrth gwrs, gan Max Clifford. Gwnaeth fargen â'r sawl a wnaeth gyhuddiadau ffug yn ein herbyn gyda News of the World, fel y gallai hi gael £50,000. Yn y pen draw aeth i'r carchar am dair blynedd am dyngu anudon a cheisio gwyrdroi cwrs cyfiawnder.

Roeddwn yn rhyfeddu, 10 mlynedd yn ddiweddarach, pan gysylltodd rhywun â mi yn gwbl annisgwyl i ofyn ai'r un un oedd y person a oedd wedi cyhuddo ei mab ar gam o drais rhywiol â'r sawl a gyhuddodd fy ngwraig a minnau. Ac wele, dyna oedd wedi digwydd: Nadine Milroy-Sloan. Aeth i'r carchar am yr eildro—am bedair blynedd y tro hwnnw. A gwyddom o Operation Midland fod yr honiadau mwyaf hurt yn aml iawn, mae'n ymddangos—pan ddarllenwch wrth edrych yn ôl beth roedd yr heddlu wedi'i gredu—wedi arwain at ddinistrio bywydau pobl yn llwyr. Rydym yn gwybod, yn achos Operation Midland fod pobl fel y Maeslywydd yr Arglwydd Bramall wedi'u cyhuddo o gam-drin bechgyn, a phennaeth MI5, pennaeth MI6, y Prif Weinidog Edward Heath, y cyn Ysgrifennydd Cartref, Uncle Tom Cobbley a'r cyfan. Ac yn ystod cyfweliadau dagreuol gyda'r heddlu, cyhuddodd Carl Beech ei ddiweddar lystad hyd yn oed, uwch-gapten yn y fyddin, o'i dreisio, a dywedodd ei fod wedi ei drosglwyddo i gadfridogion i'w arteithio mewn canolfannau milwrol ac wedi dioddef camdriniaeth rywiol sadistig gan ffigurau eraill a oedd yn rhan o'r sefydliad yn y 1970au a'r 1980au. Ni allwn wadu bod hon yn broblem ddifrifol hefyd. Felly, hoffwn pe bai'r cynnig hwn wedi cael ei lunio mewn ffordd fwy cytbwys i gyfeirio at ddioddefwyr eraill y saga druenus hon hefyd, sef y rhai sy'n cael eu cyhuddo ar gam. Mae fy hen gyfaill Harvey Proctor wedi bod ar y teledu lawer gwaith yn y misoedd diwethaf fel un arall o ddioddefwyr Operation Midland, ac mae'r trawma—rwy'n siŵr y byddai pawb sydd wedi'i weld ar y teledu yn gweld—wedi gadael ei ôl yn y llinellau ar ei wyneb.

Nawr, wrth dynnu sylw at bobl sydd wedi dioddef y profiad hwn, nid yw'n fwriad gennyf fychanu'r trawma a'r anghyfiawnder a gyflawnir yn erbyn dioddefwyr trais rhywiol mewn unrhyw fodd. Mae llawer o bobl yn cael eu targedu o dan yr amgylchiadau rwyf wedi'u disgrifio am eu bod yn adnabyddus; mae'n bosibl gwneud arian o hyn os ydych chi'n ddigon penderfynol a diegwyddor. Ond nid pobl fel fi yw dioddefwyr go iawn honiadau ffug—yn y tymor hir, rydym wedi goroesi ac adfer a ffynnu—dioddefwyr go iawn honiadau ffug yw'r rhai sydd wedi dioddef trais rhywiol go iawn, ond y mae eu hygrededd gerbron rheithgor wedi'i leihau yn sgil yr honiadau ffug proffil uchel y profir wedyn eu bod yn gwbl hurt.

Beth a olygwn pan ddefnyddiwn y gair 'cyfiawnder'? Rwyf wedi edrych, ac mae'r Oxford English Dictionary yn cynnig dau brif ystyr: y cyntaf yw 'ymddygiad rhesymol a chyfiawn neu'r rhinwedd o fod yn deg', a'r ail ystyr yw 'gweinyddiaeth y gyfraith'. Nawr, fel y bydd unrhyw un sydd wedi adnabod rhywun sydd wedi dioddef trais rhywiol neu sydd wedi ymgyrchu i wella'r system yn gwybod, nid yw'r ddau ystyr bob amser yr un fath; mewn gormod o achosion, nid yw gweinyddiaeth y gyfraith yn Lloegr yn rhoi triniaeth gyfiawn a rhesymol i oroeswyr trais rhywiol. Mae'r ystadegau'n dangos hyn yn rhannol. Yn y flwyddyn a ddaeth i ben ar 2019 Mawrth, fel y clywsom, arweiniodd llai na 4 y cant o achosion y rhoddwyd gwybod i'r heddlu amdanynt at erlyniad. Ond Lywydd, rhan o'r stori'n unig y mae'r ystadegau'n ei ddweud wrthym. Beth am y goroeswyr nad ydynt yn teimlo y gallant adrodd ynglŷn â beth sydd wedi digwydd iddynt hyd yn oed? Caiff yr ystadegau eu chwalu gan y straeon nad ydynt yn eu hadrodd—y menywod a'r dynion nad ydynt yn rhoi gwybod am beth sydd wedi digwydd iddynt oherwydd stigma, cywilydd, ofn ynglŷn â sut y gallent gael eu beio neu beidio â chael eu credu gan y bobl a'r systemau sydd i fod i ddarparu triniaeth deg iddynt.

A beth am y goroeswyr sy'n cymryd y cam ymddangosiadol ddewr o roi gwybod i'r heddlu am drais rhywiol? Ar bob cam o frwydr anodd goroeswr i gael cyfiawnder, mae'r ods yn pentyrru yn eu herbyn. Diwylliant yr heddlu—er ei fod yn well ac er bod gwaith cadarnhaol yn cael ei wneud gan gomisiynwyr yr heddlu a throseddu, mae'n dal yn dameidiog. Bydd cwestiynau am beth oedd y goroeswr yn ei wisgo, faint roeddent wedi'i yfed, a oeddent wedi cysgu gyda'r troseddwr o'r blaen, faint o bobl y maent wedi cysgu gyda hwy yn gyffredinol ar unrhyw adeg, a ydynt wedi bod mewn cysylltiad â'r troseddwr ers hynny. Bydd yna archwiliadau meddygol ymyraethol a allai ddod, neu a allai fethu dod o hyd i'r dystiolaeth sydd ei hangen arnynt i brofi beth sydd wedi digwydd iddynt. Ac yna, hyd yn oed os yw'r heddlu'n fodlon â gwirionedd eu stori a hyd yn oed pe baent yn rhoi gwybod amdano cyn cael cawod neu wneud y peth greddfol o olchi'r hyn sydd wedi digwydd i ffwrdd, efallai y byddant yn dal—maent yn hynod o debygol o gael gwybod nad yw Gwasanaeth Erlyn y Goron yn credu bod digon o obaith o lwyddo ac na fyddant yn mynd ar drywydd yr achos.

Mae Cynghrair Rhoi Terfyn ar Drais yn erbyn Menywod yn cyfeirio at achos a gafodd ei ollwng gan Wasanaeth Erlyn y Goron oherwydd y gellid camddehongli negeseuon WhatsApp ac un arall lle na chafodd trais o fewn priodas ei erlyn oherwydd rhagdybiaeth Gwasanaeth Erlyn y Goron na fyddai rheithgor yn deall dynameg rheolaeth drwy orfodaeth mewn perthynas. Ond Lywydd, a oes unrhyw ryfedd fod cyn lleied o fenywod a dynion yn dewis rhoi gwybod am droseddau pan fyddant wedi'u treisio'n rhywiol? Mae ein system gyfiawnder yn mynnu dewrder aruthrol ar ran goroeswyr; mae'n ei gwneud yn ofynnol iddynt roi'r trawma i'r naill ochr a mynd i ystafell archwilio oer a siarad â dieithriaid am y peth gwaethaf sydd erioed wedi digwydd iddynt. Un o'r prif resymau pam y credaf y dylid datganoli cyfiawnder i Gymru yw nad yw achosion troseddol fel hyn yn digwydd mewn gwactod. Bydd goroeswr trais rhywiol yn debygol o ddod i gysylltiad â llu o wasanaethau—meddyg teulu, nyrs brysbennu mewn adran ddamweiniau ac achosion brys, clinig iechyd rhywiol, grŵp cymorth, canolfan Cyngor ar Bopeth—cyn, neu yn lle mynd at yr heddlu.

A wnewch chi ildio?

Fe ildiaf.

Diolch. Dim ond cwestiwn, mewn gwirionedd. Os oes person sydd wedi gwneud honiad o drais rhywiol yn ne Cymru yn anhapus â'r ffordd y mae Heddlu De Cymru wedi eu trin a'u bod yn mynd i weld eu Haelod Cynulliad wedyn, er enghraifft, a ydych chi'n credu y dylai'r AC eu helpu? Beth y credwch y dylai'r AC ei wneud? A beth y credwch chi ddylai ddigwydd i'r AC os ydynt yn anwybyddu'r sawl sydd wedi dod atynt fel dioddefwr?

Ni allaf ond rhagdybio bod yna rywbeth nad wyf yn ymwybodol ohono yn yr hyn rydych yn sôn amdano ac ni allaf roi ateb i rywbeth nad wyf yn gwybod beth yw'r manylion yn ei gylch. Rwy'n siomedig eich bod wedi defnyddio cyfle mewn dadl fel hon i wneud y pwynt hwnnw, o ddifrif.

Mae'n fater o egwyddor. Yr hyn sy'n ffiaidd yw peidio â helpu pobl.

Rwy'n credu'n wir y bydd y ddadl hon yn helpu pobl.

Mae'r ffaith nad ydym yn gallu integreiddio plismona'n llawn yn y llwybrau cyfeirio y cyfeiriais atynt a'r rhwydweithiau cymorth yn cael effaith hynod o andwyol ar oroeswr, unrhyw oroeswr, trosedd erchyll fel trais rhywiol. Pe bai plismona a chyfiawnder yn cael eu datganoli, byddem yn gallu edrych ar ffyrdd llai trawmatig o roi gwybod am droseddau sy'n cynnwys ymarferwyr iechyd, grwpiau cefnogi—yr holl wasanaethau eraill hyn sydd eisoes yn gweithio gyda'i gilydd—ac osgoi'r ystafell holi oer lle mae pethau mor aml yn mynd o chwith.

I fod yn glir: mae trais rhywiol yn drosedd erchyll. Nid gweithred gorfforol yn unig yw hi. Ei nod yw tanseilio rhywun yn seicolegol, dwyn eu gallu, cipio rheolaeth yn y modd gwaelaf a mwyaf diraddiol posibl. Nid yw trais yn ymwneud â dyhead na chyfathrach rywiol. Mae'n ymwneud â mynnu pŵer a chipio pŵer rhywun.

Mae arnom angen system gyfiawnder sy'n rhoi hyder i oroeswyr y gallant adennill rhywfaint o'r pŵer hwnnw; system sy'n eu cefnogi ochr yn ochr â gwasanaethau eraill; system sy'n nes at brif ystyr cyfiawnder—darparu triniaeth gyfiawn a rhesymol, adfer yr hyn sy'n deg. Nawr, nid oes unrhyw degwch mewn trais rhywiol. Ni ellir ei ddad-wneud. Ond mae dyletswydd arnom ni fel cymdeithas, cymdeithas gyfan, tuag at oroeswyr i roi system iddynt sy'n eu cynnal, sy'n dechrau'r llwybr i wneud pethau'n oddefadwy unwaith eto, sy'n eu hatgoffa bod yna bobl a strwythurau yn bodoli i'w cefnogi. Oherwydd nid yw'r system gyfiawnder sydd gennym yn awr yn ddigon da.

Hoffwn ddiolch i Blaid Cymru am gyflwyno'r ddadl hon, ac yn arbennig i Leanne Wood, oherwydd mae'n hynod o bwysig a braf yw clywed ei bod yn cael ei chefnogi, at ei gilydd, ar draws y Siambr. Oherwydd mae'n amlwg nad yw'r system yn gweithio yn y ffordd y dylai i'r dioddefwyr.

Sylwaf fod gwelliant Darren Millar yn gofyn inni nodi bod Llywodraeth y DU yn canfod bod y bwlch sy'n lledu rhwng adroddiadau o drais rhywiol ac erlyniadau'n peri pryder mawr ac maent wedi ymrwymo i adfer hyder yn y system gyfiawnder. Buaswn yn awgrymu wrth y Torïaid efallai mai'r ffordd gyntaf y gallent adfer rhywfaint o'r cydraddoldeb o fewn y system gyfiawnder fyddai adfer rhywfaint o'r arian a dynnwyd allan o'r system gan amddifadu menywod neu unrhyw ddioddefwr o gymorth cyfreithiol, sy'n golygu na all pobl gael mynediad at gyfreithwyr, ac sydd hefyd yn golygu nad yw pobl yn gallu cael mynediad at y system llysoedd oherwydd eu bod wedi cau. Rwy'n credu y byddai hwnnw'n lle da iawn i ddechrau, yn hytrach na dim ond mynegi rhai geiriau, oherwydd ni fyddant yn newid dim o gwbl. Yn fy rhanbarth i, mae mwy na hanner y llysoedd wedi cau ers 2012 ac mae'r toriadau i gymorth cyfreithiol wedi arwain at ddiffyg cyngor. Felly, nid yw pobl yn gallu cael mynediad at gyfiawnder, ac ni allant hyd yn oed gael gafael ar y wybodaeth sydd ei hangen arnynt i ddod o hyd i'r cyfiawnder hwnnw. Felly, mae gennym bethau go sylfaenol yn digwydd yno.

Ond un o'r meysydd rwyf am ganolbwyntio arno yw'r hysbysiadau prosesu digidol a roddwyd ar waith ledled Cymru a Lloegr, sy'n ei gwneud yn ofynnol i rai sy'n adrodd am ymosodiad rhywiol lofnodi ffurflenni caniatâd sydd i bob pwrpas yn caniatáu i'r heddlu lawrlwytho a mynd drwy gynnwys eu ffonau symudol a'u holl ddyfeisiau electronig eraill. Hoffwn i unrhyw un yma ystyried am funud faint o'ch bywyd personol sy'n cael ei storio ar eich ffôn. Rwy'n credu ei fod yn noeth-chwiliad digidol hynod o aflonyddol, ac er mai dim ond awgrymu y gellid defnyddio hynny mewn achosion a wnaed, rwy'n credu—. Cafwyd achos lle roeddent wedi gwneud hynny a chafwyd rhywun yn ddieuog o'r drosedd. Fel pob peth, cafwyd ymateb difeddwl a bellach nid yw menywod—menywod yw'r mwyafrif; gwyddom hynny—yn mynd y tu hwnt i wneud cwyn, oherwydd maent yn gwrthod ildio eu ffonau symudol ac unrhyw ddyfeisiau electronig eraill. Felly, er fy mod yn derbyn bod honiadau ffug yn niweidiol iawn i'r unigolion hynny, ychydig dros 0.5 y cant o'r holl honiadau yw eu nifer, ac eto mae'r achwynwyr yn cael gwybod yn gynyddol y bydd yr heddlu'n gollwng yr achos os nad ydynt yn cydymffurfio â'r cais am ddata. Credaf fod hynny'n gwbl warthus.

Y peth arall rwyf am symud ymlaen ato a sôn amdano yw adroddiad Cymdeithas y Plant sy'n dweud, pan aiff plant ar goll, boed hynny o'u cartref neu o ofal, y dylid sicrhau bod sesiwn ôl-drafod ar gael i'r plant hynny er mwyn ceisio darganfod atebion i'r hyn a ddigwyddodd pan aethant ar goll a chanfod beth sydd wedi digwydd iddynt yn y cyfamser o bosibl.

Ond rwy'n credu mai'r newid mwyaf sy'n gorfod digwydd yw'r newid diwylliannol—yr iaith a ddefnyddir pan fyddwch yn adrodd am achos o drais rhywiol, yr iaith a ddefnyddir yn ystafell y llys. Ac rydym wedi gweld achosion gwirioneddol wael o hynny, lle mae'r fenyw neu'r dioddefwr yn cael eu portreadu fel unigolion sydd wedi gofyn am gael eu treisio. Nid wyf yn gwybod am unrhyw berson yn unrhyw le sydd wedi gofyn am gael eu treisio. Nid yw'r ffaith eich bod yn gwisgo sgert fer neu ffrog dynn neu sodlau uchel yn golygu eich bod wedi gofyn am gael eich treisio'n rhywiol. Rwyf eto i gyfarfod â'r person sydd eisiau hynny.

Rwyf hefyd yn credu yn yr un modd fod angen inni feddwl am y diwylliant oddi mewn, ac rwy'n cytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedodd Leanne am Alun Cairns, ond credaf fod angen inni feddwl am hynny yma hefyd. Rwy'n credu bod cam-drin rhywiol bellach yn symud i mewn i gartrefi unigolion drwy eu cyfrifiaduron, drwy ddyfeisiau, ac rwy'n credu, pan fo gennym ddelweddau wedi'u rhywioli o gydweithwyr yn cael eu rhoi allan i'r byd eu gweld, a bod gennym gomisiynydd safonau sy'n dweud bod hynny'n iawn—. Buaswn yn dadlau nad yw hynny'n iawn o gwbl ac nid yw'n iawn, chwaith, mai'r sawl sydd wedi cael ei gam-drin sy'n gorfod dod â'r achos hwnnw gerbron a'i gwestiynu, ond nad yw'n cael unrhyw wybodaeth o gwbl am y modd y mae hynny'n mynd rhagddo, ond mae pawb yn gwybod bod y cyflawnwr wedi cael gwybod popeth. Rwy'n credu bod angen i ni edrych ar ein systemau ein hunain hefyd, ac mae delweddu'n bwysig.

Hoffwn ddiolch i Blaid Cymru am gyflwyno'r cynnig hwn, ac rwy'n cytuno â llawer o'r hyn y mae Plaid Cymru wedi'i ddweud heddiw a'r hyn y mae Aelodau eraill wedi'i ddweud. Rwy'n credu ei bod yn hollol iawn i bobl yn y lle hwn dynnu sylw at y cyfraddau euogfarnu affwysol am drais a cham-drin rhywiol. Mae'r anawsterau sy'n wynebu dioddefwyr trais a cham-drin rhywiol yn hysbys iawn, ac mae'n ymddangos bod y sefyllfa'n waeth yn awr na 10 mlynedd yn ôl. Mae'r un mor ddrwg os nad yn waeth na phan oeddwn yn y brifysgol 20 mlynedd yn ôl.

Rhaid bod llawer o ddioddefwyr trais a cham-drin rhywiol yn teimlo eu bod yn cael eu hanwybyddu'n llwyr gan yr union bobl sydd i fod yno i'w hamddiffyn. Sut y mae'r dioddefwyr hynny'n teimlo pan welant fod trais a cham-drin rhywiol yn erbyn merched diamddiffyn yn Rotherham ac mewn mannau eraill yn mynd heb ei gosbi am flynyddoedd, neu'r troseddwyr yn cael dedfryd bitw? Sut y gallant deimlo'n hyderus y bydd cyfiawnder yn digwydd iddynt hwy pan fyddant wedi gweld dioddefwyr eraill yn cael cam mor ofnadwy?

Cytunaf â llawer o gynnig Plaid Cymru, a chytunaf â hwy fod cynyddu cyfraddau euogfarnu'n bwysig er mwyn atal trais a cham-drin rhywiol. Dim ond cyfran o'r achosion o drais a cham-drin rhywiol a gofnodir. O'r rheini, dim ond rhan fach iawn sy'n arwain at euogfarn. Mae hon yn broblem oesol y mae academyddion a chyfreithwyr ar ddwy ochr y ffin ac amryw o grwpiau menywod a phob math o bobl wahanol wedi bod yn ymgodymu â hi dros y degawdau. Felly, buaswn wedi hoffi gweld Plaid Cymru, yn rhan o'u cynnig, yn cyflwyno polisïau a newidiadau go iawn yn y gyfraith y gallem eu harchwilio ar gyfer gwella cyfraddau erlyn ac euogfarnu. Rwy'n gwybod eich bod wedi cyflwyno rhai awgrymiadau yn ystod y ddadl, ond mae'n ddrwg gennyf, nid yw hynny'n ddigon da, ac mae'r methiant i'w cynnwys yn y cynnig ond yn gwneud i'r cynigion ymddangos fel ôl-ystyriaeth braidd. Mae a wnelo craidd eich cynnig â datganoli. Mae'n ymddangos bod Plaid Cymru'n poeni mwy am wthio eu hagenda wleidyddol eu hunain. Mae eu cynnig yn gwneud dau gyfeiriad at gynyddu pwerau'r Cynulliad; nid yw'n cynnwys unrhyw awgrym go iawn a fyddai'n gwella cyfraddau canfod ac euogfarnu mewn achosion o drais rhywiol.

Mae trais a cham-drin rhywiol yn fater emosiynol iawn, a dyna pam y tybiaf fod Plaid Cymru wedi dewis y pwnc hwn i wyntyllu eu hymgyrch dros ddatganoli yn y dyfodol. Gallai Plaid Cymru fod wedi cyfeirio at nifer o droseddau, ond dewisasant y troseddau mwyaf emosiynol posibl, heb roi unrhyw sylw i ddioddefwyr a goroeswyr ar draws Cymru. Yn y bôn, mae'r cynnig hwn yn cyfleu neges i rai sydd wedi goroesi trais rhywiol eu bod yn fwy tebygol o weld cyfiawnder yn cael ei weinyddu yn erbyn eu hymosodwr pe bai Cymru'n fwy annibynnol. Mae'r ddadl honno'n ddi-chwaeth, yn dwp ac yn ddi-sail. Di-chwaeth a thwp oherwydd bod dioddefwyr trais rhywiol yn cael eu defnyddio heb eu cydsyniad mewn dadl wleidyddol nad oes a wnelo hi ddim oll â hyrwyddo cyfiawnder iddynt hwy yn y bôn, ac yn ddi-sail am fod hanes yn dangos i ni, pan gaiff mater ei ddatganoli i'r Llywodraeth hon, mae'n gwaethygu yn hytrach na gwella. Mae addysg a'r GIG wedi cael eu datganoli i Gymru ers blynyddoedd, a gwelir bod pob blwyddyn yn waeth i bobl Cymru na'r addysg a'r GIG ym mhob gwlad arall yn y DU.

Beth amser yn ôl, gofynnais i'r Prif Weinidog a oedd yn cytuno â mi na ddylai'r llys teulu fyth roi hawliau i dadau plant a aned yn sgil trais rhywiol i weld y plant hynny. Am ryw reswm, gwrthododd gefnogi fy nghais—gwrthodiad y credaf y bydd unrhyw deulu gweddus, gweithredol yng Nghymru yn ei chael yn amhosibl ei ddeall. Heddiw mae gan Blaid Cymru gyfle i ddangos eu bod wedi ymrwymo o ddifrif i helpu dioddefwyr trais mewn ffordd bendant, a'ch bod yn defnyddio unrhyw bwerau ychwanegol a allai fod gan y lle hwn yn y dyfodol i atal treiswyr rhag cael cyswllt a dylanwad ar blentyn a gaiff ei genhedlu drwy drais rhywiol.

Os yw Plaid Cymru yn methu cefnogi gwaharddiad o'r fath yn glir heddiw yn eu hymateb i'r ddadl hon, bydd yn amlwg i bawb fod y cynnig hwn, fel rwy'n tybio, yn ymwneud mwy â hybu eu hawydd i fod yn annibynnol nag y mae â gwneud y peth iawn dros ddioddefwyr un o'r troseddau mwyaf creulon. Felly, Blaid Cymru, pe rhoddir y pŵer i'r lle hwn, a fyddech yn cefnogi gwahardd tadau plant a aned yn sgil trais rhywiol rhag dod o gysylltiad â'r plant hynny? Ac yn y cyfamser, a wnewch chi ategu fy ngalwad am gyflwyno gwaharddiad o'r fath? Bydd 'gwnawn' neu 'na wnawn' yn ddigon. Diolch.

Rwy'n galw ar y Dirprwy Weinidog i gyfrannu i'r ddadl—Jane Hutt.

Diolch yn fawr, Lywydd. Rwy'n croesawu'r ddadl hon ac rwy'n cefnogi'r cynnig. Leanne Wood, rhoesoch araith agoriadol mor bwerus—fe wnaethoch nodi nid yn unig yr ystadegau, y ffigurau, ond fe dynnoch chi sylw hefyd at achosion proffil uchel.

Gadewch i ni edrych ar yr ystadegau hynny eto. Ers 2016, bu cynnydd o 43 y cant yn nifer yr honiadau o drais rhywiol i'r heddlu, ond mae nifer yr achosion a erlynwyd gan Wasanaeth Erlyn y Goron wedi gostwng 52 y cant. Gwelwyd gostyngiad o 23 y cant yn nifer yr achosion a gyfeiriwyd at Wasanaeth Erlyn y Goron gan yr heddlu am benderfyniad, ac mae'r gostyngiad hwn yn golygu, er bod adroddiadau o drais rhywiol i'r heddlu bron â bod wedi dyblu, ni chafodd nifer sylweddol o'r achosion hyn eu cyfeirio at Wasanaeth Erlyn y Goron. Felly, rwy'n edrych ymlaen at weld adolygiad Arolygiaeth Gwasanaeth Erlyn y Goron EM o'r hyn sydd wrth wraidd y ffigurau hyn.

Mae'n hanfodol fod pobl yn teimlo y gallant roi gwybod am ymosodiad. Rydym am i'r heddlu gofnodi'r troseddau hyn yn gywir fel y gellir rhoi'r camau cywir ar waith. Mae'n amlwg ac yn destun pryder mawr fod y bwlch rhwng yr hyn a gofnodir ac erlyniadau ac euogfarnau am drais rhywiol wedi lledu.

Lywydd, cyn belled â bod trais ac ymosodiadau rhywiol yn parhau i fod yn bynciau tabŵ, mae'n llawer anos, fel y dywedwyd heddiw, i ddioddefwyr roi gwybod amdanynt. A phan fyddant yn gwneud hynny, rhaid iddynt fod yn hyderus y byddant yn cael eu credu, y bydd camau'n cael eu cymryd, y bydd eu hymosodwyr yn cael eu dwyn i gyfrif. A dyna pam y mae'r ddadl hon mor bwysig. Rhaid i'r rhai sy'n cyflawni'r troseddau hyn wybod na fyddant yn llwyddo i osgoi cosb, cânt eu herlyn a byddant yn cael eu heuogfarnu. Ond mae'r Cyfarwyddwr Erlyniadau Cyhoeddus wedi comisiynu adolygiad o erlyniadau ac euogfarnau am droseddau trais rhywiol, ac rwyf wedi ysgrifennu at y Cyfarwyddwr Erlyniadau Cyhoeddus yn croesawu'r adolygiad yn fawr, ac fe rannaf fy llythyr gyda'r Aelodau drwy ei osod yn y Llyfrgell.

Mae trais ac ymosodiadau rhywiol yn ymwneud â phŵer a rheolaeth, ac mae ein hymgyrch gyfathrebu ar reolaeth drwy orfodaeth wedi sbarduno cynnydd yn nifer y galwadau i'n llinell gymorth Byw Heb Ofn. Rydym hefyd wedi gweld cynnydd yn nifer yr adroddiadau o reolaeth drwy orfodaeth ar draws heddluoedd Cymru ers lansio'r ymgyrch, a bydd cam nesaf yr ymgyrch yn canolbwyntio ar reolaeth a thrais rhywiol. Diolch i Jenny Rathbone am siarad am ei phrofiad ac am dynnu sylw at y sesiwn gwestiynau a drefnwyd gan Bethan yr wythnos diwethaf gyda Sally a David Challen; gobeithio bod rhai ohonoch wedi gweld y cyhoeddusrwydd hwnnw. Fel y dywedodd Jenny, dioddefodd Sally reolaeth drwy orfodaeth, a soniodd am yr angen i fynd i'r afael â hyn mewn ysgolion. Felly, dyna pam rydym yn ariannu Hafan Cymru i addysgu am gydberthynas iach mewn ysgolion, ac wrth gwrs, fel y dywedwyd, bydd rhywioldeb a chydberthynas yn faes trawsbynciol ar gyfer y cwricwlwm newydd.

Nid yw cyfiawnder a phlismona wedi'u datganoli i Gymru. Fodd bynnag, gan fod troseddau a chyfiawnder yn fy mhortffolio, rwy'n gweithio gyda heddluoedd Cymru ar bob agwedd ar droseddu sy'n effeithio ar ddinasyddion Cymru, ac mae'r bwrdd partneriaeth ar blismona a gadeirir gennyf yn dod â chomisiynwyr heddlu a throseddu a phrif gwnstabliaid at ei gilydd o bob un o'r pedwar heddlu yng Nghymru bob chwarter, a byddaf yn crybwyll materion sy'n codi o'r ddadl hon yn ein cyfarfod nesaf.

Rwy'n falch fod y cynnig yn cynnwys cyfeiriad at wasanaethau cefnogi dioddefwyr ymosodiadau rhywiol, a Rhun, fe sonioch chi am hyn, fel y gwnaeth Delyth. Rwyf am nodi'r cynnydd a wnaed ar hyn. Mae'r GIG yn arwain adolygiad amlasiantaethol ar ddarpariaeth canolfannau atgyfeirio ymosodiadau rhywiol mewn cydweithrediad â chomisiynwyr yr heddlu a throseddu, yr heddluoedd a'r trydydd sector, gan helpu'r heddlu i ddatblygu a monitro manylebau gwasanaethau ar gyfer caffael gwasanaethau fforensig mewn modd integredig hyd nes y gellir sefydlu gwasanaeth archwiliadau meddygol fforensig. Wrth gwrs, fel rydych wedi dweud, mae cwnsela'n hanfodol i ddioddefwyr. Mae ar gael gan sefydliadau megis New Pathways ac Ynys Saff, ac yn uniongyrchol drwy wasanaethau iechyd meddwl y byrddau iechyd. Wrth gwrs, tynnodd Delyth Jewell sylw at y trawma y mae dioddefwyr yn ei ddioddef, fel y gwnaeth Joyce, a chredaf fod y materion y mae Joyce Watson wedi'u codi yn bwysig iawn, o ran mynediad at ffonau symudol. Roeddwn am ddweud fy mod yn ymwybodol fod Gwasanaeth Erlyn y Goron wedi cyhoeddi canllawiau mai dim ond llinellau ymchwilio rhesymol y dylid eu dilyn, er mwyn osgoi ymyrryd ym mywydau personol tystion. Ond rydym yn gwybod nad yw hynny wedi bod yn wir, ac mae angen inni weld hynny'n cael ei weithredu.

Hefyd, gan nodi pwynt Joyce am blant sy'n mynd ar goll yng Nghymru, yn sicr mae'r gwaith y mae'r Dirprwy Weinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol yn ei wneud ar y mater hwn yn hollbwysig, ac mae Prifysgol Caerdydd yn debygol o fod yn gweithio ar adroddiad ymchwil 'Cadw'n Ddiogel?' a gyhoeddwyd y llynedd. Mae adroddiad y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru yn tynnu sylw at y ffaith bod rhai dioddefwyr troseddau'n teimlo bod y system cyfiawnder troseddol wedi'u siomi. Yn aml, nid oes ganddynt hyder yn y system. Maent yn ofni'r troseddwyr. Mae gwaith y comisiwn ar hyn yn bwysig iawn, ac yn amlwg, nid ydym am i'w profiadau ddod yn wybodaeth gyhoeddus sy'n golygu na roddir gwybod am droseddau.

Hefyd, mae'r adroddiad yn cyfeirio at ein gwaith, gwaith Llywodraeth Cymru, ar ddatblygu a gweithredu polisïau i fynd i'r afael â throseddau, gan weithio gyda chyrff datganoledig a chyrff yn y DU, felly, wrth gwrs, mae'r gwaith rydym yn ei wneud ar ein Deddf Trais yn Erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015 yn allweddol i hynny o ran mesur lefelau cynyddol o adrodd ar gam-drin a sicrhau ein bod yn cael ymyriadau cynnar, ymyrraeth yn seiliedig ar dystiolaeth, a chynyddu hyder dioddefwyr a mynediad at gyfiawnder.

Ond mae'r comisiwn yn iawn pan ddywed fod angen gwneud mwy i gefnogi pawb sy'n dioddef trosedd, ac mae'n dweud mai casgliad unfrydol y comisiwn, a nodir ym mharagraff cyntaf ei adroddiad pwysig, yw bod pobl Cymru yn cael cam gan eu system gyfiawnder, a thros y 10 mlynedd diwethaf—a chyfeiriodd Joyce at hyn—mae toriadau sylweddol wedi bod yn yr arian ar draws y system gyfiawnder, gan gynnwys mewn plismona a Gwasanaeth Erlyn y Goron, sy'n cael effaith ddifrifol yma yng Nghymru. Felly, dylai cyfiawnder fod yn ganolog i'r Llywodraeth a dylai gyd-fynd â pholisïau eraill, yn enwedig y rhai a ddatganolwyd i Gymru.  

Felly, unwaith eto ac yn olaf, rwy'n croesawu'r ddadl hon a byddwn yn cefnogi gwelliannau 4 a 5 hefyd. Bydd yr is-bwyllgor Cabinet newydd ar gyfiawnder, a sefydlwyd ac a gadeirir gan y Prif Weinidog, is-bwyllgor rwy'n aelod ohono, gyda'r Cwnsler Cyffredinol a'r Gweinidog Brexit, yn darparu arweinyddiaeth gryfach yn Llywodraeth Cymru ar faterion cyfiawnder ac mewn trafodaethau gyda Llywodraeth y DU. Hyd yn hyn, nid yw cyfiawnder troseddol wedi'i ddatganoli. Rwyf wedi tynnu sylw at rywfaint o'r gwaith rydym yn ei wneud yng Nghymru gyda'n pwerau a'n cyfrifoldebau cyfredol, ond yn unol â'ch cynnig, rwy'n mynegi fy nghydymdeimlad a fy nghefnogaeth i'r rhai sydd wedi goroesi trais ac ymosodiadau rhywiol, ac mae'r Llywodraeth hon yn ymrwymedig i fynd i'r afael â'r troseddau erchyll hyn ac i gefnogi dioddefwyr. Diolch.  

Helen Mary Jones i ymateb i'r ddadl.

Diolch yn fawr, Lywydd, a hoffwn ddiolch i'r Aelodau am gymryd rhan yn y ddadl bwysig hon. Mae trais rhywiol, wrth gwrs, fel y mae rhai Aelodau eisoes wedi dweud, yn drosedd arbennig o ofnadwy. Mae hefyd yn wir y bydd y rhan fwyaf o fenywod wedi cael rhyw brofiad nad oeddem mo'i eisiau, a bydd pob un ohonom yn yr ystafell hon yn adnabod rhywun sydd wedi cael ei threisio. Efallai nad ydych yn gwybod eich bod yn adnabod rhywun sydd wedi cael ei threisio, ond mae'n wir, oherwydd mae trais rhywiol, yn enwedig yn erbyn menywod, mor hollbresennol yn ein diwylliant.

Cafwyd cynifer o gyfraniadau gwirioneddol dda fel nad wyf yn mynd i allu ymateb i bob un ohonynt, ond fe af drwy gymaint ag y gallaf. Fel y mae'r Dirprwy Weinidog wedi dweud, gosododd Leanne Wood y cyd-destun, amlinellu'r ffeithiau, ac maent yn ddychrynllyd. Soniodd sawl Aelod am bwysigrwydd y diwylliant mewn perthynas â'r materion hyn, a phan fydd gennym blant a phobl ifanc yn cael eu magu mewn byd sydd wedi'i wenwyno gan bornograffi arbennig o erchyll, lle mae bechgyn a merched yn tyfu i fyny gan feddwl bod pethau'n normal pan na fyddant—. Neges glir iawn pan ddaeth Sally a David Challen i'n Cynulliad yr wythnos diwethaf: pan ofynnwyd i Sally beth y gallai pobl fod wedi'i wneud, dywedodd mai rhan o'i phroblem oedd nad oedd hi'n sylweddoli nad oedd yr hyn oedd yn digwydd iddi'n normal, a dywedodd fod i ni wneud dau beth, fel y nodwyd—mai'r cyfan sydd angen i ni fod yn gyfrifol amdano yw peidio â chamu'n ôl pan welwn fod rhywbeth o'i le a gofyn cwestiynau pan welwn batrymau ymddygiad y gwyddom eu bod yn anghywir. Ond mae angen i ni ddechrau hynny'n gynnar iawn hefyd fel nad yw ein plant yn tyfu i fyny gan feddwl bod i ddynion reoli menywod a bechgyn weithiau—dynion a bechgyn eraill—drwy orfodaeth i gyflawni gweithredoedd rhywiol yn normal mewn unrhyw ffordd.  

Rwy'n credu bod cwestiwn Mandy Jones ynglŷn â pha bryd y gwnaethom ni ddechrau beio'r dioddefwyr yn un dilys iawn. Ar ôl cymryd rhan mewn ymgyrchoedd gweithredol ar y materion hyn ers y 1980au, Lywydd, roeddwn yn credu bod pethau'n gwella, ac rwy'n argyhoeddedig, yn anffodus, nad ydynt yn gwella bellach ac mewn rhai ffyrdd rydym yn mynd tuag yn ôl. Ni allaf ddweud yn onest, pe bai cyfaill i mi neu fy merch yn dod ataf heddiw ar ôl cael ei threisio a gofyn a ddylai ei adrodd—ni allaf roi fy llaw ar fy nghalon a dweud y gallwn ei hannog yn ddiogel i wneud hynny gyda'r system fel y mae. Ac mae'n ofid mawr i mi ddweud hynny oherwydd, fel y dywedodd Jenny, mae'r profiadau hyn mor gyffredin, os na fyddwch yn rhoi gwybod amdanynt, rydych yn cael eich gadael yn pendroni faint o fenywod eraill neu ddioddefwyr eraill fydd yn dioddef dan law'r unigolyn hwnnw. Ond ni allaf ddweud yn onest y buaswn yn dweud wrth fy ffrind gorau, 'Cer at yr heddlu', oherwydd rhai o'r profiadau a glywsom.

Hoffwn yn arbennig gyfeirio at rai rhannau o gyfraniad Joyce Watson, oherwydd credaf fod y ffordd yr ymatebwn i bobl sy'n gwneud honiadau o drais rhywiol, yn enwedig menywod a merched, mor wahanol i'r ffordd yr ymatebwn i honiadau eraill o droseddau treisgar. Ni allaf ddychmygu y byddai dyn sydd wedi gwneud honiad o niwed corfforol difrifol yn erbyn dyn arall yn cael ei ffôn wedi'i gymryd, a bod disgwyl iddo rannu ei holl wybodaeth breifat. Ac rwy'n gwybod, oherwydd rwyf wedi cael y sgyrsiau hynny, fel y mae Joyce, fod hynny'n atal menywod ifanc a merched. Mae'n debyg fod gan bob un ohonom ar ein proffiliau cyfryngau cymdeithasol bethau a all fod yn gymhleth, pethau y byddwn am eu cadw'n breifat o bosibl. Pam y byddem yn gofyn i ddynes rannu hynny? Pam y mae hynny'n berthnasol, pan nad ydym yn gwneud hynny ar gyfer unrhyw ddioddefwyr troseddau treisgar eraill?  

Rwyf am ymateb i rai o'r pwyntiau a wnaed am honiadau ffug. Yn amlwg, mae unrhyw honiad ffug o unrhyw drosedd yn gwbl annerbyniol a dylid ei erlyn, ond rydym yn gweithio mewn diwylliant lle mae pobl yn tybio ei bod yn fwy tebygol fod pobl sy'n gwneud honiadau o drais rhywiol yn dweud celwydd, ac nid yw hynny'n wir o gwbl. Os edrychwn ar yr holl ystadegau a'r holl ymchwil sydd wedi'i wneud erioed, mae'n dangos bod lefel yr honiadau ffug ynghylch troseddau rhywiol ychydig yn is na lefelau'r honiadau ffug am bob math o bethau eraill—tua'r un faint mewn rhai astudiaethau, ac yn is mewn rhai eraill.

Felly, mae'n bwysig iawn nad ydym yn dweud nac yn gwneud unrhyw beth sy'n bwydo'r diwylliant hwn sy'n tybio, pan fydd menywod yn gwneud yr honiadau hyn, eu bod yn dweud celwydd, oherwydd, fel y mae Delyth ac eraill wedi dweud, dyna'r rhagdybiaeth waelodol. Nid ydym yn gwneud y rhagdybiaethau hynny am ddioddefwyr troseddau treisgar eraill. Ac rwy'n ofni bod hyn yn adlewyrchu diwylliant misogynistaidd. Oni bai ein bod yn credu bod menywod yn fwy tebygol—a menywod yw'r rhan fwyaf o'r dioddefwyr, er bod rhai, wrth gwrs, yn ddynion—o ddweud celwydd na dynion, ni allwn dderbyn yr hyn sy'n digwydd. Ac nid wyf am ailadrodd yr ystadegau a gyflwynwyd eisoes, ond rwy'n credu mai 3.2 y cant o erlyniadau llwyddiannus yw'r ffigur diweddaraf, a dim ond yr achosion hynny lle gwnaed honiadau yw hynny, ac rydym wedi clywed gan sawl cyfrannwr i'r ddadl hon pa mor anodd yw gwneud yr honiadau hynny, pa mor anodd yw rhoi gwybod.  

Fe wnaeth Mark Isherwood bwyntiau da iawn yn ei gyfraniad, fel y gwna bob amser, ond mae arnaf ofn nad wyf yn gallu credu'r hyn y mae Llywodraeth y DU yn ei ddweud yn awr, pan fo cyllideb y Weinyddiaeth Gyfiawnder wedi'i lleihau draean ers 2010, fel y dywedodd Rhun ap Iorwerth. Nawr, ni allwch erlyn yn llwyddiannus, ac nid ydym yn gwybod—. Soniodd y Gweinidog am yr adolygiad; mae eraill wedi sôn am yr adolygiad; gwnaeth Mark hynny ei hun. Ac mae hynny i'w groesawu'n fawr, oherwydd bydd ffactorau cymhleth yn codi ynglŷn â pham y mae lefel yr euogfarnau wedi gostwng, ond bydd lefel yr euogfarnau'n gostwng yn rhannol oherwydd nad oes gan Wasanaeth Erlyn y Goron adnoddau i fynd ar ôl yr achosion anoddaf. Felly, os ydynt ond yn mynd ar drywydd llwyddiannau hawdd, rhywfaint o'r rheswm am hynny, rwy'n siŵr, yw oherwydd bod adnoddau mor dynn. Felly, hyd nes y gwelwn fwy o adnoddau yn y system, mae arnaf ofn nad oes gennyf fawr o ddiddordeb yn yr hyn y mae'r Llywodraeth ganolog yn ei ddweud.  

Rwyf am grybwyll cyfraniad Delyth, oherwydd mae'r hyn a ddywedodd am y cywilydd, y stigma, yr ofn sydd gan bobl ynglŷn ag adrodd mor bwysig, ac mae angen inni newid hynny. Ac mae angen inni sicrhau nad yw ein hymateb yn digwydd mewn gwactod, a dyma'r rheswm pam ein bod yn cefnogi datganoli cyfiawnder troseddol, fel y gallwn gael dull cyson o weithredu. Rwy'n credu mai Mark a ddywedodd nad yw trosedd yn parchu ffiniau. Wel, nac ydy, ond mae'r ffordd rydym yn ymdrin â throsedd yn parchu ffiniau; mater gwleidyddol ydyw—gydag 'g' fach, nid mater pleidiol wleidyddol. Ac rwy'n credu—ac rwy'n falch fod y Llywodraeth yn cefnogi ein cynnig—fod yn rhaid inni gael dull cyson o weithredu ar draws y gwasanaethau cyhoeddus, ac ni allwn sicrhau hynny oni bai bod yr holl wasanaethau cyhoeddus hynny'n atebol yn ddemocrataidd ac yn agored i'r un cyfeiriad.

Mae'n ddrwg iawn gennyf os oes unrhyw un yn credu bod cyflwyno'r mater hwn yn fater pleidiol wleidyddol neu fod cymhelliant gwleidyddol yn sail iddo. Y cyfan y gallaf ei ddweud yw bod dwsinau o oroeswyr wedi cysylltu â mi a fy nghyd-Aelodau heddiw, ac mae rhai ohonynt wedi siarad yn gyhoeddus. Cysylltodd un goroeswr penodol â mi ar ôl iddi fy nghlywed i a Leanne Wood yn gwneud sylwadau ar y materion hyn yn gyhoeddus. Ac maent wedi diolch i ni am gyflwyno'r mater. Ac nid wyf yn poeni mewn gwirionedd os oes rhai pobl yn y Siambr yn sinigaidd ynglŷn â'n cymhellion, oherwydd mae'r hyn y mae'r goroeswyr yn ei feddwl yn llawer pwysicach i mi na hynny.  

Mae cymaint mwy yr hoffwn ei ddweud; rwy'n gwybod nad oes gennyf amser. Hoffwn wneud sylw byr am gyfraniad y Dirprwy Weinidog—rwy'n ymwybodol iawn o'i hargyhoeddiadau personol yn y materion hyn, ac roeddwn yn bwriadu talu teyrnged hefyd i Joyce Watson am ei blynyddoedd o ymgyrchu ar y materion hyn, yn yr un modd â fy nghyd-Aelodau ym Mhlaid Cymru. Ond rwyf am ddweud wrth y Gweinidog fod yn rhaid i ni sicrhau—. Nid oes gennym y dulliau eto. Nid yw'r pwerau wedi'u datganoli eto, a bydd angen inni gael y dadleuon hynny a sicrhau eu bod yn cael eu datganoli. Ond mae yna bethau y gallwn eu gwneud yn awr, ac un o'r pethau y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud yn awr yw buddsoddi go iawn, gan nodi cyfraniad Rhun ap Iorwerth am y diffyg mynediad at wasanaethau cwnsela. Mae hyn yn rhywbeth y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud yn awr, mae angen iddi ei wneud yn awr. Rydym wedi gweld gormod o wasanaethau—gwasanaethau lleol, dan arweiniad goroeswyr—yn colli eu cyllid i sefydliadau mwy o faint na fyddant yn deall y dioddefwyr yn y ffordd y maent hwy'n eu deall.  

Ac rwyf am orffen y cyfraniad hwn, Lywydd, a diolch am eich amynedd, drwy ddweud yn syml fod yn rhaid i bob un ohonom wneud popeth a allwn. Nid yw'n ddigon da inni eistedd o gwmpas ac aros i'r gwasanaethau cyfiawnder troseddol gael eu datganoli. A rhaid i ni, sydd â'r gwaith o ddwyn y Llywodraeth i gyfrif, graffu arnoch o ran y modd y defnyddiwch eich pwerau yn awr. Ac rwyf am orffen drwy ddweud, wrth y menywod, wrth y dioddefwyr: rwy'n eich credu chi, ac rwy'n credu bod y rhan fwyaf o'r bobl yn yr ystafell hon yn eich credu hefyd.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Rwy'n gohirio'r bleidlais tan y cyfnod pleidleisio. 

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Ac y mae'r cyfnod pleidleisio yn digwydd nawr; oni bai bod tri Aelod yn dymuno i fi ganu'r gloch, dwi'n cychwyn y bleidlais.