– Senedd Cymru am 2:52 pm ar 15 Mai 2018.
Yr eitem nesaf, felly, yw'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar Fesur yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael). Rydw i'n galw ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i wneud y cynnig—Mark Drakeford.
Cynnig NDM6722 Carwyn Jones
Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 29.6, yn cytuno y dylai Senedd y DU barhau i ystyried darpariaethau Bil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) i’r graddau y maent yn dod o fewn cymhwysedd deddfwriaethol Cynulliad Cenedlaethol Cymru neu’n addasu’r cymhwysedd hwnnw.
Diolch yn fawr, Llywydd. Rwy'n cynnig y cynnig, sy'n cynnig y dylai'r Cynulliad roi ei gydsyniad i'r Bil seneddol wneud darpariaeth newydd ar faterion o fewn ac ynglŷn â chymhwysedd deddfwriaethol datganoledig y Cynulliad. Nid oes, wrth gwrs, unrhyw beth anarferol am hynny. Gofynnwyd i'r Cynulliad wneud hynny dros 100 o weithiau. Treuliwyd llawer o wythnosau a misoedd hir yn negodi canlyniad newydd i gymal 11 o'r Bil ymadael gwreiddiol. Rwy'n gwybod, fodd bynnag, fod agweddau eraill ar y Bil sy'n peri pryder i'r Aelodau, a soniaf yn fyr am yr agweddau hynny yn gyntaf.
Mae llawer o'r elfennau mwy annerbyniol yn y Bil gwreiddiol—hepgor y siarter hawliau sylfaenol, gormod o bwerau Harri'r VIII a darpariaethau annigonol i'r Senedd allu craffu ar y pwerau hyn, y risg i'r amgylchedd, y farchnad lafur a hawliau defnyddwyr—bellach wedi eu haddasu yn Nhŷ'r Arglwyddi a bydd fy mhlaid yn amddiffyn pob un o'r newidiadau hynny pan fydd y Bil yn dychwelyd i Dŷ'r Cyffredin.
Yn uniongyrchol ym maes datganoli, roedd y Bil hefyd wedi ei ddiwygio yn Nhŷ'r Arglwyddi i gyfyngu ar y defnydd o bwerau cymal 7, fel na ellir bellach eu defnyddio i ddiwygio Deddf Llywodraeth Cymru, ac fe ddiwygiwyd y Bil ymhellach i ddileu cyfyngiadau arfaethedig ar Weinidogion datganoledig o ran cadw cyfraith uniongyrchol yr UE o fewn cymhwysedd datganoledig. Ond o safbwynt darparu cydsyniad deddfwriaethol, cymal 11 oedd wrth wraidd ein gwrthwynebiad i'r Bil pan gyhoeddwyd ef yn gyntaf, a'r gwelliannau i'r cymal hwnnw a'r cytundeb rhynglywodraethol cysylltiedig sydd wrth wraidd ein hystyriaeth heddiw.
Caniatewch imi fod yn glir, Llywydd, fod y Bil y gofynnir i'r Cynulliad Cenedlaethol roi cydsyniad iddo heddiw yn darparu bod pob un o'r 64 maes cyfrifoldeb sydd ar hyn o bryd yn cael eu harfer drwy'r Undeb Ewropeaidd yn parhau yma yng Nghymru. Fel y dywed adroddiad y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol ynglŷn â'r ail femorandwm cydsyniad deddfwriaethol a gyhoeddwyd,
'y sefyllfa ddiofyn yw na chyffyrddir â chymhwysedd y Cynulliad.'
Ar y diwrnod y daw'r Bil yn Ddeddf Seneddol, dyna fydd y sefyllfa; bydd pob un o'r 64 maes hwnnw yn y fan yma. Dyna beth y gofynnir ichi bleidleisio o'i blaid heddiw. Ar ôl hynny, mae'r Bil yn darparu, drwy reoliadau, a fydd, o ganlyniad i'r cytundeb rhynglywodraethol, yn ddarostyngedig i gydsyniad y Cynulliad hwn, bydd rhai agweddau o rai meysydd yn parhau i weithredu o dan reolau presennol yr Undeb Ewropeaidd—i beidio â newid y rheolau ond i sicrhau eu bod yn parhau fel y maen nhw heddiw, ac i barhau hyd nes gellir cytuno ar reolau newydd. Bob tro y digwydd hynny, Llywydd, ac y gwneir cynnig y dylai rheolau presennol yr Undeb Ewropeaidd barhau i fod ar waith, bydd hynny yn ddibynnol ar gydsyniad Cynulliad Cenedlaethol Cymru. Byddai hynny'n golygu, ar 24 achlysur unigol gwahanol, y gellid gofyn i'r Cynulliad hwn a yw'n barod i gydsynio i ymestyn dros dro y rheolau yr ydym ni ar hyn o bryd yn gweithredu o danynt. Does dim rhyfedd i Brif Weinidog yr Alban grynhoi hyn yn ei llythyr at Brif Weinidog y DU yn y modd hwn. Roedd yn cyfeirio at y gwaith a wnaed yn y Cyd-bwyllgor Gweinidogion gan David Lidington, Michael Russell ar ran yr Alban, a minnau ar ran Cymru. Dywed Nicola Sturgeon,
Rydym wedi gwneud cynnydd sylweddol wrth gytuno ar y meysydd lle mae cymhwysedd datganoledig yn dylanwadu ar gyfraith yr UE lle gallai fframweithiau cyffredin fod yn angenrheidiol ac yn cytuno ar hynny wrth inni weithio drwy fanylion y fframweithiau hynny, ac y dylid cynnal rheolau presennol yr UE— rheolau presennol, Llywydd— am gyfnod dros dro ar ôl ymadael.
Mewn geiriau eraill, does dim yn newid. Fel y dywed Prif Weinidog yr Alban, beth rydym ni'n cytuno yw bod rheolau cyfredol yn parhau hyd nes y bydd pob un ohonom ni'n cytuno y gellir eu disodli â rhywbeth gwell.
Llywydd, yn y cytundeb yr ydym ni wedi dod iddo, bydd y pwerau gwneud rheoliadau a gaiff eu defnyddio i roi'r trefniadau dros dro newydd hyn ar waith yn amodol ar gonfensiwn Sewel fel bod y cytundeb yn golygu na all y Senedd gymeradwyo rheoliadau oni bai bod y deddfwrfeydd a'r gweinyddiaethau datganoledig wedi rhoi eu caniatâd. Nawr, yn gwbl unol â chonfensiynau presennol, pe byddai Gweinidogion y DU yn ceisio gweithredu'r rheoliadau os bydd deddfwrfa yn gwrthod caniatâd, yna mae'r cytundeb hwn yn sicrhau bod amddiffynfeydd newydd sbon ar gyfer datganoli—amddiffynfeydd sydd erioed wedi bodoli cyn hyn. Oherwydd, pe byddai Gweinidogion y DU yn penderfynu eu bod yn meddwl yr hoffent weithredu yn y modd hwnnw—a chofiwch, nid lle Gweinidogion y DU yw penderfynu a allan nhw weithredu yn y ffordd honno ai peidio—yna mae'r cytundeb yn sicrhau'r sefyllfa y gofynnir i'r ddau Dŷ Seneddol ar wahân a ddylid gwneud y rheoliad, a bydd angen pleidlais gadarnhaol yn Nhŷ'r Cyffredin a Thŷ'r Arglwyddi ill dau—Tŷ'r Arglwyddi, lle nad oes mwyafrif gan y Llywodraeth, lle mae hi wedi cael ei threchu 14 gwaith ar ei Bil ymadael ei hun. Gofynnir i Dŷ'r Arglwyddi benderfynu a ddylai'r Llywodraeth fynd yn ei blaen ai peidio. Pan fydd yn gwneud y penderfyniad ynglŷn â gweithredu neu beidio, bydd yn gwneud y penderfyniad hwnnw am y tro cyntaf erioed ar sail gwybodaeth ddiduedd. Bydd ganddo farn Llywodraeth y DU ei hun, ond bydd ganddo hefyd, am y tro cyntaf, wybodaeth a ddarperir yn annibynnol gan y gweinyddiaethau datganoledig.
Roeddwn yn dilyn hynny yn agos, ond efallai y gall ef fy helpu i yma, oherwydd bod pawb arall, mae'n ymddangos—fel y clywsom ni gan arweinydd Plaid Cymru yn gynharach—yn eich plaid eich hun, Plaid Lafur yr Alban, ac arweinydd Plaid Lafur y DU, yn credu bod y darpariaethau hynny yr ydych chi newydd eu hamlinellu yn sarhad ar ddemocratiaeth ac yn sarhad ar egwyddorion datganoli democrataidd. Pam ydych chi'n gywir a nhw'n anghywir?
Beth yw hi ynglŷn â datganoli, Llywydd, nad yw Plaid Cymru yn ei ddeall? [Torri ar draws.] Ble maen nhw wedi bod? [Torri ar draws.] Ble maen nhw wedi bod wedi dros yr 20 mlynedd diwethaf? Mae gwleidyddion yr Alban yn gwneud penderfyniadau yn seiliedig ar yr hyn y mae'n nhw'n credu sy'n iawn ar gyfer yr Alban. Mae'r Cynulliad hwn yn gwneud penderfyniadau ar yr hyn yr ydym ni'n credu sy'n iawn i Gymru. Beth yw hi ynglŷn â'r gosodiad syml hwnnw y mae Plaid Cymru yn ei chael hi mor anodd deall?
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yr olaf un, Llywydd.
Er bod y setliad datganoli efallai yn wahanol i'r Alban ag ydyw ar gyfer Cymru, er efallai bod cwestiynau gwahanol o ran beth i'w wneud â phwerau gwahanol yn yr Alban ac yng Nghymru, yr un yw'r egwyddor, a'r egwyddor yma yw, o ran yr Alban, mae pobl allweddol yn eich plaid, gan gynnwys arweinydd eich plaid, yn credu bod hyn yn sarhad ar ddemocratiaeth, ond yng Nghymru am ryw reswm nid yw. Yr un peth ydyw yn union o ran yr egwyddor.
Mae hynny'n ddiffyg dealltwriaeth llwyr, Llywydd. Lle pobl yn yr Alban yw rhoi sylwadau ar yr hyn sy'n digwydd yn yr Alban, a'u lle nhw yw rhoi sylwadau ynglŷn â beth sy'n iawn iddyn nhw yn eu hamgylchiadau. Yr Alban—lle, gadewch i ni beidio ag anghofio, y pleidleisiodd mwyafrif y boblogaeth leol i aros yn yr Undeb Ewropeaidd. Yma yng Nghymru, mae ystyriaethau gwahanol, pwerau gwahanol, trefniadau gwahanol yn berthnasol. Rydym ni'n trafod beth sy'n iawn i Gymru, ac mae'r cytundeb a gyflwynwn yn un yr ydym ni'n gwybod sy'n iawn ar gyfer datganoli ac yn iawn ar gyfer ein cenedl hefyd.
A chaniatewch i mi egluro hefyd, Llywydd, os caf i, unwaith ac am byth, beth mae 'cydsyniad' yn ei olygu yn y cyd-destun hwn. Mae cydsyniad yn golygu bod y Cynulliad wedi pleidleisio yn gadarnhaol o blaid cyflwyno'r rheoliadau drafft gerbron y Senedd. Dyna ystyr cydsyniad, a dim byd arall.
Yn drydedd elfen o amddiffyniad, Llywydd, mae Llywodraeth y DU wastad wedi honni y byddai'r cyfyngiadau a ragwelwyd yn y Bil gwreiddiol yn rhai dros dro, ond nid oedd dim yn y Bil hwnnw i gadarnhau hynny. Bellach, mae yna gymalau machlud ar wyneb y Bil. Mae rhai wedi dadlau y gellid ymestyn y rhain yn ddi-ben-draw, ond caniatewch imi fod yn glir eto: nid yw'r Bil hwn yn caniatáu i hynny ddigwydd. Yr unig ffordd y gellid ymestyn cymalau machlud fyddai drwy ddeddfwriaeth seneddol newydd, a byddai'r ddeddfwriaeth seneddol newydd honno wrth gwrs yn amodol ar ganiatâd y Cynulliad.
Mewn pedwerydd datblygiad, mae'r cytundeb yn rhoi sicrwydd diamwys na fydd Gweinidogion y DU yn cyflwyno gerbron y Senedd unrhyw ddeddfwriaeth ar gyfer Lloegr sy'n gwneud newidiadau i ddargadw cyfraith yr UE mewn meysydd fframwaith. Fel y dywedodd adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, yn ei adroddiad, ddoe, mae'r gydnabyddiaeth hon o Loegr yn y cytundeb yn gyfansoddiadol nodedig. Mae'n un ffordd yn unig, Llywydd, o sut mae'r cytundeb yn torri tir newydd er mwyn amddiffyn datganoli a sut fydd y Deyrnas Unedig yn gweithredu yn y dyfodol. Mae chwarae teg wedi ei chreu, mae'n berthnasol i'r holl weinyddiaethau, a bellach mae er budd pawb, fel y dywedodd y Prif Weinidog yn gynharach y prynhawn yma, i gytuno ar reolau newydd cyn gynted â phosib o ran yr hyn fydd yn digwydd ar ôl gadael yr UE.
Yn olaf, mae'r cytundeb yn ei gwneud hi'n glir y caiff unrhyw ddeddfwriaeth sylfaenol newydd sy'n sefydlu fframweithiau DU newydd eu negodi, eu negodi gyda phob partner yn dod ynghyd i drafod fel aelodau cydradd, ac y bydd angen cydsyniad deddfwriaethol y Cynulliad ar ganlyniadau negodiadau o'r fath yn unol ag egwyddorion arferol.
Llywydd, hoffwn orffen drwy fynd i'r afael â rhai o'r materion cyfansoddiadol ehangach y mae'r Bil yn eu hamlygu. Nid yw llawer o'r gwrthwynebiadau a'r beirniadaethau yr wyf i wedi eu clywed yn y dyddiau a'r wythnosau diwethaf wedi bod ynghylch y Bil neu'r cytundeb o gwbl. Maen nhw wedi bod ynglŷn â chonfensiwn Sewel ei hun, confensiwn y dywed adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol fod ei rym 'wedi cael ei gynnal a'i atgyfnerthu' o ganlyniad i'r cytundeb hwn.
Rwyf hefyd wedi clywed llawer o feirniadaeth anwybodus o'r fformiwleiddiad 'anarferol' yn y cytundeb, fel petaem ni, drwy gytuno i hynny, rywsut wedi 'bradychu', fel y dywedir wrthym ni, datganoli, yn yr ymadrodd sarhaus hwnnw. Ond mae'r ymrwymiad y bydd hi'n 'anarferol' i ddeddfu heb ganiatâd yn Neddf Llywodraeth Cymru, y rhoddodd y Cynulliad hwn ei gydsyniad iddo, ac yna mae yn Neddf Yr Alban hefyd. Ydym ni wedi cyrraedd sefyllfa lle mae angen inni symud y tu hwnt i Sewel a'r fformiwla 'anarferol'? Wel, rwy'n cytuno â'r casgliad y daeth yr Athro Michael Keating, Prifysgol Aberdeen, iddo yn ddiweddar, pan ddywedodd fod confensiwn Sewel wedi gweithio'n dda ers bron i 20 ugain mlynedd, ond ni chafodd ei gynllunio i ysgwyddo'r baich y mae Brexit bellach yn ei osod arno. Dyna pam, yn 'Brexit a Datganoli', y dadleuodd Llywodraeth Cymru dros greu cyngor newydd o Weinidogion ar gyfer y DU, a fyddai'n gallu gwneud penderfyniadau terfynol gyda chefnogaeth dulliau datrys anghydfod ac ysgrifenyddiaeth annibynnol, ac a fyddai'n gweithredu llawer mwy yn llygad y cyhoedd.
Llywydd, ni roddwyd y farwol o bell ffordd i'n huchelgeisiau ar gyfer datganoli gan y cytundeb y daethpwyd iddo, ond ein nod o'r cychwyn oedd cael Bil ymadael sy'n rhoi sefydlogrwydd a sicrwydd i fusnesau a dinasyddion ynglŷn â'r hawliau, y rhwymedigaethau a'r cyfrifoldebau a fydd yn bodoli ar yr adeg y byddwn yn gadael yr Undeb Ewropeaidd. Rydym ni wedi amddiffyn ac atgyfnerthu ein setliad datganoli. Rydym ni wedi darparu ar gyfer gweithredu llwyddiannus y Deyrnas Unedig ar ôl Brexit. Rydym ni wedi cyflawni bargen dda ar gyfer y Cynulliad a bargen dda i Gymru. Rwy'n falch o ofyn i'r Cynulliad roi ei gydsyniad i'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn y prynhawn yma.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol, David Rees.
Diolch, Llywydd. Mae'r Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol wedi bod yn ystyried y camau deddfwriaethol angenrheidiol ar gyfer Brexit ers tymor yr hydref 2016 ac wedi ystyried Bil yr Undeb Ewropeaidd (Ymadael) yn fanwl. Ddoe, gwnaethom ni gyhoeddi ein trydydd adroddiad ar y Bil, wrth baratoi ar gyfer y ddadl heddiw. Gobeithiaf fod Aelodau wedi cael cyfle i edrych arno. Mewn cyhoeddiad cynharach ar y Bil, bydd yr Aelodau'n cofio y gwnaethom ni osod chwe amcan yr oeddem ni'n credu bod angen eu bodloni er mwyn diogelu ein setliad datganoli a hawliau'r Cynulliad. Ac fe wnaf i atgoffa Aelodau o beth oedden nhw: dileu cyfyngiad cymal 11 ar y setliad datganoli; sicrhau bod Gweinidogion Cymru a'r Cynulliad yn gyfrifol am gywiro pob agwedd o gyfraith sy'n deillio o'r UE mewn meysydd cymhwysedd datganoledig; sicrhau bod pwerau sydd ar gael i Weinidogion Cymru o dan y Bil yn gyfyngedig iawn ac yn llawer llymach na'r rhai a nodir ar hyn o bryd yn y Bil; atal Gweinidogion y DU a Chymru rhag diwygio agweddau ar gyfraith sy'n deillio o'r UE sy'n effeithio ar Gymru, oni bai eu bod wedi eu cadw yn ôl; atal Gweinidogion y DU rhag diwygio Deddf Llywodraeth Cymru drwy ddefnyddio pwerau dirprwyedig; ac, yn olaf, i sicrhau bod y Cynulliad yn gallu gwneud ei drefniadau craffu ei hun.
Yn sgil cytundeb rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU ynglŷn â chymal 11 o'r Bil, fel y'i rhifwyd pan gafodd ei gyflwyno i Dŷ'r Arglwyddi, a'r gwelliannau cysylltiedig i'r Bil a wnaed yn Nhŷ'r Arglwyddi, rydym ni wedi pwyso a mesur y cynnydd a wnaed o ran pob un o'r chwe amcan. Mae'n deg i ddweud, mewn rhai meysydd, fod cynnydd sylweddol wedi'i wneud. Mae hi yr un mor deg dweud nad yw ein hamcanion ni wedi'u bodloni yn llawn ym mhob maes. Ond a gaf i hefyd atgoffa'r tŷ y bu gennym ni amcanion a aeth ymhellach na barn wreiddiol Llywodraeth Cymru?
Mae amcan 1 yn greiddiol i gynnig heddiw, a oedd i gael gwared ar gyfyngiad cymal 11 ar y setliad datganoli. Mae cynnydd sylweddol wedi'i wneud o ran cyflawni'r amcan hwn wrth edrych yn ôl ar y man cychwyn oedd yn ein hwynebu pan gyflwynwyd y Bil. Mae Llywodraeth y DU bellach yn derbyn na all osod cyfyngiad cyffredinol ar gymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad mewn meysydd lle mae fframweithiau polisi Ewropeaidd yn bodoli ar hyn o bryd, ac mae dull ar gyfer sicrhau y gall y Cynulliad ystyried a ddylai roi cydsyniad i unrhyw gyfyngiadau a roddir dros dro ar ei gymhwysedd. Fodd bynnag, golyga sofraniaeth seneddol, mewn amgylchiadau lle mae'r Cynulliad wedi gwrthod ei gydsyniad, y gallai'r Senedd barhau i osod cyfyngiad ar ein cymhwysedd deddfwriaethol. Yn ogystal â hyn, rhoddodd y dull a sefydlwyd gan y gwelliannau diweddar i'r Bil lawer o ddyletswyddau ar Weinidogion Cymru i hwyluso'r Cynulliad i ystyried y cyfyngiadau arfaethedig neu i gyfleu penderfyniadau y Cynulliad. Cawsom farn ynglŷn â beth y gallai'r Cynulliad ei wneud i gryfhau'r agwedd hon ar y dull ac fe wnaf i siarad am hynny ychydig yn ddiweddarach.
Gwnaed cynnydd sylweddol ar yr ail amcan. Y gwaharddiad hwn, yn y Bil fel y'i cyflwynwyd, ar Weinidogion Cymru yn addasu cyfraith yr UE sy'n uniongyrchol berthnasol, sy'n cynnwys llawer o'r gyfraith sy'n ymwneud â'r polisi amaethyddol cyffredin a'r cronfeydd strwythurol, oedd y gwahaniaeth mwyaf rhwng pwerau Gweinidogion y DU a Chymru. Mae hwn wedi'i ddileu, yn amodol ar y dull newydd o ran cyfyngu ar gymal 11.
O ran ein trydydd amcan, daethom i'r casgliad er nad yw hynny wedi ei fodloni yn llawn, rydym ni yn cydnabod bod y pwerau gweinidogol yn fwy cyfyng. Fodd bynnag, maen nhw'n parhau i fod yn eang ac mae'r Bil yn dirprwyo pwerau sylweddol i'r Weithrediaeth, gyda rheolaethau cyfyngedig.
Ni chyflawnwyd amcan 4, ac rydym ni'n arbennig o siomedig nad oedd unrhyw ddarpariaeth ar gyfer cydsyniad y Cynulliad wedi'i wneud ar gyfer amgylchiadau lle mae Llywodraeth y DU yn dymuno defnyddio ei bwerau mewn meysydd polisi sydd wedi eu datganoli i Gymru.
Er nad yw ein pumed amcan wedi'i fodloni yn llawn, gwnaed cynnydd sylweddol o ran diogelu Deddf Llywodraeth Cymru. Fodd bynnag, mae pryderon o hyd ynghylch pwerau Llywodraeth y DU i weithredu'r cytundeb ymadael, a rhaid inni beidio â cholli golwg ar y ffaith honno.
Ac, yn olaf, diben amcan 6 oedd sicrhau y gall y Cynulliad bennu ei drefniadau craffu ei hun.
Talaf deyrnged i'r gwaith pwysig y mae'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol wedi ei wneud yn hyn o beth, ac yn arbennig yr argymhellion ar gyfer sefydlu pwyllgor sifftio, a gymeradwywyd gan y Cynulliad hwn. Rydym ni'n credu, yn yr amgylchiadau, fod gweithredu'r trefniadau craffu a ffefrir gan y Cynulliad drwy welliannau i'r Bil yn gyfaddawd ymarferol, ond nad yw'n amharu ar ein hymrwymiadau i egwyddor y chweched amcan. Fodd bynnag, rydym ni yn siomedig bod Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU wedi dewis peidio â gweithredu holl ystod y trefniadau craffu y cytunwyd arnyn nhw yn unfrydol gan y Cynulliad hwn ar 7 Mawrth, ac yn disgwyl i'n Pwyllgor Busnes gywiro hyn yn ei gynnig i newid y Rheolau Sefydlog.
O'r asesiad hwn o'n chwe amcan, gallwch weld bod y cytundeb rhynglywodraethol a'r Bil diwygiedig wedi creu sefyllfa gryfach ar gyfer y Cynulliad nag o dan y Bil fel y'i drafftiwyd yn wreiddiol. Ond mae hi yn wir i ddweud nad ydyn nhw yn dileu yn llwyr y peryglon a amlygwyd gennym ni o'r blaen. Erys tasg sylweddol ar gyfer y Cynulliad hwn. Ac os rhoddir caniatâd heddiw, bydd yn rhaid inni yn y Siambr hon ddefnyddio'r dulliau gweithdrefnol sydd ar gael inni er mwyn sicrhau ein bod yn chwarae ein rhan lawn yn y broses o reoli cymhwysedd deddfwriaethol y Cynulliad yn y misoedd a'r blynyddoedd i ddod.
Yn ein hadroddiad, rydym ni yn argymell bod y Pwyllgor Busnes yn ystyried yr achos dros ddiwygio'r Rheolau Sefydlog i osod dyletswyddau ychwanegol ar Weinidogion Cymru: i sicrhau y manteisir i'r eithaf ar y cyfle i graffu ar unrhyw gyfyngiadau ar ein cymhwysedd deddfwriaethol arfaethedig; y cawn ni o leiaf yr un maint o wybodaeth â'r Senedd ynglŷn â hyn, ac ar yr un pryd; a'i bod hi'n ofynnol i Weinidogion Cymru gyfleu penderfyniad y Cynulliad ynglŷn â chydsyniad ar gyfer cyfyngiadau dros dro ar ei gymhwysedd deddfwriaethol. Ddoe, yn ein cyfarfod pwyllgor, ymrwymodd y Prif Weinidog i ddarparu materion o'r fath ar y pwyntiau uchod, a gobeithiaf y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ailddatgan y sicrwydd hwnnw i'r Cynulliad y prynhawn yma.
Wrth wraidd y cytundeb rhynglywodraethol hwn mae proses rhyngseneddol. Rydym ni hefyd yn dod i'r casgliad yn ein hadroddiad y byddai cyfathrebu cryfach rhwng deddfwrfeydd yn rhoi sicrwydd ychwanegol ynghylch y broses, gan osgoi'r angen i ddibynnu ar ffynonellau llywodraethol o wybodaeth yn unig. Rwy'n bwriadu crybwyll y mater hwn ar gyfer y drafodaeth yn y fforwm rhyngseneddol nesaf ynglŷn â Brexit.
Pan gyflwynir y rheoliadau drafft sy'n cynnig cyfyngiadau ar ein cymhwysedd deddfwriaethol ar gyfer craffu, mae angen inni sicrhau bod gennym ni'r gweithdrefnau cywir ar waith i graffu arnynt yn drylwyr. Heb ymyrryd yn y gwaith pwysig y mae'r Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol yn ei wneud yn y maes hwn, rydym ni'n credu y bydd swyddogaeth ar y cyd ar gyfer pwyllgorau'r Cynulliad yn craffu ar y rheoliadau drafft hyn, os ydym ni'n mynd i arfer yr ystod lawn o arbenigedd technegol a pholisi wrth eu trin. A gyda chaniatâd y Llywydd, byddwn efallai yn trafod hyn yn un o fforymau y Cadeiryddion y dyfodol.
Cyn hir bydd angen inni bleidleisio ar un o'r penderfyniadau mwyaf sylweddol i'r Cynulliad ei wynebu ac yn y broses Brexit. Gobeithio drwy gydol ein hystyriaeth o'r Bil ymadael ein bod ni wedi ceisio sicrhau y caiff swyddogaeth y Cynulliad a'r pwerau sydd wedi'u datganoli i Gymru eu hamddiffyn yn y broses Brexit. Rydym ni'n gobeithio y bydd ein hadroddiad yn helpu Aelodau i benderfynu a ddylid rhoi caniatâd deddfwriaethol y prynhawn yma yn cefnogi rhoi'r cydsyniad deddfwriaethol ai peidio. Ond beth bynnag yw canlyniad y bleidlais heddiw, byddwn, fel pwyllgor, yn parhau i wneud popeth y gallwn ni i warchod buddiannau Cymru yn y broses Brexit ac i ddwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif am ei gweithredoedd.
Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, Mick Antoniw.
Diolch ichi, Llywydd. Ar 27 Ebrill 2018, cyflwynodd y Prif Weinidog gerbron y Cynulliad Cenedlaethol femorandwm cydsyniad deddfwriaethol atodol Llywodraeth Cymru—memorandwm Rhif 2—ar y Bil fel y'i cyflwynwyd i Dŷ'r Arglwyddi ar y Darlleniad Cyntaf. Mae'r memorandwm cydsyniad deddfwriaethol atodol yn egluro bod gwrthwynebiadau Llywodraeth Cymru i'r Bil fel y'i cyflwynwyd yn ymwneud â phedwar mater:
'yr aed i'r afael yn sylweddol â phob un ohonynt yn y gwelliannau a wnaed neu a gynigiwyd i'r Bil neu'r Cytundeb Rhynglywodraethol yn gysylltiedig ag ef'.
Cawsom dystiolaeth gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru ar 16 Ebrill 2018 a chan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, cyn y cynnig cydsyniad deddfwriaethol atodol, ar 23 Ebrill, ac eto ar 30 Ebrill, yn fuan iawn ar ôl cyflwyno'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol atodol. Roedd y dystiolaeth a glywsom yn sail i'n casgliadau, a gwnaethom gasglu'r rheini yn ein hadroddiad a gyflwynwyd brynhawn ddoe—adroddiad cytunedig y pwyllgor.
Rydym ni'n croesawu'r cynnydd a wnaed gan Lywodraeth Cymru yn negodi gyda Llywodraeth y DU y sefyllfa o ran y pwerau i'w harfer gan y Cynulliad Cenedlaethol yn sgil ymadawiad y DU o'r UE. O ganlyniad, mae cymal gwreiddiol 11 wedi'i wrthdroi fel mai'r Cynulliad Cenedlaethol bellach fydd gan y pwerau dros bolisi datganoledig ac y bydd y rheini yn unol â'r setliad datganoli sydd ar waith ar hyn o bryd.
Credwn ei bod hi'n anffodus y bu cryn ymdrech ar ran y naill ochr a'r llall i gywiro diffygion sylweddol yn y Bil o ran cymal 11, sef cymal 15 bellach—sefyllfa nid annhebyg i'n profiad gyda Bil Cymru. Dylid, a gellid, bod wedi osgoi'r negodiadau hirfaith hyn petai'r drafftio gwreiddiol wedi dangos mwy o barch i swyddogaeth datganoli yn y Deyrnas Unedig.
Roedd y gwelliannau a gyflwynwyd gan Weinidogion y DU i gymal 11 o'r Bil yn nodi cam pwysig ymlaen ac yn dangos newid agwedd sylweddol gan Lywodraeth y DU. Rydym ni'n croesawu'r ffaith fod Llywodraeth y DU, mewn tystiolaeth i ni, ac mewn mannau eraill, dro ar ôl tro wedi pwysleisio pa mor bwysig yw confensiwn Sewel a sut y bydd yn parhau i'w barchu, er ein bod yn tynnu sylw'r Cynulliad at ein harsylwadau ynglŷn â'r cymal 15 newydd, ar ôl cwblhau ar 8 Mai y Cyfnod Adrodd yn Nhŷ'r Arglwyddi.
Bydd y cytundeb rhynglywodraethol yn profi'r syniadau o gyd-lywodraethu ac ymddiriedaeth. Fodd bynnag, rydym ni'n cydnabod ei fod yn gychwyn ar berthynas rynglywodraethol mwy parchus ac ymarferol. Rydym ni'n gobeithio y bydd y cynnydd hwn yn golygu gwell gweithio rhynglywodraethol ac yn arwain at y diwygio tymor byr a hirdymor a argymhellwyd gennym i'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn ein hadroddiad, 'Llywodraethiant yn y DU ar ôl gadael yr Undeb Ewropeaidd'. Rydym ni wedi ymrwymo i gadw golwg ar weithredu'r cytundeb rhynglywodraethol, gan gynnwys sut y caiff ei briodoli, ei ddehongli a'i adolygu yn y dyfodol.
Mae yna ansicrwydd sylweddol o hyd ynghylch fframweithiau cyffredin, ac mae telerau'r cytundeb rhynglywodraethol yn awgrymu bod llawer eto i'w benderfynu. Wrth ystyried y cynnig cydsyniad deddfwriaethol atodol, rydym ni eisiau tynnu sylw'r Cynulliad Cenedlaethol at y pwyntiau canlynol, y byddaf yn manylu arnyn nhw yn eu tro.
Pwynt 1: nodir y confensiwn ynglŷn â Senedd y DU yn deddfu ar faterion datganoledig yn adran 107(6) o Ddeddf Llywodraeth Cymru 2006, ac mae’n ymdrin yn benodol â 'deddfu'. Am y rheswm hwnnw, nid yw'r cytundeb rhynglywodraethol—cytundeb gwleidyddol—yn ffurfio rhan o broses cydsyniad deddfwriaethol y Cynulliad Cenedlaethol.
Pwynt 2: nid oes statws cyfreithiol i'r cytundeb rhynglywodraethol ac ni all ymrwymo unrhyw Lywodraeth a fydd gan Gymru neu'r DU yn y dyfodol.
Pwynt 3: bydd hyd y ddarpariaeth machlud arfaethedig ar gyfer cymal newydd 15 yn caniatáu cyfyngiadau a fframweithiau cyffredin i ymestyn o bosib y tu hwnt i fywyd presennol Llywodraethau Cymru a'r DU.
Pwynt 4: ar gyfer Cymru, bydd cadw cyfraith yr UE dros dro yn cael effaith drwy reoliadau a wneir o dan gymal newydd 15 ac Atodlen 3 i'r Bil. Ar gyfer Lloegr, bydd y cadw dros dro yn cael effaith drwy'r cytundeb rhynglywodraethol. Mae cydnabod Lloegr yn gyfansoddiadol arwyddocaol. Serch hynny, yng nghyd-destun cydraddoldeb a pharch at ein gilydd—
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Yn sicr, gwnaf.
Ond o ran—. Does dim cydraddoldeb rhwng y gwledydd datganoledig a Lloegr o ran deddfu. Yn y meysydd datganoledig ar gyfer Lloegr, mae hynny'n rhan o'r cytundeb rhynglywodraethol, sy'n wleidyddol ac nid yn gyfreithiol, tra bod unrhyw ddeddfwriaeth mewn meysydd datganoledig ar gyfer Cymru, yr Alban a Gogledd Iwerddon yn rhan o ddeddfwriaeth, felly mae'r driniaeth yn wahanol.
Mae'r driniaeth yn wahanol, ond mae confensiwn clir ac mae'r cytundeb cyfan, mae'r trefniant cyfan yn sefyll neu syrthio ar weithredu hynny a chynnal hynny. Pe bai hynny'n methu, yna mae'n glir iawn, fel y trafodwyd yn y pwyllgor, y byddai argyfwng cyfansoddiadol yn wir.
Serch hynny, yng nghyd-destun cydraddoldeb rhwng gwledydd y DU a pharchu ei gilydd, nodir hefyd y gwahaniaeth hwn o ran sut yr eir ati.
Pwynt 5: bydd cyfyngiadau y cymal 15 newydd yn berthnasol hyd nes fo'r Cynulliad Cenedlaethol wedi pasio Deddfau yn diddymu'r cyfyngiadau hynny.
Pwynt 6: nid yw'r gwelliannau i'r Bil yn rhoi rheidrwydd ar i Weinidogion Cymru osod gerbron y Cynulliad Cenedlaethol gopi o unrhyw gymal drafft o reoliadau 15 ar y diwrnod y maent yn eu cael gan Weinidogion y DU, er y bydd yr amserlen 40 diwrnod o ran gwneud penderfyniad cydsynio yn dechrau ar y dydd y mae Gweinidogion Cymru yn eu derbyn. Rydym ni'n cydnabod bod Ysgrifennydd y Cabinet—ac fe roesom ni hyn ar y cofnod—wedi rhoi addewid y byddai Llywodraeth Cymru yn eu cyflwyno ar unwaith pe byddai'n gallu.
Pwynt 7: pe byddai Cynulliad Cenedlaethol yn gwrthod rhoi caniatâd ar gyfer unrhyw reoliad yng nghymal drafft 15, byddai Gweinidogion y DU yn gallu cyflwyno'r rheoliadau drafft hynny gerbron Senedd y DU i'w cymeradwyo, gyda datganiad wedi'i baratoi gan Weinidogion Cymru yn esbonio pam fod y Cynulliad Cenedlaethol wedi gwrthod caniatâd. Lle Tŷ'r Cyffredin a Thŷ'r Arglwyddi wedyn fydd cymeradwyo rheoliadau cymal 15. Felly, lle Senedd y DU fydd penderfynu a ddylid gorfodi confensiwn Sewel ai peidio.
Pwynt 8: bydd Gweinidogion y DU yn adrodd bob tri mis ynghylch pa un ai a ddylid diddymu'r pwerau sy'n gosod cyfyngiadau ar gymhwysedd y Cynulliad Cenedlaethol. Bydd Gweinidogion y DU yn anfon copi o bob adroddiad at Weinidogion Cymru, ond nid yw'n ofynnol i Weinidogion Cymru wedyn gyflwyno'r adroddiadau gerbron y Cynulliad Cenedlaethol.
A phwynt 9: pan ddiddymir y cyfyngiadau ar gymhwysedd y Cynulliad Cenedlaethol gan Lywodraeth y DU, nid yw'r Bil yn rhoi rheidrwydd ar i Weinidogion y DU hysbysu'r Cynulliad Cenedlaethol neu Weinidogion Cymru.
Rwy'n credu mai dyna'r sylwadau sy'n crynhoi rhannau allweddol yr adroddiad, a oedd, fel y dywedaf, yn adroddiad cytunedig sy'n cynrychioli safbwynt y pwyllgor. Diolch ichi, Llywydd.
Rwy'n falch o gefnogi'r cynnig sydd gerbron y Cynulliad y prynhawn yma. Fel y noda adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol, mae'r cytundeb rhynglywodraethol yn ganolog i'r argymhelliad i gymeradwyo'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol, ac rwyf eisiau dychwelyd at hynny yn ddiweddarach. Hyn, ynghyd â'r gwelliannau i'r cymal 11 gwreiddiol. Fel y noda adroddiad y pwyllgor:
'Mae'r gwelliannau a gyflwynwyd gan Weinidogion y DU i gymal 11 o'r Bil yn gam pwysig ymlaen ac maent yn dangos bod Llywodraeth y DU wedi bod yn barod i newid cyfeiriad.'
A dywedodd y pwyllgor hefyd, ac fe gyfeiriwyd at hyn eisoes, fod
'grym confensiwn Sewel wedi dod i'r amlwg wrth i'r Bil a'r trafodaethau cysylltiedig fynd yn eu blaen'.
Rwy'n wirioneddol gredu bod y broses hon o negodi anodd er clod i Lywodraeth y DU a hefyd i Lywodraeth Cymru. Dyma'r hyn a ddisgwyliwn mewn meysydd cyfansoddiadol anodd, nad oedd llawer ohonom ni fyth eisiau eu gweld yn digwydd a ble mae llawer o'r heriau wedi bod yn annisgwyl. Ond mae'n amlwg y bu gwaith adeiladol ar y ddwy ochr ac mae hyn wedi dwyn ffrwyth.
Mae'n amlwg i mi y sicrhaodd Llywodraeth Cymru gonsesiwn pwysig a chyfansoddiadol arwyddocaol gan Lywodraeth y DU o ran y ffordd y caiff cyfraith yr UE ei ddargadw hyd nes y cytunir ar fframweithiau ar gyfer y DU. Caniatewch imi ddyfynnu eto o adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol a Deddfwriaethol:
'Mae'r sefyllfa bresennol, lle y cedwir cyfraith yr UE am y tro yn y sefydliadau datganoledig ac yn Lloegr, yn ddatblygiad arwyddocaol.'
Rwy'n wirioneddol gredu bod negodi Llywodraeth Cymru yn y maes hwn wedi bod yn arwyddocaol iawn ac yn amlwg wedi cael effaith ar y ddadl yn yr Alban.
Yn union ar ôl y bleidlais Brexit, a oedd yn fandad democrataidd o bwysigrwydd cyfansoddiadol mawr—ni phleidleisiais i drosto, ond allwn ni ddim gwadu ei bwysigrwydd—cafwyd consensws cryf y byddai angen fframweithiau ar gyfer y DU yn ei chyfanrwydd pan fyddem yn gadael yr UE. Mae'n ymddangos i mi mai'r angen, er budd y cyhoedd i raddau helaeth iawn, i adeiladu fframweithiau oedd yr egwyddor ysgogol sydd wedi bod yn cymell Llywodraeth Cymru a Llywodraeth y DU. Yn anffodus, buddiannau gwleidyddol cul fu cymhelliant Plaid Cymru a'r SNP. Ar yr un llaw, maen nhw'n dweud bod angen fframweithiau arnom ni, ond ar y llaw arall, y dylai'r Alban, a Chymru, yn ôl pob tebyg, gael pleidlais atal.
Mae'n briodol nodi yma nad yw fframweithiau yr UE yn gweithredu ar sail pleidlais atal genedlaethol. Maent yn gweithredu drwy negodi, gyda'r gallu i ddefnyddio pleidleisio mwyafrifol os oes angen. Efallai bod y cyhoedd ymhell ar y blaen i'r cenedlaetholwyr. Maen nhw'n sylweddoli bod angen ymarferol am gyd-lywodraethu, sy'n ymwneud â'r amgylchedd a ffermio, er enghraifft. Ymddengys nad oes fawr o gefnogaeth yn yr Alban neu yng Nghymru ar gyfer yr agenda genedlaetholgar gul ynglŷn â'r broses o gytuno ar y fframweithiau.
A wnaiff yr Aelod ildio?
Os yw hyn yn wir yn gam yn ôl o ddatganoli, fel mae Plaid a'r SNP yn honni, mae'r cyhoedd yn ymddangos yn hyderus iawn. Fe wnaf ildio.
Diolch i'r Aelod. A all grybwyll un achlysur pan fo unrhyw Aelod yma wedi dadlau yn erbyn fframwaith ar gyfer y DU?
Wel, dyna'r holl bwynt, welwch chi, ynte? Rydych chi'n dadlau, 'Oes, mae eu hangen nhw arnom ni', ond wnewch chi ddim cytuno ar unrhyw broses neu roi cydsyniad rhesymol i'w ffurfio. Rydych chi eisiau pleidlais atal genedlaethol. Rydych chi eisiau cadw'r hyn a welwch chi fel eich sofraniaeth absoliwt.
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Ni fyddai UE wedi bodoli yn y lle cyntaf oni ailaseswyd y dehongliad penodol hwnnw o sofraniaeth. Fel y dywedodd Monnet, mae angen inni oresgyn y rhwystr o sofraniaeth genedlaethol gul, ac mae angen inni greu, yn y DU, rhywbeth sy'n cyfateb i'r llywodraethiant cyffredin yn yr UE. Mae'r ffordd yr ydych chi'n mynd ati yn gwyrdroi hynny a dyna'r holl broblem yma y prynhawn yma.
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Iawn, fe wnaf i dderbyn un yn rhagor.
Diolch ichi am yr ymyriad, ac am dynnu sylw at ein cenedlaetholdeb cul o'i gymharu â'ch cenedlaetholdeb eang, os mai dyna'r sefyllfa. Un peth y gwnaethom ni yn sicr ei gynnig oedd trefn anghydfodau. Mae gennych chi Gyngor Gweinidogion ar lefel yr UE; mae angen trefn anghydfodau arnom ni ar lefel y DU, ac nid oes gennym ni hynny.
A gaf i ddweud, Rhun, rwy'n wirioneddol falch eich bod wedi gwneud y sylw hwnnw oherwydd rwyf eisiau symud yn awr at fy nghasgliad, sydd yn faes, rwy'n credu, efallai, y byddwn yn fwy unedig yn ei gylch?
Fel y dywedais ar y dechrau, mae'r cytundeb rhynglywodraethol yn bwysig iawn. Dim ond y dechrau yw, fodd bynnag, o'n cysyniad o gyd-lywodraethu ac mae angen ailwampio hyn a dyna fydd y prawf eithaf p'un a yw'r fframweithiau hyn yn mynd i bara a gweithio'n effeithiol. Os nad ydynt, yna yn anffodus bydd hynny'n tanseilio dilysrwydd y cyfansoddiad Prydeinig a'r setliad datganoledig. Felly, rwyf yn rhannol gytuno â chi fod materion fel sut mae datrys anghydfodau yn wirioneddol, wirioneddol bwysig.
Wrth ailwampio cysylltiadau rhynglywodraethol, Llywydd, mae angen hefyd ailwampio'r cysylltiadau rhyngseneddol, oherwydd prin iawn fu'r drafodaeth ynghylch sut yr ydym ni'n craffu ar y lefel hon o lywodraethu hyd yma ac mae hynny'n mynd i fod yn bwysig iawn, iawn. Un o'r prif resymau yr aeth pethau yn draed moch, o ran yr hyn a welodd y cyhoedd beth bynnag, o ran llywodraethu diffygiol yr UE oedd diffyg craffu seneddol, ac nid ydym ni eisiau ailadrodd y camgymeriadau hynny. A dyma ble rwy'n terfynu drwy ganmol adroddiad y Pwyllgor Materion Cyfansoddiadol, 'Llywodraethiant yn y DU ar ôl gadael yr Unedeb Ewropeaidd'. Rwyf yn annog pawb i bleidleisio o blaid y cyfaddawd mwyaf rhesymol hwn a'r cynnig sydd ger ein bron.
Mae heddiw'n ymwneud â ffeithiau. Bu llawer o drafod; bu llawer o gyhuddiadau nad ydym ni yma yn deall beth sy'n digwydd, ond mae'r amser am rethreg ar ben bellach. Mae a wnelo hyn â dadl resymol yn erbyn Bil a fydd yn gwanhau y Cynulliad hwn. Llywydd, heno, byddwn yn gweld Llywodraeth Lafur yn pleidleisio gyda'r Torïaid ac UKIP i gefnogi Bil ymadael yr EU San Steffan sydd wedi'i gynllunio i adfer pwerau o dan reolaeth San Steffan, ac mae mor syml â hynny. Mae'r corff o dystiolaeth, barn y cyhoedd a hyd yn oed arweinydd eu plaid eu hunain yn eu herbyn.
Clywsom gan Gadeirydd y pwyllgor sydd newydd dderbyn na dderbyniwyd yr un mesur o'r profion a osodwyd gan y pwyllgor materion allanol trawsbleidiol. Dywedodd arweinydd y Blaid Lafur ei hun ei fod yn ymgais i gipio grym, er bod y Prif Weinidog Ceidwadol yn canmol eu gweithredoedd. Aelodau gyferbyn, rwy'n gwybod bod llawer ohonoch chi'n credu mewn datganoli ac, am y rheswm hwn, rwy'n apelio arnoch chi i sefyll heddiw. Ymunwch â ni i amddiffyn Cymru. Ymunwch â ni i sefyll dros ddatganoli. Os ydych chi'n derbyn chwip y blaid, os ydych chi'n dilyn eich mainc flaen, credwch chi fi, bydd y sefydliad hwn yn wannach o'i herwydd.
Llywydd, rwy'n gwybod y sicrhawyd consesiynau drwy drafodaethau llafurus gyda San Steffan. Nid yw'r fargen hon, fodd bynnag, yn cyflawni'r targedau sydd wedi eu gosod gan Weinidogion eu hunain. Mewn darlith ddoe, amlinellodd yr Ysgrifennydd cyllid yn fanwl sut nad yw'r Cyd-bwyllgor Gweinidogion yn addas at y diben, eto mae'r fargen hon yn ein hymrwymo i ddefnyddio'r union bwyllgor hwnnw i ddiogelu ein pwerau. Mae cyfreithwyr y Cynulliad wedi amlygu'r risg i ddatganoli a achosir gan y Bil hwn, ac mae'r pwyllgorau trawsbleidiol a oedd yn edrych ar y materion hyn yn cytuno. Hyd yn oed yr wythnos diwethaf, cwynodd Ysgrifennydd y Cabinet dros yr amgylchedd fod San Steffan wedi methu ag ymgynghori â hi cyn cyhoeddi ymgynghoriad newydd. Mae San Steffan yn torri'r cytundeb hwn cyn ei fod hyd yn oed mewn grym.
Llywydd, bydd cyfraniadau angerddol i'r ddadl hon, does dim amheuaeth gennyf i, ond unwaith eto hoffwn apelio at reswm. Os ydych chi'n credu yng Nghymru, os ydych chi'n credu mewn datganoli, os ydych chi'n credu mai'r Cynulliad hwn ac nid San Steffan sy'n gwasanaethu ein pobl orau, pleidleisiwch yn erbyn y cynnig hwn; pleidleisiwch dros ddatganoli; pleidleisiwch dros Gymru.
Roeddwn i'n credu y traddododd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid araith unoliaethol rymus ar gyfer y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn. Ac, wrth gwrs, rwy'n deall safbwynt Plaid Cymru; nid ydynt yn credu yn y Deyrnas Unedig, felly maen nhw'n arddel y farn eithafol a fynegwyd, ac mae Plaid yn berffaith iawn i wneud y sylwadau y maen nhw wedi'u gwneud gyda'r grym a'r arddeliad yr ydym ni wedi dod i'w derbyn. Pe bawn i o'r un farn â nhw o ran beth mae cenedlaetholdeb yn ei olygu i Gymru, byddwn yn cytuno â nhw, ond dydw i ddim; rwy'n unoliaethwr, ac rwy'n derbyn y realiti sylfaenol y cyfeiriodd David Melding ato yn ei araith fod Bil ymadael yr UE yn ganlyniad i benderfyniad pobl y Deyrnas Unedig drwy gyfrwng refferendwm i adael yr Undeb Ewropeaidd, a chredaf ei bod hi'n ymddiriedaeth a roddwyd i ni fel deddfwyr i gyflawni'r penderfyniad a wnaed ganddynt. Nid lle un rhan gyfansoddol o'r Deyrnas Unedig yw rhwystro'r broses honno. Hyd yn oed yn yr Alban, lle pleidleisiodd 62 y cant yn erbyn Brexit, nid wyf yn credu ei bod hi'n gyfansoddiadol briodol iddyn nhw rwystro hynt y Bil.
Rwy'n credu y bu Llywodraeth Cymru yn dringar rhyfeddol yn ystod y trafodaethau, ac, rwy'n credu, bod yr holl broses ddatganoli wedi dyfnhau—dyfnhau dealltwriaeth o'r prosesau cyfansoddiadol a sefydlwyd 20 mlynedd yn ôl. Credaf ei fod yn destun gofid bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig mor ddi-ddeall o ddigwyddiadau yn hyn o beth fel y caniatawyd yr holl ddadl am gymal 11, fel yr oedd i ddatblygu fel y gwnaeth. Roeddwn yn credu ei fod yn dangos rhyw fath o fethiant syfrdanol o ddealltwriaeth ar ran Gweinidogion y DU o realiti cyfansoddiadol bywyd modern ym Mhrydain, ac mae hynny'n anffodus iawn.
Rwy'n credu hefyd y bu Plaid Cymru yn hollol gywir i dynnu sylw at ddiffygion arweinydd y Blaid Lafur yn y Deyrnas Unedig yn ystod yr ychydig ddyddiau diwethaf, oherwydd yr hyn sy'n digwydd yn yr Alban yw ei fod yn chwarae gemau parti gyda dyfodol y Deyrnas Unedig, ac rwy'n credu bod hynny'n ymagwedd sylfaenol anghyfrifol. Ac mae'n ddrwg gennyf orfod dweud hyn, ond rwy'n credu bod agwedd aeddfed a hirben Gweinidogion yn Llywodraeth Cymru yn dangos pa mor anaddas yw arweinydd y blaid yn y Deyrnas Unedig ar gyfer y swyddogaeth y mae ef yn ymgyrraedd ati.
Nawr, byddwn yn dweud yn ddi-oed nad oes gennyf ronyn mwy o ymddiriedaeth yn Theresa May na sydd gan Blaid Cymru. Mae'n gwneud i Ethelred the Unready edrych yn batrwm o bendantrwydd. Fyddwn i ddim yn ymddiried yn ei gair, nid oherwydd fy mod i'n credu ei bod hi'n berson anonest, ond oherwydd fy mod i'n credu ei bod hi mor anobeithiol o anghymwys fel y gallai wneud i'r gwrthwyneb ddigwydd trwy ddamwain. Ac rwyf yn credu, i rywun sy'n bleidiol dros aros fynegi ei safbwynt yn y ffordd y mae wedi'i wneud dros yr ychydig wythnosau diwethaf dros y cynnig hurt o ryw fath o undeb tollau, nad yw hyd yn oed o dan ystyriaeth, ac nad oes neb ar y naill ochr y ddadl na'r llall dros Brexit yn fodlon ei ystyried, yn dangos y problemau yr ydym ni'n ymdrin â nhw.
Ond y gwirionedd sylfaenol yw nad ydym ni, yn y Cynulliad hwn, yn gweithredu unrhyw un o'r pwerau y bydd y Bil hwn yn effeithio arnynt ar hyn o bryd. Y gwirionedd sylfaenol yw bod y pwerau hyn yn cael eu harfer gan gyrff sydd ymhell o Gaerdydd ac nad oes gennym ni unrhyw reolaeth ymarferol drostyn nhw, boed yn y Comisiwn Ewropeaidd, sydd â'r pŵer i ddeddfu ei hun heb unrhyw reolaeth ddemocrataidd gan Gyngor y Gweinidogion—. Mae corff enfawr o reoliadau'r UE yn dylifo o'r Comisiwn ac yn cael sêl bendith yn y fan a'r lle. Bydd gennym yn awr y cyfle i fod yn rhan o ddemocrateiddio cyfran enfawr o ddeddfwriaeth dechnegol mewn meysydd fel amaethyddiaeth a'r amgylchedd, yn arbennig, sydd o bwys mawr i ni yma yng Nghymru.
Mae hyn yn ehangiad enfawr—yr holl broses hon—o’r broses ddemocrataidd ac yn ymestyn pwerau'r Cynulliad hwn yn ymarferol. Rwy'n credu bod hynny yn hynod o bwysig, a dyna pam na allaf i ddeall paradocs safbwynt Plaid Cymru, eu bod yn ystyried yr ymgais gan San Steffan o gipio grym ar ffurf dulliau cyfansoddiadol a dulliau deddfwriaethol nad ydym ni ar hyn o bryd hyd yn oed yn meddu arnyn nhw o bwys sylfaenol, ond does ganddyn nhw ddim pryder o gwbl trosglwyddo'r rheini i gorff seiliedig ym Mrwsel neu mewn mannau eraill yn yr Undeb Ewropeaidd, lle mae gennym ni hyd yn oed llai o reolaeth dros yr hyn sy'n digwydd na sydd gennym ni yn San Steffan. Felly, mae hynny'n ymddangos i mi i fod, yn ymarferol, yn safbwynt gwrthun iawn i'w choleddu. Pe bai Cymru yn wlad annibynnol yn wleidyddol byddai gan eu pwyntiau elfen o rym. Ond, oherwydd nad ydym ni, ac nad yw pobl Cymru yn dangos unrhyw duedd mawr at fabwysiadu safbwynt Plaid Cymru ynglŷn â lle Cymru o fewn y Deyrnas Unedig, ac yn annhebygol o wneud hynny yn y dyfodol rhagweladwy, rwy'n credu bod y dadleuon y mae Plaid yn eu hyrwyddo yma ymhell iawn, iawn o fod yn y byd go iawn.
Felly, rwy'n credu, o ganlyniad, ei bod hi'n bwysig iawn ein bod ni yn rhoi sêl ein bendith ar y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn heddiw, nid dim ond oherwydd ei fod yn rhoi'r cyfle inni gynyddu pwerau'r Cynulliad hwn, ond, fel rhan o'r broses hon—ac nid wyf yn siŵr a roddwyd sylw i'r pwynt hwn heddiw, er y gwnaed hynny ar achlysuron blaenorol pan ydym ni wedi trafod y pwnc hwn—mewn gwirionedd mae Lloegr yn gyfyngedig yn awr mewn sawl ffordd nad oedd o'r blaen o ganlyniad i'r cytundeb hwn, ac mae hynny'n rhoi y sicrwydd mwyaf posibl y bydd Llywodraeth y Deyrnas Unedig eisiau cwblhau'r cyfnod pontio hwn mor gyflym ag y gall, oherwydd nid wyf yn credu bod Llywodraeth y Deyrnas Unedig eisiau cael y pŵer deddfwriaethol i Gymru yn y meysydd datganoledig hyn ac y gallwn ni, rwy'n credu, fod mor hyderus ag y gallwn ni—. Er fy mod yn derbyn nad yw'n rhywbeth y rhoddwyd sylw i bob manylyn mewn ffurf gyfreithiol, rwy'n credu ei bod hi bron yn annirnadwy y byddai Llywodraeth y Deyrnas Unedig eisiau cilio ar y cam hwn o'r setliad datganoli, ac, fel y dywedodd Mick Antoniw wrth ymateb i Dai Lloyd yn gynharach, byddai argyfwng cyfansoddiadol sylfaenol o bwys mawr, ble rwy'n credu y gwelech chi ar draws y Siambr hon fod, i bob pwrpas, unfrydedd yn gwrthwynebu'r fath fenter. Felly, nid wyf o'r farn, yn bersonol, bod unrhyw risg cyfansoddiadol yn caniatáu i'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn fynd rhagddo; rwy'n credu bod pob mantais gyfansoddiadol a mantais ymarferol i bobl Cymru wrth wneud hynny.
Fe hoffwn i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am gyflwyno'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol ar gyfer dadl y prynhawn yma, ac unwaith eto cydnabod y cynnydd mawr y mae'r cytundeb hwn yn ei ddarparu ar gyfer Cymru ac i'r bobl yr ydym ni yn eu cynrychioli. Nawr, neithiwr, roeddwn yn ffodus i glywed Mark Drakeford yn annerch cynulleidfa fawr ym Mhrifysgol Caerdydd ynglŷn â Brexit a datganoli. Rhoddodd gyfrif aruthrol, cyfrif aruthrol, o Lywodraeth Cymru, nid yn unig o'i hun fel Ysgrifennydd y Cabinet allweddol, y Prif Weinidog, holl Ysgrifenyddion y Cabinet a Gweinidogion, o'u hymwneud â'r broses Brexit, ond hefyd fe ganolbwyntiodd ar ddewisiadau, y cyfleoedd y gallwn ni ystyried sydd o'n blaenau tuag at y cyfnod pontio a thu hwnt, ond fe gyflwynodd y neges yn glir iawn ar ei gytundeb rhynglywodraethol, ac, wrth gwrs, fe'i holwyd yn ei gylch, ond roedd mor glir. Ac mae'n rhaid inni sicrhau ein bod yn cyfleu'r neges hon i'r bobl yr ydym ni yn eu cynrychioli, y caiff yr holl bwerau yn ein meysydd polisi datganoledig eu dal yng Nghaerdydd ac eithrio'r meysydd hynny ble mae angen fframweithiau ar gyfer y DU, ac ailadrodd y ffaith y byddai'r cymal 11 gwreiddiol ym Mil ymadael yr EU wedi cadw yn San Steffan yr holl bwerau fyddai'n dychwelyd o'r UE mewn meysydd polisi datganoledig. Mae'n rhaid inni ddangos yn glir y sefyllfa yr ydym ni wedi datblygu ohoni, beth mae'r cytundeb rhynglywodraethol hwn wedi ei gyflawni.
A wnewch chi ildio? Diolch.
Beth maen nhw'n ei wneud yw cymryd pwerau o Frwsel a ddylai fynd i'r Alban, i Gymru a rhanbarthau Lloegr ac yn hytrach eu cronni yn Whitehall. Mae hynny'n gwbl annerbyniol, ac rydym ni wedi gwneud hynny'n glir. Jeremy Corbyn: beth sydd gennych chi i'w ddweud ynghylch hynny?
Mae'r pwerau yn dod yn ôl i Gaerdydd; maen nhw yn mynd i Gaeredin. Yn wir, yr hyn sydd mor bwysig am y cytundeb hwn yw y cafodd ei ddatblygu dros gyfnod hir o amser gyda negodiadau gyda Llywodraeth yr Alban, gyda Gweinidog yr Alban, ac a gydnabuwyd o ran cynnydd sylweddol gan Brif Weinidog yr Alban. A bydd y cytundeb hwn yn darparu ar gyfer pobl yr Alban, nid yn unig ar gyfer pobl Cymru. Bydd yn darparu ar gyfer pobl yr Alban. Bydd yn sicrhau bod y pwerau hynny yn cael eu cadw yng Nghaerdydd a Chaeredin. Felly, mae sicrhau'r cytundeb sylweddol hwn yn gyflawniad mawr, ond rwy'n credu bellach y bydd yn galluogi Llywodraeth Cymru i ymwneud yn adeiladol ar lefel rhynglywodraethol yn y negodiadau Brexit sydd o'n blaenau.
Hoffwn hefyd gydnabod y cyfleoedd a'r cyfrifoldebau sydd gennym ni fel Cynulliad wrth inni symud ymlaen. Daethom i'r casgliad yn ein hadroddiad cynnig cydsyniad deddfwriaethol, ac, wrth gwrs, mae David Rees wedi sôn am hyn eisoes, gyda neges gref gan y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol, neges gref i Lywodraeth y DU, a chasgliad hwnnw oedd ein bod yn gobeithio y bydd Llywodraeth y DU yn ceisio ymwneud yn ystyrlon â'r Cynulliad drwy ei bwyllgorau ar gam cynnar o ran deddfwriaeth Brexit yn y dyfodol sy'n effeithio ar Gymru, ac, yn arbennig, y cytundeb ymadael arfaethedig a gweithredu'r Bil. A dyna beth mae'n rhaid inni ganolbwyntio arno. Rwyf yn croesawu y fforwm rhyngseneddol, ac mae hwnnw wedi'i grybwyll gan Mick Antoniw hefyd. Mae wedi rhoi llais cryf i Gymru yn San Steffan a chyda'r gweinyddiaethau datganoledig. Rwy'n falch bod y fforwm hwnnw yn bodoli er mwyn sicrhau—. Bydd yn cadw golwg fanwl ar gyflawni'r cytundeb hwn, ond hefyd ar y gwelliannau hynny fydd, wrth gwrs, yn dychwelyd i Dŷ'r Cyffredin, y mae angen inni wneud yn siŵr y cawn nhw eu gweithredu a'u cefnogi gan ein cydweithwyr o blith yr Aelodau.
Bellach, mae Mark Drakeford wedi dweud wrth ein pwyllgor bod Llywodraeth Cymru wedi gorfod blaenoriaethu 40 maes o negodiadau Brexit, ac mae'n hanfodol sicrhau bod peirianwaith cadarn i alluogi Llywodraeth Cymru i ganlyn arni gyda hyn ac i gael eu dwyn i gyfrif gan y Cynulliad hwn. Mae yna feysydd ble gallwn ni uno a ble dylem ni uno yn y Siambr hon wrth inni symud o'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn gyda neges gryfach gan bob plaid bod yn rhaid i Lywodraeth y DU bellach ddarparu'r prosesau rhynglywodraethol mwy cadarn hynny, ac, wrth gwrs, does ond angen inni droi at 'Diogelu Dyfodol Cymru', y soniodd Mark Drakeford amdano fwy nag unwaith neithiwr, ac edrych ar yr adran honno yn 'Diogelu Dyfodol Cymru' ynglŷn â materion cyfansoddiadol a datganoledig, a'r adran honno, sy'n dweud,
'Mae ymadael â’r UE yn drobwynt cyfansoddiadol sylweddol i Gymru a’r DU yn gyfan.'
'Ni fydd y system rynglywodraethol bresennol bellach yn addas i’r diben a bydd yn rhaid datblygu ffyrdd newydd o weithio‒ar sail cytundebau gwirfoddol rhwng Llywodraeth y DU a’r tair gweinyddiaeth ddatganoledig, yn amodol ar gymodi annibynnol.'
Gadewch inni symud ymlaen gyda'n gilydd ar yr amcan hollbwysig hwnnw. Mae angen cyngor y Gweinidogion arnom ni, mae angen peirianwaith cryfach o ran Y Cyd-bwyllgor Gweinidogion. A, Llywydd, mae gennym ni gytundeb sydd wedi gorfodi Llywodraeth y DU i barchu datganoli, sydd nid yn unig yn diogelu ond yn arfogi datganoli ag amddiffynfeydd newydd sbon, cytundeb sydd wedi torri tir newydd cyfansoddiadol, tipyn o gamp. Gadewch i ni wneud yn siŵr ein bod yn rhannu'r newyddion da hyn mor glir â phosib cymaint ag y bo angen. Nawr, gadewch i ni symud ymlaen ac ymwneud yn llawn yng ngham nesaf y trafodaethau Brexit, yn arbennig y cytundeb ymadael â phob deddfwriaeth sydd ar ddod ynglŷn â Brexit.
Mae haneswyr yn dweud yn aml y bu rheolaeth Prydain, er y bu yn aml yn annheg, bron bob amser yn gwrtais, a dyma ni yn y Senedd hon, Senedd Cymru, wedi ein cyflwyno gan gynnig cydsyniad sydd, yn ymarferol, yn gofyn am ddiddymu ein cydsyniad.
Rydym ni'n ymuno â chlwb dethol iawn o seneddau cenedlaethol, os derbyniwn y cynnig hwn heddiw, sydd wedi penderfynu'n wirfoddol i ildio eu hawdurdod eu hunain. Mae'n rhaid i chi bendroni ychydig a meddwl am Senedd yr Alban ym 1707, Senedd Iwerddon ym 1800, am enghreifftiau mewn hanes—er, wrth gwrs, rydym ni'n ildio ein hawdurdod am gyfnod cyfyngedig o amser mewn rhai meysydd. Ond yr un yw'r egwyddor. Nawr, roeddwn yn disgwyl i'r cyn Aelod Seneddol ymyrryd, a dweud, 'Wel, onid dyna a wnaethom ni gyda Deddf y Cymunedau Ewropeaidd?' Ac, yn wir, cafodd hynny ei adleisio, mewn gwirionedd, yn sylw David Melding. Ond roedd gwahaniaeth hanfodol: roeddem ni'n ymuno â chymuned o aelodau cydradd, a thrwy ddulliau fel pleidleisio wedi'i bwysoli, ac ati, yna cai buddiannau cenhedloedd bychain yn benodol eu diogelu. Dyw hynny ddim yn wir yn y wladwriaeth unedol hon. Yn ymarferol, mae goruchafiaeth un genedl yn y pedair ynys hon bron iawn yn fath Bagehot-aidd o gyfansoddiad urddasol y DU; mae'n egwyddor sy'n sail i bopeth, ac, mewn gwirionedd, mae bellach wedi ei ysgrifennu i'r llyfr statud. A dyna ble mae'r broblem. Yn wir, mae'r ddadl hon mewn gwirionedd wedi dangos yn glir, onid yw, y toriadau, y diffygion, o'r hyn sy'n gyfansoddiad hollol anghytbwys ac ansefydlog yn yr ynysoedd hyn.
Yr hyn yr ydym ni'n gofyn amdano yw cydraddoldeb ar gyfer y genedl hon. Siawns fod honno yn egwyddor y gallai pob un ohonom ni mewn gwirionedd ei chefnogi. Nawr, wrth gwrs, y cyfansoddiad yw lle mae gwleidyddiaeth a'r gyfraith yn cyfarfod, ac rwy'n credu bod y nodyn a gawsom ni gan gyfreithwyr y Cynulliad, yn ddeunydd darllen anhygoel:
Mae'r geiriau "penderfyniad cydsynio" yn awgrymu y gall y Gweinidog dim ond gosod y rheoliadau drafft gerbron Senedd y DU os yw'r Cynulliad wedi cydsynio i'w gwneud, neu os nad yw'r Cynulliad wedi gwneud dim yn eu cylch am 40 diwrnod. Ond mae hynny yn gamarweiniol.
Dyna eiriau anghyffredin o enau unrhyw gyfreithiwr oherwydd, wrth gwrs, fel y gwyddom ni, fel yn wir y gŵyr Nicola Sturgeon, a ddyfynnwyd yn gynharach, rwy'n credu—fel y dywedodd hi, os ydym ni'n yn dweud 'ie', bydd Gweinidogion y DU yn trin hynny fel cydsyniad, os dywedwn 'na', byddan nhw'n trin hynny fel cydsyniad, ac os ydym ni'n dweud dim byd o gwbl, gallan nhw drin hynny fel caniatâd. Pen, ac maen nhw yn ennill, cynffon, ac rydym ni'n colli.
Nawr, rwyf wedi clywed y ddadl fod hyn mewn gwirionedd—[Torri ar draws.] Cewch, yn sicr.
Rydych chi'n cyfeirio, wrth gwrs, at farn gyfreithiol y Cynulliad. Ond, wrth gwrs, ym mharagraff 15 o hynny, mae'n dweud bod gwelliant wedi ei ddisgrifio gan rai fel yr hyn sy'n diffinio'r cysyniad o gydsyniad gan gynnwys gwrthod caniatâd. Mae'r farn gyfreithiol mewn gwirionedd yn dweud, 'Yn ein barn ni, nid yw hynny yn fanwl-gywir.'
Ydy, ond aiff ymlaen i ddweud—. Mae 10 paragraff arall, gyda llaw. Aiff ymlaen i ddweud, a dyma'r pwynt allweddol, y gellir cyfyngu ar gymhwysedd y Cynulliad heb ei gydsyniad.
Dyna'r pwynt hanfodol mewn unrhyw ddemocratiaeth. Clywais yr Aelod yn dweud, 'Wel, Sewel yw hyn. Sewel yw hyn.' Wel, Sewel ar steroids yw hyn. Mae hyn yn creu llwybr cyfreithiol, dull symlach lle gall yr eithriad fod y rheol os bydd gwleidyddiaeth San Steffan yn penderfynu felly. A dyna'r drychineb. Dyna yw'r drychineb, wyddoch chi. Wrth feddwl yn benodol am eiriau Rhodri Morgan—ei eiriau olaf yn y Siambr hon—pan siaradodd am y Cynulliad Cenedlaethol hwn y gwnaethom ni ei adeiladu gyda'n gilydd, bydd yn fwy hirhoedlog na phob un ohonom ni, bydd yn parhau i ddatblygu a thyfu i wasanaethu Cymru, roedd yn adleisio geiriau Henry Grattan, a greodd mewn gwirionedd annibyniaeth ddeddfwriaethol Senedd Iwerddon ac a soniodd am genedl a chymeriad newydd pan fyddent yn ennill eu hannibyniaeth ddeddfwriaethol:
'Rwy'n ei chyfarch, ac, wrth ymgrymu i'w phresenoldeb mawreddog, rwy'n dweud, "esto perpetua"'—
Bydd yn parhau. Wnaeth hi ddim. Wnaeth hi ddim. A dyna ble mae'r perygl, oherwydd, os derbyniwn y cynnig hwn heddiw, rydym ni'n derbyn yr egwyddor nad yw'r lle hwn yn sofran mwyach.
Mark Rechless. [Torri ar draws.] Mark Reckless.
Diolch, Llywydd. Rwy'n falch o allu siarad heddiw o blaid Cynulliad Cenedlaethol Cymru yn rhoi ein cydsyniad deddfwriaethol i Fil ymadael yr Undeb Ewropeaidd. Wrth gwrs, dyma ddull deddfwriaethol Llywodraeth y DU ar gyfer gadael yr UE yn y ffordd sy'n rhoi mwyaf o sicrwydd, parhad a'r reolaeth, ac rwy'n falch iawn ei gefnogi.
Yn sesiwn gwestiynau cyntaf y Prif Weinidog ar ôl yr haf, roeddwn braidd yn feirniadol o'r Prif Weinidog o ran y graddau yr oedd wedi bod, yn fy marn i, yn closio at Lywodraeth SNP yr Alban dros yr haf. Holais pam roedd yn gweithio law yn llaw â Llywodraeth sydd eisiau chwalu y Deyrnas Unedig a Llywodraeth sydd yn rhwystro ein hymadawiad o'r Undeb Ewropeaidd. Ac ymatebodd drwy ddweud ei fod dim ond yn gwneud hynny i'r graddau bod gennym ni ddiddordeb cyffredin yn amddiffyn y setliad datganoli. Nawr, cefais fy synnu gan hynny, nid yn lleiaf oherwydd bod y Prif Weinidog a Llywodraeth Cymru wedi treulio llawer o amser yn gweithio gyda Phlaid Cymru i lunio papur ar y cyd ynglŷn â beth ddylai'r amcanion fod ar gyfer y mudo yn y dyfodol neu drefniadau masnach yn y dyfodol ar gyfer y Deyrnas Unedig. Roeddwn yn ofni y byddai'r Prif Weinidog a Llywodraeth Cymru, o bosib gan weithio gyda Phlaid Cymru, yn defnyddio proses cydsyniad deddfwriaethol y Bil hwn fel ffordd o geisio rhwystro ymadawiad y Deyrnas Unedig o'r Undeb Ewropeaidd. Nid yw wedi gwneud hynny. Mae'r Prif Weinidog wedi bod cystal â'i air. Mae Llywodraeth Cymru wedi llwyddo llawer mwy nag y byddwn wedi disgwyl i wella'r Bil hwn i ddiogelu buddiannau cyfreithlon ein setliad datganoledig. Ac rwy'n credu eu bod yn haeddu parch a llongyfarchiadau am wneud hynny.
Wrth gwrs, mae gan rai pobl amcan gwahanol—un o aros yn yr Undeb Ewropeaidd, er bod y rhan fwyaf o bobl yng Nghymru wedi pleidleisio dros adael, neu'r bwriad o fod yn annibynnol oddi wrth y Deyrnas Unedig, er mai dim ond lleiafrif pitw o bobl yng Nghymru sy'n cefnogi hynny. Ac, wrth gwrs, byddan nhw, felly, yn gwrthwynebu hyn, yn union fel y bydd yr SNP a Nicola Sturgeon yn ei wrthwynebu, oherwydd byddai bron dim wedi setlo yr hyn y maen nhw'n gofyn amdano, oherwydd nid eu hamcan yw gwneud i'r ymadawiad hwn o'r Undeb Ewropeaidd weithio gan amddiffyn y setliad datganoledig; ond i rwystro Brexit a chwalu'r Deyrnas Unedig. Ac wrth gwrs—
A wnewch chi dderbyn ymyriad?
Wrth gwrs.
Diolch. Dim ond ynglŷn â phwynt sylfaenol, a wnewch chi deall nad diben Plaid Cymru yw chwalu'r Deyrnas Unedig? Y diben yw adeiladu Cymru.
Diben Plaid Cymru yw sefydlu Cymru annibynnol, gan chwalu'r Deyrnas Unedig. Rwy'n parchu, ond nid wyf yn cytuno â'ch amcan.
I ddychwelyd at y cynnig cydsyniad deddfwriaethol yr ydym ni'n ei drafod heddiw, mae'r Bil hwn wedi gwella yn aruthrol drwy ymdrechion, ie, Llywodraeth Cymru, ond hefyd, rwy'n credu, rhai eraill, a hoffwn longyfarch Mark Isherwood a David Melding ynglŷn â sut maen nhw wedi ymdrin â'r mater hwn, ac mewn gwirionedd undod y grŵp hwn yn cefnogi ac yn ceisio gwella'r ddeddfwriaeth hon gan gydnabod beth mae eraill yn ei wneud, gan gynnwys bygythiad gwirioneddol Bil parhad. Rwy'n credu bod yr hyn a ddywedodd Mick Antoniw ynglŷn â sut y byddai hyn wedi bod yn llawer gwell proses petai, ar y dechrau, Gweinidogion y DU wedi dangos, o ran sut y gwnaethon nhw ddrafftio'r Bil cychwynnol, y parch priodol i Lywodraeth y Cynulliad a'r setliad datganoledig—byddai hynny wedi bod yn well. Ond y gwir amdani yw, gyda rhai eithriadau, nad yw Gweinidogion y DU mor wybodus—ac nid yw yn flaenllaw yn eu meddwl trwy'r rhan fwyaf o'r hyn a wnânt—am y dulliau, y rhagdybiaethau a'r dealltwriaethau, yn ogystal â sail gyfreithiol y setliad datganoledig, ag yr ydym ni yn y Cynulliad hwn. Ond yn ystod y broses hon, maen nhw wedi cael eu haddysgu ynglŷn â hynny. Roedd gan Damian Green a David Lidington yn arbennig rwy'n credu wybodaeth resymol ar ddechrau'r broses, ac mae'r wybodaeth honno wedi dod yn fwy arbenigol wrth i'r broses fynd rhagddi. Rwy'n credu, gyda chymorth gan Alun Cairns yn rhinwedd ei swyddogaeth yn Ysgrifennydd Gwladol, yn ogystal ag Andrew R.T. yn rhinwedd ei swyddogaeth yn arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig, mae llawer mwy o Weinidogion y DU wedi dod i werthfawrogi ac i ddeall y setliad datganoli a'r modd y mae'n gweithredu. Bellach mae gennym ni Fil sy'n adlewyrchu ac yn deall hynny mewn ffordd nad oedd cyn hynny.
Pan soniwn ynglŷn â beth efallai y byddai pwyllgor wedi gofyn amdano yn flaenorol, ni ofynnodd am un o'r pethau hynny, mewn gwirionedd, y mae Llywodraeth Cymru wedi llwyddo i'w gael, a hynny yw i Lywodraeth y DU ymrwymo i beidio â deddfu ar gyfer Lloegr yn y meysydd hyn hyd nes y ceir cytundeb ar y fframweithiau sy'n berthnasol i'r DU gyfan, pan mae gan Loegr 18 gwaith poblogaeth Cymru. Mae pobl yn aml, gyda chyfiawnhad, yn cwyno nad yw Cymru yn cael ei thrin â pharch gan Lywodraeth y DU, ond yn yr achos hwn mae Llywodraeth y DU yn rhwymo, neu o leiaf yn rhoi ymrwymiad, iddo'i hun o ran Lloegr, yr un ag a fydd yng Nghymru, ynghylch beth fydd yn digwydd mewn gwirionedd, ac mae cymhelliant mawr i bawb gytuno ar sefydlu a gweithredu fframweithiau synhwyrol fel ein bod yn gadael yr Undeb Ewropeaidd yn llwyddiannus, a symud ymlaen gyda'n gilydd fel Teyrnas Unedig.
Rydw i'n sefyll yma heddiw i ddatgan fy mod yn erbyn y cynnig cydsyniad deddfwriaethol sydd gerbron. Rydw i'n ei erbyn o achos fe all agor y drws at danseilio'r Senedd genedlaethol yma. Dros ddwy flynedd yn ôl, mi gefais i'r wefr o ddod yma fel Aelod Cynulliad am y tro cyntaf i ymuno â'r egin Senedd hon. Wrth ddod yma, mi roeddwn i'n ymwybodol iawn o waith gwladgarwyr fu'n ymdrechu mor galed i sefydlu'r Cynulliad yma yn y lle cyntaf. Felly, mae heddiw yn ddiwrnod digalon imi.
Proses ydy datganoli. Mae sawl un wedi dweud hynny ar hyd y blynyddoedd, a hyd yma, fe gafwyd hanes o gynnydd a phroses o ddatblygu, tyfu ac aeddfedu. Mae pasio'r Bil yma heddiw yn gam yn ôl. Y cymal deddfwriaethol sy'n cynnwys y brawddegau am benderfyniad cydsyniad—y rheini sy'n cyfrif heddiw, nid unrhyw gytundebau gwleidyddol. Mae'r cymal yma yn tanseilio, mae'r cymal yma'n mynd â ni nôl. Mae dwy flynedd yn amser hir mewn gwleidyddiaeth, ac rydw i'n ofni y bydd y wefr y gwnes i ei theimlo ddwy flynedd yn ôl wedi troi'n siom enbyd cyn diwedd y dydd.
Rwy'n croesawu gwaith cadarn a rhagweithiol iawn Llywodraeth Lafur Cymru yn negodi gyda Llywodraeth y Deyrnas Unedig i sefyll dros Gymru ynglŷn â chanlyniadau cymhleth ymadawiad Prydain, sydd eto i ddigwydd, o'r Undeb Ewropeaidd. Mae'n dystiolaeth, os oedd angen unrhyw dystiolaeth, bod Llywodraeth Lafur Cymru yn sefyll dros fuddiannau Cymru a Chymru o fewn adeiladwaith ein teulu o genhedloedd yn y Deyrnas Unedig. Fel y dywedodd y Prif Weinidog yn y Siambr yn gynharach heddiw yn y sesiwn gwestiynau i'r Prif Weinidog, mae angen talu teyrnged arbennig i sgiliau negodi arbenigol Mark Drakeford, ac rwy'n dymuno ategu canmoliaeth y Prif Weinidog yn gryf.
Mae cenedlaetholwyr yn beirniadu'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hanfodol, pwysig hwn—cynnig sy'n fargen dda—ond gadewch inni fod yn onest; y nod addefedig yw ar gyfer Cymru annibynnol sydd yn y bôn yn ymadael â'r Deyrnas Unedig, ac rwy'n credu na fyddai unrhyw beth llai na hynny fyth yn plesio Plaid Cymru. Os mai dymuniad pobl Cymru, yn y datganiad i adael yr Undeb Ewropeaidd yn 2016, a'u dymuniad a fynegwyd mewn etholiad ar ôl etholiad a phôl piniwn ar ôl pôl piniwn, yw i Gymru aros o fewn Teyrnas Unedig Prydain Fawr a Gogledd Iwerddon, nid sarhad yw ein galw yn unoliaethwyr ar y meinciau hyn. Yn wir, mae'n disgrifio mwyafrif pobl Cymru.
Mae'r cytundeb hanesyddol hwn a, gadewch imi ddweud, un a frwydrwyd yn galed drosto—gadewch i ni beidio â bod o dan unrhyw gamargraff—wedi arwain at y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn yn golygu y byddai unrhyw newidiadau i rym yn San Steffan yn golygu y byddai angen caniatâd yr holl ddeddfwrfeydd datganoledig. Yn wir, mynegodd Mark Drakeford, yr Ysgrifennydd Cyllid, farn Llywodraeth Cymru, drwy ddweud mai'r nod drwy gydol y trafodaethau hyn oedd amddiffyn datganoli, amddiffyn economi Cymru a diogelu bywoliaeth pobl Cymru, a gwneud yn siŵr bod cyfreithiau a pholisïau yn y meysydd sydd wedi'u datganoli ar hyn o bryd yn parhau wedi eu datganoli. Cyflawnwyd hyn yn llwyddiannus gyda Llywodraeth y DU yn San Steffan ac mae hi wedi newid ei hagwedd yn sylfaenol yng nghymal 11 i gymal 15, fel bod yr holl bwerau a'r meysydd polisi yn dod i Gaerdydd oni nodir y byddant yn aros, dros dro, gyda Llywodraeth y DU. Mae'n gywir dweud y bydd elfen ffeithiol o 64 maes yn dychwelyd i Gymru a fuont ym Mrwsel yn flaenorol. Siawns fod Plaid Cymru yn deall hyn.
A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet a'r Prif Weinidog gadarnhau i mi, felly, y bydd y rhain yn feysydd lle mae pob un ohonom ni'n cytuno bod angen rheolau cyffredin ar gyfer y DU yn ei chyfanrwydd ar gyfer marchnad fewnol yn y DU sy'n gweithio—
A wnaiff yr Aelod ildio?
Gwnaf.
Dim ond i grybwyll rhywbeth y dywedodd yr Ysgrifennydd Cyllid yn gynharach, yn y bôn, dywedodd fod angen inni gydnabod, wrth ystyried y gwahanol ddewisiadau a wnaed yng Nghymru a'r Alban, bod Cymru wedi pleidleisio i adael yr Undeb Ewropeaidd, tra pleidleisiodd yr Alban i aros. Mae hynny, i mi, yn swnio fel cyfaddefiad, o ran beth mae'n ei olygu ar gyfer datganoli, bod yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei dderbyn yn israddol i'r hyn y mae Llywodraeth yr Alban wedi penderfynu parhau i ymladd drosto. Sut mae'r Llywodraeth hon yn credu bod ganddi bellach yr hawl i benderfynu mai'r hyn a olygodd pleidlais 'ymadael' oedd pleidlais i danseilio datganoli?
Yn y bôn, nid wyf yn cytuno â'r cysylltiad yr ydych chi wedi'i wneud, ac mae'n gas gennyf ddweud hyn, ond rwy'n credu, o ran yr hyn a ddywedodd David Melding yn gynharach, rwy'n credu bod rhai o'i bwyntiau yn ddilys iawn.
Felly, yn olaf, a yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi, mewn Teyrnas Unedig ddatganoledig, fod—[Torri ar draws.] Fe wnes i rybuddio ynghylch hynny. Fe wnes i. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi, mewn Teyrnas Unedig ddatganoledig—[Torri ar draws.] Fe wnaf i ddechrau eto. A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi, mewn Teyrnas Unedig ddatganoledig, fod angen i'r priod Lywodraethau ymdrin â'i gilydd fel cydraddolion aeddfed, fod cyngor y Gweinidogion a fframwaith anghydfodau yn syniad da, a bod y cytundeb hwn yn gam da ymlaen yn y cyfeiriad cywir tuag at y nod hwnnw? Diolch.
Ym Mhlaid Cymru, rydym ni'n credu y dylid parchu canlyniad pob refferendwm, gan gynnwys refferendwm 2011 yng Nghymru, pan bleidleisiodd pobl Cymru yn bendant am fwy o bwerau. Ers hynny, rydym ni wedi colli cannoedd o bwerau gyda Deddf Cymru 2017. Dyna pam y bu'n rhaid inni ruthro drwy Gyfnod 1 o'r ddeddfwriaeth isafswm pris alcohol, fel arall byddem ni'n colli'r pwerau hynny, ac rydym ni'n wynebu colli rhagor o bwerau yn awr, gyda Bil ymadael yr EU a'r fargen ynglŷn â chymal 11—sef cymal 15 bellach—sy'n golygu bod 24 maes datganoledig wedi mynd yn ôl i Lundain ac wedi eu caethiwo am saith mlynedd, diffiniad rhai pobl o 'dros dro'. Maen nhw wedi eu caethiwo, ac fe all Llywodraeth y DU eu newid heb ein caniatâd. Hyd yn oed pan ydym ni'n gwrthod rhoi caniatâd, gall Llywodraeth y DU eu newid. Felly, rydym ni wedi colli grym. Rydym ni wedi colli dylanwad dros yr amgylchedd, amaethyddiaeth, pysgodfeydd, caffael cyhoeddus ac 20 maes datganoledig arall. Mae modd eu newid heb ein caniatâd, ac er gwaethaf ein gwrthwynebiad. [Torri ar draws.] Fy Nghadeirydd.
Rwy'n gwerthfawrogi eich bod yn ad-dalu'r ymyriad. Diolch. Rydym ni, wrth gwrs, yn cydnabod na all Llywodraeth newid unrhyw beth; y Senedd sy'n rhaid gwneud hynny, nid y Llywodraeth. Nid oes gan Lywodraeth y DU unrhyw bwerau o gwbl.
Daliwch ati i wrando, Cadeirydd.
Nawr, o ran caffael cyhoeddus, er enghraifft, rydym ni wedi gweld rhannau helaeth o'r gwasanaeth iechyd yn Lloegr eisoes yn trosglwyddo i ddwylo preifat. Mae'r broses caffael cyhoeddus wedi galluogi cwmnïau megis Virgin Care i redeg y GIG mewn sawl ardal, megis Surrey, Caint, swydd Stafford a swydd Gaerhirfryn. Caiff nifer sylweddol o wasanaethau'r GIG eu rhedeg gan Virgin Care, pob un yn y sector preifat. Mae gan Virgin Care 400 o gontractau GIG unigol yn Lloegr, sy'n werth dros £1 biliwn, a phe byddai Llywodraeth y DU yn penderfynu gweithredu mewn modd tebyg gyda'n pwerau caffael cyhoeddus sydd wedi eu caethiwo, byddai'r Cynulliad hwn yn ddi-rym i wrthsefyll. Dychmygwch: gwasanaethau mamolaeth ac obstetreg—[Torri ar draws.] Dychmygwch—[Torri ar draws.] Na. Rwy'n dod at y pwynt. Dychmygwch: gallai obstetreg a gwasanaethau mamolaeth yn Abertawe gael eu rhoi yn allanol i Virgin Care yn y dyfodol. Dyna beth yw ystyr caffael cyhoeddus, yn amlwg—a diau y cai ei alw yn 'Virgin Birth' o ganlyniad. Gallai ein coetiroedd yn yr un modd fynd yn ysglyfaeth i Syr Richard Branson hefyd. Pa bris ar gyfer 'Virgin Forest'? Mae Llywodraeth Cymru wedi ildio dylanwad, wedi ildio pwerau datganoledig, ac mae'n hapchwarae gyda chytundeb rhynglywodraethol sy'n seiliedig ar ymddiriedaeth a chyd-lywodraethu nad oes unrhyw sail gyfreithiol iddo. [Torri ar draws.] Lee Waters.
Dim ond ynglŷn â'r sylw am hapchwarae, pe na baem ni wedi dod i gytundeb, byddai hynny wedi ei benderfynu gan farnwyr. Mae'n gwbl bosib y byddai barnwyr wedi cyfyngu a chwtogi ar y setliad datganoli. Felly, o ran hapchwarae, a fyddai'n well gennych chi roi ein pwerau yn nwylo barnwyr, neu ddod i gytundeb yn y lle hwn lle caiff y pwerau eu trosglwyddo inni?
Wyddoch chi beth, Lee? Mae sefyll dros Gymru yn golygu ymateb i fygythiad fel hwnnw a dweud, 'Triwch hi', oherwydd rwy'n sefyll cornel Cymru, iawn? [Torri ar draws.] Mae pwerau caeth Cymru wedi'u caethiwo gan y gyfraith. Mae'r ffydd hwn mewn Llywodraeth Dorïaidd Brydeinig yn gonfensiwn gwleidyddol. Nid cyfraith mohono o gwbl. Rydym ni wedi gweld un Aelod Cynulliad Llafur ar ôl y llall yn yr wythnosau diwethaf yn ymosod ar Lywodraeth Dorïaidd y DU ynghylch sut na ellir ymddiried ynddynt o ran pensiynau i fenywod, diwygio lles, ad-drefnu swyddfeydd yr Adran Gwaith a Phensiynau, bellach, eto, yn sydyn ddigon, gellir ymddiried y pwerau a fu gennym ni yma erioed, ac na fydd gennym ni mwyach, i Lywodraeth y DU.
A wnaiff yr Aelod ildio?
Ffwrdd â chi, felly. Waeth inni wyntyllu hyn ddim. [Chwerthin.]
Onid yw'n wir, yn ogystal â'r cytundeb rhynglywodraethol, bod gennym ni, o ran confensiwn Sewel, ymestyniad i'r pwerau gwneud rheoliadau a gofyniad bod yn rhaid i Dŷ'r Arglwyddi eu cymeradwyo hefyd?
Hoffwn pe gallwn i rannu eich hyder, Mark; hoffwn yn wir. Ond mae'r cytundeb rhynglywodraethol yn gonfensiwn gwleidyddol nid mewn statud, fel y mae confensiwn Sewel. Mae'n gonfensiwn gwleidyddol nad yw wedi'i ymgorffori mewn cyfraith. Mae ein pwerau datganoledig a gawsom ni wedi'u hymgorffori mewn statud, ac rydym ni ar fin eu colli, gweld eu caethiwo am wyth mlynedd—saith ac un. Felly, mae hynny wedi ei ymgorffori yn y gyfraith. Mae eraill yn gonfensiynau. Felly, rydym ni wedi colli pwerau, rydym ni wedi colli grym. Nawr, gall yr Alban weld hynny. Gall Llafur yn yr Alban weld hynny. Gall hyd yn oed Jeremy Corbyn weld hynny. Pam na allwch chi? Pleidleisiwch yn erbyn cydsyniad deddfwriaethol.
Diolch yn fawr iawn, Llywydd, am alw arnaf i siarad yn y ddadl bwysig hon. Hoffwn ddechrau drwy longyfarch Ysgrifennydd y Cabinet ar ei holl waith caled i weddnewid y sefyllfa fel bod y Llywodraeth yn gallu argymell pleidleisio o blaid y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn heddiw. Credaf nad oes unrhyw amheuaeth, yn wreiddiol, mai ymgais gan San Steffan i gipio grym oedd hyn, ac rwy'n credu ei fod yn adlewyrchu'n wael ar y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan na wnaethon nhw allu sylweddoli yn gynharach sut y byddai eu cynlluniau yn tanseilio datganoli. Rwy'n credu ei bod hi'n glod i Weinidogion y Llywodraeth y gwnaethom ni lwyddo i weddnewid hynny.
Rwy'n credu ei bod hi'n hollol briodol ein bod yn cyflwyno Bil parhad yn ateb dros dro, ond mae'r gwaith trylwyr a wnaed, rwy'n credu, wedi arwain at newidiadau sylweddol, ac yn sicr yn gwneud i mi deimlo fy mod i'n gallu pleidleisio yn hyderus o blaid y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn heddiw, oherwydd, fel y dywedwyd sawl gwaith heddiw, mae hyn yn trosglwyddo pob un o'r 64 maes i ni. Y newid pwysicaf, rwy'n credu, yw bod cymal 11 wedi'i wrthdroi. Y cynnig gwreiddiol oedd y byddai'r holl bwerau yn dychwelyd i San Steffan ac wedyn gallai Gweinidogion eu rhyddhau mewn ffordd drefedigaethol. Y mae hynny i gyd wedi newid bellach: caiff yr holl bwerau yn awr eu rhoi i'r cyrff datganoledig ac eithrio lle mae angen y fframweithiau ar gyfer y DU. Credaf fod pob un ohonom ni yn derbyn bod angen fframweithiau ar gyfer y DU. Mae'n cydweddu â'r model cadw pwerau, ac mae llawer o fesurau diogelwch wedi eu cynnwys yn yr hyn a fydd yn broses gydweithredol.
Rwy'n falch iawn bod y cymalau machlud ar wyneb y Bil—dwy flynedd ar gyfer y pŵer i wneud rheoliadau, ac uchafswm o bum mlynedd ar gyfer unrhyw reoliadau a wneir. Mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi dweud ei fod yn credu na fydd y cyfnodau hynny mor hir â hynny oherwydd bydd y pwysau o orfod cyflwyno adroddiad bob tri mis ynglŷn â'r weithdrefn o barhau i gaethiwo pwerau yn ddyletswydd eithaf beichus. Felly, mae'n debygol y bydd y cyfnodau hynny yn llawer llai.
Felly, credaf fod y fargen hon gyda San Steffan yn cynrychioli cynnydd enfawr, a chredaf ei bod hi'n ffodus iawn, ar hyn o bryd, bod gennym ni Lywodraeth Lafur yma yng Nghymru—Llywodraeth Lafur sydd wedi ymrwymo i ddatganoli ac i fod yn rhan o'r Deyrnas Unedig. Dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet, yn ei sylwadau agoriadol, ein bod yn—mai Llafur yw plaid datganoli. Credaf fod y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn yn enghraifft o sut rydym ni wedi defnyddio'r ymrwymiad hwnnw i ddatganoli ac er lles pobl Cymru. Dyna pam ein bod ni'n cyflwyno'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn yma heddiw. Rwy'n gwybod yr apeliodd Leanne ar inni ddefnyddio ein rheswm wrth iddi siarad yn gynharach yn y ddadl. Wel, fy marn i yw y byddai rheswm yn dweud wrthych chi i bleidleisio o blaid y cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn.
Wn i ddim a yw hi'n wir neu ai un o chwedlau'r Cynulliad yw hi, Llywydd, ond dywedir wrthyf os ydych chi'n sefyll ar y darn hwnnw o wydr yng nghanol Siambr y Cynulliad, bydd yn torri a byddwch yn disgyn i'r hollt islaw. Wn i ddim a yw hynny'n wir ai peidio, ond mae'r ddadl yma—[Torri ar draws.] Nid wyf yn mynd i roi cynnig arni, peidiwch â phoeni. Gallwch chi geisio, er hynny, Alun. Byddai'n lle da i chi fynd. Ewch, rhowch gynnig arni. [Chwerthin.] Ond mae'r ddadl yma heddiw yn bendant wedi dangos hollt rhwng y pleidiau hynny yma sy'n credu ym mhriodoldeb annileadwy sofraniaeth seneddol y DU, a'r rhai ohonom ni sydd wedi treulio ein bywydau gwleidyddol yn cwestiynu gallu'r cyfansoddiad Prydeinig i ddarparu ar gyfer pobl Cymru. Pan gyflwynodd Ysgrifennydd y Cabinet ei ddatganiad ar y cytundeb hwn am y tro cyntaf, heriais ef ar y pryd a dywedais fy mod yn credu fod ganddo ffydd ddiniwed, fel y dywedais, rwy'n credu, yng nghyfansoddiad y DU. Dros yr ychydig wythnosau diwethaf, rwy'n credu bod y ffydd ddiniwed honno wedi cael ei datgelu, ond rwy'n credu bod yr holl wendidau wedi cael eu datgelu hefyd.
Pan wyf yn meddwl am y syniad hwn o sofraniaeth seneddol yn cario'r dydd ar bopeth, pan edrychaf ar hanes gwleidyddol o 1979—o streic y glowyr, i erydu hawliau gweithwyr ac undebau llafur, a threth y pen, a chynni o ganlyniad i'r cwymp—nid wyf yn gweld sofraniaeth seneddol yn amddiffyn pobl Cymru. Rwy'n ei weld fel rhywbeth hirsefydlog i gyfiawnhau anghydraddoldeb a braint, a gwelaf fod angen ei herio dro ar ôl tro hyd nes y cawn ni naratif well o ran o ble daw pŵer ymhlith ein pobl a sut y caiff ei ddal gan y Senedd mewn ymddiriedaeth ar ran ein pobl ac yna ei ddefnyddio. Rwy'n credu bod y grymoedd afreolus a ryddhawyd gan y refferendwm ynglŷn â Brexit yn rhai a fyddant yn newid gwleidyddiaeth, ac nid Plaid Cymru mewn gwirionedd sy'n sôn am chwalu y DU o ganlyniad i hyn—ond Ysgrifennydd y Cabinet ei hun, a ddywedodd, neithiwr, ei fod yn argyhoeddedig bod bygythiad gwirioneddol. Yn ei araith neithiwr—bod bygythiad go iawn i ddyfodol y Deyrnas Unedig, a dyna pam y gwnaeth y cytundeb hwn. Ac rwy'n mynd i ddadlau dros yr ychydig funudau nesaf iddo wneud y cytundeb yn rhy gynnar a'i fod wedi cyfaddawdu gormod. Gobeithiaf wneud hynny drwy gydnabod y gwahaniaeth barn sydd rhyngom ni, ond drwy herio'r Llywodraeth hon ynglŷn â'r hyn a ddywedodd y byddai yn ei gyflawni, a beth mae hi mewn gwirionedd wedi cyflwyno ger ein bron heddiw a gofyn i ni bleidleisio o'i blaid.
Rwy'n wirioneddol gredu fy mod yn ymddiried ym mhobl Cymru i arfer yr holl bwerau hyn a gai eu harfer yn yr UE mewn ffordd gyfrifol ac mewn undod â chenhedloedd eraill yn yr ynysoedd hyn. Roeddwn yn credu hefyd fod Llywodraeth Cymru o'r farn honno, oherwydd dywedwyd wrthym ni ar y dechrau eu bod eisiau negodi o safbwynt cydraddoldeb a sicrhau cydraddoldeb rhwng y cenhedloedd hyn, bod arnyn nhw eisiau negodi o safbwynt cael dull cyfansoddiadol o ran sut y datrysir y pethau hyn—awgrymwyd y cyngor Gweinidogion—eu bod yn dymuno negodi o'r safbwynt y byddai fframwaith cyfreithiol, gan gynnwys dull o ddatrys anghydfodau, o ran gwerthuso sut y byddai hyn yn cael ei ddatrys, ac roedden nhw eisiau negodi o'r safbwynt y gellid wastad gwerthuso hynny o safbwynt partneriaid cyfartal yn dod at ei gilydd.
Felly, rwy'n eich gwahodd i edrych ar y cytundeb rhynglywodraethol a gofyn i chi'ch hun: a yw'r nodweddion hynny yn bodoli? Dydyn nhw ddim. Mae cytundeb gwleidyddol ac ymdeimlad o ymddiriedaeth wedi datblygu rhwng Llywodraeth Cymru a Llywodraeth bresennol y DU, ond mae'r ymdeimlad hwnnw o ymddiriedaeth, dywedir wrthym, i ymddiried yn ein hunain, ond wedyn i'w ymestyn nid yn unig i'r Cynulliad hwn, ond ar gyfer y Cynulliad nesaf, a hefyd i ystyried dyn a ŵyr faint o newidiadau a allai ddigwydd yn y Senedd a'r Llywodraeth ac yn San Steffan hefyd—nid wyf yn barod i fentro yn y fath fodd. Nid wyf yn barod i fentro felly i Blaid Cymru, ac, nid wyf yn credu y dylem ni, Aelodau Cynulliad, fentro yn y fath fodd. Nodir hynny yn glir yn adroddiad y Pwyllgor Materion Allanol a Deddfwriaeth Ychwanegol. Do, fel y dywedodd David Rees, y Cadeirydd, amlinellodd y pwyllgor hwnnw egwyddorion a aeth ymhellach na safbwynt Llywodraeth Cymru, ond felly y dylai fod, oherwydd dylai'r pwyllgor hwnnw amddiffyn y Cynulliad, nid Llywodraeth Cymru—y Cynulliad. Ac mae'r egwyddorion hynny—chwe egwyddor: nid yw dau ohonyn nhw wedi'u bodloni o gwbl; mae dau, gallech ddadlau, os hoffech chi edrych ar safbwynt Llywodraeth Cymru mewn goleuni hael iawn, wedi'u bodloni yn rhannol; a dau, dywed yr adroddiad, wedi gwneud cynnydd sylweddol. Ond nid wyf yn credu bod hynny'n ddigonol i ymddiried yn y broses hon.
Dywedodd Llywodraeth Cymru ei hun y dymunai, er mwyn bwrw ymlaen â hyn, gyngor priodol o Weinidogion, a dull gweithredu priodol ar ôl Brexit o ran y berthynas sylfaenol rhwng gwledydd y Deyrnas Unedig ar hyn o bryd. Nid oes gennym ni hynny yn y cytundeb rhynglywodraethol hwn, ac nid yw dibyniaeth ar gytundebau dros dro rhwng pleidiau, sef yr hyn yw cytundeb rhynglywodraethol, yn gyfansoddiadol, nid yw'n ddeddfwriaethol ac nid yw'n sail gyfreithiol gref ddigonnol inni roi ein caniatâd i'r cynnig cydsyniad deddfwriaethol hwn.
Nawr, mae'r ddadl hon wedi datgelu rhai o'r gwendidau yn yr agweddau unigol ar y cytundeb: pa un a yw'r penderfyniad cydsynio yn ganiatâd ai peidio—rydym ni wedi ystyried hynny; y cyfnod o 40 diwrnod; y ffaith y dywedodd Llywodraeth Cymru ei hun, 'Dim cymal machlud, diolch yn fawr iawn', a'i bod wedi cytuno bellach i gymal machlud; y camsyniad y caiff Lloegr ei thrin yr un fath â Chymru. Chaiff hi ddim. Hwyrach ei bod hi'n beth newydd cynnwys Lloegr mewn cytundeb rhynglywodraethol fel hyn, ond ni chaiff ei thrin yr un fath—mae Cymru a'r Alban wedi eu caethiwo yn gyfansoddiadol. Mae Lloegr yn wirfoddol wedi dewis dal yn ôl. Wel, gadewch i ni weld pa mor hir mae Michael Gove yn penderfynu dal yn ôl pan ddaw hi'n bryd newid polisïau amgylcheddol. Mae camsyniad yn y fan yma bod hyn yn torri tir cyfansoddiadol newydd. Ond nid ydyw—nid yw'n ddim amgenach na chytundeb rhynglywodraethol. Mae hynny'n gytundeb gwleidyddol, nid cytundeb cyfansoddiadol. Ac mae achos Gina Miller ei hun yn dangos, yn y pen draw, y gellir herio hyn.
Fy mhwynt olaf, os caf i—y pwynt olaf a wnaf i Lywodraeth Cymru—yw eich bod wedi taflu ymaith eich arf cryfaf. Beth oedd eich arf cryfaf yn herio beth oedd yn digwydd yn San Steffan a chymal 11 fel yr oedd? Eich arf cryfaf oedd amser. Mae'n rhaid i Lywodraeth San Steffan ymgodymu ag ef. Ni allan nhw negodi eu ffordd o gwdyn papur ar hyn o bryd, mae ganddyn nhw ddau is-bwyllgor Cabinet newydd dim ond i weld beth yw eu dewisiadau o ran cael undeb tollau. Roedd amser o'ch plaid i wyntyllu hyn yn y Goruchaf Lys, i wyntyllu hyn nes i Lywodraeth San Steffan roi bargen well ichi. Mae amser yn wych mewn gwleidyddiaeth am ymddatod safbwyntiau styfnig. Fe wnaethoch chi gyfaddawdu gormod ac fe wnaethoch chi gyfaddawdu'n rhy fuan.
Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i ymateb i'r ddadl.
Diolch yn fawr, Llywydd. A gaf i ddiolch i'r holl Aelodau sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl, yn enwedig y mwyafrif hynny o'r siaradwyr yr oedd eu dealltwriaeth o'r penderfyniad y gofynnwyd inni ei wneud yn cyfateb yn gryf iawn i'r realiti sydd yn y fantol?
A gaf i ddechrau drwy ymateb i Simon Thomas yn y ffordd ddifrifol a wnaeth ei bwyntiau? Roedd yn dda clywed cyfraniad difrifol gan Blaid Cymru y prynhawn yma. Ac fe wnaf i ateb tri neu bedwar o'r pwyntiau a wnaeth, a byddaf yn egluro pam fy mod i'n arddel safbwynt gwahanol iddo. Mae gennyf farn wahanol iddo o ran yr elfen o ffydd ddiniwed. Nid yw'r cytundeb hwn yn seiliedig ar ymddiriedaeth, mae'n seiliedig ar y canlyniad y daethpwyd iddo o wythnosau a misoedd o Weinidogion yr Alban a Gweinidogion Cymru, fesul llinell, fesul paragraff, yn dod i gytundeb gyda Llywodraeth y DU y mae modd i bawb ei weld. Nawr, mae'n dweud ei fod yn gytundeb rhynglywodraethol, fel petai yr ysgrifennwyd ef ar gefn amlen. Mae ganddo yn union yr un statws â'r fframwaith cyllidol—ac mae hynny yn gytundeb rhynglywodraethol. A meddyliwch chi pa mor ofalus—[Torri ar draws.]. Do, ac fe wnaeth eich plaid chi ei gefnogi. Fe wnaethoch chi. Nid wyf yn cofio ichi ddweud bryd hynny, 'Nid yw'n werth y papur yr ysgrifennwyd ef arno; nid yw'n ddim byd ond cytundeb rhynglywodraethol.' Ac mae cytundebau rhynglywodraethol yn bethau difrifol a phan mae Llywodraethau yn rhoi eu henw wrthynt, nid rhoi eich ffydd yn y Llywodraeth yr ydych chi, rydych chi'n rhoi ffydd yn y ffyrdd sefydliadol y mae'n rhaid i lywodraethau difrifol ymateb a thrafod gyda'i gilydd.
Soniodd yr Aelod am yr egwyddor o amser—y dylem ni fod wedi aros yn hwy. Wel, mae Llywodraeth yr Alban wedi aros yn hwy. Ble mae'r cytundeb gwell a gawson nhw o ganlyniad i hynny? A chraidd yr anhawster yn nadl Simon yw hyn: mae eisiau awgrymu i chi bod y dewis rhwng yr hyn sydd gennym ni a rhyw wynfyd chwedlonol a fyddai hyd yn oed yn well. Ond dydy'r gwynfyd hwnnw ddim yn bodoli. Roedd y dewis gwirioneddol rhwng yr hyn yr ydym ni wedi ei negodi neu ddychwelyd i'r gwelliant llawer llai boddhaol y cyflwynodd Llywodraeth y DU yn gyntaf. Wrth gwrs y dylem ni fod yn uchelgeisiol o ran ennill hyd yn oed mwy o dir, ac rydym ni hefyd. A dywedais yn fy sylwadau agoriadol: mae mwy yr ydym ni eisiau ei gyflawni. Mae gennym ni uchelgeisiau y tu hwnt i'r cytundeb. Ond mae'r cytundeb yn gam difrifol i'r cyfeiriad yr ydym ni eisiau mynd iddo.
Llywydd, nid oes ond tri safbwynt, mewn gwirionedd, o ran y ddadl y prynhawn yma. Y cyntaf: dechreuodd Llywodraeth y DU â chyfres o gynigon canoledig iawn, oedd mewn modd 'di-ofal' yn hollol ddiystyriol o ddatganoli—. Yr ail safbwynt, mae rhai—ac rydym ni wedi eu clywed heddiw—y mae eu bryd gwleidyddol ar ymadael â'r Deyrnas Unedig. Mae'n uchelgais gwleidyddol gwbl barchus—rwy'n methu â deall pam nad yw'r rhai sy'n arddel y farn yn barod i glochdar yn ei gylch ychydig yn fwy uniongyrchol. Ond mae'r ffaith eu bod yn dymuno gadael y Deyrnas Unedig yn golygu nad oes ganddyn nhw unrhyw ddiddordeb hirdymor mewn creu dyfodol llwyddiannus iddi. Ac yna dyna'r trydydd safbwynt, sef, rwy'n credu, yr hyn a ffefrir gan y mwyafrif yn y Siambr hon ac, yn sicr ddigon, y boblogaeth ehangach yng Nghymru, sef bod datganoli a'r DU yn bwysig. A dyna beth mae'r cytundeb hwn a'r gwelliant i'r Bil yn ei gyflawni. Eglurais yn gynharach y prynhawn yma sut mae'r Bil diwygiedig yn torri tir newydd yn atgyfnerthu'r amddiffynfeydd y mae datganoli'n eu cynnig. Ac eglurais sut mae'n diwygio'r—[Torri ar draws.]
Diolch. Dywedodd mai'r dewis arall oedd dychwelyd at ddrafft anfoddhaol y Bil blaenorol, ond onid yw hi'n wir, mewn gwirionedd, bod ei Lywodraeth wedi diogelu pobl yr Alban a'u setliad datganoli, ac mai ei negodi ef o'r hyn y mae wedi cytuno arno ar gyfer Cymru a fydd yn berthnasol bellach i'r Alban, er nad yw Nicola Sturgeon wedi gwneud y peth synhwyrol y mae ei Lywodraeth ef wedi ei wneud?
Llywydd, rwy'n falch iawn y bydd popeth yr ydym ni wedi ei negodi, yn wir, yn berthnasol i Lywodraeth yr Alban, fel y gwnaethom ni gytuno gyda Llywodraeth yr Alban, pe byddai hi wedi bod yn bosibl cytuno ar unrhyw ddatblygiadau pellach yn y cytundeb, yna bydden nhw wedi bod yn berthnasol i bob un o'r tair gwlad yn ogystal. Nid wyf yn dweud dim yn erbyn Llywodraeth yr Alban a'r ymdrechion a wnaeth i gyrraedd y sefyllfa yr ydym ni wedi gallu ei chyrraedd heddiw.
Yn ogystal â'r tir newydd yr ydym ni wedi ei dorri o ran datganoli, mae'r cytundeb yn dechrau'r broses hanfodol o ddiwygio'r ffordd y caiff busnes ei gynnal rhwng cenhedloedd cyfansoddol y Deyrnas Unedig. Dyna pam mae'r Bil diwygiedig, a'r cytundeb rhynglywodraethol sy'n gysylltiedig â hynny, yn gwneud y ddau beth yr oeddem ni'n bwriadu ei wneud. Mae'n diogelu datganoli ac mae'n diogelu dyfodol Teyrnas Unedig lwyddiannus, a dyna pam, yn bendant, fy mod i'n gofyn i Aelodau ei gefnogi y prynhawn yma.
Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais, felly, tan y cyfnod pleidleisio.