Cwestiynau nawr gan lefarwyr y pleidiau. Llefarydd y Ceidwadwyr, Mark Isherwood. 

Diolch, Lywydd. Pam y teimlwch fod y fformiwla bresennol ar gyfer cyllido llywodraeth leol yn addas at y diben, yn cael cefnogaeth lawn awdurdodau lleol ledled Cymru ac yn gallu ymdopi â newidiadau ym mlaenoriaethau gwasanaethau llywodraeth leol?

Mae'r fformiwla yn eiddo, os mynnwch, i gyngor partneriaeth Cymru a chaiff ei diweddaru'n rheolaidd gan waith yr is-grŵp cyllid a'r is-grŵp dosbarthu, lle mae llywodraeth leol Cymru gyfan yn cael ei chynrychioli. Nid wyf yn meddwl bod y fformiwla'n sefydlog, os mynnwch; mae'n cael ei hadolygu'n gyson ac yn cael ei diwygio'n barhaus, flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn. Bydd yr Aelod yn deall bod yr is-grŵp dosbarthu'n cynhyrchu adroddiad, a gyhoeddir bob blwyddyn, sy'n amlinellu'r gwaith y mae'r is-grŵp dosbarthu yn ei wneud, neu'n arwain arno o leiaf, er mwyn sicrhau y gwneir gwelliannau ar sail flynyddol i'r fformiwla. Felly, buaswn yn dweud wrtho nad wyf yn credu bod y fformiwla'n sefydlog yn y ffordd y mae'n disgrifio weithiau, ond caiff ei hadolygu'n gyson a'i diweddaru'n barhaol gan lywodraeth leol a Llywodraeth Cymru yn gweithio gyda'i gilydd gydag aelodau annibynnol.

Diolch. Wel, gallaf nodi, yn dilyn fy arweiniad, fod Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru wedi bathu enw ar eich cyfer—'Mr Bumble'. Ac er gwaethaf yr hyn rydych chi a'r Ysgrifennydd cyllid wedi honni am gytundeb gyda'r CLlLC a'r is-grŵp cyllid, nododd prif weithredwr Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru gerbron pwyllgor ychydig wythnosau yn ôl fod y fformiwla fel y mae ar hyn o bryd wedi'i dal at ei gilydd gan dâp gludiog a phlasteri, a bod gwir angen edrych yn ofalus arni, ac eglurodd ymhellach y gallai adolygiad o'r fath gymryd tair i bum mlynedd. Yn ddiweddar galwodd eich cyd-Aelodau eich hun, gan gynnwys Gweinidog yr Amgylchedd, ar Lywodraeth Cymru i gynnal adolygiad o'r cymorth a roddwyd i wasanaethau cynghorau. Cyfarfu'r Prif Weinidog ag arweinwyr cynghorau Llafur i drafod cyllid, a chredwn y dylai hynny fod wedi bod ar agor i holl arweinwyr cynghorau Cymru. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi bod yn galw am adolygiad ers blynyddoedd, ond y cyfan y mae Llywodraeth Cymru wedi ei wneud yw dargyfeirio'r bai ar awdurdodau lleol a thincran o gwmpas yr ymylon, ac wrth gwrs, mae arweinydd grŵp Ceidwadol Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru yn dweud wrthyf mai'r ymateb safonol yw bod CLlLC yn rhan o'r gwaith o greu'r fformiwla. Mae hynny'n wir, ond fe'i lluniwyd amser maith yn ôl mewn partneriaeth â Llywodraeth Cymru, a bellach nid yw'n addas at y diben.

A wnewch chi wrando felly ar y côr cynyddol o leisiau o bob plaid a lliw gwleidyddol a chychwyn adolygiad o'r fformiwla? Os na, dywedwch wrth y cyrff hynny pam eich bod yn dal i dueddu i ailadrodd yr hyn a glywsom gennych yn eich atebion cynharach.

Mae bron yr holl bobl rydych wedi'u disgrifio—ac ychydig iawn o bobl yng Nghymru sydd wedi adolygu'r fformiwla mor drylwyr â phrif weithredwr ymadawol Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru; credaf ei fod wedi eistedd drwy fwy o gyfarfodydd ar y fformiwla hon nag unrhyw Weinidog ar unrhyw adeg—. A gaf fi ddweud hyn: mae'r fformiwla'n agored i'w hadolygu flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn? Ac mae'n cael ei hadolygu flwyddyn ar ôl blwyddyn ar ôl blwyddyn, ac mae arweinwyr Ceidwadol yn cymryd rhan yn hynny. Nawr, os ydynt yn dymuno gofyn am adolygiad sylfaenol o'r brig i'r bôn o'r math a ddisgrifiwyd gennych, gallant wneud hynny, ond wrth gwrs, nid ydynt yn gwneud hynny pan fyddant yn y cyfarfodydd yn cael y sgyrsiau hyn.

Lywydd, rwy'n hapus iawn i sicrhau, ac yn gwneud addewid, os nad yw'r cofnodion hyn eisoes yn gyhoeddus, y byddaf yn eu rhoi yn y llyfrgell fel y gall Aelodau ar bob ochr i'r Siambr ddeall y gwaith a wneir gan yr is-grwpiau cyllid a dosbarthu, ac i sicrhau bod y wybodaeth hon ar gael i'r cyhoedd.

Wel, dyna ymateb amserol iawn, oherwydd, ers ichi ddod i'ch swydd flwyddyn yn ôl, rydych wedi pedlera'r stori'n barhaus fod cynghorwyr Ceidwadol yng Nghymru yn fodlon ar yr arian y maent wedi'i gael ac na fyddent eisiau polisïau'r Ceidwadwyr yng Nghymru. Dywedasoch wrth fy nghyd-Aelod, Russell George, y mis diwethaf,

'Rwy'n dweud wrth grŵp y Ceidwadwyr nad yw eu cynghorwyr eisiau polisïau Ceidwadol yng Nghymru; maent yn falch iawn o gael Llywodraeth Lafur sy'n darparu cymorth a chyllid i awdurdodau lleol mewn modd na all cynghorau Ceidwadol yn Lloegr ond breuddwydio amdano. Felly, pan fyddaf yn cyfarfod â chynghorau Ceidwadol, maent yn dweud wrthyf mai'r hyn y maent ei angen yw Llywodraeth Lafur.'

Rhywbeth digon tebyg i'r hyn rydych eisoes wedi'i ddweud wrthym heddiw. Felly, awgrymais hynny wrth arweinwyr grwpiau Ceidwadol ledled Cymru. Yr ymateb cyntaf a gefais oedd, 'Tipyn o jôc.' Yr ail,

Mae wedi dangos dro ar ôl tro nad oes ganddo unrhyw ddealltwriaeth go iawn o'r problemau rydym yn eu hwynebu mewn llywodraeth leol, a phethau fel, 'Mae'r fformiwla ariannu yn drychineb llwyr, nid yw'n addas at y diben', ac roeddent yn dweud bod eich honiadau'n 'hurt' ac yn 'nonsens'. Rwy'n dyfynnu.

At hynny, mae'n ymddangos bod hyd yn oed cynghorwyr Llafur wedi bod yn gefnogol i rai o bolisïau Ceidwadwyr y DU, megis y digwyddiad democratiaeth yfory. Ddydd Llun, daeth arweinydd Llafur Casnewydd allan i gefnogi datganoli ardrethi busnes i awdurdodau lleol, a datgelodd fod y sawl sy'n cystadlu am yr arweinyddiaeth Lafur a gymeradwyir gennych hefyd o blaid datganoli ardrethi busnes i awdurdodau lleol.

Felly, a wnewch  chi roi'r gorau yn awr i geisio osgoi'r materion difrifol sy'n wynebu awdurdodau lleol, rhoi'r gorau i'r safbwynt gwrthwynebol rydych wedi'i ddatblygu dros y 12 mis diwethaf, a gweithio gyda chynghorau o bob lliw, gyda llawer ohonynt yn glymbleidiau, i ddod o hyd i ffordd ymlaen fel bod eu cyllid yn deg, gan gydnabod nad yw'r pwyntiau a wneuthum heddiw yn bethau a dynnais, fel y byddech chi'n ei ddweud, o bapur plaid ar safbwyntiau i'w harddel, rhywbeth nad wyf yn edrych arno'n aml iawn ac na fyddaf bron byth yn ei ddefnyddio. Rhoddwyd y rhain i mi yn uniongyrchol gan y personau a ddyfynnaf, naill ai mewn pwyllgor neu mewn ymateb i fy ngheisiadau gan y cyrff dan sylw.

Mae'n ymddangos fy mod yn cael fy nghyhuddo o gysondeb, sy'n sicr yn gyhuddiad gwreiddiol i'w wneud. A gaf fi ddweud hyn: rwy'n deall mai rôl y llefarydd Ceidwadol yn y lle hwn yw gwneud yr achos gwaethaf posibl yn erbyn y polisïau y mae'r Llywodraeth hon yn mynd ar eu trywydd a chraffu arnom ar sail hynny? Ond mae dod yma ac awgrymu bod unrhyw arweinydd cyngor, o unrhyw liw, yn dod at Lywodraeth Cymru ac yn dweud, 'Rydym am weld toriadau yr un mor ddwfn i gyllid llywodraeth leol ag y gwelsom dros y ffin' yn anhygoel a dweud y gwir. Ac yn syml iawn, nid yw'n safbwynt credadwy i'w arddel. Nid oes unrhyw awgrym fy mod yn clywed gan unrhyw arweinydd awdurdod lleol, o unrhyw gefndir gwleidyddol, eu bod am weld eu cyllidebau'n cael eu torri 26 y cant, sef yn union yr hyn a ddigwyddodd dros y ffin, ac nid wyf yn credu bod llefarydd y Ceidwadwyr yn gredadwy o gwbl wrth iddo geisio cynnal y ddadl honno. Y broblem y mae llawer o'r bobl hynny'n ei dwyn i'n sylw yw faint o gyllid sydd ar gael—nid ei ddosbarthiad yn unig, ond faint sydd ar gael i ni. Ac rydym yn gwybod, o gyllideb y Canghellor yr wythnos diwethaf, fod cyllid ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus yn mynd i gael ei dorri yn y maes hwn dro ar ôl tro. A phan fydd y Llywodraeth Geidwadol yn cael gwared yn y diwedd ar y grant cynnal ardrethi yn Lloegr, efallai y bydd yn gweld pa mor ffôl yw ei safbwynt.

Llefarydd Plaid Cymru, Dai Lloyd.

Diolch, Lywydd. Yn amlwg, Ysgrifennydd y Cabinet, rydych yn ddarllenwr mawr, ac yn hoff o Charles Dickens. Felly, os mai llywodraeth leol yw Oliver Twist, a yw hynny'n golygu mai chi yw Mr Bumble?

Buaswn yn tybio bod yr Aelod gyferbyn yn portreadu Harry Secombe mewn ffordd na allwn i ond gobeithio ei wneud.

Os caf symud i ffwrdd o chwarae ar eiriau Dickensadd, a ydych yn derbyn bod llywodraeth leol wedi dioddef oherwydd blaenoriaethau cyllido, o'i gymharu â phortffolios eraill yma? 'Amseroedd caled; ar gyfer yr amseroedd hyn', fel y dywedai Dickens.

O ran ble mae llywodraeth leol, yn amlwg, byddem yn awyddus—. Nid yw Llywodraeth Lafur Cymru yn Llywodraeth sy'n ceisio mynd ar drywydd polisi cyni; nid dyna y ceisiwn ei wneud. Rydym eisiau gallu ariannu llywodraeth leol a gwasanaethau cyhoeddus eraill yn briodol, er mwyn ein galluogi i ddarparu'r gwasanaethau o ansawdd uchel y mae pawb ohonom am eu gweld. Ond nid yw'n gredadwy i ddod i'r lle hwn a dadlau y gallwn gynyddu cyllid llywodraeth leol heb dorri cyllid mewn mannau eraill. Ac os yw'r Aelod yn dadlau y dylem newid y gyllideb yn llwyr, mae croeso iddo wneud y ddadl honno, ac edrychaf ymlaen at ei weld yn dweud wrthyf ble y byddai am wneud y toriadau.

Gyda chyhoeddi cyllideb y DU yr wythnos diwethaf, a all llywodraeth leol gael 'Great Expectations', neu ai 'little Dorrit' fydd eu rhan yn y pen draw?

Mae gwybodaeth lenyddol Dr Dai Lloyd yn fy rhyfeddu—mae'n fy rhoi i yn fy lle. A gaf fi ddweud hyn: bydd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid yn gwneud datganiad ar y gyllideb derfynol, ac ar y symiau canlyniadol o ganlyniad i gyllideb Llywodraeth y Deyrnas Unedig? Bydd hynny'n digwydd maes o law.

Llefarydd UKIP, Gareth Bennett.

Diolch, Lywydd. Prynhawn da, Weinidog. Mae digwyddiadau'n cael eu cynnal i goffáu Carl Sargeant, eich rhagflaenydd Llywodraeth Cymru fel y Gweinidog tai. Wrth gwrs, fe wnaeth lawer o bethau da yn y maes hwnnw. Rwyf wedi mynd trwy ffeil o gwestiynau a ofynnais ychydig—[Anghlywadwy.]—a gwelaf fod—[Anghlywadwy.]. Roeddwn yn gofyn yn benodol ar y dyddiad hwnnw ynghylch y defnydd o dir sy'n eiddo i'r cyhoedd yng Nghymru y gellid ei ddefnyddio ar gyfer tai ar safleoedd tir llwyd. Dywedodd y Gweinidog fod ei dîm yn yr adran dai mewn trafodaethau gyda Ken Skates a'i adran, yn edrych ar ba dir a oedd yn eiddo i Lywodraeth Cymru a allai fod ar gael ar gyfer datblygu tai. Roedd y trafodaethau hyn hefyd yn cynnwys yr adran iechyd. Nawr, nid wyf yn cofio unrhyw sôn am y syniad hwn o ddatblygu tir sy'n eiddo cyhoeddus gan Lywodraeth Cymru ers hynny. Roedd hyn yn ôl ym mis Ebrill 2017. Felly, a ydych mewn sefyllfa i roi'r wybodaeth ddiweddaraf ar y syniad hwn o dir llwyd ar gyfer tai ar dir sy'n eiddo cyhoeddus?

Diolch yn fawr iawn ichi am y cwestiwn hwnnw. Yn bendant, gallaf gadarnhau ers hynny fod Llywodraeth Cymru wedi bod yn gweithio ar agenda o nodi a rhyddhau tir sy'n eiddo cyhoeddus ar gyfer tai. Ceir grŵp gweinidogol penodol sy'n gweithio gyda, ac yn cynnwys fy nghyd-Aelodau Lesley Griffiths a Ken Skates, ac rydym yn gweithio gyda'n gilydd ar nodi'r parseli o dir sy'n eiddo i Lywodraeth Cymru, ond hefyd erbyn hyn rydym yn ceisio edrych ar dir sy'n eiddo i'r ystâd gyhoeddus yn ehangach o lawer—felly, tir sy'n eiddo i fyrddau iechyd, er enghraifft, tir awdurdod lleol. Rydym wedi nodi tri pharsel o dir hyd yn hyn y credwn y byddant yn addas ar gyfer tai, ac felly, rydym yn bwriadu cyflwyno'r rheini cyn gynted â phosibl. Buaswn hefyd yn ychwanegu bod gennym y grŵp tai fforddiadwy, sydd â ffrwd waith benodol o dan hynny sy'n edrych ar dir ar gyfer tai.

Cyn i chi ofyn eich cwestiwn, Gareth Bennett, ac eithrio meicroffon Ysgrifennydd y Cabinet, nid oes unrhyw feicroffon arall yn gweithio ar hyn o bryd. [Chwerthin.] Felly, nid ydym yn gallu datrys hynny heb ohirio'r sesiwn. Felly, gohirir y sesiwn yn awr.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 14:40.

Ailymgynullodd y Cynulliad am 15:30, gyda'r Llywydd yn y Gadair.

Gallwn ni ailgychwyn ein trafodaethau. Ac, felly, rydw i'n galw Gareth Bennett. 

Diolch, Lywydd. Prynhawn da, unwaith eto, Weinidog, ac ymddiheuriadau os yw fy nghwestiwn cyntaf yn swnio'n gyfarwydd braidd, ond ni chafodd ei glywed ar gyfer y cofnod felly rwyf am ei ailadrodd eto. Rydym wedi cael digwyddiadau heddiw i goffáu Carl Sargeant, a wnaeth lawer o waith da fel y Gweinidog tai a chymunedau a'ch rhagflaenodd. Rwyf newydd fod yn edrych drwy'r ffeil o gwestiynau o'r adeg pan oeddwn yn arfer cysgodi Carl, ac rwy'n gweld ein bod, 18 mis yn ôl, yn trafod amryw o fentrau safleoedd tir llwyd. Roeddwn yn gofyn yn benodol am y defnydd o dir sy'n eiddo i'r cyhoedd yng Nghymru a allai gael ei ryddhau ar gyfer tai ar safleoedd tir llwyd. Dywedodd y Gweinidog fod ei dîm yn yr adran dai mewn trafodaethau gyda Ken Skates a'i adran, yn edrych ar ba dir a oedd yn eiddo i Lywodraeth Cymru a allai fod ar gael ar gyfer datblygu tai. Roedd y trafodaethau hyn hefyd yn cynnwys yr adran iechyd ar y pryd. Roedd hyn ym mis Ebrill 2017. Roeddwn yn meddwl tybed a ydych mewn sefyllfa i roi'r wybodaeth ddiweddaraf gan Lywodraeth Cymru ar y syniad hwn o ryddhau tir Llywodraeth Cymru ar gyfer tai ar safleoedd tir llwyd?

Diolch yn fawr am y cwestiwn hwnnw, a gallaf gadarnhau bod y gwaith wedi bod yn parhau ers ichi gael y trafodaethau cychwynnol hynny. Mae grŵp trawslywodraethol, sy'n fy nghynnwys i a'r Gweinidogion sydd â chyfrifoldeb dros gynllunio, yr economi a chyllid, yn edrych ar draws portffolio Llywodraeth Cymru i nodi parseli o dir y gellid eu cyflwyno ar gyfer tai. Ac rydym yn edrych arnynt mewn ffordd strategol ochr yn ochr â'n blaenoriaethau eraill, er enghraifft y metro arfaethedig ac ati.

Mae'r grŵp hwnnw wedi nodi tri pharsel o dir hyd yn hyn, er ein bod yn edrych ar nifer o rai eraill, ac wrth gwrs, yn ddiweddar cyhoeddais adolygiad o dai fforddiadwy, sy'n cynnwys is-grŵp penodol i edrych ar dir ar gyfer tai a beth arall y gellir ei wneud i gyflwyno tir ar gyfer tai. Dylwn ychwanegu hefyd nad edrych ar dir Llywodraeth Cymru yn unig y mae'r grŵp gweinidogol yn ei wneud; rydym yn edrych ar dir sy'n eiddo i awdurdodau lleol, byrddau iechyd, a'r cylch cyhoeddus yn fwy eang er mwyn nodi'r parseli sy'n strategol bwysig ac sydd heb gael eu cyflwyno eto ar gyfer tai.

Diolch am yr ateb, ac mae'n galonogol eich bod yn gwneud hyn fel prosiect parhaus, a hefyd yn cynnwys rhannau eraill o'r sector cyhoeddus. Mae yna gynllun gan Lywodraeth y DU hefyd, lle maent yn cael cynghorau lleol yn Lloegr i lunio cofrestr o'r holl safleoedd tir llwyd sydd ar gael ganddynt—y syniad yw y bydd hyn yn ei gwneud yn haws i ddatblygwyr wybod pa dir sydd ar gael. Gall y syniad gyd-fynd yn hawdd â'r hyn rydych yn ei wneud, fel rydych newydd egluro.

Ond mae cynghorau lleol, fel y gwyddom, braidd yn brin o arian yng Nghymru ac yn Lloegr. Felly, pe baem yn dilyn llwybr tebyg yma, mae'n debyg y byddai'n rhaid rhyddhau arian i gynghorau i ganiatáu iddynt lunio'r cofrestri tir llwyd hynny os mai hwy yw'r cyrff sy'n mynd i fod yn gwneud y gwaith o restru. Felly, pa ystyriaethau sydd gennych am y cynllun yn Lloegr, a sut y mae'n cyd-fynd gyda'ch cynlluniau yng Nghymru?

Diolch i chi unwaith eto am y cwestiwn hwnnw, ac mae'n fy atgoffa o'r gwaith rydym yn ei wneud ar ryddhau safleoedd segur. Felly, mae safleoedd segur yn cynnwys safleoedd tir llwyd yn benodol, a allai fod yn safleoedd tirlenwi, neu hap-safleoedd, er enghraifft, ac mae'r rheini'n hysbys i'r awdurdodau lleol. Mae ein cronfa safleoedd segur yn gronfa o £40 miliwn a fydd yn cael ei hailgylchu dros gyfnod y gronfa grantiau i gyflawni £160 miliwn o fuddsoddiad, a chaiff hynny ei lywio gan ymchwil a wnaed a ddangosai y gellid adeiladu tua 7,600 o gartrefi ar 400 o safleoedd yng Nghymru pe bai cyfle i ryddhau'r safleoedd hynny oherwydd maent yn segur am resymau megis bod y sylfeini neu'r seilwaith yn afresymol o ddrud. Felly, mae'r gronfa honno yno'n benodol i adeiladwyr bach a chanolig ei defnyddio er mwyn adeiladu ar leiniau o dir nad ydynt yn ddeniadol i adeiladwyr tai ar raddfa fawr, ond sy'n bwysig ar yr un pryd o ran defnyddio safleoedd a allai fod yn ddolur llygad, er enghraifft, o fewn cymunedau lleol.

Unwaith eto, fe sonioch yn eich datganiad rai wythnosau'n ôl eich bod yn gweld rôl fawr i fusnesau bach a chanolig yn y gwaith o ddarparu tai. Wrth gwrs, nid ydynt wedi chwarae rhan fawr yn y sector tai yng Nghymru yn y blynyddoedd diwethaf, felly rwy'n falch eich bod wedi sôn am hynny eto heddiw. Ac unwaith eto roedd yr hyn a ddywedoch chi yn eich ateb yn galonogol. A ydych yn darparu unrhyw gymhellion penodol eraill i fusnesau bach a chanolig er mwyn eu hannog i gymryd rhan yn y cynlluniau adeiladu tai?

Ie, mae gennym ein cronfa datblygu eiddo £40 miliwn, sy'n benodol ar gyfer—cronfa fenthyciadau ar gyfradd ddeniadol yw hi ar gyfer busnesau bach a chanolig. Caiff ei rhedeg drwy Fanc Datblygu Cymru. Yn wreiddiol, cronfa o £10 miliwn oedd hi, ond roedd y galw mor uchel amdani mewn gwirionedd ac roedd hi mor boblogaidd fel ein bod wedi gallu cynyddu'r arian sydd ar gael iddi. Ac unwaith eto, mae hwnnw'n arian a fydd yn cael ei ailgylchu yn ystod oes y cynllun hwnnw.

Rwy'n gweld rôl go iawn hefyd i fusnesau bach a chanolig yn ein helpu i gyflawni ein huchelgeisiau o ran datgarboneiddio. Newidiodd llawer o fusnesau bach a chanolig o fod yn adeiladu tai at wneud gwaith atgyweirio ar dai, a gwaith adnewyddu, ac ati, ond mewn gwirionedd, yn y dyfodol, buaswn yn hoffi iddynt fod yn rhan o'r rhaglen uchelgeisiol rydym yn ceisio'i datblygu ar gyfer gwneud gwaith ôl-osod ar gartrefi sy'n bodoli eisoes, ac rwy'n  gobeithio gallu dweud mwy am hynny maes o law.