Mi symudwn ni ymlaen at eitem 8, dadl y Pwyllgor Cyllid, blaenoriaethau gwariant Llywodraeth Cymru ar gyfer 2023-24. Dwi'n galw ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig. Peredur Owen Griffiths.

Cynnig NDM8060 Peredur Owen Griffiths

Cynnig bod y Senedd:

Yn nodi’r gwaith ymgysylltu a wnaed gan y Pwyllgor Cyllid yn ymwneud â blaenoriaethau gwariant Llywodraeth Cymru ar gyfer cyllideb 2023-24, ac yn nodi ymhellach y sylwadau a wnaed gan gyfranogwyr yn y digwyddiadau a ganlyn:

a) digwyddiad i randdeiliaid yn Sefydliad Glowyr Llanhiledd;

b) gweithdy gydag aelodau o Senedd Ieuenctid Cymru; a

c) grwpiau ffocws ymgysylltu â dinasyddion.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Cadeirydd. Mae’n bleser gen i fod yn agor y ddadl yma heddiw ar flaenoriaethau gwariant Llywodraeth Cymru ar gyfer 2023-24. Rwyf wedi sôn o’r blaen yn y Siambr hon fod ymgysylltu â phobl ledled Cymru yn flaenoriaeth i mi fel Cadeirydd, yn benodol i wrando ar farn rhanddeiliaid ar yr hyn y dylai cyllideb Llywodraeth Cymru ei gynnwys.

Mae’n dda gennyf ddweud nad yw’r pwyllgor wedi bod yn segur dros y misoedd diwethaf. Rydym wedi bod yn brysurach nag erioed. Rydym wedi bod yn mynd allan i siarad â phobl sy'n cael eu heffeithio'n uniongyrchol pan fydd penderfyniadau yn cael eu gwneud yn y lle hwn, a gwrando ar eu barn.

Cyn i mi ddechrau ar fy nghyfraniad y prynhawn yma, dwi’n falch iawn o groesawu pump Aelod o’r Senedd Ieuenctid sydd yn yr oriel gyhoeddus heddiw. Hoffwn eu cydnabod i gyd a dweud helo wrth Fatmanur, Ruben, Ella, Ffion a Harriet. Hefyd buaswn i'n hoffi diolch i Rosemary, a gymerodd ran yn y gweithdy ond sydd yn methu â bod yma hefo ni heddiw. Rhoddodd yr Aelodau ifanc hyn eu hamser i siarad yn onest ac yn agored am y materion sy'n eu pryderu. Dwi’n siarad ar ran holl aelodau’r pwyllgor pan ddywedaf ein bod yn hynod ddiolchgar am eu cyfraniadau ac yn llawn edmygu eu haeddfedrwydd a'u deallusrwydd, a gobeithio y gallwn wneud cyfiawnder â'u sylwadau y prynhawn yma.

Gadeirydd, roedd ein gwaith ymgysylltu ar y gyllideb ar gyfer 2023-24 yn cynnwys tair elfen: y digwyddiad i randdeiliaid yn Sefydliad Glowyr Llanhiledd ym Mlaenau Gwent; fel y crybwyllwyd, gweithdy gydag Aelodau o Senedd Ieuenctid Cymru; a nifer o grwpiau ffocws gyda sefydliadau a dinasyddion ledled Cymru. Ar ran y pwyllgor, hoffwn ddiolch i bawb sydd wedi cyfrannu at y gwaith.

Fodd bynnag, cyn troi at yr heriau a’r blaenoriaethau a nodwyd yn ystod y sesiynau hyn, hoffwn fynegi fy siom fod Llywodraeth Cymru unwaith eto wedi penderfynu gohirio cyhoeddi’r gyllideb ddrafft ar gyfer y flwyddyn nesaf tan 13 Rhagfyr fan bellaf neu o fewn pedair wythnos i gyllideb hydref Llywodraeth y DU. Er fy mod yn cydnabod y rhesymau pam fod Llywodraeth Cymru wedi mabwysiadu’r dull hwn, mae’n destun gofid y bydd hyn yn golygu llai o amser i randdeiliaid ymgysylltu â galwadau’r pwyllgor am dystiolaeth a sesiynau craffu. Serch hynny, rydym yn ddiolchgar fod y Gweinidog yn barod i ddiweddaru’r amserlen pan fydd dyddiad cyllideb hydref Llywodraeth y DU yn cael ei gyhoeddi. Rydym hefyd yn gwerthfawrogi parodrwydd y Gweinidog i ymgysylltu â ni ar y cam rhag-gyllidebol, ac edrychwn ymlaen at weld sesiynau o’r fath yn cael eu cynnal yn gynnar yn nhymor yr hydref.

Gadeirydd, hoffwn siarad yn gyntaf am yr heriau a nodwyd. Nid fydd yn syndod i’r Aelodau pan ddywedaf fod y rhai y buom yn siarad â hwy oll yn wynebu heriau sylweddol, gan gynnwys pwysau chwyddiant; yr argyfwng costau byw; yr argyfwng hinsawdd; a'r adferiad ar ôl COVID, neu fel y dywedodd rhanddeiliad wrthyf yn Llanhiledd, rydym yng nghanol 'storm berffaith'. Yn Llanhiledd, dywedodd pobl o wasanaethau'r rheng flaen wrthym ei bod yn costio mwy i wneud yr un peth, ac nad yw llawer o unigolion a sefydliadau yn gwybod sut i ymdopi â chostau cynyddol. Dywedodd rhanddeiliaid wrthym hefyd fod cynaliadwyedd a fforddiadwyedd gwasanaethau cyhoeddus yn dod yn fwy a mwy heriol, ond eu bod hefyd yn fwyfwy hanfodol i leihau anghydraddoldebau iechyd. Mae’r Aelodau o'r Senedd Ieuenctid y buom yn siarad â hwy hefyd yn bryderus iawn ynglŷn â'r argyfwng costau byw, yn enwedig ar gyfer y rhai mwyaf agored i niwed mewn cymdeithas, a’r effaith y mae’r bwlch cynyddol rhwng y cyfoethog a’r tlawd yn ei chael ar ein cymdeithas.

Gan droi at flaenoriaethau penodol, nododd yr Aelodau o’r Senedd Ieuenctid iechyd, gwasanaethau cymdeithasol, gwasanaethau i bobl ifanc, a mesurau i liniaru’r argyfwng costau byw fel blaenoriaethau ar gyfer cyllideb y flwyddyn nesaf. Daeth themâu tebyg i’r amlwg o drafodaethau yn Llanhiledd, a oedd yn canolbwyntio ar fynd i’r afael â thlodi a mynd i’r afael â’r argyfwng costau byw; cynaliadwyedd hirdymor gwasanaethau cyhoeddus; creu Cymru wyrddach; gwella gwasanaethau i blant a phobl ifanc; ac effaith y cynnydd mewn costau trafnidiaeth ar draws gwahanol sectorau. Yn y grwpiau ffocws i ddinasyddion, addysg a phlant a phobl ifanc a oedd yn cael eu blaenoriaethu amlaf gan gyfranogwyr, gydag iechyd a gofal cymdeithasol heb fod ymhell ar eu holau.

O’r trafodaethau hynny, gallwn grynhoi’r materion hyn yn chwe maes blaenoriaeth allweddol. Yn gyntaf, mae angen inni wneud pob ymdrech i ddarparu cymorth i’r rhai sydd ei angen fwyaf cyn gynted â phosibl. Mae angen cymorth wedi’i dargedu ar y rheini mewn tlodi, ac yn anffodus, mae’r rhain bellach yn cynnwys pobl sy’n gweithio’n hynod o galed i gefnogi pobl sy’n agored i niwed yn ein cymdeithas, fel gofalwyr di-dâl a gwarchodwyr plant. Dywedodd pobl wrthym nad oedd yn iawn nad oedd y rheini a oedd yn gofalu yn cael gofal eu hunain, ac mae taer angen strategaeth arnom i sicrhau ein bod yn gofalu am y rhai sydd fwyaf mewn perygl.

Yn ail, cynllunio'r gweithlu'n well. Dywedwyd wrthym y bu cenhedlaeth o danfuddsoddi mewn hyfforddiant a gweithlu’r sector cyhoeddus a bod angen strategaeth gydlynus ar gyfer y gweithlu i sicrhau gwasanaeth cyhoeddus gwydn yng Nghymru ac i osgoi gorflinder a lefelau salwch uchel ymhlith gweithwyr y sector cyhoeddus.

Yn drydydd, buddsoddi mewn seilwaith ieuenctid. Fe allai ac fe ddylai Llywodraeth Cymru wneud mwy i gefnogi pobl ifanc drwy ddarparu cymorth i osgoi cau canolfannau ieuenctid a darparu trafnidiaeth am ddim i wella rhagolygon hyfforddiant a gwaith, a rhagolygon cymdeithasol.

Yn bedwerydd, cynyddu cyllid cyfalaf. Dywedodd y rheini ar y rheng flaen wrthym fod angen parhaus i fuddsoddi mewn adeiladau ysgolion ac ysbytai a seilwaith sylfaenol o fewn gwasanaethau cyhoeddus.

Nesaf, hoffem weld gwell defnydd o ddata i ddatblygu gwasanaethau cyhoeddus mwy effeithiol a chydgysylltiedig. Mae costau uwch yn golygu bod angen inni wneud y gorau o’r hyn sydd gennym er mwyn gwneud ein gwasanaethau cyhoeddus yn fwy cynaliadwy a fforddiadwy. Mae angen i Lywodraeth Cymru wneud y gorau o’r data sydd ar gael, fel y gellir cynllunio gwasanaethau’n effeithlon. Gallai cynyddu llythrennedd digidol mewn cymunedau tlotach hefyd fod yn ffordd o sicrhau bod gwasanaethau a chymorth yn cael eu darparu’n lleol, lle mae’r angen ar ei fwyaf.

Yn olaf, cyllid gwyrdd sefydlog. Ar newid hinsawdd, mae angen i Lywodraeth Cymru roi eu harian ar eu gair a darparu cyllid pwrpasol i gyflawni eu targedau sero net.

Fel y gŵyr pob un ohonom, mae’n hawdd iawn llunio rhestrau o ddymuniadau gwario, ond mae'n llawer anoddach nodi meysydd lle gellid lleihau gwariant. O ganlyniad, roeddem hefyd yn awyddus i glywed gan gyfranogwyr ar y mater hwn. Cydnabu’r Aelodau o'r Senedd Ieuenctid y buom yn siarad â hwy, er ei bod yn anodd iawn tynnu cyllid yn ôl o feysydd, fod angen i Lywodraeth Cymru wneud penderfyniadau anodd er mwyn blaenoriaethu meysydd lle ceir angen gwirioneddol. Er enghraifft, nododd y cyfranogwyr fuddsoddiad yn y Gymraeg a chysylltiadau rhyngwladol, ond roeddent yn teimlo na ddylid blaenoriaethu cyllid ar gyfer y meysydd hyn uwchlaw darparu gwasanaethau sy'n ymwneud ag iechyd a lles y cyhoedd.

Clywsom safbwyntiau diddorol am drethi. Yn nodedig, nid oedd yr holl Aelodau o’r Senedd Ieuenctid yn ymwybodol mai Llywodraeth Cymru sy’n gyfrifol am godi rhywfaint o’r arian y mae’n ei wario. Yn ystod y grwpiau ffocws, roedd y rhan fwyaf o’r cyfranogwyr yn erbyn cynyddu treth incwm ar gyfer y rheini sydd eisoes yn ei chael hi'n anodd yn ariannol ac yn teimlo y dylid cyfeirio unrhyw gynnydd mewn trethi at y rheini ag incwm uwch neu fusnesau mawr. Er y mynegwyd barn debyg yn ystod ein digwyddiad i randdeiliaid, nodwyd y gallai trethiant pellach ar fusnesau mawr arwain at fusnesau’n symud o Gymru. Gwn fod hwn yn faes sydd o ddiddordeb arbennig i’r Gweinidog, a hoffwn ei hannog i ymchwilio i ffyrdd y gellir gwella ymwybyddiaeth o’n pwerau codi trethi yng Nghymru.

Felly, wrth imi wneud y cynnig hwn yn fy enw i ar ran y pwyllgor, edrychaf ymlaen at weld yr Aelodau’n achub ar y cyfle i amlinellu i’r Gweinidog a’r Pwyllgor Cyllid beth ddylai’r blaenoriaethau fod ar gyfer y flwyddyn ariannol sydd i ddod. Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr iawn. Rydw innau'n falch iawn o weld Aelodau o'r Senedd Ieuenctid yma. Croeso mawr i chi, bob amser. Rŵan, mae yna nifer fawr o Aelodau wedi gofyn am gael siarad—mwy na fyddem ni'n gallu ei ganiatáu fel arfer mewn dadl awr o hyd, ond beth am drio gwasgu pawb i mewn? Anelwch am bedwar munud yn hytrach na phump, o bosib, ac mi gawn ni weld sut aiff hi. Jayne Bryant.

Rwyf am ddechrau drwy ailadrodd galwadau Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid am yr amser priodol i bwyllgorau’r Senedd ystyried cyllideb ddrafft 2023-24 a chyflwyno adroddiad arni. Rwy’n llwyr ddeall effaith digwyddiadau y tu hwnt i’w rheolaeth ar Lywodraeth Cymru, megis amseriad cyllideb hydref Llywodraeth y DU, a chroesawaf ymgysylltiad y Gweinidog â’r Pwyllgor Cyllid ynghylch amserlen eleni. Anogaf y Gweinidog i wneud yr hyn a all i roi amser i’r Senedd wneud cyfiawnder â’i gwaith craffu ar gyllideb ddrafft 2023-24.

Hoffwn yn awr godi rhai materion traws-bolisi pwysig sydd, yn fy marn i, yn berthnasol i bob pwyllgor, ac yn wir, i bob Aelod. Mae'r cyntaf yn ymwneud â deall effaith y gyllideb ar wahanol grwpiau o bobl. Rwy'n croesawu datganiad y Gweinidog ar 5 Gorffennaf ar gyllidebu ar sail rhyw a chyfraniad Aelodau o bob rhan o’r Siambr i’r ddadl honno. Cytunaf â’r Gweinidog fod cyllidebu ar sail rhyw yn darparu lens werthfawr y gallwn ei defnyddio i edrych ar effaith penderfyniadau gwariant ar fenywod ac ar ferched, ac rwy'n gobeithio y gall Llywodraeth Cymru ddysgu o brofiad gwledydd eraill a defnyddio’r dysgu hwnnw i gyflymu’r amser y mae’n ei gymryd i sicrhau bod cyllidebu ar sail rhyw yn gwreiddio yma yng Nghymru.

Wrth gwrs, rydym ni fel pwyllgor yn pryderu ynglŷn ag effaith y gyllideb ar blant a phobl ifanc. Ar 8 Chwefror, mynegais ein pryder i’r Aelodau nad oedd y Llywodraeth hon wedi cyhoeddi unrhyw asesiadau o’r effaith ar hawliau plant i ddangos sut roedd hawliau plant wedi siapio dyraniad cyllideb ddrafft 2022-23 ar gyfer plant a phobl ifanc. Mewn gwirionedd, ni soniwyd am hawliau plant unwaith yn yr asesiad effaith integredig strategol cyfan. Felly, a wnaiff y Gweinidog gadarnhau ei bod wedi gwrando ar ein pryderon ac amlinellu, efallai, fod hawliau plant wedi siapio penderfyniadau Llywodraeth Cymru ynghylch y blaenoriaethau gwariant ar gyfer 2023-24?

Yr ail fater traws-bolisi yr hoffwn ei godi heddiw yw’r llinell sylfaen ddiwygiedig, fel y’i gelwir. Cyfres o ffigurau yw'r llinell sylfaen ddiwygiedig y mae Llywodraeth Cymru yn ei defnyddio i gymharu cyllideb ddrafft y flwyddyn nesaf â gwariant y llynedd. Rwy'n siŵr nad ni yw'r unig bwyllgor sy'n ei chael hi'n anodd deall o ble y daw'r ffigurau ar gyfer y llinell sylfaen ddiwygiedig. Nid cyllideb ddrafft y flwyddyn flaenorol mohonynt, ac nid cyllideb atodol y flwyddyn flaenorol mohonynt ychwaith. Ond gadewch imi ddweud yn glir: rwy'n cefnogi bwriad datganedig Llywodraeth Cymru i alluogi cymariaethau mwy addas rhwng blynyddoedd ariannol, ond os yw pwyllgorau'n ei chael hi'n anodd deall sut y caiff y llinell sylfaen ddiwygiedig ei chyfrifo, mae hynny'n golygu nad yw'n ddigon clir. Mae angen ei chyfrifo mewn modd tryloyw a chyson. Mae angen i bwyllgorau wybod ble mae'r cyllid yn cynyddu, ble mae'n gostwng, ble mae'n cael ei dorri'n gyfan gwbl, pwy fydd yn cael eu heffeithio a pham. O ystyried y gorgyffwrdd sylweddol ar draws cylchoedd gwaith pwyllgorau, mae'n rhaid i’r dull o gyfrifo’r llinell sylfaen fod yn gyson ar draws portffolios gweinidogol hefyd. A byddwn yn croesawu gweithio ar y cyd â phwyllgorau eraill yn fawr iawn er mwyn sicrhau bod Llywodraeth Cymru yn parhau i ganolbwyntio'n agos ar y materion traws-bolisi hollbwysig hyn.

Rwyf am nodi dwy flaenoriaeth ar gyfer y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg. Mae ein gwaith hyd yma wedi codi pryderon dro ar ôl tro am iechyd meddwl plant a phobl ifanc. Rydym yn pryderu am iechyd meddwl oherwydd effaith COVID. Rydym yn bryderus yng ngoleuni effaith aflonyddu rhywiol eang rhwng cyfoedion ar iechyd meddwl—ein hadroddiad a gyhoeddwyd y bore yma. Rydym yn pryderu am yr hyn a glywsom yn ystod ein hymchwiliad i absenoldeb disgyblion am y cysylltiadau rhwng iechyd meddwl a phresenoldeb yn yr ysgol, ac nid oes gennyf unrhyw amheuaeth y bydd pryderon yn cael eu codi gan fyfyrwyr ac eraill wrth inni gychwyn ein hymchwiliad nesaf i gymorth iechyd meddwl mewn addysg uwch yr hydref hwn. Rwy'n ymwybodol o ymrwymiad y Llywodraeth i’r agenda hon, ac anogaf y Llywodraeth i ymrwymo cyllid i ymdrin â’r mater hollbwysig hwn, gyda theuluoedd, mewn ysgolion, mewn ysbytai, mewn prifysgolion, ochr yn ochr â phartneriaid yn y trydydd sector ac mewn mannau eraill.

Yn ddiweddar, rydym hefyd wedi lansio ymchwiliad dros dymor cyfan y Senedd i weithredu diwygiadau anghenion dysgu ychwanegol a'r Cwricwlwm newydd i Gymru. Rydym wedi clywed drwy gydol ein gwaith hyd yma am bwysigrwydd cefnogi staff ysgolion i roi’r diwygiadau hynny ar waith yn effeithiol. Golyga hyn roi digon o gyllid i awdurdodau lleol ddarparu ar gyfer cyllidebau craidd ysgolion. Mae hefyd yn golygu gweithio gyda llywodraeth leol i'w hannog i wario'r arian hwn ar ysgolion. Yn ychwanegol at hynny, bydd angen cyllid wedi’i dargedu o’r gyllideb addysg i gefnogi blaenoriaethau penodol. Rydym yn annog Llywodraeth Cymru i sicrhau bod y diwygiadau uchelgeisiol hyn yn cael y cymorth ariannol sydd ei angen arnynt i lwyddo. Maent yn rhy bwysig i fywydau plant a phobl ifanc i beidio â gwneud hynny. Diolch.

Rwy'n croesawu'r cyfle i gyfrannu at y ddadl heddiw fel aelod o’r Pwyllgor Cyllid, a chefnogaf y sylwadau a wnaed gan Gadeirydd ein pwyllgor, ac yn croesawu hefyd ein Haelodau o’r Senedd Ieuenctid yma heddiw. Dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, rydym wedi wynebu cyfres o heriau enfawr, o'r pandemig i'r pwysau chwyddiant presennol, ac wrth gwrs, yr argyfwng costau byw. Mae'n bwysicach nag erioed, felly, ein bod yn gwrando ar farn pobl Cymru a bod blaenoriaethau'r bobl yn flaenoriaethau i Lywodraeth Cymru.

Roedd yn amlwg o’r trafodaethau fod mynd i’r afael â’r argyfwng costau byw a chefnogi teuluoedd drwy’r cyfnod anodd hwn yn fater pwysig y mae’n rhaid i’r gyllideb fynd i’r afael ag ef ar fyrder. Croesawodd nifer o randdeiliaid gynlluniau presennol Llywodraeth Cymru i gynorthwyo gyda’r argyfwng costau byw, ond roeddent yn teimlo nad oedd y cymorth yn cyrraedd sectorau penodol, yn enwedig gofalwyr di-dâl. Cydnabuwyd hefyd fod angen ehangu cronfeydd dewisol, yn enwedig fel bod pobl sy’n ennill mwy na’r trothwyon budd-daliadau amrywiol ond sydd mewn sefyllfa ariannol fregus yn gallu cael cymorth mawr ei angen.

Mewn perthynas â chostau byw a phwysau chwyddiant, codwyd ystod eang o bryderon ynghylch cynaliadwyedd gwasanaethau cyhoeddus yn y dyfodol. Er enghraifft, dywedodd rhanddeiliad,

'y bydd Llywodraeth Cymru a darparwyr gwasanaethau’n debygol o orfod wynebu dewisiadau annymunol.'

Ceir pryderon gwirioneddol y bydd gwasgfa ar y cyllidebau yn effeithio ar ddarpariaeth gwasanaethau, ac y bydd effeithiau parhaus y pandemig ynghyd â phrinder staff yn rhoi mwy o straen ar wasanaethau sydd eisoes dan bwysau.

Mae awdurdodau lleol hefyd yn wynebu llawer iawn o bwysau ac anghenion ariannu y mae'n rhaid mynd i'r afael â hwy, yn syml iawn, os ydym am ddechrau mynd i'r afael â'r problemau sy'n ein hwynebu. Felly, fel rhan o’r gyllideb, mae gwir angen cynllun uchelgeisiol wedi’i gostio’n llawn i recriwtio mwy o staff mewn meysydd fel ysgolion, gofal cymdeithasol a GIG Cymru i gynyddu gwytnwch gwasanaethau ac i fynd i’r afael â’r materion strwythurol. Hefyd, mae'n rhaid cael strategaeth ariannu fwy hirdymor ar gyfer ein gwasanaethau cyhoeddus allweddol.

Y mater olaf yr hoffwn ei godi, Ddirprwy Lywydd, yw addysg, gan inni glywed gan rai o'r Aelodau o Senedd Ieuenctid Cymru ynghylch eu pryderon ynghylch dal i fyny ag addysg a gollwyd o ganlyniad i’r tarfu dros y blynyddoedd diwethaf, tra bo rhanddeiliaid eraill wedi nodi bod cost cludiant ysgol wedi cynyddu'n esbonyddol. Felly, mae'n bwysig fod y Llywodraeth yn parhau i fuddsoddi mewn addysg, yn enwedig er mwyn cefnogi'r gwaith o gyflwyno'r cwricwlwm newydd yn llwyddiannus. Yn ychwanegol at hynny, bu galwadau ar y Llywodraeth i harneisio potensial mwy o ymchwil ac arloesi er mwyn cryfhau economi Cymru a hybu sgiliau. Yng ngoleuni hyn, a wnaiff y Gweinidog ymrwymo i gefnogi’r sectorau AB ac AU i'r graddau mwyaf sy'n bosibl a buddsoddi yn eu sylfaen sgiliau?

I gloi, Lywydd dros dro, nid wyf mewn unrhyw fodd yn bychanu maint yr her sy’n wynebu'r Gweinidogion. Mae'r ychydig flynyddoedd diwethaf wedi effeithio ar ein cymunedau ac mae angen ein cymorth arnynt. Ac wrth gwrs, nid yw’r Llywodraeth yn gweithredu ar ei phen ei hun. Fel y gwnaethom yn ystod y pandemig, mae'n rhaid inni weld cymorth gan Lywodraeth y DU sy’n cyfateb i faint y problemau sy’n ein hwynebu. Ond mae'n hanfodol fod Llywodraeth Cymru yn gwneud y pethau iawn gyda'i chyllideb nesaf, ac yn gwrando ar farn cymunedau pan fydd yn penderfynu ar ei blaenoriaethau gwariant. Diolch.

Diolch am fod yn gryno. Llyr Gruffydd.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd dros dro, a diolch i Gadeirydd y pwyllgor am roi cyfle i ni drafod y mater yma. Dwi hefyd eisiau diolch i'r cytundeb cydweithredu rhwng Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru oherwydd y bydd e, gobeithio, yn sicrhau y gallwn ni edrych ymlaen at raglen gyffrous a thrawsnewidiol yn y flwyddyn ariannol nesaf.

Y peth amlwg cyntaf y byddwn i'n gofyn amdano yw sicrhau bod gwariant 2023-24 yn ymateb i ymrwymiadau y cytundeb cydweithredu hwnnw er mwyn gwneud yn siŵr y bydd y polisïau a fydd, wrth gwrs, yn gwella bywydau pobl Cymru yn cael y gefnogaeth ariannol i lwyddo ac i flodeuo er mwyn sicrhau, fel y mae'r Llywodraeth yn ein hatgoffa ni, ein bod ni yn gwireddu Cymru decach, wyrddach, gryfach. Ond fe fyddwn i'n dweud, yn sgil y cytundeb cydweithredu, Cymru hyd yn oed yn fwy teg na hynny, hyd yn oed yn fwy gwyrdd na hynny a hyd yn oed yn fwy cryf na hynny. Felly, dyna fe—dyna'r pwynt cyntaf roeddwn i eisiau ei wneud.

Mae'r Llywodraeth, wrth gwrs, yn dweud wrthym ni fod y ffocws ar ddefnyddio, neu symud tuag at ddefnyddio, dulliau ataliol o lywodraethu, ac mae hynny'n rhywbeth, wrth gwrs, rŷn ni yn ei gefnogi, ond er mwyn cyflawni hynny'n effeithiol, mae'n rhaid, wrth gwrs, mynd drwy'r cyfnod pontio yma, onid oes e, o fuddsoddi mewn meysydd ataliol ar yr un llaw, tra ein bod ni dal, wrth gwrs, yn talu am ddelio gyda chanlyniadau peidio â bod wedi buddsoddi yn hynny yn ddigonol yn y gorffennol. Mae’r pontio yna yn mynd i greu tensiwn a phwysau pan fo'n dod i gyllidebu. Ond mae’n rhaid i gyllid, dwi'n meddwl, ddilyn y bwriad. Er bod arallgyfeirio cyllidebau o un ffocws i'r llall yn anodd, rŷn ni i gyd yn gwybod mai talu ffordd byddai hynny yn gwneud yn y pen draw. Felly, dwi yn gobeithio y gwelwn ni gynnydd pellach, cynnydd sylweddol yn y pontio neu'r symud yna o ran ffocws y gwariant yn y flwyddyn ariannol sydd i ddod. Mi fydd rhai o’m cyd-Aelodau ar y meinciau yma yn amlinellu rhai o’r materion penodol rydyn ni eisiau eu hamlygu yn y ddadl yma, ond gwnaf i jest cyffwrdd gydag un neu ddau yn yr amser sydd gen i y prynhawn yma.

Rŷn ni, wrth gwrs, yn awyddus i sicrhau gwell tâl ac amodau i staff yn y sector cyhoeddus—rhywbeth dwi'n gwybod y mae nifer ohonom ni'n ei rannu ar draws y Siambr fan hyn. Ac er gwaethaf Llywodraeth Geidwadol sydd ddim yn mynd i'r afael â hyn, sy'n golygu felly bod nifer o'r gweithwyr yma yn wynebu toriad cyflog mewn termau real, wrth gwrs, a'i gwneud hi'n anoddach i gael dau ben llinyn ynghyd, mae'r realiti sy'n ein hwynebu ni nawr yn un o haf o anfodlonrwydd, streiciau posibl ac yn y blaen. Mi fyddwn i felly yn awyddus i glywed gan y Gweinidog beth yw ei bwriad hi o safbwynt cynllunio ar gyfer codiadau cyflog yn y sector cyhoeddus yn y gyllideb y flwyddyn nesaf. Byddai rhai yn dadlau, os gallwn ni symud yn gynt, y byddem yn awyddus i wneud hynny eleni. Ond drwy gydnabod ffocws y ddadl, dwi'n meddwl, yn sicr, mae yna gyfle nawr i fynd i’r afael â hyn a dangos bwriad clir yn y flwyddyn nesaf.

Y peth arall amlwg, wrth gwrs, yw’r ymateb ehangach i’r creisis costau byw. Rŷn ni'n gwybod bod angen helpu i amddiffyn cartrefi rhag dyledion a'r costau maen nhw'n eu hwynebu. Mae chwyddiant, fel y mae, yn mynd i barhau i godi; costau syfrdanol ynni erbyn hyn. Rŷn ni eisoes yn gwybod fod 71 y cant o bobl Cymru yn dweud eu bod nhw'n fwriadol, o safbwynt ansawdd y bwyd y maen nhw'n ei fwyta, wedi gostwng yr ansawdd er mwyn trio ymateb i’r creisis yma. Ac mae hynny wrth gwrs yn gwneud y broses o lywodraethu yn ataliol hyd yn oed yn fwy anodd, achos rŷn ni'n symud i'r cyfeiriad anghywir cyn cychwyn. Y cap ar brisiau ynni, rŷn ni wedi sôn amdano fe. Dwi'n meddwl yn y gyllideb nesaf, mae angen edrych i ehangu cymhwysedd y taliad tanwydd gaeaf i gyrraedd mwy o aelwydydd mewn angen sydd ar incwm isel, sy'n agored i niwed, fel y rhai sy'n gymwys, er enghraifft, i gael credyd pensiwn. Mae hwnna'n rhywbeth rydyn ni'n awyddus i'r Llywodraeth i edrych arno fe. 

Jest i gloi, er mwyn cadw hwn yn fyr ar gais y Dirprwy Lywydd dros dro, gwnaf i jest gyfeirio at y pwynt a wnaethpwyd ynglŷn ag amserlen y gyllideb o safbwynt craffu fan hyn yn y Senedd. Mae e'n rhywbeth rydyn ni'n ei wynebu bob blwyddyn. Dwi'n meddwl mai hon yw'r bedwaredd flwyddyn lle mae craffu wedi cael ei gyfyngu mewn rhyw ffordd neu'i gilydd, oherwydd wrth gwrs ein dibyniaeth ni ar amserlenni digwyddiadau ffisgal San Steffan. Dwi'n meddwl ei bod hi yn gais teg nawr i ailedrych ar y protocol, oherwydd tra bod amgylchiadau eithriadol o gyfeiriad San Steffan yn un peth, buaswn i'n dadlau bod dilyn y protocol yng Nghymru nawr yn amgylchiadau eithriadol oherwydd dydy e byth yn digwydd, a dwi'n meddwl ei bod hi'n amserol iawn i edrych ar hynny o'r newydd. Diolch. 

Hyfryd. Diolch yn fawr iawn. Mike Hedges. 

Diolch yn fawr, Lywydd dros dro. Mae'r blaenoriaethau ym mhob cyllideb yr un fath: gwella iechyd, cefnogi llywodraeth leol, gwella'r amgylchedd a lleihau allyriadau carbon, gwella cyrhaeddiad addysgol, gwella'r economi, gwella ansawdd bywyd pobl yng Nghymru a lleihau neu'n well, rhoi diwedd ar dlodi. Wel, mae gennym yr holl ddadleuon hyn ac mae gan bob un ohonom ffyrdd gwahanol o'u cyflawni. 

Ym maes iechyd, rwy'n galw am flaenoriaethu gwella iechyd a gofal sylfaenol. Gofal sylfaenol yw'r pwynt cyswllt ar gyfer pob llwybr i'r gwasanaeth iechyd ar wahân i'r adran ddamweiniau ac achosion brys, a byddai sector gofal sylfaenol sydd ag adnoddau gwell a mwy o gyllid yn lleihau'r angen am ofal ysbyty. Fel y gwelsom, flwyddyn ar ôl blwyddyn, pan fo'r byrddau iechyd yn cael yr arian, mae gofal sylfaenol a phractisau meddygon teulu yn cael cyfran lai a llai o'r gacen. Gwyddom fod y canlynol yn gwella iechyd: golchi dwylo'n aml, a gwelsom yn ystod COVID fod hyn wedi arwain at leihad enfawr mewn problemau gastrig; cysgu am saith i naw awr bob nos; ystum corff da; bwyta deiet iach a chytbwys; yfed digon o hylifau; bod yn fwy heini; lleihau lefelau straen; a lleihau llygredd. 

Mae effeithiau gordewdra ar iechyd, sef y broblem fwyaf a wynebwn ar hyn o bryd, mae'n debyg, ac un lle rydym yn troi llygad ddall pan ddylem fod yn edrych arni, yn cynnwys: pwysedd gwaed uchel, braster ychwanegol yn y corff sydd angen ocsigen a maetholion er mwyn byw; diabetes—mae gordewdra yn un o brif achosion diabetes math 2, sy'n gost fawr i'r gwasanaeth iechyd a gallem fod yn gwneud rhywbeth i geisio lleihau'r gwariant hwnnw, ac nid yw'n ymwneud â pheidio â thrin pobl â diabetes math 2, mae'n ymwneud â cheisio sicrhau bod llai o bobl yn datblygu diabetes math 2; clefyd y galon—mae caledu'r rhydwelïau 10 gwaith yn fwy tebygol o ddigwydd mewn pobl sy'n ordew, ac er ein bod wedi gweld gostyngiad parhaus mewn ysmygu, yn anffodus, mae gordewdra'n mynd i'r cyfeiriad arall. Gordewdra yw'r ail achos mwyaf o ganser erbyn hyn, a byddwn yn tybio, pan gawn y rhestr nesaf o brif achosion canser, mai dyna fydd Rhif 1. Credaf fod yn rhaid inni drin gordewdra fel y peth pwysicaf sy'n ein hwynebu. 

Mae angen i Lywodraeth Cymru hyrwyddo ffordd iach o fyw a thrwy hynny leihau nifer y bobl sydd â chyflyrau iechyd. A yw'n syndod fod pobl sydd â deiet gwael ac sy'n byw mewn amodau oer a llaith yn fwy tebygol o fod yn sâl? Sylweddolodd Llywodraeth Attlee, o 1945 i 1951, Llywodraeth rwy'n ei chanmol yn aml, beth oedd y cysylltiad rhwng tai ac iechyd, ond yn anffodus nid oes unrhyw Lywodraeth wedyn wedi mynd ar drywydd hynny. Mae angen inni adeiladu tai cyngor o ansawdd uchel ledled Cymru i wella bywydau ac iechyd pobl. A yw'n syndod fod pobl sy'n byw mewn tai oer a llaith, sy'n ddrud iawn i'w gwresogi, yn fwyfwy tebygol o ddioddef afiechyd a fydd yn arwain at gost i'r gwasanaeth iechyd, ond pe baent yn byw mewn tai gweddus ac yn cael bwyd da a gofal da, ni fyddai hynny'n wir?

Mae gwella'r amgylchedd a darparu mannau gwyrdd a gwell ansawdd aer yn gwella iechyd a hefyd yn gwella bywyd y rhai sy'n byw yn yr ardal. Mae angen inni weithredu yn awr. A gaf fi wneud awgrym nad yw'n ymwneud â'r gyllideb? A'r awgrym hwnnw yw y dylai cynlluniau datblygu lleol ddynodi'r holl dir mewn ardal cyngor, gan gynnwys ardaloedd plannu coed, amaethyddiaeth a thir i hyrwyddo bioamrywiaeth—dylai ddynodi pob modfedd ar y map mewn gwirionedd, yn hytrach na dweud, 'Mae hyn ar gyfer tai, mae hyn ar gyfer busnesau sy'n datblygu', dweud, 'Dyma'r fan hon. Credwn y gallwch dyfu coed yma, credwn y gallwch gael amaethyddiaeth yma, credwn fod yn rhaid diogelu hyn', nid oherwydd ei fod mewn lletem las, nid oherwydd ei bod yn ardal o harddwch naturiol eithriadol nac unrhyw reswm arall sydd gennym, safle o ddiddordeb gwyddonol arbennig, neu unrhyw un o'r rhesymau eraill sydd gennym, ond oherwydd ein bod yn credu bod hyn yn bwysig i'r amgylchedd, heb orfod mynd drwy unrhyw gamau ar gyfer dynodi unrhyw beth arall. 

Mae gan ardaloedd llwyddiannus, gan gynnwys y DU, brifysgolion o ansawdd uchel, cyflenwad cyson o raddedigion newydd, màs critigol o gwmnïau technoleg ac ymchwil a datblygu'n digwydd, gyda nifer fawr o gwmnïau newydd. A all polisi economaidd Llywodraeth Cymru dargedu pethau fel gwyddorau bywyd, TGCh a gwasanaethau ariannol? Fel y dywedaf yn rheolaidd, mae arnom angen mwy o gwmnïau fel cwmni yswiriant Admiral a llai o gwmnïau fel LG. Fel rwyf wedi'i ddweud o'r blaen, ac fel y nododd Plaid Cymru ddoe—chi eich hun a wnaeth hynny, Lywydd dros dro—mae gormod o raddedigion o Gymru nad ydynt yn aros yng Nghymru oherwydd diffyg cyfleoedd, nid diffyg ewyllys i aros yng Nghymru, ond diffyg cyfleoedd i ddod o hyd i waith yma. Creu gweithlu addysgedig iawn yw'r sbardun economaidd gorau sydd gennym.

Mae'r pethau y gellir eu gwneud yn cynnwys: defnyddio prifysgolion fel sbardunau twf; datblygu parciau gwyddoniaeth; ysgolion entrepreneuriaeth prifysgolion sy'n agored i bawb; adeiladu diwydiant prosesu bwyd fel y mae Arla wedi'i wneud yn Denmarc; sicrhau'r gwerth ychwanegol o brosesu bwyd, nid gwerth y cynhyrchion amaethyddol yn unig; deall pwysigrwydd gwasanaethau a ddarperir gan lywodraeth leol. Mae gwasanaethau llywodraeth leol yn bwysig i bobl, o barciau i wasanaethau cymdeithasol i gynnal a chadw ffyrdd i addysg. Mae'r gwasanaethau hyn yn hanfodol i lesiant pobl leol. 

Ceir meysydd y gallwn dorri'n ôl arnynt, a byddwn yn dweud bod angen inni edrych ar rywfaint o'r arian a wariwn ar ddatblygiad economaidd nad yw'n cyflawni unrhyw un o'r pethau hynny.  

Diolch am y cyfle i gymryd rhan. Un o'r pethau roeddwn i'n meddwl oedd yn ddifyr iawn—ac mae hyn eisoes wedi cael ei gyfeirio ato—oedd barn pobl ifanc a Senedd Ieuenctid Cymru. Dwi'n meddwl bod hyn yn cael ei ategu yn y pethau sydd wedi cael eu rhannu gyda mi, yn sicr fel Aelod o'r Senedd dros Ganol De Cymru, o ran cost trafnidiaeth gyhoeddus yn benodol. Mae Ruben Kelman wedi ysgrifennu at nifer ohonom ni, yn broactif iawn fel Aelod o'r Senedd Ieuenctid, ond wedi rhannu bod cost trafnidiaeth gyhoeddus, i'r rheini efallai sydd ddim yn gymwys ar gyfer cael trafnidiaeth gyhoeddus am ddim i'r ysgol, yn golygu bod hyn yn cael effaith ar bresenoldeb.

Mi ategodd Jayne yr holl bethau sydd eu hangen i gefnogi pobl ifanc, a dwi'n meddwl ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni yn gweld, o ran yr holl sylwadau ddaeth fan yna, bod cost cynyddol trafnidiaeth gyhoeddus yn rhywbeth sydd angen i ni fod yn edrych arno fo. Efo'r argyfwng costau byw, mae'r ffaith ein bod ni yn cael tystiolaeth rŵan bod yna bobl ifanc ddim yn gallu mynd i'r ysgol oherwydd cost trafnidiaeth gyhoeddus yn rhywbeth y byddwn i'n gofyn i'r Llywodraeth edrych ar fyrder arno, oherwydd dwi'n meddwl os nad ydyn nhw yn yr ysgol, dydyn nhw ddim yn mynd i elwa o'r holl gyfoeth o brofiadau eraill, ac mae hon yn hawl sylfaenol gan ein pobl ifanc ni.  

Hefyd, mi oedd yna gyfeiriad o ran y rhaglenni cyfoethogi profiadau yn yr haf, sydd mor bwysig. Yn aml, y rhwystr mawr o ran y rheini o deuluoedd sydd yn wynebu'r argyfwng costau byw ydy cost trafnidiaeth gyhoeddus er mwyn cyrraedd y gweithgareddau hyn. Felly, yn amlwg, rydyn ni'n falch iawn bod y buddsoddiad gan y Llywodraeth yn y rhaglenni cyfoethogi hyn, megis yr Haf o Hwyl ac ati, ond os nad ydy'r bobl mwyaf bregus yn medru eu cyrraedd nhw, yna sut mae pawb yn mynd i fanteisio? Felly, wrth i chi edrych ar gyllideb flwyddyn nesaf, os gallwn ni edrych ar rywbeth i gefnogi trafnidiaeth gyhoeddus yn benodol o ran plant a phobl ifanc, fel eu bod nhw'n gallu elwa o'r holl bethau rydyn ni yn buddsoddi ynddyn nhw, dwi'n meddwl byddai hynny o gymorth anferthol. Diolch. 

Rwy'n croesawu'r cyfle hwn i siarad yn nadl y Pwyllgor Cyllid ar flaenoriaethau gwariant Llywodraeth Cymru ar gyfer 2023-24, a hynny gan dynnu ar brofiad y pwyllgor o'i waith craffu cyllidebol cyntaf erioed ar gyllideb ddrafft 2022-23. Y rheswm pam rwy'n siarad yw er mwyn canolbwyntio ar fater cyfiawnder, ond hoffwn ddweud wrth fynd heibio ei bod yn wych clywed y cyfraniadau sydd wedi bod eisoes o ran y ffordd y mae pobl ifanc a phlant wedi dylanwadu a siapio, gyda'u lleisiau'n cael eu clywed yn y Siambr hon eisoes.

Penderfynasom fel pwyllgor, yn enwedig gydag ychwanegu cyfiawnder at ein cylch gwaith, y byddai hon yn nodwedd reolaidd o'n rhaglen waith. Felly, edrychwn ymlaen yn unol â hynny at gyfrannu at y gwaith o graffu ar gyllidebau Llywodraeth Cymru yn y dyfodol. Ar fater cyfiawnder, roedd gennym ddiddordeb mawr yng nghynigion Llywodraeth Cymru ar gyfer gwariant yn y maes hwn wrth inni graffu ar y gyllideb ddrafft ar gyfer 2022-23. Yn fwy diweddar hefyd wrth gwrs, rydym wedi gweld Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi ei rhaglen waith, 'Sicrhau Cyfiawnder i Gymru', sy'n cynnwys ei chynlluniau mewn ystod eang o feysydd, gan gynnwys cyfiawnder troseddol, cyfiawnder teuluol, mynediad at gyfiawnder, y sector cyfreithiol a chyfiawnder sifil a gweinyddol. Felly, rydym yn edrych ymlaen at weld sut y bydd y rhaglen hon yn datblygu, ac yn wir, mae Llywodraeth Cymru bellach wedi ymrwymo droeon i adrodd yn rheolaidd ar ei chynnydd i'n pwyllgor ac i'r Senedd.

Mae hwn yn faes sydd o ddiddordeb gwirioneddol i'n rhanddeiliaid hefyd, fel y gwelsom pan wnaethom ymgysylltu ag ymarferwyr cyfreithiol a chyfreithwyr yn bersonol yn gynharach eleni ar fater mynediad at gyfiawnder. Roedd rhai a gymerodd ran yn y gweithgarwch ymgysylltu hwnnw'n awyddus i gydnabod y buddsoddiad a wnaed gan Lywodraeth Cymru mewn pethau fel cyngor lles cymdeithasol, yn dilyn gweithredu Deddf Cymorth Cyfreithiol, Dedfrydu a Chosbi Troseddwyr 2012, ond roeddent yn dweud y byddai angen cymorth pellach i ateb y galw.

Felly, er mwyn ein helpu ni a'n rhanddeiliaid a'r Senedd hon, yn wir, i ddeall faint o gyllideb Llywodraeth Cymru sy'n mynd tuag at wariant ar gyfiawnder ac i lle mae'r gwariant hwnnw'n mynd, rydym wedi galw am ddadgyfuno'r gwariant hwnnw yn y dyfodol. A diolchwn i'r Cwnsler Cyffredinol am ddweud wrthym y bydd Llywodraeth Cymru yn awr yn archwilio'r ffyrdd y gall wella lefel yr wybodaeth y mae'n ei darparu am wariant cyfiawnder, felly edrychwn ymlaen at weld canlyniad hynny. Nid wyf yn gwybod a yw'n rhy gynnar i'r Gweinidog roi unrhyw ddiweddariad i ni ar y cam hwn. Rwy'n tybio bod hynny'n dal ar y gweill. Ond diolch i Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid am drefnu'r ddadl bwysig hon heddiw, ac edrychwn ymlaen at weithio gyda chi a phwyllgorau eraill y Senedd wrth inni graffu ar gynigion gwariant Llywodraeth Cymru eleni ac yn y dyfodol.

Alun Davies.

Rwy'n ddiolchgar i chi, Lywydd dros dro. Rwy'n ddiolchgar hefyd i'r Pwyllgor Cyllid, yn ddiolchgar ichi am ddod i Lanhiledd, wrth gwrs, i wneud rhywfaint o'ch gwaith, ond hefyd am gynnal y ddadl hon y prynhawn yma, sydd, yn fy marn i, yn gwbl hanfodol wrth osod terfynau'r ddadl a gawn ar gyllideb Llywodraeth Cymru dros y misoedd nesaf.

Yn wahanol i eraill, heb ddymuno bod yn anfoesgar, nid wyf yn rhannu barn y pwyllgor ar yr anawsterau y mae Llywodraeth Cymru yn eu hwynebu wrth gyhoeddi cyllideb yn y flwyddyn sydd i ddod, oherwydd credaf ein bod yn wynebu, o bosibl, yr heriau ariannol anoddaf a wynebwyd gennym ers yr argyfwng yn 2008, a chredaf ei bod yn iawn ac yn briodol fod y Llywodraeth yn cymryd amser i ystyried yr heriau hynny ac yn cyhoeddi cyllideb ddrafft pan fydd yn gallu gwneud hynny a phan fydd mewn sefyllfa i drafod y materion hynny gyda ni. Felly, nid wyf yn beirniadu'r Gweinidog am ohirio'r gyllideb o gwbl ar hyn o bryd.

Ond mae'n rhaid inni ddeall, pan oeddem yn trafod y materion cyllid a gwariant hyn yn 2008, mai dim ond trafod cyllideb wariant a wnaem. Rydym yn awr yn trafod cyllideb lle rydym hefyd yn gyfrifol am godi rhan o'n hincwm ein hunain, ac mae hynny'n gwneud y ddadl hon yn sylfaenol wahanol i'r un a gawsom dros ddegawd a hanner yn ôl, oherwydd ers hynny rydym wedi gweld—. Drwy gyni, rydym wedi gweld diffyg twf, rydym wedi gweld diffyg twf mewn cynnyrch domestig gros, rydym wedi gweld diffyg twf mewn incwm. Ac nid yn unig ein bod wedi gweld diffyg twf mewn incwm, ond rydym wedi gweld newidiadau i ddosbarthiad incwm, lle mae'r bobl hynny sydd yn y degradd uchaf o incymau wedi gweld mwy o gynnydd na'r rhai sy'n cael llai, ac o ganlyniad bydd llai o arian ar gael, rwy'n credu, yng nghyllideb Llywodraeth Cymru, a bydd mwy o heriau'n wynebu pobl yng Nghymru. Felly, sut rydym ni fel Senedd a sut y mae Llywodraeth yn cyhoeddi'r wybodaeth hon, a sut rydym yn mynd i'r afael â'r heriau hynny? Rwy'n credu mai sut rydym yn mynd i'r afael â heriau ein heconomi, ein cymunedau ac yna ein pobl yw'r her fwyaf sy'n ein hwynebu. Ac yn hytrach na rhestru gofynion gwariant, credaf fod angen inni gael dadl gyfoethocach, dadl fwy, ynglŷn â sut rydym yn codi'r arian hwn a sut rydym yn codi'r arian er mwyn cyflawni'r rhaglenni gwariant hynny.

Rwy'n gweld heriau go iawn ar hyn o bryd. Rydym wedi clywed llawer am godi'r gwastad gan Lywodraeth y DU yn ystod y blynyddoedd diwethaf. Gwyddom fod hwnnw ar ben bellach. Rydym wedi gweld hynny yn ystod yr wythnos ddiwethaf. Slogan ydoedd o'r cychwyn, nid polisi, ond erbyn hyn rydym wedi'i weld yn cael ei daflu o'r neilltu mewn ras i'r gwaelod o ran toriadau treth a gofynion gwario. Gofynnais i'r Gweinidog, os caiff unrhyw un o'r ymgeiswyr Torïaidd sy'n ymgeisio am arweinyddiaeth y blaid Dorïaidd ar hyn o bryd ei ethol, sut y bydd y toriadau incwm o doriadau treth yn effeithio ar gyllideb Cymru, oherwydd os ydym yn dweud bod angen mwy o arian arnom i fynd i'r afael â'r holl flaenoriaethau gwahanol hyn, ac rwy'n cytuno â phob un ohonynt, sut y byddwch yn gwneud hynny gyda chyllideb sy'n lleihau? Sut rydych yn ei wneud mewn cyllideb sydd wedi bod yn gostwng oherwydd y toriadau treth a addawyd gan Lundain, a wedyn, pan na allwch godi trethi oherwydd effaith y dirwasgiad, a chostau byw, ar ein sylfaen drethi ein hunain?

A sut y cawn arian yn lle'r cronfeydd UE a gollwyd? Roeddwn yn siarad â Sefydliad Prydeinig y Galon heddiw am effaith colli arian yr UE ar ymchwil yng Nghymru. Nawr, mae prifysgolion yng Nghymru yn draddodiadol wedi dibynnu, wrth gwrs, ar raglen Horizon, ond mae anfedrusrwydd a dichell Llywodraeth y DU wrth ymdrin â'r Undeb Ewropeaidd yn golygu y gallem yn hawdd golli mynediad at y rhaglenni hynny. Felly, sut y byddwn yn cefnogi prifysgolion yn y dyfodol? A hefyd, Lywydd dros dro, effaith Brexit ar ein heconomi: gwyddom fod Brexit yn cael effaith ar ein gallu i dyfu ein heconomi. Gwyddom ei fod yn cael effaith ar gwmnïau a phobl, gwyddom y bydd yn cael effaith ar ein cyllideb, beth fydd yr effaith honno, a chredaf ei bod yn bwysig ein bod yn deall y pethau hyn. Ond mae hefyd yn bwysig ein bod yn deall effaith chwyddiant ar wasanaethau sydd wedi'u darparu. Beth fydd effaith chwyddiant ar y GIG neu ar addysg? Beth fydd effaith chwyddiant ar gyllidebau llywodraeth leol? Mae Brexit wedi bod yn drychineb i'r wlad hon. Mae'n drychineb barhaus a dyna sydd wrth wraidd llawer o'r heriau economaidd sy'n ein hwynebu. Ond mae'n rhaid inni ddeall sut y mae Llywodraeth Cymru yn wynebu'r pethau hyn. Felly, heb geisio profi eich amynedd, Lywydd dros dro, hoffwn i Lywodraeth Cymru gyhoeddi mwy o wybodaeth—credaf fod Llywodraeth Cymru wedi gwneud yn dda iawn, fel y mae'n digwydd, dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf, yn cyhoeddi gwybodaeth i gefnogi ei chyllideb—ond hoffwn weld mwy o wybodaeth yn cael ei chyhoeddi'n gynharach i'n galluogi i ddeall yr heriau sy'n wynebu Llywodraeth Cymru ac yna i wneud penderfyniadau gwleidyddol ar ein blaenoriaethau o ganlyniad i'r ddealltwriaeth honno. Diolch yn fawr iawn.

Diolch yn fawr iawn. Jane Dodds.

Diolch, Ddirprwy Lywydd dros dro. Diolch yn fawr iawn i'r pwyllgor am eu gwaith yn llunio'r adroddiad hwn. Fel y gŵyr y Gweinidog, hoffwn weld cyllideb ar gyfer plant a phobl ifanc. Fel cadeirydd y grŵp trawsbleidiol ar blant a theuluoedd, roedd gennyf ddiddordeb arbennig mewn darllen barn Aelodau Senedd Ieuenctid Cymru. Maent wedi tynnu sylw at wella gwasanaethau iechyd meddwl fel un o'u blaenoriaethau allweddol ar gyfer y tymor hwn, ac unwaith eto, tynnwyd sylw at hynny fel blaenoriaeth allweddol pan ymgysylltodd y pwyllgor â hwy. Yn ogystal â hyn, galwodd rhanddeiliaid allweddol a nodwyd gan y pwyllgor ar Lywodraeth Cymru i weithredu cynllun iechyd meddwl cadarn ar draws prifysgolion Cymru, gan edrych unwaith eto ar anghenion iechyd meddwl ein pobl ifanc. Hoffwn gymeradwyo'r ymagwedd hon yn llawn, ond mae angen gwneud mwy i helpu pob plentyn a pherson ifanc gyda'u hiechyd meddwl.

Ym mis Ebrill eleni, roedd 59 y cant o bobl ifanc yn aros dros bedair wythnos am apwyntiad gwasanaethau iechyd meddwl plant a'r glasoed. Mae Llywodraethau olynol, Llywodraeth y DU a'r llywodraethau datganoledig, wedi sôn am bwysigrwydd sicrhau cydraddoldeb rhwng iechyd meddwl ac iechyd corfforol, ac eto, mae rhestrau aros yn dal i fod yn frawychus o uchel. Felly, hoffwn annog y Llywodraeth, wrth ystyried eu blaenoriaethau ar gyfer y gyllideb nesaf, i fynd i'r afael â'r mater gwirioneddol ddifrifol hwn unwaith ac am byth.

Yn ogystal â phobl ifanc, hoffwn siarad am ddannedd, a dychwelyd at ddeintyddion unwaith eto. Mae gennym brinder deintyddion GIG, nid yn unig yn fy rhanbarth i, sef Canolbarth a Gorllewin Cymru, ond ledled Cymru a ledled y DU. Mae'n fater y mae llawer ohonom wedi'i godi. Mae'r diffyg deintyddion, yn enwedig i'n plant a'n pobl ifanc unwaith eto yn golygu bod hon yn broblem iechyd go iawn wrth symud ymlaen, ac rwy'n siŵr bod llawer ohonom wedi cael gohebiaeth ar hyn dros y flwyddyn ddiwethaf. Rwyf wedi cael etholwyr yn cysylltu â mi o bob rhan o'r rhanbarth yn cwyno am restrau aros o flynyddoedd, yn hytrach na misoedd, er mwyn gallu cael eu trin gan ddeintydd GIG. Penderfynodd un etholwr—a dyma rybudd bach yma—lenwi twll yn ei ddant ei hun gyda phecyn cartref am eu bod wedi aros cyhyd am apwyntiad. Mae hynny mor drist ac nid yw'n dderbyniol. Pan ofynnais am ymateb ar y mater, mae'n ymddangos bod yr ateb yn canolbwyntio ar sut y gallem recriwtio a chadw mwy o ddeintyddion, ac er fy mod yn cytuno'n llwyr, nid oes newid sylweddol wedi bod i'r rhai sy'n aros yn daer am driniaeth. Felly, hoffwn ofyn i'r Gweinidog: wrth ystyried meysydd ar gyfer cynyddu cyllid yn y gyllideb sydd i ddod, byddai ymrwymiad clir i'r sector deintyddol yma yng Nghymru yn cael effaith radical ar y rhestrau aros presennol ac ar iechyd ein plant a'n pobl ifanc.

Mater arall y credaf y dylai Llywodraeth Cymru weithredu yn ei gylch ar unwaith yw diogelwch tân mewn adeiladau. Gadewch inni feddwl am yr hyn y siaradwn amdano yma: mae unigolion a theuluoedd yn byw mewn blociau o fflatiau y gwyddant eu bod yn anniogel, ac maent yn dal i aros i waith adfer ddechrau. Hoffwn annog y Llywodraeth i fuddsoddi arian mewn gwaith adfer yn awr a rhoi pwysau ar ddatblygwyr i gyfrannu at unioni eu camweddau'n llawn.

Ac yn olaf, hoffwn adleisio'r hyn y soniodd fy nghyd-Aelod, Heledd Fychan, amdano yma. Ym mis Ionawr cyflwynais y cynnig o drafnidiaeth gyhoeddus am ddim i bobl ifanc dan 25 oed. Nododd y Dirprwy Weinidog Newid Hinsawdd ei gefnogaeth gyffredinol i gynnig o'r fath, ac awgrymodd fod angen ymchwilio ymhellach iddo. Ers hynny, mae'r Almaen wedi cyflwyno tocyn misol o €9 ar gyfer teithio diderfyn ar fysiau, trenau, tramiau a thanlwybrau. A heddiw cyhoeddodd Llywodraeth Sbaen y bydd pob taith trên pellter byr a chanolig yn rhad ac am ddim o fis Medi ymlaen. Felly, gallwn ei wneud yma yng Nghymru. Byddai'r cynnig nid yn unig yn ein helpu i orymdeithio tuag at ein cynnig sero net, byddai hefyd yn allweddol i fynd i'r afael ag allgáu ac ynysigrwydd cymdeithasol.

Felly, yn olaf, hoffwn ofyn i'r Gweinidog a fyddai'n fodlon cyfarfod â mi i edrych ar gyllideb plant a phobl ifanc wrth symud ymlaen. Diolch yn fawr iawn.

Byddaf yn siarad yn rhinwedd fy swydd fel Cadeirydd y Pwyllgor Llywodraeth Leol a Thai. Mae tai priodol wedi bod yn bryder allweddol i'n pwyllgor ers amser maith, a hoffem annog Llywodraeth Cymru i flaenoriaethu cyllid i sicrhau bod gan gynifer o bobl â phosibl yng Nghymru le diogel i fyw ynddo, gan weithio tuag at sicrhau bod gan bawb yng Nghymru le diogel i fyw ynddo.

Pan siaradais â chi yn y ddadl ar y gyllideb ddrafft yn gynharach eleni, pwysleisiais bryder y pwyllgor am y nifer uchel o bobl sy'n byw mewn llety dros dro. Mae'n hanfodol fod pobl yn cael eu symud i lety parhaol, hirdymor os ydym am sicrhau bod digartrefedd yn brin, yn fyr ac nad yw'n cael ei ailadrodd, fel y mae Llywodraeth Cymru wedi'i addo yn ei strategaeth. Ers hynny, rydym wedi gweld cynnydd yn nifer y bobl mewn llety dros dro, gan gynnwys pobl o Wcráin, sydd wedi cael llety dros dro yng nghanolfannau croeso Llywodraeth Cymru. Credwn y dylai sicrhau llety hirdymor mewn amgylchedd diogel fod yn flaenoriaeth allweddol. Mae gan awdurdodau lleol a landlordiaid cymdeithasol cofrestredig rôl allweddol i'w chwarae yn hyn o beth. Maent yn wynebu pwysau sylweddol i sicrhau llety addas i'r rhai mewn angen. Rydym yn cydnabod ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ddiwygio gwasanaethau digartrefedd ac i weithio gyda gwasanaethau cyhoeddus i ddarparu tai priodol. Felly, rydym yn annog Llywodraeth Cymru i adlewyrchu'r ymrwymiad hwnnw yn y gyllideb ddrafft drwy sicrhau darpariaeth ddigonol yng nghyllideb y flwyddyn nesaf, a blaenoriaethu arian at y dibenion hynny. 

Maes allweddol arall sy'n peri pryder i'r pwyllgor yw diogelwch adeiladau ac ymgymryd â'r gwaith adfer sydd ei angen i wneud adeiladau'n ddiogel, a hoffem weld hyn hefyd yn cael ei flaenoriaethu yng nghyllideb y flwyddyn nesaf. Yn wir, cyfarfu aelodau o'r pwyllgor yn gynharach heddiw â chynrychiolwyr o grŵp Welsh Cladiators, sy'n parhau i godi eu pryderon niferus a phwysleisio eu rhwystredigaeth ynghylch graddfa a chyflymder y cynnydd sy'n cael ei wneud. 

Ar ochr llywodraeth leol, roeddem yn croesawu'r setliad i awdurdodau lleol y llynedd ac roeddem yn gobeithio y byddai'n eu galluogi i gyflawni cynllunio mwy hirdymor, yn hytrach nag ymateb i bwysau uniongyrchol yn unig. Ers hynny, rydym wedi gweld prisiau'n parhau i godi yn gyffredinol, sy'n amlwg yn ychwanegu at y pwysau ar wasanaethau lleol. Rydym yn annog Llywodraeth Cymru i ystyried effaith yr argyfwng costau byw ar awdurdodau lleol, a darparu setliad sy'n eu galluogi i ddarparu gwasanaethau mewn modd cynaliadwy. Diolch yn fawr.

Dwi'n gwerthfawrogi bod y cyfraniadau'n gryno heddiw. Mae p'un ai ydyn ni'n cael dau neu dri arall i mewn yn dibynnu pa mor gryno ydy'r gweddill. I arwain y ffordd, Luke Fletcher.

Diolch, Ddirprwy Lywydd dros dro. Fe fyddaf yn gryno. Deallaf fod y Llywodraeth yn cael ei thynnu i bob cyfeiriad gan Aelodau o ran yr hyn y dylent fod yn gwario arno, ac mae nifer o flaenoriaethau i'w hystyried. Hoffwn ddadlau'r achos dros gynyddu taliadau'r lwfans cynhaliaeth addysg. Roedd yn rhyddhad enfawr i deuluoedd pan gafodd ei gyflwyno yn ôl yn 2004. Mae'n parhau i fod yn rhyddhad enfawr i deuluoedd, a chredaf, mewn gwirionedd, ei bod yn gadarnhaol iawn fod Llywodraeth Cymru wedi llwyddo i'w gadw cyhyd ag y maent wedi gwneud hynny. Ar hyn o bryd, mae taliad yn werth £30 yr wythnos. Mae hynny wedi bod yn wir ers 2004, ac mae Sefydliad Bevan wedi tynnu sylw yn briodol at y ffaith y byddai angen i'r taliad gynyddu i £45 yr wythnos er mwyn iddo fod o'r un gwerth â'r hyn ydoedd yn 2004. Felly, byddwn yn annog y Llywodraeth i ystyried cynyddu taliadau'r lwfans cynhaliaeth addysg. 

Fel aelod o'r Pwyllgor Cyllid, rwy'n falch fod y pwyllgor wedi mabwysiadu dull rhagweithiol o geisio barn pobl Cymru wrth helpu i lunio blaenoriaeth gwariant Llywodraeth Cymru, ffigur o bron i £21 biliwn ar gyfer y flwyddyn ariannol 2023-24. Rwyf hefyd eisiau tynnu sylw at waith stoicaidd y Cadeirydd, Peredur Owen Griffiths, a chyd-aelodau'r pwyllgor hefyd. Mae'n iawn ac yn briodol fod y pwyllgor yn ymgysylltu'n ystyrlon â rhanddeiliaid a dinasyddion, ac rwy'n falch o'r gwaith sydd wedi'i wneud ac yn falch o'r ffaith ein bod yn ymgysylltu'n rhagweithiol ac yn bwrpasol â'r Aelodau o Senedd Ieuenctid Cymru. Felly, diolch i bawb a gymerodd ran ac i bawb a fydd yn parhau i ymgysylltu. Serch hynny, Weinidog, gadewch inni beidio ag anghofio, a chofio bob amser, mai'r ymarfer ymgynghori mwyaf gyda phobl Cymru yw'r un a gynhelir mewn etholiadau democrataidd, a'r rhyddid i ddewis wrth y bocs pleidleisio, ac rwy'n ymwybodol fod Llywodraeth Lafur Cymru wedi'i hailethol i ymrwymo i gyflawni blaenoriaethau'r cyhoedd yng Nghymru.

Fodd bynnag, mae'r heriau presennol yr ydym i gyd yn eu hwynebu, yn niferus ac yn ddifrifol wrth i ni ymadfer yn dilyn pandemig COVID-19 ac wrth inni barhau i dyrchu ein ffordd drwy'r Brexit nad yw wedi'i goginio'n llawn. Heddiw, rydym yn wynebu argyfwng costau byw'r Torïaid sy'n ymosod ar bob un aelwyd, gyda chwyddiant yn codi i lefelau nas gwelwyd mewn dros bedwar degawd a rhagwelir y bydd yn saethu i fyny ymhellach. Mae hyn yn seismig ac yn drychinebus i genedl heb rwyd les weithredol. Ac er nad oes gennyf amser i'w grybwyll yn awr, mae'n briodol y bydd cyllidebu ar sail rhywedd hefyd ar agenda ein Gweinidog. Roedd yn amlwg o'r adborth a gawsom fel pwyllgor fod y cyhoedd yn gwerthfawrogi ein gwasanaethau cyhoeddus—yn eu gwerthfawrogi'n aruthrol—a'u bod yn pryderu am yr argyfwng hinsawdd sy'n ein hwynebu, a'u bod eisiau gweld Llywodraeth Cymru ar eu hochr hwy. Yr wythnos diwethaf, wrth annerch y Senedd, nododd Prif Weinidog Cymru gynlluniau deddfwriaethol Llywodraeth Cymru ar gyfer y flwyddyn sydd i ddod, ac nid wyf am fanylu, ond Bil ar blastigau untro, Bil aer glân, Bil amaethyddol, Bil cydsynio seilwaith, Bil ar ddiogelwch tomenni glo—sydd mor bwysig i'n cymunedau. Felly, mae Llywodraeth Cymru yn amlwg yn nodi ei hawydd cryf i fynd i'r afael â her newid hinsawdd ac i gefnogi'r amgylchedd.

Rhoddwyd llawer o sylw i'r Bil arfaethedig i ddiwygio'r Senedd, ond mae'n bwysig peidio ag anwybyddu'r Bil bysiau a fydd yn cael ei gyflwyno i alluogi pob lefel o lywodraeth yng Nghymru i gydweithio i gynllunio rhwydweithiau bysiau sy'n wirioneddol gydgysylltiedig ac sy'n gwasanaethu cymunedau yn dda. Bydd hyn ynddo'i hun yn drawsnewidiol i'r rhai y mae pawb ohonom yn eu gwasanaethu. Yn ogystal, mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i gyflwyno mwy o degwch, wrth i ddinasyddion wynebu llif—ffrydlif—o gostau cynyddol, gyda Bil ar gyllid llywodraeth leol ar ddiwedd 2023 i ddiwygio'n sylfaenol y ffordd y mae dinasyddion yn talu'r dreth gyngor yng Nghymru.

Ac yn olaf, o fewn y fframwaith cymwyseddau datganoledig presennol, mae deddfwriaeth o'r fath yn hanfodol a gwn y bydd Llywodraeth Cymru—llywodraeth foesegol—yn ceisio blaenoriaethu pryderon y bobl, gyda pholisi wedi'i lunio ar gyfer y bobl i liniaru newid hinsawdd ac i fynd i'r afael ag effeithiau gwirioneddol erchyll yr argyfwng costau byw Torïaidd gwaethaf erioed. Ond mae Cymru, a'r lle hwn, fel rhan o'r Deyrnas Unedig, angen unioni'n sylfaenol y diffyg cyllid i Gymru ac er mwyn gwneud hyn, rydym angen Llywodraeth Lafur yn y Deyrnas Unedig wedi'i hethol mewn etholiad cyffredinol cyn gynted â phosibl, ar ran y bobl a chan y bobl. Diolch.

A dŷn ni yn llwyddo i alw bob siaradwr. Altaf Hussain.

Diolch yn fawr iawn. Maent wedi trafod y pwynt yr oeddwn am gyfeirio ato. Diolch.

Dyna ni. Gaf i alw ar y Gweinidog Cyllid a Llywodraeth Leol, Rebecca Evans?

Diolch. Hoffwn ddiolch i bawb am eu cyfraniadau y prynhawn yma, ond yn arbennig felly i'r Pwyllgor Cyllid am gyflwyno'r ddadl heddiw. Credaf fod hyn wedi bod yn ddatblygiad rhagorol iawn yn ystod y blynyddoedd diwethaf, ac mae'n helpu i ganolbwyntio'r meddwl o ran deall beth yw blaenoriaethau cyd-Aelodau. Felly, diolch yn fawr am gyfraniadau pawb i'r ddadl heddiw. Bydd y Senedd, wrth gwrs, yn cofio ein bod wedi gallu cyhoeddi setliad cyllideb tair blynedd yn gynharach eleni, ac mae hynny'n rhoi lefel o sicrwydd a sefydlogrwydd o leiaf i'n partneriaid ac i bobl Cymru. Ond yn awr rydym yn wynebu cyfres newydd o heriau y mae'n rhaid inni eu hystyried yn ein cyllideb nesaf ac mae hynny, wrth gwrs, yn cynnwys parhau i ymateb i effeithiau parhaus pandemig COVID-19.

Fel llawer o wledydd eraill, rydym yn wynebu chwyddiant cynyddol ac mae hynny'n effeithio ar ein hymrwymiadau presennol. Mae hefyd yn peri i'n setliad cyllideb fod yn werth £600 miliwn yn llai na phan wnaethom ei ddyrannu ym mis Hydref 2021, a bydd hyn yn sicr ar flaen ein meddyliau wrth inni ddechrau ystyried ein cyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf. Ac wrth gwrs, rydym yn profi'r argyfwng costau byw parhaus yn ogystal â'r gwrthdaro yn Wcráin, ond mae ein hymrwymiad fel Llywodraeth i gefnogi cymunedau a dinasyddion wrth iddynt lywio'u ffordd drwy'r pethau hyn yn dal i fod yn gwbl gadarn.

Mae ein sefyllfa gyllidol yn anodd iawn. Rydym yn wynebu llawer o ansicrwydd o ganlyniad i'r digwyddiadau sy'n mynd rhagddynt yn Whitehall. Rydym eto i ddeall pryd y bydd digwyddiad cyllidol nesaf Llywodraeth y DU, ac nid yw Llywodraeth y DU, ar yr adeg hon, wedi dweud y bydd unrhyw arian ychwanegol yn dod i Gymru, ac ni allwn ddibynnu ar unrhyw ragdybiaeth y bydd yna arian ychwanegol. Yn wir, rhaid inni ystyried y posibilrwydd y gwelwn setliad llai, ac mae angen inni baratoi ar gyfer senario o'r fath am yr holl resymau a amlinellodd Alun Davies o ran Llywodraeth bresennol y DU ac agweddau'r ymgeiswyr am swydd y Prif Weinidog tuag at drethi, felly bydd hynny ar flaen ein meddyliau wrth inni ddechrau paratoi dros yr haf.

Credaf hefyd fod y Cadeirydd wedi cydnabod pa mor galed yw hyn, ac rwy'n falch fod y Pwyllgor Cyllid wedi ymgysylltu â chymunedau a phobl ifanc, gan ofyn y cwestiwn pwysig ynglŷn â ble y byddem yn torri pe bai'n rhaid inni dorri, neu os ydym am dorri i fuddsoddi mewn meysydd eraill. Felly, mae'n ddiddorol darganfod beth yw blaenoriaethau pobl a lefel eu goddefgarwch ynghylch toriadau mewn meysydd penodol. Felly, rwy'n ddiolchgar am y gwaith hwnnw ac am yr adroddiad cyfan ar ran y Pwyllgor Cyllid. Mae wedi bod yn ddefnyddiol tu hwnt, ac rwy'n ddiolchgar am yr holl ymgysylltu a wnaethoch.

Felly, rwyf am ymateb i rai o'r pwyntiau penodol, ond yr hyn nad wyf am ei wneud yw ymateb i'r ceisiadau am gyllid ychwanegol mewn meysydd polisi neu wariant penodol, oherwydd credaf nad dyna yw pwrpas y ddadl heddiw; pwrpas heddiw yw i mi glywed gan gyd-Aelodau. Ond rwyf am gydnabod a chadarnhau fy mod wedi clywed yr hyn y mae pobl wedi bod yn ei ddweud am yr argyfwng costau byw, iechyd meddwl, yn enwedig pobl ifanc, seilwaith ieuenctid, gofalwyr di-dâl, gwasanaethau cyhoeddus, gan gynnwys addysg a gwasanaethau llywodraeth leol eraill, pwysigrwydd buddsoddi mewn ymchwil ac arloesi i hybu sgiliau a'r economi a'r holl heriau sy'n gysylltiedig â chyflogau ac amodau'r sector cyhoeddus. A chanolbwyntiodd cyfraniadau eraill ar wella iechyd a gofal sylfaenol, deintyddiaeth, a chlywsom hefyd am bwysigrwydd buddsoddi mewn datgarboneiddio a newid hinsawdd a mannau gwyrdd ac ansawdd aer. Clywsom hefyd am drafnidiaeth gyhoeddus a phryderon yn enwedig ynglŷn â sicrhau bod plant a phobl ifanc yn gallu cael mynediad ati. A chyfeiriwyd at gyfiawnder, yn ogystal â diogelwch adeiladu a thai a digartrefedd yn fwy cyffredinol, a hyn i gyd gyda ffocws cryf iawn ar atal. Ac wrth gwrs, gwnaed y dadleuon o blaid y lwfans cynhaliaeth addysg hefyd. Felly, rwy'n credu bod llawer i'w ystyried yno wrth inni ddechrau paratoi ar gyfer y gyllideb.

Ond ar rai o'r pwyntiau proses, sef y pethau mwyaf defnyddiol y gallaf ymateb iddynt heddiw yn fy marn i, o ran amseriad y gyllideb, rwy'n rhannu pryderon a siom y Pwyllgor Cyllid yn ei gylch, a chredaf mai'r rheswm dros rai o'r ffyrdd yr aethom ati i gyflwyno'r gyllideb ddrafft yn ystod y blynyddoedd diwethaf yn hwyrach nag y byddem fel arfer yn ei ragweld, yw oherwydd, ar adeg protocol y gyllideb, cafodd Llywodraeth y DU ei phrif ddigwyddiad cyllidol yn y gwanwyn, ond yn awr ymddengys ein bod yn ymateb i raddau helaeth i ddatganiadau arwyddocaol yr hydref, ac felly credaf fod y pwynt am edrych ar y protocol a chael trafodaethau ynghylch hynny yn drafodaeth bwysig i'w chael.

Credaf hefyd ei bod yn bwysig cydnabod y pwyntiau a wnaed ynghylch codi ymwybyddiaeth o'n pwerau codi trethi. Credaf fod y gyllideb yn adeg bwysig iawn i wneud hynny. Rydym wedi gwneud cryn dipyn yn ystod y blynyddoedd diwethaf i geisio gwneud treth a'r gyllideb yn fwy hygyrch i bobl yn gyffredinol. Felly, mae gennym y canllaw cyflym ar wefan Llywodraeth Cymru, fel y gall pobl roi eu gwybodaeth i mewn a darganfod faint, yn gymharol, y mae Llywodraeth Cymru yn ei wario o'u cyfraniad ar y gwahanol feysydd yr ydym yn gyfrifol amdanynt. Mae gennym hefyd arolwg Beaufort, sy'n gofyn i bobl am eu hymwybyddiaeth o gyfraddau treth incwm Cymru, er enghraifft. Rydym yn gweld cynnydd, ond mae'n rhy araf ac mae angen inni wneud mwy o waith ymgysylltu yno. Ac rydym hefyd yn gwneud ymdrech i ymgysylltu â phlant a phobl ifanc drwy daflenni i blant a phobl ifanc, ac rwy'n ymgysylltu ag ysgolion a myfyrwyr economeg ac eraill i geisio cael y sgyrsiau hyn gyda phlant a phobl ifanc.

Clywais y galwadau am naratif cliriach ynghylch sawl elfen o'r gyllideb a hefyd am fwy o dryloywder. Rwyf bob amser yn awyddus i gyhoeddi cymaint ag y gallwn ac i fod mor dryloyw ag y gallwn. Felly, rwy'n barod i ymateb i unrhyw geisiadau penodol am ragor o wybodaeth, neu feysydd y gallwn eu gwella. Mae gennym ein cynllun gwella'r gyllideb, sy'n gynllun pum mlynedd treigl ar gyfer gwella'r ffordd y gwnawn ein cyllideb a'r ffordd yr ydym yn ei chyfleu. Felly, rwy'n amlwg yn hapus i archwilio'r hyn y gallwn ei ychwanegu o ran hynny hefyd.

Rydym yn cyhoeddi llawer iawn o wybodaeth, rhaid imi ddweud. Rydym yn cyhoeddi adroddiad y prif economegydd, llawer o ddata ynghylch trethi, mae gennym ein dadansoddiad effaith ddosbarthiadol, ein dull newydd o ymdrin ag effeithiau carbon—felly, mae llawer o wybodaeth ar gael, ond os oes angen rhagor, rwy'n awyddus i ddarparu hynny hefyd. Rydym hefyd yn darparu gwybodaeth bwysig drwy gydol y flwyddyn. Cyfeiriwyd at gyfraddau treth incwm Cymru a'r data alldro. Felly, bydd y data alldro ar gyfer y llynedd ar gael y mis hwn, a byddaf yn ei gyhoeddi ochr yn ochr â datganiad ysgrifenedig. Mae hyn yn bwysig, oherwydd dyma'r tro cyntaf i'r data hwn gael effaith ar gyllideb y flwyddyn nesaf mewn bywyd go iawn, felly credaf y bydd hynny'n ein helpu eto o ran meddwl ymlaen at ein cyllideb ar gyfer y flwyddyn nesaf.

Yn gyffredinol, Gadeirydd, rwyf am orffen drwy gadarnhau ein bod yn parhau i fod yn Llywodraeth sydd wedi ymrwymo i Gymru decach, wyrddach a mwy ffyniannus. Bydd ein cyllideb sydd ar y ffordd a'n paratoadau ar ei chyfer yn cadw'r gwerthoedd hyn yn greiddiol iawn. Mae'r heriau sy'n ein hwynebu yn amlwg yn anodd iawn, ac mae gennym bwysau sylweddol ar ein cyllidebau, ond rhaid inni gael y gwerthoedd hyn a'n gweledigaeth yno i'n harwain. I gloi, rwy'n croesawu'n llwyr y ddadl heddiw, mae wedi bod yn addysgiadol iawn, ac edrychaf ymlaen at barhau i ymgysylltu â chyd-Aelodau ar draws y Senedd yn ystod y misoedd nesaf. Diolch.

Diolch, Weinidog. Dwi'n galw ar Peredur Owen Griffiths i ymateb i'r ddadl.

Diolch, Cadeirydd. Hoffwn ddiolch i’r Aelodau sydd wedi cyfrannu i’r ddadl heddiw. Mae wedi bod yn gyfle euraidd i’r Senedd ddylanwadu ar feddylfryd Llywodraeth Cymru cyn iddi gyhoeddi’r gyllideb ddrafft yn ddiweddarach eleni. Gobeithio y bydd y Gweinidog yn ystyried y safbwyntiau a godwyd heddiw.

Diolch i'r holl Aelodau a Chadeiryddion pwyllgorau am eu cyfraniad i'r ddadl, ac ymateb y Gweinidog. Roedd yn amlwg fod yr argyfwng costau byw yn ymddangos fel blaenoriaeth bwysig, gyda llawer o'r Aelodau'n cyfeirio ato. Clywsom gan lawer o gyfranwyr heddiw, ac nid wyf am ailadrodd y dadleuon a'r sylwadau a glywsom, ond y meysydd yn fras oedd iechyd meddwl, addysg, gofalwyr cyflogedig a di-dâl, tâl ac amodau i weithwyr y sector cyhoeddus, seilwaith a gwariant cyfalaf, trafnidiaeth gyhoeddus, mynediad at gyfiawnder, codi refeniw, iechyd a gofal cymdeithasol a thai. Mae'r cwestiynau a godwyd yn niferus, ac nid yw'r atebion yn hawdd. Gobeithio y bydd y ddadl hon yn helpu i grisialu rhywfaint o hynny i'r Gweinidog. Rydym hefyd wedi clywed ymrwymiad y Gweinidog i ymgysylltu, ac rwy'n sicr yn croesawu hynny.

Fel y soniais ar ddechrau'r ddadl hon, nid yw'r materion hyn yn syndod i'r Aelodau. Maent yn sylweddol, yn heriol ac yn gymhleth, ond yr hyn a glywsom gan bobl Cymru oedd yr angen a pharodrwydd i weithredu i wneud rhywbeth am yr anawsterau y maent yn eu hwynebu. Yr hyn sydd ei angen ar y bobl y buom yn siarad â hwy yn fwy na dim yn awr yw i Lywodraeth Cymru wrando ar eu pryderon a thargedu ei hadnoddau'n briodol. Bydd hyn yn ein galluogi i wneud y defnydd gorau o'r hyn sydd gennym. Bydd yn ein galluogi i gael gwasanaethau sy'n gynaliadwy. Bydd hefyd yn ein galluogi i fynd i'r afael â phryderon a blaenoriaethau'r cyhoedd yng Nghymru.

Byddwn yn parhau i godi'r materion hyn gyda'r Gweinidog yn y pwyllgor ar ôl i'r gyllideb ddrafft gael ei gosod gerbron y Senedd yn ddiweddarach eleni, ac rwy'n gobeithio y bydd pwyllgorau eraill yn gwneud yr un peth o fewn eu meysydd pwnc eu hunain.

Hoffwn ddiolch i’r rhai sy’n bennaf gyfrifol am y ddadl heddiw: ein rhanddeiliaid a’r bobl y buom yn siarad â nhw. Maent yn ganolog i'n gwaith ac rydym yn ddiolchgar am eu hymgysylltiad parhaus. Yn olaf, hoffwn ddiolch o galon i'r tîm clercio ac ymchwil sydd yn gweithio yn galed yn y cefndir i hwyluso gwaith y pwyllgor a'n galluogi ni i graffu'n effeithiol ar y Llywodraeth. Diolch yn fawr.

Diolch. Y cwestiwn ydy: a ddylid nodi adroddiad y pwyllgor? Oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Dwi ddim yn clywed gwrthwynebiad. Felly, mi dderbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36. 

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.