Symudwn yn awr at ddatganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth ar gysylltu Cymru, ymagwedd strategol at drafnidiaeth, ac rwy’n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Thrafnidiaeth i wneud y datganiad. Ken Skates.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae gan drafnidiaeth ran ganolog i'w chwarae i wella ffyniant Cymru, gan gysylltu pobl, cymunedau a busnesau â swyddi, cyfleusterau, gwasanaethau a marchnadoedd. Mae ganddi swyddogaeth allweddol i sicrhau cymunedau cydlynol a bodloni ein nodau lles 'iachach' a 'mwy cyfrifol' drwy ddewisiadau pobl a newid moddol at ddulliau teithio mwy cynaliadwy, gan gynnwys trafnidiaeth gyhoeddus, beicio a cherdded.

Mae Deddf Trafnidiaeth (Cymru) 2006 yn rhoi dyletswydd arnom ni i ddatblygu polisïau i hyrwyddo ac annog cyfleusterau a gwasanaethau trafnidiaeth diogel, integredig, cynaliadwy, effeithlon ac economaidd i Gymru, o Gymru ac o fewn Cymru. Mae’r polisïau hyn wedi'u nodi yn strategaeth drafnidiaeth Cymru, ynghyd â sut y mae Llywodraeth Cymru yn bwriadu cyflawni'r polisïau hyn. Cyhoeddwyd y strategaeth gyfredol yn 2008 a chafodd ei hadolygu yn 2013, pan benderfynwyd bod y polisïau a’r ymyriadau o fewn y strategaeth yn dal i fod yn berthnasol ac yn briodol i ddiwallu anghenion trafnidiaeth pobl Cymru. Yn fwy diweddar, fodd bynnag, mae nifer o ddatblygiadau allweddol o ran polisïau a deddfwriaeth wedi digwydd yng Nghymru, sy’n golygu bod angen inni ailedrych ar y strategaeth i sicrhau bod ein polisïau a'r camau a gymerwyd i wella trafnidiaeth yng Nghymru yn dal i gyfrannu’n gadarnhaol at ddarparu ffyniant i bawb.

Mae rhaglen lywodraethu Llywodraeth Cymru yn nodi sut y bydd y Llywodraeth yn darparu mwy o swyddi, a swyddi gwell, drwy economi gryfach, decach, yn gwella ac yn diwygio ein gwasanaethau cyhoeddus, ac yn adeiladu Cymru unedig, gysylltiedig a chynaliadwy. I gefnogi ein rhaglen lywodraethu, sy'n nodi’r prif ymrwymiadau y byddwn yn eu cyflawni rhwng nawr a 2021, mae ein strategaeth genedlaethol yn dwyn ynghyd ymdrechion y sector cyhoeddus cyfan tuag at genhadaeth ganolog y Llywodraeth hon o ddarparu ffyniant i bawb. Bydd y rhaglen lywodraethu a'r strategaeth genedlaethol yn ein helpu i fanteisio i'r eithaf ar ein cyfraniad at y nodau llesiant cenedlaethol sy'n ofynnol o dan Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Mae angen inni hefyd ystyried y bydd Deddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 yn dod i rym, ac yn arwain at dargedau statudol i leihau carbon ac allyriadau yng Nghymru; yma, trafnidiaeth yw’r trydydd sector mwyaf o ran allyriadau, ac mae’n gyfrifol am tua 13 y cant o allyriadau carbon yng Nghymru.

Mae’r galw am berchnogaeth a defnydd o gerbydau preifat yn parhau i gynyddu. Cerbydau preifat yw’r grym mwyaf o hyd ar gyfer teithiau ac i gludo nwyddau. Yn wir, mae 85 y cant o’r teithiau sy’n cael eu gwneud yng Nghymru yn digwydd mewn ceir, ac mae teithiau mewn bysiau ac ar y rheilffyrdd yn gyfrifol am tuag 8 y cant yr un. Cerdded yw’r modd uchaf a ddewiswyd ar gyfer y daith i ysgol gynradd, a theithio mewn bysiau yw’r uchaf ar y lefel uwchradd. Rhagwelir y bydd y galw am drafnidiaeth gyhoeddus a phreifat yn cynyddu’n sylweddol dros y 10 mlynedd nesaf. Mae'r rhagolygon yn dangos cynnydd o 150 y cant o leiaf yn y galw am y moddau trafnidiaeth gyhoeddus a cherbydau preifat erbyn 2030. Mae’r effaith bosibl ar ein hamgylchedd, ynghyd ag iechyd a lles pobl, yn golygu bod angen inni fireinio ein dulliau polisi sy'n ein galluogi i ymdrin yn well â’r heriau y mae angen inni roi sylw iddynt yn y degawd i ddod.

Mae cyfrifoldebau newydd o ran cofrestru gwasanaethau bysiau lleol, trwyddedu tacsis a cherbydau hurio preifat, a sefydlu swyddfa’r comisiynydd traffig yma yng Nghymru, yn realiti newydd, ynghyd â chyfrifoldebau ychwanegol i reoli gwasanaeth rheilffyrdd Cymru; disgwylir i hynny ddigwydd yn gynnar yn 2018. Felly, nid yn unig y mae angen i’n strategaeth drafnidiaeth adlewyrchu’r realiti hwn, ond mae angen ei fframio yng nghyd-destun y Deyrnas Unedig yn gadael yr Undeb Ewropeaidd, a manteisio ar y cyfleoedd y gellir eu hennill drwy fasnachu yn yr economi fyd-eang newydd, a harneisio datblygiadau technolegol yn y sector trafnidiaeth wrth ddatblygu cerbydau ag allyriadau isel iawn, cerbydau ymreolus a thechnolegau newydd eraill. Mae angen inni gynllunio offer i’n galluogi i fanteisio i'r eithaf ar y cyfleoedd hyn.

Ac felly, rwy’n falch o gyhoeddi y caiff ein canllawiau arfarnu newydd ar gyfer trafnidiaeth yng Nghymru eu cyhoeddi yfory; bydd y rhain yn ei gwneud yn haws i gynllunwyr trafnidiaeth ddatblygu a gweithredu ymyriadau sy'n diwallu anghenion trafnidiaeth pobl sy'n byw yng Nghymru yn well. Bydd y canllawiau hyn yn hollbwysig i lwyddiant y tair rhaglen metro, ac i gyflawni prosiectau trafnidiaeth allweddol megis ar yr M4 ac ar hyd coridor yr A55, a’r A40 yn y gorllewin. Rwy’n ystyried yr holl ffactorau hyn wrth ddatblygu strategaeth drafnidiaeth newydd Cymru, ac rwy’n cynnig dull dwy haen, sy'n cynnwys datganiad polisi cyffredinol wedi’i ategu gan nifer o ddatganiadau polisi thematig. Bydd y datganiad cyffredinol yn nodi ein nodau a'n hamcanion ehangach ar gyfer y rhwydwaith trafnidiaeth yng Nghymru. Bydd yn ymdrin â sut rydym yn bwriadu ystyried newidiadau ac, yn hollbwysig, agenda polisi ehangach y Llywodraeth o ran cynllunio defnyddio tir, cyflenwi gwasanaethau cyhoeddus, lliniaru newid yn yr hinsawdd ac addasu iddo a datblygu cynaliadwy.

Rwy’n cydnabod y bydd strategaeth drafnidiaeth uchelgeisiol yn golygu bod angen newid radical i bolisïau defnyddio tir, cynllunio a darparu gwasanaethau; mae’r cynllun gweithredu economaidd yn nodi hynny. Efallai y bydd angen llawer o uchelgais i daro’r targed i ddatgarboneiddio 80 y cant erbyn 2050, a bydd yn dibynnu ar y llwybr y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddilyn i gyrraedd y targed hwn. Bydd y dull dwy haen hwn yn caniatáu inni fabwysiadu dull mwy deinamig, ymatebol a blaengar drwy gyflwyno datganiadau polisi newydd neu fireinio polisïau presennol yn y dyfodol i ymateb i dechnolegau a blaenoriaethau newydd.

Rwy’n cynnig y bydd strategaeth trafnidiaeth Cymru yn agwedd fwy hyblyg at ddatblygu polisïau a gosod amcanion, gan ganolbwyntio ar ganlyniadau ac yn gallu cael ei mireinio i adlewyrchu amgylcheddau newydd a rhoi sylw i flaenoriaethau newydd, fel ein hawydd i wella hygyrchedd a chynhwysiant ar y rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus. Flwyddyn yn ôl addewais weithio gyda grwpiau cydraddoldeb i ddatblygu amcanion seiliedig ar ganlyniadau gyda’r bwriad o wella hygyrchedd a chynhwysiant, ac rwy’n falch o ddweud, heddiw, fy mod wedi cyhoeddi datganiad sefyllfa polisi, sy'n nodi chwe amcan seiliedig ar ganlyniadau er mwyn gwella hygyrchedd a chynhwysiant y rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus yma yng Nghymru. Cafodd yr amcanion hyn eu datblygu gyda chymorth sefydliadau sy'n cynrychioli buddiannau pobl anabl yng Nghymru, ac rwy’n siŵr y byddant yn cyfrannu’n gadarnhaol at hyrwyddo cyfle cyfartal i bawb sy'n byw yng Nghymru. Bydd y safbwynt polisi hwn yn un o gonglfeini ein strategaeth drafnidiaeth newydd. Rwy’n hyderus y bydd y strategaeth ddiwygiedig, ynghyd â’n ffordd newydd o weithio i ddarparu trafnidiaeth gynaliadwy sydd o fudd i holl bobl Cymru, yn cyfrannu’n sylweddol at gyflawni ein hamcanion o ddarparu ffyniant i bawb.

Yn ddiweddarach y mis hwn, byddaf yn lansio ein diweddariad am y cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol, a gyhoeddwyd ym mis Gorffennaf 2015. Mae'r cynllun, er nad yw’n ddogfen bolisi, yn nodi sut yr ydym yn cynnig cyflawni'r canlyniadau a ddisgrifir yn ein strategaeth drafnidiaeth Cymru. Yn dilyn ceisiadau gan Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau, a’u barn am ba mor aml y dylid diweddaru'r cynllun, rwyf wedi cytuno â’u hargymhelliad o adolygiad blynyddol. Mae’r fersiwn hwn wedi'i ddiweddaru o'r cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol yn darparu gwybodaeth am y cynnydd a wnaethpwyd ers 2015, y cynlluniau newydd a fydd yn ymddangos yn y rhaglen am y tair blynedd nesaf, ac mae hefyd yn amlinellu’r rhaglen a ddarperir, ei chostau a’i ffynonellau cyllid. Fel yn achos cynllun 2015, mae’r rhaglen yn un uchelgeisiol ac mae’n cynnwys ymyriadau pwysig fel cyflwyno'r cysyniadau metro yn y gogledd-ddwyrain, yn y de-orllewin ym Mae Abertawe ac yng ngorllewin y Cymoedd. Mae symudiad clir hefyd at ymgymryd ag ymyriadau llai, mwy fforddiadwy a fydd yn dal i allu cael effaith fawr a thargedu mwy o gymunedau, fel y rhaglen mannau cyfyng i ymdrin â thagfeydd ar y ffyrdd a gwella dibynadwyedd gwasanaethau bysiau.

Mae mathau cynaliadwy o drafnidiaeth yn amlwg yn ein rhaglen hefyd—targedu gorsafoedd rheilffordd newydd, gwella gwasanaethau bysiau a rheilffyrdd a hybu cerdded a beicio a datrysiadau trafnidiaeth integredig. Mae strategaeth newydd, pecyn arfarnu trafnidiaeth ar newydd wedd a chynllun cyflenwi blynyddol yn fan cychwyn da i ddarparu system drafnidiaeth fodern a chynaliadwy i Gymru.

Diolch. Russell George.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Ysgrifennydd y Cabinet, a gaf i roi croeso cyffredinol i ddiweddaru strategaeth trafnidiaeth Cymru Llywodraeth Cymru? Rwy’n meddwl ei bod yn briodol i ddiweddaru’r strategaeth er mwyn ystyried pwerau newydd a deddfwriaeth ddiweddar. Rwyf hefyd yn cytuno bod seilwaith trafnidiaeth di-dor yn allweddol i dwf economaidd. Wrth gwrs, ers blynyddoedd rydym ni wedi clywed sôn am ffordd liniaru'r M4, ac rwyf i braidd yn bryderus am ychydig o droi’n ôl ar rai ymrwymiadau ynghylch gwella cysylltedd mewn rhannau eraill o Gymru, fel yr A40 a'r A55, felly rwy’n gobeithio y gall Ysgrifennydd y Cabinet roi rhywfaint o sicrwydd y caiff y gwelliannau hanfodol hyn eu hystyried yn flaenoriaeth fel rhan o’r strategaeth drafnidiaeth newydd.

Mae gennyf i bryderon go iawn, fodd bynnag, bod ein seilwaith traffig yn siomi aelodau o'r cyhoedd. Clywodd Ysgrifennydd y Cabinet fy nghwestiwn i'r Prif Weinidog y bore yma ynglŷn â gwasanaethau trenau Arriva, ac ynglŷn â’r llinell Cambria. Rwyf i hefyd yn gwybod bod nifer y gwasanaethau bysiau cofrestredig sy'n gweithredu yng Nghymru wedi gostwng yn ddramatig yn y blynyddoedd diwethaf. Ac wrth gwrs, effaith economaidd ymarferol ein rhwydwaith trafnidiaeth annigonol yw tagfeydd difrifol, sy'n costio biliynau i yrwyr a chymunedau Cymru bob blwyddyn. Nodweddir masnachfraint bresennol Cymru a'r gororau gan orlenwi a thanfuddsoddi—rwy’n gwybod hynny o fy nheithiau fy hun ar y rhwydwaith—cafodd cyfanswm o £2.1 miliwn ei dorri, wrth gwrs, o gyllid bysiau gyda chymorth yn 2015-16. Mae hynny'n ostyngiad o 11.3 y cant. A rhaid i unrhyw strategaeth trafnidiaeth Cymru yn y dyfodol ymdrin â'r materion trafnidiaeth acíwt hyn.

Rwy’n croesawu cyhoeddi’r datganiad sefyllfa polisi i wella hygyrchedd a chynwysoldeb y rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus yng Nghymru. Fodd bynnag, mae gennyf bryderon ynghylch a fyddwn ni'n cyflawni'r rhwymedigaethau deddfwriaethol: erbyn 2020, mae'n rhaid i bob gorsaf a phob trên fod yn gwbl hygyrch, ac ar hyn o bryd dim ond 53 y cant o orsafoedd Cymru sy’n darparu hygyrchedd llawn. Gan fod masnachfraint Trenau Arriva wrth gwrs yn dod i ben y flwyddyn nesaf, does dim rhwymedigaeth gyfreithiol arnyn nhw i gyflawni'r gwelliannau hyn, felly fy nghwestiwn i yw: a yw Cymru ar y trywydd iawn i gyflawni'r gwelliannau hyn, ac i gyflawni’r gofynion deddfwriaethol pwysig hyn i sicrhau bod gan bobl anabl ledled Cymru fynediad cwbl hygyrch i'r rhwydwaith rheilffyrdd?

Gwnaethoch chi hefyd gyfeiriad at swyddfa’r comisiynydd traffig yng Nghymru yn eich datganiad. Dywedodd y Comisiynydd wrth Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau rai wythnosau'n ôl nad oes ganddo swyddfa na staff hyd yn oed. Felly, gan eich bod wedi sôn am ei swyddfa yn eich datganiad, tybed a allech chi gynnig unrhyw gymorth yn y maes hwnnw.

Rydych chi hefyd yn nodi’r cynnydd yn y galw am gerbydau preifat a'r heriau y bydd hynny’n eu hachosi o ganlyniad i ddeddfwriaeth newydd ar gyfer lleihau allyriadau carbon. Felly, a gaf i ofyn pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i ddatblygu rhwydwaith o fannau gwefru cerbydau trydan ledled Cymru, fel rhan o’r strategaeth drafnidiaeth newydd hon, i sicrhau bod ein gwlad yn amlwg yn addas ar gyfer y dyfodol? Hoffwn i eich atgoffa eich bod wedi dweud wrthyf o'r blaen nad oes gennych unrhyw gynlluniau uniongyrchol i ddefnyddio arian cyhoeddus ar gyfer seilwaith cerbydau trydan. Cyn belled ag y gallaf i ei ddeall, nid oes gan lywodraeth Cymru unrhyw bolisi ar waith ar hyn o bryd ar y mater hwn. Felly, o ystyried, wrth gwrs, cyhoeddiad Llywodraeth y DU yn nodi eu dymuniadau i gael gwared yn raddol ar geir diesel erbyn 2040, rwy'n gofyn a allech chi efallai newid eich safbwynt yn hyn o beth. Byddwn yn croesawu unrhyw newid agwedd gan Lywodraeth Cymru drwy’r strategaeth drafnidiaeth hon, fel y gallwn fodloni rhwymedigaethau o dan Ddeddf yr Amgylchedd (Cymru) 2016 a Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015. Byddwn yn ddiolchgar pe gallech wneud sylw ar hynny.

Rwy’n falch y byddwch yn diweddaru’r cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol yn flynyddol. Rwy’n croesawu hynny'n fawr. Ac rwyf wedi osgoi, Dirprwy Lywydd, dweud y geiriau 'Ac yn olaf' y tro hwn. [Chwerthin.]

Rydych chi'n dda iawn. Cewch chi seren am ddysgu’n gyflym iawn. [Chwerthin.] Ysgrifennydd y Cabinet.

A gaf i ddiolch i Russell George am ei gwestiynau a'r ffaith ei fod yn gyffredinol yn croesawu’r cyhoeddiadau yr wyf wedi’u gwneud heddiw? Rydym ni'n ailystyried y strategaeth newydd, wrth gwrs, yn ystod cyfnod o newid technolegol aruthrol, newid o ran deddfwriaeth, newid o ran pwerau, a newid o ran sut y mae pobl yn cysylltu â'i gilydd ar draws Cymru ac ar draws y DU. Ond gallaf i sicrhau'r Aelod fy mod yn benderfynol na fydd unrhyw leihad yn y buddsoddiadau ar yr A40 na’r A55—i'r gwrthwyneb. Yn ddiweddar, cyhoeddais astudiaeth gwydnwch ynghylch yr olaf o'r cefnffyrdd hynny ac mae’r astudiaeth gwydnwch yn amlinellu ymyriadau dros y tymor byr, canolig a hir, os ydym ni am uwchraddio'r A55 a sicrhau ei bod yn dal i fod yn brif ffordd ar gyfer gogledd ein gwlad.

Rwy’n meddwl ei bod yn hanfodol ein bod yn cysylltu Cymru gyfan yn well. Amlinellodd yr Aelod rai o'r rhaniadau sy’n effeithio ar y gwasanaethau rheilffyrdd ledled Cymru ar hyn o bryd, ynghyd â rhai o'r heriau â thagfeydd sy'n effeithio ar lawer o gymunedau a llawer o gefnffyrdd ledled Cymru. Bwriad y rhaglen mannau cyfyng yw ymdrin nid yn unig â’r mannau cyfyng hysbys sy'n achosi tagfeydd sy'n effeithio ar ffyrdd, ond hefyd tagfeydd sy'n effeithio ar wasanaethau bysiau hefyd. Rwy’n meddwl mai un o'r ffactorau pwysicaf wrth i bobl benderfynu teithio ar y bws ai peidio yw pa un a ydyn nhw'n gwybod y gallan nhw deithio i’r lleoedd, y cyrchfannau a’r mannau ymadael dan sylw ac oddi yno mewn pryd ac ar wasanaeth dibynadwy a phrydlon. Felly, mae datrys tagfeydd yn gwbl hanfodol, ac mae'r rhaglen mannau cyfyng wedi'i chynllunio i wneud hynny.

Wrth gwrs, o ran problemau â’r rheilffyrdd, sydd wedi bod yn glir iawn yr wythnos hon, nid yw'n helpu bod Cymru yn hanesyddol wedi cael ei thanariannu mor wael o ran y seilwaith yn ein rhwydwaith rheilffyrdd. Er bod Trenau Arriva Cymru a Network Rail wedi ceisio gwneud eu gorau o ran sicrhau bod y traciau’n aros yn glir, nid yw'r problemau a wynebwn yn unigryw i Gymru, ac os yw hyn yn effeithio ar wasanaethau wrth iddynt groesi’r ffin, mae hynny’n effeithio ar ddibynadwyedd a phrydlondeb y teithiau pan fyddan nhw'n gadael Cymru neu’n cyrraedd yma. Felly, mae angen inni fuddsoddi nid yn unig yng Nghymru—mwy o fuddsoddi yn ein seilwaith rheilffyrdd yng Nghymru—ond ar draws ardal y gororau hefyd. Mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni wedi gofyn amdano gan Lywodraeth y DU ers blynyddoedd lawer.

O ran gwasanaethau bysiau, maen nhw ar fin cael eu diwygio a bydd cynigion manwl yn cael eu cynnig yng ngwanwyn y flwyddyn nesaf o ganlyniad i’r ymgynghoriadau sydd eisoes wedi digwydd a rhai sy’n dal i ddigwydd hefyd. O ran y rhwymedigaethau y mae'n rhaid eu bodloni erbyn 2020 o ran mynediad i bobl anabl, wel, mae Llywodraeth Cymru wedi ariannu nifer o orsafoedd i sicrhau eu bod yn cydymffurfio â’r rheoliadau y mae’n rhaid eu bodloni yn 2020. Rydym wedi darparu buddsoddiad ychwanegol fel rhan o'r rhaglen genedlaethol i wella hygyrchedd gorsafoedd rheilffordd, ac, wrth gwrs, fel rhan o'r broses o gyflwyno rhaglen metro’r de-ddwyrain. Ond, yn ogystal â hynny, rydym wedi ei gwneud yn glir iawn i'r rheini sy’n gwneud cais am y fasnachfraint rheilffyrdd nesaf bod yn rhaid i’w rhwymedigaeth i bobl anabl a phobl â symudedd cyfyngedig sefyll erbyn 2020, a bod yn rhaid i'r cerbydau fod wedi’u paratoi'n ddigonol â’r holl ddarpariaethau sydd eu hangen er mwyn bodloni’r gofynion hynny.

O ran y comisiynydd trafnidiaeth, cefais y pleser o gyfarfod ag ef yn ddiweddar, ac rwy’n meddwl y byddai'n deg dweud, yn hytrach nag amlinellu unrhyw gefnogaeth a allai fod ar ei ffordd gan Lywodraeth Cymru, mai ein safbwynt yw y byddwn ni'n ymateb i unrhyw geisiadau gan y Comisiynydd. Ond, yn sicr, os cawn ni unrhyw geisiadau am gymorth, byddaf yn eu hystyried â llawer iawn o gydymdeimlad.

Ac o ran mannau gwefru cerbydau trydan, o ganlyniad i'r fargen ar y gyllideb â Phlaid Cymru, rwy’n falch iawn o ddweud y bydd swm sylweddol o arian ar gael i ddarparu mannau gwefru ledled Cymru. Rydym ar hyn o bryd yn cynnal gwaith i archwilio ble mae’r methiant mwyaf yn y farchnad. Hyd yn hyn, rydym ni wedi canfod bod darpariaeth mannau gwefru trydan ar hyd yr A55 a'r M4 yn ddigonol. Fodd bynnag, rhwng yr M4 a'r A55, ychydig iawn sydd, felly hoffem ddatrys y rhan gyfan honno i’r gogledd i'r M4 ac i'r de i'r A55, a sicrhau bod pobl yn gallu gyrru rhwng y gogledd a'r de ac ar draws y canolbarth heb boeni a fyddan nhw'n gallu defnyddio man gwefru cerbydau trydan. Rydym ni hefyd yn ystyried a ddylid eu gosod ar safleoedd fel henebion Cadw, lle mae profiadau i ymwelwyr ar gael, mewn ysbytai ac hefyd, Dirprwy Lywydd, ar safleoedd cyflogaeth mawr. Mae swyddogion yn bwrw ymlaen â’r gwaith hwn yn fy adran i ac hefyd o dan arweiniad Lesley Griffiths, ac rydym yn gobeithio dechrau gosod mannau gwefru cerbydau trydan yn y 12 mis nesaf. Rydym yn benderfynol o sicrhau na wnaiff Cymru golli allan ar gymorth gan Lywodraeth y DU ychwaith, a dyna pam yr ydym wedi bod yn annog awdurdodau lleol i wneud cais am adnoddau mannau gwefru cerbydau trydan, ond dyna hefyd pam yr ydym yn mynd i barhau i roi pwysau ar yr holl randdeiliaid yng Nghymru i groesawu technoleg cerbydau newydd ac i wneud yn siŵr bod ein seilwaith yn addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain.

Mae bob amser yn bleser cael datganiadau gan Ysgrifennydd y Cabinet, ond—mae 'ond' yma—rhaid imi ddweud fy mod yn ddryslyd yma ac ychydig yn siomedig, oherwydd yr hyn a gawsom gan Ysgrifennydd y Cabinet—cywirwch fi os ydw i'n anghywir, ar bob cyfrif—oedd datganiad ynghylch datganiad sefyllfa-un-polisi y mae wedi’i wneud heddiw, canllawiau arfarnu trafnidiaeth Cymru y mae’n mynd i’w cyhoeddi yfory, cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol y bydd yn ei gyhoeddi’n ddiweddarach yn y mis, a strategaeth trafnidiaeth a fydd yn cyrraedd rywbryd yn y dyfodol pell efallai. Ac, wyddoch chi, nid yw hynny'n ddigon da. Mae rhai Aelodau Cynulliad wedi dweud heddiw, yn gwbl briodol yn fy marn i, nad oes digon o amser yn y dydd. Wel, does bosib, yr hyn yr ydym ni ei eisiau mewn gwirionedd gan y Llywodraeth yw datganiad am ddogfennau sydd wedi’u cyhoeddi y gallwn ni graffu arnyn nhw. Nid rhyw sylwebaeth neu awgrymiadau ynghylch ffurf polisi yn y dyfodol—mae angen inni weld y dogfennau eu hunain.

Felly, a gaf i ofyn iddo ynglŷn â’r cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol, y mae’n dweud y caiff ei gyhoeddi erbyn diwedd y mis, a gawn ni gyfle yn y dyfodol i gael datganiad fel y gallwn ymateb mewn gwirionedd, yn hytrach na sôn am—? Y cyfan yr ydym ni'n ei wybod nawr yw y caiff un ei gyhoeddi erbyn diwedd y mis. Sut ydym ni i fod i ymateb i hynny? A yw'n gallu dweud wrthym ni, mewn gwirionedd—efallai y gall ddweud wrthym ni—ychydig ynghylch beth yw'r newidiadau? Beth yw’r cyfeiriad teithio—heb chwarae ar eiriau—yn y strategaeth honno?

O ran strategaeth trafnidiaeth Cymru yn gyffredinol, a all o leiaf roi syniad inni—mwy nag y mae wedi’i ddweud wrthym ni—am rai o'r paramedrau bras, pethau sy'n bwysig iawn, iawn i'm plaid i, er enghraifft? Roedd pwysigrwydd y cysylltiad rhwng y gogledd a'r de yn ganolog i’r strategaeth trafnidiaeth Cymru wreiddiol ac, yn anffodus, yn y diwygiad yn 2013, ac yn sicr byth ers hynny, mae hynny wedi cael ei anghofio’n dawel, ac yn hytrach na pholisi trafnidiaeth sy’n ymwneud â chydlynu Cymru fel cenedl, mae'n ymwneud â’n glynu at y genedl drws nesaf, gyda’r pwyslais i gyd ar gysylltiadau dwyrain-gorllewin. Dyna'r math o beth lle mae gwir angen inni weld y strategaeth trafnidiaeth ei hun, Ysgrifennydd y Cabinet, er mwyn gallu gwneud ein gwaith o graffu arnoch.

Ychydig iawn o Aelodau yn y Siambr hon sy’n disgrifio clywed fy natganiadau fel pleser mawr, ond rwy’n falch mai dyna sut y mae Adam Price yn ymateb iddyn nhw. Byddwn i'n dweud fy mod yn ei gweld yn rhyfeddol ei fod yn awgrymu y dylai fod llai o graffu ar fy ngwaith i a gwaith fy swyddogion. Rwy’n meddwl bod y diweddariad heddiw’n rhoi cyfle gwerthfawr i graffu ar ddogfen bwysig a safbwynt polisi pwysig. A dweud y gwir, mae dweud nad yw hyn yn bwysig yn sarhad llwyr i’r bobl ifanc hynny o Whizz-Kidz sydd wedi cyflwyno deiseb bwysig ynghylch y darn sylweddol hwn o waith. Mae yna bobl ar hyd a lled Cymru, sydd yn aml heb lais, ond serch hynny mae angen cynrychiolaeth gref arnynt. Mae ar bobl anabl angen i’r Llywodraeth weithredu mewn ffordd sy'n rhoi mwy o gyfleoedd cysylltiol iddynt.

Rwy’n meddwl ei bod yn gwbl briodol fy mod yn cyflwyno’r datganiad polisi hwn heddiw. Er bod, oes, arwyddion o’r gwaith sydd i ddod, gallaf hefyd roi sicrwydd i'r Aelod y bydd rhagor o gyfleoedd i graffu arnaf i ar y cynllun cyllid trafnidiaeth cenedlaethol, ar y strategaeth, ar WelTAG 17, ac ar y weledigaeth ar gyfer y metro yn y gogledd-ddwyrain. O ran cysylltiadau gogledd-de, gorllewin-dwyrain yng Nghymru, dwi ddim yn gwybod pam mae’r Aelod a'i gydweithwyr yn aml yn cynhyrfu ynglŷn â blaenoriaethu un neu'r llall o’r rhain. Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn cysylltu Cymru yn well o’r gorllewin i’r dwyrain, o’r dwyrain i'r gorllewin, o’r gogledd i'r de, o’r de i'r gogledd ac yn lletraws hefyd.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n gobeithio y bydd y canllawiau gwerthuso a gyhoeddir yfory’n fwy nag adolygiad oherwydd mae'n ymddangos i mi, ar ôl 10 mlynedd, bod gwir angen inni ailysgrifennu'r strategaeth drafnidiaeth yn llwyr. Oherwydd, un o nodau allweddol strategaeth 2008 oedd y byddai newid moddol i drafnidiaeth gyhoeddus: parcio a theithio, cerdded a beicio. Nid ydym ni wedi gweld hynny. Rwyf wedi fy mrawychu braidd gan y frawddeg yn eich datganiad sy'n dweud,

'Mae rhagolygon yn dangos cynnydd yn y galw o 150% o leiaf am foddau trafnidiaeth gyhoeddus a cherbydau preifat erbyn 2030.'

Mae hwn yn edrych fel datganiad niwtral, wyddoch chi, a’ch bod yn segur. Onid ydyn ni’n mynd i wneud rhywbeth am hynny? Yn sicr, yn fy marn i, rhaid inni wneud rhywbeth i sicrhau’r newid moddol hwnnw a addawyd yn 2008 ond nad yw wedi digwydd. Fel arall bydd Llywodraeth Cymru yn y llys yn y pen draw oherwydd y lefelau anghyfreithlon o lygredd aer y mae fy etholwyr yn eu dioddef.

Felly, a ydym yn mynd i barhau i foddio’r lobi ceir yn oddefol, a fydd yn ddi-os yn parhau i fynnu cinio am ddim, a gofyn i drethdalwyr dalu am fwy a mwy o ffyrdd, ac yn gwrthod talu amdanynt eu hunain, tra bo pobl sy'n dibynnu ar drafnidiaeth gyhoeddus yn parhau i weld cynnydd ar ôl cynnydd yn y swm y mae’n rhaid iddyn nhw ei dalu i deithio arni? Dyna’r esboniad pam mae pobl yn dal i ddefnyddio ceir i fynd i’r gwaith. Nid mater o ddefnyddio amser yn effeithlon ydyw; mae'n digwydd oherwydd nad oes ganddyn nhw drafnidiaeth gyhoeddus fforddiadwy ac integredig sy’n ddibynadwy ac yn eu cludo yno mewn pryd.

Yr hyn yr wyf i am ei wybod yw: a fydd y newid radical hwn i gynllunio defnydd tir y gwnaethoch chi gyfeirio ato’n golygu na fyddwn ni'n gweld dim mwy o ganolfannau siopa ar gyrion trefi, sy’n cynyddu teithiau mewn ceir yn artiffisial ac yn achosi i ganol trefi ac economïau lleol golli punnoedd o Gymru? Ac a fydd y newid radical hwn i gynllunio defnydd tir yn golygu na fyddwn yn caniatáu i adeiladwyr tai preifat ddatblygu ystadau tai mawr ar safleoedd tir glas, oni bai bod ganddynt gysylltiad â’r metro neu drafnidiaeth gyhoeddus sylweddol arall? Oherwydd dyna beth sydd ei angen os ydym ni wir yn mynd i gyflawni ein rhwymedigaethau newid hinsawdd; nid bod yn segur a chaniatáu i fwy a mwy o deithiau mewn ceir foddi'r holl deithiau trafnidiaeth gyhoeddus a arferai fod yno cynt.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Rwy'n cytuno â honiad yr Aelod bod angen inni sicrhau bod y buddsoddiad yn y metros yn y de, y gogledd, ac o bosibl ym mae Abertawe a gorllewin y Cymoedd yn arwain at sefyllfa lle mae mwy o gartrefi, mwy o wasanaethau a mwy o fusnesau wedi’u lleoli o gwmpas canolfannau ac o gwmpas datblygiadau gorsafoedd. Mae'n gwbl hanfodol ein bod yn cymryd y cyfle unwaith mewn cenhedlaeth hwn i’n seilwaith—buddsoddiad seilwaith enfawr—i ddatblygu cymunedau sy'n fwy cydlynol, sydd wedi’u cysylltu’n well ac sy'n annog newid yn y dulliau trafnidiaeth a ddefnyddir gan ddinasyddion.

Hoffwn sôn am fater y galw am drafnidiaeth gyhoeddus a phreifat. Mae’n debygol y caiff cerbydau awtonomaidd a cherbydau cysylltiedig eu cyflwyno mewn blynyddoedd i ddod, ac felly mae’n debygol y bydd perchnogaeth ar gerbydau yn lleihau. Mae hefyd yn hollol debygol y bydd y galw am gerbydau awtonomaidd yn fwy na’r galw am gerbydau i’w gyrru. O ganlyniad i lai o berchnogaeth, bydd cerbydau ar y ffordd yn fwy rheolaidd a byddan nhw, yn ôl pob tebyg, yn fwy hygyrch hefyd. Mae hynny'n golygu bod yn rhaid inni gynllunio'r seilwaith mewn ffordd sy'n sicrhau bod pobl wedi’u cysylltu, boed hynny drwy drafnidiaeth gyhoeddus neu gerbydau preifat awtonomaidd. Ond, hefyd, mae yna rywbeth rhwng y ddau, sef yn y bôn trafnidiaeth gymunedol a thrafnidiaeth drefol hefyd, sydd rhwng ffurfiau traddodiadol o drafnidiaeth gyhoeddus, fel bysiau a threnau, a thacsis, a gallai’r rhain fod yn fysiau mini awtonomaidd neu led-awtonomaidd hefyd.

Mae llu o ymyriadau y gellid eu cynllunio a'u defnyddio, yn enwedig mewn ardaloedd trefol, ac rwy’n credu bod hwn yn gyfnod cyffrous. Mae angen y bobl fwyaf creadigol a phenderfynol i greu’r math o newid a fydd o fudd nid yn unig i unigolion, ond hefyd i'r economi a'r amgylchedd. Gallaf i sicrhau'r Aelod bod WelTAG 17 yn rhywbeth sy'n wahanol i’r gorffennol. Mae'n wahanol oherwydd rydym ni wedi cynllunio hyn a datblygu hyn law yn llaw â'r comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, ac yfory, rwy'n gobeithio gallu rhoi sicrwydd i’r Aelodau bod WelTAG 17 yn gyfres wahanol o gynigion canllawiau i’r rhai sy'n bodoli ar hyn o bryd.

A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad wedi'i ddiweddaru? Rydym ni i gyd yn cydnabod bod trafnidiaeth, ar ba ffurf bynnag, yn hanfodol ar gyfer y rhan fwyaf o agweddau ar fywyd bob dydd. Mae'n darparu cyfleoedd i bobl fynd i swyddi, gweithgareddau hamdden a chymdeithasol, yn ogystal â gwasanaethau hanfodol, gan gynnwys iechyd ac addysg. Mae'n hollbwysig fel sbardun i ffyniant economaidd, gan gysylltu busnesau â'u cwsmeriaid a’u cyflenwyr. Gall hefyd gael effaith ddifrifol ar yr amgylchedd, cymunedau a hyd yn oed ein hiechyd. Gall trafnidiaeth hygyrch sydd ar gael yn rhwydd ddylanwadu ar ble mae pobl yn byw ac yn gweithio, eu gweithgareddau hamdden a'u cyfleoedd i ryngweithio gyda ffrindiau, teulu a'r gymuned ehangach.

Ydy Ysgrifennydd y Cabinet yn credu bod y cymorth ariannol a roddir i gwmnïau bysiau yn ddigonol iddynt gyflawni eu rhwymedigaethau yn y sector hwn? Mae’r diffyg cysylltiadau trafnidiaeth da yn achosi tagfeydd, sy'n costio miliynau o bunnoedd i’r economi bob blwyddyn, a dyna pam mae busnesau Cymru yn gyson yn nodi gwella cysylltiadau trafnidiaeth a’u dibynadwyedd ymysg eu prif flaenoriaethau. Hefyd, mae pryderon yn cynyddu am effaith trafnidiaeth ar ein hiechyd a'n lles. Rydym ni'n nodi yn y fan yma y ddeddfwriaeth a’r mentrau, megis teithio llesol, sydd wedi cael eu cyflwyno gan Lywodraeth Cymru gyda nodau canmoladwy iawn. Ond a yw Ysgrifennydd y Cabinet yn credu bod digon yn cael ei wneud i hyrwyddo teithio llesol, o ystyried ei botensial i liniaru—mae'n ddrwg gennyf, rydw i wedi colli’r gair; rydw i wedi colli’r gair go iawn y tro hwn—'tagfeydd' yw'r gair yr wyf yn chwilio amdano—[Chwerthin.]—tagfeydd yn ein dinasoedd ac yn ein trefi?

Mae angen system drafnidiaeth ar Gymru sy'n adlewyrchu natur ddaearyddol a hanesyddol unigryw ein gwlad. Roedd y diwydiannau traddodiadol fel glo a dur yn golygu nad oedd angen i lawer o’r boblogaeth deithio rhyw lawer; roedd llawer ohonyn nhw'n gallu cerdded i'r gwaith. Mae dirywiad y diwydiannau hyn wedi golygu bod y boblogaeth yn aml yn gorfod defnyddio rhyw fath o drafnidiaeth i fynd i’r gwaith, a llawer yn gwneud teithiau canolig neu hir. Mae’r cynnydd mewn cyfoeth wedi golygu mai ceir yw’r prif ffurf o deithio. Mae Llywodraeth Cymru yn wynebu gwaith caled i ddisodli'r ffurf rad, hyblyg a chyfleus hon o drafnidiaeth. Onid yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno mai dim ond drwy sicrhau bod trafnidiaeth gyhoeddus yn rhad, yn ddibynadwy ac ar gael yn rhwydd y gall obeithio hwyluso'r newid mawr hwn i’n dulliau o fynd i’r gwaith?

Mae’r newid enfawr i batrymau gwaith i’w weld yn y llifoedd traffig i mewn ac allan o'n cytrefi mawr—y prif lifoedd i mewn yng Nghaerdydd, Abertawe a Chasnewydd yn y de, a Chaernarfon, Bangor a Wrecsam yn y gogledd; a’r llifoedd allan o Fro Morgannwg, Caerffili a Chymoedd y de yn y de, ac o Ynys Môn a’r gogledd-orllewin yn y gogledd. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn credu bod dulliau cyfannol digon cryf yn bodoli i hwyluso ateb cynhwysfawr i broblemau trafnidiaeth Cymru? Rydym ni'n cydnabod y bwriedir i'r metro, yn y gogledd ac yn arbennig yn y De, ddatrys llawer o'r problemau y soniwyd amdanynt uchod. Pam, felly, Ysgrifennydd y Cabinet, nad ydym yn gweld y metro yn cael ei ddarparu ar lawr gwlad?

Er gwaethaf y cwestiynau a godwyd, rydym ni'n edrych ymlaen at weithio gyda Ysgrifennydd y Cabinet i gyflawni'r cynlluniau uchelgeisiol hyn, sydd mor hanfodol i sicrhau economi ffyniannus i Gymru.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei gwestiynau? Y pwynt a wnaeth yr Aelod am argaeledd trafnidiaeth gyhoeddus fforddiadwy, efallai, yw’r pwynt pwysicaf un. Caf fy atgoffa o ystadegyn eithaf dychrynllyd o ardal Mersi a Dyfrdwy, lle mae 20 y cant o bobl ifanc ddi-waith yn methu â mynd i gyfweliadau swydd am nad ydynt yn gallu fforddio trafnidiaeth gyhoeddus, neu am nad oes trafnidiaeth gyhoeddus ar gael iddyn nhw i gyrraedd y cyfweliadau hynny—gormod o bobl ifanc, ac mae hynny mewn ardal drefol. Mae llawer gormod o bobl ifanc yn cael eu cau allan o'r farchnad swyddi, oherwydd na allan nhw hyd yn oed gael cyfleoedd i gael eu cyfweld am swyddi.

Felly, rwy'n annog unrhyw un sydd â diddordeb mewn chwalu'r rhwystr penodol hwnnw rhag cyflogaeth i bobl ifanc i gymryd rhan yn yr ymgynghoriad sy'n digwydd ar hyn o bryd ar docynnau teithio rhatach i bobl ifanc. Ond mae angen gwneud mwy, a byddwn yn gwneud mwy. Rwy’n meddwl nad oedd dadreoleiddio yn 1986 yn ddim llai na thrychineb i wasanaethau bws lleol ledled Cymru a gweddill Prydain, ond y flwyddyn nesaf, caiff diwygiadau eu cyflwyno a chaiff newid radical ei gynnig i sicrhau bod gwasanaethau bysiau’n gwasanaethu pobl Cymru yn well, yn hytrach na'r cymhelliad i wneud elw.

Gofynnodd yr Aelod yn ddigon teg a wyf yn meddwl bod digon o adnoddau ariannol yn cael eu buddsoddi mewn gwasanaethau bysiau ledled Cymru ar hyn o bryd i'w gwneud yn addas at eu diben, yn addas i’r teithwyr y maen nhw i fod i’w gwasanaethu. Byddwn i'n dweud, ‘oes’; rwy’n credu bod digon o adnoddau’n cael eu buddsoddi ar hyn o bryd—o gwmpas £0.25 biliwn y flwyddyn. Mae tua 100 miliwn o deithiau teithwyr yn cael eu cymryd ar wasanaethau bysiau, felly gallwch chi amcangyfrif faint sy’n cael ei wario fel cymhorthdal i bob teithiwr. Ond yr hyn yr wyf i’n meddwl ei fod yn hanfodol yw ein bod yn cael mwy o werth am ein harian o wasanaethau bysiau a bod darparwyr gwasanaethau bysiau’n gwneud mwy i gynyddu nifer y teithwyr sy'n talu hefyd, i’w gwneud eu hunain yn fwy cynaliadwy.

A ydym ni'n cymryd ymagwedd ddigon cyfannol at integreiddio trafnidiaeth? Byddwn yn awgrymu, hyd yn ddiweddar, efallai nad ydym, ond ers creu Trafnidiaeth Cymru, gyda’n pwyslais penderfynol ar greu teithio integredig, ar deithio llesol, rwy’n meddwl ein bod yn mynd i'r cyfeiriad cywir, ond mae angen gwneud llawer mwy, ac rwy’n meddwl yn enwedig ym maes annog pobl i fanteisio ar ddewisiadau teithio llesol yn lle cerbydau modur.

Rydym ni'n adolygu'r fframwaith diogelwch ffyrdd i roi sylw i un o'r pryderon allweddol sydd gan bobl ifanc yn enwedig ynglŷn â defnyddio teithio llesol fel dewis amgen i wasanaethau bysiau neu fathau eraill o gerbydau modur. Mae'n eithaf arwyddocaol, hyd at ysgol uwchradd, y bydd y rhan fwyaf o bobl yn cerdded i'r ysgol, ac yn yr ysgol uwchradd eu bod yn mynd ar fws. Nawr, mewn llawer o achosion, mae ysgolion yn rhy bell o gartrefi i bobl gerdded, ond dydyn nhw ddim o reidrwydd yn rhy bell i feicio. Un rhwystr mawr yw'r ofn—nid dim ond ofn y bobl ifanc, ond hefyd ofn eu rhieni na fyddan nhw'n ddiogel ar y ffyrdd. Er mwyn ymdrin â hyn, oes, mae angen gwneud mwy i addysgu pobl ifanc a’u rhieni, ond hefyd mae angen hyfforddi pobl ifanc yn well ac yn fwy cyson nid dim ond ynglŷn â diogelwch a hyfedredd beicio, ond hefyd diogelwch wrth gerdded. Mae hyn yn rhywbeth yr ydym ni'n ceisio ei gyflawni drwy’r fframwaith diogelwch ffyrdd newydd diwygiedig. Bydd hyn yn cwmpasu pob person ifanc rhwng tair ac 16 oed.

A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am gyflwyno'r datganiad pwysig hwn? Cyn imi gyrraedd y prif faterion yr hoffwn i ofyn ichi amdanynt, hoffwn i wneud rhai sylwadau ynglŷn â sut y mae’n rhaid i’r ymagwedd strategol at drafnidiaeth adlewyrchu ein dyheadau ehangach ar gyfer y Cymoedd. Oherwydd nid dim ond mater o drafnidiaeth effeithiol ac effeithlon yw hwn, er bod hynny’n bwysig; mae hefyd yn fater o ddatgloi potensial pellach ledled ein cymunedau yn y Cymoedd, boed hynny o ran ein pobl, yr economi neu’r diwydiant twristiaeth, ac rwy’n gwybod bod hynny'n rhywbeth yr ydych chi'n cytuno ag ef.

Fel yr wyf wedi’i ddweud o’r blaen, un o lwyddiannau allweddol Llywodraeth Cymru yw buddsoddi i amddiffyn ffabrig cymdeithasol ein cymunedau, ac mae gennym ni nifer o strategaethau i'r perwyl hwnnw. Ond rydym yn amddiffyn y ffabrig cymdeithasol hwnnw er mwyn darparu’r cyfleoedd i bobl mewn cymunedau ffynnu, ac er mwyn ffynnu, mae angen gwell cysylltedd trafnidiaeth arnynt. Felly, gwers hanes gyflym: ar 21 Chwefror 1804 gwnaethpwyd y daith reilffordd gyntaf erioed yn y byd dros naw milltir o waith haearn Penydarren i gamlas Merthyr-Caerdydd mewn locomotif ager a ddyluniwyd gan Richard Trevithick. Ond, ar ôl cyflawni’r gamp honno yn 1804, rwy’n siŵr y byddai Trevithick wedi disgwyl i daith o ddim ond 30 milltir o Ferthyr i Gaerdydd gymryd llai na’r awr y mae'n ei gymryd i drên yn 2017. Dyma pam mae’n rhaid i olwg strategol ar drafnidiaeth adlewyrchu ein gweledigaeth ar gyfer y Cymoedd a sicrhau bod cysylltiadau trafnidiaeth yn cael eu huwchraddio i ddarparu’r systemau sydd eu hangen ar bobl a chymunedau.

Ar y pwynt hwnnw, Ysgrifennydd y Cabinet, byddwch chi'n cofio’r trafodaethau yr ydym ni wedi’u cael ynglŷn â fy mhryderon am Gwm Rhymni uchaf. Rwy’n gwybod bod Cyngor Caerffili wedi pwyso achos da iawn o blaid depo metro yn yr ardal honno, ac mae ganddyn nhw fy nghefnogaeth frwd i hynny, oherwydd mae angen inni sicrhau bod ein holl gymunedau yn y Cymoedd yn elwa yn economaidd ac yn gymdeithasol o’r metro. Does gennyf i ddim amheuaeth y gallai uwchraddio llinell Rhymni, gyda gwasanaethau amlach, ddod â chymorth mawr ei angen i wneud cymunedau’n llai ynysig yng Nghwm Rhymni uchaf. Wrth gwrs, mae'n rhaid i’n gweledigaeth drafnidiaeth hefyd gynnwys cwblhau ffordd Blaenau'r Cymoedd, gan ddatblygu'r cynlluniau o Ddowlais i Hirwaun ac yna ymlaen, oherwydd mae’n rhaid i ddarparu’r cysylltiadau ffyrdd effeithiol hynny o’r dwyrain i'r gorllewin yn y Cymoedd fod yn flaenoriaeth uchel mewn unrhyw strategaeth drafnidiaeth.

Ond, nawr rwyf am ddod at fy mhrif bwynt heddiw, sef, wrth inni edrych ar ein gweledigaeth ar gyfer y dyfodol, na allwn ni anwybyddu pwysigrwydd hanfodol dileu'r problemau strategol sydd yn ein rhwydweithiau presennol nawr. Un broblem o'r fath, yr wyf i wedi’i chodi o’r blaen—ac rwy’n gwybod eich bod wedi’i chydnabod—yw’r diffyg gwasanaethau bysiau gyda'r nos yn ardal Merthyr Tudful a Rhymni, ac mae mwy o wasanaethau’n cael eu torri ar hyn o bryd. Mae hyn yn rhwystr mawr i bobl heb geir sy’n ceisio sicrhau cyflogaeth mewn swyddi sy'n gweithredu y tu allan i oriau gwaith safonol, ac mae’n ffactor mawr sy’n cyfrannu at unigedd cymdeithasol os nad oes gennych chi brin ddim siawns o gyrraedd unrhyw le ar ôl 5.30 p.m.

Mae hyn, byddwn i'n awgrymu, hefyd yn ffactor sy'n cyfrannu at y broblem nesaf, sef yr anhrefn traffig rheolaidd ar yr A470 ym mharc adwerthu Cyfarthfa, a’r ofn y bydd hyn yn gwaethygu wedi i’r datblygiad Trago Mills newydd agor fis Ebrill nesaf. Er bod Trago Mills yn ddatblygiad arall i economi Merthyr Tudful a groesewir yn fawr, mae’r datblygiad yn seiliedig ar ganiatâd cynllunio 20 mlwydd oed, pan oedd y traffig yn llawer, llawer ysgafnach nag ydyw nawr. Felly, mae angen ymyriadau cynnar a strategol ar y rhwydwaith ffyrdd yno er mwyn ceisio osgoi poen i ddefnyddwyr y ffordd erbyn gwanwyn a haf y flwyddyn nesaf, pan fydd Trago Mills yn agor, o amgylch cyffordd sydd eisoes yn dagfa yn rheolaidd ar benwythnosau a gwyliau.

Felly, rwy’n croesawu’r ymateb cychwynnol a wnaethoch chi ar y materion hyn, Ysgrifennydd y Cabinet, yn enwedig y rhaglen mannau cyfyng ar dagfeydd, ond, i gloi, a allwch chi roi imi eich sicrwydd bod y problemau trafnidiaeth penodol, allweddol a brys hyn yn cael sylw ar unwaith ac y gallwn ni ddisgwyl cynnig atebion cynnar adeiladol i'r problemau hyn?

A gaf i ddiolch i Dawn Bowden am ei chwestiynau a dweud hefyd fy mod i'n siŵr fy mod wedi dysgu mwy am Ferthyr yn ystod y 18 mis diwethaf gan yr Aelod nag a wnes o unrhyw lyfrau neu wersi hanes? Ac, unwaith eto, heddiw, rhoddodd Dawn Bowden gipolwg hynod ddiddorol ar hanes yr ardal y mae'n ei chynrychioli, ac rwy’n meddwl ei bod yn hollol gywir i ddweud bod trafnidiaeth yn chwarae rhan hanfodol o ran sicrhau bod ffabrig cymdeithasol ein cymunedau’n aros yn gryf.

Rwy’n meddwl bod hierarchaeth anghenion Maslow yn nodi, er mwyn i bobl fyw bywydau â chyn lleied â phosibl o straen a phryder a chymaint â phosibl o fodlondeb, bod angen inni deimlo’n gysylltiedig—cysylltiedig yn emosiynol, ond hefyd cysylltiedig yn gorfforol. Mae swyddogaeth trafnidiaeth, felly, yn gwbl hanfodol. Os nad oes gennym ni gysylltedd trafnidiaeth da, yn aml gall pobl a chymunedau deimlo eu bod ar y cyrion neu wedi'u heithrio—wedi’u heithrio, yn benodol, o dwf economaidd—ac mae arnaf ofn mai dyna beth mae llawer o gymunedau, yn enwedig yn yr etholaeth y mae Dawn Bowden yn ei chynrychioli, wedi’i deimlo dros y degawd neu fwy diwethaf, ers i ddad-ddiwydiannu ddigwydd. Felly, mae angen inni wneud yn siŵr bod y cymunedau hynny wedi'u cysylltu’n well, nid dim ond â'i gilydd, ond hefyd â chanolfannau trefol mawr Caerdydd, Casnewydd a dinasoedd mawr eraill. I gael swyddi gwell yn agosach at adref, mae angen inni fuddsoddi mwy yn y cymunedau hynny lle nad yw'r rhagolygon am swyddi’n dda ac mae hefyd yn golygu sicrhau, os ydych chi'n gweithio yng Nghaerdydd ond yn dymuno byw mewn cymuned y tu allan i'r ddinas, eich bod yn gallu mynd i’r gwaith yn amlach—gwasanaethau yn amlach ac yn amserol. Felly, bwriad y weledigaeth metro yw cysylltu'r holl bobl ar draws y rhanbarth cyfan yn well. Y nod yw sicrhau cymaint â phosibl o fuddsoddiad gan y sector preifat yn y cymunedau hynny yn y Cymoedd ac, yn ogystal â llunio gweledigaeth hirdymor ar gyfer ailddatblygu’r Cymoedd, roeddem hefyd yn benderfynol o ddefnyddio gweledigaeth y metro yn y tymor byr fel ffordd, ochr yn ochr â gwaith tasglu’r Cymoedd, o ddatblygu’r Cymoedd fel lle deniadol i fuddsoddwyr i ddatblygu eu busnesau.

Gallaf sicrhau'r Aelod ein bod bob amser yn ystyried symud swyddi sector cyhoeddus o'r ardaloedd lle nad oes dim diweithdra i ardaloedd lle ceir llawer o ddiweithdra, ac rwy’n gwybod bod swyddogion yn edrych nid dim ond ar y depo cynnal a chadw sydd wedi ei godi heddiw, ond ar gyfleoedd eraill i gael gwaith sector cyhoeddus yn uwch i fyny yng ngogledd y Cymoedd. Byddwn hefyd yn dweud, yn y tymor byr, ein bod wedi ymrwymo i raglen uchelgeisiol o uwchraddio seilwaith ffyrdd a rheilffyrdd a theithio llesol a gynlluniwyd yn benodol i ddiwallu anghenion pobl ar draws y rhanbarth a gaiff eu gwasanaethu yn y tymor canolig ac yn hirdymor gan y metro.

Rwyf i, yn sicr, yn edrych ymlaen at weld strategaeth drawsnewid ledled Cymru ar gyfer trafnidiaeth a fydd nid yn unig yn chwyldroi sut yr ydym ni'n symud o gwmpas ein gwlad, ond yn newid agweddau tuag at sut yr hoffem ni symud o gwmpas ein gwlad. Ond rwy'n meddwl bod gennym ni i gyd hefyd, yn ein hetholaethau, elfennau penodol ar gynllunio trafnidiaeth yr hoffem ganolbwyntio arnyn nhw heddiw.

Rwy’n gweld yn eich datganiad—neu clywais i yn eich datganiad—eich bod wedi dweud y bydd cynaliadwyedd yn sbardun allweddol i symud tuag at agor gorsafoedd rheilffordd newydd. Roeddwn i'n falch pan gyhoeddwyd gennych yn ddiweddar bod Llangefni ar restr o orsafoedd y gellid eu hailagor—yn synnu braidd, oherwydd nid dim ond mater o ailagor gorsafoedd yw hwn; does dim rheilffordd agored i Langefni, felly byddai angen ymdrin â hynny’n gyntaf oll. A gaf i ofyn am sicrwydd bod hynny’n dal i fod ar y gweill, ac a gaf i eich annog i symud yn gyflym tuag at yr hyn yr wyf i'n gobeithio y bydd yn ganlyniad cadarnhaol o ran y posibilrwydd o agor y rheilffordd i Langefni, agor gorsaf Llangefni, ond hefyd—ac yn hollbwysig—y tu hwnt i Langefni ac ymlaen i Amlwch? Oherwydd byddai agor llinell i Amlwch wir yn drawsnewidiol i dref sydd wedi cael trafferth yn ddiweddar, ac mae gennym gyfle unigryw yma gan fod gennym reilffordd yno eisoes sydd mewn cyflwr da iawn, iawn, a dim ond ychydig bach o uwchraddio a chefnogaeth gan Lywodraeth Cymru sydd ei angen. Felly, rwy’n edrych ymlaen at ymateb cadarnhaol ar hynny.

Un rheswm pam yr wyf i'n gofyn am broses gyflym yw, er fy mod yn tybio eich bod chi’n edrych ar hyn fel ffordd gadarnhaol ymlaen, gallai oedi arwain at arafu cynnydd y gwaith sydd wedi'i wneud eisoes ar agor, dyweder, rheilffordd treftadaeth o Langefni i Amlwch, oherwydd—. Mae’n ansicrwydd da, mewn ffordd, oherwydd nawr mae gennym y posibilrwydd o gynllun wedi’i gefnogi gan y Llywodraeth i agor y llinell, ond serch hynny mae'n ansicrwydd, ac mae’n ansicrwydd y byddwn i, yn sicr, yn hoffi ei weld yn cael ei ddatrys cyn gynted â phosibl.

A gaf i ddiolch i'r Aelod am ei sylwadau yn gyffredinol am sut y mae angen inni newid agweddau ac ymddygiad o ran sut y mae pobl yn symud o gwmpas Cymru? Rwy’n meddwl, o ran newid agweddau ynghylch sut yr ydym ni'n symud o gwmpas Cymru, bod angen inni sicrhau bod ansawdd gwasanaethau rheilffyrdd yn gwella fel bod agweddau pobl tuag at wasanaethau rheilffordd yn newid. Mae angen inni hefyd sicrhau bod agweddau pobl at deithio llesol yn newid drwy wneud yn siŵr ei bod yn fwy diogel i ddefnyddio beiciau a cherdded o A i B.

Mae'r Aelod wedi bod yn angerddol am ailagor yr orsaf yn Llangefni, ac yn wir y llinell i Amlwch, ac mae'n rhywbeth yr wyf i’n ei gefnogi hefyd. Rydym yn ceisio sicrhau bod gorsafoedd yng Nghymru mewn sefyllfa i ddenu buddsoddiad gan Lywodraeth y DU, ond, o ran yr enghraifft benodol hon, byddwn yn hapus i gyfarfod â’r Aelod i drafod cynnydd, os yw’n digwydd, oherwydd rwy’n meddwl bod ganddo botensial enfawr yn y tymor byr tymor, efallai, fel rheilffordd treftadaeth, ond yn fwy hirdymor fel rheilffordd lawn i deithwyr. Rwy'n meddwl hefyd bod potensial cyffrous i wella cysylltiadau rhwng y brif reilffordd a Maes Awyr Ynys Môn.

Ysgrifennydd y Cabinet, pan eich bod yn gwneud yr un peth, rydych yn disgwyl yr un canlyniadau, ac, fel y mae fy ffrind Dawn Bowden newydd ei grybwyll, pan fyddwch chi'n caniatáu datblygiadau siopa ar ddatblygiadau ar y ffordd, byddwch yn gweld mwy o draffig. Sylwaf o'ch datganiad fod Llywodraeth Cymru yn rhagweld cynnydd o 150 y cant yn y galw o ran trafnidiaeth yn ystod y 17 mlynedd nesaf fwy neu lai. A ydych chi'n ystyried sut yr ydym am atal galw, mae sut yr ydym yn lleihau galw, sut yr ydym yn rheoli galw, yn hytrach na pharhau ag arferion y gorffennol, y model rhagweld a darparu hwn, pan ein bod yn modelu twf yn y dyfodol ac wedyn yn ceisio adeiladu gallu i'w gyrraedd? Oherwydd nid yw hynny'n gweithio ac nid yw'n gyson ag egwyddorion Deddf yr Amgylchedd na Deddf Cenedlaethau'r Dyfodol ac mae angen i ni ailfeddwl ein polisi trafnidiaeth ar gyfer yr atebion hynny, yn hytrach na cheisio cadw dulliau'r gorffennol.

Rwyf yn derbyn y pwynt gan yr Aelod nad yw dibynnu ar fodel rhagweld a darparu traddodiadol bob tro yn darparu'r canlyniadau a ddymunir yr hoffem eu gweld yn ein cymunedau. Fodd bynnag, yn ôl pob tebyg, fel y dywedais i'n gynharach wrth Jenny Rathbone, gallai datblygu a chyflwyno cerbydau awtonomaidd a lleihau perchnogaeth ond cynyddu'r defnydd o gerbydau arwain yn wir at gynnydd yn y galw, ac felly am fwy o le ar y ffordd yn fwy rheolaidd. Mae'n hanfodol ein bod yn defnyddio tystiolaeth, ond, yn yr un modd, ein bod yn gwneud yr hyn y gallwn i newid ymddygiad ac agweddau tuag at drafnidiaeth. Gall hynny fod yn amcan tymor hwy, ond serch hynny, yn un yr ydym yn awyddus i fynd ar ei drywydd. Mae'n un yr ydym yn awyddus i fynd ar ei drywydd o'r oedran cynharaf, a dyna pam y dywedais yn gynharach ein bod yn newid y fframwaith ar gyfer diogelwch ar y ffyrdd yng Nghymru i annog mwy o bobl ifanc, o dair oed i fyny, i ystyried teithio llesol fel y ffurf fwyaf dymunol o deithio. Rwy'n credu bod y math o newid ymddygiad sydd ei angen er mwyn lleihau'r defnydd o gerbydau preifat a'r ddibyniaeth arnyn nhw yn rhywbeth y dylem ei sefydlu ar yr oedran cynharaf. Bron fel y newid mewn agweddau tuag at ailgylchu, rwyf yn credu y gall newid agweddau tuag at deithio llesol gael ei lunio a'i ysbrydoli gan bobl iau. Mae hynny'n sicr yn rhywbeth yr wyf i'n benderfynol o'i wneud.

Diolch i'r Ysgrifennydd Cabinet.