Yr eitem nesaf yw datganiad gan y Gweinidog Sgiliau a Gwyddoniaeth ar fand eang cyflym iawn. Rwy’n galw ar y Gweinidog i wneud y datganiad—Julie James.

Diolch, Lywydd. Heddiw, rwyf eisiau rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i chi ar gynnydd Cyflymu Cymru, ynghyd â'n gwaith sy'n dod i'r amlwg i fynd i'r afael â'r ganran fechan olaf o safleoedd nad ydynt yn rhan o'r prosiect na chyflwyno masnachol ac ymagwedd newydd tuag at gyfathrebu a marchnata.

Rwy'n siŵr nad oes angen i mi bwysleisio i’r Aelodau bwysigrwydd cynyddol cysylltedd i gartrefi a busnesau. Mae'r cyfleoedd y mae'n eu cynnig yn ddiderfyn, ac mae arnom angen cynifer o bobl â phosibl i allu cael mynediad ato, ond hefyd i fanteisio i'r eithaf ar y mynediad hwnnw. Ein nod, fel yr amlinellwyd yn ‘Symud Cymru Ymlaen', yw dod â phobl at ei gilydd yn ddigidol drwy gynnig band eang cyflym, dibynadwy i bob eiddo yng Nghymru.

Rydym yn parhau i wneud cynnydd cadarn ar Cyflymu Cymru. Hyd at ddiwedd mis Mehefin eleni, rydym wedi darparu mynediad at fand eang cyflym iawn i dros 610,000 o safleoedd na fyddai wedi gallu cael cyflymderau band eang cyflym iawn heb ein hymyrraeth ni. Heddiw, rwyf hefyd wedi darparu gwybodaeth i'r Aelodau am gynnydd fesul awdurdod lleol. Gadewch imi fod yn glir: mae hynny’n 610,000 o safleoedd ar draws Cymru sydd erbyn hyn yn gallu mwynhau cyflymdra lawrlwytho band eang o tua 66 Mbps ar gyfartaledd o ganlyniad i'r buddsoddiad hwn. Mae hyn yn cymharu â chyflymder cyfartalog o lai na 10 ledled Cymru pan ddechreuasom ar y gwaith hwn yn 2013. Fodd bynnag, mae hwn yn dal i fod yn brosiect cymhleth ac mae gweithredu yn parhau i fod yn heriol. Mae angen i BT Openreach gynnal y momentwm os yw am gyrraedd ei dargedau cytundebol. Mae fy swyddogion a minnau yn monitro cynnydd yn ofalus iawn wrth i'r prosiect symud tuag at gael ei gwblhau.

Fodd bynnag, nid yw hyn yn ymwneud â nifer y safleoedd a chyflymder yn unig. Budd gwirioneddol Cyflymu Cymru fydd sut mae'n gwella bywydau a chefnogi busnesau. Hoffwn rannu dwy enghraifft gyda chi. Mae mam bachgen awtistig wedi dweud wrthym bod ei mab yn defnyddio cysylltedd cyflym iawn i ddefnyddio aps a gwefannau arbenigol ar ei iPad. Mae'n darllen ar ei Kindle ac yn gwneud ac yn cyflwyno ei waith cartref drwy borth ar-lein. Er ei fod yn byw ar aelwyd o bump, mae band eang cyflym iawn yn golygu y gall ddal i fynd ar-lein hyd yn oed os yw pawb arall ar-lein hefyd. Mae entrepreneur yn Sir Conwy, yn y gogledd, sy'n rhedeg busnes pobi cacennau yn defnyddio band eang yn ddyddiol i gyfathrebu â chwsmeriaid, llwytho ei holl ddelweddau yn gyflym i system storio cwmwl, cadw’n gyfredol ar gyfryngau cymdeithasol a dysgu sgiliau newydd o weminarau a thiwtorialau. Mae band eang cyflym iawn wedi ei galluogi i fod yn llawer mwy effeithlon, neilltuo mwy o amser i bobi ac addurno, yn hytrach nag aros i ddogfennau lawrlwytho neu geisio cysylltu â chwsmeriaid.

Fodd bynnag, mae'r broses o gyflwyno wedi cael ei chyfran deg o heriau ac mae Aelodau yn ysgrifennu'n rheolaidd ataf yn gofyn am atebion a diweddariadau ar amrywiaeth o faterion yn ymwneud â'r broses gyflwyno. Roeddwn i'n meddwl y byddai'n ddefnyddiol pe byddwn yn mynd i'r afael â rhai o'r themâu cyffredin hyn. Yn gyntaf, mae cam adeiladu prosiect Cyflymu Cymru i fod i gael ei gwblhau ym mis Mehefin 2017. Fel gyda chontractau mawr eraill o'r maint hwn, bydd wedyn ffenestr chwe mis i Openreach gwblhau unrhyw fewn-adeiladu elfennau cyn dyddiad terfynol eithaf y contract, sef 31 Rhagfyr 2017. Byddwch i gyd yn cofio bod y prosiect yn ymestyn i fis Mehefin 2017 er mwyn caniatáu ar gyfer cynnwys 40,000 o safleoedd ychwanegol. Mae'r estyniad yn dilyn adolygiad y farchnad agored a oedd yn dangos bod nifer y safleoedd yr oedd angen mynd i'r afael â nhw o dan y prosiect wedi cynyddu, er enghraifft, oherwydd safleoedd a adeiladwyd o’r newydd neu pan oedd safle lle’r oedd y rhaglen i fod i gael ei chyflwyno dan gynlluniau cwmnïau telathrebu eu hunain wedi eu hystyried fel bod yn annichonadwy yn economaidd ganddynt.

Yn ail, mae BT yn darparu band llydan ffibr cyflym iawn gan ddefnyddio dau dechnoleg—ffibr i'r cwpwrdd a ffibr i'r safle. Mae ffibr i'r cwpwrdd yn golygu gosod cwpwrdd ffibr ar ochr y ffordd yn agos at gwpwrdd copr presennol a chysylltu'r ddau fel bod y signal band eang yn teithio i'r cartref neu fusnes dros y cebl ffôn copr sy'n bodoli eisoes. Dyma'r dewis symlaf, mwyaf cost-effeithiol a chyffredin, gan ei fod yn galluogi i BT wella band eang ar gyfer safleoedd lluosog ar yr un pryd. Mae ffibr i'r safle yn fwy cymhleth. Mae'n golygu ymestyn cebl ffibr i'r safle ei hun. Mewn llawer o achosion, mae’r ateb ar gyfer pob safle yn benodol ar gyfer y safle hwnnw. Mae hyn yn ychwanegu at y gost, y cymhlethdod a'r amser a gymerir i ddarparu’r gwasanaeth.

Ni all ffibr fod yr ateb ar gyfer pob safle. Bydd y cynllun Allwedd Band Eang Cymru yn parhau i chwarae rhan mewn helpu pobl i gyflawni newid sylweddol yn eu cyflymder band eang, a bydd y daleb gwibgyswllt yn parhau i helpu busnesau i gael y cyflymder y maent ei angen i sicrhau eu bod yn parhau i fod yn gystadleuol. Hefyd, rydym wedi comisiynu Airband Community Internet Ltd i gyflenwi i oddeutu 2,000 o safleoedd busnes gan ddefnyddio datrysiad di-wifr. Mae'r gwaith hwn yn mynd rhagddo ar gyflymder a bydd wedi ei gwblhau erbyn mis Rhagfyr eleni.

Wrth i’r prosiectau Cyflymu Cymru ac Airband agosáu at y terfyn, ni allwn orffwys ar ein rhwyfau. Bydd angen i ni ganolbwyntio ar yr hyn sy'n dod nesaf a sut yr ydym yn mynd i gyrraedd y ganran fechan olaf o safleoedd. Rydym eisoes wedi dechrau gweithio i ddiffinio lle bydd y safleoedd hynny. Ar 9 Medi, cyhoeddwyd ymgynghoriad cyhoeddus i ymgysylltu’n bennaf â'r diwydiant telathrebu i ddeall eu cynlluniau gweithredu. Bydd hyn yn ein galluogi i dargedu safleoedd nad ydynt ar hyn o bryd yn rhan o unrhyw gyflwyno i ymestyn y prosiect Cyflymu Cymru ymhellach gan ddefnyddio £12.9 miliwn o gyllid a gynhyrchir drwy'r lefelau manteisio a ragwelir. Rydym yn gobeithio y gellir defnyddio’r cyllid hwn i ddarparu mynediad band eang cyflym iawn cyn diwedd y contract presennol ym mis Rhagfyr 2017. Bydd yr arian ychwanegol, fodd bynnag, ddim ond yn mynd ran o'r ffordd i fynd i'r afael â'r safleoedd sy'n weddill. Dyna pam yr wyf wedi gofyn i swyddogion edrych ar sut y gall gweithredu barhau i 2018 a thu hwnt.

Mae gwaith eisoes wedi dechrau, gyda chynlluniau i lansio proses bellach o adolygu ffurfiol, manwl y farchnad agored, yn ddiweddarach yn yr hydref. Mae hyn yn ofynnol i fod yn sail i'r asesiad sy'n seiliedig ar dystiolaeth o ble y gall ymyrraeth gyhoeddus ddigwydd dan ganllawiau cymorth gwladwriaethol yr UE. Dim ond ar ôl i ganlyniad yr adolygiad gael ei ddadansoddi y byddwn mewn sefyllfa i gadarnhau pa un a ellir datblygu proses gaffael newydd i ddarparu mynediad ar gyfer safleoedd eraill, a sut y gellir gwneud hynny. Gallai'r gweithgaredd caffael ddigwydd yn ystod 2017 gyda chontract newydd i ddechrau yn gynnar yn 2018. Fodd bynnag, mae angen imi fod yn glir na allwn ddarparu cysylltedd ffibr ar unrhyw gost, gan fod darparu gwerth am arian i bwrs y wlad hefyd yn hanfodol.

Mae gwaith ar y gweill hefyd i ymchwilio i ddewisiadau ariannu yn y dyfodol, gan gynnwys cyllid yr UE. Byddwn yn pwyso ar BT i ryddhau cyllid ychwanegol y mae'n ei gynhyrchu drwy fod pobl yn manteisio ar y cyflwyno presennol o Cyflymu Cymru fel y gallwn ailfuddsoddi’r arian hwn mewn gweithredu yn y dyfodol. Byddwn hefyd yn ceisio cymorth pellach gan Lywodraeth y DU yn ogystal ag edrych ar ein cyllideb ein hunain.

Fel y ddwy enghraifft y soniais amdanynt yn gynharach, rydym eisiau gwneud yn siŵr bod pawb yn gallu gwneud y gorau o'r mynediad sydd ganddynt at fand eang cyflym iawn. Y mis hwn, rydym wedi dechrau rhaglen gyfathrebu ac ymgysylltu rhanbarthol aml-haenog ledled Cymru i godi ymwybyddiaeth o fanteision band eang cyflym iawn i ddefnyddwyr ac i annog y defnydd o'r dechnoleg sydd ar gael iddynt.

Byddwn yn cyflwyno gweithgarwch ym mhob awdurdod lleol yng Nghymru rhwng nawr a Rhagfyr 2017 drwy ddull cyfunol o ddigwyddiadau, cysylltiadau cyhoeddus, ymgysylltu â'r gymuned a hysbysebu. Rydym yn gweithio'n agos gydag awdurdodau lleol i roi pecyn cymorth iddynt i hybu'r defnydd o fand eang cyflym iawn, yn ychwanegol at ein gweithgarwch ein hunain ym mhob ardal.

Yn olaf, rydym yn datblygu ein gwefan ymhellach i gynnwys cyngor personol i gwsmeriaid a defnyddwyr i helpu pobl i wneud dewisiadau mwy gwybodus am eu band eang. Gall aelodau fod yn sicr fy mod yn parhau i fod yn ymrwymedig i gynnig band eang dibynadwy, cyflym i bob eiddo yng Nghymru, bod cynlluniau i fynd i'r afael â'r ychydig y cant olaf eisoes ar y gweill a’n bod yn rhoi rhaglen ar waith i annog defnyddwyr i wneud y mwyaf o’r cyfleoedd y mae’r band eang cyflym iawn hwn yn eu darparu.

A gaf i ddiolch i’r Gweinidog am ei datganiad? Yn naturiol, mater pwysig iawn—band eang cyflym iawn. Mae wedi bod yn destun nifer o sylwadau gan bobl yn fy ardal i. Yn naturiol, rydym ni’n croesawu bod yna gynnydd yn y gwaith gerbron, ac wrth gwrs rydym ni wedi cael darpariaeth gwybodaeth ychwanegol ynglŷn â’r sefyllfa fesul sir yn ogystal. Wrth gwrs, fel y mae’r Gweinidog wedi dweud eisoes, mae’r prosiect yma wedi bod yn hir ac yn gymhleth ac erys sawl her i’w datrys.

Rhai o’r rheini—o edrych ar y tabl o’r ddarpariaeth mynediad i fand eang yn ein gwahanol siroedd ni, rŷm ni’n gweld, yn llefydd fel Ceredigion, mai dim ond 60 y cant o’r tai sydd â mynediad i fand eang yng Ngheredigion. Ym Mhowys, nid yw’r sefyllfa fawr gwell: 65 y cant, yn y fan honno, o dai sy’n cael mynediad i fand eang cyflym iawn. Buaswn i’n gobeithio, pan fydd yr adolygiad yma’n dod i weld faint o waith sydd yn dal i’w wneud—fel rydych chi’n ei ddweud yn fan hyn, yn 2018 ac ymlaen o hynny—y bydd yna adolygiad o’r niferoedd o’r cartrefi yn ein hardaloedd mwyaf gwledig ni sydd yn cael problemau ar hyn o bryd o ran cael mynediad i fand eang, achos mae o’n fater i’w resynu braidd bod y ffigurau yna mor isel yn y siroedd yna, o gysidro bod yna gynnydd da iawn mewn llefydd eraill.

Yn troi at yr ochr fusnes i bethau, yn naturiol, mae’n dda i ddweud, dros y blynyddoedd, fod BT wedi cael arian sylweddol o gronfeydd Ewropeaidd, felly, o ERDF—rhywbeth fel £250 miliwn dros y blynyddoedd. Mae busnes yn deall bod angen buddsoddiad fel yna, ond hefyd beth na all busnes ei weld—y rheini sydd wedi bod yn siarad efo fi, ta beth—ydy bod eu costau nhw fel busnes hefyd wedi dyblu ac yn gallu bod yn uchel iawn, jest er mwyn iddyn nhw gael mynediad i fand eang cyflym iawn. Nawr, rwy’n deall bod hynny, wrth gwrs, y tu allan i unrhyw fuddsoddiad y mae’r Llywodraeth yma’n ei wneud i gynllun Superfast Cymru, ond dyna beth sy’n pryderu busnesau allan yn y fan yna. Rwyf wedi cael sawl cyfarfod dros y misoedd diwethaf ynglŷn ag argaeledd band eang cyflym iawn, a phan mae o’n dod gerllaw, y gost gynyddol i’r busnes—maen nhw’n gorfod talu lot amdano fo. I’r perwyl yna, buaswn i’n gofyn i’r Gweinidog, yn ogystal â’r diweddariad ar y pwyntiau ar sut rydym ni’n mynd i wella’r sefyllfa yng Ngheredigion a Phowys i bobl yn yr ardaloedd hynny, a fyddai’r Gweinidog yn fodlon cyfarfod â rhai arweinyddion busnes sydd wedi bod yn dwyn eu cwynion lleol i mi yn ardal Abertawe, un o’r dyddiau yma, er mwyn i ni allu rhoi sicrwydd i’n busnesau ni sydd yn dibynnu yn gynyddol ar y dechnoleg yma, fod yna sicrwydd am y ffordd ymlaen ynglŷn â’r ddarpariaeth ac ynglŷn â’r costau. Diolch yn fawr.

Diolch yn fawr iawn i chi am y pwyntiau yna. O ran y cyflwyno a’r mater natur wledig, y pwynt am y rhaglen hon yw ei bod yn seiliedig bron yn gyfan gwbl mewn ardaloedd gwledig, neu ardaloedd anfetropolitan, oherwydd mai ymyrraeth y farchnad ydyw. Felly, y pwynt amdano yw, ni chawn ond mynd i le nad yw'r farchnad yn mynd i fynd iddo. Felly, mae'n wireb, rwy'n ofni, nad yw’r farchnad ond yn mynd i ardaloedd poblogaeth uchel ac felly mae'r rhaglen hon yn mynd i ardaloedd poblogaeth is. Felly, gallwch weld o'r cyflwyno mai dyna sut y mae'n gweithio. Mae'r ffigurau hyn ar gyfer yr holl gysylltedd ar draws, a chofiwch fod gennym tua blwyddyn arall i fynd.

Felly, nid dyma’r sefyllfa derfynol; dyma'r sefyllfa o safleoedd wedi’u pasio—dyma’r safleoedd sydd yn bendant â chyflymder lawrlwytho o 30 Mbps neu fwy, ac mae gan y rhan fwyaf ohonynt 66 a throsodd, ond 30 Mbps yw’r torbwynt. Nid yw BT yn cael eu talu am unrhyw safleoedd nad ydynt yn cyrraedd y marc 30 Mbps. Dyna'r targed iddyn nhw. Felly, mae'r broses o gyflwyno band eang yn gyflymach na nifer y safleoedd a basiwyd—mae hyn o ddiwedd mis Mehefin—ac mae hyn oherwydd bod gennym broses drylwyr i brofi bod y safleoedd y maent yn hawlio yn cael y cyflymder yr ydym yn credu y dylent fod yn ei gael mewn gwirionedd. Felly, mae cryn dipyn o oedi yn hynny a siaradais am yr oedi ar ddiwedd y contract tra byddwn yn cael y safleoedd hynny drwodd ac yn y blaen. Mae hon wedi bod yn broses gadarn iawn i wneud yn siŵr bod pobl yn cael yr hyn yr ydym yn talu amdano, ac rydym yn awyddus iawn iddynt gael hynny.

Ar yr un pryd, roeddem yn gwybod erioed nad oedd hyn yn mynd i gyrraedd 100 y cant o safleoedd ar draws Cymru. Rydym i gyd yn ymwybodol o'r tir hardd yng Nghymru ac mae'n ogoneddus ac yn rhan bwysig o’r hyn yr ydym ni, ond y mae, wrth gwrs, yn broblemus o ran telathrebu. Mae'n anodd gosod cebl, nid oes llinell weld ar gyfer polion telegraff a phopeth arall; bydd aelodau yn fwy na chyfarwydd â hynny, nid oes angen i mi ddweud hynny wrthynt. Dyna pam mae gennym brosiect sydd â’r nod o gyrraedd y 4 y cant neu 5 y cant olaf o safleoedd a bydd hynny drwy fethodolegau eraill. Felly, bydd pobl yn ymwybodol—. Rwy'n siŵr bod pob Aelod wedi cael etholwyr yn siarad â nhw am y cynllun Allwedd Band Eang Cymru, er enghraifft. Ceir rhai enghreifftiau da iawn ar draws cefn gwlad Cymru. Ymwelais ag un gyda Kirsty Williams dim ond y diwrnod o'r blaen, lle mae technoleg lloeren ragorol mewn gwirionedd yn cael ei defnyddio i gael cyflymder o hyd at 100Mbps i lawrlwytho a lanlwytho, mewn gwirionedd. Felly, nid yw'n wasanaeth ail ddosbarth mewn unrhyw ffordd; ond nid dyma’r gwasanaeth cebl hwnnw yr ydym yn talu amdano.

Felly, byddwn yn cyrraedd pawb. Y broblem sydd gennym yw nad oes neb eisiau bod yn y flwyddyn olaf. Felly, rydym lle yr ydym. Mae BT yn mynd i gyrraedd y targedau hynny, neu dalu cosb ariannol ddifrifol iawn am beidio â gwneud hynny. Byddant yn eu cyrraedd. Rydym yn eu monitro yn ofalus iawn yn hynny o beth ac, ar yr adeg honno, bydd gennym ddarlun ledled Cymru lle y gallwn dargedu'r adnoddau pellach yr ydym yn eu cael o’r gyfran o enillion o'r contract i’r ychydig safleoedd olaf hynny.

O ran y busnesau, nid ydym yn rheoli'r gost y mae'r bobl ISP yn ei chodi, ond rwy’n annog pob busnes i chwilio o gwmpas, fel yr wyf yn annog pob unigolyn i chwilio o gwmpas. Rwy'n fwy na pharod, os ydych yn dymuno ysgrifennu ataf, i ddod i gyfarfod unrhyw fusnesau sydd â phryderon yn hynny o beth. Mae gennym restr o ISPs sydd ar gael, ac fel y maent yn ei ddweud ar y BBC, mae brandiau eraill ar gael. Ond mae chwilio o gwmpas wir yn fanteisiol i bobl o ran cost y gwasanaeth wedyn.

Hoffwn ddiolch yn gyntaf i'r Gweinidog am y datganiad derbyniol heddiw a'r ffaith bod y prosiect Cyflymu Cymru wedi gwella faint o fand eang ffibr sydd ar gael ar draws Cymru, gan roi budd i drigolion a busnesau fel ei gilydd yn y maes ymyrraeth. Felly, dylai fod croeso i hynny.

Er bod llawer o ddatblygiadau yng nghysylltedd Cymru o ganlyniad i'r prosiect Cyflymu Cymru, mae'r gwerthusiad a gyhoeddwyd yn ddiweddar ar y rhaglen yn amlygu rhai methiannau allweddol y prosiect i dargedu'r ardaloedd yng Nghymru sydd fwyaf angen gwell cysylltedd. Mae Dai Lloyd wedi crybwyll Ceredigion a Phowys ac, wrth gwrs, rwy'n byw ym Mhowys fy hun ac rwy’n gwerthfawrogi’r Gweinidog yn darparu’r enghreifftiau hynny yn ei datganiad heddiw, ond mae gennyf ddigon o enghreifftiau o etholwyr sydd wedi cael profiadau gwahanol. Ond, rwy’n gwerthfawrogi y bydd y Gweinidog yn derbyn hynny ac y bydd hi’n ymwybodol ohono. Mae'n rhaid i mi ddweud fy mod yn falch eich bod wedi ymrwymo i'r ffrwd ariannu newydd i dargedu safleoedd nad ydynt yn rhan o'r broses o gyflwyno. Mae hynny i'w groesawu hefyd.

Mae gennyf ychydig o gwestiynau. Yn gyntaf, a ydych chi’n dal yn ffyddiog y bydd BT yn cyflawni ei rwymedigaethau cytundebol, neu a ydych chi’n disgwyl ailfuddsoddi arian adfachu yn sgil y methiant i fodloni’r rhwymedigaethau cytundebol neu'r targedau? Yn eich datganiad, pan glywais y dyddiad 31 Rhagfyr, 2017, roeddwn wedi fy nychryn braidd gan hynny, ond hoffwn gael rhywfaint o gadarnhad ei fod yn ymwneud â'r elfennau a adeiladwyd i mewn yr ydych yn parhau i weithio drwyddynt, ac nad yw hynny'n unrhyw esgus dros unrhyw lithriad o'r dyddiad Mehefin 2017. Rwy'n siŵr mai dyma yw'r sefyllfa, ond byddai'n ddefnyddiol cael y cadarnhad hwnnw.

Roedd yr adolygiad marchnad agored gwreiddiol a gynhaliwyd gan Mott MacDonald yn nodi 45,000 o safleoedd yng Nghymru na fyddai'n elwa ar y prosiect. Rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno bod nifer o fusnesau yn gwneud penderfyniadau busnes hollbwysig wedi'u seilio ar ragdybiaethau y byddant yn cael cysylltiad band eang cyflym, dibynadwy erbyn dyddiad penodol. Felly, a gaf i ofyn, a ydych chi mewn sefyllfa i ddarparu'r nifer amcanol diwygiedig a chanran yr aelwydydd a busnesau, yn ôl ardal awdurdod lleol, a fydd y tu allan i gwmpas y prosiect? Ac a ydych yn rhagweithiol yn gallu rhoi manylion am yr aelwydydd a’r busnesau hynny a fydd yn bendant ar eu colled, er mwyn iddynt allu gwneud y cynlluniau wrth gefn hynny ac y gallant wneud trefniadau eraill trwy, wrth gwrs, Allwedd Band Eang Cymru a'r cynllun talebau cysylltedd gwibgyswllt?

Rydych hefyd wedi siarad am brosiect ymgysylltu yn ogystal, ynglŷn â manteisio, ond a gaf i eich holi am eich bodlonrwydd, os mynnwch chi, i gael prosiect o ymgysylltu â’r cymunedau hynny sy'n cael eu siomi, ac i egluro'r cynlluniau yr wyf wedi sôn amdanynt, ac yr ydych chithau wedi sôn amdanynt yn eich datganiad hefyd?  Byddwn hefyd yn ddiolchgar pe gallech nodi yn fanwl faes yr oeddwn yn siomedig nad oedd yn y rhaglen lywodraethu, ynghylch sut y gallech fod yn gweithio i ddiwygio'r system gynllunio ar gyfer telathrebu a gwella mynediad y diwydiant telathrebu at asedau sector cyhoeddus i gefnogi buddsoddiad seilwaith pellach a defnyddio rhwydwaith. Rwy’n gwerthfawrogi bod elfennau nad ydynt wedi'u datganoli, ond mae elfennau sydd wedi'u datganoli y mae’r sbardun iddynt gennych chi.

Byddwn hefyd yn ddiolchgar pe gallech esbonio ychydig am sut y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i wella'r sefyllfa o ran marchnata a chyfathrebu a rhoi’r wybodaeth ddiweddaraf i bobl. Mae miloedd o bobl eisiau atebion. Rwy'n cael cannoedd o bobl yn cysylltu â mi dros gyfnod o fisoedd. Roeddwn ychydig yn bryderus pan wnaethoch chi’r elfen farchnata yn fewnol. Rwy’n gwybod, Weinidog, eich bod wedi ysgrifennu ataf yn fanwl ar y pwynt hwn, ac rwy’n gwerthfawrogi hynny, ond efallai y gallech egluro, pan gawsoch yr estyniad i'r contract, pam nad oedd elfen i mewn yno i sicrhau bod disgwyl i Cyflymu Cymru ymdrin â’r gweithredu marchnata hwnnw, neu’r elfen farchnata, os mynnwch chi. Rwyf yn gwerthfawrogi atebion i fy llythyrau, Weinidog, a phan fyddaf yn ysgrifennu atoch, mae ymateb gweddol gyflym o ran gohebiaeth gweinidogol—wythnos neu ddwy—ond roeddwn yn cael ymateb cyflymach o'r blaen, pan oeddwn yn siarad yn uniongyrchol â BT. Felly, dyna'r elfen yr hoffwn ichi roi sylw iddi.

Yn olaf, mae eich cyhoeddiad bod Llywodraeth Cymru bellach yn rhoi mwy o bwyslais ar ysgogi galw ac y bydd yn lansio rhaglen ymgysylltu gyfathrebu o amgylch hynny i'w groesawu’n fawr iawn. Credaf ei bod yn siomedig nad oedd y gyllideb ysgogi galw ond yn cyfateb i tua 0.5 y cant o gyllideb y rhaglen yn gyffredinol. Felly, nawr bod y gwaith o gyflwyno'r prosiect Cyflymu Cymru yn cyrraedd y camau olaf, rwy’n credu ei bod yn hanfodol, wrth gwrs, bod Llywodraeth Cymru yn sicrhau nad yw'r seilwaith yn cael ei adael yn segur—rwy'n siŵr y byddwch yn cytuno â hynny— ond yn cyrraedd ei botensial llawn ar gyfer cwsmeriaid domestig a busnes. Rydych chi, Weinidog, wedi siarad o'r blaen am yr angen i'r diwydiant wella cyfraddau manteisio, ac rwy’n cytuno â chi ar hynny, ond hefyd, wrth gwrs, mae’n iawn bod Llywodraeth Cymru yn elwa ar y nifer sy'n manteisio, yn ogystal, ac rwy’n meddwl y dylech fod yn hyrwyddo manteisio yn frwdfrydig oherwydd mae’n rhaid i ni weld y budd hwnnw yn cael ei ryddhau ar fuddsoddiad y trethdalwyr a sicrhau bod cyfraddau manteisio yn rhagori ar y targed braidd yn gymedrol—byddwn i’n ddweud—o 50 y cant erbyn 2024.

Yn olaf, hoffwn gael diffiniad—

Dyna eich ail 'yn olaf'. [Chwerthin.] Nid ydych yn mynd i osgoi fy nyfarniad llymach drwy geisio mabwysiadu ail bolisi 'yn olaf'.

Y ddau 'yn olaf', yr ‘olaf’ pum eiliad—

Yn gyflym iawn.

Diffiniad o 'cyflym a dibynadwy', os gwelwch yn dda, hefyd, Weinidog

Diolch ichi am y gyfres o gwestiynau a sylwadau, Russell George. Nid yw diwrnod yn gyflawn yn fy swyddfa weinidogol i heb lythyr oddi wrthych chi ar Cyflymu Cymru; felly, rwy’n gwerthfawrogi yn fawr iawn eich diddordeb ar ran eich etholwyr yn y mater hwn. Byddaf yn ceisio rhoi sylw i bob un ohonynt. Y pwynt rhwymedigaethau cytundebol: nid ydym yn dibynnu ar adfachu o ganlyniad i fethiant BT i gael yr arian yr ydym yn sôn amdano. Mae cyfran o’r enillion wedi’i ysgrifennu yn y contract. Felly, os yw cyfraddau manteisio mewn unrhyw ardal lle mae Cyflymu Cymru wedi cyrraedd yn fwy na 21 y cant, rydym yn cael cyfran o’r elw yn ôl o hynny. Felly, dyna’r arian yr ydym yn dibynnu arno. Rwy’n disgwyl i BT fodloni ei rwymedigaethau cytundebol oherwydd bod y contract yn cario cosbau ariannol trwm iddyn nhw os na fyddant yn gwneud hynny. Felly, ni fyddai’n fanteisiol o gwbl iddyn nhw fod yn y sefyllfa honno. Nid yw'r arian yr wyf wedi'i grybwyll yn dod o adfachu, fel yr ydych yn ei alw; mae'n dod o gyfran o enillion sydd wedi’i ysgrifennu yn y contract. Felly, rydym eisoes yn siarad â BT ynghylch y defnydd o’r gyfran o enillion honno a sut y gallwn gyrraedd y safleoedd nad ydynt wedi eu cynnwys ynddi o ganlyniad.

Yn fy natganiad, fe wnes i sôn am adolygiad marchnad agored arall, y byddwn yn ei wneud yn yr hydref, oherwydd, unwaith eto, mae'n ymyrraeth yn y farchnad, felly mae'n rhaid i mi wneud yn siwr nad wyf yn mynd i unrhyw le lle bydd cyflwyno masnachol. Felly, y ffordd orau o wneud hynny yw gofyn i'r cwmnïau masnachol am eu dadansoddiad terfynol o ble y maent yn mynd i fynd iddo, fel y gallwn fynd i'r mannau na all gweithredwyr masnachol eraill eu cyrraedd. Mae'n ddrwg gennyf, roedd yn rhaid i mi ddweud hynna. Rwy’n hyderus y byddwn yn llwyddo i gyrraedd yno.

O safbwynt nodi’r safleoedd hynny yn gynnar, bydd yn gwybod fy mod wedi bod yn gwthio BT am gyfnod sylweddol iawn o amser i ddweud wrthym pa safleoedd y maen nhw’n gwybod yn bendant na fyddant yn eu cyrraedd. Rydym bellach wedi cael tua 1 y cant o'r rheini, ac mae'r wefan yn newid yn araf dros yr wythnos hon a'r wythnos nesaf i adlewyrchu hynny. Bydd rhai o'ch etholwyr, wrth fewngofnodi ar y wefan, yn awr yn cael y neges 'allan o gwmpas'. Byddant hefyd wedyn yn cael rhywbeth i ddweud beth yr ydym yn mynd i'w wneud drostynt. Mewn rhai ffyrdd, nhw yw’r rhai lwcus oherwydd mae'n golygu y gallwn gael atyn nhw yn gyflym, tra bydd y bobl sy'n dal i fod 'o fewn y cwmpas', ond heb unrhyw ddyddiad adeiladu yn gorfod aros tan fis Mehefin 2017 er mwyn i ni weld a fydd BT yn cyrraedd yno. Y rheswm am hynny yw hyn: rydym yn cynnal y prosiect hwn fel prosiect Cymru gyfan. Gall BT fynd i unrhyw safle yng Nghymru y maent yn dymuno a’i gael i 30 Mbps neu fwy, a byddwn yn eu talu am hynny. Felly, nid ydym yn rheoli ble maen nhw’n mynd. Maen nhw’n mynd i ble y gallant gael ato. Mae'n amlwg er eu budd i gyrraedd cynifer o safleoedd ag sy'n bosibl mor gyflym â phosibl oherwydd dyna beth sy’n rhoi eu hincwm iddyn nhw. Felly, fel y mae’r dechnoleg yn newid—ac, yn wir, mae wedi newid dros ddilyniant y contract hwn—. Er enghraifft, mae ailgapasiteiddio—os yw hwnnw’n air—y cypyrddau sydd eisoes yn llawn yn un ffordd iddyn nhw gael mwy o safleoedd yn ymgysylltu hyd at 30 Mbps. Fel yr wyf yn dweud, mae'n bwysig i'r Aelodau sylweddoli pa mor llym yr ydym ynghylch hynny. Nid ydyn nhw’n ei hawlio ac rydym ni’n eu talu. Rydym yn edrych ar y cyflymder ar sail safleoedd sydd wedi’u pasio, a dyna sut y maent yn cael eu talu. Felly, mae'n llym iawn, ac rydym yn ei fonitro'n ofalus iawn, iawn.

O ran y materion cynllunio a symudol, nid yw symudol, fel y gwyddoch, wedi ei ddatganoli i Gymru. [Torri ar draws.] Ydym. Mae aelod y Cabinet dros gynllunio a minnau eisoes wedi cyfarfod a thrafod y materion hyn. Mae gennym swyddogion yn gwneud darn o waith i ni ar yr hyn y gellir ei gyflawni o ran y datblygu a ganiateir, yr hyn y gellir ei gyflawni mewn ymgynghoriad â phethau fel awdurdodau'r parciau cenedlaethol, er enghraifft, ac yn y blaen. Mae cyfyngiadau y bydd pobl eisiau eu gweld. Ond fel bob tro gyda’r pethau hyn, mae'n gyfaddawd: ydych chi eisiau cysylltedd symudol uchel iawn yn eich parc cenedlaethol, neu ydych chi eisiau dim mastiau? Rwy'n ofni na allwch chi gael y ddau beth hynny, felly mater i bobl leol fydd gwneud y dewisiadau hynny. Mater iddyn nhw yw pa un o'r dewisiadau hynny y maent yn dymuno ei wneud, a gallwn ni hwyluso’r dewis hwnnw ar eu cyfer.

O ran cael i bob man â pha gyflymder, bydd yr Aelod yn gwybod bod gan Lywodraeth y DU Fil digidol yn mynd drwy'r Senedd ar hyn o bryd a bod rhwymedigaeth gwasanaeth cyffredinol ynddo. Mae’r rhwymedigaeth gwasanaeth cyffredinol hwnnw ar hyn o bryd yn 10 Mbps, sy'n sylweddol iawn yn is na ble yr ydym ni eisiau bod. Rydym yn pwyso arnyn nhw i godi hynny ac i roi sbardun i mewn iddo. Nid yw’n glir ychwaith pa mor gyffredinol fydd y rhwymedigaeth gwasanaeth cyffredinol. Bydd yr Aelodau'n gyfarwydd â sut mae hynny'n gweithio, er enghraifft, gyda ffonau. Mae swm o arian y bydd y gweithredwr ffôn yn ei dalu i’ch cysylltu chi i linell dir, ac ar ôl hynny disgwylir i chi dalu’r gweddill eich hun. Yn amlwg, nid ydym yn hapus â hynny oherwydd ei fod yn creu anfantais i bobl mewn cymunedau gwledig sydd ymhell oddi wrth unrhyw beth. Felly, rydym yn gwneud llawer o waith i ddeall ganddyn nhw beth yn union y maen nhw’n ei olygu, sut bydd y marciau torri i ffwrdd yn edrych, a’r hyn y gallwn ni fel Llywodraeth Cymru ei wneud i lenwi'r bylchau i bobl. Bydd y bobl sy’n cael eu gadael allan o’r rhwymedigaeth gwasanaeth cyffredinol hwnnw yn amlwg o dan anfantais oni bai ein bod yn gallu llenwi'r bylchau hynny, a dyna i raddau helaeth yr hyn y mae'r arian cyfran o enillion ar ei gyfer.

Yn olaf, o ran eu hymateb, dim ond newydd ddod â hynny yn fewnol yr ydym ni, ac rwy'n ofni bod y tîm yn cymryd ychydig o amser i gael trefn arno. Ond rwy’n eich sicrhau y bydd y cyflymder ymateb yn ôl i fyny i normal—yr wythnos hon rwy’n gobeithio, ond yn fuan iawn. O ran marchnata, fe’i gwnaethom yn fewnol oherwydd ein bod yn awyddus i’w dargedu yn benodol at ardaloedd sydd â chyfraddau manteisio uchel ac at fusnesau sy'n hanfodol i'n heconomi. Roeddem eisiau i'r Aelodau Cynulliad lleol a rhanbarthol fod yn rhan o’r ymgyrch farchnata honno. Oherwydd fel y dywedais, po fwyaf fydd y niferoedd sy'n manteisio, y mwyaf fydd y gyfran o enillion a mwyaf fydd yr arian sydd gennym i ailfuddsoddi yn y rhaglen.

Byddaf yn ceisio gwneud fy sylwadau ychydig yn fwy cryno, rwy’n addo. Yn gyntaf oll, Weinidog y Cabinet, hoffwn ddiolch i chi am eich datganiad cynhwysfawr y prynhawn yma. Yn gyntaf, a gaf i yn ddiffuant longyfarch Llywodraeth Cymru, ar ran fy mhlaid, am eu cyflawniadau eithriadol yn ystod y tair blynedd diwethaf wrth wneud Cymru y wlad sy'n perfformio orau yn y DU, ar ôl Lloegr, o ran darparu band eang cyflym iawn? Rwyf wir yn golygu hynny, ond a gaf i dynnu eich sylw at adroddiad Ymchwil Gymdeithasol y Llywodraeth ym mis Medi eleni, a nododd y diffyg gwelededd ar fusnesau sy'n manteisio ar fand eang cyflym iawn oherwydd absenoldeb data perthnasol? Fodd bynnag, amcangyfrifwyd bod hyn mor isel â 28 y cant ar ôl iddo fod ar gael am chwe mis. Rwy’n credu bod Dai Lloyd mewn gwirionedd wedi crybwyll hyn pan siaradodd â chi yn gynharach. Ac o gofio mai manteisio gan fusnes yw prif sbardun y twf economaidd a ragwelir drwy fand eang cyflym iawn, a all yr Ysgrifennydd nodi pa un a yw’r ddau ddiffyg hyn naill ai wedi cael sylw, neu eu bod yn cael sylw? A allwch chi hefyd roi sylwadau ar y gwahaniaeth mewn gwahanol ardaloedd yng Nghymru? Gall rhywun, i ryw raddau, ddeall fod Powys yn llusgo rhyw ffordd y tu ôl i ardaloedd eraill, er, wrth gwrs, nid yw hyn yn gwbl dderbyniol, ond mae'n anodd iawn deall pam mae Torfaen, un o fy etholaethau, hefyd yn llusgo y tu ôl i ranbarthau adeiledig tebyg .

Iawn, wel, diolch ichi am hynna, a diolch yn fawr iawn i chi am eich sylwadau caredig. Rydym yn falch iawn o'r ffaith ein bod wedi sicrhau bod Cymru yn un o'r arweinwyr mewn cysylltedd digidol ar draws Ewrop, ac mae'n fater o gryn bryder i ni ein bod yn cael pobl i fanteisio ar y buddion gan ein bod erbyn hyn wedi gwario'r arian i’w gyflwyno.

Yn nhermau busnes yn manteisio, un o'r rhesymau pam yr ydym wedi dod â’n marchnata yn ôl yn fewnol yw ein bod eisiau ei dargedu.  BT oedd yn gwneud hynny o'r blaen, ond, yn amlwg, mae wedi ei ddal yn eu cyflwyno masnachol yn ogystal, ac rydym yn awyddus iawn i bwysleisio'r pwynt yr oeddwn yn ei wneud yn gynharach i Dai Lloyd, fod llawer o ISPs ar gael; gallwch chwilio o gwmpas, gallwch gael gwell gwasanaeth ar gyfer eich busnes ac yn y blaen. Ond hefyd, mae ein hymgynghorwyr busnes yn cynnal sesiynau ledled Cymru ochr yn ochr â hyn i ddangos manteision band eang i fusnesau nad yw hyd yn hyn wedi ei gael.

Ac os caf fi adrodd yr hanesyn bach hwn i chi, oherwydd byddwch yn ei werthfawrogi, rwyf yn aml yn cwrdd â phobl sy'n dweud nad oes ganddynt unrhyw beth, ‘Dim ond 1 Mb yr wyf i ei eisiau —os gwelwch yn dda, unrhyw beth', ac rwyf i’n dweud, 'Wel , na, nid ydym eisiau gwneud hynny. Rydym yn awyddus i fynd â chi i’r pwynt lle y gallwch wneud pethau sydd eu hangen ar eich busnes.' 'Na, na, hoffem gael dim ond y gallu i lawrlwytho pethau.' Rwyf bob amser yn defnyddio'r gyfatebiaeth o bobl nad oes ganddynt drydan eisiau digon o drydan i gael bwlb golau yng nghanol eu tŷ, ond, mewn gwirionedd, cyn gynted ag y maen nhw wedi cael y bwlb golau, maen nhw’n sylweddoli faint o bethau eraill y dylent fod wedi gofyn amdanynt a, gan na chafodd y tŷ ei weirio yn y lle cyntaf, mae wedyn yn llawer mwy costus. Felly, mae'n gyfatebiaeth debyg —ni fydd 1 Mb yn rhoi fawr iawn o gwbl i chi; ni allwch gael gwasanaethu cwmwl, er enghraifft, oddi ar 1 Mb.

Felly, beth mae ein cyngor busnes yn awr yn ei wneud yw rhoi rhyw fath o ddewislen i chi o ran pa wasanaeth sydd ei angen arnoch i wneud beth. Felly, wyddoch chi, os ydych yn lleoliad gwesty yng Nghymru, a’ch bod ond eisiau cynnig y gwasanaethau rhyngrwyd hynny sy'n rhoi talebau 2 am 1 i chi ac yn y blaen—mae llawer o gwmnïau sy'n gwneud hynny—oherwydd eich bod eisiau llenwi eich lleoliad ar beth fu hyd yma yn ddyddiau anodd eu llenwi—dydd Mawrth a dydd Mercher, er mwyn dadl—yna, gwych, gallwch wneud hynny. Gallwch fynd ar-lein a gallwch gael pobl i archebu yn y ffordd honno ac yn y blaen, ac mae llawer o bobl yn manteisio ar hynny. Ond, ar ôl i chi lenwi eich gwesty, byddwch yn sylweddoli y bydd y bobl sydd yno eisiau cael teledu ar eu dyfeisiau, byddant eisiau lanlwytho eu lluniau, byddant yn awyddus i ddweud wrth eu ffrindiau pa mor wych ydyw, ac os na allant wneud hynny yn eich ystafelloedd, oherwydd nad oes gennych unrhyw Wi-Fi, oherwydd nad oes gennych ddigon o fand eang i alluogi pobl i fewngofnodi i gyd ar unwaith, yna byddant yn rhoi sylw cas iawn ar TripAdvisor am eich gwasanaeth a byddwch yn dioddef oherwydd hynny. Ac felly yr hyn yr ydym yn ceisio gwneud i bobl ei weld yw’r hyn sydd ar gael iddyn nhw cyn iddyn nhw gael y band eang yn y lle cyntaf, yn hytrach na’u bod yn aros i’w gael ac yna ceisio ei uwchraddio, oherwydd mae hynny’n ddrutach. Felly, dyna ddiben yr ymyrraeth busnes. Dim ond un enghraifft fach yw honna; mae llawer iawn o rai eraill y gallem fynd i mewn iddynt. Felly, dyna beth yw pwrpas y sbardun manteisio. Dyna beth y mae'r marchnata ar ei gyfer, ac mae wedi’i dargedu'n fanwl, a gobeithio y bydd yr Aelodau'n ei weld yn digwydd yn eu hardaloedd nhw, ar eu gorsafoedd radio lleol. Bydd gennym hysbysfyrddau wedi’u gosod ac yn y blaen. Bydd llawer o sefydliadau busnes yn yr ardal yn cael eu gwahodd. Felly, rwy’n gobeithio’n fawr iawn y byddwch yn gweld hynny'n digwydd.

Ac yna, yn olaf, o ran y gwahaniaeth daearyddol, yn eich geiriau chi, byddaf yn ateb hyn eto, er fy mod wedi ei ateb ar gyfer pob Aelod hyd yn hyn. Nid ydym yn rheoli’r contractau ar gyfer ardal awdurdod lleol; rydym yn rheoli'r contract ar gyfer Cymru. Felly, mae’n rhaid i BT gyrraedd y nifer o safleoedd yng Nghymru y mae arnynt eu hangen. Nid oes gennyf unrhyw reolaeth dros ble mae hynny. Nid wyf yn gwybod pam mae hi’n anoddach ei gael yn Nhorfaen, ond gallai fod yn rhywbeth tebyg i fod y pibellau wedi eu blocio, gallai’r cypyrddau fod yn llawn, nid oedd y llinell rhwydwaith ffôn blaenorol wedi bod yn gweithredu ar y cyflymder llawn. Does gen i ddim math o syniad; mae bob math o faterion sy'n codi yn y contract hwn. Nid natur wledig yw'r unig broblem yma; weithiau mae'r strydoedd yn broblem, weithiau mae problemau gyda, wyddoch chi, pob math o rwystrau ac yn y blaen. Ond mae’n rhaid iddynt gyrraedd y nifer o safleoedd ar gyfer Cymru yr ydym wedi'u gosod, ac yna byddwn yn defnyddio’r arian cyfran o enillion i gyrraedd y gweddill. Felly, nid oes gwahaniaeth a yw'r ganran yn Nhorfaen yn is ar hyn o bryd. Ar ddiwedd y weinyddiaeth hon, bydd yn 100 y cant.

Fy nealltwriaeth i, Weinidog, yw nad oedd hwn yn gontract i gysylltu cymunedau gwledig yn unig, oherwydd rwy’n cofio fod man gwan Penylan yn fy etholaeth i yn un o fuddugoliaethau cynnar y contract hwn. Gan nad ydynt bellach yn fy nhrafferthu i ynglŷn â’r mater hwn, gallaf gymryd yn ganiataol eu bod yn awr yn bobl hapus iawn.

Ond yn ddiweddar, ymwelais, gyda'r Pwyllgor Newid yn yr Hinsawdd a Materion Gwledig, â Cheredigion—yn ystod y bythefnos diwethaf—ac roedd ffermwyr yno yn bryderus iawn nad oedd ganddynt fawr o gysylltedd o gwbl, sydd, ar gyfer cymunedau gwledig, yn broblem enfawr. Mae sut mae disgwyl iddynt redeg eu busnes a chyflwyno eu cynigion taliad sylfaenol ar-lein pan nad oes ganddynt mewn gwirionedd unrhyw gysylltiad yn eu cartrefi yn amlwg yn broblem fawr ar gyfer eu busnesau, yn enwedig pan fydd technoleg newydd yn cael ei defnyddio fwyfwy i alluogi ffermwyr i fod yn fwy effeithlon. Er enghraifft, yn Seland Newydd rwy’n deall eu bod yn defnyddio technoleg synhwyrydd mesurydd porfa i archwilio pob blewyn o laswellt ar dir pobl i sicrhau eu bod yn cyfeirio eu hanifeiliaid i’r darn iawn o laswellt. Felly, rydym yn amlwg yn mynd i fod angen y math hwnnw o dechnoleg yn y dyfodol yma yng Nghymru, gyda'r holl heriau a ddaw yn sgil Brexit.

Felly, rwyf braidd yn aneglur pam mae’r ffaith nad yw technoleg ddi-wifr wedi'i datganoli mewn rhyw ffordd yn ein hatal rhag mynnu gyda BT eu bod, yn yr ail gytundeb hwn, yn defnyddio'r cysylltiadau di-wifr sydd ganddynt erbyn hyn, ers iddynt gymryd EE drosodd, oherwydd mae'n hollol glir ei bod yn mynd i fod bron yn amhosibl cysylltu pob fferm anghysbell unigol ym mhob rhan o Gymru, neu mae'n mynd i fod yn hynod ddrud. Does bosib nad yw technoleg ddi-wifr yn mynd i fod yn ffordd llawer mwy effeithlon o wneud hynny. Ond mae technoleg wedi symud ymlaen cymaint yn y pum mlynedd diwethaf, ers i chi lofnodi contract gyda BT, fel ei bod yn ymddangos ein bod mewn perygl o golli cyfle. Nid wnaethoch sôn yn eich datganiad bod rhyngrwyd cymunedol Airband yn darparu atebion di-wifr ar gyfer tua 2,000 o safleoedd busnes. Pam, felly, nad yw'n bosibl i fynnu gyda BT eu bod yn defnyddio atebion di-wifr i gysylltu'r cymunedau mwy anghysbell? Byddai hynny'n eu galluogi i gael eu cysylltu yn llawer cyflymach, ac yn amlwg nid ydynt yn mynd i fod yn gallu rhedeg y busnesau gwledig hyn yn y dyfodol oni bai eu bod wedi eu cysylltu. Felly, byddwn yn ddiolchgar am rywfaint o arweiniad ar hynny.

Felly, ar eich pwynt cyntaf, wrth gwrs nid gwledig yn unig yw hyn, dim ond bod y rhan fwyaf o ardaloedd lle nad oes cyflwyno masnachol yn wledig. Ond rydych yn gywir i nodi lle yn eich etholaeth eich hun lle na fu cyflwyniad masnachol, er, yn rhyfedd, mae triongl yng nghanol Abertawe nad oedd ganddo hynny ychwaith. Ond mae’n rhyw fath o gyffredinolrwydd ei fod, ar y cyfan, lle nad oes crynhoad o boblogaeth.

O ran y ffermwyr, mewn gwirionedd mae Ysgrifennydd y Cabinet a minnau eisoes wedi siarad am gael data am faint o ffermwyr sydd heb eu cysylltu yng Nghymru. Nid yw’r data hynny gennym mewn gwirionedd, oherwydd nid dyna sut yr ydym yn eu casglu, ond rydym yn gwneud darn o waith ar hyn o bryd i gael y data ar union faint o ffermwyr nad ydynt wedi eu cysylltu. Nid oes gennym y data i wybod hynny. Ond byddwn yn dweud hyn: yn gyntaf oll, mae pawb wedi ei gynnwys yn y broses o gyflwyno, ac mae blwyddyn arall i fynd, fel yr wyf wedi ei ddweud, ar gyfer pawb arall. Hefyd, mae gennym y ddau gynllun, y cynllun Allwedd Band Eang Cymru a'r cynllun cysylltedd gwibgyswllt, felly os yw pobl eisiau buddsoddi ynddo yn awr, gallant wneud hynny, ac fe wnawn ni eu helpu. Ceir graddfa symudol o ran faint o arian y bydd Llywodraeth Cymru yn ei roi i’w helpu â hynny, yn dibynnu ar ba welliannau yn eu cyflymder cysylltu y maent yn eu cael.

Rwy’n cydnabod y problemau yr ydych yn sôn amdanynt, ac maen nhw gan bawb, a dyna pam yr ydym am i bobl fanteisio arno. Felly, dyna pam mae gennym y cynlluniau hynny. Rydym hefyd yn gweithio gyda chymunedau i ddod at ei gilydd fel y gallant eu cael fel cynllun cymunedol yn ogystal.

O ran pam nad ydym yn mynnu bod BT yn gwneud hynny, yr ateb syml i hynny yw oherwydd nad yw yn y contract. Roedd yn gontract a gafodd ei dendro a wnaed drwy gaffael Ewropeaidd. Mae'r contract fel ag y mae. Dyna’r hyn y gwnaeth BT dendro amdano. Enillon nhw'r contract. Tendrodd Airband ar gyfer y 2,000 o safleoedd busnes, ac enillon nhw'r contract hwnnw, felly maen nhw’n rhoi eu technoleg i mewn iddo.

Mae ein cynlluniau gwibgyswllt ac ABC, fodd bynnag, yn defnyddio unrhyw dechnoleg sydd ar gael i gyrraedd y safle. Felly, ni fydd y 4 y cant olaf yr wyf bob amser yn siarad amdano yn ôl pob tebyg yn ffibr cebl. Gallai fod, ond mwy na thebyg na fydd—bydd yn fwy na thebyg yn lloeren neu’n dechnolegau digidol eraill. Ni ddylid drysu rhwng hynny â'r broses o gyflwyno 4G a 5G a'r seilwaith symudol, nad ydynt wedi'u datganoli i Gymru. Er fy mod yn cael cyfarfodydd cyson gyda gweithredwyr rhwydwaith ffonau symudol, nid oes gennyf unrhyw bŵer drostynt, felly rydym yn syml ond yn eu hannog i wneud eu gorau ac yn rhoi llawer o bwysau ar Lywodraeth y DU i sicrhau bod gennym signal daearyddol yng Nghymru yn ogystal â signal o ran poblogaeth.

Cwestiynau cyflym ac atebion cyflym a byddaf yn ceisio rhoi cyfle i gymaint â phosibl o'r bobl sydd wedi gwneud cais i siarad. Paul Davies.

Diolch, Lywydd. Fel eraill, rwyf innau hefyd yn croesawu'r ffaith bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo £12.9 miliwn i gyrraedd y ganran fechan olaf o safleoedd. Ond a all y Gweinidog efallai ddarparu rhagor o fanylion ar hyn o bryd ar sut y bydd cyllid mewn gwirionedd yn cael ei ddyrannu ar draws Cymru, o gofio’r pryderon a godwyd gan lawer o fy etholwyr ynghylch y diffyg gweithredu mewn rhai ardaloedd? Gwn fod y Gweinidog wedi dweud heddiw fod y Llywodraeth yn monitro darparu gwasanaethau band eang yn ofalus iawn, ond a all hi ddweud wrthym yn benodol sut y bydd y Llywodraeth yn monitro i wneud yn siŵr bod y gwasanaethau hyn yn cael eu darparu mewn gwirionedd ar amser neu o fewn amserlenni derbyniol? Os nad ydynt yn cael eu cyflawni, rwy’n meddwl bod y Gweinidog wedi cadarnhau yn gynharach y gall y Llywodraeth osod cosbau os nad yw'r gwaith yn cael ei wneud mewn modd amserol a phriodol. Felly, a all hi gadarnhau os yw hi'n credu bod y cosbau sydd ganddi yn ddigonol i sicrhau bod y gwaith yn cael ei wneud mewn modd amserol a phriodol?

Diolch i'r Aelod am y cwestiynau pwysig yna. Cawsom gyfarfod hir yn ddiweddar iawn i drafod rhai o'r materion hyn. Credaf ei bod yn bwysig peidio â chyfuno dau fater gwahanol. Un yw'r 'addewid', os mynnwch chi, oedd yn arfer bod gan BT ar eu gwefan y gallech fod o fewn cwmpas yn y tri mis nesaf. Roedd pobl yn iawn i fod yn anfodlon ar ôl i’r tri mis fynd heibio a hwythau heb eu cysylltu a hynny’n mynd ymlaen am dri mis arall ac yn y blaen. Un o'r rhesymau pam yr ydym wedi dod â’r swyddogaethau hynny yn fewnol yw oherwydd ein bod ninnau hefyd yn anfodlon iawn â hynny. Nid yw hynny'n fater ar gyfer trefniadau cytundebol y contract, fodd bynnag. Fel y dywedais, mae trefniadau cytundebol y contract ar gyfer Cymru yn unig yn yr amser sydd ar gael. Felly, roeddem yn rhoi llawer o bwysau ar BT i roi gwybodaeth briodol i bobl, ac i beidio â rhoi gwybodaeth rhy obeithiol iddynt, er mwyn galluogi, er enghraifft, pobl i wneud trefniadau synhwyrol ynghylch pa un a ddylent fuddsoddi yn y cynllun ABC. Mae'n eich gwylltio i ganfod, ar ôl blwyddyn, eich bod wedi cael gwybod bob tri mis, y byddwch yn cael y cysylltedd, pryd y gallech fod wedi buddsoddi ynddo flwyddyn yn ôl a’i gael, er enghraifft.

Felly, rwyf wedi gwneud y pwyntiau hynny yn rymus i BT ac, er tegwch iddynt, maent wedi newid y wybodaeth. Mae'r wefan yn wahanol iawn erbyn hyn ac yn rhoi gwybodaeth llawer mwy penodol i chi ac nid yw'n rhoi amserlenni rhy obeithiol i chi. Rydym wedi gweithio'n galed gyda nhw i wneud hynny. Ni ddylid drysu o gwbl rhwng hynny â dyddiad terfyn y contract a nifer y safleoedd a basiwyd. Felly, nid oes gennyf unrhyw reolaeth dros ba un a aethant i 32 Gerddi Gwynion ai peidio, yr hyn y mae gennyf reolaeth drosto yw faint o safleoedd yng Nghymru y byddant yn eu cyrraedd. Rwy'n ffyddiog y byddant yn bodloni hynny oherwydd bod cosbau llym am iddynt beidio â gwneud hynny, ond nid oes cosbau treigl yn y contract.

Mae gennym dargedau adolygu chwarterol yr ydym yn edrych arnynt gyda BT ac, oherwydd bod y dechnoleg wedi newid yn ddiweddar, er enghraifft, yn y modd y byddwch yn gwneud i gwpwrdd gael mwy o gysylltedd iddo, rydym yn ystwytho’r targedau hynny o bryd i'w gilydd. Ond, hyd yn hyn, maen nhw ar y targed. Felly, nid oes gennyf amheuaeth. Nid oes gennyf unrhyw reswm i gredu na fyddant yn cyrraedd y targed ddiwedd y flwyddyn nesaf. Mae gennyf bob cydymdeimlad â phobl a oedd yn disgwyl ei gael yn y cyfnod tri mis nesaf ac yna ddim yn ei gael. Doeddwn i ddim eisiau newid y wefan i ddweud, 'Byddwch yn ei gael erbyn diwedd mis Mehefin 2017', oherwydd fy mod yn teimlo nad oedd hynny’n ddefnyddiol iawn ychwaith. Felly, yr hyn yr ydym wedi ei wneud yw gofyn iddynt fod yn besimistaidd iawn am ble y mae pobl arni a rhoi'r wybodaeth honno iddynt. Felly, os bydd yn dweud 'yn y tri mis nesaf', byddent 90 y cant yn sicr o’i gael yn y tri mis nesaf. Rwy'n rhannu rhwystredigaeth yr Aelod am y targedau treigl. Mae gennyf broblemau tebyg yn fy etholaeth fy hun.

Felly, rydym wedi gweithio gyda nhw yn galed iawn i oresgyn rhai o'r problemau hynny, ond nid yw'r rhwymedigaethau cytundebol i gael eu cyfuno â'r materion amseru parhaus hyn, os yw hynny'n gwneud synnwyr.

Hoffwn ddiolch i'r Gweinidog am ei diweddariad heddiw? Heb os bydd hi'n gwybod o’i bag post bod cael mynediad at fand eang cyflym iawn yn bwnc llosg ar gyfer llawer o fy etholwyr yn Nelyn. Nid yn unig y mae hynny'n tynnu sylw at y problemau y mae pobl yn eu cael o ran cael mynediad at y ddarpariaeth a'r darparwr, ond rwy’n meddwl, i mi, mae'n dangos pa mor bell yr ydym wedi symud yn y blynyddoedd diwethaf o ran symud o ystyried band eang cyflym iawn yn rhywbeth moethus i fod yn gyfleustod hanfodol yr ydym yn disgwyl ei gael erbyn hyn, gyda galw yn cynyddu yn unol â hynny. Croesawaf yr ymrwymiad a'r ymyrraeth gan Lywodraeth Cymru i sicrhau bod cymunedau yn gallu neu y byddant yn gallu cael mynediad at fand eang cyflym iawn, ond, gan adleisio’r hyn y mae llawer wedi ei ddweud heddiw, rhan o'r broses yw sicrhau bod darparwyr fel BT yn bodloni eu rhwymedigaeth i gartrefi a busnesau a chymunedau ledled Cymru.

Yn wir, ac mae'r Aelod yn wir yn ohebydd toreithiog ar y pwnc, fel y mae llawer o Aelodau yn y Siambr. Ond, ydi, rwy’n credu ei bod yn bwysig cydnabod y newid diwylliannol sydd wedi digwydd yn ystod y rhaglen hon. Yn 2013, pan ddechreuasom ni'r rhaglen hon, ymhlith y sylwadau mwyaf cyffredin gan bobl oedd, 'O, ni fyddwch fyth yn ei gael atom ni, ac nid ydym ei eisiau beth bynnag. Mae pobl eisiau dod i’—enw lle—‘i ddianc rhag popeth, ac i ddod oddi ar-lein' ac yn y blaen. Roedd hynny’n rhywbeth cyffredin a ddywedwyd wrthym ni, ac erbyn hyn y peth mwyaf cyffredin a ddywedir wrthym yw, ‘Pryd ydw i'n cael y band eang yma?' Felly, mae’r tair blynedd yna wedi gweld newid diwylliannol mawr yn y ffordd y mae pobl yn ei ystyried. Nid ydych yn dod i Gymru i ddianc rhag popeth, rydych yn dod i gael antur, ac rydych eisiau trydar am yr antur wrth i chi ei chael. Ac mae hynny'n wych, ond rydym eisiau cadw i fyny â hynny. Unwaith eto, rwyf eisiau sicrhau Aelodau y byddwn yn cyrraedd pawb. Mae'n anodd i'r bobl sydd ar ddiwedd y rhaglen, ond, fel gyda phob rhaglen, mae rhai pobl ar y dechrau ac mae rhai pobl ar y diwedd. Mae'n rhwystredig os ydych chi ar y diwedd, ond byddwn yn eich cyrraedd chi.

Weinidog, rwy'n ofni bod llawer o bobl ledled Cymru wedi cael llond bol ar aros am hyn. Rydych chi mewn Llywodraeth sydd wedi goraddo am fand eang cyflym iawn ac wedi methu yn llwyr â chyflawni. Roedd hyn yn eich rhaglen lywodraethu [Torri ar draws.] Yr oedd yn eich rhaglen lywodraethu yn ôl yn 2011 y byddech yn cyflwyno band eang cyflym iawn i bob cartref a busnes preswyl yng Nghymru. Rydych chi wedi methu ar hynny, a gallwch feio BT Openreach gymaint ag y dymunwch, ond chi yw'r rhai a roddodd y contract iddynt, chi yw'r rhai sydd wedi newid yr amserlen ddwywaith erbyn hyn o ran cyflawni yn erbyn y contract hwnnw, a chi yw’r bobl sy'n siomi pobl a busnesau Cymru.

A dweud y gwir, Weinidog, nid wyf yn argyhoeddedig, hyd yn oed erbyn diwedd y cyfnod hwn o Llywodraeth glymblaid, eich bod chi'n mynd i gyflawni eich nod, ychwaith. Rydych eisoes wedi dweud yn glir iawn yn eich datganiad heddiw nad ydych yn gallu darparu cysylltedd ffibr ar unrhyw gost, gan fod angen i chi ddarparu gwerth am arian. Rwy’n derbyn bod angen i chi ddarparu gwerth am arian, ond mae hefyd angen i chi roi'r gorau i addo pethau yr ydych chi’n methu â’u cyflawni. Rydych wedi methu cyflawni yn y tymor diwethaf, ac rwy’n amau ​​eich bod yn mynd i fethu eto.

Gadewch i ni atgoffa ein hunain o'r pethau hynny a addawyd. Yn eich rhaglen lywodraethu yn ôl yn 2011, sydd, rwy’n sylwi, Lywydd, wedi ei dileu o wefan Llywodraeth Cymru, dywedasoch y byddai pob cartref a busnes yn derbyn band eang cyflym iawn erbyn diwedd 2015. Yna newidiwyd yr amserlen i 2016, yna fe’i symudwyd i ddiwedd 2017. Erbyn hyn, dylai fod o leiaf 655,000 o gartrefi ac adeiladau busnes ynghlwm i fand eang cyflym iawn, ond nid yw hynny wedi digwydd. Rydych chi wedi dweud yn eich datganiad heddiw nad oes ond 610,000 ohonynt. Felly, yr hyn yr ydych wedi ei wneud yw eich bod wedi newid yr amserlen ymhellach ac ymhellach i’r dyfodol; rwy’n amau ​​y byddwch yn eu symud y tu hwnt i’r etholiad nesaf hefyd, oherwydd nad ydych eisiau i’r etholwyr eich dwyn i gyfrif am y methiannau hyn, ychwaith.

Yr hyn y mae fy etholwyr eisiau ei wybod yw, os nad ydynt yn mynd i gael band eang ffibr, sut ar y ddaear ydych chi’n mynd i fynd i'r afael â'u hanghenion? Pam y dylai fy etholwyr yn rhan uchaf Bae Colwyn ac yn rhannau gwledig Sir Ddinbych ac mewn rhannau eraill o Gonwy, pam y dylent ddioddef methu â chael mynediad at y pethau hyn, sy'n hanfodol ar gyfer yr aelwydydd hynny heddiw os ydynt eisiau cael y fargen orau ar eu biliau cyfleustodau, os ydynt eisiau eu pobl ifanc i wneud eu gwaith cartref a gwneud yr ymchwil sydd ei hangen arnynt i gefnogi eu haddysg? Nid yw’n dderbyniol; mae angen i chi roi eich meddwl ar waith a datrys hyn.

A gaf i ddweud wrth Darren Millar cymaint yr wyf wedi colli ei ddicter cyfiawn; mae wedi bod yn absennol o'r Siambr am beth amser erbyn hyn, felly mae'n braf ei weld yn ôl yn ei anterth. Yn anffodus, mae ychydig yn or-eiddgar yn yr achos hwn, oherwydd credaf ei fod wedi methu, mewn gwirionedd, â gwrando'n ofalus iawn ar fy atebion blaenorol i'r Aelodau. Felly, rwyf am eu hailadrodd. Nid ydym wedi newid yr amserlen, nid ydym wedi newid canlyniad hyn, yr hyn yr ydym wedi ei wneud yw ychwanegu safleoedd yn ystod adolygiadau marchnad agored dilynol er mwyn cyrraedd cynifer o safleoedd yng Nghymru ag y bo modd. Roedd y targedau gwreiddiol ar gyfer 96 y cant o'r safleoedd a oedd wedi eu hadeiladu yng Nghymru yn 2011.Yn amlwg, nid oes rhaid i chi fod yn athrylith i wybod bod safleoedd arall wedi eu hadeiladu rhwng yr adeg honno a nawr. Hefyd, mae'n ymyrraeth yn y farchnad—nid yw’n brosiect seilwaith, ymyrraeth yn y farchnad ydyw. Mae'n rhaid i ni wneud yn siŵr nad ydym ond yn mynd i lle nad yw'r farchnad yn mynd, ac felly mae'n rhaid i ni fynd trwy brosesau adolygu marchnad agored er mwyn ychwanegu safleoedd eraill at hynny.

Yn yr adolygiad marchnad agored cyntaf, nododd nifer o gwmnïau telathrebu, er enghraifft, y byddent yn fasnachol yn cyflwyno i nifer o safleoedd diwydiannol ledled Cymru, a daeth yn amlwg nad oeddent mewn gwirionedd yn mynd i gadw’r addewidion hynny, a dyna pam y gwnaethom gynnal yr ail adolygiad o’r farchnad agored, er mwyn gallu cynnwys y safleoedd hynny. Dyna beth yr oedd yr ail gyfran yn ymwneud ag ef. Rwyf wedi esbonio hynny i Aelodau lawer gwaith; rwy'n hapus i’w esbonio eto.

Nid oes angen i chi egluro eto, hyd yn oed os yw Darren Millar wedi gofyn i chi.

Iawn, Lywydd, mi wnaf ymatal rhag egluro eto, ond rwyf wedi ei esbonio sawl gwaith yn barod.

Felly, nid wyf yn derbyn yr hyn y mae’n ei ddweud. Y peth olaf a ddywedodd, fodd bynnag, yr wyf yn ei dderbyn yn llawn: mae wedi mynd o fod yn rhywbeth moethus i fod yn hanfodol, a dyna pam mae'r Llywodraeth hon yn addo ei gael i bawb. Yr hyn a ddywedais am fand eang ffibr oedd na fyddai pawb yn cael cebl. Dywedais y byddai pawb yn cael band eang cyflym a dibynadwy, ond na fyddai o reidrwydd trwy gebl ffibr, ac mae hynny oherwydd bod technolegau eraill wedi datblygu’n gyflym iawn dros y tair blynedd diwethaf. Soniais am un mewn etholaeth Aelod arall, ac, os byddai Darren Millar yn dymuno fy ngwahodd i'w etholaeth i siarad â’i etholwyr am yr hyn sydd ar gael, byddwn yn hapus iawn i dderbyn y gwahoddiad hwnnw.

Yn olaf, David Rees.

Diolch, Lywydd. Byddaf yn gryno. Weinidog, rydych chi wedi nodi band eang yn yr ardaloedd diwydiannol drwy gontract Airband. A allwch chi gadarnhau nad oes mwy o ardaloedd diwydiannol lle bydd contractau ychwanegol yn ofynnol, sy'n hollbwysig? A allwch chi ddweud wrthym hefyd pa farchnad fydd yn yr ardaloedd diwydiannol hynny ar ôl iddynt gael eu cysylltu, fel y gallwn gyflwyno’r neges i bobl cyn gynted ag y bo modd?

Rydych hefyd wedi siarad am ailalluogi heddiw. Fel y gwyddoch, mae gen i broblem gydag un o'r blychau. A wnewch chi sicrhau bod BT yn darparu digon o allu yn eu cypyrddau fel nad oes angen ailalluogi o fewn y cyfnod byr hwnnw o amser? Mewn gwirionedd, dylent fod yn edrych ar darged capasiti o 50 y cant o leiaf ar gyfer y tai yn y blwch er mwyn sicrhau y gall ddarparu ar gyfer y cymunedau, ac nid gadael i bobl aros a byddant yn dod yn ôl mewn blynyddoedd i ddod pan fydd amser ganddynt, nid pan fydd pobl ei angen.

Diolch. Ar y pwynt olaf, fel yr wyf wedi dweud dro ar ôl tro, mae angen i BT gyrraedd cynifer o safleoedd ag sy'n bosibl mor gyflym â phosibl i gyflawni ei ofynion cytundebol, ac rwy’n gwybod ei fod wedi cynnal adolygiad o'r cypyrddau yr oedd yn eu cynnig yn flaenorol i weld a ellir cynyddu’r capasiti ar hynny. Ac os ydych chi eisiau ysgrifennu ataf eto am gwpwrdd 16, sef yr un yr wyf yn cymryd yn ganiataol yr ydych yn siarad amdano—mae’r Aelod hefyd yn ohebydd toreithiog —rwy’n hapus i gael golwg ar hynny gydag ef eto yn ein cyfarfodydd chwarterol .

O ran contract Airband, ie, yn hollol, byddwn yn ymestyn y marchnata i sicrhau bod busnesau yn ymwybodol ac ar gael a'r holl bethau a grybwyllais wrth David Rowlands yn gynharach, er mwyn iddynt ddeall yr hyn y gall y manteisio ei gael atynt ; byddwn yn gwneud hynny.

Ni allaf warantu mewn gwirionedd yr union funud hon na fydd unrhyw safleoedd diwydiannol yn cael eu hepgor, ond rydym, fel y dywedais, yn edrych ar adolygiad marchnad agored arall yn yr hydref, a dyna fydd y gyfran olaf. Felly, os oes unrhyw rai wedi eu hepgor allan yna, ac rwy’n gobeithio nad oes, byddan nhw'n cael eu cynnwys yn yr adolygiad marchnad agored olaf hwnnw.

Diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet—diolch i’r Gweinidog.