Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Jane Hutt, a gwelliannau 2, 3 a 4 yn enw Rhun ap Iorwerth. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliannau 2 a 3 yn cael eu dad-ddethol.

Yr eitem nesaf yw dadl y Ceidwadwyr Cymreig, ac rydw i’n galw ar David Melding i wneud y cynnig.

Cynnig NDM6322 Paul Davies

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi'r prinder dybryd o gartrefi ar gyfer pobl iau a theuluoedd i'w prynu neu eu rhentu am bris sy'n agos at y tueddiad hanesyddol.

2. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i seilio ei chyfrif o ran anghenion tai ar y rhagolygon amgen yn y ddogfen 'Future Need and Demand for Housing in Wales'.

3. Yn galw ymhellach ar Lywodraeth Cymru i:

a) cyhoeddi strategaeth er mwyn sicrhau bod mwy o dir, gan gynnwys safleoedd tir llwyd, ar gael i adeiladu tai;

b) sicrhau mwy o fuddsoddiad mewn sgiliau galwedigaethol ar gyfer y sector adeiladu a datblygu prentisiaethau modern; ac

c) archwilio'r opsiynau ar gyfer byw fel teulu mewn lleoliadau trefol o ddwysedd uwch, yn dilyn yr arfer gorau mewn llawer o ddinasoedd Ewrop.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, Llywydd. Rwy’n falch iawn o gynnig y cynnig hwn yn enw Paul Davies ac edrych ar yr argyfwng tai sy’n bodoli ar hyn o bryd yng Nghymru. Mae’r naill lywodraeth ar ôl y llall yng Nghymru wedi methu â mynd i’r afael ag anghenion tai sydd wedi bod yn eithaf amlwg bellach ers cenhedlaeth neu fwy. Mae’r angen cynyddol am dai cymdeithasol, tanfuddsoddi ers datganoli, a’r sioc economaidd ar ôl 2008, a diffyg uchelgais llwyr gan Lywodraeth Cymru, oll wedi arwain at ostyngiad cyffredinol yn nifer y tai a gaiff eu hadeiladu o’i gymharu â’r hyn sydd angen i ni ei wneud. Yn hytrach na mynd i’r afael ag anghenion tai drwy ateb marchnad gyfan yn seiliedig ar berchentyaeth a hybu cyfraddau adeiladu tai ar gyfer rhentu preifat a chymdeithasol, mae Llywodraeth Cymru wedi penderfynu dilyn y rhith o ddileu’r hawl i brynu, fel pe bai hynny’n mynd i fod yn rhan allweddol o fynd i’r afael â’n hanghenion tai, neu osod targedau sy’n ymddangos yn galonogol ar yr olwg gyntaf, ond pan edrychwch ar y manylion, maent yn llawer llai uchelgeisiol. Cyfeiriaf at y targed o adeiladu 20,000 yn rhagor o gartrefi fforddiadwy yn ystod tymor y Cynulliad hwn, nad yw ond yn 2,500 yn fwy na chynlluniau blaenorol. Dylid canolbwyntio’n llwyr ar adeiladu tai. I ddyfynnu Sefydliad Bevan, nid oes digon o dai newydd yn cael eu hadeiladu i ddiwallu’r anghenion a ragwelir. Dyna’n syml yw’r sefyllfa rydym ynddi ar hyn o bryd. Mewn gwirionedd, nid yw Llywodraeth Cymru yn cyrraedd ei thargedau annigonol ei hun hyd yn oed. Yn 2015-16, 6,900 o gartrefi yn unig a adeiladwyd, a oedd yn bell iawn o darged Llywodraeth Cymru o 8,700. Yn wir, nid yw Llywodraeth Cymru wedi cyrraedd ei tharged ei hun ers 2007-08, bron i 10 mlynedd yn ôl.

Os caf siarad am y prinder cyffredinol o gartrefi, rwy’n credu ein bod wedi wynebu problem ers o leiaf 2004, pan gafodd un Llywodraeth ar ôl y llall yng Nghymru—ac nid llywodraethau dan arweiniad Llafur yn unig; mae Plaid Cymru wedi bod mewn Llywodraeth yn ogystal—eu rhybuddio am yr angen enbyd am dai, ond nid ydynt wedi cymryd y camau angenrheidiol i adeiladu mwy o gartrefi. Amcangyfrifir bod 90,000 o bobl ar restrau aros yng Nghymru. Yr un yw’r ffigur heddiw â’r un a gofnodwyd yn 2011—dim cynnydd. Ar ben hynny, amcangyfrifodd Cartrefi Cymunedol Cymru fod 8,000 o deuluoedd yng Nghymru wedi bod ar restr aros tai fforddiadwy ers cyn etholiadau 2011, ac mae 2,000 arall wedi bod ar y rhestr aros ers cyn etholiadau 2007. Mewn cymhariaeth, mae cynghorau Lloegr wedi lleihau nifer y teuluoedd ar eu rhestrau aros yn sylweddol: mae’r ffigur wedi disgyn 36 y cant rhwng 2012 a 2016. Yn y sector preifat, mae perchentyaeth, i bob pwrpas, y tu hwnt i gyrraedd llawer o gyplau sy’n cael incwm eithaf rhesymol hyd yn oed oni bai bod ganddynt fynediad at adnoddau eraill. Mae pris cyfartalog tŷ yng Nghymru bellach yn 5.8 gwaith y cyflog cyfartalog yng Nghymru oherwydd—yn rhannol, o leiaf—nad ydym yn adeiladu digon o gartrefi, ac mae prisiau’n codi’n ormodol.

Daeth Joyce Watson i’r Gadair.

Rwyf eisiau siarad am amcangyfrif mwy rhesymegol o anghenion tai. Ac yma, rwyf o leiaf yn canmol Llywodraeth Cymru am gomisiynu adroddiad effeithiol a edrychodd ar hyn yn iawn, ac rwy’n cyfeirio at yr adroddiad ‘Future Need and Demand for Housing in Wales’, a luniwyd gan y diweddar Athro Holmans. Roedd yr adroddiad hwnnw’n amcangyfrif bod Cymru angen hyd at 240,000 o unedau tai newydd rhwng 2011 a 2031, neu 12,000 o unedau newydd bob blwyddyn. Mae’r ffigur hwnnw o 12,000 bron yn ddwbl y nifer a ddarparwyd gennym yn 2015-16. Felly, prin ein bod yn adeiladu 50 y cant o’r cartrefi newydd sydd eu hangen arnom yn ddybryd os ydym am wella ein sefyllfa dai. Ond mae hwn—yr hyn a elwir yn amcanestyniad amgen—wedi cael ei wrthod gan Lywodraeth Cymru. Felly, aethant ati i gomisiynu amcanestyniad amgen ac maent wedi ei wrthod. Rwy’n credu bod angen i ni wybod pam y maent wedi gwneud hynny. Felly, rydym mewn sefyllfa, erbyn 2031, hyd yn oed os yw Llywodraeth Cymru yn llwyddo i gyrraedd ei thargedau ei hun—ac rwyf wedi nodi bod 10 mlynedd ers iddi gyrraedd un o’i thargedau ei hun, neu bron i 10 mlynedd ers iddi gyrraedd ei tharged ei hun—bydd diffyg o oddeutu 66,000 o gartrefi yng Nghymru. Credaf fod hyn yn frawychus. Byddai cenedlaethau blaenorol yn rhyfeddu’n llwyr at yr hunanfodlonrwydd a’r methiant hwn. Ar ôl y rhyfel byd cyntaf, ar ôl yr ail ryfel byd, a diwygio mawr y Llywodraeth Lafur, roedd iechyd a thai yn cael eu gweld fel yr amcanion cymdeithasol canolog. Rwy’n credu ei bod bellach yn bryd i ni ddatgan bod yn rhaid i’r amcanestyniad amgen fod yn sail ar gyfer cyfrifo’r angen am dai.

Wrth gwrs, mae angen mwy o dir er mwyn cael mwy o dai. Rwy’n credu ei bod yn bwysig inni nodi a sicrhau bod tir ar gael i’w ddatblygu. Mae Llywodraeth y DU wedi addo cyflwyno cofrestri tir llwyd fel rhan o’u strategaeth dai eu hunain. Bydd yn rhaid i awdurdodau lleol yn Lloegr gynhyrchu a chynnal cofrestri safleoedd tir llwyd a fydd ar gael i’r cyhoedd, a bydd y rhain ar gael i adeiladwyr tai sy’n ceisio nodi safleoedd addas ar gyfer cartrefi newydd. Mae Llywodraeth y DU wedi cefnogi’r polisi hwn drwy addo cyllid sylweddol ar gyfer datblygu tir llwyd, oherwydd, yn amlwg, mae’n rhaid clirio’r safleoedd yn drylwyr yn aml iawn. Mewn cymhariaeth, mae safbwynt Llywodraeth Cymru ar yr agwedd hon ar bolisi tai wedi bod yn wan iawn. Nid yw ei chanllawiau ond yn dweud y dylid ffafrio defnyddio safleoedd tir llwyd, lle bynnag y bo’n bosibl. Wel, rwy’n cytuno â hynny, ond nid oes unrhyw anogaeth i nodi safleoedd addas neu ddarparu’r adnoddau ar gyfer clirio’r tir. Fel y cadarnhaodd Edwina Hart yn y Pedwerydd Cynulliad, ni ryddhaodd Llywodraeth Cymru unrhyw arian i gynghorau i’r diben hwn. Mae’n rhyfeddol. Fel y mae’r Gymdeithas Landlordiaid Preswyl wedi’i ddatgan, mae gwerthu tir diffaith yn arwain at nifer o effeithiau cadarnhaol o ran cynyddu’r potensial ar gyfer perchentyaeth gymdeithasol a phreifat, gan gynyddu’r refeniw i awdurdodau lleol drwy’r dreth gyngor, ac arwain at lawer mwy o gyfleoedd ar gyfer cefnogi busnesau bach lleol.

Ar y pwynt hwnnw, rwy’n awyddus i atgoffa pobl o ba mor allweddol yn economaidd yw adeiladu tai. Rydym wedi gweld dirywiad y sector busnesau bach a chanolig yn y maes hwn, ac mae honno wedi bod yn broblem go iawn. Os edrychwch ar y degawdau blaenorol pan oedd llawer o dai’n cael eu hadeiladu—y 1930au a’r 1950au yn arbennig, a’r 1970au yn ogystal—roedd y sector busnesau bach a chanolig yn wirioneddol allweddol i’r llwyddiant hwnnw. Rydym wedi colli hynny yng Nghymru i bob pwrpas, ac mae’n rhaid dweud bod hynny wedi digwydd mewn rhannau eraill o’r DU—nid problem Gymreig yn unig ydyw—ond mae angen dod â’r rhan honno o’r sector yn ôl i mewn. Mae’n lluosydd ardderchog a byddai’n cynyddu menter a gynhyrchir yng Nghymru. Er mwyn gwneud hynny, mae angen i ni gynyddu nifer y darpar weithwyr a hyfforddir gyda’r sgiliau galwedigaethol priodol ym maes adeiladu, ac unwaith eto, geilw hyn am bartneriaeth allweddol gydag addysg bellach a chynnig galwedigaethol gwell yn gyffredinol i bobl ifanc 14 neu 18 oed yn arbennig sydd efallai’n edrych am waith yn y maes hwn yn y dyfodol. Mae’n bwysig tu hwnt ein bod yn gwneud hynny cyn gynted ag y bo modd.

Un o’r pethau ychwanegol rwy’n awyddus i’w cyflwyno yn y ddadl hon yw bod angen i ni feddwl yn fwy creadigol hefyd. O ran dylunio’r amgylchedd trefol, rwy’n credu ein bod angen tipyn o chwyldro i’w gwneud yn llefydd hawdd eu defnyddio a gweld cerddwyr a beicwyr yn cael eu diogelu’n llawer gwell, a hefyd y cyfleoedd hamdden ar gyfer pobl mewn mannau trefol. Ond rwy’n credu ein bod angen tai dwysedd uwch fel opsiwn, oherwydd mae darparu unedau teuluol yn mynd i fod yn her wirioneddol os mai’r hen fodel o ragor o faestrefi â thai pâr a gerddi yw’r ffordd ymlaen yn mynd i fod. Ar y cyfandir, nid yw tai dwysedd uwch yn golygu adeiladau uchel. Mae llawer o enghreifftiau da bellach o gartrefi dwysedd uchel deniadol i deuluoedd. Er enghraifft, yn Amsterdam, mae datblygiad Borneo Sporenburg yn ardal y dociau, sy’n edrych ar dai patio tri llawr, a gynlluniwyd yn benodol i fod yn lleoedd deniadol i deuluoedd ifanc a darparu gofod cyffredinol yn yr awyr agored ar gyfer y deiliaid hefyd, gyda llawer o gyfleusterau’n cael eu rhannu. Rwy’n credu y byddai hynny’n effeithiol iawn. Rydym angen cyfleusterau chwarae a chyfleusterau hamdden da iawn, ac rwyf wedi cyfeirio’r Gweinidog at waith pwyllgor cynllunio Cynulliad Llundain yn y maes hwn, a cheir llawer o enghreifftiau eraill o dai dwysedd uchel sy’n ystyriol o deuluoedd a allai fod yn ddeniadol tu hwnt fel rhan o’r ateb.

A gaf fi ddweud i gloi, Cadeirydd, fod angen uchelgais newydd arnom? Mae tai yn angen sylfaenol, ac mae’n hanfodol i’n hiechyd, a hawliau datblygiad plant yn arbennig, mewn tai teuluol priodol. Drwy gynyddu sgiliau galwedigaethol yn y sector adeiladu yn gyflym, gallwn greu’r amodau ar gyfer ehangu sylweddol ym maes adeiladu tai. Dylem fod yn anelu at gyfradd adeiladu tai o 12,000 o unedau newydd y flwyddyn fan lleiaf, ac mewn rhai blynyddoedd, pan fydd capasiti’n caniatáu, dylid codi’r targed hwnnw i 15,000 o dai i wneud iawn am y blynyddoedd a wastraffwyd. Dylai ein nod fod yn syml ac yn uchelgeisiol: cartrefi i bawb. 

Rwyf wedi dewis y pedwar gwelliant i’r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, bydd gwelliannau 2 a 3 yn cael eu dad-ddethol. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Jane Hutt, yn ffurfiol.

Gwelliant 1—Jane Hutt

Dileu popeth a rhoi yn ei le:

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn cydnabod bod Llywodraeth Cymru yn ymrwymedig i fodloni anghenion amrywiol pobl Cymru o ran tai, gan weithio mewn partneriaeth ag adeiladwyr preifat, y sector rhentu preifat, y cynghorau a'r cymdeithasau tai.

2. Yn croesawu ymrwymiadau Llywodraeth Cymru i:

a) adeiladu 20,000 ychwanegol o dai fforddiadwy erbyn 2021, gan gynnwys 6,000 drwy'r cynllun Cymorth i Brynu—Cymru a 1,000 drwy ei chynllun newydd Rhentu i Brynu;

b) gweithio gyda datblygwyr i annog a hwyluso eu gwaith ehangach o adeiladu cartrefi ar gyfer y farchnad a datgloi potensial busnesau bach a chanolig i adeiladu cartrefi a chreu swyddi â sgiliau ledled Cymru;

c) diogelu'r stoc bresennol o dai cymdeithasol ac annog cymdeithasau tai a chynghorau i fuddsoddi mewn darparu cartrefi newydd drwy ddiddymu'r Hawl i Brynu;

d) buddsoddi mewn datblygu dulliau arloesol o adeiladu tai i ateb yr heriau gan gynnwys patrymau demograffig sy'n newid a'r angen am gartrefi effeithlon o ran ynni;

e) parhau i ailddefnyddio cartrefi gwag a chynnwys darparu tai yn rhan o'i chynlluniau adfywio;

f) sicrhau bod mwy o dir, gan gynnwys tir mewn meddiant cyhoeddus, ar gael i'w ddatblygu i ddarparu tai;

g) parhau i godi safonau yn y sector rhentu preifat a gweithredu ar ffioedd asiantau gosod i denantiaid; a

h) adeiladu ar lwyddiant ei hymyrraeth gynnar mewn perthynas â digartrefedd drwy weithio gyda phartneriaid i fynd i'r afael â phroblemau pobl sy'n cysgu ar y stryd.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Yn ffurfiol.

Galwaf ar Dai Lloyd i gynnig gwelliannau 2, 3 a 4, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth.

Gwelliant 2—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwyntiau newydd ar ôl pwynt 1 ac ailrifo yn unol â hynny:

Yn nodi bod ffioedd gosod yn rhwystro teuluoedd incwm isel rhag symud cartref o fewn y sector rhentu preifat, ac y gall hyn ostwng ansawdd cartrefi wrth iddo ddileu gallu teuluoedd i adael llety anaddas.

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i wahardd ffioedd asiantau gosod.

Gwelliant 3—Rhun ap Iorwerth

Cynnwys is-bwynt newydd ar ddiwedd pwynt 3:

archwilio ffyrdd y gellir defnyddio'r system gynllunio ymhellach i flaenoriaethu adeiladu cartrefi ar gyfer pobl sy'n prynu am y tro cyntaf a theuluoedd, ac osgoi gadael i ddatblygiadau newydd gael eu dominyddu'n anghymesur gan berchnogaeth prynu i osod a pherchnogaeth ail gartref.

Gwelliant 4—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwyntiau newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn nodi bod angen buddsoddi mewn seilwaith trafnidiaeth ar gyfer datblygiadau tai newydd, er mwyn bod yn gynaliadwy (gan gynnwys buddsoddi mewn cludiant cyhoeddus a theithio llesol), a buddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus a chyfleusterau cymunedol i wasanaethu'r boblogaeth ychwanegol.

Yn gresynu bod cyni wedi golygu nad yw buddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus a chyfleusterau cymunedol yn bosibl, ac yn credu y gallai rhai cynigion ar gyfer datblygiadau tai fod yn anghynaliadwy o ganlyniad i hynny.

Cynigiwyd gwelliannau 2, 3 a 4.

Diolch yn fawr, dirprwy Dirprwy Lywydd, ac rwy’n symud y gwelliannau, fel rydych chi wedi nodi. Rydym ni’n cyflwyno tri gwelliant i’r cynnig yma heddiw sydd yn adlewyrchu rhai elfennau yn y drafodaeth ar dai sy’n teilyngu rhagor o sylw. Mae’r dadleuon dros brisiau tai a’r angen i helpu prynwyr tai tro cyntaf yn codi’n aml. Mae’n gyfuniad o gyflogau isel a gwaith ansicr, ansefydlog, ac, felly, yn aml, nid yw atebion perthnasol i Lundain yn berthnasol i Gymru.

Mae ein gwelliant cyntaf yn adlewyrchu y realiti bod nifer sylweddol o bobl sydd yn y sector rhentu preifat yn debygol o aros yn rhentu am flynyddoedd lawer weithiau. Felly, dylem fod yn anelu i wella safonau tai a’u gwneud yn fwy fforddiadwy i’w rhentu yn y sector yma. Mae’n glir fod ffioedd gosod gan asiantau yn gosod rhwystr i deuluoedd ar incwm isel rhag symud cartref o fewn y sector rhentu preifat. Os ydych yn wynebu talu ffi o rai cannoedd o bunnoedd i symud, rydych chi’n mynd i aros, er mor annigonol, anaddas a gwael ydy safon y llety presennol. Rydym fel plaid wedi cyflwyno gwelliannau i ddeddfwriaeth flaenorol i wahardd ffioedd asiantau gosod, ond araf iawn y mae pethau’n llusgo ymlaen, a galwn ar Lywodraeth Cymru i wahardd y ffioedd gosod yma.

Mae ein hail welliant yn ein cyfeirio at edrych ar beth sy’n digwydd i gartrefi newydd pan fyddant yn cael eu hadeiladu. Nid yw’r agwedd o adeiladu tai ymhob man i gael tai fforddiadwy yn gweithio, yn amlwg. Beth yw’r pwynt o adeiladu 20,000 o dai newydd os yw’r mwyafrif llethol yn cael eu prynu gan fuddsoddwyr prynu-i-osod? Mae’n rhaid edrych ar atebion amgen. Yn hanesyddol, mae buddsoddwyr prynu-i-osod wedi wynebu llai o rwystrau na phobl a theuluoedd ifanc sy’n prynu tŷ am y tro cyntaf. Dyma un o’r rhesymau pam mae gennym ‘genhedlaeth rentu’.

Rydym ni’n croesawu rhai newidiadau diweddar yng nghyfraith treth a rhagor o reoleiddio yn y sector, ond mae angen mynd yn bellach. Geilw ein gwelliant ar i Lywodraeth Cymru archwilio ffyrdd y gellir defnyddio’r system gynllunio ymhellach i flaenoriaethu adeiladu cartrefi ar gyfer pobl sy’n prynu am y tro cyntaf a theuluoedd, ac osgoi i ddatblygiadau newydd gael eu dominyddu’n anghymesur gan berchnogaeth prynu-i-osod a pherchnogaeth ail gartref.

Felly, at ein gwelliant olaf. Rydym ni’n nodi bod angen isadeiledd lleol i gefnogi adeiladu tai newydd. Dibwynt ydy adeiladu tai sydd, ar y wyneb, yn edrych yn fforddiadwy, ond heb y drafnidiaeth gyhoeddus, teithio llesol a gwasanaethau cyhoeddus eraill ar gael yn lleol. Mae ein gwelliant yn gresynu bod cyni wedi golygu nad yw buddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus a chyfleusterau cymunedol wedi bod yn bosib, yn aml. Yn wir, mae’r fath gyfleusterau’n crebachu ac o dan fygythiad bob man. Gall rhai cynigion ar gyfer datblygiadau tai fod yn fforddiadwy, felly, ar y wyneb, ond yn anghynaliadwy o ganlyniad i lymder a chyni economaidd, felly.

Mae yna hefyd farc cwestiwn yn ddiweddar dros ansawdd y cartrefi newydd sy’n cael eu hadeiladu hefyd, gydag adroddiad yn San Steffan y flwyddyn ddiwethaf yn olrhain llu o broblemau hyd yn oed efo ansawdd tai sydd newydd gael eu hadeiladu. I gloi, ni allwn ddatrys ein problemau tai drwy adeiladu ymhob man mewn hinsawdd o lymder a thoriadau tra erys yr heriau sylfaenol o gyflogau isel, ansicrwydd gwaith ac anghyfiawnderau cymdeithasol. Diolch yn fawr.

Ymladdais etholiad y llynedd ac roedd fy ngwrthwynebydd Plaid Cymru’n ymgyrchu gydag un neges syml, sef: mae Llafur yn awyddus i adeiladu tai ar eich meysydd glas. Mae’r ffaith fy mod wedi ennill yr etholiad yn dangos fod pobl wedi gweld drwy’r strategaeth braidd yn anonest hon. [Torri ar draws.] Yn wir, hoffwn ddweud wrth Nick Ramsay fy mod wedi clywed bod y Ceidwadwyr, yn lleol, yn tueddu i ddefnyddio tactegau o’r fath ar adegau hefyd er gwaethaf eu cynnig heddiw.

Fodd bynnag, mae yna gyfres glir o broblemau gyda pholisi cynllunio yn ardal bwrdeistref Caerffili. Fel cynghorydd, pleidleisiais yn erbyn cynllun datblygu lleol arfaethedig Caerffili, a luniwyd i gynnig ardal benodol o dir ar gyfer tai ar safleoedd tir glas cyfyngedig yn y rhan ddeheuol o fy etholaeth er mwyn ateb y galw am dai i ddiogelu mannau gwyrdd eraill. Mae’r dull cyfaddawd o gynllunio datblygiadau lleol yn ddull nad yw pawb yn cytuno ag ef ac nad oes neb yn credu ynddo, ac mae’n dangos diffygion system y cynllun datblygu lleol a pham na fydd, yn y pen draw, yn darparu’r tai sydd eu hangen arnom yn yr ardaloedd rydym eu hangen.

Yn fy marn i, dylai cynlluniau datblygu lleol weithredu fel offeryn ymyrraeth yn y farchnad. Nid yw’r pwyslais cyfredol yn y cynlluniau datblygu ar ddyrannu tir mewn ardaloedd sy’n hyfyw yn unig—ardaloedd proffidiol mewn geiriau eraill—yn caniatáu i gynlluniau datblygu lleol weithredu fel yr offeryn ymyrraeth hwnnw yn y polisi ac ni fydd yn ysgogi’r economi mewn ardaloedd lle mae’r farchnad yn wannach. Yn wir, gellid dadlau bod y strategaeth gyfredol a arweinir gan y farchnad yn cyflymu dirywiad ardaloedd mwy difreintiedig yn y Cymoedd gogleddol i bob pwrpas, drwy fynd ati i ddargyfeirio unrhyw dwf i ardaloedd lle mae’r farchnad yn gryfach megis basn Caerffili, lle y ceir tagfeydd traffig o ganlyniad i broblemau trafnidiaeth gyda phobl yn ceisio mynd i mewn i Gaerdydd. Ymhellach, mae’n tanseilio system y cynllun datblygu lleol gan nad yw cynlluniau ond yn gallu dyrannu tir mewn ardaloedd lle mae’r farchnad yn hyfyw, ac felly ni allant weithredu fel ymyrraeth polisi clir yn yr ardaloedd hynny lle y mae’r farchnad yn methu. Os yw cynllun datblygu lleol yn ymyrryd yn y farchnad fel y bwriadwyd, pam treulio amser a mynd i’r gost o baratoi un o gwbl?

Lle mae’r farchnad yn pennu lleoliad datblygiadau tai newydd, ni fydd at ei gilydd yn buddsoddi mewn ardaloedd lle mae’r farchnad dai yn wan fel y Cymoedd gogleddol. Mae’r ardaloedd hyn lle mae’r farchnad dai yn wannach yn tueddu i fod yn ardaloedd o amddifadedd sydd angen eu hadfywio, a/neu ardaloedd lle mae angen amrywio’r stoc dai. O safbwynt Llywodraeth Cymru, mae strategaeth a arweinir gan y farchnad yn debygol o ddarparu tai’r farchnad agored mewn ardaloedd lle mae galw mawr amdanynt, fel basn Caerffili, sydd hefyd yn hyrwyddo lefelau uwch o dai fforddiadwy yn yr ardaloedd hynny, ac efallai o safbwynt David Melding, yn cyrraedd y targed. Ond mewn rhai achosion, mae hwn yn safbwynt rhy syml sydd i’w weld yn seiliedig yn unig ar nifer y tai sydd angen eu hadeiladu ac yn canolbwyntio gormod ar ble mae galw eisoes yn bodoli. O safbwynt Cyngor Bwrdeistref Sirol Caerffili, mae strategaeth a arweinir gan y farchnad yn rhoi pwysau diangen ar ardaloedd deheuol fy etholaeth. Nid yw’n gwneud dim i helpu i adfywio ardaloedd difreintiedig yn y Cymoedd gogleddol, ac nid yw’n hyrwyddo datblygu mewn ardaloedd lle mae’r farchnad yn wannach a lle mae hyfywedd a phroffidioldeb yn heriol. Felly, rydym angen polisi cynllunio sy’n ysgogi galw mewn ardaloedd heriol o ran hyfywedd, ac i wneud yn siŵr fod y seilwaith a’r swyddi yno i wneud i’r bobl hyn fod eisiau byw yn ardaloedd y Cymoedd gogleddol. Felly, nid yw’n ymwneud â’r galw presennol yn unig.

Gyda thasglu’r Cymoedd a’r strategaeth economaidd sydd ar y ffordd, mae Llywodraeth Cymru wedi cydnabod hyn, ond mae ein dull o gynllunio ar ei hôl hi o gymharu â’r datblygiadau polisi economaidd ardderchog hyn. Dylai ein polisi cynllunio gysylltu’n uniongyrchol â’r ymagwedd ranbarthol tuag at strategaeth economaidd sydd ar y ffordd gan Lywodraeth Cymru a chytundebau twf rhanbarthol. Yn y Cynulliad blaenorol, cyflwynodd y Llywodraeth gynlluniau rhanbarthol, neu’r hyn y maent yn eu galw’n gynlluniau ‘datblygu strategol’, sy’n gallu cyflawni’r union ddiben hwnnw, ond nid ydynt wedi cael eu rhoi ar waith eto. Rwy’n gweld y fargen ddinesig fel cyfle i roi cynlluniau datblygu strategol ar waith.

Bwrdeistref sirol Caerffili sydd â’r lefel uchaf ond un o gymudo yng Nghymru, gyda dros 15,000 yn teithio i ac o’r ardal mewn car bob dydd. Mae’r rhan fwyaf o’r teithiau hyn i’r de i Gaerdydd a Chasnewydd, a bydd unrhyw un sy’n teithio yma o Gaerffili yn y bore, fel rwy’n ei wneud, yn gwybod bod yn rhaid i chi adael y tŷ cyn 7 o’r gloch mewn gwirionedd os ydych yn teithio mewn car er mwyn cyrraedd yma ar amser rhesymol heb dreulio awr, o leiaf, ar y ffordd. Mae hi bron yn sicr y bydd y duedd hon yn cynyddu dros amser gan fod Caerdydd yn ceisio creu llawer o swyddi newydd. Bydd y lefel hon o swyddi, ynghyd ag agosrwydd Caerdydd i Gaerffili, yn sicr o olygu y bydd llawer mwy o fy etholwyr yn cymudo i Gaerdydd. Felly rwy’n croesawu’r camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu rhoi ar waith i ddarparu cyfleoedd cyflogaeth pellach mewn ardaloedd fel y Cymoedd gogleddol, ac rwy’n gofyn am sicrwydd y bydd polisïau cynllunio yn cyd-fynd â’r newidiadau hyn.

Nid ydym yn adeiladu digon o gartrefi, a hyd yn oed os nad ydym yn cytuno ar y ffigurau a’r targedau, rwy’n credu ei bod yn ymddangos y gallwn gytuno nad lladd ar broses y cynllun datblygu lleol yw’r ateb. Yn gynyddol, mae mater tai yn fy ardal yn cael ei ystyried yn gyfystyr ag ymchwiliadau cynllunio. Fel y gwelsom ym Mhenlle’r-gaer a Phontarddulais, mae cyngor Abertawe yn cyrraedd ei dargedau anodd iawn drwy glustnodi tir ar gyrion aneddiadau ar gyfer adeiladu stadau tai newydd enfawr, y math y mae datblygwyr yn hoff iawn ohonynt, am y rhesymau a grybwyllodd Hefin, a benthycwyr wrth gwrs, ac mae ysbryd Bodelwyddan yn parhau i fod yn fyw ac yn iach.

Ar ôl blynyddoedd o danfuddsoddi ac arweinyddiaeth strategol gan Lywodraeth Cymru, mae cynghorau mewn sefyllfa bellach lle mae’n rhaid iddynt ddod o hyd i’r nifer uchaf erioed o gartrefi newydd i gyd ar unwaith, yn hytrach na threfnu’n fwy organig mewn ymateb i anghenion twf lleol. A’r canlyniad yw toreth o ddatblygiadau llawer mwy o faint, neu grynoadau o rai llai o faint mewn mannau lle mae’r seilwaith presennol eisoes wedi’i lethu—[Torri ar draws.] Gwnaf, mae fy un i’n eithaf hir—bydd yn rhaid iddo fod yn weddol gyflym.

Iawn, mi wnaf fy ngorau glas. Diolch i chi am ildio. Mewn ymateb i’r pwynt ynglŷn â’r methiant i adeiladu tai’n organig dros y blynyddoedd fel bod angen adeiladu gormod ohonynt bellach, a fyddech yn derbyn mai methiant Llywodraethau Ceidwadol yn yr 1980au i adeiladu tai yn lle’r tai a werthwyd i denantiaid cyngor, yn ddigon cywir, ond yna ni chafodd tai amgen eu hadeiladu i wneud iawn am hynny?

Wel, wrth gwrs, fe wyddoch nad dyna yw polisi’r Ceidwadwyr bellach, ac rydym yn sôn am gyfnod o 30 mlynedd, sy’n ddwy genhedlaeth mewn perthynas ag adeiladu tai. Nid wyf yn credu ei bod yn deg rhoi’r bai ar y Llywodraeth Geidwadol yn awr am adeg pan oeddwn i yn yr ysgol, ac rwy’n ddigon hen bellach i gael gwyliau Saga.

Mae cost y datblygiadau newydd hyn mewn mannau nad ydynt, efallai, yn y lleoliadau gorau hefyd yn cynnwys elfen o fynd yn uwch na maint elw dymunol y datblygwr. Felly, nid yw pethau fel cytundebau adran 106 a’r ardoll seilwaith newydd, mewn gwirionedd, yn ddigon i dalu costau cyffredinol am newidiadau i’r seilwaith sydd eu hangen yn y mannau hyn sy’n anodd eu datblygu. Ac os ydych wedi bod yn dosbarthu taflenni, rydych yn gwybod y math o le rwy’n ei olygu—nid oes dim o’i le ar y tai, ac maent fel arfer yn gymysgedd dda o ran mathau o stoc hefyd, ond mae’r lefel o amwynderau cymdeithasol yn aml iawn yn isel tu hwnt gan mai’r rhagdybiaeth yw bod gennych gar. Maent wedi’u lleoli’n anghysbell ac nid ydynt yn ymateb i sylwadau a gyflwynwyd ynglŷn â diffyg meddygfeydd neu’r ciwiau traffig enfawr i bobl sy’n mynd i’r gwaith neu i’r ysgol.

Bydd datblygiadau o’r fath bob amser yn wynebu gwrthwynebiad, nid gan bobl sy’n dweud ‘na’ i bopeth yn eu milltir sgwâr eu hunain, ond gan bobl sydd â phryderon go iawn ynglŷn â seilwaith a chan y rhai roeddem yn siarad amdanynt ddoe, mewn gwirionedd—pobl y mae eu hunaniaeth gyfan ynghlwm wrth eu synnwyr o dirwedd. Mae yna wrthdaro bron bob amser rhwng y sawl sy’n cynllunio a’r gymuned, a bydd yn peri rhwyg yn aml.

O’m rhan i, ni roddwyd ystyriaeth amlwg i sut y gall ystad, er ei bod yn cynnwys stoc gymysg, ddiwallu anghenion gwahanol teulu unigol dros amser—pethau fel y gallu i addasu pob math o eiddo, y cynllun llawr a pha mor hygyrch yw’r prif ystafelloedd i rywun a allai ddatblygu problemau symudedd. A oes digon o le ar lefel y ddaear ar gyfer estyniad, er enghraifft? A oes adeiladau yn y datblygiad—

Jenny Rathbone a gododd—

Ie, iawn.

Ddydd Llun, agorais ddatblygiad o 24 o gartrefi ar safle tir llwyd a oedd wedi heb gael ei ddefnyddio ers blynyddoedd. Onid ydych yn credu mai mwy o’r mathau hynny o ddatblygiadau ar raddfa fach, fel rhan o gymunedau sy’n bodoli’n barod, yw rhan o’r ffordd ymlaen, yn hytrach na datblygiadau enfawr sy’n cael eu sodro yng nghanol unman heb unrhyw gysylltiadau trafnidiaeth?

Ie, gydag ‘ie’ ychwanegol, Jenny. Rwy’n sicr yn cytuno â hynny.

Ond rwy’n credu bod y mater hwn ynglŷn â’r gallu i addasu eiddo yn rhywbeth y mae angen i ni fod o ddifrif yn ei gylch yn bendant oherwydd, yn aml ar yr ystadau hyn, yn enwedig y rhai mawr, fe welwch fod eiddo pobl hŷn, os caf eu galw’n hynny—pobl sydd eisiau symud i dŷ llai ac sydd â rhywfaint o broblemau symudedd o bosibl—yn tueddu i gael eu gosod o’r neilltu, ar y sail ei bod yn braf ac yn dawel, mewn mannau lle nad yw pobl o reidrwydd yn eu gweld, lle y gall arwahanrwydd ddatblygu heb i neb sylwi, lle nad oes gofod cymdeithasol, lle na fydd plant ifanc byth yn gweld nac yn dod i adnabod y bobl hŷn ar eu hystadau. Ceir cwestiynau fel, ‘A oes digon o lefydd parcio i weithwyr gofal ymweld â’r tŷ?’, er enghraifft, ac ‘A oes gwasanaeth bws hygyrch i’r feddygfa agosaf?’ Yr ateb i’r cwestiynau hynny, yn aml iawn, yw ‘nac oes.’ Mae’r rhain yn fwy poblog nag ystadau’r 1960au a’r 1970au, ystadau rwy’n gyfarwydd â hwy, ac eto heb y lefel o drafnidiaeth gyhoeddus neu amwynderau eraill, y peth trist yw nad yw’r ystadau hyn yn ateb y galw o hyd.

Dyna pam fod gennyf ddiddordeb yn yr hyn roedd David yn ei ddweud ynglŷn â sut y gallai teuluoedd fyw’n wahanol mewn trefi a dinasoedd, yn anad dim oherwydd bod dwysedd uwch yn addas ar gyfer cymdeithasau cydfuddiannol a modelau cyd-berchnogaeth, sy’n ddeniadol iawn yn fy marn i. Nid yw bywyd trefol dwysedd uwch yn ddadl dros ddiboblogi ardaloedd gwledig o Gymru; nid yw’n syniad a fydd o reidrwydd yn trosglwyddo’n dda i gefn gwlad, er ei bod yn bosibl y gall trefi gwledig fanteisio ar hyn i ryw raddau. Rwy’n meddwl am Aberystwyth, lle y ceir bwlch bellach yn y ddarpariaeth rhwng tai amlfeddiannaeth dirywiedig a adawyd ar ôl gan fyfyrwyr a’r fflatiau dinesig eu natur gyda’u rhenti sy’n ddwywaith cymaint â rhent tŷ ym mhentrefi’r gefnwlad.

Rwy’n sylweddoli fy mod yn brin o amser, Cadeirydd. Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn gwybod beth yw fy safbwynt ar ailddatblygu tai amlfeddiannaeth yn gartrefi priodol ar gyfer teuluoedd, felly rwy’n gobeithio y bydd yn cadw hynny mewn cof, ond hefyd efallai yn ystyried defnyddio Cymorth i Brynu ar gyfer adnewyddu cartrefi, sy’n caniatáu i’n cwmnïau adeiladu bach—. Un o bob pump yn unig o’n tai sy’n cael eu hadeiladu gan adeiladwyr bach; cânt eu hadeiladu gan uwchgwmnïau mawr fel arfer. Mae defnyddio Cymorth i Brynu i adnewyddu tai yng nghanol trefi, rwy’n credu, yn gyfraniad bach tuag at ddatrys y broblem tai. Mae’n ddrwg gennyf, rwy’n gobeithio bod hynny’n iawn. Diolch.

A gaf fi gychwyn drwy ddiolch i’r Ceidwadwyr Cymreig am gyflwyno’r cynnig hwn, gan fod tai fforddiadwy yn gyffredinol, yn ddi-os, a mynd i’r afael â digartrefedd yn benodol, ymhlith y materion mwyaf, rwy’n credu, sy’n wynebu ein gwlad heddiw? Er bod y cynnig yn ymwneud yn bennaf ag adeiladu tai, hoffwn ehangu fy nghyfraniad i ganolbwyntio ar yr hyn sy’n achosi digartrefedd a ffyrdd posibl o fynd i’r afael â’r broblem honno, ac mae adeiladu tai fforddiadwy yn un ohonynt.

O fewn hynny, fel eraill, rwy’n sicr yn croesawu’r ymrwymiad gan Lywodraeth Cymru i adeiladu 20,000 o gartrefi fforddiadwy newydd erbyn diwedd tymor y Cynulliad hwn, ymrwymiad y gwn ei fod yn parhau’n gadarn. Cyferbynnwch hynny, os mynnwch, â’r Torïaid yn Lloegr. Eu haddewid blaenllaw ar adeg lansio eu maniffesto oedd y byddent yn adeiladu cenhedlaeth newydd o dai cymdeithasol, ond o fewn wythnosau, buom yn dyst i dro pedol gwan a sigledig arall gan Theresa May, gyda’i Gweinidog tai yn cyfaddef y byddai’r tai a gynlluniwyd o fath a fyddai gryn dipyn yn llai fforddiadwy mewn gwirionedd. Eironig, felly, o safbwynt y cynnig hwn. Wel, o bosibl. Ond nid dyna’r eironi go iawn o’m rhan i. Pan fyddwn yn clywed Aelodau Ceidwadol yn siarad yn y Siambr hon am dai ac am broblemau digartrefedd, rwy’n meddwl tybed pryd y byddant yn magu’r gonestrwydd i gydnabod bod mesurau caledi eu Llywodraeth hwy yn San Steffan yn ffactor allweddol sy’n gwaethygu problemau digartrefedd yng Nghymru ac ar draws y DU gyfan, fel effeithiau polisi hawl i brynu Llywodraeth Thatcher y cyfeiriodd Lee Waters ato, gyda llaw, polisi a anrheithiodd y stoc dai cymdeithasol ar draws y DU gyfan, ac nid ydym, 30 mlynedd yn ôl neu beidio, wedi dod dros hynny hyd heddiw. Mae’r mesurau caledi y cyfeiriais atynt yn cynnwys y dreth ystafell wely ddichellgar, gyda’r effaith ddinistriol ar lawer o deuluoedd incwm isel. Ac os caiff y Torïaid eu hailethol yfory, byddwn yn gweld capiau ar lwfansau tai lleol a fydd yn niweidio pobl o dan 35 oed yn arbennig.

Llywydd, bythefnos yn ôl yn unig, ymunodd pawb yn y Siambr hon â mi i gondemnio arfer gwarthus landlordiaid sy’n cynnig eiddo’n ddi-rent neu am bris isel yn gyfnewid am ffafrau rhywiol, ond polisïau Torïaidd yn San Steffan sy’n creu amgylchedd i hyn allu ffynnu. Yng Nghymru, ar hyn o bryd, mae bron i 0.25 miliwn o bobl yn hawlio budd-daliadau tai, ac mae 100,000 ohonynt yn denantiaid cymdeithasau tai. I’r rhai sydd â’r angen mwyaf, mae bron yn sicr na fydd y lefel bresennol o fudd-daliadau yn talu am gost rhenti a thaliadau gwasanaeth, gan roi’r bobl fwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas mewn perygl o fod yn ddigartref. Felly, byddai 20,000 o gartrefi fforddiadwy newydd yma yng Nghymru yn ddatblygiad arwyddocaol, a byddai Llywodraeth Lafur yn San Steffan ar ôl yfory, a fyddai’n gwrthdroi toriadau budd-daliadau’r Torïaid, yn helpu’r rhai sy’n wynebu’r posibilrwydd o fod yn ddigartref.

Ond mae angen i ni hefyd fynd i’r afael â’r hyn y gallwn ei wneud i helpu’r rhai sydd eisoes yn ddigartref. Fel y soniais o’r blaen, treuliais rywfaint o amser dros y gaeaf yn helpu yn y lloches nos ym Merthyr Tudful, a deuthum yn ymwybodol iawn yn sgil hynny o’r cylch o anobaith y gall pobl ddigartref ddisgyn iddo yn aml. Heb unrhyw gyfeiriad sefydlog, mae’n anodd iawn dod o hyd i waith, a hyd yn oed i’r rhai sy’n gallu dod o hyd i waith ac yn gallu rhoi digon o’r neilltu i rentu eiddo, mae’r ffaith eu bod yn ddigartref yn golygu bod llawer o ddarpar landlordiaid yn amharod i dderbyn taliadau bond ganddynt ac yn gyffredinol ni allant ddarparu gwarantwr ar gyfer eu tenantiaeth. Un ateb i’r broblem benodol hon, o bosibl, fyddai gwneud mwy o ddefnydd o’r Llywodraeth neu’r awdurdod lleol i weithredu fel gwarantwr dewis olaf ar gyfer tenantiaethau o’r fath—cynllun y gwn ei fod wedi gweithredu’n llwyddiannus mewn rhai rhannau o’r wlad. Rwy’n falch fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi ategu fy nghanmoliaeth yn ddiweddar i fenter Cartrefi Cymoedd Merthyr sy’n treialu’r defnydd o gynwysyddion llongau i’w troi’n llety dros dro: rhywbeth y gallai ardaloedd awdurdodau lleol eraill edrych arno hefyd o bosibl.

Ac yna, wrth gwrs, ceir enghreifftiau o wledydd eraill—cyffyrddodd David Melding ar hyn—o ddulliau arloesol i fynd i’r afael â phrinder tai y dylem edrych arnynt a’u hystyried o ddifrif. Yn Ffrainc, mae dull IGLOO, ac rwy’n eich sicrhau nad yw hynny’n ymwneud ag adeiladu tai o iâ. Dyna fenter a ddatblygwyd gan gynrychiolwyr ffederasiynau tai cymdeithasol, grwpiau integreiddio cymdeithasol ac undebau llafur, gan edrych yn benodol ar ddarparu tai ar gyfer teuluoedd sy’n agored i niwed ac sydd wedi’u hallgáu. Yn y Ffindir, enghraifft brin o wlad Ewropeaidd lle mae lefelau digartrefedd wedi gostwng, ceir cynllun ‘tai yn gyntaf’, sef model grisiau sy’n cefnogi’r broses o drosglwyddo pobl oddi ar y stryd i loches nos, i hostel, i unedau tai trosiannol ac yna i’w llety annibynnol eu hunain.

Felly, i gloi, dirprwy Lywydd, gadewch i ni gael y trafodaethau am yr angen am dai fforddiadwy newydd wrth gwrs, ond yn hytrach na chael ein llethu gan fethodoleg cyfrifo’r niferoedd sydd eu hangen, gadewch i ni hefyd ymrwymo i fynd i’r afael ag achosion sylfaenol ein problemau tai.

Rwy’n croesawu’r cyfle i gyfrannu yn y ddadl hon. Gallwn dreulio fy nghyfraniad cyfan yn ceisio tynnu gwahanol gyhuddiadau’r Aelod dros Ferthyr yn ddarnau. Rwy’n credu bod un cyhuddiad islaw ei hurddas â bod yn deg: y cyhuddiad yn erbyn y Ceidwadwyr mai polisïau Ceidwadol yw’r rheswm pam y bydd pobl yn gwerthu eu cyrff am do dros eu pennau. Rwy’n credu bod hwnnw’n rhywbeth y gobeithiaf y bydd yn myfyrio yn ei gylch, ac yn dod i safbwynt mwy ystyriol o bosibl.

Mae’n ffaith, fel y dywedodd David Melding yn ei sylwadau agoriadol, mai ateb marchnad gyfan yw’r hyn sydd ei angen. Oherwydd mewn gwirionedd, os edrychwch ar y maes tai ar ei ben ei hun mewn un rhan ohono, ni fyddwch byth yn datrys y ddynameg gyffredinol yn y farchnad dai, sef: nid oes gennym ddigon o dai—a dyna ddiwedd arni. Dyna’r hafaliad syml. Fel y dywedodd David, os ydym yn parhau ar y llwybr presennol, a’ch bod mewn gwirionedd yn cyrraedd eich targedau—ac nid oes llawer o dystiolaeth eich bod yn cyrraedd y targedau—bydd diffyg o 66,000 o dai erbyn y flwyddyn 2030. Rwy’n credu fy mod wedi eich clywed yn iawn—neu 2031, fel y cyfryw, felly. Ac ar sail Cymru’n unig y mae hynny. Mae’n ddiffyg enfawr yn y farchnad. Yn y pen draw, ar gyfer prynwyr am y tro cyntaf, ymddeoledigion a’r rhai yn y canol, bydd hynny’n creu pwysau enfawr ar brisiau ac yn ei gwneud yn fwy anfforddiadwy i bobl gamu ar yr ysgol dai a chael eu cyfran yn y gymdeithas, boed hynny yn y sector rhentu neu yn y sector prynu. Gobeithio y gallwn i gyd gytuno â hynny.

Yr hyn sy’n siomedig yw dull Llywodraeth Cymru o weithredu ar hyn o bryd. Ers mis Mai y llynedd, gwn ein bod wedi cael refferendwm yr UE, rydym wedi cael yr etholiadau llywodraeth leol, ac rydym yn awr—yfory—yn mynd i gael yr etholiad cyffredinol, ond mewn gwirionedd, mae’r Llywodraeth hon yn ei babandod, os mynnwch; dylai fod yn torri cwys newydd ac yn cyflwyno syniadau disglair, da i ateb un o’r heriau mawr rydym ni, fel cymdeithas, yn eu hwynebu: sut y gallwn ddarparu’r ateb tai cymysg hwnnw? Gallaf weld Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud ‘Rydym yn gwneud hynny’. Nid yw’r dystiolaeth yno, Ysgrifennydd y Cabinet. Mae’n amlwg nad yw yno, yn enwedig pan edrychwch ar y problemau y mae pobl yn eu canfod ym mhob cymuned ar hyd a lled Cymru o fethu sicrhau to uwch eu pennau—y cyfle hwnnw i gael cyfran yn y gymdeithas. Gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn—

Jenny Rathbone a gododd—

Fe gymeraf ymyriad mewn munud, Jenny. Rwy’n gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet, yn ei gyfraniad heddiw, yn siarad—oherwydd soniwyd am y cynlluniau gofodol a gyflwynwyd gan y Gweinidog ar y pryd, Andrew Davies, ond sydd bellach wedi symud i’r fframwaith datblygu cenedlaethol, rwy’n credu—ynglŷn â sut y mae hwnnw’n datblygu, i edrych ar gynllunio ar sail ranbarthol. Oherwydd mae’n deg dweud bod cynghorau, ar brydiau, yn blwyfol iawn yn y ffordd y maent yn edrych, gan geisio ateb y galw cyffredinol o ran yr hyn rydym ni fel gwlad ac rydym ni fel cymdeithas ei angen. Fe gymeraf yr ymyriad.

Diolch yn fawr iawn. A ydych yn cytuno bod yna dair her? Y gyntaf yw’r ffaith fod tai yn gwbl anfforddiadwyedd. Os oes gennym 0.25 miliwn o bobl yn derbyn budd-dal tai, mae hynny’n dweud wrthych fod cost tai’n gwbl anfforddiadwy, ac yn sicr nid yw’n bosibl i bobl ar enillion cyfartalog allu fforddio morgais ar y prisiau cyfredol.

Rhif 2: mae angen inni sicrhau bod safleoedd tir llwyd yn cael eu rhyddhau—wyddoch chi, mae pob corff cyhoeddus a rhai cyrff preifat yn eistedd ar dir y gellid ei ryddhau ar gyfer tai. Rhif 3: mae angen inni gael yr arianwyr i ryddhau’r arian ar gyfer y cynlluniau creadigol, yn enwedig cynlluniau carbon niwtral, sy’n cael eu creu mor rhwydd yng Nghymru, ac sydd ar gael ac wedi cael eu profi, ac rwy’n siŵr y bydd pobl eisiau byw ynddynt os yw cael y cartrefi cynnes hyn yn mynd i leihau eu biliau ynni’n aruthrol.

Ni fyddwn yn anghytuno â llawer o’r hyn rydych wedi’i ddweud yn y fan honno, â bod yn onest gyda chi. Mae’n mynd yn ôl at y pwynt rwyf wedi bod yn ei wneud: rydym yn wynebu sefyllfa cyflenwad a galw. Dyna pam rwy’n gobeithio y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn defnyddio’i gyfle heddiw, pan soniais am y fframwaith datblygu cenedlaethol y credaf ei fod yn gwbl ganolog i’r ffordd y bydd y Llywodraeth yn sbarduno rhai o’r cynlluniau mwy yn rhanbarthol a allai ryddhau symiau sylweddol o arian i ddatblygu prosiectau seilwaith, megis prosiectau seilwaith trafnidiaeth, a chyd-noddi’r cynllun metro yma yn ne Cymru, yn enwedig—. Rwy’n credu fy mod yn gywir yn dweud hynny, ac rwy’n edrych am eglurhad gan Ysgrifennydd y Cabinet, oherwydd, yn amlwg, mae’r broses honno o godi arian o ddatblygiadau yn ôl adran 106 yn un a ddeallir yn dda yn lleol, a chyda’r cyfyngiadau presennol ar gyllid cyhoeddus, gwyddom nad oes gan bwrs y wlad yr arian i ddatblygu llawer o’r cyfleoedd seilwaith hyn.

Mae’n ffaith, pan fyddaf yn mynd o gwmpas fy ardal yng Nghanol De Cymru—ac mae hynny wedi bod yn ddadleuol iawn o ran adeiladu tai, yn enwedig yn ardal Caerdydd—fod y rhan fwyaf o bobl yn deall ein bod angen mwy o dai mewn gwirionedd. Yr hyn y maent yn ei wrthwynebu’n ffyrnig yw datblygiadau mawr yn cael eu hadeiladu heb i’r atebion gael eu rhoi ar waith yn y lle cyntaf—wyddoch chi, y seilwaith trafnidiaeth, y meddygfeydd meddygon teulu, yr addysg. Os gall pobl fod yn hyderus fod yr atebion hynny yno, ar y cyfan, maent yn derbyn bod yna angen am dai. Dylwn fod wedi datgan buddiant yma oherwydd mae gennyf bedwar o blant ifanc. Wel, nid plant ifanc—maent yn eu harddegau bellach, ar drothwy eu hugeiniau. Mewn blwyddyn neu ddwy, byddant yn awyddus i gamu ar yr ysgol eiddo hefyd. Rwy’n siŵr fod llawer o’r Aelodau yn y Siambr hon yn yr un sefyllfa. Rydych yn edrych ar brisiau tai ar hyn o bryd a’r ffordd y mae pobl yn mynd i allu eu fforddio yn y dyfodol, ac mae yna ddatgysylltiad o ran y ffordd y gall pobl fforddio cael eu cyfran yn y gymdeithas. Oherwydd o safbwynt Ceidwadol, dyna sut rwy’n gweld tai: mae’n gyfran yn y gymdeithas—eich cyfran chi yn y gymuned. Rydym eisiau gwneud yn siŵr ein bod yn gallu datgloi’r drws sy’n cynnig y cyfle hwnnw. Fel y dywedodd David yn ei sylwadau agoriadol, mae hefyd yn sbardun enfawr i botensial hyfforddi, datblygu economaidd ac adfywio.

Felly, rwy’n gobeithio, pan gyrhaeddwn yr ochr draw i yfory—yr etholiad cyffredinol—a phan fyddwn yn rhoi’r tri etholiad rydym wedi’u cael yn y 12 mis diwethaf y tu ôl i ni mewn gwirionedd, y gallwn yn wleidyddol yn y sefydliad hwn roi croeso mawr i rai o’r atebion radical y byddwn eu hangen i ateb y prinder tai sydd gennym ar hyd a lled Cymru. Oherwydd os nad ydym yn gwneud hynny, byddwn yn cael ein gadael ar ôl fel gwlad. A chyda datblygiad y meiri metro dros y ffin, sy’n datblygu prosiectau seilwaith a chyfleoedd adfywio anferth yn seiliedig ar ddatblygiadau tai, yna bydd y cwmnïau rhyngwladol mawr hynny, pa un a ydym yn eu hoffi neu beidio, yn buddsoddi ar yr ochr ddwyreiniol i Glawdd Offa, ac ni fyddant yn dod yn agos at ochr orllewinol Clawdd Offa, a bydd hwnnw’n gyfle a gollir, nid yn unig i’r Llywodraeth hon, ond i bobl Cymru.

Diolch, Gadeirydd, a diolch i’r Ceidwadwyr am gyflwyno’r ddadl heddiw ar fater tra phwysig tai fforddiadwy, ac yn arbennig tai fforddiadwy ar gyfer pobl ifanc. Mae yna amryw o ffyrdd gwahanol y gallwn roi camau ar waith i helpu pobl ifanc i gamu ar yr ysgol dai, ac mae rhai ohonynt wedi cael eu profi gan y Llywodraeth yma ym Mae Caerdydd, ond mae problemau’n parhau. Y broblem fawr a nodwyd gan siaradwyr eraill heddiw yw bod chwyddiant prisiau tai yn fwy na chodiadau cyflog. Felly, mae prisiau tai, hyd yn oed yng Nghymoedd de Cymru, a oedd yn enwog am eu prisiau tai cymharol isel ychydig flynyddoedd yn ôl, bellach y tu hwnt i gyrraedd llawer o bobl ifanc.

Mae’n ymddangos bod yr adeilad newydd cyfartalog yng nghymoedd y Rhondda a Chwm Cynon oddeutu £160,000 ar hyn o bryd. Mae cyflogau cyfartalog pobl ifanc, yn ôl pob tebyg, rhwng tua £15,000, sef lefel yr isafswm cyflog yn fras, ac £20,000. Felly, fel y nodwyd yn awr—rwy’n credu bod Jenny wedi’i grybwyll hefyd—y broblem anferth yw symud o’r lefelau cyflog hynny i’r math o arian sydd ei angen i gamu ar yr ysgol dai. Mae gennych ddwy broblem: un yw cynilo ar gyfer y blaendal a’r llall yw cael morgais ar gyflog cymharol isel. Felly, i lawer o bobl ifanc, mae adeiladau newydd bellach ymhell y tu hwnt i’w hystod pris. Gellir prynu hen dai teras yn y Cymoedd mewn rhai lleoedd am oddeutu £60,000 o hyd. Ond nid yw Cymorth i Brynu ond yn berthnasol i adeiladau newydd. Felly, rwy’n meddwl tybed: a ddylid estyn y ddarpariaeth hon mewn rhyw ffordd neu a ddylid cael cynllun tebyg sy’n berthnasol i hen dai i helpu pobl ifanc i gamu ar yr ysgol dai drwy symud i hen dai—tai cymharol hen?

Mae gennym gynlluniau Llywodraeth ar hyn o bryd, ac un ohonynt yw rhentu i brynu. Rwyf wedi cael trafferth dod o hyd i lawer o wybodaeth am hyn, a chrybwyllodd Hannah Blythyn y mater yn ddiweddar yn y Siambr fod gwybodaeth ar Cymorth i Brynu a rhentu i brynu yn aml yn anodd cael gafael arni. Yn syml iawn, nid yw llawer o bobl yn gwybod am rentu i brynu yn fy mhrofiad i, ac nid oes llawer o wybodaeth ar wefan y Llywodraeth ei hun am y cynllun hwn. Felly, a oes unrhyw beth yn cael ei wneud i roi cyhoeddusrwydd gwell i’r cynlluniau hyn?

Mae un o welliannau Plaid Cymru yn ymdrin â ffioedd asiantaethau gosod tai, sydd hefyd yn broblem i bobl ifanc, fel y mae eu gwelliant yn cydnabod. Rydym wedi bod eisiau gwahardd ffioedd asiantaethau gosod tai diangen yn y gorffennol hefyd. Nawr, mae’r Gweinidog wedi awgrymu yn ddiweddar, rwy’n credu, y byddai’n ystyried cefnogi Bil Aelod preifat ar y pwnc hwn, ac rwy’n credu ei fod hefyd wedi dweud ei fod yn edrych ar y dystiolaeth o’r Alban, lle maent wedi cyflwyno gwaharddiad ar ffioedd asiantaethau gosod tai. Roedd pryderon y gallai hynny wthio rhenti i fyny, wrth i landlordiaid ac asiantaethau geisio adennill y ffioedd a gollir drwy godi rhenti, ond nid wyf yn siŵr a oedd unrhyw dystiolaeth i awgrymu bod hynny’n digwydd. Felly, rwy’n meddwl tybed: a yw’r Gweinidog wedi cael amser i asesu’r sefyllfa sy’n bodoli yn yr Alban bellach, a beth yw ei safbwynt yn awr ar y sefyllfa sy’n ymwneud â ffioedd asiantaethau gosod tai? Diolch.

Hoffwn alw yn awr ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gymunedau a Phlant, Carl Sargeant.

Diolch, Dirprwy Lywydd, ac rwy’n diolch ac yn croesawu’r ddadl hon heddiw gan y Blaid Geidwadol. Mae argaeledd tai cynaliadwy yn flaenoriaeth allweddol i’r Llywodraeth hon, ac mae Llywodraeth y DU hyd yn oed i’w gweld yn agor ei llygaid i bwysigrwydd y mater hwn bellach, a barnu wrth eu Papur Gwyn diweddar. Rydym yn croesawu eu troedigaeth yn hwyr yn y dydd. Yn wir, roedd Dawn Bowden yn gywir ynglŷn â lansio’r Papur Gwyn a’r targedau yn hwnnw, dim ond er mwyn i’r targedau hynny gael eu gollwg gan Theresa May a’i thîm ychydig wythnosau yn ddiweddarach.

Rydym yn cydnabod yr heriau sy’n bodoli yn y sector tai yng Nghymru, Llywydd, yn seiliedig ar y prif amcanestyniad o angen yn adroddiad Holmans. Mae Cymru, gyda 5,300 o dai y flwyddyn wedi’u cwblhau ar y farchnad agored dros y ddwy flynedd ddiwethaf, wedi cyrraedd y nifer a nodwyd yn y sector hwnnw, a byddwn yn gweithio i’w godi ymhellach eto.

Gwrandewais yn astud iawn ar gyfraniad David Melding, ac unwaith eto cyflwynodd ei ddadl yn huawdl iawn, ond mae’n byw yn ei swigen dai ei hun, mae’n ymddangos, gyda’r rhifau y mae’n dewis eu cyflwyno i’r Siambr hon. Yn wir, byddai Donald Trump yn falch o’r rhifau newyddion ffug y mae’r Aelod yn eu defnyddio. Gadewch i mi rannu’r sefyllfa dai go iawn gyda’r Aelodau yn y Siambr, yn enwedig o dan y weinyddiaeth Geidwadol. Mae adeiladu tai o dan y Torïaid wedi gostwng i’w lefel isaf mewn cyfnod o heddwch ers y 1920au. Rwy’n gwybod nad ydynt yn hoffi siarad am yr 1980au neu’r 1970au, ond gadewch i ni roi rhai rhifau yma. Mae dadansoddiad o adeiladu tai sy’n mynd yn ôl dros ganrif yn dangos mai o dan y Llywodraethau Ceidwadol diweddar, o dan Cameron a May, y gwelwyd y lefel gyfartalog isaf o adeiladu tai ers Stanley Baldwin—eich ffrindiau chi unwaith eto—yn Stryd Downing ym 1923. Ystadegau swyddogol; nid fy rhai i—daeth hyn o Lyfrgell Tŷ’r Cyffredin.

Adeiladwyd 127,000 o gartrefi y flwyddyn ar gyfartaledd yng Nghymru a Lloegr ers i’r Torïaid ddod i rym yn 2010. [Torri ar draws.] Maent i gyd yn brygawthan; nid ydynt yn ei hoffi. Y ffeithiau yw’r ffeithiau. Dyma’r lefel isaf a gyflawnwyd gan unrhyw Lywodraeth ers 1923. Cafodd Llywodraeth y DU wared ar y targed ar gyfer y Bil tai o dan y polisi blaenllaw—

David Melding a gododd—

Rwy’n fwy na pharod i ildio i’r Aelod.

Diolch i’r Gweinidog am gofnodi nad ydym yn adeiladu digon o dai yn y Deyrnas Unedig. Mae’n iawn i ddweud hynny, a wyddoch chi, rwyf wedi clywed ei fyfyrdodau ar Lywodraethau Ceidwadol y gorffennol. Ym maniffesto presennol y Ceidwadwyr, mae yna ymrwymiad i adeiladu 1.5 miliwn o gartrefi rhwng yn awr a 2022. Byddai hynny’n golygu 75,000 yn fwy o gartrefi yng Nghymru yn yr un cyfnod. Byddwch yn adeiladu llai na hanner hynny. A ydych yn credu bod eich ymateb yn ddigonol?

Pam y byddem yn dechrau eich credu yn awr a ninnau wedi gweld Theresa May yn troi ar ei pholisïau flwyddyn ar ôl blwyddyn? Y ffeithiau yw eich bod, ers 1923, yn is yn y tymor llywodraeth hwn nag unrhyw Lywodraeth arall, Llafur neu Geidwadol. Nid oes gennych goes i sefyll arni.

Rwy’n cydnabod bod angen gwneud rhagor, Llywydd, i ateb yr angen am dai cymdeithasol, ac rwy’n ymroddedig i wneud popeth a allwn i gyflawni hyn. Ni all ymyriadau Llywodraeth Cymru ar eu pen eu hunain fod yn gyfrifol am gyflenwi pob cartref yng Nghymru, ychwaith, ond rydym yn buddsoddi’r lefelau uchaf erioed o gyllid yn ystod y tymor llywodraeth hwn—£1.3 biliwn i gefnogi’r sector tai ar draws y mathau o ddeiliadaeth. Rwy’n falch o’r hanes o gefnogi tai cymdeithasol a thai’r farchnad agored. Yn ystod tymor diwethaf y llywodraeth, gosodasom darged o 10,000 o gartrefi fforddiadwy, a llwyddasom i ddarparu 11,500. Rwy’n credu, Andrew, yn eich cyfraniad, eich bod wedi methu cydnabod ein bod wedi rhagori ar y targedau a osodwyd gennym yn ystod tymor diwethaf y llywodraeth. Ac yn y tymor llywodraeth hwn, rydym wedi gosod targed i gyflenwi 20,000 o gartrefi fforddiadwy, gan gynnwys 6,000 drwy Cymorth i Brynu. Mae cynnwys Cymorth i Brynu yn adlewyrchu llwyddiant y cynllun a phwysigrwydd helpu’r rhai sydd, fel y mae sawl un wedi’i ddweud, yn dymuno bod yn berchen ar dai, yn ogystal â’r rhai sydd angen tai cymdeithasol.

Ymhlith y rhai sy’n dymuno bod yn berchen ar dai, rydym yn gwybod bod yna bobl sy’n dyheu am fod yn berchen ar eu cartref eu hunain ond sy’n methu cynilo’r blaendal tra’u bod, yn aml, yn talu cyfraddau uchel yn y sector preifat. Ac mae swyddogion yn y broses o ddatblygu cynllun rhentu i brynu—dyna pam na fydd yr Aelod yn gallu dod o hyd i unrhyw beth ar-lein, gan nad ydym wedi lansio’r cynllun eto, ond byddwn yn gwneud hynny dros y misoedd nesaf—a fydd yn helpu pobl i ddod yn berchen ar dai heb unrhyw flaendal, cyn belled â’u bod yn gallu fforddio rhent y farchnad.

Rydym yn dibynnu ar ein partneriaid mewn awdurdodau lleol, cymdeithasau tai a’r sector preifat i adeiladu’r cartrefi sydd eu hangen arnom yng Nghymru, ac mae angen i ni i gyd wrando, a gweithredu, ar rai o’r problemau y maent yn eu hwynebu wrth geisio adeiladu mwy o gartrefi. Mae’n rhaid i’r Llywodraeth, Aelodau’r Cynulliad, cynghorwyr lleol ac adeiladwyr tai fod yn barod i weithio gyda’i gilydd i fynd i’r afael â’r rhwystrau i adeiladu tai. Roedd gennyf ddiddordeb arbennig yng nghyfraniadau’r Aelodau Ceidwadol. Hynny yw, mae hanner y miliwnyddion yn y rhes flaen, Llywydd, wedi ysgrifennu ataf yn cwyno am ddatblygiadau tai yn y gorffennol. Felly, un funud maent eisiau tai, a’r funud nesaf nid ydynt eisiau tai. Felly, nid wyf yn gwybod beth yn union y maent ei eisiau. [Torri ar draws.] Rwy’n fwy na pharod i dderbyn ymyriad os oes gennyf amser.

Pwy ar y ddaear yw’r miliwnyddion, felly?

Iawn, tynnaf y sylw hwnnw’n ôl. Mae hanner y miliwnyddion nad ydynt yn y rhes flaen wedi ysgrifennu ataf mewn perthynas â pheidio â darparu cartrefi newydd.

Llywydd, rwy’n awyddus iawn i weld adeiladwyr tai bach a chanolig yn mynd i mewn ac yn dychwelyd i’r sector adeiladu tai. Ac mae nifer y cartrefi newydd sy’n cael eu hadeiladu yn y DU gan fusnesau bach a chanolig wedi gostwng o tua dwy ran o dair yn yr 1980au hwyr i fwy na chwarter. Nawr, rwy’n bwriadu gwneud cyhoeddiad pellach yn y dyfodol agos ar sut y gallwn gryfhau ein cefnogaeth i fusnesau bach a chanolig.

Llywydd, soniais yn gynharach fy mod am weld newid sylweddol yn y modd y mae tai yn cael eu cyflenwi. Credaf fod yna gyfle i fabwysiadu dull newydd o gynllunio a chyflenwi. Dyna pam y lansiais y rhaglen tai arloesol gwerth £20 miliwn, yn benodol i gefnogi dulliau amgen a newydd o adeiladu tai, a fydd yn helpu anghenion yr heriau y mae Jenny Rathbone wedi’u dwyn i fy sylw ar sawl achlysur. Mae dulliau amgen, modern o adeiladu yn rhoi cyfle i ni ddod â phobl â set sgiliau wahanol i’r diwydiant tai, a gall dull newydd o gynllunio a chyflenwi helpu i ehangu’r gweithlu llafur a all gyfrannu at adeiladu cartrefi.

A wnaiff y Gweinidog dderbyn ymyriad?

Gwnaf, wrth gwrs.

A wnewch chi egluro pam fod adeiladwyr tai yn y wlad hon mor amharod at ei gilydd i adeiladu tai ffrâm bren er eu bod yn gyffredin yn yr Unol Daleithiau, Canada a’r Gwledydd Llychlyn? Pam hynny? Ai’r arianwyr, neu’r adeiladwyr tai sy’n rhy geidwadol a dim ond eisiau adeiladu’r tai llai na digonol y maent yn eu hadeiladu ar hyn o bryd?

Rwy’n credu bod yna rywfaint o’r ddau rhwng adeiladwyr cartrefi a datblygwyr a’r cyhoedd yn gyffredinol. Mae’n ymwneud â derbyn bod yna gyfle i godi tai drwy ddefnyddio dulliau eraill o adeiladu. Dyna ble y bydd y gronfa arloesi—. Rwyf wedi dechrau honno, a byddaf yn gwneud cyhoeddiadau ynglŷn â chyfleoedd newydd yn fuan iawn. Rwy’n siŵr y bydd yr Aelod yn falch iawn o glywed rhai o’r argymhellion a gyflwynir. Byddaf yn gwneud hynny, fel y dywedais, yn ystod yr wythnosau nesaf, gan gynnwys materion yn ymwneud â chanllawiau a chyllid i ysgogi dewisiadau gwell na chysgu ar y stryd.

Llywydd, ni allwch adeiladu cartrefi heb dir, ac mae’r Aelodau wedi crybwyll y mater hwnnw yn y Siambr heddiw. Byddwn yn parhau—ac rwyf eisoes wedi cael trafodaethau gyda Ken Skates a Lesley Griffiths ynglŷn â sut y gallwn gynyddu argaeledd tir sy’n eiddo cyhoeddus i gefnogi adeiladu tai. Rydym yn y broses o ddeddfu i roi diwedd ar yr hawl i brynu a’r hawl i gaffael. Yn wahanol i Lywodraeth y DU, credwn mai hon yw’r unig ffordd o ddiogelu’r stoc dai cymdeithasol rhag lleihau ymhellach, a rhoi hyder i gynghorau a chymdeithasau tai adeiladu cartrefi newydd, gan mai tai cymdeithasol, i lawer o bobl, yw eu hunig obaith am gartref, ac rydym yn benderfynol o sicrhau ei fod yn parhau a bod mwy ohonynt ar gael.

Mae gennym hanes cryf o ddod â chartrefi gwag yn ôl ar y farchnad—dros 7,500 yn ystod tymor diwethaf y llywodraeth. Mae gan awdurdodau lleol ystod o bwerau ar gael iddynt i gyflymu hyn. Llywydd, mae llawer mwy i’w wneud o hyd, fel y dywedais, er ein bod yn gwneud cynnydd go iawn. Mae ystadegau a ryddhawyd heddiw yn dangos bod nifer yr anheddau newydd a ddechreuwyd yn ystod 2016-17 wedi cynyddu 2 y cant o gymharu â blynyddoedd blaenorol, a hwn yw’r ffigur blynyddol uchaf ond un a gofnodwyd ers 2007-8.

Gan weithio gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Amgylchedd a Materion Gwledig, rwy’n awyddus i ddefnyddio’r system gynllunio i gynyddu nifer y tai a gaiff eu hadeiladu. Gwrandewais ar gyfraniad Hefin ac rwy’n gwybod ei fod wedi gwneud sylwadau cryf ynglŷn â phrosesau’r cynllun datblygu lleol. Rwy’n credu bod gennym gyfleoedd gyda’r cynlluniau datblygu rhanbarthol y cyfeiriodd Andrew Davies atynt yn Neddf Cynllunio (Cymru) 2015. Yn anffodus, unwaith eto, roedd honno’n ddeddfwriaeth flaengar iawn ac fe ddewisoch bleidleisio yn ei herbyn. Felly, un funud rydych ei eisiau a’r funud nesaf nid ydych ei eisiau. Ni allaf ddeall eich safbwynt. Rwy’n cydnabod pwysigrwydd seilwaith mewn gwasanaethau cyhoeddus, ond mae pobl yn dal i fod angen cartrefi ac ni allant aros hyd nes y daw mesurau caledi i ben. Felly, ni allaf gefnogi gwelliant 4. Fodd bynnag, gallaf eich sicrhau y byddaf yn gweithio i alinio prosiectau seilwaith strategol megis y metro, fel y nododd yr Aelod, â’n rhaglen adeiladu tai.

Nid yw’n syndod na allaf gefnogi cynnig y Ceidwadwyr. Yn wahanol i welliant y Llywodraeth, mae’n methu nodi rhaglen gynhwysfawr o gamau gweithredu ymarferol i ddiwallu’r amrywiaeth eang o anghenion tai yng Nghymru. Gallwn ddadlau am oriau ynglŷn â’r union fanylion. Dywedodd David Melding y dylem nodi ein safbwynt; wel, mae’r Llywodraeth hon yn bwrw ymlaen â’r gwaith ochr yn ochr â’n partneriaid yn y sector cyhoeddus a’r sector preifat, yn hytrach na defnyddio’r dadleuon academaidd y mae’r Aelod yn eu defnyddio—chwarae’r gêm o weld bai yng Nghymru tra’n bod ni’n ateb anghenion tai yma yng Nghymru. Diolch.

Galwaf yn awr ar Mark Isherwood i ymateb i’r ddadl.

Diolch i’r holl gyfranwyr.

Ym 1999, pan ddaeth y Blaid Lafur i rym am y tro cyntaf, nid oedd unrhyw argyfwng cyflenwad tai yng Nghymru, ond torasant y cyllidebau tai ac yn eu tri thymor cyntaf aethant ati i dorri 71 y cant o’r cyflenwad o dai fforddiadwy newydd. Dyna pam fod gennym argyfwng cyflenwad tai. Fel y dywedodd David Melding, ers cenhedlaeth mae Llywodraethau olynol yng Nghymru wedi methu mynd i’r afael â’r argyfwng tai yng Nghymru, gan fynd ar drywydd rhithiau yn hytrach na mynd i’r afael ag anghenion tai. Yn ystod yr ail Gynulliad daeth y sector tai at ei gilydd i ddechrau rhybuddio Llywodraeth Cymru y byddai yna argyfwng tai pe na baent yn gwrando. Yr hyn a wnaeth Llywodraeth Cymru pan gyflwynais gynigion i gefnogi llais y sector ar hynny oedd cynnig gwelliannau a oedd yn cael gwared ar y geiriau ‘argyfwng tai’ yn hytrach na mynd i’r afael â rhybuddion y sector.

Fel y dywedodd David, erbyn 2031, oni bai bod Llywodraeth Cymru yn newid ei ffordd, bydd yna ddiffyg o 66,000 o gartrefi yng Nghymru. Fel y dywedodd, mae angen uchelgais arnom oherwydd mae tai yn angen sylfaenol—rydym angen cartrefi i bawb. Cyfeiriodd at dir, ac fel y mae Cartrefi Cymunedol Cymru wedi’i ddweud, ‘Pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i gynyddu’r cyflenwad o dir cyhoeddus ar gyfer tai am bris sy’n adlewyrchu’r gwerth cymdeithasol y byddant yn ei gynnig i bobl Cymru?’ Derbyniais hwnnw y bore yma. Nid hanes yw hyn: dyna’r sefyllfa ar hyn o bryd.

Pwysleisiodd Dai Lloyd yr angen i ganolbwyntio ar safonau tai a gwneud tai yn fwy fforddiadwy. Hefin David: yr angen i fuddsoddi mewn ardaloedd sy’n wan o ran tai a chysylltu hyn â chyfleoedd cyflogaeth; Suzy Davies: nid proses y cynllun datblygu lleol oedd yr ateb ac mae angen i ni ddefnyddio tai i ysgogi adfywio cymunedol cynaliadwy. Siaradodd Dawn Bowden am Loegr yn canolbwyntio ar dai llai fforddiadwy, fod y Torïaid yn Lloegr yn canolbwyntio ar dai llai fforddiadwy. Wel, yr hyn y mae Lloegr yn ei wneud yw canolbwyntio’n bennaf ar rent canolradd, sydd hefyd yn cael ei gynnwys yn nharged 20,000 Llywodraeth Cymru. Felly, os yw un yn anghywir, mae’r ddau’n anghywir. Mae hynny’n ymddangos ychydig yn rhyfedd. Cyfeiriodd at—gan gyferbynnu â Lloegr unwaith eto—. Ers 2010, mae mwy na dwywaith cymaint o dai cyngor wedi cael eu hadeiladu yn Lloegr nag yn y 13 blynedd gyda’i gilydd o dan y Llywodraeth Lafur flaenorol, pan oedd rhestri aros Lloegr bron â dyblu yn sgil gostyngiad o 421,000 yn nifer y tai cymdeithasol i’w rhentu yn Lloegr. Dyna’r realiti. Dywedodd Andrew R.T. Davies nad oes gennym ddigon o gartrefi, a dyna ddiwedd arni. Mae angen i ni wynebu’r her sydd hefyd yn sbarduno’r agenda hyfforddi a’r agenda economaidd ehangach. Gareth Bennett: prisiau tai yn drech na chyflogau. Wrth gwrs eu bod; dyna symptom o’r argyfwng cyflenwad tai.

Dangosodd Ysgrifennydd y Cabinet ei fod yn byw yn ei swigen dai ei hun. Wrth gwrs, mae ganddo hanes. Mae wedi bod yn Weinidog tai o’r blaen, ac felly, mae’n rhannu cyfrifoldeb am yr argyfwng y mae pobl Cymru yn ei wynebu yn y maes hwn. Dywedodd fod lefel adeiladu tai yn Lloegr wedi gostwng o dan y Torïaid i’r lefel isaf ers y 1990au. Wel, mewn gwirionedd roedd adolygiad tai y DU ar gyfer 2012 yn dweud mai Llywodraeth Cymru ei hun a roddodd flaenoriaeth is i dai yn ei chyllidebau cyffredinol. Yn 2013, Cymru oedd yr unig ran o’r DU i weld gostyngiad yn nifer y cartrefi newydd a gofrestrwyd. Yn 2015, Cymru oedd yr unig wlad yn y DU i leihau nifer y cartrefi newydd a gofrestrwyd. Hyd yn oed y llynedd, Cymru oedd yr unig wlad yn y DU i weld nifer y cartrefi newydd a gwblhawyd yn mynd tuag at yn ôl. Dyna’r realiti.

Yn ogystal ag adroddiad Holman y cyfeiriodd David Melding ato, cawsom ddau adroddiad yn 2015 gan y diwydiant adeiladu tai. Cawsom adroddiad y Sefydliad Tai Siartredig ar gyfer 2015, cawsom adroddiad Sefydliad Bevan ar gyfer 2015, adroddiad gan Ffederasiwn y Meistr Adeiladwyr, a phob un yn dweud bod arnom angen rhwng 12,000 a 15,000 o dai y flwyddyn, gan gynnwys 5,000 o gartrefi cymdeithasol, galwad a anwybyddwyd gan y Llywodraeth hon yng Nghymru yr honnir ei bod yn ofalgar ac yn gymdeithasol gyfiawn. Yn lle hynny, mae gennym eu targed sinigaidd o 20,000 sy’n ddim ond 4,000 o gartrefi fforddiadwy dros dymor llawn y Cynulliad ac mae’r nifer honno wedi’i chwyddo drwy ychwanegu rhent canolradd a pherchnogaeth ar dai cost isel at eu targedau. Mae datblygwyr tai hefyd wedi rhybuddio dro ar ôl tro ers blynyddoedd lawer y bydd cost gronnus deddfwriaeth a rheoliadau gwrth-dai Llafur yn cyfyngu ar fuddsoddi mewn tai yng Nghymru. Wel, mae’r ffigurau’n siarad drostynt eu hunain yn hynny o beth.

Felly, fe orffennaf drwy ddweud yn syml, fel y mae’r dystiolaeth yn dangos, y tu ôl i’r rhethreg, mae’n bosibl mai brad Llafur ym maes tai yng Nghymru dros y 17, 18 mlynedd diwethaf yw’r anghyfiawnder cymdeithasol mwyaf a achoswyd i bobl Cymru ers iddynt ddod i rym yn 1999. Mae’n hen bryd iddynt roi’r gorau i ysgwyd eu pennau, rhoi’r gorau i wadu’r gwir, rhoi’r gorau i daflu’r baich—ac roeddent yn gwneud hynny ymhell cyn y wasgfa gredyd, ymhell cyn newid Llywodraeth yn 2010—a dechrau cyfaddef eu bod yn anghywir ac efallai, yn hwyr yn y dydd, yn ceisio gwneud rhywbeth am y peth.

Y cynnig yw derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y pleidleisio o dan yr eitem hon tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.