Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ar coronafeirws eto, a dwi'n galw ar y Gweinidog i wneud ei ddatganiad—Vaughan Gething. 

Diolch, Llywydd. Bydd Aelodau, wrth gwrs, yn gwybod fy mod wedi ymrwymo i roi gwybod ichi am y datblygiadau o ran COVID-19, a dyma fy natganiad diweddaraf i wneud hynny.

Mae her y coronafeirws ymhell o fod ar ben. Rydym ni wedi llwyddo i sicrhau nad yw ein GIG wedi cael ei lethu, ond rydym yn parhau i weithredu mewn amgylchedd ansicr, a bydd hynny'n parhau am beth amser. Mae'n amlwg bod yn rhaid i'r GIG a'n systemau gofal cymdeithasol weithredu gyda COVID-19 fel her fythol-barhaus hyd y gellir rhagweld. Felly, mae'n rhaid i ni fod yn wyliadwrus a pharhau i ddefnyddio'r dystiolaeth a'r cyngor gwyddonol gorau wrth i ni gynllunio gwasanaethau ar y dyfodol. Heddiw, fe hoffwn i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau am nifer o ddatblygiadau pwysig.

Mae'n rhaid i ni fynd ati mewn modd na welwyd erioed o'r blaen i gynyddu pob agwedd ar weithgarwch y GIG i ymdopi â dyfodiad COVID-19. Mae hynny'n golygu staff, gwelyau, meddyginiaethau, cyfarpar a mwy i gynllunio ar gyfer y sefyllfa waethaf bosibl er mwyn darparu gwasanaethau sy'n diwallu anghenion y rhai y mae COVID-19 yn effeithio arnynt. Roedd hynny, wrth gwrs, yn golygu y bu'n rhaid i mi wneud y penderfyniad cyntaf yn y DU i ohirio ystod eang o weithgareddau dewisol eraill y mae'r GIG ynghlwm â nhw.

Rydym wedi gorfod ystyried yn ofalus sut y gellir darparu gwasanaethau hanfodol yn ystod y cyfnod hwn. Heb hynny, mae peryg sylweddol y gallai marwolaethau anuniongyrchol a niwed difrifol gynyddu'n sylweddol. Bu'n rhaid gwneud penderfyniadau anodd i gydbwyso'r gofynion hynny, ac unwaith eto, bydd hynny'n parhau am beth amser. Bydd ein fframwaith moesegol, fodd bynnag, yn ganllaw i'n helpu gyda phenderfyniadau.

Ar ddiwedd mis Mawrth, cyhoeddodd Sefydliad Iechyd y Byd ganllawiau gweithredol dros dro ar gyfer cynnal gwasanaethau iechyd hanfodol yn ystod yr haint. Mae'r canllawiau hynny'n sail i sut yr ydym ni ein hunain yn mynd ati i gynnal gwasanaethau nawr ac wrth ystyried unrhyw newidiadau y byddwn yn eu gwneud yn y dyfodol. Mae Sefydliad Iechyd y Byd yn awgrymu, wrth ddewis blaenoriaethau o'r fath, y dylai ganolbwyntio i ddechrau ar atal clefydau trosglwyddadwy, yn enwedig drwy frechu; gwasanaethau sy'n gysylltiedig â gofal yn ystod beichiogrwydd a genedigaeth, iechyd atgenhedlol a gofalu am bobl sy'n agored i niwed, fel babanod ifanc ac oedolion hŷn; darparu meddyginiaethau a chyflenwadau i reoli clefydau cronig yn barhaus, gan gynnwys cyflyrau iechyd meddwl; a pharhad therapi cleifion mewnol hanfodol a rheoli'r niferoedd hynny sy'n cyrraedd unedau brys ac aciwt y mae angen ymyrraeth heb oedi arnynt; a'r un mor bwysig, gwasanaethau fel delweddu diagnostig, gwasanaethau labordy a gwasanaethau banc gwaed.

Mae hyn yn amlwg yn gymhleth, ond y prif flaenoriaethau yw lleihau niwed a phennu lle mae angen gofal mewn hyn a hyn o amser. Ceir atebion arloesol a byddant yn parhau i gael eu canfod, gan gynnwys darparu'r atebion hynny yn ddigidol a chyda TG, yn ogystal ag ystyried atebion rhanbarthol, er enghraifft ar gyfer trin canser. Fodd bynnag, mae angen o hyd i gydbwyso risg a manteision cael triniaeth ar hyn o bryd, gan gynnwys, fel y dywedais, er enghraifft, pobl â chanser. Mae hynny'n rhywbeth y mae angen ei benderfynu i raddau helaeth yn unigol rhwng y claf a'r clinigwr sy'n ei drin.

Rydym yn ymwybodol iawn, ac yn pryderu, fel yr wyf wedi mynegi o'r blaen, ynghylch gostyngiad yn y defnydd o wasanaethau gofal brys a gwasanaethau brys. Mae yna berygl gwirioneddol o niwed i bobl a allai fod â salwch difrifol ond nad ydynt yn ffonio 999 nac yn dod i adrannau achosion brys fel y dylent, neu yn wir yn cael gofal brys wedi'i drefnu.

Hyd yn hyn, ym mis Ebrill 2020, rydym ni wedi gweld gostyngiad o 29 y cant mewn ambiwlansys yn cludo cleifion i'r ysbyty o gymharu â'r un cyfnod ym mis Ebrill 2019. Mae nifer cyfartalog beunyddiol y cleifion sy'n dod i'n hadrannau achosion brys wedi gostwng 50 y cant, a'r derbyniadau brys i'r ysbyty 35 y cant yn llai ym mis Ebrill o gymharu â mis Chwefror eleni, cyn i COVID-19 daro Cymru. Mae clinigwyr yn ein hadrannau achosion brys yn dweud bod cynnydd yn nifer y bobl sy'n bryderus neu yn drallodus eu hysbryd ar ôl cyrraedd yr ysbytai, a phobl a ddaw yn hwyrach nag y dylent yn dangos cymhlethdodau iechyd ychwanegol.

Felly, rwy'n annog pobl sy'n ddifrifol wael ac y mae arnyn nhw angen cyngor neu driniaeth frys i ddefnyddio gwasanaethau GIG Cymru, oherwydd mae ein clinigwyr a'n gweithwyr iechyd proffesiynol yn dal yno i chi. Dylai pobl sy'n pryderu ynghylch mynd i adrannau achosion brys fod yn dawel eu meddwl y cânt eu sgrinio wrth gyrraedd, ac y cânt hefyd eu gwahanu oddi wrth unrhyw gleifion sydd â symptomau COVID-19. Erbyn hyn mae protocolau a llwybrau sefydledig ar draws y system gofal brys ac argyfwng i sicrhau'r diogelwch mwyaf a chyfyngu lledaeniad y feirws.

Mae Sefydliad Iechyd y Byd yn nodi bod angen datblygu trefn ar gyfer ailgyflwyno gwasanaethau yn raddol a fesul cam. Bydd hyn yn ystyriaeth bwysig arall er mwyn llywio cynlluniau adfer lleol a chenedlaethol. Bydd angen i unrhyw gynlluniau o'r fath sicrhau y gallwn ni ailgyflwyno capasiti ymchwydd yn hyblyg ac yn gyflym, yn ogystal â chynnal gwasanaethau hanfodol os ceir uchafbwynt pellach yn nhrosglwyddiad y feirws. Yn ddealladwy, mae'r rhain yn sefyllfaoedd anodd i gynllunio ar eu cyfer, ac rwyf eisiau diolch eto i staff y GIG a'r rhai sy'n gweithio mewn sefydliadau partner sy'n parhau i ymateb i her eithriadol y digwyddiad hwn na welwyd ei debyg ers canrif.

Mae cyfarpar diogelu personol yn parhau i fod yn brif flaenoriaeth i mi er mwyn cadw ein staff yn ddiogel ym mhob rhan o'r maes iechyd a gofal cymdeithasol. Gallaf gadarnhau ein bod wedi dosbarthu dros 60 miliwn o eitemau cyfarpar diogelu personol o 9 Mawrth tan 26 Ebrill at ddefnydd staff iechyd a gofal cymdeithasol rheng flaen, gyda dros 12 miliwn o eitemau wedi'u darparu at ddefnydd staff rheng flaen yn benodol mewn lleoliadau gofal cymdeithasol. Y penwythnos diwethaf, cawsom fygydau o Tsieina i storfeydd cydwasanaethau'r GIG. Mae cyfarpar diogelu personol sydd i'w ddefnyddio mewn cartrefi gofal a lleoliadau gofal cymdeithasol yn cael eu rheoli gan y gwasanaethau cymdeithasol lleol sy'n adnabod eu hardal ddaearyddol eu hunain ac sy'n gallu cydlynu'r broses o flaenoriaethu dosbarthu. Ddoe, fel y gwyddom ni ac o'r lluniau a welsom ni, cyrhaeddodd cyflenwadau hanfodol o gyfarpar diogelu personol ar gyfer ein gweithwyr iechyd a gofal rheng flaen yng Nghymru Faes Awyr Caerdydd. Roedd yr awyren i Gymru yn cario 200,000 o ynau atal hylif o Cambodia. Yn gyfan gwbl, yr wythnos hon, rydym yn disgwyl y bydd 660,000 o ynau yn cyrraedd Maes Awyr Caerdydd, o Phnom Penh yn Cambodia ddoe, ac ar ehediad diweddarach yr ydym yn disgwyl yn ddiweddarach yr wythnos hon o Hangzhou yn Tsieina.

Yn ogystal â chymryd y mentrau hyn o ran caffael cyfarpar diogelu personol i Gymru, rydym yn parhau i weithio'n agos gyda gwledydd eraill y DU drwy drefniadau cymorth ar y cyd ac i sicrhau y gellir cael cyfran deg o gyfarpar diogelu personol i'r DU gyfan.

O ran profi, bydd yr Aelodau'n ymwybodol bod profion ar gael yn awr hefyd i weithwyr hanfodol ac aelodau o'u teulu os oes amheuaeth bod ganddyn nhw COVID-19. Mae modd cynnal mwy na 2,000 o brofion y dydd erbyn hyn, ond rydym yn gweithio'n galed i gynyddu'r nifer hwnnw ac i sicrhau y manteisir ar yr holl brofion sydd ar gael cyn belled â phosib.

Er mwyn parhau i ehangu ein rhaglen brofi, rydym yn agor canolfannau profi lle gellir cynnal profion lluosog ar bobl yn eu cerbydau, yn ogystal â chanolfannau Caerdydd a Chasnewydd a'r canolfannau profi cymunedol sydd eisoes ar waith. Felly, yr wythnos hon, o heddiw ymlaen, mae mwy o ganolfannau profi yn Llandudno, ac o yfory ymlaen rydym ni'n disgwyl i ganolfan Caerfyrddin fod ar agor. Bydd canolfan arall ar agor yn fuan, ac mae hynny'n debygol o fod yn ardal Merthyr, ac rydym ni hefyd yn ystyried sut y gallwn ni gynyddu capasiti yng Ngheredigion, Sir Benfro a Phowys. Mae ein dull yn cynnwys model prif ganolfan a lloerennau gydag unedau symudol ar waith i roi mwy o hyblygrwydd a gwasanaethu mwy o ardaloedd.

Nawr, fel yr wyf wedi'i wneud yn glir ar sawl achlysur, mae staff cartrefi gofal a thrigolion wedi bod yn flaenoriaeth i ni erioed, ac rydym ni eisoes wedi ehangu'r profion yn y sector cartrefi gofal. Rwyf eisiau bod yn siŵr ein bod yn gwneud popeth sydd angen ei wneud i gadw staff a phreswylwyr yn ddiogel. Felly, i'r perwyl hwnnw, yr wythnos diwethaf, fe wnaethom ni gyhoeddi y byddwn yn profi'r rheini sy'n cael eu rhyddhau o'r ysbyty i gartrefi gofal, p'un a oes ganddyn nhw symptomau ai peidio, gan amddiffyn ein pobl fwyaf agored i niwed ymhellach, ac, yn hollbwysig, gan roi ffydd i'r sector cartrefi gofal i ganiatáu rhyddhau pobl o ysbytai pan nad dyna'r lle priodol bellach i roi gofal a thriniaeth i bobl. 

Rydym yn gweithio gyda'n partneriaid i fonitro ac ymateb i nifer yr achosion o'r coronafeirws mewn cartrefi gofal a byddwn yn adolygu'r canllawiau i gartrefi gofal ymhellach yn seiliedig ar y dystiolaeth ddiweddaraf. Nawr, wrth gwrs, rwy'n ymwybodol o gynlluniau'r DU a gyhoeddwyd neithiwr i ehangu'r profion mewn amrywiaeth o feysydd. Fel yr wyf wedi dweud ar sawl achlysur, byddwn yn parhau i ehangu nifer y profion sydd ar gael ac i gadw golwg ar ein strategaeth brofion yn seiliedig ar y dystiolaeth. Rwyf wedi ymrwymo i ddarparu rhagor o ddiweddariadau yn rheolaidd.

Yn anffodus, rydym yn dal i weld marwolaethau bob dydd. Mae pob un yn golled drist i deuluoedd, ffrindiau a chymunedau y mae hyn yn effeithio arnynt. Mae deall a chydnabod niferoedd y bobl sy'n marw yn bwysig i bob un ohonom ni, gan gynnwys Gweinidogion. Ddoe, cyhoeddwyd adroddiad gennym ni yn dilyn canfod nifer sylweddol o farwolaethau ar 23 Ebrill na roddwyd gwybod i Iechyd Cyhoeddus Cymru amdanynt. Mae'r camau gweithredu a grybwyllwyd yn yr adroddiad a gyhoeddais ddoe eisoes wedi'u rhoi ar waith, ac, wrth gwrs, cawsant eu trafod yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog yn gynharach.

Ddoe, safodd llawer ohonom mewn tawelwch am funud i gofio am weithwyr sydd wedi colli eu bywydau i'r coronafeirws neu ddamweiniau neu afiechyd yn gysylltiedig â'u gwaith. Ddydd Llun, cyhoeddais y bydd gan deuluoedd GIG Cymru a gweithwyr gofal cymdeithasol sy'n marw wrth eu gwaith o ganlyniad i COVID-19 yr hawl i gael cymorth ariannol gyda thaliad o £60,000. Mae hynny'n ychwanegol at unrhyw drefniadau pensiwn eraill sy'n bodoli eisoes. Rwy'n gwybod fod ein gweithwyr rheng flaen yn mynd uwchlaw a thu hwnt i ofalu am gleifion sy'n agored i niwed bob dydd, ac mae'r cynllun hwn yn rhoi cydnabyddiaeth gyfartal i staff ar draws y maes iechyd, gofal cymdeithasol a fferylliaeth gymunedol. Mae'n darparu rhwyd achub ar gyfer staff cymwys sydd wedi darparu gwasanaethau rheng flaen ac na fyddant efallai, o bosib, wedi bod yn gymwys i ymuno â'r cynllun pensiwn neu wedi penderfynu peidio â gwneud oherwydd fforddiadwyedd, ond hefyd i'r rhai sydd eisoes mewn cynllun pensiwn. Gobeithio y bydd hyn o ryw gymorth yn ystod cyfnod anodd, er fy mod, wrth gwrs, yn cydnabod nad yw cyfandaliad yn cydnabod colli bywyd.

Byddaf yn gwneud datganiad llafar yn rheolaidd er mwyn rhoi sicrwydd i aelodau am y mesurau a weithredir ledled y system iechyd a gofal i fynd i'r afael â COVID-19, felly yn ogystal â'r craffu gan y pwyllgor, sy'n ailgychwyn, bydd cyfle rheolaidd, nid yn unig i gael gwybodaeth, ond i fy holi. Rwy'n parhau i annog pobl ym mhobman i ddilyn y canllawiau, i aros gartref, i aros yn ddiogel, i helpu i warchod ein GIG, ac i achub bywydau.  

Diolch am eich datganiad. Fodd bynnag, byddwch yn ymwybodol fy mod wedi codi pryderon ers canol mis Mawrth ynglŷn â nifer y marwolaethau yn ein cartrefi gofal yma yng Nghymru, ac yn arbennig yn fy etholaeth i, sef Aberconwy. Rwyf yn cofio i'r farwolaeth gyntaf gael ei chofnodi yma yn Aberconwy ar 13 Mawrth.

Nawr, o'r 302 o farwolaethau mewn cartrefi gofal yng Nghymru, mae 109 wedi'u cofrestru fel rhai sydd wedi digwydd, yn drist iawn, oherwydd COVID-19. Gwyddom am sefyllfa'r cartref gofal yng Nghasnewydd a gollodd 15 o drigolion mewn un mis yn unig, er bod gan 14 ohonyn nhw beswch symptomatig a thymheredd uchel, dim ond dau ohonyn nhw a gofnodwyd ar y tystysgrifau marwolaeth fel rhai a oedd â COVID-19.

Croesawaf eich datganiad a'r sôn y byddech ar ryw adeg yn hoffi gweld pob preswylydd mewn cartrefi gofal—profion ar gael i bawb, ond a wnewch chi ddweud pryd yr ydych yn disgwyl i brofion gael eu darparu i bob preswylydd cartref gofal heb symptomau? Ers imi fod yn y cyfarfod yma heddiw, rwyf wedi cael nifer o negeseuon e-bost gan berthnasau pryderus, gweithwyr gofal pryderus, oherwydd rwy'n ofni bod dim ond profi pobl sy'n dod o'r ysbyty—sy'n gynnydd gwych, mae'n rhaid imi ddweud; rwyf wedi codi pryderon ynghylch hyn—mae'n rhaid profi mwy o breswylwyr a chartrefi gofal. Mae'n rhaid gwneud hynny, ac os ydych yn siarad ag unrhyw un yn y sector gofal cymdeithasol, mae amgylchedd cartref gofal yn wahanol iawn i leoliad ysbyty, felly mae'r preswylwyr yno yn eithaf agored i niwed. Hefyd, hoffwn wybod—o gais gan gartref gofal, nawr—ar hyn o bryd am brofion COVID-19, pa mor hir a gymer hi i wneud y prawf hwnnw ac i'r canlyniadau gael eu danfon yn ôl?

Mae rhai cartrefi gofal wedi colli cynifer â 60 y cant o'u preswylwyr am ryw reswm neu'i gilydd ac mae defnydd gwelyau mor isel ag 20 y cant. Roedd angen i'r ffigurau fod yn hyfyw ac yn gynaliadwy—mae'n rhaid bod ganddynt ddeiliadaeth o 90 y cant. Mae rhai yn troi at—

Janet Finch-Saunders, mae angen ichi ddod at eich cwestiwn olaf.

Iawn, o'r gorau. Mewn datganiad ysgrifenedig ar y £40 miliwn o gymorth ariannol ar gyfer gofal cymdeithasol i oedolion, fe wnaethoch chi ddweud y gellid o bosib gwneud dyraniadau pellach. A wnewch chi weithredu ar hyn fel y gall cartrefi sydd mewn peryg o gau gael gafael ar fwy o gyllid?

Diolch am y gyfres o gwestiynau. O ran y sylw am gymorth ariannol, mae'r sefyllfa fel y nodwyd yn fy natganiad cychwynnol: wrth ddarparu gwerth £40 miliwn o gymorth ar gyfer gofal cymdeithasol i oedolion, byddwn yn parhau i adolygu'r ddarpariaeth. Rydym ni eisoes yn cael sgyrsiau uniongyrchol rhwng fy swyddogion, Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru ac aelodau o'r sector cartrefi gofal annibynnol ynghylch y math o gymorth y gellid ei ddarparu ac ar ba sail. Nid yw'n fater syml mewn gwirionedd, ond yn amlwg mae'n bwysig i mi fod cartrefi gofal yn parhau mewn busnes. Nid mater o gynnal rhan o'r sector busnes yn unig yw hynny—maen nhw mewn sefyllfa wahanol i fusnesau eraill, gan fod y rhain yn fusnesau sy'n gofalu am rai o'n pobl fwyaf agored i niwed.

O ran gweddill eich ystod o gwestiynau am y sector cartrefi gofal yn bennaf, rydym ni eisoes yn adrodd yn rheolaidd, mae gennym ni ymrwymiad i adrodd yn rheolaidd, ac rwyf wedi cadarnhau hyn yn gynharach yr wythnos hon. Dyna'r gwaith yr ydym yn ei wneud o fewn Llywodraeth Cymru, gyda'n prif ystadegydd a chyda'r Swyddfa Ystadegau Gwladol. Bydd adroddiadau cyhoeddus rheolaidd bob wythnos am yr hyn yr ydym yn ei ddeall yw'r sefyllfa, ac rwy'n credu bod hynny'n bwysig o ran sicrwydd a sicrhau ein bod yn agored a thryloyw. 

O ran profi pobl heb symptomau, gwyntyllwyd hyn yn bur drwyadl yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog yn ei ddatganiad, felly rwyf yn ailadrodd eto, os ydych yn profi pawb yn y sector cartrefi gofal, nid yw'n rhoi'r sicrwydd y gall pobl fod yn ei geisio, oherwydd gallai'r un bobl fod â symptomau neu heb symptomau ond fod â'r cyflwr arnyn nhw drannoeth ar ôl cael prawf negyddol, ac mae angen i ni ddeall defnyddioldeb a diben y gyfundrefn brofi yr ydym yn ei gweithredu.

Fodd bynnag, ceir cwestiwn—ac rwyf wedi trafod hyn heddiw gyda'r prif swyddog meddygol—ynghylch a ddylem ni adolygu ein strategaeth brofi ai peidio, yn seiliedig nid yn unig ar sylfaen dystiolaeth sy'n datblygu, ond ar y dystiolaeth ynghylch defnyddioldeb prawf os canfyddir fod COVID-19 ar rywun mewn cartref gofal wedi iddo gael ei brofi, ac a oes angen inni wedyn brofi staff neu breswylwyr eraill, ac os felly, ar ba sail? O ran yr amser y mae'n ei gymryd o'r atgyfeirio i'r prawf, rwy'n falch iawn o ddweud mai'r dystiolaeth yr ydym ni wedi'i chael gan lywodraeth leol ac yn wir y dystiolaeth sy'n gwella'n barhaus o'r sector cartrefi gofal annibynnol yw eu bod yn llawer cyflymach a bod pobl yn cael eu hatgyfeirio ac yna eu profi ar yr un diwrnod fel mater o drefn. Ac rwy'n gobeithio bod hynny'n ddefnyddiol iawn o ran rhoi'r sicrwydd y mae angen i'r sector a'r cyhoedd ehangach ei glywed, oherwydd, fel y dywedais, mae hwn yn fater o wir flaenoriaeth i'r Llywodraeth a'r Gwasanaeth Iechyd Gwladol.

Roedd hwnna mewn gwirionedd yn gysur mawr. Mae a wnelo fy ail gwestiwn yn fwy ag iechyd. Mae gennyf nifer o etholwyr yn cysylltu â mi mewn angen dybryd am wasanaethau deintyddol, rhai mewn poen eithaf difrifol. Mae'r deintyddion yn dymuno gwneud y driniaeth, ond nid oes ganddyn nhw'r cyfarpar diogelu personol angenrheidiol i wneud hyn. Felly, pa ganllawiau—sut ydych chi'n helpu'r rhai hynny yn ein proffesiwn deintyddiaeth i allu parhau i gynnal gwasanaethau deintyddol?

Wel, o ran deintyddiaeth, gwyddom eu bod wedi gorfod cau, ar wahân i driniaethau brys, ond os ydynt yn ymgymryd â gwaith contract gyda'r GIG yna dylai'r cyfarwyddyd ynglŷn â chyfarpar diogelu personol fod yn berthnasol. Os oes yna enghreifftiau penodol i mi fynd i'r afael â nhw, byddwn yn gwerthfawrogi pe bai'r Aelod, neu eraill, yn gallu rhoi'r manylion hynny i mi, oherwydd ni ddygwyd mater sy'n effeithio ar yr holl sector deintyddiaeth i fy sylw yn y gorffennol. Ond, fel erioed, rwyf bob amser yn fodlon i edrych ar y dystiolaeth o'r hyn sy'n digwydd ar lawr gwlad a hyd yn oed ar achosion unigol i weld beth y gallem ni ac y dylem ni ei wneud i ddatrys hynny. Ond, yn amlwg, roeddwn i'n disgwyl y byddai Aelodau, wrth gynrychioli etholwyr, wedi cysylltu'n gyntaf â'u bwrdd iechyd lleol i ddeall sut y caiff cyflenwadau cyfarpar diogelu personol eu rheoli ym mhob rhan o'r sector iechyd.

Fe wnaf i ddechrau gyda dau gwestiwn byr ynglŷn â pheiriannau anadlu ac ocsigen. Mae'r Gweinidog wedi cadarnhau, o'r 461 o beiriannau anadlu mewnwthiol a oedd fod i ddod i Gymru o dan drefniadau'r DU, fod 46 wedi'u danfon. Ar 9 Ebrill, codais bryder gyda'r Gweinidog a'r Prif Weinidog—a ddygwyd i'm sylw gan feddygon, dylwn ddweud—fod peiriannau anadlu a glustnodwyd ar gyfer Cymru wedi mynd i ysbytai maes yn Lloegr. Nawr, dywedwyd wrthyf nad yw hynny'n wir o gwbl. Rwy'n gwybod nawr y dywedir wrthym ni nawr nad oes angen y peiriannau anadlu hynny arnom ni, ond a all y Gweinidog ddweud wrthym ni i ble'r aeth yr holl beiriannau anadlu hynny a oedd fod i ddod i Gymru? Yn ail, ysgrifennais yn gyntaf at y Gweinidog ar 28 Mawrth yn dadlau o blaid rhoi ocsigen yn gynharach i gleifion oedd â COVID-19 arnyn nhw, yn hytrach na dilyn y protocolau sy'n dal i fod ar waith, sydd yn y bôn yn gofyn i bobl aros nes eu bod yn sâl iawn cyn mynd i ysbyty, ac i lawer mae eisoes yn rhy hwyr bryd hynny, ac mae tystiolaeth ryngwladol yn eithaf cadarn y gall ymyrryd yn gynnar achub bywyd. A wnaiff y Gweinidog ofyn am adolygiad brys o faint o gleifion, yn anffodus, a gollodd eu bywydau hyd yma yng Nghymru, a gafodd gynnig ymyrraeth gynnar, fel y gallwn ni geisio dysgu oddi wrth hynny a helpu cleifion yn y dyfodol?

O ran y sylw olaf a wnaethpwyd yn y fan yna, ynglŷn â darparu triniaeth ocsigen yn gynharach i gleifion, mae'n fater yr ydym ni wedi'i drafod. Mae'n fater yr ydym ni wedi cael gohebiaeth glinigol yn ei gylch—nid llythyrau gan Mr ap Iorwerth yn unig—ac mae'n fater y mae ein clinigwyr yn mynd ati i'w ystyried. Felly, byddaf yn trafod y mater eto gyda'n prif swyddog meddygol, ynghylch a oes angen cynnal adolygiad, ond dylai fod angen a phwrpas a diben gwneud hynny. Y dysgu hwnnw a'r ddealltwriaeth honno o sut yr ydym yn trin pobl yn effeithiol sy'n bwysig i mi, ac mae'n siŵr gennyf i mai dyna'n union pam mae Rhun ap Iorwerth yn gofyn ei gwestiynau.

O ran y sylw am beiriannau anadlu, cyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig heddiw, a oedd yn rhoi rhywfaint o eglurder ffeithiol ynghylch lle'r ydym ni arni. Dim ond i ailadrodd, does dim peiriannau anadlu coll. Nid yw peiriannau anadlu wedi cael eu gwarafun i GIG Cymru i'w darparu mewn rhannau eraill o'r DU. Byddwn yn cael y rheini yn ystod yr ymarfer caffael, ond, os cofiwch chi, pan gawsom ni beiriannau anadlu ychwanegol yn wreiddiol i'w defnyddio yn GIG Cymru, roeddem yn disgwyl i'r salwch gyrraedd uchafbwynt ym mis Mehefin, yn hytrach na'r sefyllfa yr ydym ni ynddi ar hyn o bryd. Rydym yn dal i ddisgwyl y bydd defnydd i'r peiriannau anadlu hynny y contractiwyd ar eu cyfer yn wreiddiol. Fodd bynnag, rydym ni bellach yn y sefyllfa gadarnhaol iawn nad oes arnom ni angen y capasiti hwnnw o ran peiriannau anadlu, a rhan o'r amcanion polisi yr ydym yn ceisio mynd ar eu trywydd yw sut yr ydym ni, nid yn unig yn edrych ar yr hyn fydd yn digwydd ar ôl codi'r cyfyngiadau symud, ond ein bod yn parhau i ymddwyn mewn ffordd lle nad oes angen i ni ddefnyddio'r capasiti hwnnw ar yr un pryd. Mae hynny oherwydd y buom ni fel gwlad yn llwyddiannus mewn mesurau cadw pellter cymdeithasol ac mae hynny wedi gwneud gwahaniaeth mawr iawn i ledaeniad y feirws a nifer y bobl sâl iawn a welsom ni yn cyrraedd ein hunedau gofal critigol. Felly, rwy'n gobeithio bod hynny'n ddefnyddiol wrth roi rhyw sicrwydd nad oes peiriannau anadlu ar goll cyn belled ag y bo Cymru yn y cwestiwn.

Diolch am yr ateb yna. Symudaf ymlaen at dri chwestiwn byr a phenodol ynghylch maes profi. Mae dogfen y Llywodraeth, 'Arwain Cymru allan o bandemig y coronafeirws: fframwaith ar gyfer adferiad', yn galw'n briodol am ganfod achosion yn effeithiol ac olrhain cyswllt pan ddechreuwn ni lacio cyfyngiadau symud, ond nid oes gennym ni gynllun clir o hyd ar gyfer cyflawni'r effeithiolrwydd hwnnw. Yn fras, faint o brofion y dydd y bydd angen i ni eu cynnal yng Nghymru er mwyn bod yn effeithiol yn yr elfen allweddol hon o frwydro yn erbyn y coronafeirws? Gall y Llywodraeth, wrth gwrs, fod â chynllun nad ydyn nhw wedi dweud wrthym ni amdano; mae briffiau'n ddefnyddiol iawn yn hynny o beth. A wnaiff y Gweinidog ddweud wrthym ni a yw'n wir fod Cadeirydd Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi gofyn am gael briffio arweinwyr y gwrthbleidiau, ond ei bod wedi cael ar ddeall nad oedd modd iddi wneud hynny? Ac, yn olaf, mae cwestiynau wedi'u codi eisoes yn y sesiwn heddiw ynglŷn â'r penderfyniad i beidio ag ehangu'r profion i holl breswylwyr a staff cartrefi gofal. Rydym ni wedi cael gwybod sawl gwaith y prynhawn yma nad ydych chi, y Llywodraeth, yn credu bod hyn yn ddefnydd da o adnoddau, ond gadewch i mi eich atgoffa: erbyn hyn, roeddem i fod yn profi 9,000 y dydd. Mae gennym ni'r gallu nawr, y dywedir wrthym ni gan y Prif Weinidog, i brofi 2,100 y dydd; ddoe, fe wnaethon ni brofi 734. Felly, onid y gwir amdani yw (a) nad oes gennym ni'r gallu o hyd a (b) nad ydym yn dal i nodi digon o bobl i'w profi yn y rhyfel hwn yn erbyn y coronafeirws?

Rwy'n fodlon ymdrin â'r tri maes yna. Mae'n debyg mai'r cyntaf yw'r hawsaf. Nid oes unrhyw gyfarwyddyd o gwbl i gadeirydd Iechyd Cyhoeddus Cymru yn dweud na all friffio arweinwyr y gwrthbleidiau. Rydym yn darparu llawer iawn o wybodaeth bob dydd ac, yn wir, mae yna friffiau rheolaidd yr wyf yn eu darparu i lefarydd swyddogol yr wrthblaid a Rhun ap Iorwerth yn ei swyddogaeth ar ran Plaid Cymru. Felly, rydym ni wedi bod yn agored iawn o'r cychwyn cyntaf am yr hyn yr ydym ni'n ei wneud fel Llywodraeth, gan gynnwys lle mae anghytundeb ynglŷn â'r hyn yr ydym ni'n ei wneud. Felly, byddwn yn siomedig pe bai unrhyw un yn ceisio awgrymu y bu ymgais i geisio atal darparu gwybodaeth i gynrychiolwyr etholedig, pan fo hynny'n groes i'r hyn yr ydym ni wedi bod yn ei wneud.

O ran profi mewn cartrefi gofal, rydym yn mynd drwy'r materion a godwyd o'r blaen. Ynghylch ein cynllun ar gyfer y dyfodol, mae'n rhan o gynllun ehangach ynglŷn â bod y strategaeth brofi yn rhan o'r sylfaen ar gyfer yr hyn a wnawn am adferiad, pan gaiff y cyfyngiadau symud eu codi. Sut mae cyrraedd y fan honno? Sut beth fydd system briodol ar gyfer arolygu iechyd y cyhoedd? Rydym yn gweithio drwy hynny, ac, wrth gwrs, pan fyddaf mewn sefyllfa i wneud hynny, byddwn yn hapus i drafod hynny gydag aelodau'r Cynulliad.

O ran ble yr ydym ni arni o ran profi, yn dilyn yr adolygiad a orchmynnais, rwyf wedi bod yn onest iawn ynglŷn â'r ffeithiau; rwy'n darparu diweddariad wythnosol o ran lle yr ydym ni arni yn ein gallu i brofi. Disgwyliaf i hynny gynyddu bob wythnos, ac wedyn mae angen inni ddeall beth y mae hynny'n ei olygu o ran yr hyn y gallem ni ei wneud o bosib i godi'r cyfyngiadau symud a'r capasiti y credwn ni y bydd ei angen arnom ni o bosib. Mae'n bwysig gweld hynny yn rhan o'r darlun cyfan, yn hytrach na chael cynllun ar gyfer profi nad yw'n gysylltiedig â pham yr ydym ni mewn gwirionedd eisiau profi, gan fod ein capasiti presennol yn ddigon ar gyfer diben presennol y profion—ar gyfer gweithwyr allweddol tra bod y cyfyngiadau symud mewn grym.

Ond, fel y dywedais lawer gwaith, bydd angen seilwaith profi ehangach arnom ni, o ran pa mor hwylus yw hi i bobl ddefnyddio'r seilwaith profi hwnnw, wrth inni nesáu at ddiwedd y cyfyngiadau symud, hyd yn oed os ydym yn troedio'n ofalus fel yr ydym ni wedi ei argymell, yn y modd yr ydym ni wedi dweud ein bod ni eisiau ei wneud, a dyna'r sefyllfa o hyd. Byddaf yn parhau i ddarparu'r datganiad wythnosol hwnnw, y diweddariad wythnosol hwnnw, a byddaf yn parhau i fod yn fodlon ymdrin â chwestiynau'r Aelodau ynghylch lle'r ydym ni arni, a phan fyddwn ni mewn sefyllfa i gael y cynllun ehangach hwnnw, yna, wrth gwrs, byddwch yn clywed amdano.

Diolch am eich datganiad, Gweinidog. Ddoe, fe gawsom ni funud o dawelwch i'n harwyr yn y meysydd gofal cymdeithasol ac iechyd a gollodd eu bywydau i felltith COVID-19, a hoffwn ddiolch ar goedd unwaith eto i'n gweithlu iechyd a gofal cymdeithasol ymroddedig, sy'n ein cadw ni i gyd yn ddiogel, a chydymdeimlo â'r rheini sydd wedi colli anwyliaid.

Nid ydym yn gwybod digon o hyd am y feirws yma, ac, wrth inni barhau i lefelu'r gromlin, rhaid i ni ymdrechu'n galetach i ddeall y gelyn hwn. Gweinidog, mae'n ymddangos mai De-ddwyrain Cymru, ar sail y pen, yw'r rhan o'r DU sy'n cael ei tharo galetaf. Mae achosion fesul 100,000 o bobl yn 441 yng Nghasnewydd a 436 yng Nghaerdydd, ond dim ond 396 o achosion fesul 100,000 sydd gan Brent, sef y rhan o Loegr a drawyd galetaf—yr un fath ag Abertawe. Pa asesiad y mae Llywodraeth Cymru wedi'i wneud ynghylch pam mae gennym ni gymaint o achosion o'r haint?

Wrth gwrs, dim ond y cyfraddau a gadarnhawyd yn yr ysbytai yw'r rhain, ac os ydym ni eisiau deall y cyfraddau heintio mewn gwirionedd, mae angen inni gynnal llawer mwy o brofion serolegol. Gweinidog, pa gynnydd sydd wedi'i wneud o ran datblygu cynlluniau i gynnal profion gwrthgyrff ar hap ledled Cymru?

Mae'r pandemig hwn wedi cael effaith aruthrol ar afiechyd meddwl, ac rydym ni wedi gweld cynnydd mewn cyfraddau hunanladdiad. Gweinidog, pa gynlluniau sydd gan eich Llywodraeth i sicrhau bod mwy o therapïau siarad o bell ar gael? A allwch chi amlinellu beth arall y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i fynd i'r afael ag effaith y feirws ar iechyd meddwl?

Un o'r peryglon mwyaf sy'n ein hwynebu yw ail argyfwng sy'n cyd-daro â'r tymor ffliw. Pa gynlluniau sydd gan Lywodraeth Cymru i gynyddu'r rhaglen frechu rhag y ffliw yn sylweddol, ac a wnewch chi ystyried rhoi brechlynnau am ddim i bawb yng Nghymru?

Mae wedi hen sefydlu bod y frech goch yn dileu cof imiwnedd y corff. Gweinidog, a wnewch chi sicrhau bod yr holl raglenni brechu yn parhau a gwneud popeth a allwch chi i sicrhau bod pawb sy'n gymwys i gael brechiad yn ei gael? Diolch unwaith eto am eich ymdrechion parhaus. Diolch yn fawr.

Diolch am y gyfres o gwestiynau. O ran eich sylw cyntaf, ynglŷn â chyfraddau gwirioneddol haint y coronafeirws, wrth gwrs, dyma'r enghreifftiau a gofnodwyd, ac mae gennym ni rybudd iechyd bob amser nid yn unig ym mhob rhan o Gymru, ond gweddill y DU, fod y ffigurau gwirioneddol yn debygol o fod yn uwch. Felly, nid wyf am gael fy nhynnu i wneud cymariaethau pendant o wahanol rannau o'r DU, ond gwyddom fod rhan dde-ddwyreiniol Cymru wedi cael yr effaith fwyaf sylweddol. Gallwch weld hynny nid yn unig yn nifer yr achosion a gadarnhawyd, ond mewn gwirionedd yn y ffordd y mae ein hysbytai wedi gweld pobl yn dod i mewn iddynt sydd angen gofal, ac yn enwedig y ffordd y mae capasiti gofal dwys wedi cael ei ddefnyddio. Mae hynny'n arwydd cystal, os mynnwch chi, o gylchrediad y feirws mewn gwahanol rannau o Gymru.

Felly, wrth gwrs, rydym ni'n cymryd o ddifrif ac eisiau deall yn union sut y mae'r feirws yn ymddwyn wrth i'w ymddygiad newid yn ystod y pandemig. Felly, mae gwersi o rannau eraill o'r DU, ac mae angen dysgu gwersi o fewn ac ar draws Cymru, ac mae hynny'n nodwedd reolaidd o'r gwaith a'r trafodaethau yr ydym yn eu cael o fewn y Llywodraeth ac yn wir o fewn y gwasanaeth.

O ran eich sylw am brawf gwrthgyrff, nid ydym ni mewn sefyllfa eto lle mae gennym ni brawf gwrthgyrff dibynadwy y gallwn ei gyflwyno ledled y wlad. Mae amrywiaeth o waith ar hynny. Mae yna brofion ar amrywiaeth o brofion posib sydd yn y farchnad, a bob hyn a hyn, efallai y gwelwch chi ar y cyfryngau cymdeithasol rhywun yn hawlio bod ganddyn nhw brawf gwrthgyrff effeithiol y gellir ei ddefnyddio. Wel, mae angen i ni brofi a yw'r honiadau hynny'n ddilys ai peidio, ac a allwn ni ddarparu prawf gwrthgyrff a fyddai'n amlwg mor ddefnyddiol ag y gallai fod. Dyna pam y mae'n cael lle yn ein strategaeth, oherwydd ein bod yn deall pa mor ddefnyddiol y gallai hynny fod o ran deall lledaeniad y coronafeirws a sut yr ydym yn mynd ati mewn gwirionedd yn y dyfodol i ddiogelu'r cyhoedd yn ehangach.

O ran therapïau siarad ac iechyd meddwl yn gyffredinol, mae'n rhan o'm pryder ac yn rhan o'm pryder yr wyf wedi ei grybwyll o'r blaen ynghylch y defnydd o'n gwasanaethau. Nid wyf yn poeni am iechyd corfforol yn unig, rwyf yr un mor bryderus am iechyd meddwl, y cyhoedd ond hefyd ein staff, sy'n—. Er gwaethaf y ffaith nad yw effaith y coronafeirws hyd yn hyn wedi bod mor arwyddocaol ag yr oeddem yn meddwl y gallasai fod mewn gwirionedd ychydig wythnosau yn ôl, mae ein staff yn dal i ymdrin â chyfnod o ddigwyddiadau eithriadol ac mae straen gwirioneddol ar ein staff wrth wneud hynny. Dyna pam yr wyf wedi ei gwneud hi'n haws i staff ym mhob rhan o'r maes iechyd a gofal cymdeithasol gael cymorth wrth wneud eu gwaith. Mae angen i ni eu cadw'n iach fel y gallan nhw helpu i'n gwarchod ni. 

O ran y brechlyn ffliw, credaf mai'r neges gyson yw'r nifer sy'n manteisio ar y brechlyn ffliw. Felly, pobl sydd wedi cael eu cynghori i gymryd gofal pellach ac i roi sylw'n arbennig i gadw pellter cymdeithasol—mae'r grŵp cychwynnol ar gyfer pobl sy'n cael brechlyn y ffliw ar sail eu cyflyrau meddygol. Ac mae'n frwydr gyson bob blwyddyn—er gwaethaf ymgyrch gyhoeddus amlwg iawn iawn, mae llawer o bobl yn dal i beidio â manteisio ar y dewis sydd ganddyn nhw i gael pigiad ffliw'r GIG am ddim. Rwy'n sicr yn gobeithio eleni y bydd pobl hyd yn oed yn fwy o ddifrif nid yn unig o ran y cyfle ond y gwir werth o gael y pigiad ffliw hwnnw gan y GIG i'w cadw eu hunain a'u teulu'n ddiogel.

A dyna'r sylw ehangach am raglenni brechu. Mae'n un o'r sylwadau allweddol a wneuthum nid yn unig yn fy natganiad ond mewn datganiadau blaenorol, ynglŷn â dymuno cadw gwahanol rannau o'n pensaernïaeth iechyd y cyhoedd, ac mae rhaglenni brechu yn amlwg yn rhan hanfodol o hynny. Felly, yn enwedig i rieni plant ifanc, gwnewch yn siŵr bod eich plant yn parhau i fynd i gael y brechlynnau hynny, oherwydd mae'n bwysig nid yn unig i'w cadw nhw'n iach rhag y coronafeirws, ond mewn gwirionedd o ran eu hiechyd cyffredinol. Y peth olaf y byddwn eisiau ei weld yw'r afiechydon cyffredin hynny y gwyddom sy'n achosi niwed gwirioneddol yn ailymddangos oherwydd nad ydym ni fel cenedl yn gwneud yn siŵr bod ein pobl yn cael eu brechu pan allent ac y dylent fod yn gwneud hynny. 

Gweinidog, mae gennym ni rai achosion o arwriaeth ryfeddol yn y sector gofal ar hyn o bryd—mae rheolwyr cartrefi gofal a staff rheng flaen ym maes gofal cartref a phreswyl yn mynd ymhell y tu hwnt i gyflawni dyletswydd yn unig. Nid dim ond gofalu am ein hanwyliaid sydd dan gyfyngiadau symud ac ar eu pen eu hunain, ond maen nhw'n ceisio glynu wrth reolau cadw pellter corfforol wrth weithio gyda phreswylwyr â dementia a'r rhai fydd yn crwydro. Maen nhw'n ymdrin â phrofedigaethau'n amlach, ac mae hwn wedi effeithio'n arbennig ar rai cartrefi gofal, ac mae'r anhawster y mae teuluoedd a ffrindiau yn ei deimlo wrth gael eu hynysu oddi wrth y preswylwyr yn ystod eu bywyd ac yn ystod eu marwolaeth yn gwaethygu'r sefyllfa. Mae ein gweithwyr gofal yn wir arwyr. Maen nhw wastad wedi bod, wrth gwrs, ond erbyn hyn mae'n amlwg i bawb nad ydyn nhw wedi gweld hyn o'r blaen. Felly, Gweinidog, sut olwg fydd ar y dyfodol i'r arwyr hyn? Pan enillir y frwydr iechyd cyhoeddus yn erbyn COVID-19, a fydd gwerthfawrogiad gwirioneddol well iddyn nhw mewn cymdeithas? Ac yn hollbwysig, Gweinidog, a gânt eu talu'n wirioneddol well a chael gwell telerau ac amodau a llwybr gyrfa broffesiynol?

Ac i droi at agwedd gysylltiedig, Gweinidog, beth yn union yw ymdrech llawer mwy integredig ym maes iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru mewn cyfnodau o dawelwch a thawelwch cymharol yn y dyfodol, ar ôl dysgu'r gwersi ynghylch pa mor hanfodol yw gweithio integredig yng ngwres y frwydr yn erbyn pandemig?

Unwaith eto, rwy'n credu bod y sylw y mae Huw Irranca-Davies yn ei wneud am bobl sydd wedi cael eu hynysu mewn bywyd a marwolaeth yn un pwysig iawn; mae hynny'n anodd iawn, iawn i bobl sy'n gwybod eu bod yn nesáu at ddiwedd eu hoes, ond hefyd i'w teuluoedd na allan nhw o bosib eu gweld a chael rhyw fath o gysur a thawelwch meddwl y byddai'r rheini ohonom ni sydd wedi dioddef colled yn ein teulu ac o blith ein ffrindiau yn deall sy'n gwneud gwahaniaeth mawr iawn o ran gallu symud ymlaen.

O ran y dyfodol i staff gofal cymdeithasol, boed mewn gofal preswyl neu fel arall, yn sicr nid wyf wedi anghofio fy ymrwymiad na'r sefyllfa yr hoffem ni fod ynddi fel cenedl. Rwy'n gobeithio bod yr argyfwng presennol, y cyfnod eithriadol yr ydym yn byw drwyddo, yn golygu na fydd pobl yn crwydro allan bob dydd Iau i gymeradwyo gweithwyr allweddol, nid yn unig yn ein gwasanaeth iechyd gwladol ond ym maes gofal cymdeithasol ac yn ehangach, ac yna yn anghofio am yr amodau y maen nhw'n gweithio ynddynt a'r tâl a gânt y mis ar ôl i argyfwng COVID-19 orffen. Oherwydd mae'r sefyllfa yn codi cwestiynau y mae angen i bob un ohonom ni eu gofyn am y math o wlad yr ydym yn byw ynddi a sut ydym ni'n gwerthfawrogi ein gilydd, gan ein bod wedi gweld y gwerth aruthrol y mae nifer o bobl, sydd â chyflog isel, yn ei roi i'r ffordd y mae pob un ohonom ni yn disgwyl byw ein bywydau ac, a dweud y gwir, y ffordd yr ydym yn disgwyl i'n perthnasau dderbyn gofal mewn ffordd y mae gwledydd eraill, er enghraifft, yn cael llawer mwy o ofal a darpariaeth deuluol. Dyna'r hyn nad oes gennym ni yn y fan yma. Felly, rwy'n sicr eisiau gweld datblygiadau breision o ran cyflogau, dilyniant gyrfa, a thelerau ac amodau. Felly, mae'r gwaith a gafodd ei ohirio gan y grŵp gweinidogol ar dalu am ofal cymdeithasol yr oeddech chi, ar un adeg, yn gadeirydd arno yn ystod eich cyfnod mewn Llywodraeth, wedi parhau. Fe'i gohiriwyd am ein bod ar fin cyhoeddi cyfres o adroddiadau i ddechrau trafodaeth genedlaethol ychydig cyn i'r coronafeirws ddod yn fater llawer mwy. Dydw i ddim eisiau anghofio am y gwaith hwnnw, ond rwy'n sicr yn gobeithio bod hynny'n fwy nag ymrwymiad gan y pleidiau sydd mewn Llywodraeth, ond yn llawer ehangach ar draws pob plaid o ran sut yr ydym yn gwobrwyo pobl yn briodol ac yn eu cydnabod. Ac mae'r gydnabyddiaeth honno yn ein system integredig; rydym ni mewn lle gwell oherwydd ein bod wedi dechrau mynd ati i integreiddio yma yng Nghymru. Rwy'n credu, ymhell o danseilio'r cynllun yn 'Cymru Iachach' ar gyfer iechyd a gofal cymdeithasol, mae'n atgyfnerthu'r angen i barhau gyda hynny ac yn wir i brysuro, oherwydd maen nhw'n rhoi gwell budd, nid yn unig i'n staff, ond i'r cyhoedd yr ydym yn eu gwasanaethu.

Gweinidog, mae'r gyfradd heintio sy'n cael ei hadnabod fel 'R' yn is nag 1 oherwydd y cyfyngiadau symud a'r rheolau llym o ran cadw pellter cymdeithasol. Mae'n ymddangos i mi mai'r unig ffordd y mae'n aros yn is nag 1—ac yn yr Almaen rydym ni eisoes yn gweld hynny'n her enfawr—yw os gallwn ni brofi ac olrhain yn helaeth. Ond rydym ni'n dal yn eithaf amwys ynglŷn â sut beth fydd y system honno. Rwy'n gwybod yn Lloegr eu bod yn bwriadu recriwtio 18,000 o olrheinwyr cyswllt; byddai hynny'n rhoi tua 900 i ni yng Nghymru, pe bai arnom ni angen capasiti tebyg. Ond mae llawer o gwestiynau am ba dechnoleg fydd yn cael ei defnyddio a lle caiff y bobl hyn eu recriwtio. A gânt eu lleoli mewn awdurdodau lleol neu mewn awdurdodau iechyd? Sut beth fydd hynny? A sut ydym ni'n mynd i ymdrin â heriau penodol tai dwysedd uchel, tyrrau uchel o fflatiau ac ati, lle nad yw llawer o bobl yn adnabod eu cymdogion, ac eto mae'r wybodaeth a throsglwyddo'r wybodaeth am bwy fu mewn cysylltiad â phwy a sut, yn bwysig iawn mewn gwirionedd? Heb y darlun hwnnw, mae'n ymddangos i mi na allwn ni godi'r cyfyngiadau symud yn sylweddol. Ac a wnewch chi roi ychydig mwy o fanylion inni ynghylch beth fydd y sefyllfa debygol yng Nghymru?

Rwy'n disgwyl y gallaf ddarparu hynny o fewn amserlen weddol fer. Dyna pam, rwy'n credu, nad yw cael targed profi nad yw'n gysylltiedig â'r hyn yr ydym ni eisiau ei gyflawni mewn gwirionedd yn gwneud unrhyw synnwyr. Dyma hefyd y pwynt a wneuthum o'r blaen ynglŷn â chael targed profi ar ei ben ei hun, pryd nad ydym yn rheoli'r holl elfennau ohono. Nid yw'r ymrwymiad i ehangu ein gallu i brofi wedi diflannu. Yn sicr, nid wyf yn ceisio awgrymu i neb, naill ai yma nac i unrhyw aelod o'r cyhoedd, nad ydym yn poeni am ehangu ein gallu i brofi, oherwydd, fel yr wyf wedi dweud droeon, bydd angen hynny arnom ni ar gyfer yr union elfen profi ac olrhain o adferiad. Oherwydd rydych chi'n iawn i gyfeirio at yr Almaen, ynglŷn â chyfradd gynyddol y coronafeirws. Y cyfyngiadau a'r cadw pellter cymdeithasol sydd wedi golygu nad ydym ni wedi gweld lledaeniad pellach y coronafeirws. Dyna beth sydd wedi golygu nad yw ein system ysbytai wedi cael ei llethu; dyna pam nad oes gennym ein capasiti ysbyty maes yn llawn. Ond mae hefyd yn atgyfnerthu pam na ddylem ni roi pwysau affwysol ar y GIG ac eisiau ei redeg â chapasiti llawn ac yna codi'r cyfyngiadau symud, oherwydd mae'r Almaen yn enghraifft dda iawn o hynny, am yr heriau y gallwch chi eu cael. Wrth i bobl gymysgu mwy, bydd y coronafeirws yn parhau i fod yn broblem.

Felly, rwyf eisiau dweud mwy am hynny pan fydd yna gynllun i siarad â chi amdano, yn hytrach na'r sgyrsiau amlinellol yr ydym ni wedi'u cael, ond os wnewch chi fod yn amyneddgar â ni a'n system, yna bydd gennym ni lawer mwy o fanylion i'w darparu. Ac, unwaith eto, rwy'n cydnabod pan fydd hynny ar gael, y bydd craffu dealladwy, nid yn unig gan y wasg a'r cyhoedd, ond rwy'n disgwyl gallu ateb y cwestiynau hynny gerbron Aelodau hefyd.

Rwy'n falch o glywed, Gweinidog, eich bod yn siarad o blaid amodau gwaith a chyflogau gwell i nyrsys a gweithwyr gofal, gan fod hynny'n gywair gwahanol iawn i'r un yr oeddech yn siarad ynddo wrth ateb fy nghwestiynau ychydig fisoedd yn ôl, pan oeddwn yn codi pryderon am newidiadau arfaethedig ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr i rotâu nyrsio yn y gogledd, a fuasai, wrth gwrs, ar draul amodau gwaith nyrsys y fan yna. Felly, a ydych chi'n dweud nawr y byddwch yn cefnogi'r nyrsys a'r undebau, a ddim yn dweud wrthyf mai mater i'r bwrdd ydyw, ac nid mater i Lywodraeth Cymru?

Wel, rwy'n credu ei fod yn gryn naid i gysylltu'r heriau dros rotâu nyrsys, lle mewn gwirionedd, roeddwn yn rhannol gyfrifol am gael y cyflogwr a'r undebau llafur yn ôl yn yr ystafell i drafod materion a'u datrys, ac i gysylltu'r sefyllfa yn awr â'r cwestiwn ar dalu rhai o'n gweithwyr sy'n cael eu talu waethaf—gweithlu sy'n fenywaidd i raddau helaeth—ym maes gofal cartref a gofal preswyl. Rwy'n credu fod hynny yn naid yn rhy bell.

Rwyf wastad wedi bod yn ymroddedig i ddymuno gwneud y gorau glas i'n gweithlu ym mhob rhan o'r economi. Ni ddylai fod yn syndod i chi, nid yn unig fel gwleidydd Llafur, ond fel cyn-stiward llawr gwaith fy hun sydd wedi bod yn ymwneud â negodi cyflogau, fy mod eisiau gweld pobl yn cael cyflogau da. Dyna pam mae'r GIG yn parhau i fod yn gyflogwr cyflog byw go iawn; dyna pam y gwnes y newidiadau a wnes ar dâl a thelerau ac amodau lle yr wyf yn gyfrifol am awdurdodi a chytuno ar gyfraddau cyflog yn y Gwasanaeth Iechyd Gwladol. Mae gennym ni ymrwymiad fel Llywodraeth i fod eisiau gweld bargeinio sectoraidd mewn rhannau eraill o'n heconomi, a chredaf y byddai hynny'n gwneud gwahaniaeth gwirioneddol ym maes gofal cymdeithasol: byddai'n rhoi rhywfaint o sicrwydd.

Mae angen inni edrych ar sut y mae hynny'n cysylltu â chomisiynu yn genedlaethol ac yn lleol, ac mae angen inni wneud rhywbeth hefyd ynghylch cael yr incwm i wneud hynny, oherwydd gwyddoch gystal â mi fod ein gallu i dalu ein staff yn iawn yn gysylltiedig â'r incwm sy'n dod i'n system. Rwy'n credu ei bod yn eithaf anodd cael cynnydd llawer mwy cyson yn y cyflog i staff gofal cymdeithasol heb fod mwy o incwm yn dod i mewn i wneud hynny, a dyna pam y mae'n ystyriaeth wirioneddol i ni ddefnyddio'r pwerau sydd gan y Senedd genedlaethol hon, i ddefnyddio'r rheini mewn ffordd a fyddai'n darparu nid yn unig mwy o arian i ofal cymdeithasol yn gyffredinol, ond beth mae hynny'n ei olygu i'n staff hefyd.

Fel y dywedais, roeddem ar fin cael y sgwrs genedlaethol honno pan darodd y pandemig coronafeirws, a bu'n rhaid i bob ffurf arall arferol ar lunio polisïau gael eu rhoi o'r neilltu. Felly, mae'r ateb a roddais i Huw Irranca-Davies yn parhau, ac mae fy ymrwymiad drwy fy holl ymwneud gwleidyddol yn parhau i wella telerau ac amodau i weithwyr ar draws yr economi.

A gaf i bwyso arnoch chi eto, Gweinidog, ynghylch nifer y canolfannau profi? Ddoe, crybwyllodd y Daily Telegraph ffigurau gan yr Adran Iechyd a Gofal Cymdeithasol a ddywedodd mai dim ond un lleoliad profi sydd yng Nghymru. Rwyf wedi bod mewn cysylltiad â Gwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru ac maen nhw yn dweud bod 21 o ganolfannau profi. A wnewch chi ddweud wrthyf faint yn union o ganolfannau profi sydd ar waith ar hyn o bryd?

A allwch chi hefyd roi rhywfaint o sicrwydd ynghylch y brechlyn niwmococol yn y GIG y gaeaf hwn ac y bydd ar gael yn eang, gan ei fod o gymorth, fe gredaf, ar gyfer trin heintiadau anadlol eilaidd?

Yn olaf, o ran clinigau ffrwythlondeb, pryd y gallwn ni ddisgwyl iddyn nhw ailagor? A fydd Cymru'n gwneud rhywbeth gwahanol i Loegr ac a all y rhai sy'n cael triniaeth o leiaf gael y dewis o fynd ar drywydd triniaeth mewn clinigau preifat, ar yr amod ei bod hi'n ddiogel gwneud hynny?

O ran eich cwestiwn olaf am driniaethau ffrwythlondeb, byddai angen imi graffu ar ragor o'r manylion. Os ydych chi'n fodlon anfon nodyn ataf, byddaf yn fwy na pharod i roi rhagor o fanylion ichi am y sylwadau yr ydych chi'n eu crybwyll.

O ran pobl yn ymgymryd ag amrywiaeth o raglenni brechu, mae'r sylw a wneuthum yn gynharach yn awgrymu nad ydym yn rhagweld, ar hyn o bryd, y bydd her o ran y cyflenwad o frechlynnau yng nghyswllt brechlynnau eraill. Yr her wirioneddol yw cael y cyhoedd i gymryd y brechiadau sydd ar gael, ac i gydnabod y diogelwch gwirioneddol y maen nhw'n eu darparu iddyn nhw a phobl eraill os byddant yn gwneud hynny.

O ran eich sylw am ganolfannau profi, nid yw'n syndod, ond mae'n ffynhonnell gyson o rwystredigaeth a siom i mi fod gennym ni adroddiadau mewn sefydliadau eraill yn honni eu bod yn edrych ar y darlun ledled y DU nad ydynt yn adlewyrchu'n gywir y sefyllfa yng Nghymru. Wrth gwrs, mae gennym ni fwy nag un ganolfan brofi—mae gennym ni fwy nag un ganolfan profi drwy ffenest y car—ac mae'r ffigur o 21 y mae Gwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru wedi ei roi i chi yn adlewyrchu nid yn unig nifer y lleoliadau, ond wedyn mae rhywbeth am ledaeniad y rheini hefyd, oherwydd mae profi cymunedol yn golygu bod pobl yn mynd allan i gartrefi pobl. Rwyf eisoes wedi dweud y byddwn yn cyrraedd y man lle byddwn yn profi pobl yn eu cartrefi hefyd, a bod unedau symudol ar gael i fynd allan a darparu profion hefyd. Felly nid mater o gael pobl i ganolfan brawf yn unig yw hyn; mewn gwirionedd, mae'n ymwneud â chael y profion i bobl mewn ffordd fwy cyfleus. Nid mater i Gymru wledig yn unig yw hynny; mae'n fater i rannau helaeth o ardaloedd trefol Cymru hefyd, i wneud y rhaglen brofi mor hawdd ei defnyddio â phosib. Nid yw'n ymwneud yn unig â'r broses o lenwi ffurflenni, ond wedyn pa mor ymarferol yw gallu cael y prawf ei hun, a dylem mewn gwirionedd fod mewn byd lle gallwn ni symud i sefyllfa lle caiff canlyniadau'r profion eu hunain eu hanfon yn uniongyrchol at bobl drwy neges destun os yw hynny'n bosib. Credaf y bydd hysbysu drwy negeseuon testun yn dileu rhan arall o'r her o ran effeithlonrwydd y system. Felly, ydynt, mae Gwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru yn gywir gyda'u 21, ond mae angen i chi weld sut mae'r 21 o raglenni a lleoliadau gwahanol hynny'n gweithio o ran darparu profion i bobl, ac nid dim ond cael pobl i leoliad gwahanol.

Gweinidog, hoffwn gyfeirio at y cwestiwn a ofynnodd David Melding i chi am brofi a sut yr ydym yn codi'r cyfyngiadau symud. Deallaf nad ydych chi wedi llunio'ch cynlluniau i gyd eto a bod angen i chi weithio arnynt, a'ch bod eisiau rhoi mwy o gig ar yr esgyrn, ond rwyf yn bryderus ynghylch profion gwyliadwriaeth. Gwyddoch fod y Ceidwadwyr Cymreig wedi pwyso am gael tîm adrannol clir iawn yn gyfrifol am sicrhau bod profion yn digwydd heddiw, a gwyddom nad ydynt: gellir profi 2,100 mewn ysbytai bob dydd, ac rydym yn profi tua 700, ac nid yw'n agos at yr uchelgais o 9,000. Ac rydym ni hefyd eisiau gwneud yn siŵr bod gan y tîm hwnnw syniad da iawn wrth symud ymlaen o sut yr ydym yn ystyried yr holl fater o wyliadwriaeth.

Nawr, yn ystod cyfarfod y Pwyllgor Dethol ar Wyddoniaeth a Thechnoleg yn San Steffan yr wythnos diwethaf, gofynnwyd i'r prif swyddog meddygol am y cynllun ar gyfer profi yng Nghymru, a dywedodd yn y bôn fod grŵp cynghori technegol yn cael manylion gan y grŵp cynghori gwyddonol ar argyfyngau ac yn eu haddasu i'r cyd-destun Cymreig. Tybed a allech chi roi ychydig mwy o fanylion inni am hynny? Pwy yw'r bobl hyn? Oes ganddyn nhw gefndir gwyddonol, cefndir yn y GIG? A ydyn nhw mewn gwirionedd yn fodelwyr? Pa ddata, o ystyried nad yw ein data yn wych mewn rhai meysydd, maen nhw'n eu defnyddio i'w haddasu ar gyfer y cyd-destun Cymreig hwnnw?

Ydy, mae'r grŵp cynghori technegol yn cael ei gadeirio gan ein prif gynghorydd gwyddonol ar iechyd. Mae'n ei gyd-gadeirio. Mae'n cynnwys ystod o arbenigedd gwyddonol; mae'n cynnwys modelwyr; mae'n cynnwys pobl o gefndiroedd iechyd y cyhoedd ac eraill hefyd. Felly, mae'n cynnwys amrywiaeth o bobl i geisio deall y wyddoniaeth ac yna i droi hynny'n gyngor sy'n ddefnyddiol i'n system ac i Weinidogion. Felly, oes, mae gennym ni'r arbenigedd hwnnw, fel sydd gan Lywodraethau eraill o fewn y DU hefyd. Byddwch yn gweld bod trefniadau tebyg, er y gallai fod ganddyn nhw enwau gwahanol, yn yr Alban a Gogledd Iwerddon hefyd.

O ran eich sylw ehangach ar y dechrau ynglŷn â chael cynllun arolygu iechyd y cyhoedd yn un o'r elfennau hanfodol y bydd eu hangen arnom ni i godi'r cyfyngiadau symud, a fydd yn cynnwys profi yn rhan ohono, gwaith yw hwnnw lle bu ail-ganolbwyntio yn ei gylch. Fi yw'r Gweinidog sydd â chyfrifoldeb o hyd, fel y byddech yn disgwyl, ond roedd gennym ni gynlluniwr milwrol sydd wedi gwneud adolygiad i ni weld ble yr ydym ni arni, ac felly rydym ni wedi edrych ar ad-drefnu mewnol i roi rhywfaint o arweiniad mewnol i hynny, fel bod y system sydd gennym ni, nid yn unig o fewn y Llywodraeth, ond gyda'n partneriaid, yn gallu gweld yn gliriach sut a ble y caiff penderfyniadau eu gwneud. Nawr, nid yw hynny'n ddatganiad i'r wasg sy'n arbennig o ddiddorol, ac yn sicr ni allwn ei droi'n ddatganiad bachog ar Twitter, ond mewn gwirionedd o ran cael y system yn iawn, mae'n wirioneddol bwysig. Felly rwy'n disgwyl gwell gafael a phwyslais ar hynny, a dylai hynny ein helpu i gyrraedd y man lle yr ydym ni i gyd yn dymuno bod, nid yn unig gyda rhaglen fwy sydd â mwy o allu ynddi i gynnal profion, nid dim ond bod yn rhan o'r cyfan ehangach, ond sicrhau y gallwn ni ddefnyddio hynny mewn gwirionedd yn y ffordd y dymunwn, gyda rhwyddineb mynediad, rhwyddineb defnydd, ac y dylai hynny yn wir ein helpu gyda'r gwaith gwyliadwriaeth y bydd angen i ni ei wneud wrth i ni godi'r cyfyngiadau symud, oherwydd fel y cydnabu eich cyd-Aelod, David Melding, nid yw hwn yn fater syml nac yn rhwydd, ac mae gwledydd eraill sydd wedi gwneud hyn yn gyntaf yn gorfod ymdopi â'r her eithaf anodd hon. Mae hi wedi bod yn llawer haws gosod cyfyngiadau symud na llwyddo i'w codi'n llwyddiannus.

Mae'r argyfwng yma wedi dod â phroblem sylfaenol i'r amlwg yn Ysbyty Gwynedd, Bangor yn fy etholaeth i. Ers rhai wythnosau, dwi wedi bod yn ymwybodol bod problem wedi codi efo capasiti llif yr ocsigen yn Ysbyty Gwynedd, ac mi allai hynny, yn ei dro, gyfyngu ar allu'r ysbyty i ymdopi â'r argyfwng COVID. Mae datrys hyn yn cael blaenoriaeth gan y British Oxygen Company, a dwi'n ddiolchgar am ymdrechion y rheolwyr lleol i sicrhau hynny. Ond, a wnewch chi gytuno â fi y dylid fod wedi buddsoddi yn y gwaith yma ers tro? Mae hi'n cymryd argyfwng i hyn ddigwydd. Ac a ydych chi'n cytuno bod hyn yn arwydd clir bod Ysbyty Gwynedd, Bangor yn cael ei israddio yn dawel fach a thrwy'r drws cefn?

Wel, rwy'n falch o glywed bod materion llif ocsigen yn cael sylw ac yn cael eu hamlygu, ac mae hynny, wrth gwrs, yn bwysig. Mae'n rhannol, serch hynny, oherwydd y cynnydd yn y capasiti gofal critigol a'r defnydd llawer helaethach o ocsigen, ac felly mae'r llif sydd ei angen yn amlwg wedi cynyddu. Nid yw hynny'n syndod pan ystyriwn yr hyn sy'n digwydd.

O ran buddsoddi yn y gwaith hwnnw dros gyfnod o amser, wel, wrth inni ddysgu gwersi, nid ar ddiwedd hyn yn unig ond drwy hyn i gyd, wrth gwrs bydd cwestiynau i'w gofyn am yr hyn a wnaethom ni ond yn bwysicach na hynny, yr hyn y dewiswn ei wneud yn y dyfodol i baratoi, nid dim ond ar gyfer pandemig posibl yn y dyfodol, ond mewn gwirionedd ar gyfer yr hyn a ystyriwn yn fusnes fel arfer a faint o gydnerthedd sydd ei hangen arnom. Ac mae honno'n ddadl eithaf anodd, mewn gwirionedd, oherwydd mae a wnelo hi â sut yr ydym yn defnyddio adnoddau a sut yr ydym yn gwario arian yn rhagolygol a ninnau, mewn gwirionedd, wedi mynd drwy gyfnod o fwy na degawd pryd, mewn gwirionedd, mae wedi bod yn ymwneud â pholisi bwriadol i gymryd arian allan o wasanaethau cyhoeddus, a bu rhaid i bob un ohonom ni ymdopi â gostyngiad sylweddol i gyflawni hynny.

O ran eich pwynt olaf ynghylch a yw hyn yn golygu bod Ysbyty Gwynedd yn cael ei israddio, nid wyf yn cytuno â chi. Does dim cynllun cyfrinachol i israddio Ysbyty Gwynedd ac i wneud hynny'n gyfrinachol ac yn dawel drwy'r drws cefn, felly rwy'n hapus i dawelu eich meddwl nad yw hyn yn gynllun gennyf i nac ychwaith gan unrhyw un arall. Mae'r broses o ad-drefnu gwasanaethau iechyd ledled y wlad yn ymwneud â'r ffordd yr ydym yn cynllunio'r hyn sy'n gweithio orau o fewn ein system iechyd a gofal a sut yr ydym yn ateb yr her a osodwyd inni gan yr adolygiad Seneddol a nododd, mewn rhai gwasanaethau, y gallem ac y dylem weld gwasanaeth gwell gyda chanlyniadau gwell i bobl os canolbwyntiwn ar y meysydd arbenigol iawn hynny, ond yn yr un modd ar eraill, dylent symud allan o ganolfannau arbenigol naill ai i ddarpariaeth leol neu, yn wir, i ofal sylfaenol a chymunedol. Dyna'r cynllun sylfaenol sydd gennym ni ledled y wlad, ac mae'n bwysig iawn ein bod yn nodi mai dyna'r ffordd orau o ddarparu'r gofal gorau posib i bob un ohonom a dyna sut y gallem ac y dylem drefnu ein system.    

[Anhyglyw.]—yn cael eu rhyddhau bob dydd. Beth allwch chi ei wneud fel Gweinidog i sicrhau y caiff y methiant yr adroddwyd amdano yr wythnos diwethaf i gadw data Gogledd Cymru yn gywir ei gywiro'n briodol ac na chaiff ei ailadrodd?

Wel, fel y dywedais, mae'r Prif Weinidog wedi ymdrin â hyn yn fanwl, ond gobeithio bod yr adroddiad a gyhoeddais ddoe yn rhoi'r math o sicrwydd y mae Jack Sargeant, yn ddealladwy, yn chwilio amdano. Rwy'n credu ei bod yn bwysig ystyried nad oedd hyn yn fater o bobl yn dweud mai Bwrdd Iechyd Gogledd Cymru oedd yn gyfrifol am wneud traed moch o bethau. Nid dyna a ddigwyddodd. Daeth y mater a nodwyd i'r amlwg pan gyhoeddodd Iechyd Cyhoeddus Cymru ddata ardal y Bwrdd Iechyd, a, bryd hynny, cysylltodd Betsi Cadwaladr ag Iechyd Cyhoeddus Cymru am eu bod yn cydnabod bod problem o ran y ffigurau a oedd yn cael eu cyhoeddi. Bellach, mae gennym ni system lle mae argymhellion yr adroddiad yn cael eu gweithredu, mae pawb yn defnyddio'r un system, a cheir cyswllt wythnosol rhwng Iechyd Cyhoeddus Cymru a'r byrddau iechyd i roi'r sicrwydd y mae pob un ohonom yn dymuno ei gael, ac mae hynny'n sicr yn cynnwys Gweinidogion yn ogystal ag Aelodau lleol yn ardaloedd y byrddau iechyd gwahanol, oherwydd mae arnaf eisiau data y gallaf ddibynnu arno wrth imi wneud dewisiadau ar gyfer y wlad gyfan.

Gweinidog, gofynnais gwestiwn ysgrifenedig i chi, a'ch ymateb yn syml oedd,

'Byddaf yn ysgrifennu atoch a bydd copi o'r llythyr yn cael ei roi ar y rhyngrwyd.'

Dyna oedd yr ateb. Codaf y pwynt hwnnw gyda chi.

Yn ail, hoffwn ofyn cwestiwn ar ran Colin Brain a llawer o rai eraill yn yr un sefyllfa yn fy rhanbarth i, oherwydd, yng ngoleuni'r datganiad a wnaethpwyd gennych chi am beidio â phrofi pobl heb symptomau mewn cartrefi gofal, mae'n gofyn, yn syml, pe bai ei fam neu bobl eraill yn y cartref gofal yn marw oherwydd diffyg profion, yn rhannol, a wnewch chi, y Gweinidog Iechyd, gymryd cyfrifoldeb llawn am hynny ac am bopeth y mae hynny'n ei olygu?

Wel, fel mae'r Aelod wedi clywed yn rheolaidd drwy gydol y prynhawn yma ac ar nifer o achlysuron eraill, nid yw'r dystiolaeth sydd gennym ni ar hyn o bryd yn cefnogi profi pobl heb symptomau yn gyffredinol. Os bydd y sail dystiolaeth honno'n newid ac o dan amgylchiadau penodol neu'n gyffredinol, yna byddaf yn fodlon newid fy safbwynt a safbwynt y Llywodraeth. Ac mae'n bwysig iawn nad ydym ni'n ceisio dweud bod yna gyngor delfrydol sydd ar gael mewn un rhan o'n system neu un arall, oherwydd byddwn ni'n parhau i ddysgu; byddwn yn gwybod mwy am y coronafeirws yr wythnos nesaf nag a wyddom ni'r wythnos hon. Bydd gennym ni fwy o dystiolaeth i seilio ein dewisiadau arni, ac efallai y bydd angen i ni newid y ffordd yr ydym yn darparu gwahanol wasanaethau. Rwy'n credu pe bai Gweinidogion fel ni yn cael ein hunain mewn sefyllfa pryd y byddem yn gwrthod cydsynio, yn gwrthod cydnabod y gallai fod tystiolaeth wahanol, arall, ar gael yn y dyfodol ac efallai y byddem yn gwneud dewisiadau gwahanol, wel, byddai hynny'n beth hollol anghywir i'w wneud i'r cyhoedd.

Felly, byddaf yn parhau i gymryd cyfrifoldeb am y system gyfan, am y dewisiadau a wnaf, am y ffordd yr wyf yn rhoi cyfarwyddyd a'r arweiniad a roddaf i'r holl faes iechyd a gofal cymdeithasol. Os newidiwn ni'r hyn yr ydym ni'n mynd i'w wneud, yna fe fyddaf nid yn unig yn cydnabod hynny ond yn egluro hynny, ac yn egluro'r hyn yr ydym ni'n ei wneud a beth yw sail y dewis nesaf hwnnw. A dyna, rwy'n credu, yw'r math o arweiniad cyfrifol y mae gan bob un ohonom yr hawl i'w ddisgwyl nid yn unig gennyf fi, ond gan bobl eraill yn eu swyddogaethau arwain eu hunain ym mhob rhan o'n sector iechyd a gofal cymdeithasol.

Gweinidog, byddwch yn ymwybodol y bu Prifysgol De Cymru, sydd wedi'i lleoli yn Nhrefforest, ar flaen y gad o ran ymchwilio i ffyrdd newydd o brofi ar gyfer y coronafeirws a'u bod wedi cynhyrchu prawf ymateb cyflym a allai o bosib newid pethau'n chwyldroadol. Mae'n rhan o gynnydd mewn menter ac arloesedd lleol i gynhyrchu cyfarpar diogelu personol, ac i ddatblygu ffyrdd newydd o brofi yr ydym wedi eu gweld yng Nghymru y gwnaeth y Prif Weinidog eu crybwyll yn gynharach. Nawr, rwy'n deall bod yr arbrofion ar gyfer Bwrdd Iechyd Cwm Taf Morgannwg wedi mynd yn dda, a bod Prifysgol De Cymru bellach yn ceisio cymorth gan Lywodraeth Cymru ar gyfer y gwaith pwysig hwn. Tybed a wnewch chi roi'r wybodaeth ddiweddaraf imi am y sefyllfa bresennol, pa un a fu trafodaethau rhyngoch chi a Phrifysgol De Cymru, ac am unrhyw gynnydd a wnaed wrth hyrwyddo'r prosiect pwysig hwn.

Diolch i'r Aelod am y cwestiwn. Mae hwn yn ddatblygiad pwysig a chadarnhaol yn ein tystiolaeth gynyddol a'n sail ymchwil ynghylch yr hyn y gallwn ei wneud. Mae'r prawf y mae Prifysgol De Cymru wedi bod yn rhan o'r gwaith o'i ddatblygu yn darparu canlyniad prawf cyflym, ac felly rydym yn bwriadu cyflwyno hwn. Gallai fod yn ddefnyddiol iawn yn y man lle rhoddir gofal, a hefyd wrth brofi gartref, ac rwy'n falch o gadarnhau ein bod wedi cymeradwyo cyllid o'n systemau cymorth COVID-19 i alluogi hynny i barhau a symud ymlaen i'r cam nesaf. A byddaf yn parhau i gymryd diddordeb yng nghanlyniadau hynny. Rydym hefyd yn gwneud rhywfaint o waith gyda busnes i ddatblygu'r dechnoleg sy'n ymwneud â hyn hefyd.

Felly, mae'r cynigion hynny, yr wyf yn deall, wedi eu cyflwyno a byddant yn ymwybodol bod y cymorth hwnnw'n cael ei ddarparu, a dylai'r cymorth ariannol ein harwain at sefyllfa pryd y byddwn yn deall a yw hon yn dechnoleg i'w datblygu ac yna ei chyflwyno i ddarparu'r math o brofion cyflym a fydd yn newid ein gallu i weithredu math gwahanol o gyfundrefn brofi yn sylweddol a rhoi sicrwydd gwirioneddol i bobl un ai yn eu gweithleoedd neu yn wir, yn eu cartrefi.

Yn olaf, Delyth Jewell.

Gweinidog, mae data SYG yn awgrymu bod nifer y marwolaethau yn sgil COVID-19 mewn cartrefi gofal gryn dipyn yn uwch na'r hyn a gofnodir, ac rwyf wedi edrych ar ddata Aneurin Bevan ac mae'n dangos bod cynnydd yn nifer y marwolaethau o ganlyniad i farwolaethau nad ydynt yn farwolaethau COVID-19 mewn cartrefi gofal eleni. Nawr, nid dyna'r hyn y byddem yn ei ddisgwyl wrth symud o'r gaeaf i'r gwanwyn. Mae'n rhaid mai'r unig esboniad rhesymol am hynny yw na chofnodir pob marwolaeth fel rhai COVID-19 ar dystysgrifau marwolaeth.

Nawr, yn ogystal â hyn, rwyf wedi siarad â nifer o reolwyr cartrefi gofal sydd wedi dweud wrthyf fod diffyg profion yn arwain at achosion y gellir eu hosgoi mewn cartrefi gofal, a hyn ar adeg pan fydd profion ar gael i breswylwyr a staff mewn cartrefi gofal yn Lloegr ond nid yng Nghymru. Wrth edrych ar hyn i gyd, Gweinidog, a oes gennych gywilydd eich bod wedi dweud y bore yma nad darparu profion i breswylwyr a staff cartrefi gofal fyddai'r ffordd orau o ddefnyddio adnoddau?

O ran y pwynt am farwolaethau nad ydynt yn rhai COVID—19 yn cynyddu, mae angen inni ddeall beth yn union yw hynny, a oes problem ynghylch methu cofnodi COVID-19—oherwydd, mewn gwirionedd, adolygiad tystysgrif marwolaeth yw'r adolygiad mwyaf cywir—pa un a oes bwlch amser ac a yw'r ffigurau hynny'n cael eu darparu gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol. Hefyd, dyma'r pwynt rwyf wedi'i wneud yn fy natganiad ac o'r blaen sef bod rhai pobl yn gwrthod mynd i ysbyty pan fydd ganddyn nhw anghenion gofal brys, ac rwy'n pryderu'n fawr am niwed y gellir ei osgoi a marwolaethau y gellir eu hosgoi. Ac yn hytrach na neidio i un casgliad, rwyf eisiau deall beth yw'r darlun llawn hwnnw.

Ac ynghylch y pwynt yr ydych yn ei godi am ddefnyddio adnoddau, rwy'n credu ei bod yn bwysig dyfynnu pobl o fewn cyd-destun ac yn llawn fel nad ydych yn rhoi camddehongliad camarweiniol o'r hyn sydd wedi cael ei ddweud mewn gwirionedd. Rwyf wedi bod yn glir iawn ynglŷn â'r dystiolaeth a'r cyngor sydd gennym ar hyn o bryd, ynghylch a yw cael rhaglen brofi gyffredinol mewn cartrefi gofal ar gyfer pobl nad ydyn nhw'n symptomatig y peth iawn i'w wneud. Rwyf hefyd wedi dweud, os bydd y cyngor yn newid, yna gallem neu y dylem newid ein safbwynt, ar sail y dystiolaeth a'r cyngor ynglŷn â'r ffordd orau o ddefnyddio'n hadnoddau. Rwy'n credu ei bod yn anffodus y defnyddiwyd iaith emosiynol o'r fath ac mae'r postiad ar y cyfryngau cymdeithasol a wnaed, gyda chi a'ch enw arno, sy'n cynnwys camddehongliad uniongyrchol o'r hyn a ddywedais, yn ffuglen, ac, os bydd rhywun yn mynd i deimlo cywilydd, credaf y dylech edrych ar yr hyn sy'n cael ei ddweud yn eich enw chi gan nad yw'n wir o gwbl.

Diolch yn fawr, Gweinidog. Daw hynny â ni at ddiwedd y datganiad a nawr byddaf yn atal y trafodion dros dro am 10 munud.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 15:51.

Ailymgynullodd y Cynulliad am 16:07, gyda'r Dirprwy Lywydd yn y Gadair.