Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau i’r Ysgrifennydd Cabinet. Llefarydd Plaid Cymru, Adam Price.

Diolch, Llywydd. Yr wythnos diwethaf, fel y gwyddom, penderfynodd y Llywodraeth beidio â chefnogi prosiect Cylchffordd Cymru, ar sail y risg y gellid ei ddosbarthu ar y fantolen, ac felly, y byddai iddo oblygiadau mawr i gyllideb Llywodraeth Cymru. Nawr, mae gennyf ddiddordeb yn y broses benderfynu a arweiniodd at yr asesiad hwn mewn perthynas â dosbarthiad y fantolen, gan y gallai hyn godi mewn llu o brosiectau eraill yn y dyfodol. Gwyddom, o ymddangosiad Ysgrifennydd y Cabinet yn y Pwyllgor Cyllid y bore yma, fod ei adran wedi cronni cannoedd o dudalennau o arbenigedd yn y maes hwn gan ei fod wedi codi yng nghyd-destun y model buddsoddi cydfuddiannol.

Mewn perthynas â’r penderfyniad penodol hwn, a all Ysgrifennydd y Cabinet ddweud a yw’r unigolyn a baratôdd y papur ar ddosbarthiad y fantolen, a aeth i’r Cabinet yr wythnos diwethaf, yn rhan o’i dîm? Nid wyf yn chwilio am enw, dim ond ceisio deall cyfrifoldeb adrannol. Felly, a gomisiynwyd y papur dan sylw ganddo ef—gan yr Ysgrifennydd cyllid—neu a oedd yn gwybod ei fod wedi’i gomisiynu? Ac a welodd y papur cyn y cyfarfod yr wythnos diwethaf?

Y Gweinidog arweiniol mewn perthynas â Chylchffordd Cymru, wrth gwrs, yw Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a’r Seilwaith. Fel rhan o’r gwaith diwydrwydd dyladwy ar y cynigion a gyflwynwyd gan y cwmni, roedd swyddogion o fy adran yn rhan o’r gwaith a wnaed ar gyflawni’r diwydrwydd dyladwy hwnnw ac fe wnaethant gyfrannu at yr asesiad a roddwyd at ei gilydd a’i arwain, yn y pen draw, gan Ken Skates.

Soniais am y model buddsoddi cydfuddiannol, ond rwy’n deall o’r hyn a ddywedodd Ysgrifennydd y Cabinet y bore yma, nad yw’n credu bod y mater, a nodwyd fel rhan o’r penderfyniad ynglŷn â Chylchffordd Cymru, yn effeithio ar y dosbarthiad mewn perthynas â’r model buddsoddi cydfuddiannol. A allai ddweud ychydig bach rhagor ynglŷn â pham ei fod yn credu hynny, ac os felly, oni ystyriwyd dull tebyg o weithredu ar gyfer prosiect Cylchffordd Cymru? A all ddweud hefyd a yw’n ymwybodol, yn yr achos hwn, pa un a gysylltwyd ag unrhyw un o’r canlynol am gyngor neu arweiniad o ran dosbarthiad mantolen Cylchffordd Cymru? Fe’u darllenaf yn araf: tîm dosbarthiadau gwariant cyhoeddus Trysorlys Ei Mawrhydi; tîm dosbarthiadau ystadegau economaidd y Swyddfa Ystadegau Gwladol; pwyllgor dosbarthiadau ystadegau economaidd y Swyddfa Ystadegau Gwladol; ac yn olaf, pwyllgor Eurostat ar ystadegau ariannol, cyllidol a mantoli taliadau.

Wel, mae’r rheswm, Llywydd, pam y dywedais wrth y Pwyllgor Cyllid y bore yma nad oeddwn yn credu bod y penderfyniad mewn perthynas â Chylchffordd Cymru yn effeithio’n uniongyrchol ar y model buddsoddi cydfuddiannol y mae Llywodraeth Cymru wedi’i roi at ei gilydd yn fater o amseru yn gymaint ag unrhyw beth arall. Daeth un cyn y llall. Roeddem eisoes wedi datblygu ein model buddsoddi cydfuddiannol. Roeddwn eisoes wedi gwneud datganiad yn ei gylch ar lawr y Cynulliad hwn ac wedi ateb cwestiynau amdano, ac roeddem eisoes wedi gorfod cyflwyno’r model hwnnw i’r Swyddfa Ystadegau Gwladol ac i Eurostat er mwyn bodloni’n hunain nad oedd y ffordd roedd y model buddsoddi cydfuddiannol wedi ei strwythuro yn creu risg sylweddol y byddai’r prosiectau hynny a oedd i’w cynnwys ynddo yn cael eu rhoi ar y mantolenni cyhoeddus yn y pen draw. Gwnaethom hynny, fel y gwyddoch, i raddau helaeth iawn yn sgil profiad Llywodraeth yr Alban, lle bu’n rhaid i’w model cyfatebol ddod o hyd i filiynau lawer o bunnoedd yn uniongyrchol o gyfalaf cyhoeddus yn y pen draw. Felly, mae’r gwaith hwnnw wedi’i gwblhau, ac rydym wedi cael y cyngor hwnnw. Yn hynny o beth, nid wyf yn credu bod yn rhaid ailedrych arno yng ngoleuni prosiect cwbl ar wahân.

O ran cwestiynau manwl yr Aelod ynglŷn â ble y gofynnwyd am gyngor, nid yw’r wybodaeth honno gennyf wrth law. Gwn mai’r wybodaeth a’r cyngor a ddaeth gan y rhai a gymerodd y cyngor hwnnw oedd bod risg sylweddol iawn y byddai Cylchffordd Cymru yn cael ei dosbarthu i’r cyfrifon cyhoeddus, ac y byddai hynny wedi cael effaith mawr iawn ar allu Llywodraeth Cymru i gyflawni’r prosiectau buddsoddi cyfalaf rydym eisoes wedi’u cyhoeddi ac yr ymrwymasom i’w darparu yng Nghymru.

Dywedodd y Prif Weinidog yr wythnos diwethaf na all y Swyddfa Ystadegau Gwladol roi dyfarniad terfynol hyd nes y caiff contractau eu llofnodi mewn perthynas â chynigion y prosiect, ond mae’n wir y gallant roi dyfarniad dros dro ar ddosbarthiad. Rwy’n dibynnu yma, Ysgrifennydd y Cabinet, ar ganllawiau swyddogol y Swyddfa Ystadegau Gwladol ar y broses ddosbarthu, sy’n dweud:

O bryd i’w gilydd, gofynnir i’r Swyddfa Ystadegau Gwladol roi cyngor dosbarthu ar gynigion polisi fel y gall y llywodraeth ddeall sut y byddai’r cynigion hyn yn cael eu trin yn y cyfrifon cenedlaethol… Bydd unrhyw benderfyniad dosbarthu ar sail cynnig polisi sydd bron yn derfynol yn cael ei ystyried yn benderfyniad "dros dro" a bydd yn ddibynnol ar y cynnig yn cael ei roi ar waith fel y disgrifiwyd.

Felly, fy nghwestiwn, Ysgrifennydd y Cabinet, yw hwn: a wnaeth y Llywodraeth, mewn perthynas â’r prosiect hwn, ofyn, nid am gyngor cyffredinol ynglŷn â risg dosbarthiad, ond am ddyfarniad dros dro, fel y nodir o dan adran 6, cynigion polisi’r Llywodraeth, yng nghanllawiau’r Swyddfa Ystadegau Gwladol ar y broses ddosbarthu?

Wel, Llywydd, rwy’n gyfarwydd iawn â’r canllawiau y mae’r Aelod newydd eu darllen, oherwydd mewn perthynas â’r model buddsoddi cydfuddiannol, dyna’n union yw safbwynt y Swyddfa Ystadegau Gwladol. Maent wedi darparu safbwynt cyffredinol i ni na fyddai’r model, fel rydym wedi’i ddatblygu, yn cael ei ddosbarthu ar y llyfrau cyhoeddus yn y pen draw, ond maent yn cadw’r hawl, mewn unrhyw brosiect penodol y byddwn yn bwrw ymlaen ag ef wedyn drwy’r model hwnnw—boed yn Felindre neu Flaenau’r Cymoedd neu beth bynnag y bo—i roi dyfarniad ar wahân i ni mewn perthynas â’r prosiect hwnnw. Felly, y fethodoleg a ddarllennodd Adam Price yw’r union ffordd y mae’r Swyddfa Ystadegau Gwladol yn cyflawni eu busnes.

Roedd y Llywodraeth yn fodlon, Llywydd, o’r cyngor a gawsom, fod y risg o ddosbarthu’r prosiect, fel y’i cyflwynwyd i’r Llywodraeth, i’r llyfrau cyhoeddus yn rhy fawr i ni i fwrw ymlaen ar y sail a nodwyd.

Llefarydd y Ceidwadwyr, Janet Finch-Saunders.

Diolch. Ysgrifennydd y Cabinet, ni chefais ymrwymiad clir gan y Prif Weinidog ddoe mewn perthynas â chynnwys ffrwd glir ar gyfer lleihau tlodi yn y broses o ddiwygio awdurdodau lleol yn y dyfodol. Nawr, mae eich Papur Gwyn yn nodi’r angen i edefyn aur sy’n cysylltu dyheadau ar lefel y gymuned ag amcanion lles ddod yn realiti. Felly, a wnewch chi ymrwymo heddiw i sicrhau bod edefyn aur o ran lleihau tlodi yn cael ei flaenoriaethu yn yr un modd fel realiti yn eich amcanion arfaethedig ar gyfer y ddeddfwriaeth wrth symud ymlaen, gyda chyfeiriad strategol wedi’i nodi’n glir, uchelgais, amcanion a chanlyniadau y gellir eu cyflawni?

Nid wyf yn sicr, Llywydd, fy mod yn dilyn yr hyn y gofynnir i mi ymrwymo iddo yn iawn. Yr hyn y byddaf yn ymrwymo iddo yw hyn: mai awdurdodau lleol yng Nghymru, drwy natur y gwasanaethau a ddarperir ganddynt, yw dewis olaf y wladwriaeth les yn aml wrth ymdrin â phobl y mae eu hamgylchiadau mor anodd fel bod arnynt angen cymorth gwasanaethau digartrefedd, neu adrannau gwasanaethau cymdeithasol neu adrannau iechyd y cyhoedd, hefyd. Felly, ymddengys i mi fod edefyn aur yn bodoli eisoes o ran yr hyn y mae’r awdurdodau lleol yn ei wneud i sicrhau eu bod yn darparu gwasanaethau ar gyfer y rhai sydd eu hangen fwyaf.

Fy ymagwedd i tuag at lywodraeth leol, Llywydd, yw’r un a nodir yn y Papur Gwyn. Fy nod yw darparu blwch offer newydd, adnewyddedig ac estynedig i bob awdurdod lleol yng Nghymru er mwyn iddynt gael set fwy o bosibiliadau y gallant eu defnyddio yn y ffordd sy’n diwallu eu hanghenion a’u hamgylchiadau lleol orau. Ac yna, mae’n rhaid i ni fod yn fwy parod nag y buom yn y gorffennol i ganiatáu iddynt wneud y penderfyniadau hynny, i fod yn atebol amdanynt i’w hetholwyr lleol, ac i allu ymateb i’r amgylchiadau sy’n eu hwynebu ac sydd agosaf atynt yn eu hardaloedd eu hunain.

Diolch. Wrth gwrs, bydd yr edefyn aur hwn—eich geiriau chi, nid fy rhai i—yn gofyn am gydweithio agos rhwng cynghorau cymuned, awdurdodau lleol a chyrff cyhoeddus eraill, byrddau gwasanaethau cyhoeddus ac unrhyw drefniadau rhanbarthol, ac efallai y bydd y broses o ddiwygio yn gofyn am ad-drefnu’r byrddau gwasanaethau cyhoeddus. Mae eich Papur Gwyn yn argymell eu bod yn cydweithredu, neu hyd yn oed yn uno ar draws ffiniau byrddau iechyd lleol. O ystyried bod y cynigion ar gyfer pwyllgorau ardaloedd cymunedol bellach wedi cael eu diddymu, nid oes llawer o sôn am fyrddau gwasanaethau cyhoeddus yn asesiad effaith rheoleiddiol y Bil blaenorol. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, pa ddadansoddiad a wnaethoch o ran prisio newidiadau o’r mathau hyn wrth symud ymlaen?

Wel, Llywydd, wrth gwrs, bydd costau a manteision y cynigion y byddwn yn eu cyflwyno yn cael eu nodi yn yr asesiad effaith rheoleiddiol i gyd-fynd â’r Bil llywodraeth leol a gyhoeddwyd gan y Prif Weinidog yn rhan o raglen yr ail flwyddyn pan wnaeth y datganiad deddfwriaethol yr wythnos diwethaf. A cheir asesiad effaith rheoleiddiol newydd a fydd yn adlewyrchu’r set o argymhellion a fydd wedyn gerbron y Cynulliad. Credaf fod yr Aelod yn gwneud pwynt pwysig ynglŷn â byrddau gwasanaethau lleol, ac mae’n iawn i nodi’r ffaith y bu diddordeb yn yr ymgynghoriad o ran y ffordd y byddem efallai’n adlinio byrddau gwasanaethau cyhoeddus fel y gallant gyd-fynd yn well â’r set newydd o amgylchiadau gyda mwy o bwyslais ar weithio rhanbarthol ac ati fel y nodwyd yn y Papur Gwyn. Ac rwy’n bendant yn bwriadu mynd ar drywydd rhai o’r safbwyntiau a ddaeth i’r amlwg o’r ymgynghoriad, ac edrych ar fyrddau gwasanaethau cyhoeddus yng nghyd-destun y trefniadau newydd hyn.

Diolch unwaith eto. Wrth gwrs, disgwylir y bydd gwariant awdurdodau lleol ar weinyddu canolog yn codi £11 miliwn eleni, tra bydd gwariant ar ffyrdd a thrafnidiaeth yn gostwng £2.73 miliwn, a’r gwariant ar lyfrgelloedd, diwylliant, treftadaeth, chwaraeon a hamdden yn gostwng bron i £4 miliwn. Mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi bod yn dweud pethau mawr ynglŷn â llywodraeth leol symlach, ond mae’r ffigurau hyn yn awgrymu mwy o fiwrocratiaeth. Nid yw blynyddoedd o ansicrwydd ynglŷn â diwygio ac ad-drefnu wedi helpu o gwbl. Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch awgrymu pam y disgwylir i’r costau hyn godi mor sylweddol, ac a wnewch chi ymrwymo i sicrhau cyllidebu cadarn a chyfrifol yn y maes hwn?

Wel, Llywydd, y cyfraniad unigol mwyaf i’r cynnydd yn y ffigur o £11 miliwn yw’r ffigur gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Conwy, a thynnodd yr Aelod fy sylw at hynny, wrth gwrs, yn y Siambr y mis diwethaf. I raddau, mae rhai materion dosbarthu yn sail i’r ffigur—pethau’n cael eu dosbarthu mewn ffordd wahanol.

Nid wyf wedi cyfarfod ag unrhyw arweinydd awdurdod lleol, Llywydd, nad yw’n dweud wrthyf pa mor awyddus ydynt i geisio lleihau faint o arian a wariant ar y swyddogaethau hynny er mwyn rhyddhau arian ar gyfer y rheng flaen. Y gwir amdani, fel rwyf wedi’i ddweud yma yn y gorffennol, ac fel yr ailadroddais wrth drysoryddion awdurdodau lleol unwaith eto yr wythnos diwethaf, yw eu bod yn wynebu adegau hyd yn oed yn fwy anodd i ddod. Bydd y gyllideb sydd ar gael i’r Llywodraeth hon yn lleihau y flwyddyn nesaf, a’r flwyddyn wedyn, ac eto’r flwyddyn ar ôl hynny, ac nid oes dianc rhag y ffaith y bydd y gostyngiadau hynny’n effeithio ar ein gallu i ariannu ein partneriaid i wneud yr holl bethau yr hoffent eu gwneud hefyd. Felly, mae llywodraeth leol yn deall yn dda iawn beth yw’r cymhelliant a’r ysgogiad i awdurdodau lleol wasgu cymaint o arian ag y gallant o wasanaethau ystafell gefn, gan rannu trefniadau gweinyddol, a bod yn fwy effeithlon o ran y ffordd y maent yn cynhyrchu gwasanaethau cymorth, a bydd y diwygiadau hynny y byddwn yn eu cyflwyno yn eu cynorthwyo i wneud hynny.

Llefarydd UKIP, Gareth Bennett.

Diolch, Llywydd. Gweinidog, rydych newydd fod yn siarad am y diwygiadau arfaethedig i lywodraeth leol. Credaf mai un o’r materion sydd wedi dod i’r amlwg, o’r hyn rydych wedi’i ddweud wrthym hyd yn hyn, yw thema lleoliaeth yn erbyn yr angen am ffyrdd systematig a gorfodol o weithio, i ddefnyddio eich ymadrodd chi. Mewn geiriau eraill, mae arnom angen i gynghorau allu gweithredu yn eu ffordd eu hunain i ryw raddau, ac mae’n rhaid iddynt gydymffurfio â safonau ar gyfer Cymru gyfan mewn rhai meysydd. Cododd mater yn ddiweddar yn Lloegr ynglŷn ag a allai neu a ddylai cyngor fod wedi gwahardd y wasg o gyfarfod. Nawr, ceir problem yng Nghymru o ran amrywioldeb darllediadau teledu o gyfarfodydd cynghorau, felly pa mor bell y byddwch yn mynd ar drywydd gorfodi gwaith systematig a gorfodol yn y maes hwn?

Diolch, Llywydd. Wel, bydd Gareth Bennett yn ymwybodol—rwy’n gwybod, am ei fod wedi codi hyn gyda mi o’r blaen—fod ein Papur Gwyn yn gwneud cyfres o gynigion a fydd yn rhoi mwy o rwymedigaethau ar awdurdodau lleol i ddarlledu eu trafodion ac i sicrhau bod eu trafodion ar gael i’r cyhoedd. Rwy’n credu bod y rhannau hynny o’r Papur Gwyn wedi cael croeso, yn gyffredinol, yn yr ymgynghoriad. Rydym wedi dibynnu, i raddau, ar anogaeth yn y maes hwn yn y gorffennol. Bydd y Bil llywodraeth leol yn rhoi cyfle inni ddeddfu er mwyn sicrhau bod y safonau sy’n gwneud llawer iawn o’n cynghorau yn hygyrch ac yn agored ar gael ym mhob un ohonynt.

Ie, diolch am hynny. Yn sicr, credaf fod y dull o annog yn gyntaf yn ddoeth, er y byddai angen gorfodi, ar ryw bwynt, yr hyn a gyflwynwyd gennych o bosibl. Felly, yn arwain ymlaen o hynny, mae’r cwestiwn ynglŷn â phryd y dylech ymyrryd mewn achosion os yw cyngor yn mynd i anawsterau. Er enghraifft, mae sgandalau cyflog hirfaith wedi bod mewn llywodraeth leol yng Nghymru dros y blynyddoedd diwethaf, ac mae o leiaf un ohonynt yn dal i fynd rhagddo. Nawr, nid wyf am i chi roi sylwadau ar unrhyw achosion penodol, ond yn gyffredinol, a oes rôl i chi ymyrryd mewn achosion lle y ceir problemau hirdymor, nad ymddengys eu bod yn cael eu datrys ac sy’n tueddu efallai i ddwyn anfri ar lywodraeth leol?

Wel, Cadeirydd, ceir gweithdrefnau sydd—yn gwbl briodol—yn rheoli’r ffordd y gall Gweinidogion Cymru ymyrryd pan fydd pethau’n mynd o chwith mewn llywodraeth leol. Mae hynny’n aml yn dibynnu ar gyngor gan y rheoleiddwyr, gan gynnwys Swyddfa Archwilio Cymru, a lle rydym wedi gorfod ymyrryd, lle bu methiant mewn adrannau addysg neu fethiant mewn adrannau gwasanaethau cymdeithasol, credaf fod y protocolau hynny a’r ffyrdd hynny o wneud pethau wedi bod yn effeithiol ar y cyfan. Maent wedi ein galluogi i nodi’r mannau lle mae angen ymyrraeth, ac yn bwysig iawn, maent yn cynnwys llwybr allan o ymyrraeth hefyd. Felly, lle y gall awdurdodau lleol ddangos eu bod wedi datrys y problemau a nodwyd, gallwn gamu’n ôl a’u galluogi i barhau â’r cyfrifoldebau hynny, ac rydym yn gweld hynny’n digwydd yn llwyddiannus ar lefel gwasanaethau unigol. Ac yn achos Ynys Môn, yn achos y cyngor yn ei gyfanrwydd, adferiad llwyddiannus gan yr awdurdod lleol hwnnw. Yr hyn a ddywedwn wrth Gareth Bennett yw y credaf ei bod yn bwysig iawn dysgu gwersi o hynny, a lle mae gennym enghreifftiau eraill lle’r ymddengys bod prosesau’n parhau am ormod o amser a lle mae’n anodd cyrraedd penderfyniad, yna mae angen inni edrych yn ôl ar hynny a gweld a oes angen tynhau’r prosesau hynny, lle maent yn dibynnu ar allu Llywodraeth Cymru i ymyrryd, er mwyn sicrhau bod yr amgylchiadau hynny’n glir ac na ellir eu hosgoi.

Ie, diolch. Rydych wedi cyfeirio at Ynys Môn fel enghraifft lle y cafodd y broblem ei datrys, a chredaf eich bod yn iawn i edrych ar enghreifftiau o’r gorffennol a lle y llwyddodd Llywodraeth Cymru, i edrych ar hynny fel ffordd o ymdrin ag achosion a ddaw ger eich bron yn y dyfodol. Nawr, unwaith eto, mae hyn braidd yn anodd gan nad wyf am gyfeirio at achos penodol, ond os oes achos lle mae anghydfod cyflog wedi cael llawer o sylw yn y newyddion a’i fod wedi bod yn mynd rhagddo ers pedair blynedd, a fyddai’r pwynt pedair blynedd yn tueddu i fod o ddiddordeb i chi fel pwynt lle y gallai fod angen i chi ymyrryd yn yr achos damcaniaethol hwnnw?

Wel, Llywydd, credaf y byddwn yn ei roi fel hyn: hyd yn oed mewn achos o’r fath, byddai set o reolau’n cael eu dilyn, a byddwn yn awyddus i sicrhau o safbwynt Llywodraeth Cymru fod y llyfr rheolau, fel y mae heddiw, yn cael ei ddilyn yn fanwl gywir. Y sicrwydd roeddwn am ei roi i’r Aelod wrth ateb ei ail gwestiwn yw pan ddaw’r mater hwnnw i ben, yr hyn yr hoffwn ei wneud yw ailedrych ar y broses gyfan i weld a ydym yn credu bod y llyfr rheolau, fel y gweithredodd, yn gymesur â’r mater roedd yno i’w ddatrys. Ac os teimlwn, yng ngoleuni’r profiad hwnnw, fod angen diwygio’r llyfr rheolau, a rhoi set newydd o drefniadau ar waith sy’n sicrhau bod ymyrraeth yn bosibl mewn ffordd amserol ac sy’n caniatáu i faterion gael eu datrys, dyna’r set o wersi y gobeithiaf allu eu dysgu o’r profiad hwnnw.