Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Rebecca Evans, gwelliant 2 yn enw Siân Gwenllian, gwelliant 3 yn enw Neil McEvoy, a gwelliant 4 yn enwau Mick Antoniw, Dawn Bowden, Huw Irranca-Davies a Vikki Howells. 

Yr eitem nesaf felly yw dadl y Ceidawdwyr Cymreig ar adrannau brys y gwasanaeth iechyd. Dwi'n galw ar Angela Burns i wneud y cynnig—Angela Burns. 

Cynnig NDM7266 Darren Millar

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi'r pryderon a fynegwyd gan gleifion a chlinigwyr ledled Cymru ynghylch perfformiad a dyfodol adrannau achosion brys y GIG.

2. Yn gwrthod cynigion gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg a allai arwain at roi terfyn ar wasanaethau 24 awr a gaiff eu harwain gan feddygon ymgynghorol yn adran achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg.

3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i ymyrryd er mwyn atal unrhyw achos o israddio neu gau adrannau achosion brys yng Nghymru yn ystod y Cynulliad hwn.

Cynigiwyd y cynnig.

Lywydd, diolch. Rwy'n cynnig yn ffurfiol y cynnig ger ein bron a gyflwynwyd heddiw yn enw Ceidwadwyr Cymru gan Darren Millar.

Fe welwch ein bod yn gofyn i Gynulliad Cymru

‘Nodi'r pryderon a fynegwyd gan gleifion a chlinigwyr ledled Cymru ynghylch perfformiad a dyfodol adrannau achosion brys y GIG.’ i ‘wrthod cynigion gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg a allai arwain at roi terfyn ar wasanaethau 24 awr a gaiff eu harwain gan feddygon ymgynghorol yn adran achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg.’ ac rydym yn galw ar Lywodraeth Cymru i

'ymyrryd er mwyn atal unrhyw achos o israddio neu gau adrannau achosion brys yng Nghymru yn ystod y Cynulliad hwn.’

Nawr, cyn i mi ddechrau, hoffwn ddweud yn glir fod y wybodaeth rifiadol yn fy nghyfraniad wedi'i chymryd yn uniongyrchol gan StatsCymru, Ymddiriedolaeth Nuffield, Llywodraeth Cymru ei hun neu'r Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys. Ac mae hwn yn bwynt pwysig i'w wneud, gan fod yn rhaid i ni beidio â chaniatáu i Lywodraeth Cymru wadu’r sefyllfa rydym yn ei gweld ac y mae staff a chleifion yn ei hwynebu ar draws adrannau brys Cymru. Ni allwn ychwaith ganiatáu i Lafur a Llywodraeth Cymru barhau i feio cyni neu gyllid, y Ceidwadwyr i lawr coridor yr M4, neu bwysau di-baid, anhysbys ac anesboniadwy, neu'n wir, yr ystadegau nad ydynt yn eu hoffi, gan fod y pryderon a fynegir gan gleifion a chlinigwyr yn uwch nag erioed.

Ddoe, clywais y Prif Weinidog yn ailadrodd y mantra fod arolwg boddhad y GIG wedi nodi cyfradd boddhad o 93 y cant, ond fe wyddoch chi, Weinidog, a gwn innau mai'r defnydd o ystadegau meintiol ar ei waethaf yw hyn, gan nad yw'n rhoi unrhyw sylw i’r dadansoddi dyfnach sy'n ofynnol. Mae pobl yn ddiolchgar am y gwasanaeth sydd ganddynt, ond pan ofynnwch iddynt sut y perfformiodd y gwasanaeth, byddant yn dweud wrthych am yr amseroedd aros, byddant yn dweud wrthych am y cofnodion coll a'r symud o gwmpas yr ysbytai. A gadewch i mi ddyfynnu’n uniongyrchol o rai o’r ymatebion i arolwg mawr y GIG y mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn ei gynnal ar blatfformau’r cyfryngau cymdeithasol ar hyn o bryd. Dyma un:

Ar y cyfan, rwy’n eithaf hapus gyda fy nhriniaeth ac eithrio'r adran damweiniau ac achosion brys lle maent yn gweithio'n ofnadwy o galed er nad oes ganddynt ddigon o adnoddau, a hynny oherwydd prinder staff, oherwydd bod gormod o arian yn cael ei wario ar reolwyr nad ymddengys eu bod yn deall beth y mae ysbyty i fod i'w wneud.

Neu un arall:

Ffoniais am ambiwlans ar gyfer fy mherthynas 87 oed, a oedd yn anymwybodol. Cymerodd dros awr a hanner i gyrraedd. Fe aethant â hi i ysbyty Wrecsam. Ar ôl wyth awr, nid oeddent wedi gwneud dim. Mae’r staff gwych yn gweithio'n ddibynadwy. Nid yw amseroedd aros mewn adrannau damweiniau ac achosion brys yn ddigon da. Ni fyddai fy mherthynas yma heddiw oni bai am y meddygon a'r nyrsys, ond roedd y system yn warthus.

Felly, wrth gwrs, maent 93 y cant yn fodlon fod eu perthynas yn dal i fod yma, ond roedd y profiad yn erchyll. A dywed clinigwyr wrthym fod gaeaf 2019-20 wedi bod yn anodd, gyda’r ganran isaf o gleifion yn cael eu derbyn, eu trosglwyddo neu eu rhyddhau o fewn pedair awr ers dechrau cadw cofnodion—a gadewch i mi ailadrodd hynny—ers dechrau cadw cofnodion. Ym mis Rhagfyr 2019, 66.4 y cant yn unig o gleifion a welwyd o fewn pedair awr—swnio'n dda? Wel, gadewch i ni droi hynny ar ei ben. Dyna 33.6 y cant o gleifion na chawsant eu gweld o fewn pedair awr. Gadewch i mi ailadrodd hynny: arhosodd traean o'r cleifion fwy na phedair awr i gael eu gweld mewn adran damweiniau ac achosion brys yng Nghymru.

Ond Aelodau, nid yw nifer y cleifion ym mis Rhagfyr 2019 yn syndod. Mae cyfartaledd o 55,560 o gleifion wedi dod i'n hadrannau brys bob mis hyd yn hyn y gaeaf hwn, o gymharu â 67,490 y gaeaf diwethaf, a 65,629 y gaeaf cyn hynny. Felly, gadewch i mi ailadrodd hynny: mae llai o gleifion yn dod i’n hadrannau damweiniau ac achosion brys y gaeaf hwn na'r llynedd a'r flwyddyn flaenorol, ond mae'r perfformiad wedi gwaethygu. Ac o ystyried na welwyd traean o'r cleifion o fewn pedair awr, mae'n gwneud synnwyr fod nifer y cleifion sy'n aros mwy nag wyth a 12 awr yn cynyddu bob gaeaf—StatsCymru, eich gwybodaeth chi.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Mewn eiliad, Jenny. Mewn gwirionedd, gaeaf 2019-20 a welodd y nifer uchaf o gleifion a'r canlyniad yw bod diogelwch cleifion yn cael ei beryglu, mae morâl staff ar ei lefel isaf erioed. Er bod arian ar gyfer pwysau'r gaeaf i'w groesawu, Weinidog, ateb dros dro yn unig yw chwistrelliadau ad hoc o arian. Yr hyn sydd ei angen ar y GIG yw cynnydd sylweddol yn ei adnoddau, y dylid eu defnyddio i sicrhau cynnydd mesuradwy yn y staff sydd ar gael a gwelyau acíwt.

Diolch byth, mae Llywodraeth Geidwadol y DU wedi ymrwymo i roi hwb o £1.9 biliwn i gyllid GIG Cymru dros y tair blynedd nesaf. Mae hwn yn swm sylweddol y gellid ac y dylid ei ddefnyddio i wella ein GIG. Cyn i Aelodau Llafur ar y meinciau cefn godi ar eu traed, hoffwn wneud y pwynt nad oes yr un o Brif Weinidogion Ceidwadol y DU erioed wedi torri cyllideb y GIG. Felly, cywilydd ar Mark Drakeford a'ch Cabinet Llafur Cymru am dorri'ch un chi. Rhwng 2010-11 a 2015-16—[Torri ar draws.] Yn sicr, fe wnaf i chi, Brif Weinidog.

Diolch. O ystyried eich bod wedi penderfynu y byddech yn fy enwi—

Wel, chi yw'r Prif Weinidog.

—rhowch y flwyddyn pan oeddwn yn y Llywodraeth lle torrwyd cyllideb y GIG yn y Cynulliad hwn. O ystyried eich bod wedi fy enwi'n benodol, rhowch y flwyddyn i mi.

Rydych wedi'i thorri flwyddyn ar ôl blwyddyn a gallwn roi'r ystadegau i chi, Brif Weinidog.

Cwbl anghywir.

A chi sy'n gyfrifol am Lywodraeth Lafur Cymru, Brif Weinidog.

Ni allwch ateb y cwestiwn gan nad yw'r hyn rydych wedi'i ddweud yn wir.

Rhwng—. Rwy'n rhoi'r blynyddoedd i chi. Rhwng 2010-11 a 2015-16—

Pan oeddwn yn y Llywodraeth, gofynnais i chi.

Brif Weinidog, chi oedd cynghorydd arbennig y—. Rydych yn y Llywodraeth ar hyn o bryd, chi oedd y Gweinidog iechyd, chi oedd y Gweinidog cyllid, a bellach, chi yw'r Prif Weinidog.

Ac ni ddowch byth o hyd i flwyddyn.

Efallai y dylwn eich galw’n Brif Weinidog Pontiws Peilat.

Mae'r Ceidwadwyr Cymreig yn cydnabod nad yw pwysau'r gaeaf bellach yn gyfyngedig i fisoedd y gaeaf. Mae perfformiad gwael bellach yn realiti drwy gydol y flwyddyn ac er bod problemau penodol yn y gaeaf, mae perfformiad cyffredinol yn parhau i waethygu, ac mae’n rhaid bod hynny ynddo'i hun yn peri lefel aruthrol o straen a blinder i'r staff ar y rheng flaen sy’n gyfrifol am ddarparu gwasanaethau. Ac rwy’n diolch o galon iddynt. Nid pwrpas y ddadl hon yw ceisio lladd arnynt, ond rhoi'r gefnogaeth a'r adnoddau sydd eu hangen arnynt i'w codi fel y gallant wneud y gwaith y maent yn ei garu; gallant gael yr hyfforddiant a'r yrfa roeddent am ei chael; a'r cydbwysedd rhwng bywyd a gwaith sydd ei angen ar bob un ohonom ar gyfer ein hiechyd a'n lles meddyliol.

Rwy'n herio'r syniad yn gyfan gwbl mai pwysau di-baid, anhysbys ac anesboniadwy sydd ar fai am y sefyllfa ar draws ein hadrannau brys. Mae'n ffaith nad yw'r nifer sy'n mynychu adrannau achosion brys ond wedi cynyddu 7.4 y cant yn unig, ond yn yr un cyfnod, mae'r nifer sy'n aros am wyth awr wedi cynyddu 254 y cant. Ac mae data Llywodraeth Cymru wedi datgelu'r gwir gan y gwyddom, ers 2013, pan ddechreuodd y gwaith o gasglu data ar gyfer perfformiad 12 awr, fod nifer y bobl sy'n aros am 12 awr neu fwy wedi cynyddu 318 y cant, sy’n ffigur syfrdanol. Gwyddom fod amseroedd aros hirach mewn adrannau brys bron bob amser yn gysylltiedig â llif cleifion gwael drwy ysbytai, tagfeydd mewn wardiau ysbytai a darpariaeth gofal cymdeithasol annigonol yn y gymuned. Mae hyn yn sicr yn wir pan ystyriwn nifer y gwelyau ysbyty sydd ar gael.

Credaf efallai mai Andrew a soniodd am welyau ysbyty yn gynharach—gwnaeth rhywun—a chyfraddau defnydd gwelyau. Mae data gan y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys yn dangos bod y gydberthynas rhwng cyfraddau defnydd gwelyau a'r gallu i gyflawni'r targed pedair awr yn gryf. Yn gryno, gyd-Aelodau'r Cynulliad, mae'n syml: byddai capasiti gwelyau ychwanegol yn golygu gwelliant sylweddol yn amseroedd aros cleifion. Mae'r Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys yn credu'n gryf fod angen 226 o welyau arnom. Byddai'r gwelyau ychwanegol hynny'n sicrhau cyfradd defnydd gwelyau ddiogel o 85 y cant. Felly, gellid lliniaru'r pwysau a welwn ar ein hadrannau damweiniau ac achosion brys drwy gael ychydig llai na 250 o welyau ychwanegol.

Bydd y broblem system gyfan rydym yn ei gweld yma yn cael ei gwaethygu gan awydd Llywodraeth Cymru i dorri a chanoli eu darpariaeth o wasanaethau gofal brys. Peidiwch ag ailadrodd y mantra diweddar ei fod yn benderfyniad i’r clinigwyr. Rwy'n credu, Leanne Wood, eich bod chi wedi dadlau eich achos yn glir iawn yn gynharach: mae clinigwyr yn dweud, 'Cadwch ein gwasanaethau brys', a’r byrddau iechyd, Llywodraethau, rhaglen de Cymru, ac adroddiad Marcus Longley sy'n siarad am ddim ond canoli, canoli, canoli.

Rwyf am droi at y gwelliannau yn gyflym gan y gallaf weld bod fy amser yn dod i ben. Rwy'n anobeithio wrth weld bod Llywodraeth Cymru wedi 'dileu popeth' unwaith eto i fygu dadl. Rwy'n cydnabod bod Aelodau meinciau cefn Llafur a Phlaid Cymru wedi llofnodi datganiad yn ymwneud ag Ysbyty Brenhinol Morgannwg, ond pwynt 2 o welliant y Llywodraeth yw'r addewidion ffuantus arferol y bydd byrddau iechyd yn gofyn i chi am eich barn ac yna'n gwneud yr hyn y maent wedi cynllunio i'w wneud beth bynnag. Daw hyn ar ôl blynyddoedd o ansicrwydd i wasanaethau damweiniau ac achosion brys yr ysbyty ers cyhoeddi dogfen ymgynghori rhaglen de Cymru yn 2013.

Mae staffio yn yr ysbytai yn cyrraedd lefelau peryglus o isel. Nid yn unig fod pob uned damweiniau ac achosion brys fawr yng Nghwm Taf wedi'i staffio ymhell islaw safonau'r DU gyfan, ond ar Ddydd Nadolig a Gŵyl San Steffan 2019, bu'n rhaid dargyfeirio ambiwlansys o'r ysbyty i Ysbyty'r Tywysog Siarl oherwydd prinder meddygon. Mae'r cynigion gan y bwrdd iechyd wedi wynebu gwrthwynebiad sylweddol gan y cymunedau cyfagos. Mae pryderon yn ymwneud â diogelwch cleifion y bydd yn rhaid iddynt deithio ymhellach yn awr i gael gofal brys yn ogystal â chynyddu'r pwysau ar adrannau damweiniau ac achosion brys eraill ar adeg pan na chyrhaeddodd yr ysbytai eraill sy'n gwasanaethu Cwm Taf amser aros cyfartalog Cymru o bedair awr hyd yn oed ym mis Rhagfyr 2019.

Byddaf yn cefnogi gwelliant Plaid Cymru, sy’n tynnu sylw at bwysigrwydd cynllunio’r gweithlu ledled y wlad, nid yn unig yn yr ardaloedd hawsaf i’w staffio yn draddodiadol, megis de-ddwyrain Cymru, gan ei bod ond yn deg na ddylid defnyddio prinder staff i gyfiawnhau cau a newid i wasanaethau.

Rwy'n cytuno â gwelliant clir iawn Neil McEvoy hefyd a’r gwelliant gan feinciau cefn Llafur, gan fod yn rhaid i Lywodraeth Lafur Cymru wrthod cynigion gan fwrdd iechyd Cwm Taf Morgannwg i ddod â gwasanaethau damweiniau ac achosion brys 24 awr dan arweiniad meddygon ymgynghorol i ben yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. A buaswn yn mynd gam ymhellach a dweud bod yn rhaid i Lywodraeth Cymru adolygu adroddiad yr achos dros newid gan Marcus Longley yn 2012 a rhaglen de Cymru, gan nad yw'r ddau ohonynt yn gyfredol mwyach, a’r ddau ohonynt yn nodi cyfeiriad teithio nad yw'n addas i Gymru mwyach, ac a dweud y gwir, ymddengys bod y ddau ohonynt yn hyrwyddo gwasanaethau sydd ymhellach byth oddi wrth y cyhoedd y mae'r byrddau iechyd, y Gweinidog a'r GIG yno i'w gwasanaethu.

Rwy’n hyderus y bydd meinciau cefn Llafur yn cefnogi ein cynnig ac y gallwn, drwy ddangos undod ar draws yr holl bleidiau gwleidyddol, anfon neges glir i’r byrddau iechyd ledled Cymru. Gwrandewch ar y bobl: peidiwch â chau, torri nac israddio ein hadrannau brys. Rwy'n cymeradwyo'r cynnig hwn i'r Siambr.

Rwyf wedi dethol y pedwar gwelliant i'r cynnig, a dwi'n galw ar y Gweinidog iechyd i gynnig yn ffurfiol welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans. 

Gwelliant 1—Rebecca Evans

Dileu popeth a rhoi yn ei le:

1. Yn cydnabod y datganiad trawsbleidiol ar Ddyfodol Gofal Brys Diogel yng Nghwm Taf Morgannwg.

2. Yn cydnabod yr angen i’r bwrdd iechyd fod yn agored ac yn dryloyw wrth ymgysylltu â’r cyhoedd, clinigwyr, y cyngor iechyd cymuned, cynrychiolwyr etholedig, staff a’u hundebau, i lywio eu penderfyniad ynghylch darparu pob math o ofal heb ei drefnu yn y dyfodol, gan gynnwys gwasanaethau brys.

3. Yn cydnabod bod yn rhaid i unrhyw ddarpariaeth gofal heb ei drefnu fod yn gadarn, yn ddiogel ac yn gynaliadwy.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Yn ffurfiol.

Galwaf nawr ar Leanne Wood i gynnig gwelliant 2, a gyflwynwyd yn enw Siân Gwenllian. Leanne Wood. 

Gwelliant 2—Siân Gwenllian

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i fabwysiadu cynllun cynhwysfawr ar gyfer cynyddu'r gweithlu clinigol, gyda ffocws penodol ar arbenigeddau ac ardaloedd daearyddol y mae'n anodd recriwtio iddynt, megis mewn adrannau achosion brys, fel na ellir byth ddefnyddio prinder staff i gyfiawnhau cau a newid gwasanaethau.

Cynigiwyd gwelliant 2.

Diolch, Lywydd. Mae llawer o Aelodau yn y Siambr hon wedi cyfeirio at y ddeddf gofal gwrthgyfartal, sef, yn y bôn, mai’r rhan o'r boblogaeth sydd fwyaf o angen gwasanaethau gofal sy'n wynebu'r rhwystrau mwyaf rhag cael mynediad atynt. Rydym hefyd wedi nodi ar sawl achlysur mai pobl yn yr ardaloedd tlotaf hefyd sy'n wynebu’r baich mwyaf o afiechyd. Canlyniad yw hyn i gyfuniad o'r etifeddiaeth ddiwydiannol a’r ffaith bod y bobl yn y cymunedau hynny wedi cael eu hesgeuluso pan gawsant eu dad-ddiwydiannu.

Rydym hefyd wedi nodi mai agwedd ddiystyriol uwch reolwyr yn y GIG wrth ymdrin â chwynion a arweiniodd at sgandal y gwasanaethau mamolaeth yng Nghwm Taf, ac wedi nodi na fyddai hynny wedi digwydd yn ôl pob tebyg i bobl mewn ardal fwy cyfoethog. Ond unwaith eto, nid yw'r gwersi’n cael eu dysgu, gan fod y Llywodraeth Lafur hon yn llywyddu dros bolisi o gau adrannau damweiniau ac achosion brys yn un o'r ardaloedd mwyaf difreintiedig yng Nghymru. Mae hyn er gwaethaf yr astudiaeth gan Brifysgol Sheffield yn 2007 a ganfu fod cynnydd o 10 km mewn pellter yn gysylltiedig â chynnydd absoliwt o oddeutu un y cant mewn marwolaethau, a bod y berthynas honno'n fwy i gleifion â chyflyrau anadlol. Ac mae hyn wedi'i gadarnhau gan o leiaf ddwy astudiaeth arall o gleifion ag asthma.

Nawr, mae'r bwrdd yn nodi mai prinder staff yw’r rheswm am hyn, ac wrth gwrs, mae’n wir dweud, yn arwynebol, fod uned heb feddygon yn mynd i fod yn beryglus. Ond mae'n rhaid inni ofyn pam. Sut y cyraeddasom y sefyllfa hon?

Mae'r ffigurau a ddyfynnais ddoe i'r Prif Weinidog yn dangos bod nifer y meddygon ymgynghorol wedi cynyddu'n sylweddol yn yr ardaloedd sydd ag unedau damweiniau ac achosion brys nad ydynt dan fygythiad. Ni ddigwyddodd hynny yn yr ardaloedd lle cytunwyd ar gynigion ad-drefnu. Mae'n broffwydoliaeth hunangyflawnol. Nid oes unrhyw un yn dewis gweithio mewn lle sydd dan fygythiad, pan fydd rheolwyr yn dibynnu ar staff asiantaeth yn lle hysbysebu swyddi hirdymor. Clywodd fy swyddfa gan nifer o feddygon sy’n awyddus i gael swyddi amser llawn yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg a byddent yn eu derbyn pe byddent yn cael cynnig rhywfaint o hyblygrwydd o ran oriau.

Felly, beth yw'r camau tymor byr uniongyrchol sy'n rhaid eu cymryd yn awr? Yn gyntaf oll, gwnewch ymrwymiad cyhoeddus i ddyfodol hirdymor yr adran damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Hyn yn unig a fydd yn helpu i recriwtio a chadw staff. Cynigiwch waith amser llawn i’r staff asiantaeth presennol, gan addasu eu horiau os oes angen. Gwyddom fod llawer o bobl a fyddai'n derbyn y cynnig hwn. Hysbysebwch rai swyddi, gan ddefnyddio cymhellion ariannol, fel y mae Caerdydd wedi'i wneud yn ddiweddar, os yw hynny'n angenrheidiol ar gyfer y swyddi sy’n anodd eu recriwtio. Ac yn bwysig, gwnewch y disgwyliadau’n glir i’r rheolwyr—maent wedi bod yn gweithredu gyda disgwyliadau i’r gwrthwyneb, a chred y dylai'r uned gau ers i raglen de Cymru gael ei chytuno.

Yn y tymor hwy, mae gan Blaid Cymru bolisïau sydd wedi’u hystyried a’u costio’n drylwyr ar gyfer hyfforddi a recriwtio 1,000 o feddygon ychwanegol, ac mae hynny'n cynnwys buddsoddi mewn targedu recriwtiaid lleol a chynyddu nifer y lleoedd hyfforddi ar gyfer meddygon. Fe ellid ac fe ddylid rhoi’r polisïau hyn ar waith er budd holl wasanaethau'r GIG yng Nghymru nawr.

Hoffwn droi’n gyflym at chwalu rhai mythau. Yn gyntaf oll, mae angen i'r Torïaid ystyried y ffaith bod y broses hon wedi digwydd yn Lloegr. Dywedodd Jeremy Hunt yn glir ei fod yn dymuno canoli, a rhoddodd sêl bendith i hyn ddigwydd yn ôl pan oedd yn Ysgrifennydd iechyd. Drwy gyd-ddigwyddiad, hwn oedd y dyddiad y dechreuodd perfformiad GIG Lloegr ddirywio, ac mae'r dirywiad hwnnw'n parhau hyd heddiw. Felly, nid oes gan y Torïaid hanes da o ddarparu model gwahanol o drefnu’r gwasanaeth.

Yn ail, i'r rheini sydd am ddiddymu'r Cynulliad, mae angen iddynt ystyried beth fyddai'n digwydd pe na bai gan uwch reolwyr y GIG unrhyw oruchwyliaeth wleidyddol o gwbl. Mae rhai uwch reolwyr wedi cael eu clywed yn dweud yn breifat eu bod am i ganoli fynd yn llawer pellach. Pe byddent yn cael eu ffordd, gallem fod ag unedau damweiniau ac achosion brys yng Nghaerdydd ac Abertawe yn unig yn y pen draw, ac efallai un neu ddau arall. Dim ond y ffaith bod Llafur yn gwybod na fyddent yn cael rhwydd hynt i gytuno i hynny sy'n atal y broses hon rhag gwaethygu. Ond mae hynny hefyd yn amlygu gwirionedd arall na ellir ei osgoi: y gallai'r Gweinidog iechyd atal y cynigion hyn yr eiliad hon, ond mae'n dewis peidio.

Rwyf am gloi gyda hyn: byddwn ni ym Mhlaid Cymru yn gwneud popeth a allwn i'w hatal rhag cau neu leihau'r oriau yn ein hadran damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg, ac rydym yn bwriadu ennill y frwydr hon. Os gwnawn, mae Llywodraeth Plaid Cymru yn y dyfodol yn addo cadw ein hadrannau damweiniau ac achosion brys yn hirdymor. Ond os na wnawn ennill, byddwn yn addo eu hadfer. Diolch.

Galwaf ar Neil McEvoy i gynnig gwelliant 3 a gyflwynwyd yn ei enw.

Gwelliant 3—Neil McEvoy

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn cefnogi adran damweiniau ac achosion brys barhaol gydag adnoddau llawn yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg.

Cynigiwyd gwelliant 3.

Diolch, Llywydd. Fel arweinydd Plaid Genedlaethol Cymru, dwi'n dweud bod yn rhai inni achub adran achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg.

Rwy'n sefyll yma fel arweinydd Plaid Genedlaethol Cymru, gan ddweud bod angen i ni achub yr adran damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Mae neges y cyhoedd i ni yn glir iawn. Mynychais gyfarfod cyhoeddus, gwrandewais yn ofalus y tu allan. Maent yn awyddus i ni weithio gyda'n gilydd.

Rwy’n cefnogi’r cynnig. Ni allaf gefnogi gwelliant 1, oherwydd yn y bôn mae gwelliant 1 yn dinistrio’r cynnig. Rwy'n cefnogi gwelliant 2. Rwy'n cefnogi gwelliant 4. Mae fy ngwelliant i'n syml iawn—mae’r neges yn syml. Dywed fod y Cynulliad hwn—ni yma, pob Aelod Cynulliad—yn cefnogi adran damweiniau ac achosion brys barhaol—a dyna'r gair allweddol yma; nid oes unrhyw welliant arall nac unrhyw gynnig arall yn ei gynnwys—adran damweiniau ac achosion brys barhaol sydd ag adnoddau llawn yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Gall pob un ohonom gefnogi hynny, a gall pob un ohonom gefnogi gwelliannau ein gilydd fel y gallwn wrando ar y cyhoedd heddiw a chlywed yr hyn a ddywedasant wrthym y tu allan, a chefnogi'r cynnig a chefnogi gwelliannau ein gilydd, ac eithrio gwelliant 1.

Mae iechyd y GIG yng Nghymru mewn argyfwng. Mae'r staff yn haeddu gwell. Mae'r cyhoedd yn haeddu gwell. Clywsom y tu allan, Weinidog—a gobeithio eich bod yn gwrando—fod y meddygon yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg, fel y dywedodd fy nghyd-Aelod gyferbyn â mi, am i'r adran aros ar agor, dan arweiniad meddygon ymgynghorol, 24 awr y dydd. Ganed fy merch yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg, ac roeddent yn gwneud gwaith aruthrol yn ôl yn y dyddiau hynny. Mae staff gwych y GIG yn ysbyty’r Mynydd Bychan yn gofalu am fy nhad ar hyn o bryd, ond roeddwn yn yr adran damweiniau ac achosion brys nos Wener, a chefais fy mrawychu gan yr hyn a welais. Dywedodd staff wrthyf ei bod yn noson dawel, ac ar nosweithiau eraill, y noson gynt, roedd pobl yn eistedd ar y llawr. Rydym wedi datgan, neu mae'r Llywodraeth wedi datgan, argyfwng hinsawdd. Rwy'n teimlo bod angen inni ddatgan argyfwng iechyd. Gadewch inni bleidleisio dros y gwahanol welliannau hyn, gadewch inni wrando ar y cyhoedd, gadewch inni wrando ar y meddygon a gadewch inni gyfleu’r neges fod y Cynulliad hwn am achub yr adran damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg ar sail barhaol—y gair allweddol—yn barhaol. Diolch yn fawr.

Galwaf ar Mick Antoniw i gynnig gwelliant 4, a gyflwynwyd yn ei enw ef. 

Gwelliant 4—Mick Antoniw, Dawn Bowden, Huw Irranca-Davies, Vikki Howells

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn gwrthod cynigion gan Fwrdd Iechyd Cwm Taf Morgannwg i ddod â gwasanaethau damweiniau ac achosion brys 24 awr o dan arweiniad meddygon ymgynghorol yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg i ben ac yn galw ar y Bwrdd Iechyd i:

a) diystyru cau'r gwasanaeth damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg neu sefydlu uned mân anafiadau 24 awr yn lle'r gwasanaeth damweiniau ac achosion brys presennol;

b) adfer yr opsiwn o gynnal gwasanaeth damweiniau ac achosion brys llawn o dan arweiniad meddygon ymgynghorol yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg, Ysbyty'r  Tywysog Siarl ac Ysbyty Tywysoges Cymru;

c) cyflwyno cynigion eraill ar gyfer gwasanaethau iechyd cymunedol, gan gynnwys gwelliannau i'r gwasanaeth meddygon teulu y tu allan i oriau ac ymestyn oriau agor yr uned mân anafiadau yn Ysbyty Cwm Rhondda ac Ysbyty Cwm Cynon, a allai leddfu'r pwysau ar bob un o'r tair adran damweiniau ac achosion brys.

Cynigiwyd gwelliant 4.

Diolch yn fawr, Lywydd. Cynigiaf y gwelliant hwn gyda chefnogaeth fy nghyd-Aelodau Dawn Bowden, AC Merthyr Tudful a Rhymni, Vikki Howells, AC Cwm Cynon, a Huw Irranca-Davies, Aelod Cynulliad Ogwr. Rwy'n falch o gael cefnogaeth undebau llafur Ysbyty Brenhinol Morgannwg, sydd y tu ôl i'r gwelliant hwn.

Lywydd, dywedodd Aneurin Bevan fod

Cymdeithas yn dod yn fwy iachus, yn fwy tangnefeddus, ac yn iachach yn ysbrydol, os yw'n gwybod bod ei dinasyddion yn ymwybodol nid yn unig y gallant hwy, ond y gall eu holl gymheiriaid, fanteisio ar y gorau y gall sgiliau meddygol ei ddarparu pan fyddant yn sâl.

Dyna hanfod y gwelliant hwn. Mae sefydlu'r GIG yn un o lwyddiannau mwyaf Llafur. Yn wir, mae'n un o lwyddiannau mwyaf y Cymoedd, gan fod ei egwyddorion sylfaenol yn seiliedig ar werthoedd ein cymunedau yn y Cymoedd. Yng Nghymru, rydym yn amddiffyn y GIG, ei egwyddorion, ei bobl a'i gyllid, rhag grymoedd preifateiddio a chyni. Ond nid yw hynny'n ddigon. Cryfder mawr y GIG yw ei fod yn eiddo i bobl Cymru, a gwarcheidwaid gwaddol Nye Bevan a'r GIG yn unig ydym ni. I'r graddau hynny, rydym yn atebol i'r bobl sydd wedi ein hethol i Senedd Cymru.

Mae gwasanaeth damweiniau ac achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg yn wasanaeth hanfodol a hollbwysig i bobl etholaeth Pontypridd rwy’n eu cynrychioli, ac i'r rheini yng nghymoedd y Rhondda, Cwm Cynon, Merthyr Tudful ac Ogwr. Mae'n wasanaeth bywyd neu farwolaeth ac mae'n wasanaeth nad oes yr un ohonom yn dymuno’i ddefnyddio ond un y cawn gysur o wybod ei fod yno i ni pan fydd ei angen arnom.

Mae'n amlwg i ni fod cleddyf Damocles wedi bygwth yr adran damweiniau ac achosion brys ers chwe blynedd ac wedi tanseilio gallu Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg fwyfwy i recriwtio'r meddygon ymgynghorol angenrheidiol. Yr wythnos diwethaf, roedd un o fy nghymheiriaid yn San Steffan, Alex Davies-Jones, a minnau'n annerch cyfarfod cyhoeddus llawn dop yn Llantrisant. Roedd miloedd yn rhagor yn gwylio ar-lein, ac roedd yn amlwg o gyfraniad y bwrdd iechyd mai recriwtio sydd wrth wraidd yr argyfwng hwn. Yn wir, roedd llawer yn pendroni a fyddai angen adolygiad pe bai strategaeth recriwtio’r bwrdd iechyd wedi bod yn fwy effeithiol. Felly, er ei bod yn iawn fod y bwrdd iechyd yn wynebu'r argyfwng cynyddol hwn, mae’n rhaid i'w fan cychwyn ymwneud â sut y gellir sicrhau gwasanaeth damweiniau ac achosion brys llawn dan arweiniad meddygon ymgynghorol yn awr ac yn y dyfodol, yn hytrach na beth yw'r ffordd leiaf poenus o gau'r adran.

Mae pum ffaith allweddol yn dod i'r amlwg. Mae rhaglen de Cymru wedi dyddio’n aruthrol ac yn fwyfwy amherthnasol i anghenion pobl Rhondda Cynon Taf. Nid oes gan Ysbyty'r Tywysog Siarl ym Merthyr Tudful nac Ysbyty Tywysoges Cymru ym Mhen-y-bont ar Ogwr gapasiti i amsugno'r ddarpariaeth damweiniau ac achosion brys a ddarperir ar hyn o bryd yn Llantrisant yn ddiogel. Ceir cynnydd enfawr yn  nifer y tai a phoblogaeth yn ardal Taf Elái na chafodd ei ystyried, ac a fydd yn gwaethygu'r sefyllfa hon yn y dyfodol. Nid yw cau'r adran ac agor uned mân anafiadau yn ei lle yn ymarferol. Ac argyfwng recriwtio’r bwrdd iechyd yw’r mater sylfaenol, nid lleoliad yr ysbyty, na’i staff, na’i gyllid.

Yr unig opsiynau hyfyw, yn fy marn i, yw diystyru'r opsiwn o gau adran damweiniau ac achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg; fod Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg yn adfer yr opsiwn o gadw uned damweiniau ac achosion brys 24 awr wedi’i staffio’n llawn yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg; cyflwyno cynigion ychwanegol ar gyfer ehangu gwasanaethau meddygon teulu y tu allan i oriau ac ymestyn oriau agor unedau mân anafiadau yn Ysbyty Cwm Rhondda ac Ysbyty Cwm Cynon i leddfu'r pwysau ar y tair adran achosion brys; a rhoi ymgyrch recriwtio drylwyr, gynhwysfawr ar waith ar draws y tri ysbyty.

Dywedodd Nye Bevan y geiriau enwog hefyd:

Bydd y GIG yn para cyhyd â bod pobl ar ôl gyda'r ffydd i ymladd drosto.

A chredaf, wrth gynnig y gwelliant hwn, y gallaf roi sicrwydd i’r Aelodau fod gan bobl Cymoedd de Cymru, a gyfrannodd gymaint at sefydlu’r GIG, y ffydd i ymladd dros y GIG a chadw gwasanaethau damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Diolch, Lywydd.

Yn ôl ym mis Medi, dywedwyd wrthyf, ar ymweliad, fod llawer o'r swyddi yn Ysbyty Tywysoges Cymru yn rhai dros dro ac yn destun cytundebau lefel gwasanaeth sy'n dod i ben yn ddiweddarach eleni. Nid oes gan Fwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg reolaeth lawn eto dros rai agweddau ar y ddarpariaeth iechyd yn Ysbyty Tywysoges Cymru, ac yn ychwanegol at hynny, mae'r sgandal famolaeth a cholli'r prif weithredwr wedi gohirio rhai penderfyniadau. Bwrdd iechyd yw hwn, bwrdd iechyd newydd, nad yw'n hollol ar wahân nac yn hollol sefydlog—yn sicr, nid yw’n barod i fod yn gwneud y math hwn o newid strategol enfawr yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg.

Mae'r Aelodau—ac mae Mick newydd wneud hyn yn dda iawn—wedi sôn am y galw yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Os bydd yn colli ei feddygon ymgynghorol arweiniol, bydd argyfyngau mwy difrifol yn cael eu dargyfeirio i Ben-y-bont ar Ogwr, Merthyr Tudful, a hyd yn oed ymhellach. Felly, gadewch inni ystyried y croeso y bydd cleifion yn ei gael ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Y peth cyntaf i'w ddweud yw y byddant yn cyfarfod â staff twymgalon a gofalgar sy'n gweithio’n ofnadwy o galed, fel y dywedodd Angela Burns, yn darparu gofal meddygol a nyrsio o'r radd flaenaf. Nid oes unrhyw amheuaeth ynglŷn â hynny. Ond efallai y bydd yn rhaid iddynt aros am 16 awr cyn y gall y criw ambiwlans eu rhyddhau i ddwylo'r tîm damweiniau ac achosion brys. Ac efallai y bydd yn rhaid iddynt aros am 72 awr hefyd i wely ddod ar gael iddynt ar ward. Defnyddir pob modfedd o le yn yr adran. Pan fydd yr holl faeau’n llawn, a'r trolïau neu'r cadeiriau o flaen desg y dderbynfa ac o flaen y cypyrddau ac yn y gofod ar gyfer y goeden Nadolig i gyd yn llawn, a'r coridorau'n llawn cleifion yng ngofal y criw ambiwlans, gofynnir i gleifion sy'n ddigon iach fynd i eistedd yn y caffi. Weithiau, bydd pobl a ddylai fod wedi’u trosglwyddo i wardiau yn cael eu triniaeth i gyd yn yr adran damweiniau ac achosion brys, gan iddynt fod yno cyhyd.

Ac mae hyn i gyd ar ôl y brysbennu cychwynnol, pan fydd rhai cleifion eisoes wedi cael eu hanfon i'r is-adran mân anafiadau, sydd wedi'i chydleoli gyda'r adran damweiniau ac achosion brys, neu'n ôl allan o'r ysbyty at eu meddyg teulu neu i'r uned mân anafiadau ym Maglan. Gall fod 70 o bobl ar y safle damweiniau ac achosion brys hwnnw, sy'n fach iawn mewn gwirionedd, ar unrhyw un adeg. Ac nid diffyg meddygon ymgynghorol neu staff o'r radd flaenaf yw'r rheswm am hyn. Y rheswm am hyn yw’r anallu i symud cleifion drwy'r ysbyty oherwydd oedi wrth drosglwyddo gofal. Ac o ganlyniad, nid oes modfedd o le ar gyfer galw newydd a ddaw o Ysbyty Brenhinol Morgannwg.

Nawr, eich cyfrifoldeb chi yw hyn, Weinidog. Ni waeth pwy a ddechreuodd y sgwrs, mae'r bwrdd iechyd hwn yn ceisio gwasgu chwart i bot peint, a'r rheswm mai pot peint yw hwn yw nad ydych chi wedi dangos arweiniad ar flocio gwelyau. Chi yw'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol. Rhyngoch chi, rydych chi a'r Prif Weinidog bellach wedi bod yn gyfrifol am chwe blynedd, ond mae'n rhaid i fy etholwyr sydd ag anghenion brys eistedd mewn cadair lle mae'r goeden Nadolig fel arfer yn mynd gan nad oes lle iddynt mewn man arall yn yr ysbyty.

Hoffwn symud ymlaen i ddau bwynt sy’n ymwneud yn benodol â rhaglen de Cymru, a'r cyntaf yw hwn: euthum i Ysbyty Tywysoges Cymru i geisio darganfod pam fod eu hamseroedd trosglwyddo o ambiwlansys mor hir, ond yn Ysbyty'r Tywysog Siarl, gallai fod cyn lleied â 15 munud. A'r ateb oedd: gwahaniaeth barn—gwahaniaeth barn feddygol am yr hyn sy'n fwy diogel i gleifion.

Weinidog, fe ddywedoch chi a'ch rhagflaenydd dro ar ôl tro yn 2014—ac rydych wedi'i ddweud eto heddiw—eich bod yn dibynnu ar farn feddygol ynglŷn â beth sy'n wasanaeth diogel. Bydd mwy nag un farn feddygol bob amser—ac rydym wedi clywed heddiw gan Leanne Wood fod barn feddygol eisoes wedi newid. Eich gwaith ar y pryd oedd herio a chraffu, defnyddio'ch holl ystrywiau twrneiaidd i ddod o hyd i'r gwendidau mewn dadleuon a gyflwynwyd i chi, ynghyd â'u cryfderau. Yr hyn nad yw wedi newid yw barn fy etholwyr.

Ni chredaf i chi wneud y gwaith craffu hwnnw, Weinidog, a dyna sydd wedi arwain at farn yr ymgynghorwyr a glywsom yn gynharach, ac felly fy ail bwynt. Os oeddech yn derbyn yn 2014, ar ôl ymchwil o'r fath, mai dim ond mewn dau safle y gellid darparu gwasanaeth damweiniau ac achosion brys diogel yn yr hyn sydd bellach yn ôl troed Bwrdd Iechyd Cwm Taf, pam fod adran damweiniau ac achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg yn dal ar agor? Eich bai chi yw ei fod bellach, fel y dywed y ddadl, yn anniogel. Chi sydd wedi caniatáu i'r adran fodoli—o dan y cleddyf Damocles hwnnw, Mick. Ni allai fod yn anniogel yn 2014, neu byddech wedi mynnu ei gau. Ond yn lle gwrthod rhaglen de Cymru, fel y dylech fod wedi’i wneud yn 2014, a chaniatáu i Gwm Taf geisio cael y meddygon ymgynghorol hynny, i gystadlu amdanynt ar gau chwarae gwastad, rydych wedi caniatáu i’r cae chwarae ogwyddo mwy a mwy drwy beidio â herio'r bwrdd, hyd nes ein bod yn y sefyllfa rydym ynddi yn awr.

Weinidog, rwyf wedi cael llond bol ar eich clywed yn dweud beth rydych yn disgwyl i fyrddau iechyd ei wneud. Nid Gweinidog disgwyliadau ydych chi—chi yw'r Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol. Felly, gadewch inni eich gweld yn arwain fel Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ac yn atal y cynigion hyn yn awr.

Diolch i’r Ceidwadwyr Cymreig am gyflwyno'r ddadl bwysig hon. Nid yw adrannau brys ein GIG yn gallu ymdopi, ac maent newydd wynebu’r perfformiad gwaethaf erioed o ran amseroedd aros. Yn fy rhanbarth i, arhosodd 40 y cant o gleifion fwy na phedair awr ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Bae Abertawe, a bron i 5,000 o gleifion yng Nghwm Taf Morgannwg, a dyna pam fod cynlluniau i gau’r adran achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg yn llwyr neu’n rhannol mor wrthnysig.

Er nad yw Ysbyty Brenhinol Morgannwg yn fy rhanbarth i, bydd y cynlluniau hyn yn cael effaith sylweddol a pharhaol ar fy etholwyr. Daeth trigolion bwrdeistref sirol Pen-y-bont ar Ogwr o dan fwrdd iechyd Cwm Taf Morgannwg fis Ebrill diwethaf, fel y gwnaeth Ysbyty Tywysoges Cymru ym Mhen-y-bont ar Ogwr. Credaf y bydd cynlluniau Bwrdd Iechyd Prifysgol Cwm Taf Morgannwg naill ai i gau'r adran damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg yn gyfan gwbl, neu i’w gweithredu yn ystod oriau'r dydd yn unig, yn cael effaith ddifrifol ar Ysbyty Tywysoges Cymru. Gwelodd adran achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg bron i 5,500 o gleifion ym mis Rhagfyr. Pe bai’r adran yn cael ei chau, byddai'n rhaid i'r cleifion hyn fynd i ysbytai cyfagos, ac Ysbyty Tywysoges Cymru ym Mhen-y-bont ar Ogwr yw’r agosaf.

Mae Ysbyty Tywysoges Cymru hefyd yn cael trafferth gyda'r galw. Gwelsant hwythau bron i 5,000 o gleifion ym mis Rhagfyr, ac oddeutu 60 y cant yn unig o'r rheini a welwyd o fewn y targed pedair awr. Gallai'r galw cynyddol yn sgil cau adran frys Ysbyty Brenhinol Morgannwg orlethu'r adran yn Ysbyty Tywysoges Cymru yn llwyr. Ac mae Cwm Taf yn dweud eu bod yn bwrw ymlaen â'r cynlluniau hyn ar sail diogelwch. Fodd bynnag, mae'r cynigion hyn yn gwneud y gwasanaeth yn llai diogel, nid yn fwy diogel. Mae fy etholwyr yn talu'r pris am fethiant llwyr Llywodraeth Cymru a'r byrddau iechyd lleol i gynllunio'n iawn ar gyfer y galw yn y dyfodol.

Er y bydd y cynigion hyn yn effeithio'n bennaf ar gleifion Cwm Taf, bydd eu heffaith i'w theimlo ledled Cymru. Ac os caniateir i fyrddau iechyd lleol ganolbwyntio gwasanaethau o amgylch llond llaw o ysbytai, bydd angen fflyd lawer mwy o ambiwlansys arnom. A yw Llywodraeth Cymru yn recriwtio mwy o barafeddygon, yn hyfforddi mwy o staff ambiwlans? Nac ydynt—yn yr un ffordd nad oedd ganddynt unrhyw gynlluniau integredig ar gyfer y gweithlu, sydd wedi ein harwain at brinder meddygon a nyrsys mewn adrannau damweiniau ac achosion brys.

Ac awgrymwyd hefyd na ddylai gwleidyddion ymyrryd mewn penderfyniadau am Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Ond gan ei fod yn peryglu bywydau pobl, rwy'n falch o sefyll ochr yn ochr â'n hetholwyr dros rywbeth a fyddai, pe deuai'n weithredol, yn arwain at ganlyniadau trychinebus i staff a chleifion fel ei gilydd. Mae'n braf fod Aelodau o bob plaid wedi siarad yn erbyn y cynlluniau i gau, ac rwy'n cefnogi gwelliant Mick Antoniw yn frwd, ac rwy’n annog pobl eraill i wneud hynny. Ac mae cefnogi'r cynnig hwn a gwelliannau 2, 3 a 4 yn anfon neges glir fod gan bob plaid Aelodau sy'n gwrthwynebu israddio gwasanaethau damweiniau ac achosion brys.

Ac rwy’n ailadrodd, fel y dywedodd Mick Antoniw, fod Nye Bevan wedi dweud y bydd y GIG yn para cyhyd â bod pobl yn barod i ymladd drosto, ac fe wnawn ni ymladd.

Rwy'n falch o gyfrannu at y ddadl bwysig hon heddiw. Credaf mai un pwynt pwysig i'w wneud ar ddechrau'r ddadl hon yw nad oes unrhyw un—yn sicr neb yn y Siambr hon—yn gwadu bod angen i'r GIG newid a newid mewn ffordd drawsnewidiol sy'n sicrhau ei fod yn addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain, nid yr ugeinfed ganrif yn unig, fel y cafodd ei gynllunio ar ei chyfer yn wreiddiol. Y math o newid sydd dan sylw, wrth gwrs. A yw'r newid hwnnw'n flaengar? Ac yn bwysicaf oll, a yw'n mynd â’r cyhoedd gydag ef? Yn rhy aml, gwelwn nad ydyw.

Mae pwynt 1 yn ein cynnig yn tynnu sylw at bryderon cleifion a chlinigwyr ynghylch perfformiad a dyfodol adrannau brys y GIG. Mae'r dadleuon yn erbyn israddio gwasanaethau yng nghefn gwlad Cymru yn gyfarwydd. Trafodir Ysbyty Llwynhelyg yn Sir Benfro yn aml yn y Siambr hon; heddiw, cawn drafodaeth ynglŷn ag Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Mae colli gwasanaethau hanfodol, gan gynnwys pediatreg a damweiniau ac achosion brys, yn golygu bod yn rhaid i gleifion deithio pellteroedd llawer mwy i gael eu triniaeth.

Nawr, rwy'n gwybod o'r ddadl hon a chwestiynau yn gynharach, ac yn wir, o ddadleuon blaenorol y mae'r Gweinidog iechyd wedi cymryd rhan ynddynt, y bydd yn dadlau mai ansawdd y gofal iechyd a gynigir sy'n bwysig, a'i gynaliadwyedd yn y tymor hir, ei ddiogelwch, nid y pellter a deithiwyd i'w gael. Ond y pwynt yw ei bod hi'n amlwg nad yw'r cyhoedd wedi eu darbwyllo ynglŷn â hyn ac nad ydynt wedi'u perswadio gan y ddadl yn y ffordd y dylent. Felly, mae rhywbeth yn amlwg yn mynd o'i le gyda'r cynigion sydd ger ein bron a ffordd y Llywodraeth o ymgynghori.

Nawr, a bod yn deg â Llywodraeth Cymru, nid yw'n ddarlun tywyll ym mhob man yng Nghymru. Mae ad-drefnu gwasanaethau yn fy ardal i, yn ne-ddwyrain Cymru, o ganlyniad, yn bennaf, i'r rhaglen Dyfodol Clinigol Gwent, y gwn fod Lynne Neagle, yr Aelod dros Dorfaen, wedi bod yn rhan ohoni gyda mi dros y blynyddoedd hefyd, ar y cyfan, wedi cael cefnogaeth y bobl leol. Fodd bynnag, cafwyd pryderon yn ddiweddar ynghylch symud gwasanaethau, yn enwedig yr adran damweiniau ac achosion brys o Ysbyty Nevill Hall i ysbyty athrofaol newydd y Grange yng Nghwmbrân. Mae moeswers i’w chael yma—fod pobl yn cefnogi newid, ond fesul tipyn yn unig, ac mae'n rhaid ei werthu iddynt, mae'n rhaid iddynt fod yn rhan o'r newid hwnnw, ymwneud ag ef, mynegi barn arno a'i weithredu.

Mae adrannau damweiniau ac achosion brys yn fater sensitif iawn, un o'r elfennau mwyaf sensitif yn y gwasanaeth iechyd o bosibl. Mae cleifion allanol yn dymuno cael sicrwydd y bydd y gwasanaethau hynny ar gael lle a phan fo'u hangen arnynt. Y term 'uned mân anafiadau'—a chredaf mai Mick Antoniw yn ei araith ragorol a soniodd am unedau mân anafiadau—er ei fod yn gweithio'n dda ar bapur o bosibl, pan fydd pobl yn cynllunio trefn a rhaniad gwasanaethau newydd, y peth trist yw, pan fyddwch chi allan ar lawr gwlad yn siarad â phobl, nid yw'r term 'uned mân anafiadau' yn gwneud y tro. Nid yw'n gwneud y tro gyda'r cleifion ac nid yw'n gwneud y tro gyda'r clinigwyr. Nid yw'n cymryd lle uned damweiniau ac achosion brys, yn sicr nid yn yr un modd â'r hyn rydym wedi arfer ag ef yn flaenorol.

Fel y dywedaf, mae'r ad-drefnu yng Ngwent wedi'i chefnogi a'i derbyn i raddau helaeth, ond yn sicr, nid yw hynny'n wir mewn rhannau eraill o Gymru—nid yn Hywel Dda yn sicr. Mae'r cynigion i ddod â gwasanaethau 24 awr dan arweiniad meddygon ymgynghorol yn adran achosion brys Ysbyty Morgannwg Brenhinol i ben, wrth gwrs, wedi achosi cryn bryder ac mae'r rheini wedi'u nodi yn y ddadl hon. Mae dewisiadau i'w cael yma. Oes, mae angen adnoddau enfawr ar y GIG. Mae triniaethau modern yn costio arian. Mae arian wedi bod yn brin. Mae'r adnoddau'n brin. Ond fel y mae'r Aelodau wedi’i ddweud eisoes, gall Llywodraeth Cymru lywio pethau. Gall ymyrryd, os yw hynny’n briodol, a gall sefyll dros bobl leol a gwasanaethau lleol os yw am wneud hynny, os yw'n credu mai'r blaenoriaethau hynny yw blaenoriaethau'r Llywodraeth a'r bobl, a gadewch inni wynebu hynny, dyma y mae’r rhan fwyaf o bobl ei eisiau.

Credaf fod angen inni gydnabod nad oes atebion hawdd yma. Mae problemau strwythurol wedi cronni dros flynyddoedd lawer yn y GIG—cyn datganoli, mewn gwirionedd—a phroblemau nad yw’n hawdd eu datrys. Nid yw dweud 'Byddwn yn israddio gwasanaethau mewn un ardal ac yn eu cynyddu mewn ardal arall’—os ydych yn lwcus—yn ddigon da yn y byd sydd ohoni. I gyd-fynd â newid trawsnewidiol, mae angen gweledigaeth, gweledigaeth sy'n cynnwys y cyhoedd a chlinigwyr, sy'n gwneud yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn dweud yn aml mewn dadleuon yn y Siambr ei bod am ei wneud: rhoi'r claf ynghanol y broses. Pa mor aml y siaradwn am gydgynhyrchu, rhoi'r claf ynghanol y broses, rhoi'r sawl sy'n derbyn y gwasanaeth yn y canol? Ydy, mae'n syniad gwych ar bapur, ond nid yw wedi digwydd hyd yn hyn mewn dadleuon fel hon, a dyna ddylai ddigwydd.

Yn absenoldeb y weledigaeth honno, fel yr Aelodau eraill, rwy'n credu y dylid gohirio’r broses o israddio gwasanaethau fan lleiaf, y dylid eu hailystyried fan lleiaf, ac y dylid ailasesu ailstrwythuro ledled Cymru lle mae'n gwbl amlwg nad oes cefnogaeth i ailstrwythuro. A dylid sicrhau bod y claf ynghanol y broses.

Mae'r ddadl heddiw yn gyfle i anfon neges gref o gefnogaeth o blaid cadw’r adran damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg; i ddangos faint yn union o bobl a fydd yn cael eu heffeithio gan y cynigion hyn gan y bwrdd iechyd; i ddangos pa mor bwysig yw hi fod y bwrdd iechyd yn ailfeddwl ac yn cynnig atebion cryf, diogel a chynaliadwy yn lle hynny.

Rwyf wedi cyd-gyflwyno gwelliant 4 i gofnodi fy ngwrthwynebiad i gau'r uned damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. I fy etholwyr sy'n byw yng Nghilfynydd, Glyn-coch ac Ynys-y-bŵl, mae llif cleifion yn mynd tuag at Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Byddai cau ei adran damweiniau ac achosion brys yn cael effaith glir a diymwad ar eu gallu i gael mynediad at ofal iechyd brys.

O'r nifer o bobl sy'n anfon e-byst, yn ymuno â grwpiau cyfryngau cymdeithasol, yn arwyddo'r datganiad o gefnogaeth i adran damweiniau ac achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg a gyhoeddwyd ar y cyd gan wleidyddion Llafur a Phlaid Cymru ac ystod o undebau llafur, pobl sy'n mynychu cyfarfodydd cyhoeddus ar draws ôl troed y bwrdd iechyd, yn ymgynnull y tu allan i'r Senedd yn gynharach heddiw, gallwn weld yn glir yr ymlyniad angerddol sydd gan aelodau o'r gymuned leol i gadw'r gwasanaeth, i sicrhau bod y bobl sydd angen defnyddio'r gwasanaeth hwnnw yn gallu cael mynediad at wasanaeth damweiniau ac achosion brys dan arweiniad meddyg ymgynghorol yn eu cymuned leol eu hunain.

Hefyd, nid yw cau yn gwneud synnwyr. Er enghraifft, yn 2019, mynychodd bron i 64,000 o bobl y gwasanaeth damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Mae hynny dros 2,000 yn fwy nag Ysbyty'r Tywysog Siarl, a 4,500 yn fwy nag Ysbyty Tywysoges Cymru. Er y byddai'n annheg cymharu un ysbyty â’r llall, mae'n deg cydnabod mai adran damweiniau ac achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg yw'r brysuraf yng Nghwm Taf Morgannwg, ac mae hefyd yn perfformio'n dda iawn. Gan ddefnyddio dangosyddion pedair, wyth a 12 awr, cofnodir yn gyson mai yn adran damweiniau ac achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg y mae'r ganran uchaf o gleifion sy'n cael eu gweld o fewn llai na'r amseroedd aros targed. Mae ei ffigurau hefyd yn uwch na chyfartaledd Cymru gyfan ar gyfer trin cleifion. Yn ogystal â hynny, byddai cau gwasanaethau damweiniau ac achosion brys yno'n cynyddu'r pwysau ar adrannau damweiniau ac achosion brys eraill, nid yn unig yng Nghwm Taf Morgannwg, ond ymhellach i ffwrdd o bosibl. Soniais fod yr adran damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg wedi gweld 64,000 o bobl yn 2019. Wel, gadewch i ni ddadansoddi hynny. Dyna dros 5,000 o bobl y mis, neu 166 o bobl y dydd.

Mae'r bwrdd iechyd yn cynnig y dylid gweld y bobl hyn yn ei ysbytai cyffredinol dosbarth eraill, ond a oes ganddynt gapasiti i weld y cynnydd sydyn hwn yn nifer y cleifion, yn enwedig pan ystyriwn y bydd y gwaith o adeiladu tai ychwanegol yn yr ardal yn y dyfodol yn ychwanegu oddeutu 20,000 eiddo ychwanegol yng nghyffiniau Ysbyty Brenhinol Morgannwg ei hun? Nid yw'r bwrdd iechyd wedi darparu unrhyw ffigurau sy’n awgrymu y gall naill ai Ysbyty Tywysoges Cymru neu Ysbyty'r Tywysog Siarl ymdopi â llif ychwanegol o'r fath.

Mae cynlluniau o'r fath hefyd yn anwybyddu'r ddaearyddiaeth sy'n gwneud Cymoedd de Cymru’n lleoedd mor wych i fyw ynddynt. Mae pellteroedd ac amseroedd teithio i ddefnyddio'r dewisiadau amgen arfaethedig yn bellach ac yn hirach. Mae hynny'n golygu mwy o risg o golli'r awr euraidd hollbwysig ar gyfer triniaeth. A phan fyddwn yn ystyried proffil oedran yr ardaloedd dan sylw, a lefelau uchel y cyflyrau iechyd gwaelodol, mae hyn yn fwy difrifol o lawer. Yn wir, daw’r dystiolaeth fwyaf pwerus o blaid cadw’r adran damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg gan aelodau o deuluoedd sy'n cadarnhau sut y gwnaeth mynediad at y gwasanaeth achub bywydau eu hanwyliaid.

Gobeithio y bydd y ddadl heddiw a’r gefnogaeth unedig gan drigolion a chynrychiolwyr yn annog y bwrdd iechyd i ailfeddwl. Mae eisoes yn bosibl gweld ymdrech ychwanegol yn cael ei gwneud o'r diwedd i recriwtio meddygon ymgynghorol mawr eu hangen. Felly, rwyf am gofnodi fy niolch i'r bwrdd iechyd am hynny. Ond mae hefyd yn gyfle inni ailystyried sut y gwnawn y ddarpariaeth gyfredol hyd yn oed yn well er mwyn lleddfu peth o'r pwysau ar wasanaethau damweiniau ac achosion brys y rheng flaen. Gadewch i ni ailedrych ar rôl unedau mân anafiadau mewn ysbytai cymunedol; gallant leddfu pwysau ar unedau damweiniau ac achosion brys a gwneud cymaint yn fwy nag y mae eu henw yn ei awgrymu—trin esgyrn sydd wedi torri, er enghraifft. Credaf ei bod yn warthus, a dweud y gwir, nad yw'r uned mân anafiadau yn Ysbyty Cwm Cynon yn glinig galw i mewn ond yn hytrach yn wasanaeth apwyntiad yn unig. Mae angen edrych ar y pethau hyn eto, ac rwy'n gobeithio y gall hynny fod yn rhan o gynigion y bwrdd iechyd.

Mae cryfder y teimlad y mae hyn wedi’i ennyn yn glir, felly hoffwn annog fy nghyd-Aelodau i anfon neges gref heddiw a chefnogi gwelliant 4.

Codaf i siarad am y cynnig heddiw oherwydd yr undod yr hoffwn ei ddangos gyda'r bobl hynny sy'n ymgyrchu dros eu gwasanaethau ysbyty yn ne Cymru ar hyn o bryd, yn enwedig mewn perthynas â’r adran achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Rwyf wedi bod yno, wedi gwneud hynny, mae gennyf y crys-T, ac mae gennyf y creithiau i ddangos hynny: yr ymgyrch, a oedd yn ymgyrch drawsbleidiol, y bu’n rhaid i ni ei chael er mwyn achub ein gwasanaethau mamolaeth yng ngogledd Cymru.

Hyd a lled y wers a ddysgais yn yr ymgyrch honno oedd mai dim ond pan fydd Gweinidogion yn ymyrryd y byddwch yn cael y canlyniad cywir mewn gwirionedd, gan mai dyna oedd y sefyllfa i ni. Dywedwyd wrthym fod gwasanaethau'n anniogel ac yn ansefydlog; fe'u gwnaed yn anniogel ac yn ansefydlog oherwydd yr ansicrwydd ynghylch dyfodol y gwasanaethau hynny, sy'n union yr un peth â'r sefyllfa yn adran achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg ar hyn o bryd. Roedd y sefyllfa mor ansefydlog, dywedwyd wrthym y byddai'n rhaid i'r gwasanaeth gau, ac roedd cynlluniau wedyn, wrth gwrs, i newid y gwasanaethau hynny a chael gwared ar y gwasanaethau mamolaeth dan arweiniad meddygon ymgynghorol o Ysbyty Glan Clwyd, fel oedd hi ar y pryd.

Bu’n rhaid i filoedd o bobl orymdeithio ar y strydoedd—degau o filoedd; bu’n rhaid i ddegau o filoedd o bobl lofnodi llythyrau a llofnodi deisebau er mwyn sicrhau bod eu llais yn cael ei glywed; a bu’n rhaid i wleidyddion roi gwleidyddiaeth bleidiol o’r neilltu, a chroesawu ei gilydd a sefyll ochr yn ochr er mwyn ymgyrchu dros gadw’r gwasanaethau hynny. Oherwydd gweithredu o'r fath, gweithredu cydunol ar sail drawsbleidiol, penderfynodd y Prif Weinidog ar y pryd ymyrryd. Ac edrychwn tuag atoch chi heddiw fel Gweinidog iechyd yma yng Nghymru, Vaughan Gething, ac rydym yn erfyn arnoch i fod yn ddigon dewr i herio'r wybodaeth a gyflwynwyd i chi ac i wrando ar y corws o leisiau a fu’n siantio y tu allan i'r Senedd yn gynharach y prynhawn yma, yn galw am eich ymyrraeth i ddatrys y broblem, gan na chredaf y caiff ei datrys fel arall.

Hoffwn siarad am ychydig eiliadau'n unig am ba mor fregus yw adrannau brys, nid yn unig yn ne Cymru yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg, ond mewn rhannau eraill o'r wlad, wrth gwrs. Gwyddom fod gennym darged o 95 y cant i bobl fod i mewn ac allan o adrannau brys o fewn pedair awr. Yn anffodus, nid yw’r targed hwnnw wedi’i gyrraedd erioed. Mewn gwirionedd, yn anffodus, mae'r sefyllfa o ran y perfformiad gwaethaf yn erbyn y targed hwnnw yng ngogledd Cymru. Yr ysbyty sy'n perfformio waethaf yng ngogledd Cymru ar hyn o bryd yw Ysbyty Maelor Wrecsam, sydd wedi bod yn gwneud yn waeth nag unrhyw le arall ar draws y GIG cyfan, ledled y DU. Mae eich gobaith o adael yr adran achosion brys o fewn y targed pedair awr ar hyn o bryd yn Ysbyty Maelor Wrecsam yn 50 y cant, ac nid yw fawr gwell yng Nglan Clwyd, ond yn dal i fod tua 50 y cant. Bydd dau o bob 10 o bobl yn Ysbyty Glan Clwyd yn aros mwy na 12 awr—dau o bob 10. Ni fydd un o bob pump o bobl sy'n dod drwy'r drws mewn argyfwng yn cael eu rhyddhau am o leiaf 12 awr.

Nawr, gwyddom fod cyfuniad o bethau'n arwain at yr ystadegau perfformiad echrydus hyn. Un ohonynt, fel y nodwyd eisoes, yw nifer y gwelyau mewn ysbyty. Dros y degawd diwethaf, yn sicr yng ngogledd Cymru, rydym wedi gweld bod un o bob pedwar gwely wedi cael eu golli o'n hysbytai. Mae hynny'n sicr o arwain at bwysau wrth ddrws blaen yr ysbyty, sef yr adran achosion brys, oherwydd os na allwch ryddhau unigolyn o'r adran achosion brys i wely ysbyty pan fydd angen un arnynt, yna yn anffodus, maent yn mynd i achosi tagfeydd ar ben blaen yr ysbyty.

Wrth gwrs, mae hynny'n arwain at broblemau wedyn gyda'n gwasanaethau ambiwlans, gan fod ambiwlansys yn cyrraedd, maent am ryddhau cleifion i'r adran achosion brys fel y gallant ymateb i'r alwad nesaf, ac ni allant wneud hynny. O ganlyniad i hynny, yn anffodus, rydym wedi gweld cleifion yn marw wrth aros am ambiwlansys, ac weithiau'n wynebu’r sarhad o farw mewn meysydd parcio mewn ambiwlansys y tu allan i ddrysau blaen ein hysbytai, pan fydd y cymorth sydd ei angen arnynt ychydig lathenni i ffwrdd. Mae'n hollol frawychus.

Felly, mae arnom angen adnoddau ychwanegol yn ein gwasanaeth iechyd gwladol, mwy o welyau yn ein hysbytai, ac mae angen i chi, Weinidog, ymyrryd yn y sefyllfa hon yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg a sefyll ochr yn ochr â'ch cyd-Aelodau ar y meinciau cefn—a chodaf fy het i bob un ohonynt heddiw am herio'ch Llywodraeth ar hyn. Byddwn yn parhau i ymgyrchu gyda’r bobl a fu’n gorymdeithio y tu allan i’r Senedd heddiw hyd nes y gwyddom fod dyfodol y gwasanaethau hyn yn ddiogel.

Mae Ysbyty Brenhinol Morgannwg angen ei adran achosion brys.

Mae angen ei adran damweiniau ac achosion brys ar Ysbyty Brenhinol Morgannwg, ac mae angen iddi gael ei harwain gan feddygon ymgynghorol i allu ymdrin bob awr o bob dydd ag argyfyngau meddygol acíwt a thrawma sylweddol. Wrth gwrs, mae trawma sylweddol—llosgiadau ac ati—yn cael eu trin yn well mewn canolfannau arbenigol, ond byddai bywydau'n cael eu colli a byddai pwysau'n dod yn llethol ar unedau damweiniau ac achosion brys eraill yn y bwrdd iechyd a thu hwnt pe bai'r adran yn cael ei hisraddio neu ei chau. Rwy'n siŵr fod y Gweinidogion yn ymwybodol, yn ogystal â bod y meddygon ymgynghorol yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg yn dweud heddiw eu bod am gadw eu hadran damweiniau ac achosion brys, fod meddygon yn Ysbyty Athrofaol Cymru yng Nghaerdydd yn sgrechian, 'Peidiwch â chau'r adran damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg, gan y byddwn yn cael ein gorlethu.' Mae canoli a’r peryglon posibl yn sgil hynny wedi bod yn thema yng ngwleidyddiaeth Cymru ers degawd. Mae'n digwydd ar hyn o bryd, gyda’r trychineb o gael gwared ar wasanaethau fasgwlaidd o Ysbyty Gwynedd. Rydym yn ei weld eto yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg gyda'r adran damweiniau ac achosion brys.

Mae gennym ddigon o astudiaethau sy'n awgrymu nad dyma'r peth iawn i'w wneud. Cynhaliwyd astudiaeth gan Brifysgol Sheffield yn 2007 a ddadansoddodd dros 10,000 o alwadau brys, a chanfu berthynas rhwng pellter i'r ysbyty a marwolaethau. Canfu fod cynnydd o 10 km mewn pellter yn gysylltiedig â chynnydd absoliwt o oddeutu 1 y cant mewn marwolaethau. Ceir astudiaethau eraill hefyd: astudiaeth a ganfu fod cynnydd o 10 munud yn yr amser teithio yn arwain at gynnydd o 7 y cant yn y risg gymharol o farwolaeth. Yn yr achos hwn—gyda’r ysbyty hwn, y ddaearyddiaeth honno, y tywydd fel y gall fod, a'r traffig fel y gall fod—nid yw 10 munud yn agos at yr amser ychwanegol y byddai'n rhaid i bobl deithio pe bai'r adran damweiniau ac achosion brys hon yn cau. Felly, ar ôl pwyso a mesur, ar wahân i'r materion trawma mawr hynny ac ati y soniais amdanynt, rydym yn argyhoeddedig yma fod angen inni gadw'r adran damweiniau ac achosion brys hon er diogelwch y cleifion.

O ran recriwtio, mae meddygon ymgynghorol yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg yn hyderus y gellir recriwtio’r meddygon cywir, yn anad dim drwy gael gwared ar y bygythiad o gau’r adran neu ei hisraddio. Cofiaf y cynllun i gael gwared ar wasanaethau mamolaeth dan arweiniad meddygon ymgynghorol o Ysbyty Gwynedd. Buom ni, y gymuned, yn protestio a chafodd y penderfyniad ei wrthdroi. Ac a wyddoch chi beth? Yn sydyn, nid oedd recriwtio’n broblem a chodwyd lefelau staffio i'r lefel angenrheidiol o ran diogelwch cleifion. Felly, gadewch inni adeiladu dyfodol i'r adran damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg wrth i ni geisio adeiladu GIG Cymru sy'n gynaliadwy ac sy'n canolbwyntio ar yr ardaloedd lleol, a gadewch inni wneud hynny er lles y cymunedau a'r bobl y mae'n eu gwasanaethu.

Galwaf ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Vaughan Gething.

Diolch yn fawr, Lywydd. Cyn i mi sôn am y materion ehangach a godwyd gan Aelodau yn y ddadl heddiw, hoffwn ddechrau drwy ddiolch i’n staff, gan fod ansawdd a thosturi ein staff bob amser yn cael ei ganmol pan fydd pobl yn cysylltu â mi. Mae hynny'n helpu i egluro pam ein bod yn parhau i weld lefelau mor eithriadol o uchel o foddhad ymhlith y cyhoedd ar draws GIG Cymru, er gwaethaf y pwysau parhaus y mae ein GIG yn ei wynebu. Fel y gwnaeth y Prif Weinidog atgoffa’r Aelodau ddoe, pan ofynnir i’r cyhoedd, mae 93 y cant o bobl yn fodlon â’u profiad eu hunain o ofal lleol neu mewn ysbyty. Mae pwysigrwydd ein GIG a'r ymlyniad cyhoeddus wrtho wedi'i adlewyrchu ar risiau'r Senedd ac yn y ddadl heddiw, fel sydd wedi digwydd ar gymaint o achlysuron o'r blaen. Mae gan gynifer ohonom, gan fy nghynnwys i, reswm da i fod yn ddiolchgar am ein gwasanaeth iechyd gwladol. Mae diogelwch ein GIG yn awr ac yn y dyfodol o'r pwys mwyaf.

Mae llawer o'r cwestiynau rwyf wedi'u hwynebu yn y Siambr hon fel y Gweinidog iechyd dros y flwyddyn ddiwethaf wedi canolbwyntio ar achosion lle nad oedd diogelwch a thryloywder y gwasanaeth yn flaenoriaeth gyntaf a phwysicaf. Ni wnaf ymyrryd, ac rwy'n siŵr nad yw'r Aelodau ar draws y Siambr yn disgwyl o ddifrif i mi ymyrryd drwy gyfarwyddo neu geisio cyfarwyddo unrhyw fwrdd iechyd neu ymddiriedolaeth i geisio gweithredu gwasanaeth anniogel cyhyd â'i fod yn lleol. Mae'r farn broffesiynol ar ddiogelwch uniongyrchol y gwasanaeth damweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg wedi'i rhoi, fel y dylai, gan y cyfarwyddwr meddygol, yr uwch feddyg yn y bwrdd iechyd.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Ond yn amlwg nid dyna ddiwedd y mater. Wrth ystyried unrhyw newid posibl o'r math hwn, mae’n rhaid i’r bwrdd iechyd fod yn agored ac yn dryloyw ynghylch y materion canlynol fan lleiaf—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Rwy'n mynd i ymdrin â hyn oherwydd mae gennyf lawer i’w drafod. 

Y rhesymau uniongyrchol a mwy hirdymor am unrhyw newid posibl i’r gwasanaeth; yr opsiynau y mae'n eu hystyried; ac effaith unrhyw rai o'r opsiynau hynny, gan gynnwys effeithiau gwneud dim. Ac wrth gwrs, dylai effeithiau opsiynau ar gyfer newid gynnwys yr effaith ar ansawdd, diogelwch a mynediad o ran amser a daearyddiaeth. A dylid rhannu'r wybodaeth am y galw a'r angen am wasanaethau presennol ac yn y dyfodol yn agored gyda'r cyhoedd. Dylai'r bwrdd iechyd nodi sut y bydd yn gwrando ar y cyhoedd a'i staff ac yn ymgysylltu â hwy. 

Dylai'r holl faterion hyn gael eu rhannu â chynrychiolwyr etholedig, a’r cyngor iechyd cymuned lleol wrth gwrs. Ac mae ymgysylltiad staff ac undebau llafur yn hanfodol i'r ddarpariaeth bresennol ac unrhyw ddarpariaeth yn y dyfodol. Rwy'n deall yn iawn fod gan bobl bryderon ac ofnau gwirioneddol am y gwasanaeth yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg yn y dyfodol a'r hyn y bydd yn ei olygu i'w teuluoedd a'u cymunedau. Rwy’n disgwyl i gynrychiolwyr etholedig gyflwyno pryderon eu hetholwyr a phwyso am ddewisiadau amgen, ac mae hynny'n cynnwys effaith unrhyw gynigion ynghylch gwasanaethau cymunedol ar Ysbyty Cwm Cynon a dyfodol Ysbyty Cwm Rhondda, yn ogystal ag Ysbyty’r Tywysog Siarl, Ysbyty Tywysoges Cymru a Chaerdydd. 

Efallai y byddai'n ddefnyddiol ymateb i'r pryderon y mae rhai o’r Aelodau wedi'u mynegi heddiw yn y Siambr a'r tu allan ynglŷn â gwasanaethau eraill. Mae'r bwrdd iechyd wedi nodi ddoe na fyddant yn cau gwasanaethau eraill—ni fydd unrhyw theatrau'n cau, nac unedau therapi dwys, ac ni fydd swyddi'n cael eu colli os bydd y newid i wasanaethau'n mynd rhagddo. 

Mae gwelliant y Llywodraeth yn nodi’r datganiad trawsbleidiol ar y cyd am ddyfodol gwasanaethau brys yng Nghwm Taf Morgannwg. Yn y datganiad hwnnw, gofynnir am ystod o wybodaeth gan y bwrdd iechyd am y dystiolaeth sy'n sail i gynigion ar gyfer newid a'u heffaith. Rwy'n disgwyl i'r wybodaeth honno gael ei rhyddhau i'r cyhoedd neu esboniad pam na wneir hynny. 

Ac rwy'n clywed yr hyn y mae'r Aelodau wedi'i ddweud heddiw a chyn hynny am raglen de Cymru. Nawr, ni phenderfynwyd ar hyn yn ganolog gan Lywodraeth Cymru; deilliodd o ymgysylltu â dros 500 o glinigwyr rheng flaen sy'n byw, yn gweithio ac yn gwasanaethu mewn cymunedau ledled de Cymru. Y safbwynt terfynol y cytunwyd arno ynghylch rhaglen de Cymru chwe blynedd yn ôl oedd cael uned mân anafiadau 24 awr yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg. Eisoes, mae wedi datblygu ac mae wedi bod ar flaen y gad ledled Cymru yn Ysbyty Brenhinol Morgannwg o ran gofal meddygol acíwt a fyddai wedi mynd yn flaenorol i adrannau damweiniau ac achosion brys. Wrth gwrs, mae eisoes yn datblygu’r hyb diagnostig gwerth £6 miliwn y clywsom gymaint o sôn amdano mewn perthynas â'i effaith ar wasanaethau canser.

Fodd bynnag, rwy’n cydnabod bod y bwrdd iechyd eisoes yn ailystyried y cynllun uned mân anafiadau 24 awr, ac maent wedi nodi opsiynau posibl er mwyn i ofal dan arweiniad meddyg ymgynghorol barhau ar y safle. Wrth ystyried ffordd ymlaen, deallaf fod y bwrdd iechyd yn ystyried canlyniadau rhaglen de Cymru, y newidiadau a wnaed ers hynny i'r ddarpariaeth gofal iechyd ac anghenion gofal iechyd y boblogaeth bresennol a’r boblogaeth yn y dyfodol yn yr ardal ac wrth gwrs, y realiti na ellir ei osgoi o ran recriwtio staff. Fel y gŵyr yr Aelodau ar draws y Siambr, nid yw galw’n unig am ddod â rhaglen de Cymru i ben yn ateb y broblem; mae'n osgoi'r broblem. 

Rwyf wedi trafod yn helaeth ac ar sawl achlysur yr heriau o ddenu a chadw meddygon ymgynghorol meddygaeth frys mewn proffesiwn lle ceir prinder ledled y DU, ac yn wir mewn maes recriwtio sy’n gystadleuol iawn yn rhyngwladol. Y rheswm dros natur ddisyfyd y sefyllfa bresennol yng Nghwm Taf Morgannwg yw prinder staff uniongyrchol a welir ddiwedd mis Mawrth. Ni fyddai'n onest nac yn realistig i unrhyw Lywodraeth gytuno â geiriad gwelliant Plaid Cymru. Nid yw gwneud dim mwy na chyfarwyddo staff o Ferthyr Tudful neu Ben-y-bont ar Ogwr i weithio nosweithiau mewn ysbyty gwahanol yn gynllun credadwy, ac mae pawb ohonom yn gwybod o'n profiad ein hunain fod prinder staff wedi arwain at newid gwasanaethau oherwydd fel arall ni fyddai'r gwasanaeth yn ddiogel.

Ond nid ydym yn sefyll naill ochr a gwneud dim. Rydym eisoes yn datblygu strategaeth gweithlu iechyd a gofal cymdeithasol ar y cyd. Disgwylir i bedwar meddyg sy'n hyfforddi gwblhau eu tystysgrif cwblhau hyfforddiant mewn meddygaeth frys yn ystod yr haf eleni ac i gael swyddi fel meddygon ymgynghorol ledled Cymru. Rhwng 2021 a 2025, disgwylir i 62 yn rhagor o feddygon gwblhau eu tystysgrif cwblhau hyfforddiant ar gyfer meddygaeth frys hefyd. Mae'r bwrdd cenedlaethol ar ofal heb ei drefnu wedi'i sefydlu ac mae wedi adolygu gofynion y gweithlu ar gyfer meddygaeth frys ac ehangu'r gweithlu meddygon ymgynghorol ymhellach, camau a gefnogir gan Addysg a Gwella Iechyd Cymru. Fodd bynnag, nid yw hynny ynddo'i hun yn ateb i holl bryderon yr Aelodau a'r cyhoedd. Y gwir amdani yw nad oes atebion cyflym na hawdd.

Bydd y Llywodraeth yn pleidleisio yn erbyn y cynnig i sicrhau ein bod yn cyrraedd gwelliant y Llywodraeth sy'n cydbwyso ein disgwyliadau ynglŷn â sut y mae'r bwrdd iechyd yn gwneud penderfyniad gyda chyfrifoldeb cyfreithiol Gweinidogion. Fel y gŵyr Aelodau ar draws y Siambr, gallai Gweinidogion, a minnau'n benodol, orfod gwneud penderfyniad terfynol ar wasanaeth. Felly, bydd y Llywodraeth yn ymatal ar welliannau 3 a 4.

Gwn fod pobl yn poeni'n fawr am ddyfodol ein GIG. Rwy'n poeni hefyd. Rwy'n disgwyl i'n holl wneuthurwyr penderfyniadau yn ein gwasanaeth iechyd gwladol wrando ar yr hyn sydd gan y cyhoedd a'u cynrychiolwyr etholedig i'w ddweud, ac i fod yn agored, yn onest ac yn dryloyw gyda'r cyhoedd a'u staff. Rwy'n disgwyl i'n GIG wneud dewisiadau sy'n darparu gwasanaeth cadarn a diogel. Dyna rwy'n ei ddisgwyl ar gyfer fy nheulu ac nid wyf yn disgwyl dim sy'n llai na hynny ar gyfer y wlad.

Galwaf ar Andrew R.T. Davies i ymateb i'r ddadl. Andrew R.T. Davies.

Diolch yn fawr, Lywydd. Yn yr amser a roddir i mi, fe wnaf fy ngorau i grynhoi, sef tua dau funud a 40 eiliad.

Rhaid imi ddweud, ar y perfformiad hwnnw, Weinidog, gallaf ddeall yn llwyr sut y dechreuodd Jo Coburn ei chyfweliad â chi ar Daily Politics rai misoedd yn ôl drwy ddweud, 'Sut beth yw hi i fod yn Weinidog iechyd gwaethaf y Deyrnas Unedig?' Ni wnaethoch ymateb o gwbl i unrhyw bwynt a wnaeth yr amrywiol Aelodau yn y sefydliad hwn, o feinciau'r Llywodraeth, o feinciau'r gwrthbleidiau, ac fe fethoch chi dderbyn unrhyw ymyriad. Mae hynny'n dangos pa mor simsan yw'r tir rydych chi'n sefyll arno, Weinidog.

Hefyd, rhan olaf y datganiad a wnaethoch, lle dywedoch chi y gallai fod yn rhaid ichi wneud penderfyniad yn y pen draw ar rai o'r newidiadau hyn i wasanaethau, sy'n dangos mai chi sy'n gyfrifol, a Llywodraeth Cymru sy'n gyfrifol, am gyfeiriad strategol y gwasanaeth iechyd. Mae angen penderfyniad gennych chi i'r bwrdd iechyd i wneud yn siŵr fod y ddarpariaeth ddamweiniau ac achosion brys yn cael ei chadw yn ei lle. Os nad ydych chi'n barod i wneud hynny, o leiaf gwnewch yn siŵr fod yr etholwyr yn cael cyfle i wneud hynny gan fod yn rhaid cyflwyno'r cynnig hwn gerbron yn etholiad nesaf y Cynulliad.

Rwy'n erfyn ar gyd-Aelodau ar draws y Siambr i gefnogi'r cynnig hwn heb ei ddiwygio oherwydd, yn y pen draw, mae'n ateb i'r holl bryderon a godwyd, o bwynt Vikki Howells fod adran ddamweiniau ac achosion brys Ysbyty Brenhinol Morgannwg yn trin 64,000 o gleifion yn flynyddol. Ni wnaeth mainc eich Llywodraeth eich hun ymateb i hynny hyd yn oed, ynglŷn â sut y byddai'r ddarpariaeth honno'n cael ei rhoi yn y ddau ysbyty arall. Os nad ydynt yn barod i ymgysylltu â chi, dylech gefnogi'r cynnig hwn a phleidleisio o blaid y cynnig heb ei ddiwygio heddiw oherwydd, yn y pen draw, bydd yn dangos bod y Cynulliad yn siarad ag un llais ac yn galw ar y Llywodraeth, yr unig sefydliad a all wneud yn siŵr fod y cynnig hwn yn cael ei dynnu'n ôl.

O feinciau Plaid Cymru, gwnaethpwyd pwynt da a nodai, os ydych yn llafurio dan raglen de Cymru, a oes ryfedd nad oes unrhyw feddygon neu nad os ond ychydig iawn o feddygon wedi edrych ar hyn fel cyfle gyrfaol, pan wyddant fod yr adran yn mynd i gau'n fuan?  

Crybwyllodd Mick Antoniw, yr Aelod dros Bontypridd, y pwynt am ddatblygu, a chrybwyllodd Aelodau eraill y pwynt am ddatblygu ar draws yr ardal. Mae 20,000 o dai newydd yn mynd i gael eu codi yn yr ardal hon. Dyma ysbyty cyffredinol dosbarth sy'n gwasanaethu poblogaeth sy'n tyfu ac mewn gwirionedd, mae ymdrin â chynigion a gyflwynwyd gyntaf tua chwe blynedd yn ôl yn gwbl anghydnaws â'r hyn sydd ei angen ar yr ardal benodol hon, ardal rwy'n ei hadnabod yn eithriadol o dda, oherwydd rwyf wedi byw yno ers blynyddoedd lawer, ac rwy'n adnabod y bobl sy'n dibynnu ar y gwasanaeth hwnnw.

A gallaf eich gweld yn ysgwyd eich pen. Dewch, heriwch fi felly, Weinidog. Os ydych am ymyrryd, gwnewch hynny, oherwydd fe dderbyniaf eich ymyriad. Fe allwch ymyrryd yma a newid cyfeiriad y cynigion hyn, a diolch i bob un o'r protestwyr a ddaeth i'r Senedd heddiw i ddangos eu rhwystredigaeth a'u dicter. Rwy'n deall bod llawer o'r wynebau hynny wedi cymryd diwrnod i ffwrdd o'r gwaith am eu bod mor bryderus am y cynigion hyn ac wedi dod i gartref democratiaeth yng Nghymru. Cyflwynwyd y cynnig hwn heddiw i ymateb i'r pryderon hynny, a gall y Senedd siarad ag un llais—un llais clir, fel y dywedodd Darren Millar yn ei gyfraniad. Pan fydd ffigurau uwch y Llywodraeth yn ymyrryd mewn gwirionedd, mae pethau'n dechrau digwydd, fel yn y gwasanaethau mamolaeth yng ngogledd Cymru. Felly, galwaf ar y Senedd i gefnogi'r cynnig sydd gerbron y Siambr. Yn hytrach na dim ond y geiriau, dechreuwch weithredu: gwasgwch y botwm gwyrdd a chefnogwch y cynnig hwn heb ei ddiwygio heddiw.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Dwi'n gohirio'r bleidlais, felly, tan y cyfnod pledleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.