Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1 a 2 yn enw Paul Davies.

Rydym yn awr yn symud ymlaen i eitem 7 ar ein hagenda, sef dadl ar yr adroddiad blynyddol ar gydraddoldeb 2015-2016, gan gynnwys adroddiad interim Gweinidogion Cymru ar gydraddoldeb 2016. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant i gynnig y cynnig—Carl Sargeant.

Cynnig NDM6217 Jane Hutt

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn cydnabod y cynnydd sydd wedi'i wneud mewn partneriaeth â chyrff cyhoeddus eraill a'r trydydd sector i hybu mwy o gydraddoldeb yng Nghymru, fel y dangosir yn yr Adroddiad Blynyddol am Gydraddoldeb 2015-2016 ac Adroddiad Interim Gweinidogion Cymru am Gydraddoldeb 2016, a

2. Yn ailddatgan ymrwymiad y Cynulliad i wneud Cymru'n wlad decach a mwy cyfartal.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n falch o agor y ddadl hon ar hyrwyddo mwy o gydraddoldeb, gan ganolbwyntio'n benodol ar y cynnydd a wnaed mewn partneriaeth â chyrff cyhoeddus eraill, a’r trydydd sector. Yn ddiweddar, cyhoeddwyd yr adroddiad blynyddol 2015-16 ar gydraddoldeb, sy'n rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf am sut mae Llywodraeth Cymru wedi bodloni’i dyletswyddau cydraddoldeb. Eleni, cyhoeddwyd yr adroddiad blynyddol ar gydraddoldeb ochr yn ochr ag adroddiad interim Gweinidogion Cymru ar gydraddoldeb 2016. Mae'r adroddiad ychwanegol hwn yn rhoi trosolwg o'r cynnydd a wnaed gan awdurdodau sector cyhoeddus yng Nghymru tuag at gydymffurfio â dyletswydd cydraddoldeb y sector cyhoeddus. Mae'r adroddiadau cyfun hyn yn cofnodi amrywiaeth o gamau trawsbynciol a chydweithredol i hyrwyddo cyfle cyfartal yng Nghymru, ac maent yn adlewyrchu cyflawniadau yn y gorffennol ac yn edrych ymlaen at yr heriau sydd o'n blaenau.

Mae'r adroddiad blynyddol hwn ar gydraddoldeb yn cwmpasu blwyddyn olaf cynllun cydraddoldeb strategol 2012-16. Roedd hwn yn gyfnod heriol i Gymru, lle mae effaith diwygio lles yn cael ei deimlo gan lawer o bobl ledled y wlad—rydym yn gwybod bod anghydraddoldeb yn fwy tebygol o dyfu yn ystod cyfnodau o ansicrwydd economaidd. Serch hynny, yn ystod y pedair blynedd diwethaf, rydym wedi cyflwyno rhai polisïau a deddfwriaeth gwirioneddol arloesol, gan gynnwys Deddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015, Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, Deddf Tai (Cymru) 2014, y fframwaith mynd i’r afael â throseddau a digwyddiadau casineb, y fframwaith ar gyfer gweithredu ar fyw'n annibynnol a’r cynllun hawliau plant. Cafodd yr enghreifftiau hyn eu datblygu i gyd i wella gwahanol agweddau ar fywyd yng Nghymru a chefnogi pobl sydd fwyaf mewn angen neu'n wynebu heriau penodol. Maent yn parhau i wneud Cymru yn genedl decach, ac yn dangos yn glir ein hymrwymiad i hyrwyddo cydraddoldeb.

Y peth arall sydd gan yr enghreifftiau hyn yn gyffredin yw eu bod i gyd wedi cael eu datblygu ar ôl ymgysylltu â phobl ledled Cymru, gan gynnwys y trydydd sector, a’r ymrwymiad hwn i gynnwys cymunedau yw cyfeiriad canolog a strategol Llywodraeth Cymru o hyd. O dan y ddyletswydd cydraddoldeb penodol i Gymru, mae'n ofynnol i ni adolygu ac adnewyddu ein hamcanion cydraddoldeb bob pedair blynedd. Mae hyn yn sicrhau ein bod yn parhau i fynd i'r afael â'r meysydd anghydraddoldeb sy'n effeithio ar bobl Cymru. Ym mis Mawrth 2016, cyhoeddwyd ein hamcanion cydraddoldeb ar gyfer y pedair blynedd nesaf, ac mae’r amcanion hyn yn seiliedig i raddau helaeth ar ymgysylltu ac ymgynghori â grwpiau gwarchodedig a rhanddeiliaid. Rhoddodd yr ymgysylltiad hwn gyfle iddynt lunio datblygiad yr amcanion cydraddoldeb.

Mae ein rhanddeiliaid yn cefnogi'n gryf y dylid cadw materion pwnc craidd yr amcanion cydraddoldeb blaenorol, gan eu bod yn mynd i'r afael â heriau hirdymor sy'n gofyn am bwyslais a gweithredu parhaus. Bydd ein hamcanion newydd, felly, yn adeiladu ar y camau gweithredu yr ydym wedi eu cynnal fel rhan o'r cynllun cydraddoldeb strategol cyntaf. Mae cynllun cydraddoldeb strategol 2016-2020 yn cynnwys y camau gweithredu yr ydym yn eu cymryd i yrru ein hamcanion cydraddoldeb ymlaen. Bydd ein cynllun yn helpu i barhau i brif ffrydio cydraddoldeb ac amrywiaeth ar draws yr holl bortffolios gweinidogol, gan fynd i'r afael â'r meysydd anghydraddoldeb sydd bwysicaf i bobl Cymru. Fel y soniais yn ystod dadl ddiweddar y Cyfarfod Llawn ar adroddiad blynyddol y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol, mae gan ein hamcanion cydraddoldeb gysylltiad cryf â'r saith her allweddol a nodwyd yn y comisiwn 'A yw Cymru yn Decach?' Roedd yn braf darganfod bod awdurdodau cyhoeddus hefyd yn gosod amcanion cydraddoldeb yn seiliedig ar yr heriau hynny. Amlygodd adolygiad y Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yr hyn sydd ei angen ar gyfer gwneud Cymru yn wlad decach a mwy cyfartal. Rydym yn annog sefydliadau'r sector cyhoeddus, preifat a'r trydydd sector yn gryf i weithio gyda'i gilydd a chymryd dull cydweithredol o fynd i'r afael ag anghydraddoldeb.

Mae Llywodraeth Cymru yn parhau i ddwyn ynghyd grwpiau sy'n cynrychioli pobl â nodweddion gwarchodedig drwy ein fforymau gweinidogol amrywiol a grwpiau rhanddeiliaid. Mae'r rhain yn cynnwys y fforwm cydraddoldeb i bobl anabl, y fforwm cymunedau ffydd, a fforwm hil Cymru. Mae'r cyfarfodydd hyn yn ein hysbysu o'r materion a'r rhwystrau allweddol sy'n wynebu pobl yng Nghymru. Mae ein hymgysylltiad â sefydliadau trydydd sector yn dylanwadu’n drwm ar ein penderfyniadau ni, ac rydym yn dal yn hynod ddiolchgar i'r rhanddeiliaid hynny. Rydym yn gwerthfawrogi eu cefnogaeth a'u hymroddiad i wneud Cymru yn genedl decach, fwy cyfartal.

Lywydd, mae'r gefnogaeth hon yn ddwyochrog, mae Llywodraeth Cymru yn cynorthwyo sefydliadau'r trydydd sector gyda'r rhaglen gyllido cydraddoldeb a chynhwysiant ar gyfer 2017-20. Mae'r rhaglen yn cynnwys grantiau cydraddoldeb i gefnogi sefydliadau sy'n cynrychioli'r cydraddoldeb o ran hil, rhyw, anabledd ac ailbennu rhywedd a chyfeiriadedd rhywiol. Mae hefyd yn cynnwys prosiectau cynhwysiant cefnogi Sipsiwn, Roma a Theithwyr, ffoaduriaid, ceiswyr lloches a mewnfudwyr, ac yn mynd i'r afael â throseddau casineb. Bydd y cyllid yn cefnogi gwaith pwysig y trydydd sector wrth gyfrannu at gyflawniadau Llywodraeth Cymru ar y Cynllun Addysg Sengl. Bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i ddarparu arweinyddiaeth a chamau gweithredu ar draws y Llywodraeth i hyrwyddo cydraddoldeb. Rydym yn gwerthfawrogi rôl eraill wrth fwrw ymlaen â'n polisi a’n deddfwriaeth, gan gynnwys ei weithredu.

Lywydd, rydym yn cydnabod yn llwyr fod cydweithio â sefydliadau yn y sector cyhoeddus, preifat a'r trydydd sector yn hanfodol wrth fynd i'r afael ag anghydraddoldebau yng Nghymru. Felly, gadewch inni adeiladu ar y cynnydd a wnaed, a pharhau'n ymrwymedig i gael gwared â’r rhwystrau hynny sy'n atal pobl rhag cyrraedd eu potensial llawn. Diolch.

Thank you. I have selected the two amendments to the motion and I call on Mark Isherwood to move amendments 1 and 2 tabled in the name of Paul Davies.

Gwelliant 1—Paul Davies

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i egluro'r cynnydd a wnaed mewn perthynas â Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, Cod Ymarfer Rhan 2, sy'n ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol weithio mewn partneriaeth â phobl i gydgynhyrchu atebion i fodloni eu canlyniadau llesiant personol.

Gwelliant 2—Paul Davies

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i roi cynlluniau gweithredu effeithiol ar waith yn ymwneud â'r cynnydd o ran cydraddoldeb yng Nghymru, gydag amcanion a chanlyniadau mesuradwy wedi'u creu ar gyfer pob adroddiad yn y dyfodol.

Cynigiwyd gwelliannau 1 a 2.

Diolch. Mae Deddf Cydraddoldeb 2010 yn amddiffyn pobl yn gyfreithiol rhag gwahaniaethu yn y gweithle ac yn y gymdeithas ehangach ar sail, fel y clywsom, oedran, anabledd, ailbennu rhywedd, priodas a phartneriaeth sifil, beichiogrwydd a mamolaeth, hil, crefydd a chred, rhyw a chyfeiriadedd rhywiol. Dywed yr adroddiad cydraddoldeb blynyddol hwn fod gwerthusiad Llywodraeth Cymru o'r cynllun cydraddoldeb ac amcanion cydraddoldeb strategol 2012-16 yn canolbwyntio ar i ba raddau y bu cynnydd mesuradwy ar yr Amcanion.

Fodd bynnag, mae'r gwerthusiad ei hun yn sôn am fylchau mawr yn y dystiolaeth ac yn nodi mai blaenoriaeth i Lywodraeth Cymru fydd gweithio gyda sefydliadau eraill yn y sector cyhoeddus, a chyda'r trydydd sector i roi blaenoriaeth i lenwi'r bylchau hyn.

Wel, mae'n ddegawd ers i mi ac eraill ar y Pwyllgor Cyfle Cyfartal bryd hynny alw am y tro cyntaf ar Lywodraeth Cymru i roi cynlluniau gweithredu effeithiol ar waith i symud cydraddoldeb yng Nghymru ymlaen, gydag amcanion a chanlyniadau mesuradwy wedi’u creu ar gyfer pob adroddiad yn y dyfodol. Mewn dadl yma yn 2009 ar gydraddoldeb, cynigiais welliant, unwaith eto yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyflawni hyn. Felly. Felly, dyma pam ein bod yn cyflwyno gwelliant 2 heddiw, gyda thrafodaeth ar yr adroddiad a’r gwerthusiad yn cadarnhau bod Llywodraeth Cymru yn dal heb wneud hyn.

Fel y mae’r adroddiad yn ei gofnodi:

mae'n rhaid i gyrff yn y sector cyhoeddus "gynnwys pobl y mae'n ystyried sy’n gynrychioliadol o un neu fwy o'r grwpiau gwarchodedig ac sydd â diddordeb mewn sut mae awdurdod yn cyflawni ei swyddogaethau".

Un o egwyddorion Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 yw y dylai awdurdod lleol ymateb mewn ffordd gyd-gynhyrchiol, sy’n canolbwyntio ar yr unigolyn, i amgylchiadau penodol pob unigolyn. Cymerwyd hynny o'r Ddeddf. Fel y cadarnhaodd y Gweinidog Gwasanaethau Cymdeithasol ac Iechyd y Cyhoedd wedi cadarnhau i mi, mae’r Ddeddf yn gosod dyletswydd benodol ar awdurdodau lleol i hyrwyddo cyfranogiad pobl wrth gynllunio a darparu gwasanaethau gofal a chymorth.

Fodd bynnag, mae adroddiadau pryderus bod awdurdodau lleol yn methu â deall hyn. Dywedodd y gymuned fyddar leol yng Nghonwy wrthyf nad oedd unrhyw ymgynghori, rhybudd ymlaen llaw, gwybodaeth na chynlluniau pontio pan gafodd Conwy wared ar y gwasanaethau iaith arwyddion hanfodol a gomisiynwyd o’r tryddydd sector y maent yn dibynnu arnynt. Dywedodd y cyngor fod ganddynt ddarpariaeth ddigonol i ddarparu'r gwasanaethau hyn yn fewnol a’u bod yn gweithredu yn unol â'r Ddeddf gwasanaethau cymdeithasol a llesian. Ond yn hytrach na bod gwasanaethau ymyrraeth ac atal yn sicrhau annibyniaeth ac yn lleihau’r pwysau ar wasanaethau statudol, dywedodd y gymuned fyddar wrthyf nad oedd y cyngor yn dangos unrhyw ymwybyddiaeth o fyddardod a bod eu hannibyniaeth wedi cael ei gymryd oddi arnynt.

Er anfantais i etholwyr yr effeithir arnynt, nid oedd Wrecsam yn ymwybodol bod y Ddeddf yn berthnasol i'r broses dendro ar gyfer gofal preswyl, ac nid oedd Sir y Fflint yn ymwybodol ei bod yn berthnasol i gyflogaeth neu gael mynediad i'r llwybrau cyhoeddus yn unol â fframwaith Llywodraeth Cymru ar gyfer gweithredu ar fyw'n annibynnol. Felly mae gwelliant 1, yn galw ar Lywodraeth Cymru i egluro'r cynnydd a wnaed mewn cysylltiad â Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, Cod Ymarfer Rhan 2, sy'n ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol weithio mewn partneriaeth â phobl i gyd-gynhyrchu'r atebion i ddiwallu eu canlyniadau lles personol.

Croesawais Glymblaid Ffoaduriaid Cymru i ddigwyddiad Lloches yn y Senedd ym mis Rhagfyr. Mae angen cynllun gweithredu mesuradwy er mwyn i Gymru ddod yn genedl noddfa, fel sy’n cael ei wneud i fynd i'r afael â'r broblem gynyddol o bobl hŷn yn cael eu targedu gan droseddwyr oherwydd eu gwendidau tybiedig.

Gan alw am weithredu i gau'r bwlch o ran cyrhaeddiad, mae adroddiad Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol Cymru yn dyfynnu cyrhaeddiad TGAU hynod o isel ymhlith plant Sipsiwn a Theithwyr, plant sy'n derbyn gofal, plant ag anghenion addysgol arbennig a phlant sy’n gymwys i gael prydau ysgol am ddim. Eto i gyd, mae Sir y Fflint wedi cael caniatâd i gau ysgol oedd yn ymwneud â’r union grwpiau hyn ac wedi gwella eu canlyniadau addysgol.

Mae'r comisiwn yn adrodd mai dim ond 42 y cant o bobl anabl sydd mewn cyflogaeth, gan gynnwys dim ond 1 o bob 10 o bobl ag awtistiaeth, o'i gymharu â 71 y cant o bobl nad ydynt yn anabl. Gyda 42 yn oedran ymddeol cyfartalog ar gyfer rhywun sy'n byw gyda sglerosis ymledol, pa gamau y gall Llywodraeth Cymru eu cymryd i’w galluogi i aros yn y gwaith cyhyd ag y bo modd?

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Mae grant byw'n annibynnol Cymru yn helpu pobl anabl i fyw'n annibynnol. Bythefnos yn ôl, dywedodd y Prif Weinidog wrthyf fod y penderfyniad i drosglwyddo hyn i awdurdodau lleol yn dilyn cyngor gan grŵp cynghori rhanddeiliaid Lywodraeth Cymru. Ond mae sefydliad aelodaeth Anabledd Cymru yn cynghori na chafodd y dewis a ffafriwyd ganddynt o gronfa byw'n annibynnol Cymru ei gynnwys ar gyfer ystyriaeth y grŵp rhanddeiliaid. Bron i ddau ddegawd ar ôl datganoli, gyda'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol yn adrodd bod bron un o bob pedwar o bobl yng Nghymru yn byw mewn tlodi, a gyda thlodi plant yn uwch na lefelau'r DU, mae'n bryd bod gweithredu o ddifrif yn disodli geiriau moes wedi’u hailgylchu.

Mae’r ddadl am yr adroddiad blynyddol ar gydraddoldeb yn amserol, o ystyried yr hyn sy’n digwydd nid yn unig ym Mhrydain yn yr oes ôl-Undeb Ewropeaidd hon ond yn yr Unol Daleithiau hefyd, gydag agwedd gwahaniaethol a hiliol Arlywydd yr Unol Daleithiau yn erbyn ffoaduriaid Mwslemaidd. Mi fydd cenedlaethau’r dyfodol yn edrych ar y cyfnod yma mewn hanes ac mi fyddwn ni, yn benodol, fel gwleidyddion, mewn perig o gael ein barnu’n llym am ein diffyg safiad yn wyneb y cynnydd mewn gwleidyddiaeth eithafol y dde. Yn rhy aml y dyddiau yma, rydw i’n cael fy atgoffa nad ydy gwleidyddiaeth yn frwydr o syniadau bellach—sosialaeth yn erbyn ceidwadaeth, unigolyddiaeth yn erbyn comiwnyddiaeth. Yn hytrach, mae hi’n frwydr ddi-dor rhwng gwleidyddiaeth o oddefgarwch a thrugaredd ar un llaw o’i chymharu â gwleidyddiaeth o anoddefgarwch a rhagfarn anhrugarog ar y llaw arall.

Mae’r adroddiad yma’n dangos nad ydy Cymru yn wlad gydradd. Mae bron i un o bob pedwar person yng Nghymru yn byw mewn tlodi. Mae 32 y cant o blant yn byw mewn tlodi. Mae 27 y cant o bobl anabl a 38 y cant o leiafrifoedd ethnig yn byw mewn tlodi. Nid ydy Cymru yn wlad gydradd. Mae ychydig dros dri chwarter y troseddau casineb y rhoddir gwybod amdanyn nhw i’r heddlu yn cael eu hysgogi gan hil, a phobl dduon sydd fwyaf tebygol o ddioddef y fath droseddau.

Beth sydd fwyaf trawiadol yn gyffredinol yn yr adroddiad yma ydy nad oes fawr o gynnydd wedi bod yn erbyn nifer fawr o’r dangosyddion yn yr adroddiad. Yn y mannau hynny lle mae yna newidiadau wedi bod, cynnydd bychan a gafwyd. Yn yr adroddiad, mae’r Llywodraeth yn nodi bod hyn yn adlewyrchu natur y dangosyddion, lle mae unrhyw symud yn tueddu digwydd yn raddol a thros gyfnod hir. Ond o edrych ar y dangosyddion hefyd, mae natur eu cynnwys yn ei gwneud hi’n anodd iawn i fesur unrhyw lwyddiannau. Felly, mi fydd Plaid Cymru yn cefnogi gwelliannau’r Ceidwadwyr heddiw, sydd yn galw ar y Llywodraeth

‘i roi cynlluniau gweithredu effeithiol ar waith…gydag amcanion a chanlyniadau mesuradwy wedi'u creu ar gyfer pob adroddiad yn y dyfodol.’

Ond mae’n rhaid dweud nad oes yna amheuaeth bod y Ceidwadwyr a’u polisïau yn gyfrifol am lawer o’r anghydraddoldeb ac annhegwch cyfoes sydd yng Nghymru heddiw.

Mae yna un elfen benodol sydd ddim yn cael ei chynnwys fel rhan o strategaeth cydraddoldeb y Llywodraeth ac rydw i am dynnu sylw at honno wrth gloi fy nghyfraniad i’r ddadl heddiw, a hynny ydy cydraddoldeb daearyddol sydd yn digwydd yma yng Nghymru. Rydw i’n mynd i ofyn i’r Ysgrifennydd Cabinet ystyried cynnwys elfennau daearyddol mewn unrhyw strategaeth neu arolwg newydd yn y dyfodol. Mae yna wahaniaethau mawr rhwng cyflogau mewn ardaloedd yng Nghymru. Er enghraifft, mae gweithwyr yn Nwyfor Meirionnydd yn ennill dros £100 yn llai yr wythnos na chyfartaledd Cymru, ac y mae hyn yn wir hefyd ar gyfer nifer o ardaloedd yn y Cymoedd.

Rydym i gyd yn ymwybodol bod diffyg buddsoddiad hanesyddol gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig wedi tueddu bod o fudd i un rhan o’r wlad, sef de-ddwyrain Lloegr, uwchlaw pob rhan arall. Ond o edrych ar wariant y pen buddsoddiad cyfalaf Llywodraeth Cymru dros y pedair blynedd diwethaf, mae’n amlwg bod y patrwm hwn wedi ei fabwysiadu yng Nghymru hefyd. Ac yn ôl ffigurau eich Llywodraeth chi, mi fydd buddsoddiad cyfalaf yng ngogledd Cymru y flwyddyn nesaf hanner yr hyn a ddisgwylir ei weld yn ne-ddwyrain Cymru. Felly, os ydym ni am fynd i’r afael â’r diffyg cydraddoldeb yng Nghymru, mae’n rhaid inni sicrhau bod unrhyw drafodaeth a strategaethau’r dyfodol i wneud Cymru yn fwy cyfartal yn cynnwys cydraddoldeb daearyddol.

Fe glywsom ni sôn yn gynharach yn y Siambr am yr angen am strategaeth economaidd i Gymru, a hynny ar frys. Fe ddylai strategaeth o’r fath roi ystyriaeth lawn i faterion cydraddoldeb—tlodi, yr annhegwch daearyddol sy’n bodoli yng Nghymru, yr annhegwch sy’n wynebu grwpiau lleiafrifol, a hefyd i’r anghydraddoldeb rhwng merched a dynion yn y maes gwaith—er enghraifft, 29 y cant o ferched yn ennill cyflog a oedd yn is na’r cyflog byw, ac 20 y cant ydy’r ffigur ar gyfer dynion.

Rydw i’n edrych ymlaen at weld wyth amcan cydraddoldeb Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 yn dechrau gwreiddio yng Nghymru, ond mae angen llawer, llawer, llawer o waith i wireddu’r nod o Gymru fwy cyfartal. Ac yn allweddol yn hyn i gyd fydd y cynlluniau llesiant lleol sydd i’w cyhoeddi erbyn 2018. Mi fydd angen inni yn y Cynulliad graffu ar y rheini yn ofalus i wneud yn siŵr eu bod nhw yn taro’r hoelen ar ei phen.

Diolch i'r Gweinidog am gyflwyno dadl heddiw. Rydym yn fras gefnogi amcanion yr adroddiad, ac rydym hefyd yn cefnogi gwelliannau'r Ceidwadwyr. Mae un o'r rhain yn ymdrin â chael amcanion mesuradwy. Gallwn o bryd i'w gilydd fod yn rhy obsesiynol am dargedau. Fodd bynnag, bydd absenoldeb targedau ystyrlon yn ei gwneud yn fwyfwy anodd i unrhyw Lywodraeth fesur pa mor dda yw ei pholisïau. Fe wnes i sylwadau ar y diffyg targedau cymharol yn y ddogfen ‘Symud Cymru Ymlaen' pan oeddem yn trafod y mater y llynedd. Rwy'n siŵr bod llawer o Aelodau eraill wedi gwneud hefyd. Mae hyn hefyd yn nodwedd o’r adroddiad cydraddoldeb hwn. Mae'n rheol sylfaenol o dechneg rheoli bod angen i sefydliadau fod â thargedau SMART. Mewn geiriau eraill: yn benodol, yn fesuradwy, yn gyraeddadwy, yn berthnasol ac yn amserol. Felly, mae'r diffyg targedau yn peri rhywfaint o bryder.

Mae gennym nifer o reoliadau yng Nghymru sy'n ceisio mynd i'r afael â phroblemau diffyg cydraddoldeb. Y cwestiwn yw: pa mor effeithiol ydyn nhw, yn ymarferol, a pha mor effeithiol y gallant fod? Y bore yma, eisteddais ar y Pwyllgor Deisebau lle cawsom gyflwyniad da iawn gan y grŵp Whizz-Kidz. Roedd yn ymwneud â’r problemau a wynebir gan ddefnyddwyr cadeiriau olwyn wrth iddynt ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus. Roedd hyn yn dipyn o agoriad llygad. Mae'n amlwg bod nifer o broblemau sy'n wynebu defnyddwyr cadeiriau olwyn, p'un a ydynt yn teithio, neu yn hytrach yn ceisio teithio ar y trên, y bws neu mewn tacsi. Mae'r briff a gawsom gan adran ymchwil y Cynulliad yn nodi rhai o'r rheoliadau sy'n llywodraethu’r maes hwn, rai ohonynt wedi cael eu cyflwyno yn y blynyddoedd cymharol ddiweddar. Ond mae’r problemau hyn yn dal yn parhau. Gofynnais i'r Whizz-Kidz a oedd angen deddfwriaeth gryfach ar y problemau hyn, yn eu barn hwy neu, yn syml, orfodi'n well y cyfreithiau a’r rheoliadau sydd eisoes yn bodoli. Yr ateb a roddwyd oedd mai gorfodaeth well oedd ei angen arnom.

Fy nghasgliad i, weithiau, yw bod y Cynulliad yn deddfu mewn ffordd briodol ar y cyfan ond, rywsut, o fewn cyfnod byr, mae diffyg gorfodaeth effeithiol yn bodoli, sy'n caniatáu i anghydraddoldeb barhau. Mae hyn hefyd wedi bod yn amlwg o ymchwiliadau diweddar a wnaed gan y Pwyllgor Cydraddoldeb, Cymunedau a Llywodraeth Leol. Ymddengys bod angen ymgysylltu'n rheolaidd iawn â'r grwpiau yr effeithir arnynt i fynd i'r afael â'r broblem hon. Un ateb posibl, neu ateb rhannol, sy'n cael ei gynnig gan y Ceidwadwyr heddiw, ac sydd hefyd wedi ei gynnwys mewn deddfwriaeth ddiweddar, yw cyd-gynhyrchu. Mae hwn yn bolisi sy'n cael ei wthio dro ar ôl tro gan fy nghymydog drws nesaf, Mark Isherwood. Felly, o ystyried y problemau yr wyf wedi clywed amdanynt heddiw, a fyddai mwy o ddefnydd o gyd-gynhyrchu yn caniatáu neu’n helpu i hwyluso gwell gorfodaeth ar reoliadau presennol? Diolch.

Diolch i chi, Ysgrifennydd y Cabinet, am eich adroddiad. Roeddwn i eisiau canolbwyntio ar y ddarpariaeth y Sipsiwn a Theithwyr. Gwn fod llawer o Aelodau'r Cynulliad wedi mynychu gwasanaeth coffa’r Holocost yr wythnos diwethaf ar risiau'r Senedd, a drefnwyd gan y grŵp trawsbleidiol ar Sipsiwn a Theithwyr. Rwy'n siŵr ein bod i gyd wedi ein cyffwrdd yn fawr gan y straeon a glywsom am Sipsiwn a Theithwyr a oedd wedi dioddef yn yr Holocost. Gwn fod llawer o bobl yn anymwybodol o'r niferoedd mawr o’r rheini, y cannoedd o filoedd, a fu farw yn ystod y cyfnod hwnnw. Felly, credaf fod hwnnw’n gyfle i ni glywed rhywbeth am y gymuned Sipsiwn a Theithwyr nad yw'n hysbys yn gyffredinol.

Mewn sawl ffordd, mae sefyllfa Sipsiwn a Theithwyr yng Nghymru wedi gwella. Un o'r camau mawr a gymerwyd gennym oedd rhoi dyletswydd ar awdurdodau lleol i ddarparu safleoedd. Mae gen i gysylltiad â'r grŵp hollbleidiol yn San Steffan ar gyfer diwygio'r gyfraith Sipsiwn a Theithwyr. Maent wrth ein boddau ein bod wedi gallu cyflawni’r ddyletswydd honno yma yng Nghymru, oherwydd mae hynny'n rhywbeth a gollwyd, ac yn rhywbeth sydd wedi bod yn anodd ei gael yn ôl ar yr agenda—wrth gwrs, yn hollol aflwyddiannus, ac nid yw’r ddarpariaeth yn Lloegr yn awr yn cymharu â'r hyn yr ydym yn ei wneud yng Nghymru.

Felly, mae hwnnw’n gam mawr ymlaen, a chynhaliwyd asesiadau o anghenion lleol. Darparwyd arian er mwyn gwella safleoedd, felly rwy’n teimlo ein bod yn symud ymlaen i'r cyfeiriad cywir. Fodd bynnag, mae rhai meysydd yn peri pryder. Mae Mark Isherwood eisoes wedi crybwyll yn ei gyfraniad gyrhaeddiad addysgol isel iawn plant Sipsiwn / Teithwyr. Yn wir, mae'n syfrdanol o isel—rwy'n credu ei fod tua 15 y cant o’i gymharu â 68 y cant o’r boblogaeth ysgol gyfartalog. Felly, mae gennym gamau mawr i'w cymryd er mwyn gwella'r sefyllfa honno. Yn y Pwyllgor Plant, Pobl Ifanc ac Addysg, rydym wedi bod yn cymryd tystiolaeth am y newidiadau i'r grant gwella addysg, sy'n golygu nad yw'r elfen Sipsiwn / Teithwyr ohono wedi'i chlustnodi, na’r rhan lleiafrifoedd ethnig chwaith. Rwy'n credu bod cryn dipyn o bryderon yn codi ynghylch a yw'r arian hwn bellach yn cael ei dargedu yn llwyddiannus i'r gwahanol brosiectau Sipsiwn a Theithwyr. Felly, rwy’n gobeithio y bydd y Gweinidog yn cadw llygad barcud ar ganlyniadau'r ymchwiliad hwnnw, gan yr ymddengys bod y ddarpariaeth ar gyfer Sipsiwn a Theithwyr yn lleihau.

Yna, y pwynt arall yr oeddwn yn dymuno ei wneud oedd pwynt penodol am brosiect Undod yn Sir Benfro. Mae’r prosiect Undod yn Sir Benfro wedi cydweithio'n agos iawn â'r gwasanaeth addysg i Deithwyr, yn Ysgol Gynradd Gymunedol Monkton Priory. Ystyriwyd y prosiect hwn yn enghraifft—enghraifft wych. Maen nhw wedi gweithio gyda'r gwasanaeth addysg i Deithwyr i ennill ymddiriedaeth yr holl safleoedd Teithwyr yn yr ardal, i annog y plant i fynd i'r ysgol. Mae gan y rhieni yn y gymuned hyder yn yr ysgol ac yn y gwaith y mae’r gwasanaeth addysg i Deithwyr yn ei wneud. Ond mae wedi bod yn siomedig iawn bod y prosiect hwn a ariennir gan y loteri, ac a dalodd dri gweithiwr i weithio gyda'r gwasanaeth addysg i Deithwyr i wneud y gwaith allgymorth, y meithrin ymddiriedaeth, yn dod i ben ar y degfed ar hugain o’r mis— heddiw yw hynny, rwy’n credu—ac nad yw awdurdod lleol Sir Benfro, yn ôl y disgwyl mawr oedd arnynt, wedi ymgymryd â’r prosiect.

Felly, mae hyn yn golygu bod gennym sefyllfa lle mae prosiect a gafodd ei edmygu ledled Cymru—gwaith gyda Sipsiwn a Theithwyr—mewn gwirionedd wedi cyrraedd cam lle’r ydym yn ofni y gall ddirywio. Ni allaf ond bwysleisio pa mor llwyddiannus y bu’r prosiect. Mae'n weddol anarferol i blant Sipsiwn a Theithwyr symud ymlaen ac ennill gradd, ond mae tair o ferched ifanc sydd wedi llwyddo i ennill gradd ar ôl bod trwy’r gwasanaeth hwnnw. Mae llawer wedi cael cyflogaeth yn yr ardal, ac at ei gilydd bu’n llwyddiannus iawn. Felly, rwyf am dynnu hyn at sylw'r Gweinidog. Cafwyd llawer o lobïo ar yr awdurdod lleol gan y bobl ifanc eu hunain yno, i geisio eu hannog i newid eu meddyliau ac yn wir i gefnogi'r hyn sydd wedi bod yn brosiect mor llwyddiannus. Drwy waith y tri gweithiwr hynny mae pobl ifanc wedi gallu dod yma, dynion a menywod ifanc sy’n Sipsiwn / Teithwyr, a gwneud eu cyfraniad i'r grŵp trawsbleidiol. Yn wir, roeddent yma yr wythnos diwethaf yn dweud pa mor anhapus y maen nhw, ac maent yn lobïo cynghorwyr. Felly, byddaf yn gorffen drwy ofyn i'r Gweinidog a oes modd iddo wneud sylwadau ar un o'n prosiectau Cymreig hynod lwyddiannus a gweld a ellir gwneud unrhyw beth i achub hynny.

Rwy’n meddwl ein bod yn byw mewn Cymru anghyfartal iawn. Rwy’n mynd i dynnu sylw at rai o'r materion yma. Rwy’n credu mai trais yw trais, cam-drin yw cam-drin, ac rwy’n gwrthwynebu pob math o gam-drin. Os edrychwn ar y ddogfen sy’n ymwneud â thrais domestig, nid oes sôn am ddynion yn yr amcanion. Os edrychwch ar y ffigurau, rwy’n credu mai un o bob pedair menyw sy’n dioddef trais domestig; mae un o bob chwe dyn yn dioddef hefyd ond ymddengys bod y ddogfen yn anghofio hynny.

Os edrychwn ar ariannu cymorth cam-drin domestig, mae cefnogaeth i fenywod yn cael ei hariannu gan filiynau o bunnoedd—fel y dylai fod—ac eto mae bwlch enfawr o ran y cyllid i helpu dynion sy'n dioddef cam-drin domestig. Yn y ddinas hon, cafodd Both Parents Matter £4,500 yn ystod y 12 mis diwethaf, ac mae’r mudiad hwnnw’n atal dynion rhag lladd eu hunain. Mae'n cefnogi neiniau, mae'n cefnogi modrybedd ac mae hefyd yn cefnogi mamau.

Os edrychwch ar y cyhoeddusrwydd i gam-drin domestig, dydych chi byth yn gweld troseddwr benywaidd, dyn ydyw bob amser, sy’n ymddwyn mewn fel stereoteip rhywiaethol iawn—gallech hyd yn oed ddweud stereoteip â chasineb at ddynion. Os edrychwch ar y ddogfen a oedd gerbron y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus ddoe, darparwyd gwybodaeth gan elusen cam-drin domestig benywaidd, nid oedd dim—dim byd o gwbl—o safbwynt gwrywaidd. Doedd neb wedi trafferthu siarad ag unrhyw sefydliad yn helpu dynion yn yr un sefyllfa, ac mae hynny'n rhywiaethol.

A wnaiff yr Aelod dderbyn ymyriad?

Gwnaf, fe wnaf hynny.

Pe gallwn i ddod yn ôl ar y pwynt hwnnw, yn ystod y tymor diwethaf, yn ystod y Bil cam-drin domestig, roeddwn i ar y pwyllgor ac roedd y ffigurau yno i bawb eu gweld o gyflawnwyr cam-drin domestig gwirioneddol. Roedd yr ystadegau yno. Roeddem yn cydnabod bod dioddefwyr gwrywaidd, ond, yn sicr yng Nghymru, mae'r ffigurau yn eithaf pendant yno, mewn gwirionedd, fod cyfran llawer fwy o fenywod yn dioddef cam-drin domestig.

Mae cyfran fwy, ond os edrychwch ar ffigurau’r Swyddfa Gartref, mae’n eithaf clir fod canran fawr o ddynion, er ei bod yn lleiafrif—rwy’n cyfaddef hynny. Ond hefyd, un mater yn y De, os ydych yn wryw, mae’n anodd iawn perswadio'r heddlu i dderbyn cwyn. Rwyf wedi sefyll drws nesaf i bobl ac ni dderbyniwyd y cwynion.

O ran y dioddefwyr, pan fyddant yn mynd i gael cymorth, caiff dynion eu sgrinio. Nid yw benywod yn cael eu sgrinio. Fe roddaf enghraifft i chi. Bydd y llinell gymorth Byw Heb Ofn yn sgrinio gwrywod fel troseddwyr ac ni fyddant yn sgrinio menywod.

Mae gwahaniaethu ym maes tai. Os ydych chi'n rhiant dibreswyl—fel arfer yn wryw, ond nid bob amser y dyddiau hyn—byddwch ond yn gymwys am eiddo un ystafell wely os oes gennych dri o blant ac nid chi yw'r prif ofalwr. Felly, os ydych yn fam neu’n dad, rydych yn gyfyngedig i eiddo un ystafell wely gyda thri o blant a byddwch yn colli cysylltiad dros nos. Nid yw hynny'n gyfartal. Nid yw hynny'n gyfartal o gwbl. Ac rydych hefyd yn ddarostyngedig i dreth ystafell wely, sydd yn anghywir. A gwahaniaethu ar sail dosbarth yw hynny. Mae'n gwahaniaethu yn erbyn rhieni ar sail incwm economaidd.

Os ydych yn edrych ar rieni trawsrywiol, rwy'n credu bod angen cael deddfwriaeth yng Nghymru i'w hamddiffyn nhw, oherwydd roedd achos ddoe lle collodd rhiant trawsrywiol gysylltiad â'r plentyn dim ond oherwydd ei fod yn drawsrywiol. Mae hynny yn wahaniaethu ac mae angen deddfwriaeth i atal hynny.

Rwy’n meddwl, yng Nghymru, rydym hefyd yn dioddef o wahaniaethu ieithyddol oherwydd bod rhieni yn y ddinas hon—prifddinas Cymru—nad ydynt yn gallu dewis addysg cyfrwng Cymraeg. Mae hynny'n anghywir. Y gymuned fyddar hefyd, os ydych yn derbyn addysg gan diwtor, nid oes cymhwyster gofynnol i athro Iaith Arwyddion Prydain, ac mae hynny'n anghywir.

Sipsiwn a Theithwyr. Un peth yr wyf yn edrych ymlaen at ei ddatrys, gobeithio, ar ôl mis Mai yw, os byddwch yn mynd i Rover Way, ac rwy’n gwahodd unrhyw un i fynd i lawr yno, cyflwr y lle—. Nid cydraddoldeb yw hynny. Nid oes ardal chwarae ar gyfer y plant hyd yn oed a does dim llwybr i'r ysgol. Mae'n ffordd hynod beryglus. Felly, nid cydraddoldeb yw hynny chwaith.

Mae gwahaniaethu hefyd ar sail rhyw a cham-drin cydweithwyr mewn llywodraeth leol. Beth mae’r Llywodraeth hon wedi ei wneud? Rydym wedi cael Gweinidog sy'n mynd i bregethu yn awr am gam-drin domestig a hawliau menywod, ac eto nid yw wedi gwneud dim—dim byd o gwbl—i ofalu am fenywod mewn llywodraeth leol sy'n dioddef o gam-drin, ac mae aelodau o'i blaid ei hun wedi cydnabod hynny.

Os edrychwch ar yr anabl, yn aml iawn, mae cynlluniau gofal yn methu, ac mae'n rhaid i bobl anabl gael gofal preswyl. Nid eu bai nhw ydyw; nid yw’r cyflwr—. Nid oes raid iddynt gael gofal preswyl, mae hyn oherwydd bod y cynlluniau gofal yn methu, a gofal preswyl yn ddrutach o lawer.

Mae angen i chi ddod â'ch sylwadau i ben yn awr.

Iawn, byddaf yn dod â fy sylwadau i ben, a byddaf yn cloi drwy gyfeirio at hiliaeth, yr wyf yn gwybod popeth amdano. A bod yn onest, rwy’n meddwl ers pan oeddwn yn bedair oed rwyf wedi gwybod sut beth ydyw i ymddangos yn wahanol a chael croen ychydig yn dywyllach a chael eich trin mewn ffordd wahanol oherwydd hynny. Dwi'n apelio yn awr, heb ymosod ar unrhyw un, dwi'n apelio am rywfaint o gyfrifoldeb ar draws holl sbectrwm gwleidyddiaeth ac yn enwedig gan rai pobl sy'n gweld eu hunain ar y chwith, gan fod y termau 'hiliaeth' 'hiliol' a ‘senoffobia’ yn cael eu cam-ddefnyddio, ac maent yn cael eu taflu at bawb. A phan fyddwch yn gwneud hynny, mae'r term yn colli ei werth, ac rydych chi'n helpu ffasgwyr ac rydych yn helpu'r rhai sydd mewn gwirionedd yn hiliol. Dydw i ddim yn beio cydweithwyr yma, ond rydym yn gwybod am beth yr ydym yn sôn— mae'n debyg eich bod chi’n gwybod am beth yr wyf yn sôn, a’r hyn yr wyf yn gofyn amdano gennych chi yw rhoi terfyn ar y distawrwydd ynghylch y defnydd a’r camddefnydd annerbyniol o'r termau 'hiliol' a ‘xenophobe’ (rhywun sy’n casáu estronwyr). Diolch yn fawr.

Mae'n gadarnhaol ein bod yn cael y ddadl hon yn y Cyfarfod Llawn heddiw, ac efallai yn fwy pwysig a rhagweledol, o ystyried beth sy'n digwydd y tu allan i'r Siambr hon. Mae ymrwymiad Llywodraeth Cymru i gydraddoldeb a’i dull trawsbynciol o hyrwyddo'r agenda hon i'w canmol, ond yr her i bob un ohonom, ac nid yn unig i Lywodraeth Cymru, yw sicrhau bod yr amcanion a'r egwyddorion cyffredinol hyn yn trosi'n realiti ac yn arferion bob dydd i’r bobl y maent yn eu gwasanaethu.

Nid yw cydraddoldeb, i mi, yn fater i’r lleiafrif, mae’n fater i’r mwyafrif ei gofleidio a’i hyrwyddo wrth ffurfio natur ein cenedl, a dylem gredu bod cydraddoldeb yng Nghymru heddiw yn absoliwt, nid yn rhywbeth ychwanegol. Rwy'n gwybod, o fy mhrofiad yn y mudiad undebau llafur, fod prif ffrydio cydraddoldeb yn cael ei wneud yn bennaf drwy gynrychiolwyr cydraddoldeb a chynrychiolaeth ar ganghennau. Mae'n ei wneud yn ddigwyddiad bob dydd, cyffredin ac mae’n ymwreiddio diwylliant o ddealltwriaeth, tegwch a pharch yr ydym ni i gyd gyda'n gilydd yn rhan ohono wrth ymdrechu am yr un cyfiawnder cymdeithasol. Boed hynny'n gyflog teg neu’n ddileu gwahaniaethu yn y gweithle, cyfle cyfartal neu ymestyn hawliau a mesurau diogelu, mae'n ymwneud â chreu Cymru fwy cyfartal a byd ehangach.

Rwy'n falch mai Llywodraeth Lafur a arweiniodd y ffordd yn y ddeddfwriaeth a wnaeth fy ngalluogi i, a llawer o bobl eraill, i fyw fy mywyd fel yr wyf ac am bwy ydw i. Rydym wedi dod yn bell o ran cydraddoldeb pan ddaw at newid deddfwriaeth a gweithredu canllawiau. Ond mae angen gwneud yn siŵr bod hyn mewn gwirionedd yn newid bywydau. Dylem ddathlu yn briodol pa mor bell yr ydym wedi dod fel gwlad a chymdeithas, ond ni ddylem byth fod yn hunanfodlon a dylem aros yn gwbl wyliadwrus. Dyna pam mae’n iawn fod Llywodraeth Cymru yn ailddatgan ei hymrwymiad i leihau nifer yr achosion o bob math o aflonyddu a cham-drin, gan gynnwys troseddau casineb, fel yr amlinellwyd yn amcan 4 o adroddiad cydraddoldeb 2015-16, a'r un amcan yn amcanion cydraddoldeb Llywodraeth Cymru ar gyfer 2016-20. Yn wir, rydym yn ymwybodol y bu cynnydd parhaus mewn adrodd am droseddau casineb yng Nghymru, gyda 2,259 o droseddau casineb wedi’u cofnodi yng Nghymru yn 2014-15, cynnydd ar y nifer a gofnodwyd yn 2012-13. Ac mae hyn yn ôl pob tebyg yn cuddio'r gwir ffigwr gan fod natur y drosedd yn golygu yn ôl pob tebyg bod elfen—elfen fawr—o dangofnodi.

Rydym wedi cymryd camau cadarnhaol i fynd i’r afael â throseddau casineb yng Nghymru, gan ariannu Cymorth i Ddioddefwyr Cymru i redeg Canolfan Genedlaethol Cymorth ac Adrodd Troseddau Casineb Cymru, a chymryd rhan mewn ymwybyddiaeth trosedd casineb bob mis Hydref. O ran Wythnos Ymwybyddiaeth o Droseddau Casineb Cenedlaethol, Ysgrifennydd y Cabinet, hoffwn i weld mwy yn cael ei wneud gydag ysgolion a chymunedau ar draws Cymru er mwyn addysgu, chwalu rhwystrau a chael mynediad at gymorth. Nid oes unrhyw un yn cael ei eni â rhagfarn, ac ni ddylai neb orfod byw mewn ofn yn eu cymuned eu hunain, heb le diogel i fynd iddo. Ac ar hynny, ni ddylai fod unrhyw hierarchaeth o gasineb, dim graddau o wahanu pan ddaw at wahaniaethu a sicrhau bod pobl yn gallu byw eu bywydau heb ofn.

Ac ar hynny, mae gan bob un ohonom ddyletswydd i ddod â chasineb i’r amlwg. Rwy'n siŵr nad fi yw'r unig un yma sy'n teimlo, ar y gorau, yn anesmwyth am sut yr ymddengys bod naws rhywfaint o’r drafodaeth wleidyddol wedi symud yn ddiweddar.  Mae rhai yn teimlo ei bod yn iawn dweud yn awr beth oedd ar un adeg yn cael ei ystyried yn mynd yn rhy bell. Ac nid yw hyn yn ymwneud â chywirdeb gwleidyddol, mae'n ymwneud ag ymddwyn gydag urddas a pharch sylfaenol at ein gilydd fel cyd fodau dynol—gwers mewn urddas, mewn gwirionedd, y byddai’n dda i Lywydd newydd yr Unol Daleithiau ei dysgu. Rydym eisoes wedi clywed condemniad clir yn y Siambr hon heddiw, ac mae'r Prif Weinidog yn iawn bod polisi cynllun teithio yr Arlywydd Trump yn mynd y tu hwnt i unrhyw amddiffyniad rhesymegol. Yr ofn gwirioneddol yw mai dim ond y dechrau yw hyn, a dechreuodd adroddiadau fynd o gwmpas neithiwr bod y Tŷ Gwyn dan yr Arlywydd Trump yn ystyried gwrthdroi llawer o amddiffyniadau LGBT.

O edrych ar y digwyddiadau sy'n datblygu o'n cwmpas, mae'n rhaid i mi gyfaddef fy mod wedi meddwl ar adegau tybed ai dyma'r amser iawn i fynegi fy marn yn onest. Ond, mewn gwirionedd, yn awr yn fwy nag erioed, mae'n bwysig ein bod yn barod i sefyll i fyny a siarad. Mae’r ddadl heddiw yn arwyddocaol nid yn unig o ran amseru, ond mae ymrwymiad y Llywodraeth hon i gydraddoldeb yn hanfodol ac o werth mawr, ac ni ddylem anghofio hynny.

Rwy’n sicr yn croesawu'r adroddiad hwn. Mae'r gwaith o fonitro sut mae ein cyrff yn y sector cyhoeddus yn cydymffurfio â'u dyletswyddau cydraddoldeb yn hanfodol. Dim ond yr wythnos hon fe welsom Gyngor Rhondda Cynon Taf yn cael ei feirniadu am wario £80,000 ar ailwampio gorsaf fysiau, heb wneud darpariaeth ar gyfer mynediad heb risiau fel ei fod ar gael i bawb. Mae hyn yn dangos pwysigrwydd mwyaf y ddadl flynyddol hon, a pha mor hanfodol yw hi bod Llywodraeth Cymru o ddifrif yn gweithio'n galed i sicrhau bod ei pholisïau cydraddoldeb yn cael eu gorfodi ar draws Cymru.

Rwy’n croesawu'r ffigurau a nodir mewn cysylltiad â chaffael ym maes caffael yn y sector cyhoeddus, gan ddangos bod £1.1 biliwn wedi'i fuddsoddi a bod £232 miliwn wedi mynd yn uniongyrchol ar gyflogau i ddinasyddion Cymru, £706 miliwn gyda busnesau o Gymru, yr oedd 78 y cant ohonynt yn fusnesau bach a chanolig, gan helpu 1,595 o bobl dan anfantais i gael gwaith. Yn ogystal â hyn, mae £83,000 wedi ei ail-fuddsoddi yng Nghymru—ffigwr clodwiw, ond dim ond 1 y cant yn fwy na 2013, felly mae bwlch gwario yno.

Mae cwpl o feysydd yr hoffwn ganolbwyntio arnynt heddiw, sef iechyd a gofal cymdeithasol, ffoaduriaid, a chyflog cyfartal. Roedd safonau iechyd a gofal diwygiedig Llywodraeth Cymru yn nodi yn ei adroddiad sut y dylai gwasanaethau ddarparu gofal diogel a dibynadwy, o ansawdd uchel sy'n canolbwyntio ar yr unigolyn. Yn ogystal â hyn, mae ein gwelliant heddiw, ein gwelliant cyntaf, yn galw ar Lywodraeth Cymru:

i egluro’r cynnydd a wnaed mewn perthynas â Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014, Cod Ymarfer Rhan 2, sy'n ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol weithio mewn partneriaeth â phobl i gyd-gynhyrchu'r atebion i ddiwallu eu canlyniadau llesiant personol.

Ysgrifennydd y Cabinet, fel yr ydym wedi gweld yn y newyddion ac yn ein hetholaethau ein hunain, nid yw hyn yn digwydd yn gyson ar draws Cymru. Mae pobl sy’n gallu dod adref o'r ysbyty yn dal i gael eu gorfodi i flocio gwelyau nes bydd pecyn gofal addas ar gael ar eu cyfer. Ar hyn o bryd, mae gennym 239 o bobl yng Nghymru sydd wedi bod yn aros mwy na thair wythnos i adael yr ysbyty a mynd adref—64 wedi bod yn aros dros dri mis, a 25 dros chwe mis. Nid yw cydraddoldeb gwasanaeth, darpariaeth gofal, triniaeth a gweithio cydgysylltiedig yn digwydd fel y dylai, ac rwy’n gofyn i chi sut yr ydych yn gweithio i ymdrin â hyn.

Bwriad rhaglen adsefydlu Syria a nodir yn yr adroddiad yw helpu i adsefydlu hyd at 20,000 o ffoaduriaid Syria ar draws y DU. Mewn tystiolaeth a gymerwyd gan ein pwyllgor ni—y Pwyllgor Cydraddoldeb, Llywodraeth Leol a Chymunedau—bu llawer o feirniadaeth gan bawb bron sydd wedi rhoi tystiolaeth i ni fod system ddwy haen yng Nghymru bellach. Rydym wedi clywed, er mai’r gefnogaeth a roddir i deuluoedd Syria a gafodd eu hadsefydlu yw'r safon aur o ran tai, trwy Gyngor Ffoaduriaid Cymru ac Alltudion ar Waith, eto mae'n cyferbynnu mor aruthrol â’r cymorth sydd ar gael—mewn rhai achosion, dim—ar gyfer ffoaduriaid o wledydd eraill sy'n cyrraedd Cyngor Ffoaduriaid Cymru bob dydd. Mewn ymateb i fy nghwestiwn ysgrifenedig diweddar yn y Cynulliad, dywedoch eich bod yn anelu at gyflawni cydraddoldeb. Tybed a fyddech yn sôn yn fanylach heddiw ynghylch sut mae hyn yn cael ei wneud a sut y bydd hyn mewn gwirionedd yn cyrraedd y rheng flaen ac yn cyrraedd llawr gwlad.

Nawr te, daeth y Ddeddf Cyflog Cyfartal i rym ym 1970, ac rwyf wedi cael achosion sydd wedi mynd ymlaen am naw mlynedd. Yn achos un wraig, y cafodd ei thâl o £800, a fyddai wedi dod â hi yn unol â chyfraith, ei warafun, bu’n rhaid iddi aros naw mlynedd nes i fy ymyriad i gael yr arian hwnnw iddi. Wrth ymateb i mi yn codi'r mater hwn, gofynnodd Ysgrifennydd y Cabinet dros lywodraeth leol i Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru edrych ar gyflog cyfartal yn fwy manwl, ac i roi pwysau ar awdurdodau lleol i setlo. Mae cannoedd o achosion o bobl—merched—nad ydynt wedi derbyn eu cyflog cyfartal am y gwaith y maent wedi'i wneud, ac nid yw hynny’n iawn. Ers 2011-12, mae cynghorau wedi gwario dros £5.5 miliwn o arian trethdalwyr yn ymladd y gweithwyr rheng flaen gwerthfawr iawn hyn i setlo eu hawliadau. Mae'r arian yn ddyledus—mae'n perthyn iddynt hwy—ac maent wedi colli allan ar hyn drwy anghydraddoldeb ar ei waethaf. Ysgrifennydd y Cabinet, dan amcanion 2 a 8 y cynllun cydraddoldeb strategol, a fyddwch yn ceisio edrych ar hyn? Nid oedd asesiad Llywodraeth Cymru o’r cynllun strategol a’r amcanion cydraddoldeb yn mynd i'r afael â hyn yn adroddiad Tachwedd 2016.

Fel corff craffu a deddfu, mae gennym rwymedigaeth i sicrhau bod ein hawdurdodau lleol a phob corff cyhoeddus nid yn unig yn cynhyrchu'r strategaethau, ond mewn gwirionedd yn rhedeg edau cydraddoldeb ar draws pob gwasanaeth cyhoeddus unigol sy'n cael ei ddarparu ledled Cymru. Diolch.

Mae'n wirioneddol wych gallu siarad mewn dadl mor bwysig heddiw. Rwy’n croesawu'r adroddiad blynyddol ar gydraddoldeb ac rwyf am ganolbwyntio'n benodol mewn gwirionedd ar amcan 4, sef trosedd casineb. Rwy'n gwneud hynny oherwydd ein bod yn byw mewn cyfnod lle mae hynny’n tyfu, a throseddau casineb ar draws nodweddion gwarchodedig hil, crefydd, anabledd, cyfeiriadedd rhywiol a hunaniaeth o ran rhywedd yw’r hyn yr ydym yn sôn amdano mewn gwirionedd. Dydw i ddim yn mynd i ailadrodd yr hyn a ddywedodd Hannah Blythyn am y tangofnodi; mae hi’n hollol iawn bod tystiolaeth, o'r nifer uchel sydd gennym, mae'n wir, gan amlaf, nad adroddir am drosedd casineb am ba reswm bynnag y gallai hynny fod. Ond mae ystadegyn sy'n dweud bod 79 y cant o'r digwyddiadau hynny yr adroddir amdanynt yn droseddau casineb sy'n gysylltiedig â hil, ac maent yn cael effeithiau gwirioneddol sylweddol ar y dioddefwyr a theuluoedd y dioddefwyr. Mae'r ddau ohonynt yn gorfforol a hefyd yn seicolegol, a chafodd hynny, unwaith eto, ei adrodd gan y prosiect ymchwil trosedd casineb Cymru gyfan yn gynharach eleni.

Mae'n bwysig iawn ein bod, wrth drafod hyn heddiw, yn meddwl o ddifrif am effaith troseddau casineb fel effaith ar unigolyn ac ar eu teuluoedd, yn hytrach na dim ond adrodd rhesi o ystadegau. Dyna pam y mae 'Mynd i'r afael â Throseddau a Digwyddiadau Casineb: Fframwaith Gweithredu' Llywodraeth Cymru yn bwysig, gan ei fod yn anelu at fynd i'r afael â throseddau casineb ar draws yr holl nodweddion gwarchodedig. Mae'n wir, rwy'n falch o weld, bod oedran bellach wedi ei ychwanegu, oherwydd, yn ddiweddar, cafwyd adroddiadau bod gwahaniaethu yn erbyn pobl yn digwydd oherwydd eu hoedran yn unig, beth bynnag allai’r oedran hwnnw fod. Felly, mae gennym adroddiadau am wahaniaethu yn erbyn pobl oedrannus dim ond oherwydd eu bod yn bobl oedrannus, ond rydym hefyd yn awr yn cael adroddiadau o wahaniaethu yn erbyn pobl ifanc oherwydd eu bod yn bobl ifanc.

Ond mae nodwedd y byddwn yn gofyn i chi ei hychwanegu at hynny, Ysgrifennydd y Cabinet, a rhyw yw hynny. Rwy’n meddwl, pe gallem ychwanegu rhyw fel nodwedd warchodedig, y byddem yn dal llawer iawn o'r troseddau casineb sydd wedi eu trafod yma heddiw. Wrth sôn am ‘ryw’, mae'n rhaid i ni edrych ar ryw yn ei holl ystyron, nid dim ond bod yn fenyw—yn aml iawn, os byddwch yn dweud y gair 'rhyw', mae pobl yn syth yn meddwl eich bod yn sôn am fenywod. Felly, hoffwn yn fawr iawn weld hynny fel nodwedd ychwanegol.

Mae cymorth ar gael gan y ganolfan cefnogi troseddau casineb, ac mae £488,000 o gyllid gan Lywodraeth Cymru sydd wedi cael ei roi i mewn fel rhan o'r fframwaith hwnnw i fynd i'r afael â throseddau casineb, a chroesawaf hynny yn fawr. Gwn fod y ganolfan wedi anelu i helpu 2,000 o ddioddefwyr yn ystod y tair blynedd diwethaf. Fe wyddoch, unwaith eto, os ydym yn meddwl am y rhain nid fel dioddefwyr, ond fel unigolion a theuluoedd o'u cwmpas, mae hynny’n lefel sylweddol o gefnogaeth.

Ond ni allwn ddianc rhag y ffaith, mewn rhai achosion, fod pobl yn agored i droseddau casineb oherwydd y sgwrs sy'n digwydd mewn lleoedd fel hyn. Ac os oes gennyf un apêl heddiw i bob un ohonom, bod yn hynod ymwybodol o'r iaith a ddefnyddiwn yw honno. Rydym i gyd wedi gweld beth sy'n digwydd pan mae'r iaith a ddefnyddiwn rywsut yn mynd allan o reolaeth, ac yn cael ei bwydo yn ôl i gymunedau sydd wedyn yn meddwl ei bod yn iawn ei defnyddio yn y cymunedau hynny.  Mae Trump, yn fy marn i, wedi mynd â hynny i'r eithaf. Ond, serch hynny, mae’r ffaith bod troseddau casineb wedi cynyddu yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, yn fy marn i, yn gofyn am archwiliad agos a chraffu agos i weld a yw hynny’n cael ei alinio, mewn unrhyw ffordd, â'r iaith yr ydym wedi ei gweld yn cael ei defnyddio yn y ddadl Brexit y llynedd.

A gaf i ddechrau drwy ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet a'i staff am gynhyrchu'r adroddiad cynhwysfawr hwn?  Bu, yn ddi-os, nifer o lwyddiannau yma yng Nghymru yn ystod cynllun ac amcanion cydraddoldeb strategol Llywodraeth Cymru 2015-16. Nid y lleiaf o'r rhain oedd y ddeddfwriaeth bwysig y cyfeiriodd Ysgrifennydd y Cabinet ati yn gynharach, sef Deddf Trais yn erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015. Trafodwyd llawer o fentrau cadarnhaol a nodwyd yn yr adroddiad eisoes, felly rwyf eisiau canolbwyntio ar un maes penodol. Ond, cyn i mi ei wneud, a gaf i gyfeirio'n fyr at yr adran ar ein hymrwymiadau rhyngwladol?

Rwy'n falch bod y Comisiwn Ewropeaidd yn erbyn Hiliaeth ac Anoddefgarwch wedi cydnabod gwaith Llywodraeth Cymru wrth gyflwyno Deddf Tai (Cymru) 2014 mewn cysylltiad ag asesiadau llety Sipsiwn a Theithwyr. O ystyried yr hyn yr ydym wedi bod yn dyst iddo'r wythnos hon yn yr Unol Daleithiau a Chanada, ynghyd â'r cynnydd mewn troseddau casineb a welsom yn dilyn y refferendwm Ewropeaidd y llynedd, bydd ein gwaith yn y maes hwn yn ddi-os yn parhau i fod yn flaenoriaeth.

Fodd bynnag, rwyf am ganolbwyntio'n arbennig ar y maes gwella amrywiaeth democrataidd a llywodraethu awdurdodau lleol. Croesawaf yn fawr iawn y gwaith sydd wedi ei wneud drwy gyfrwng y grŵp arbenigol ar amrywiaeth llywodraeth leol. Does dim amheuaeth bod y diffyg amrywiaeth ymhlith cynghorwyr etholedig yng Nghymru, fel rhannau eraill o'r DU, wedi bod yn destun pryder. Yn anffodus, nid yw'r gwelliannau yr ydym wedi’u gweld o ran menywod yn sicrhau swyddi uwch mewn cyflogaeth yn y sector preifat a'r sector cyhoeddus yng Nghymru wedi cael eu hadlewyrchu yn y gynrychiolaeth ar lefel cyngor lleol. Mae'n sicr yn dda gweld cynnydd yng nghynrychiolaeth menywod a phobl iau yma yn y Cynulliad Cenedlaethol, ond mae’n siomedig nodi nad yw'n cael ei ailadrodd pan ddaw at gynghorwyr lleol.

Mae'n ddealladwy, felly, mai canfyddiad pobl yng Nghymru yw bod cynghorau yn cael eu dominyddu i raddau helaeth gan ddynion gwyn hŷn, gan nad yw amrywiaeth yn amlwg yn gyffredinol. Dangosodd arolwg o ymgeiswyr yn etholiadau llywodraeth leol 2012 yng Nghymru fod y rhan fwyaf dros 60 oed, 99.5 y cant yn nodi eu hethnigrwydd fel gwyn, 83 y cant yn nodi eu crefydd fel Cristnogol, a dim ond 30 y cant oedd yn fenywod.  Ar hyn o bryd, dim ond dau arweinydd cyngor yng Nghymru sy’n fenywod. Wrth gwrs, bu rhywfaint o gynnydd pan ddaw at ethol menywod i’n hawdurdodau lleol yng Nghymru, ond mae'r cynnydd yn araf. Dangosodd arolwg ym 1999 bod 19.5 y cant o gynghorwyr yn fenywod. Cododd hyn i 21.8 y cant ar ôl etholiadau 2004, ac, er nad oedd unrhyw arolwg terfynol ar gyfer Cymru yn dilyn etholiad 2008, awgrymodd ymchwil gan y BBC bod y ffigwr wedi codi i 22 y cant. Mae cynnydd, wrth gwrs, bob amser i’w groesawu, ond, ar y gyfradd hon, ni fyddwn yn cyflawni cydbwysedd rhwng y rhywiau ar gyfer ein cynghorau am 35 i 40 mlynedd arall.

Lywydd, mae'r gynrychiolaeth uchaf o fenywod mewn cynghorau yn Abertawe, sef 39 y cant, sydd yn dal ymhell o dan yr hanner; mae chwe chyngor dan 20 y cant, gan gynnwys Cyngor Bwrdeistref Sirol Merthyr Tudful—rhywbeth y byddaf yn gweithio gyda'r cyngor i fynd i'r afael ag ef yn y blynyddoedd i ddod.

A wnewch chi ildio?

Yn wir.

Diolch. Y ffigurau a gyflwynwyd gennych ynghylch canrannau o fenywod ar gynghorau lleol: mae’n broblem fawr. Rwyf eisiau ailadrodd yr hyn a ddywedais yn gynharach ac efallai gael eich cymorth, oherwydd yr hyn sy'n digwydd mewn llywodraeth leol yw bod pobl yn cael eu trin mor wael— cynghorwyr benywaidd yn cael eu dilyn o gwmpas, gweiddi arnynt, eu cam-drin—ac, oni bai eich bod yn ymateb yn dda yn y talwrn, yna nid ydych yn berson delfrydol ar gyfer llywodraeth leol fel ag y mae. Felly, byddwn i'n apelio arnoch i siarad efallai â'ch grŵp, a gadewch i ni gychwyn rhywbeth o ran asesu yn union sut mae cynghorwyr benywaidd yn teimlo yng Nghymru, oherwydd mae’r system ar y funud yn gyfan gwbl—yn gyfan gwbl—yn eithrio menywod.

Diolch. Rwy'n credu bod fy nghyfraniad yn fwy i wneud â sut yr ydym yn cael menywod i ymgysylltu yn y lle cyntaf. Ond rwy’n derbyn eich pwynt bod angen annog cymaint o fenywod â phosibl i ddod ymlaen a dod i arfer â sgarmesoedd cyfraniadau awdurdodau lleol ac ati. Ond rwy'n credu ei bod yn deg dweud bod gan bleidiau gwleidyddol ran i'w chwarae yn hyn i gyd. Rydym eisoes wedi gweld camau sylweddol tuag at gyflawni a chadw cydbwysedd rhwng y rhywiau yma yn y Cynulliad Cenedlaethol, ond rwy'n ddigon realistig i gydnabod oni bai am y polisi rhestr fer i fenywod yn unig a weithredir gan y Blaid Lafur yng Nghymru, efallai na fyddwn i yma heddiw. Fodd bynnag, mae'r ymagwedd gadarnhaol honno gan Lafur at ddewis menywod drwy restrau byrion i fenywod yn unig a gefeillio etholaethau ar gyfer Cynulliadau wedi golygu ein bod yn awr yn cynrychioli mwy na 50 y cant o'n grŵp yma yn y Cynulliad, ac felly yn adlewyrchu cydbwysedd rhwng y rhywiau yn yr etholaeth yn ei chyfanrwydd.

Ond mae gennym gryn ffordd i fynd tuag at sicrhau cydbwysedd rhwng y rhywiau yn ein cynghorau lleol, a hyd yn oed ymhellach i fynd i sicrhau cynrychiolaeth deg ar gyfer lleiafrifoedd ethnig, pobl lesbiaidd, hoyw, trawsrywiol a phobl anabl yn ein cymdeithas. Felly, rwy’n croesawu'n arbennig fenter Llywodraeth Cymru a nodir yn yr adroddiad, megis y rhaglen fentora llywodraeth leol, yr ymgyrch gyhoeddusrwydd Amrywiaeth Mewn Democratiaeth, a’r cynllun cyflogwyr Amrywiaeth Mewn Democratiaeth a’r gronfa Drws i Ddemocratiaeth. Yn sicr mae heriau gwirioneddol i'w bodloni, ond credaf fod y mentrau hyn yn dangos bod Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i greu sefyllfa lle gellir gweld ein cynghorau lleol yn wirioneddol gynrychioliadol o bob rhan o'r gymdeithas yng Nghymru.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant i ymateb i’r ddadl—Carl Sargeant.

Diolch i chi, Lywydd, am y cyfle i ymateb i'r ddadl hon heddiw. Gan droi at y gwelliannau yn gyntaf, os caf, byddwn yn cefnogi gwelliant 1. Mae Llywodraeth Cymru eisoes wedi amlinellu ei dull tri cham o werthuso Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 a fydd yn cynnwys asesiadau o gymhwysedd unigolion sydd angen gofal a chefnogaeth. Mae'r dull a ddefnyddir yn darparu gwybodaeth ynghylch a yw'r Ddeddf yn cyflawni'r nodau y mae Llywodraeth Cymru wedi eu pennu, sy’n gosod yr unigolyn yn y canol ac yn ei gwneud yn ofynnol i awdurdodau lleol gyd-lunio cynlluniau gofal gydag unigolion i bennu a chyflawni canlyniadau gofal a chymorth penodol.

Lywydd, byddwn yn gwrthwynebu gwelliant 2, ond rwy’n cydnabod teimlad y Ceidwadwyr yn hyn o beth. Mae'r dangosyddion cenedlaethol a gyhoeddwyd yn ddiweddar ar gyfer Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 yn gosod y fframwaith ar gyfer adrodd ar ‘Y Gymru a Garem’. Byddai cyflwyno set newydd o ddangosyddion ar gyfer y cynllun cydraddoldeb strategol yn debygol iawn o ddyblygu’r gwaith ac fe fyddai'n achos o ddyblygu a dryswch gyda thargedau adrannol penodol a dangosyddion ar gyfer y gwaith sy'n sail i gyflawni'r amcanion cydraddoldeb. Felly, er ein bod yn cydnabod hynny, nid ydym yn credu bod hynny'n angenrheidiol, ac rydym yn credu yr ymdriniwyd â hyn eisoes. Mae cydraddoldeb yn cael ei gynnwys yn ein deddfwriaeth sefydlu ac mae'n dylanwadu ar bopeth a wnawn, Lywydd. Mae ein camau gweithredu yn parhau i gael eu hasesu o ran effaith o ran cydraddoldeb, ac mae ein polisïau a’n deddfwriaeth yn cael eu datblygu i ddiwallu anghenion pobl, gydag ystyriaeth ofalus yn cael ei rhoi ar gyfle cyfartal.

Os caf i droi at y pwyntiau a godwyd gan lawer o Aelodau a'r cyfraniadau yn y ddadl heddiw, ac, yn gyntaf oll, ar fater Mark Isherwood. Agorodd Mark Isherwood y ddadl a gorffennodd drwy ddweud bod angen i eiriau mwys gael eu newid i fod yn gamau gweithredu. Wel, rwy’n cytuno â'r Aelod, ond mae’n rhaid iddo hefyd gydnabod canlyniadau anuniongyrchol camau gweithredu a osodir gan eraill arnom ni yma yng Nghymru. Cyfeiriaf yr Aelod at Lywodraeth y DU o ran sancsiynau budd-daliadau sy'n cael eu gosod ar bobl ar draws y DU, ac, os nad yw'r Aelod yn ymwybodol o hynny, byddwn i hefyd yn gofyn i'r Aelod efallai gael golwg ar y ffilm 'I, Daniel Blake', a fydd yn fyw iawn o ran sut y gall yr Aelod hwnnw wedyn gael safbwynt o’r newydd.

Sian, diolch i chi am eich cyfraniad. Cynnig diddorol ynghylch strategaeth ddaearyddol a sut y gall hynny weithredu, ac rwy'n cydymdeimlo â'r dull, ond y ffeithiau syml yw bod dwy ran o dair o'r boblogaeth yn byw yn y De, a miliwn yn byw yng ngweddill Cymru. Byddai'n rhaid i ni edrych yn ofalus iawn am ddosbarthiad ar sail angen, ond byddaf yn ystyried eich pwynt o ddifrif ac yn gofyn i fy nhîm gael golwg pellach ar hyn. Bydd y cynlluniau lles yn allweddol yn y ffordd yr ydym yn symud ymlaen i gydraddoldeb yn y dyfodol.

Soniodd Gareth Bennett am ei brofiad gyda rhai pobl yn ddiweddar. Rwy'n credu fy mod yn rhannu ei bwynt, mewn gwirionedd—nid ydym yn brin o ddeddfwriaeth ar gydraddoldeb yma yng Nghymru nac yn y DU. Ond rwy’n meddwl ei fod yn ymwneud â’r ffordd yr ydym yn dehongli ac yn cyflwyno hynny. Rwy’n meddwl y gallwn gael yr holl ddeddfwriaeth yn y byd, ond os nad yw'n gweithio wrth y drws ffrynt, yna dyna'r darn y mae angen i ni ganolbwyntio arno—gwneud yn siŵr bod cyrff cyhoeddus, gan gynnwys Llywodraeth Cymru, yn gweithredu ar yr hyn sydd yn y ddeddfwriaeth.

Roedd cyfraniad Julie Morgan, unwaith eto, yn ymwneud â Sipsiwn / Teithwyr—hyrwyddwr yr achos hwn—ac rwy'n ddiolchgar am ei chefnogaeth barhaus ynghylch cydraddoldeb. Mae'r mater o arian wedi'i glustnodi ac elfennau penodol o hynny, boed hynny'n Sipsiwn / Teithwyr neu’n wisg ysgol, yn fater o ddadlau mewn llywodraeth leol, ac mae wedi bod ers nifer o flynyddoedd. Ond gofynnaf i fy nghydweithiwr sy’n gyfrifol am lywodraeth leol a chyllid gael sgwrs gydag ef am faterion penodol sy'n ymwneud â theuluoedd Sipsiwn / Teithwyr a sut y gallent fod dan anfantais os yw cyllid, fel y cododd yr Aelod gyda mi, yn cael canlyniadau anfwriadol ar y gallu i gyflawni ar gyfer y grŵp hwn sy’n agored iawn i niwed.

Roedd cyfraniad Hannah Blythyn yn ymwneud â’r LGBT, ac, unwaith eto, yn hyrwyddo hynny. Diolch am ei chyfraniad. Rwy’n gwybod ei bod yn parhau i fod yn agored iawn am y ffaith bod pobl dan anfantais oherwydd y broses gyfan, ac mae hi a'i chydweithiwr, mewn gwirionedd, sy'n eistedd nesaf ati, yn gymdeithion da iawn i’w cael yn y maes hwn, sy'n gyrru prosiect yn ei flaen.

Janet—cydraddoldeb ffoaduriaid. Cyfeiriaf yr Aelod at y pwynt fy mod yn cofio rhoi tystiolaeth i'r pwyllgor am y system ddwy haen y mae’r Aelod yn cyfeirio ati. Nid wyf yn cydnabod bod yna system ddwy haen, ond yr hyn yr wyf yn ei gydnabod yw bod gan Lywodraeth y DU lawer o haenau o becynnau ffoaduriaid / lloches, ac rwyf wedi gwneud sylwadau i Weinidogion y DU i ddweud bod angen i ni symleiddio hynny fel bod pobl yn cael eu trin yn gyfartal ar ddechrau'r broses honno. Rwy’n gobeithio y bydd yr Aelod yn gallu fy helpu gyda’r cynnig hwnnw.

Mae Joyce yn llygad ei le, ac mae'r mater o amgylch troseddau casineb yn un sydd wedi fy mhryderu i am nifer o flynyddoedd. Rwy'n meddwl bod y ffaith fod hyn yn cael ei ystyried yn drosedd ar y sail o fod yn feirniadaeth o liw croen rhywun neu rywioldeb rhywun, ond eto i gyd nid yw'n weithred sy’n ymwneud â rhywiaeth bob dydd, boed hynny yn cael ei gynhyrchu gan fenywod neu ddynion. Rwyf wedi gofyn i fy nhîm edrych ar hynny yn benodol iawn, oherwydd rwy’n credu eu bod yn droseddau nad ydynt yn cael eu hadrodd yn aml ond sy'n digwydd yn ddyddiol, ac mae'n dod yn gyffredin. Nid yw’n dderbyniol.

Dawn, diolch i chi am eich cyfraniad o ran cyllideb arallgyfeirio llywodraeth leol. Mae’n rhaid mai’r cwestiwn i ni fydd sut y gallwn gael democratiaeth i adlewyrchu gwneuthuriad ein cymunedau, ac rwy'n gwybod bod rhai darnau gwych o waith wedi digwydd. Talaf deyrnged i Heddlu De Cymru gan eu bod yn symud tuag at y grwpiau lleiafrifoedd ethnig i geisio eu cyflwyno yn ôl i blismona, oherwydd mae hynny’n adlewyrchu’n well y cymunedau y maent yn eu cynrychioli ac mae'n rhywbeth y gallwn ddysgu oddi wrtho.

Rwy'n codi'r pwyntiau terfynol gan y Cynghorydd McEvoy yn ei gyfraniad. Roedd rhai o'r rheini yn anghywir. Mae'n peri pryder i mi ei fod wedi cyfeirio at y strategaeth trais yn erbyn menywod, a gwnaeth bwynt penodol iawn am fy ymrwymiad i i'r ffordd nad wyf wedi newid unrhyw ddeddfwriaeth, ac nad wyf wedi cael effaith ar fater trais yn erbyn menywod. Rwy’n anghytuno, ond dyna farn yr Aelod. Gallaf ddweud y bydd dwy fenyw yn dianc rhag trais yn y cartref yr wythnos hon, oherwydd byddant wedi marw. Y ffaith yw bod dwy fenyw yr wythnos yn marw ledled Cymru a Lloegr o drais domestig. Ni fyddaf yn rhoi'r gorau iddi—ac rwy’n gwybod na fydd yr Aelodau yn y Siambr hon yn rhoi'r gorau iddi chwaith—nes ein bod wedi mynd i'r afael â’r union faterion hynny sydd gennym o ran cydraddoldeb mewn cysylltiad â hynny. [Aelodau'r Cynulliad: 'Clywch, clywch'.] Mae'r Aelod yn anghywir, hefyd, i awgrymu nad oes unrhyw brosiectau ar gyfer dynion, ac yn enwedig yng Nghaerdydd. Mae gennym y prosiect Dyn, y dylai'r Aelod fod yn ymwybodol ohono. Rwy’n dal yn ymroddedig i gefnogi holl ddioddefwyr cam-drin domestig, waeth beth yw eu rhyw neu eu rhywioldeb—

A wnewch chi ildio, Weinidog? Rydych yn anghywir.

[Yn parhau.] —fel y nodir yn Neddf Trais yn Erbyn Menywod, Cam-drin Domestig a Thrais Rhywiol (Cymru) 2015.

Nid yw'r Gweinidog yn ildio. Ewch yn eich blaen, Weinidog.

Dylai’r Aelod, o bawb yn y Siambr hon, hefyd fyfyrio ar ei gyfraniad heddiw. Roedd yn iawn pan ddywedodd mai cam-drin yw cam-drin. Wel, dylai'r Aelod wybod yn dda iawn am hynny yn nhermau ei gyfraniad yn y Siambr hon. Byddwn yn cofio bod llawer o bobl yn y Siambr hon yn adnabod y gwir Neil McEvoy, a byddwn yn awgrymu ein bod i gyd yn gwneud yn siŵr, lle mae materion trais yn y cartref yn unrhyw un o'r meysydd yr ydym yn eu hwynebu, ei bod yn briodol ein bod yn herio’r egwyddor honno.

Lywydd, mae hon wedi bod yn ddadl ddiddorol iawn heddiw. Rydym yn parhau i weithio ar ein problem o ran cydraddoldeb, ac mae llawer o Aelodau wedi cyfeirio at y prosesau pwysig iawn sydd gennym ar waith yng Nghymru. Ond mae'n her nid yn unig i’r Llywodraeth, ond hefyd i’n partneriaid yn y trydydd sector, ac mae'n rhaid i ni weithio gyda'n gilydd i herio hyn. Rwy’n ddiolchgar am y cyfraniad a wnaed gan lawer heddiw a byddaf yn parhau i weithio gyda chi er mwyn parhau â'n helfen gydraddoldeb.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw wrthwynebiad? Felly derbynnir gwelliant 1 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd gwelliant 1 yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 2? A oes unrhyw wrthwynebiad. [Gwrthwynebiad.] Os felly, fe awn i’r cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.