Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Darren Millar, a gwelliant 2 yn enw Caroline Jones. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol.

Yr eitem nesaf yw'r ddadl ar adroddiad y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru. Dwi'n galw ar y Prif Weinidog i wneud y cynnig, Mark Drakeford.

Cynnig NDM7260 Rebecca Evans

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn cydnabod adroddiad hanesyddol y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru a’r corff o dystiolaeth na welwyd mo’i debyg o’r blaen a gynhyrchwyd ganddo, ac yn diolch i aelodau a staff y Comisiwn am eu gwaith;

2. Yn cydnabod ymroddiad yr unigolion a’r sefydliadau lawer sy’n gweithio yn y system gyfiawnder, a’u hymrwymiad i wasanaethu’r cyhoedd, ond yn nodi hefyd y siom bod y Comisiwn wedi dod i’r casgliad canolog nad yw eu system gyfiawnder yn diwallu anghenion pobl Cymru yn ddigonol;

3. Yn cefnogi bwriad Llywodraeth Cymru i weithredu ar yr argymhellion hynny sydd o fewn ei chymhwysedd ar hyn o bryd a gweithio gyda chyrff eraill i weithredu ar argymhellion sy’n gyfrifoldeb arnynt hwythau;

4. Yn nodi prif ganfyddiad y Comisiwn fod rhaid penderfynu ynghylch polisi a’i oruchwylio, yng Nghymru, os dymunir gweld gwahaniaeth parhaus yn y modd y cyflawnir cyfiawnder yng Nghymru; a

5. Yn gefnogol o ddatganoli cyfiawnder a phlismona, wedi’u cyllido’n llawn er mwyn sicrhau bod gweithrediaeth y system gyfiawnder yn cyd-fynd â’r amcanion polisi ehangach i Gymru y cytunwyd arnynt gan y Cynulliad hwn.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, Llywydd. Dwi'n falch iawn ein bod wedi gallu dod o hyd i'r amser i gynnal y ddadl bwysig hon ar adroddiad y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru. Mae'n gyfle inni drafod yr uchelgeisiau sydd gennym ar gyfer y system gyfiawnder yng Nghymru, ac i sicrhau canlyniadau gwell i bobl Cymru.

Fel rydw i wedi dweud yn y Siambr hon o'r blaen, ymchwiliad y comisiwn yw'r un mwyaf cynhwysfawr erioed o'r system gyfiawnder yng Nghymru. Roedd e'n edrych ar statws presennol pob rhan o'n system gyfiawnder. Fel mae adroddiad y comisiwn yn ei ddweud, mae yna rai meysydd o arferion da yn y system gyfiawnder yng Nghymru ar hyn o bryd. Mae'n gweithio yn effeithiol mewn partneriaeth ac ymrwymiad pobl y sefydliadau sy'n ymwneud â gwasanaethau cyfiawnder ieuenctid; mae wedi cael effaith bositif ar leihau nifer y plant sydd yn y ddalfa. Ar lefel weithredol, mae plismona yn aml yn golygu rhyngweithio rhwng yr heddlu a sefydliadau sy'n darparu addysg, gofal cymdeithasol, iechyd, tai a gwasanaethau eraill sydd wedi cael eu datganoli. Mae glasbrintiau ar gyfer cyfiawnder ieuenctid ac ar gyfer troseddu gan fenywod yn enghreifftiau eraill o weithio mewn partneriaeth, a hynny er mwyn darparu gwasanaethau cyfiawnder effeithiol yng Nghymru. Rydym ni'n gwneud hyn er gwaethaf ac nid oherwydd y sefyllfa gymhleth sydd ohoni ar hyn o bryd yng Nghymru o safbwynt polisi a chyllid cyfiawnder o dan y cynllun datganoli presennol.

Felly, Llywydd, er bod rhai meysydd o arfer da ar draws y system gyfiawnder, mae angen mynd i'r afael â diffygion sylweddol. Ni allwn symud oddi wrth baragraff cyntaf yr adroddiad a'i gasgliad nad yw'r system gyfiawnder yn gwasanaethu dinasyddion Cymru yn dda ar hyn o bryd. Mae'n rhy aml yn bell, yn ddideimlad, yn anhyblyg ac yn ddryslyd. Gall hefyd fod yn andwyol o ddrud. I lawer o bobl yng Nghymru heddiw, mae'r syniad bod gennym system gyfiawnder sy'n eu hamddiffyn pan fydd ei hangen arnynt yn ddamcaniaethol yn hytrach na'n real.

Roedd gwneud hawliau yn wirionedd yn un o gonglfeini sylfaenol gwladwriaeth les 1945. Roedd cymorth cyfreithiol, pan gafodd ei gyflwyno ym 1949, yn cwmpasu 80 y cant o'r boblogaeth. Saith deg mlynedd yn ddiweddarach, yn 2019, canfu'r comisiwn ddarlun gwahanol iawn. Mae toriadau cyllideb gan Lywodraeth y DU wedi arwain at yr hyn y mae'r Comisiwn yn ei alw'n 'anialwch cyngor' cynyddol mewn ardaloedd gwledig a Chymru ôl-ddiwydiannol, lle gall fod yn anodd i bobl gael gafael ar gyngor a gwasanaethau cyfreithiol o gwbl. Ac ar yr un pryd, mae niferoedd cynyddol o bobl yn cynrychioli eu hunain mewn llysoedd a thribiwnlysoedd.

Mae cymorth cyfreithiol yn gyfrifoldeb a gadwyd yn ôl yn gyfan gwbl, ond canfu'r comisiwn mai penderfyniadau a wneir yma gan Lywodraeth Cymru a'r Senedd hon sy'n gorfod llenwi'r bylchau sy'n dod i'r amlwg. Mae cronfa cyngor sengl Cymru yn sicrhau bod dros £8 miliwn ar gael bellach i wasanaethau cynghori, sy'n rhan hanfodol o'n system gyfiawnder erbyn hyn. A dim ond un enghraifft yw honno o orfod dargyfeirio arian a ddarperir ar gyfer gwasanaethau datganoledig er mwyn diwallu anghenion brys dinasyddion Cymru wrth iddynt ryngweithio â'r system gyfiawnder. Yn wir, adroddodd y comisiwn fod tua 38 y cant o gyfanswm y gwariant ar gyfiawnder yng Nghymru yn 2017-18 yn deillio o Lywodraeth Cymru neu dalwyr treth gyngor Cymru. Gallem ni ddefnyddio'r arian hwnnw i wneud penderfyniadau gwahanol yma yng Nghymru.

Llywydd, fel y gŵyr yr Aelodau, mae ymchwil a wnaed gan Ganolfan Llywodraethiant Cymru yn awgrymu bod gan Gymru un o'r cyfraddau carcharu uchaf, os nad yr uchaf, yng ngorllewin Ewrop. Yn achos menywod sydd yn y system garchardai, mae'r mwyafrif yn cael eu heuogfarnu o fân droseddau ac yn cyflawni dedfrydau byr, ond eto dedfrydau sy'n arwain at darfu ar fywyd cartref, colli cyflogaeth a thai, ac yn effeithio ar ofal plant neu berthnasau oedrannus. I fenywod yng Nghymru, mae'r sefyllfa'n waeth oherwydd bod yr holl fenywod sy'n cael eu carcharu yn cael eu carcharu mewn un o 12 o garchardai i fenywod yn Lloegr, sy'n ei gwneud yn anoddach i fenywod o Gymru gadw cyswllt â'u teulu ac yn gwaethygu'r problemau y maen nhw a'u dibynyddion yn eu hwynebu. Gallem ni a byddem ni yn gwneud pethau yn wahanol yng Nghymru.

Neu os edrychwn ar brofiad plant sy'n cael eu gwahanu oddi wrth eu cyfoedion mewn sefydliadau troseddwyr ifanc, fel yr amlygwyd yn ddiweddar gan Brif Arolygydd Carchardai EM, dylid gwahanu dan amgylchiadau o'r fath er mwyn amddiffyn plant, ond canfu'r prif arolygydd fod y rhan fwyaf o blant sydd wedi eu gwahanu yn cael eu cadw i bob pwrpas mewn carchariad unigol niweidiol heb lawer o gyswllt â phobl ac o dan amodau sy'n peryglu niwed i'w hiechyd meddwl. Eto, gallem ni a byddem ni yn gwneud pethau yn wahanol ac yn well yng Nghymru.

Sut, felly, yr ydym yn bwrw ymlaen ag adroddiad y comisiwn? Rydym yn wynebu tair tasg hanfodol: deddfu'r argymhellion hynny sy'n uniongyrchol berthnasol i Lywodraeth Cymru; darparu arweiniad cydweithredol yn y meysydd hynny lle mae cynigion yr adroddiad yn dibynnu ar weithredwyr eraill yng Nghymru; a goruchwylio trafodaethau gyda Llywodraeth newydd y DU ar gynigion Thomas. Mae gwaith eisoes wedi dechrau ar bob un o'r tair tasg.

Rydym yn archwilio'r ddarpariaeth o brentisiaethau a sut yr ydym yn sicrhau hyfywedd hirdymor arferion cyfreithiol ledled y wlad. Rydym yn bwrw ymlaen ag argymhellion y comisiwn ynghylch addysg gyfreithiol a sefydlu cyngor cyfreithiol i Gymru. Bydd Comisiwn y Gyfraith yn ein cynghori ar nifer o'r argymhellion sy'n ymwneud â rhannau o'r system gyfiawnder sydd eisoes wedi eu datganoli, yn arbennig tribiwnlysoedd Cymru, ac rydym yn dysgu gwersi'r adroddiad o ran sut y gallem ni leihau nifer y plant mewn gofal.

Ein hasesiad cychwynnol yw y gallai tua dwy ran o dair o argymhellion y comisiwn ofyn am gydweithrediad Llywodraeth y DU i'w gweithredu. Nid yw hyn yn syndod, o gofio bod cyfiawnder yn fater a gadwyd yn ôl ar y cyfan. Nodais bwysigrwydd trosglwyddo'r cyfrifoldeb dros gyfiawnder i Gymru yn fy ngohebiaeth gyntaf â'r Prif Weinidog ar ôl ei ailethol. Rwyf hefyd wedi ysgrifennu at yr Ysgrifennydd cyfiawnder, a ddywedodd yn ddiweddar y dylai pob adran yn y DU ystyried ei hun yn adran gyfiawnder, bod angen i benderfyniadau ynghylch sut y mae'r system gyfiawnder yn gweithredu fod yn gyson â blaenoriaethau cymdeithasol ac economaidd eraill, a bod yn gydgysylltiedig â'r gwaith o ddarparu gwasanaethau cyhoeddus megis iechyd ac addysg.

Yng Nghymru, wrth gwrs, mae'r gwasanaethau hynny wedi eu datganoli, ac mae adroddiad comisiwn Thomas yn dweud wrthym nad yw ble mae pwerau yn gorffwys yn fater o ddamcaniaeth haniaethol. Mae heriau ymarferol gwirioneddol, anochel a diangen yn codi bob dydd sy'n deillio o'r ffaith bod cyfrifoldebau wedi eu rhannu rhwng San Steffan a Chymru ar hyn o bryd, er gwaethaf yr holl ymdrechion sy'n cael eu gwneud yng Nghymru ar bob ochr i leddfu effeithiau'r heriau hynny.

Llywydd, rwy'n gobeithio y bydd y Senedd yn ymuno â fi i ddiolch i'r Arglwydd Thomas o Gwmgiedd, y comisiynwyr a staff y comisiwn am eu gwaith ac am lunio'r adroddiad nodedig hwn sy'n rhoi gweledigaeth gadarn i ni ar gyfer cyfiawnder yng Nghymru.

Mae'r ddadl hon heddiw yn bwysig, oherwydd y bydd yn datgelu ble y mae'r craidd disgyrchiant yn gorffwys ar y materion hyn yn y Siambr hon. Mae gwelliannau a gyflwynwyd eisoes yn dangos ble y mae'r grymoedd gwrthiant i newid yn gorwedd. Gadewch imi fod yn glir: ni ellir gwneud cynnydd trwy roi ein pennau yn y tywod a smalio, yn groes i'r holl dystiolaeth a gasglwyd ac a ddadansoddwyd gan yr Arglwydd Thomas a'i gomisiynwyr, fod popeth yn iawn ac y dylai aros yr un peth.

Ond ni fydd newid yn digwydd ychwaith dim ond trwy weiddi'n uwch drwy uwchseinydd yr M4. Rydym yn wynebu Llywodraeth y DU â mwyafrif o 80 sedd. Nid yw strategaeth o wneud dim mwy na churo'n uwch fyth ar y drws yn debygol o lwyddo. Bydd yn rhaid ychwanegu argyhoeddiad ein dadl at draw ein llais. Ac wrth gwrs, dyna pam y mae adroddiad y comisiwn mor hanfodol.

Mae'n mynd rhagddo nid yn unig o safbwynt cyfansoddiadol, ond o arddangosiad ymarferol o'r ffyrdd y gellid cyfochri cyfrifoldebau, cyllidebau a phrosesau gwneud penderfyniadau atebol yn well, a hynny'n well i wasanaethu buddiannau dinasyddion Cymru. Dyna pam yr ydym yn gofyn i'r Senedd heddiw wrthod y gwelliannau, cefnogi'r cynnig, a chymryd cam tuag at ychwanegu cyfiawnder troseddol at yr uchelgeisiau ar gyfer cyfiawnder economaidd, cymdeithasol ac amgylcheddol sydd eisoes mor bwysig i bobl yng Nghymru.

Rwyf wedi dethol y ddau welliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. Rwy'n galw felly ar Mark Isherwood i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Mark Isherwood.

Gwelliant 1—Darren Millar

Dileu popeth a rhoi yn ei le:

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi adroddiad y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru ac yn cydnabod yr ymroddiad a'r ymrwymiad i wasanaeth cyhoeddus a ddangosir gan y nifer fawr o bobl a sefydliadau sy'n gweithio yn y system gyfiawnder.

2. Yn gresynu wrth fethiannau yn y system cyfiawnder troseddol yng Nghymru, lle mae Llywodraeth Cymru yn gyfrifol am amrywiaeth o wasanaethau allweddol.

3. Yn croesawu ymrwymiad Llywodraeth y DU i ddarparu gwasanaethau rheoli troseddwyr yng Nghymru sy'n adlewyrchu cyfrifoldebau datganoledig Llywodraeth Cymru.

4. Yn nodi bod yn rhaid i natur drawsffiniol gweithgarwch troseddol fod yn ganolog i weithredu cyfiawnder a phlismona yng Nghymru.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Diolch, Llywydd. Rydym yn cydnabod yr ymroddiad a'r ymrwymiad i wasanaeth cyhoeddus a ddangoswyd gan y llu o bobl a sefydliadau sy'n gweithio o fewn y system gyfiawnder, ond yn gresynu at y methiannau yn y system cyfiawnder troseddol yng Nghymru lle mae gan Lywodraeth Cymru gyfrifoldeb dros ystod o wasanaethau allweddol.

Mae adroddiad comisiwn Thomas ar gyfiawnder yn cyfeirio at Gymru a'i

'pholisïau a'i gwasanaethau cymdeithasol, iechyd ac addysg nodedig, sy'n datblygu' ac yn datgan

'Er bod meysydd o arfer da o fewn y system gyfiawnder y gellir adeiladu arnynt, rhaid ymdrin â'r methiannau difrifol.'

Fodd bynnag, yn hytrach nag uno'r dotiau, mae wedyn yn cynnig datganoli cyfiawnder a phlismona, gan anwybyddu'r agenda sy'n datblygu ar gyfer polisi yr heddlu a chyfiawnder ar lefel y DU, sy'n cwmpasu'r realiti daearyddol a demograffig a setliad datganoli Cymru.

A wnaiff yr Aelod ildio?

Fe wnaf i dderbyn un, gwnaf.

Rydych chi'n dweud ei bod yn cael ei datblygu ar lefel y DU, nid yw'n cael ei datblygu ar lefel y DU, oherwydd bod y materion hyn wedi eu datganoli yng Ngogledd Iwerddon ac yn yr Alban. Maen nhw wedi cael eu rhyddhau. [Torri ar draws.] Ie, a Manceinion a Llundain i ryw raddau. [Torri ar draws.] A Jersey, iawn. Gallem ni fod yma am amser maith. Roedd i fod yn ymyriad yn hytrach nag yn araith. A ydych yn deall bod y materion hyn ym meddyliau ychydig o unigolion yn Whitehall a San Steffan yn unig?

Nac ydw. Mae nifer enfawr o bethau arloesol yn digwydd ym maes cyfiawnder troseddol yng Nghymru, ond nid yw datganoli yn un ohonynt.

Felly, fel y canfu Canolfan Llywodraethiant Cymru, mae gan Gymru y gyfradd garcharu uchaf yng ngorllewin Ewrop, ac er bod cyfanswm y dedfrydau o garchar wedi cynyddu yng Nghymru rhwng 2010 a 2017 fe wnaeth ostwng 16 y cant yn Lloegr, o ran y gwasanaethau yr oedden nhw'n eu rheoli o hyd ond y mae Llywodraeth Cymru yn gyfrifol amdanyn nhw yng Nghymru. Dywedodd awdur yr adroddiad fod angen ymchwil ehangach i geisio egluro cyfradd garcharu uchel Cymru.

Mae hyn yn arbennig o berthnasol o ystyried bod llawer o'r gwasanaethau sydd eu hangen i reoli troseddwyr, cyn-droseddwyr ac i hyrwyddo camau adsefydlu eisoes wedi'u datganoli. Mae'r fath wahaniaeth mewn darpariaeth, o fewn yr hyn sy'n system cyfiawnder troseddol a rennir, yn rhoi rheswm arall pam na ddylid ateb y galwadau am ddatganoli cyfiawnder troseddol.

Mae ymrwymiad Llywodraeth y DU i ddarparu gwasanaethau rheoli troseddwyr yng Nghymru sy'n adlewyrchu cyfrifoldebau datganoledig Llywodraeth Cymru i'w groesawu. Yn 2018, roeddwn yn bresennol yn y digwyddiad ymgysylltu â rhanddeiliaid a gynhaliwyd yn Wrecsam gan Wasanaeth Carchardai a Phrawf EM yng Nghymru yn rhan o'r ymgynghoriad ar wasanaethau prawf yn y dyfodol yng Nghymru, pan fydd yr holl wasanaethau rheoli troseddwyr yng Nghymru wedi eu cynnwys yn y Gwasanaeth Prawf Cenedlaethol o 2020.

Bydd Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EM yng Nghymru yn archwilio opsiynau ar gyfer comisiynu gwasanaethau adsefydlu megis ymyriadau ac ad-dalu cymunedol. Byddan nhw'n adeiladu ar y trefniadau unigryw sydd eisoes ar waith yng Nghymru drwy'r gyfarwyddiaeth carchardai a phrawf sefydledig, ac ar bartneriaethau lleol llwyddiannus sydd eisoes yn bodoli, gan adlewyrchu'n well gyfrifoldebau datganoledig Llywodraeth Cymru. Fel y clywsom, bydd y cynigion hyn yn caniatáu mwy o integreiddio ar draws carchardai a'r gwasanaeth prawf yng Nghymru, gan atal dioddefwyr drwy newid bywydau, gyda chyfraniad gwirioneddol gan y trydydd sector, trwy ddefnyddio cyfalaf pobl.

Yn hytrach nag ailgylchu'r cynnig afraid hwn, mae angen felly i Lywodraeth Cymru roi adroddiad cynnydd i ni ar yr hyn sy'n digwydd mewn gwirionedd yn hyn o beth. Mae hyn yn arbennig o wir yng nghyd-destun dogfen 2019 'Rhaglen Diwygio'r Gwasanaeth Prawf' gan Wasanaeth Carchardai a Phrawf EM, a ddilynodd y papur ymgynghori ar ddyfodol y gwasanaeth prawf ac mae'n disgrifio sut y bydd y model newydd yn wahanol yng Nghymru. Fel y mae hyn yn ei nodi:

mae gan Lywodraeth Cymru gymhwysedd deddfwriaethol mewn cysylltiad â materion datganoledig gan gynnwys iechyd, tai, lles cymdeithasol ac addysg, ac mae hyn yn cyflwyno tirlun cyflawni gwahanol ar gyfer gwasanaethau prawf yng Nghymru. Mae'r setliad datganoli cyfiawnder yn caniatáu trefniadau penodol ar gyfer y gwasanaeth prawf sy'n diwallu anghenion Cymru.

Mae Gwasanaeth Carchardai a Phrawf EM yng Nghymru:

wedi'i gyflunio'n wahanol i adlewyrchu hyn, wrth i'w strwythur gyfuno gwasanaethau carchardai a phrawf o fewn un gyfarwyddiaeth a gyda'r cyfochri yn yr ardal ddaearyddol.

Wrth gwrs, mae'n rhaid i natur drawsffiniol gweithgareddau troseddol fod yn ganolog i weithredu cyfiawnder a phlismona yng Nghymru. Mae'r galw am ddatganoli hyn yn methu â chydnabod nad yw gweithgareddau troseddol yn cydnabod ffiniau cenedlaethol na rhanbarthol. Yn wahanol i'r Alban neu Ogledd Iwerddon, mae 48 y cant o bobl Cymru yn byw o fewn 25 milltir i'r ffin â Lloegr, ac mae 90 y cant o fewn 50 milltir. Mae adroddiad comisiwn Thomas ar gyfiawnder yn cynnwys un cyfeiriad yn unig at unrhyw droseddu trawsffiniol, yng nghyd-destun llinellau cyffuriau ar hyd coridor yr M4 ac yn y gogledd. Yr ateb y mae'n ei gynnig yw gweithio ar y cyd ar draws y pedwar heddlu yng Nghymru mewn cydweithrediad ag asiantaethau eraill, ond nid oes dim cyfeiriad at bartneriaid ar draws y ffin.

Wel, bues i ar ymweliad yn ddiweddar â Titan, Uned Troseddau Cyfundrefnol Rhanbarth y Gogledd Orllewin, a sefydlwyd yn 2009 fel cydweithrediad rhwng y chwe heddlu yng ngogledd Cymru, Swydd Gaer, Glannau Mersi, Manceinion Fwyaf, Swydd Gaerhirfryn a Cumbria i fynd i'r afael â throseddau cyfundrefnol difrifol sy'n croesi ffiniau sirol yn y rhanbarth. Clywsom bythefnos yn ôl fod holl waith cynllunio brys gogledd Cymru yn cael ei wneud ar y cyd â gogledd-orllewin Lloegr, fod 95 y cant neu fwy o droseddu yng ngogledd Cymru yn lleol neu'n gweithredu yn drawsffiniol o'r dwyrain i'r gorllewin, nad oes gan Heddlu Gogledd Cymru unrhyw weithrediadau sylweddol yn gweithio ledled Cymru gyfan, a bod tystiolaeth a roddwyd i gomisiwn Thomas gan y prif gwnstabliaid a'r comisiynwyr heddlu a throsedd yng Nghymru yn cael ei hanwybyddu i raddau helaeth yn adroddiad y comisiwn.

Galwaf ar Mark Reckless i gynnig gwelliant 2, a gyflwynwyd yn enw Caroline Jones. Mark Reckless.

Gwelliant 2—Caroline Jones

Dileu pwyntiau 3, 4 a 5 a rhoi yn eu lle:

Yn gwrthwynebu datganoli cyfiawnder a phlismona.

Yn croesawu'r cynnydd yn y cyllid gan Lywodraeth y DU ar gyfer plismona.

Yn galw ar Lywodraeth y DU i gynyddu'r cyllid i wella'r system gyfiawnder.

Cynigiwyd gwelliant 2.

Diolch, Llywydd. Cynigiaf y gwelliannau yn enw Caroline Jones.

Rydym yn gwrthwynebu datganoli cyfiawnder a phlismona. Roeddwn i'n falch o gymryd yr amser i ystyried yr adroddiad hynod drawiadol hwn yn fanwl cyn dweud hynny. Rwy'n credu bod cyfatebiaeth rhwng yr UE a datganoli. Mae i'w gweld pan fo rhyng-gysylltiad, yma, rhwng gwasanaethau sydd wedi'u datganoli a rhai nad ydyn nhw wedi eu datganoli. Yn amlwg, os oes gennych chi ryng-gysylltiad o'r fath, bydd heriau bob amser ynglŷn â rheoli'r rhyng-gysylltiad hwnnw.

Ond nid yw'r ffaith bod anawsterau wedi eu nodi ynddo'i hun yn cyfiawnhau'r casgliad bod yn rhaid, felly, datganoli'r gwasanaethau nad ydyn nhw wedi eu datganoli yma, sef cyfiawnder a phlismona. Gallai fod yr un mor rhesymegol i gyflwyno'r achos dros dynnu yn ôl o fod wedi eu datganoli y gwasanaethau hynny sydd wedi eu datganoli ar hyn o bryd ond sy'n cael anawsterau wrth ryng-gysylltu â gwasanaethau nad ydyn nhw wedi eu datganoli. Ond yn y lle hwn, dim ond un ffordd y mae'n symud bob amser. Mae pob dadl ynghylch unrhyw anhawster wrth ryng-gysylltu yn mynd yn un dros fwyfwy o ddatganoli. Yn union fel y gwelsom yn yr Undeb Ewropeaidd, ar gyfer unrhyw broblem, yr ateb a gynigiwyd bob amser oedd un o fwy o Ewrop.

A hynny, yn fy marn i, yn rhannol yw pam yr aeth pleidlais y refferendwm ar Brexit fel y gwnaeth. Un o'r rhesymau pam nad yw'r lle hwn yn cael ei barchu'n fwy ledled Cymru yw ein diffyg gallu i gyflawni system ddatganoli sefydlog, sy'n caniatáu i bobl fod yn gysurus â sefydliadau datganoledig heb ei ystyried yn llethr llithrig a fydd bob amser, bob amser yn arwain at fwyfwy o bwerau a mwy o ymreolaeth ac, o bosibl, annibyniaeth.

Nid ydym yn bwriadu cefnogi gwelliant y Ceidwadwyr, yn rhannol oherwydd fy mod i o'r farn bod pwynt 2 yn annheg iawn â Llywodraeth Cymru. Rydych chi'n dweud eich bod yn gresynu at y

'methiannau yn y system cyfiawnder troseddol yng Nghymru', ac yn sicr, mae yna fethiannau enfawr yn y llyfr hwn; mae'n amlwg iawn, iawn. Ac eto, rydych yn dweud wedyn,

'lle mae gan Lywodraeth Cymru gyfrifoldeb dros ystod o wasanaethau allweddol.'

A phe baech yn deg, byddech yn parhau trwy ddweud, 'ond mae gan Lywodraeth y DU gyfrifoldeb dros lawer mwy.'

Rwyf i yn credu bod yr adroddiad hwn gan y comisiwn yn feirniadaeth o'r system cyfiawnder troseddol fel y bu'n gweithio ledled Cymru a Lloegr. Mae cyfiawnder yn un maes yr wyf i'n pryderu bod y broses cyni wedi mynd yn rhy bell. Rwyf i yn credu bod angen mwy o arian arno i weithredu ein llysoedd, ac mae'r achos wedi ei wneud yma hefyd ar gyfer rhai meysydd o gymorth cyfreithiol. Rwy'n credu bod y Llywodraeth Geidwadol yn San Steffan wedi deffro i'r ffaith bod cyni a thoriadau ym maes plismona wedi mynd yn rhy bell, sydd wedi arwain at eu haddewid i sicrhau 20,000 o swyddogion ychwanegol ledled Cymru a Lloegr, ac rydym ni'n cefnogi hynny.

Ond dylen nhw edrych hefyd ar yr hyn sy'n digwydd yn y system gyfiawnder ac, yn hytrach na dim ond gwrthwynebu hyn oherwydd ei bod yn fwy o ddatganoli, i annog Gweinidogion yn San Steffan mewn gwirionedd i edrych ar yr adroddiad hwn, deall y feirniadaeth a wna o'r system gyfiawnder yng Nghymru a Lloegr, a dweud wrthym ni beth y maen nhw am ei wneud yn ei chylch. A gall rhan o hynny fod yn fwy o arian.

Rwy'n ildio i'r cyn Brif Weinidog.

Rwy'n ddiolchgar i'r Aelod. Bydd yn ei synnu, mae'n siŵr, fy mod ar fin cytuno ag ef, fel rhywun a fu'n gweithio yn y system cyfiawnder troseddol am gyfnod hir. Pan oeddwn yn ymarfer ar ddechrau'r 1990au tuag at 2000, roeddem yn arfer edrych ar wledydd eraill lle nad oedd cyngor cyfreithiol ar gael i bobl ac roeddem yn brawychu y bydden nhw'n cynrychioli eu hunain mewn materion eithaf difrifol yn y llys heb unrhyw gynrychiolaeth gyfreithiol wrth gael eu herlyn gan erlynydd proffesiynol. A yw'n cytuno â mi mai dyma'r union sefyllfa yr ydym ni ynddi ar hyn o bryd yng Nghymru a Lloegr a'n bod ni wedi mynd yn ôl ryw 200 o flynyddoedd?

Rwy'n cytuno bod yr Aelod, mewn llawer o amgylchiadau, yn gywir yn ei ddiagnosis.

Yn yr adroddiad hwn, wrth ddarllen pennod 11 ar y Gymraeg ac yna pennod 12 ar lywodraethu proffesiynau, nid wyf yn argyhoeddedig eu bod wedi'u cysylltu'n ddigonol. Ar hyn o bryd, nid oes arholiadau cyfreithiol ar gael, ar lefel gradd o leiaf, yn y Gymraeg. Mae hwn yn cynnig y dylen nhw fod ar gael ac y dylai pobl allu cymhwyso drwy gyfrwng y Gymraeg yn unig ac arddangos hyfedredd drwy arholiadau Cymraeg yn unig, ond wedyn mae'n cynnig y dylen nhw barhau i fod â phroffesiwn ar y cyd a bod gennym yr Awdurdod Rheoleiddio Cyfreithwyr a Bwrdd Safonau'r Bar yn rheoleiddio ar y sail honno.

Ond os yw pobl o Gymru sydd wedi cymhwyso yn mynd i ymarfer yn Lloegr ond eu bod dim ond wedi dangos hyfedredd yn y Gymraeg drwy'r addysg a'r arholiadau, a yw'n rhesymol disgwyl i'r cyrff rheoleiddio Cymru a Lloegr hynny weithredu yn y ffordd honno?

Yna, pam—[Anhyglyw.]—ar gyfer Saesneg?

Wel, mae hynny'n gwbl briodol os oes gennym ni system ar gyfer Cymru. Ond byddwn yn cwestiynu a yw'n rhesymol gofyn am reoleiddiwr Cymru a Lloegr. Er, byddwn yn cefnogi mwy o ymgysylltu â'r Cynulliad ar y materion hyn fel y cynigir, ac efallai y gellir trafod y rhain.

Rwy'n parhau i fod yn siomedig â'r Goruchaf Lys a'r trefniadau yn y fan yna ynglŷn â phenodiadau. Mae'r adroddiad yn anghywir o ran disgrifio'r system benodi ac felly nid yw'n gwneud y trefniadau priodol. Nid yw'n iawn bod comisiynau yr Alban a Gogledd Iwerddon wedi'u cynrychioli ar bob penodiad o'r Goruchaf Lys, a'u bod bob amser yn cael mynegi 40 y cant o'r farn. Credaf y dylem newid hynny fel bod gennym, o leiaf ar Gomisiwn Cymru a Lloegr, yr un aelod lleyg hwn sydd â gwybodaeth briodol am gyfraith Cymru. Rwy'n credu y dylai fod yno fel ail aelod o Gomisiwn Cymru a Lloegr, a chredaf hefyd, gan ychwanegu at hynny, seithfed aelod o'r panel hwnnw; rwy'n credu y dylem ni fod â chadeirydd y pwyllgor dethol cyfiawnder wedi'i ethol gan holl Aelodau Seneddol Tŷ'r Cyffredin mewn pleidlais gudd.

Nid wyf i'n dymuno dilyn llwybr yr Unol Daleithiau a'r Goruchaf Lys a'r gwleidyddoli yn y fan yna, ond credaf y byddai bod ag un o nifer o aelodau sydd â'r swyddogaeth honno yn helpu i ymdrin â rhai o'r pryderon ynghylch penodiadau yn y farnwriaeth, a byddai'n well na'r system bresennol, sy'n gallu caniatáu i bedwar barnwr wneud y penodiadau allan o gomisiwn o bump. Nid yw hynny'n briodol ac rwy'n credu y dylid diwygio'r maes hwn.

O'r diwedd, mae gennym ni'r cyfle i drafod datganoli cyfiawnder a phlismona i Gymru—a hynny diolch i'r adroddiad pwysig gan y Comisiwn ar Gyfiawnder yng Nghymru. Hoffwn ddiolch i'r cyn-Arglwydd Brif Ustus, yr Arglwydd Thomas o Gwmgiedd, a holl aelodau'r comisiwn, yr oedd eu casgliadau a'u hargymhellion yn yr adroddiad hwn yn unfrydol. Mae'r adroddiad yn cynnig disgrifiad a beirniadaeth o'r modd y mae lles cyhoeddus—cyfiawnder—yn gweithredu yng Nghymru, ac yn bwysicach, sut y caiff ei brofi gan bobl yng Nghymru. Mae llawer o gytundeb trawsbleidiol ar y mater hwn, a lle i gydweithredu yn San Steffan a rhwng San Steffan a'r Senedd.

Dros yr 21 mlynedd diwethaf o ddatganoli, rydym wedi gweld grym ein Cynulliad Cenedlaethol yn ehangu a'i hyder fel sefydliad yn tyfu. Erbyn 2020, mae polisi Llywodraeth Cymru â mwy o effaith uniongyrchol ar fywydau pobl yng Nghymru nag erioed o'r blaen, ac eto rydym yn dal i weithredu heb awdurdodaeth gyfreithiol gyfatebol, er bod gennym bŵer deddfu llawn yn ein Senedd. Mae hyn yn creu dyblygu, diffyg atebolrwydd, costau ychwanegol heb dryloywder a digon o ddryswch. Mae'r adroddiad yn dweud bod angen gwell system ar Gymru a'i bod yn ei haeddu.

Hoffwn ganolbwyntio ar gyfiawnder troseddol, gan fy mod yn gyn swyddog prawf. Dywed yr adroddiad, ac rwy'n dyfynnu,

'Er mwyn i gyfiawnder troseddol fod yn effeithiol, yn enwedig o ran y ffordd y mae'n trin dioddefwyr, wrth blismona a gweinyddu dedfrydau'r carchardai (prif rôl y gwasanaeth carchardai a phrawf), rhaid iddo gael ei integreiddio'n agos â gwasanaethau y mae rhannau eraill o lywodraeth leol, ddatganoledig a chanolog yn gyfrifol amdanynt – er enghraifft, iechyd, camddefnyddio cyffuriau ac alcohol, tai, addysg, cyflogaeth, cael budd-daliadau a rheoli dyledion a gwasanaethau lles eraill.'

Mae Dr Rob Jones o Ganolfan Llywodraethiant Cymru wedi dangos mai Cymru sydd â'r gyfradd garcharu uchaf yng ngorllewin Ewrop. Er i garcharu ostwng 16 y cant yn Lloegr rhwng 2010 a 2017, cynyddodd  0.3 y cant yng Nghymru.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf.

Yn seiliedig ar yr ystadegau hynny yn unig, a fyddech chi'n cytuno â mi, felly, y dylem ni wneud popeth y gallwn ni yn erbyn Gweinidog newydd y DU a ddywedodd y byddai 'wrth ei fodd' o gael uwch-garchar newydd yma yng Nghymru?

Ydw, rwy'n cytuno â'r pwynt hwnnw, oherwydd gwnaeth gwaith Jones ddatgelu y bydd cynlluniau'r Llywodraeth i gael lleoedd ychwanegol mewn carchardai yn gweld Cymru'n dod yn fewnforiwr net o garcharorion. Yn syml, nid oes angen rhagor o garchardai arnom ni yng Nghymru, felly rydych yn llygad eich lle i herio'r ysgrifennydd cyfiawnder ar y pwynt hwnnw, ei fod yn dymuno adeiladu carchar arall.

Mae'r comisiwn ar gyfiawnder yn nodi bod y rhai hynny sy'n cael eu cyhuddo yn anghymesur yn fwy tebygol o ddod o grŵp du, Asiaidd a lleiafrifoedd ethnig. Ac i fenywod, mae'r system bresennol yn waeth nag annigonol. Nid oes unrhyw gyfleusterau o gwbl ar gyfer troseddwyr benywaidd yng Nghymru, ac efallai yn gysylltiedig â chyfiawnder menywod y mae angen dull iechyd cyhoeddus fwyaf. Yn ôl adroddiad Thomas, mae dros hanner y menywod sydd yn y carchar wedi eu treisio yn y cartref—hanner. Mae pum deg tri y cant wedi nodi eu bod wedi cael eu cam-drin yn emosiynol, yn gorfforol neu yn rhywiol pan oeddynt yn blant—53 y cant. Mae datganoli cyfiawnder i Gymru yn rhoi'r cyfle inni dorri'r cylch hwnnw drwy uno ein gwasanaethau iechyd a'n gwasanaethau cymdeithasol â'n polisi cyfiawnder. Byddai datganoli'r system cyfiawnder troseddol hefyd yn ein galluogi ni i sicrhau bod rhaglenni tramgwyddwyr a dreialwyd yn dda ar gael yn llawn mewn carchardai ac o fewn timau cyhoeddus y gwasanaeth prawf i leihau'r risg o ailadrodd troseddau rhyw. Gallai newidiadau gael eu gwneud i arferion o fewn yr heddlu, Gwasanaeth Erlyn y Goron a system y llysoedd i fynd i'r afael â'r cyfraddau euogfarnu arswydus o isel am dreisio.

Daeth Thomas i'r casgliad mai dim ond datganoli deddfwriaethol llawn, ynghyd â phwerau gweithredol, a fydd yn goresgyn methiannau'r system bresennol. Gallwn greu system newydd sy'n gweithio, system sy'n rhydd o'r rhwymau patriarchaidd a misogynistaidd sy'n arwain at y fath gyfraddau euogfarnu am dreisio sy'n isel yn hanesyddol. Pam na fyddem ni eisiau gwneud hynny?

Yn olaf, rwy'n troi at gymorth cyfreithiol. Mae'r toriadau dwfn a wnaed i gymorth cyfreithiol yn 2012 wedi esgor ar anialwch cyngor, lle nad yw cyfiawnder i rai pobl ar gael o gwbl. Cyn y toriadau, roedd 31 o ddarparwyr cyngor ar fudd-daliadau a ariennir yn gyhoeddus; erbyn hyn dim ond tri sydd ar ôl. Mae nifer y cwmnïau sy'n darparu cymorth cyfreithiol wedi gostwng 29 y cant, o'i gymharu ag 20 y cant yn Lloegr. Nid cyfiawnder yw hyn. Mae nifer cynyddol o bobl yn awr yn cynrychioli eu hunain mewn llysoedd a thribiwnlysoedd, sy'n eu gadael dan anfantais sylweddol. Mae rhannau mawr o'r proffesiwn cyfreithiol wedi'u dinistrio, ac yn brawf o hynny y mae'r ffaith mai dim ond 68 o dymhorau prawf troseddol a hysbysebwyd yng Nghymru a Lloegr y tu allan i Wasanaeth Erlyn y Goron yng nghylch eleni o geisiadau, a dim ond dau o'r rheini sydd yng Nghymru.

Yn yr amser a oedd gennyf—ac rwy'n sylweddoli fy mod wedi mynd dros amser—nid wyf ond wedi gallu cyffwrdd â materion cyfyngedig a godwyd yn adroddiad y comisiwn hwn, ond digon yw dweud nad yw'r system bresennol yn gweithio, yn amlwg. Dros gyfnod rhy hir, mae Cymru wedi goddef y cymhlethdodau sy'n achosi i bobl Cymru gael eu siomi'n systematig. Mae Plaid Cymru wedi dadlau ers amser ei bod yn bryd i Gymru gymryd cyfrifoldeb dros gyfiawnder ac inni fod â'n hawdurdodaeth gyfreithiol ein hunain. Gyda'r adroddiad hwn, gallwn alw ar y cyd am ddatganoli cyfiawnder, nid yn unig oherwydd ein bod yn credu yn yr egwyddor, ond oherwydd bod y dystiolaeth yn dangos bod gan hyn y cyfle i wella bywydau pobl yn y wlad hon yn sylweddol, a dylem wneud hynny.  

Fel yn achos eraill yn y ddadl hon, cyn dod i'r Cynulliad, cefais brofiad uniongyrchol o'r system cyfiawnder troseddol ar ôl bod yn gyfreithiwr mewn practis cymorth cyfreithiol yn ymdrin â chyfraith trosedd, ymysg materion eraill. Felly, mae gennyf brofiad uniongyrchol o weld pobl a gyhuddwyd yn fy swyddfa, mewn gorsafoedd heddlu, mewn carchardai ac, yn amlwg, yn eu cynrychioli yn y llys. Mae'n rhaid imi ddweud y byddwn i'n adleisio llawer o'r hyn yr wyf wedi'i glywed yma heddiw o ran beirniadaeth o'r system. Rwy'n credu ei bod yn anghynhyrchiol, yn gyfeiliornus ac, yn wir, yn anfoesol yn y modd y mae'n gweithredu. Dywedodd ein Prif Weinidog y byddem ni'n gwneud pethau, pe byddem yn cael datganoli, yn wahanol ac yn well, ac rwy'n gwbl argyhoeddedig mai dyna fyddai'r sefyllfa. Credaf y byddai, mewn gwirionedd, yn anodd peidio â gwneud pethau'n well na'r system bresennol, ac rwyf yn gwbl ffyddiog y byddem ni'n amlwg yn mynd ymhell y tu hwnt i'r ffon fesur honno o ran cyflwyno cyfiawnder troseddol yn wahanol yma yng Nghymru.

Rwy'n credu bod Leanne Wood wedi gwneud achos cryf iawn. Roeddwn i'n mynd i sôn am lawer o'r materion y soniodd Leanne amdanynt o ran pwy sy'n dioddef yn sgil diffygion a methiannau'r system cyfiawnder troseddol. Rwy'n credu, o ran dosbarth cymdeithasol, o ran ethnigrwydd, o ran rhyw, ein bod yn gweld pobl sy'n ddifreintiedig yn dioddef mwy o anfantais yn sgil y ffordd y mae'r system yn gweithredu. Rwy'n credu mai'r farn gyffredinol yw y gallem ni wneud yn well o lawer. Mae'n wallgof, onid yw, bod Cymru yn carcharu mwy o'i phobl na bron unrhyw ran arall o orllewin Ewrop? Yr hyn y mae hynny'n ei wneud yw gwneud pobl yn greulon; mae'n difetha eu cyfleoedd mewn bywyd pan gânt eu carcharu'n ddiangen, mae'n arwain at fwy o ddioddefwyr troseddau oherwydd y creulondeb hwnnw a diffyg adsefydlu effeithiol o gofio cyflwr ein carchardai, sy'n orlawn ac mae'r bobl sydd yno yn ei chael yn anodd darparu gwasanaeth, yn ei chael yn anodd adsefydlu ac maen nhw'n gwneud hynny mewn amodau sy'n achosi llawer iawn o broblemau. Felly, nid yw'n ddim byd llai na stori arswyd a gallem ni wneud cymaint yn well. Byddai hynny o fudd i bobl a garcharwyd yn ddiangen, eu teuluoedd, ein cymunedau ac, wrth gwrs, dioddefwyr troseddau, oherwydd os nad yw pobl yn cael eu hadsefydlu'n briodol oherwydd na all y gwasanaeth weithredu o fewn yr amodau sy'n bodoli, yna bydd dioddefwyr troseddau yn y dyfodol a llawer iawn mwy o ddioddefwyr nag sydd angen.

Gwyddom hefyd, oni wyddom ni, fod gan lawer o'r bobl yn ein carchardai broblemau iechyd meddwl, bod ganddyn nhw broblemau camddefnyddio sylweddau—cyffuriau anghyfreithlon ac alcohol. Mae llawer ohonyn nhw'n anllythrennog ac yn anrhifog; mae eu sgiliau yn isel iawn. Mae'r rhain yn bobl sy'n cael eu hesgeuluso gan y system, ac yna, mewn rhai achosion, yn peri mwy o drallod i gymdeithas yn gyffredinol oherwydd methiant y system honno.

Rwy'n credu, o ystyried y math hwnnw o gefndir, Llywydd, ei bod mewn gwirionedd yn anodd dychmygu system ddatganoledig na fyddai'n arwain at welliannau sylweddol ac ystyrlon iawn. Ac, wrth gwrs, mae achos cymhellol yn cael ei wneud gan y comisiwn ar gyfiawnder a'r Arglwydd Thomas o ran sut y gallem ni weithredu cymaint yn fwy effeithiol. Felly, rwy'n credu gyda'r cefndir hwnnw a'r hyn a glywsom gan y rhan fwyaf o'n cyfranwyr i'r ddadl hon heddiw, mae taer angen datganoli cyfiawnder arnom yng Nghymru. Os nad ydym am gyflawni hynny yn y tymor byr, yn wir, yna rydym yn mynd i weld y methiannau hyn yn cael eu hailadrodd yn ddiddiwedd gyda'r holl drallod a dioddefaint sy'n gysylltiedig ar gyfer ein cymunedau. Mae'r achos yn un cryf ac, fe ddywedwn i na ellir dadlau yn ei erbyn, ac rwy'n ddiamynedd iawn mewn gwirionedd, ac rwy'n gwybod bod llawer o rai eraill yma heddiw, Llywydd, eisiau gweld cynnydd o ran yr adroddiad hwn ac i weld gweithredu'r argymhellion, hyd yn oed os yw hynny y rhai sydd fwyaf cyflawnadwy ar unwaith yn y tymor byr, i'w dilyn gan ragor o gynnydd wedi hynny. Mae angen inni weld y newid hwn ac mae angen inni ei weld mor gyflym ag sy'n bosibl.

Llywydd, mae'r gyfraith yn cynnwys rheolau cymdeithas sy'n ein galluogi i fyw, gweithio a mwynhau bywyd gyda'n gilydd, ac mae'r egwyddorion sy'n sail i'n cyfraith yn seiliedig ar werthoedd ein cymdeithas ac maen nhw wedi'u rhwymo at ei gilydd mewn fframwaith cyfreithiol, a ategir gan yr hyn yr ydym yn ei alw'n rheol y gyfraith. Heddiw, rwy'n falch o gymryd rhan yn y ddadl hon fel Cadeirydd y pwyllgor seneddol Cymreig cyntaf erioed sy'n ymroddedig i graffu ar ein cyfansoddiad, deddfwriaeth ac erbyn hyn cyfiawnder. Felly, mae hwn yn ddechrau hanesyddol i Gymru, nid yn unig yn ein datblygiad fel senedd sy'n creu cyfreithiau, ond hefyd o ran dyfodiad ein system gyfreithiol ein hunain.

Bydd fy mhwyllgor yn datblygu rhaglen waith gyda'r nod o graffu ar ein system farnwrol bresennol o dribiwnlysoedd a chyrff lled-farnwrol, ac archwilio sut y mae meysydd polisi yng Nghymru yn rhyngweithio ag awdurdodaeth gyfreithiol bresennol Cymru a Lloegr. Bydd angen i ni ddatblygu dealltwriaeth o rai egwyddorion sylfaenol er mwyn i'r gwaith hwn lwyddo. Felly, nid yw'r mater o ddatganoli cyfiawnder yn ymwneud â throsglwyddo pŵer o San Steffan neu o'r lle hwn, felly mae gwrthwynebu newid gydag ymadroddion fel y clywsom yn ystod Deddf Cymru 2017, bod system gyfreithiol Cymru a Lloegr wedi ein gwasanaethu'n dda, yn camddeall yn sylfaenol natur y modd o weinyddu cyfiawnder, sy'n ymwneud mewn gwirionedd â sicrhau bod achosion yn cael eu clywed a'u gweinyddu'n effeithlon mor agos i'r bobl â phosibl, gan farnwyr a chan gyfreithwyr sy'n adnabod y cymunedau lleol ac sy'n deall y gyfraith berthnasol.

Nid yw ein system bresennol o weinyddu cyfreithiol yn addas i'r diben. Mae toriadau cymorth cyfreithiol gan Lywodraeth y DU yn dilyn y Ddeddf cymorth cyfreithiol 2012 a chau llysoedd wedi dinistrio gallu pobl gyffredin i gael cyfiawnder. Mae hanner yr holl lysoedd ynadon yng Nghymru wedi cau, mae cyfiawnder lleol wedi dod yn rhywbeth sy'n perthyn i'r gorffennol, nid yw'r rhan fwyaf o bobl dlawd ac agored i niwed bellach yn gallu manteisio ar gyfiawnder priodol mewn llawer o'r meysydd pwysig sy'n effeithio ar eu bywydau. Fel y dywed comisiwn Thomas, mae'r toriadau sylweddol i gymorth cyfreithiol wedi bod yn anodd i Gymru ac nid oes cyfiawnder priodol ar gael. Rwy'n cytuno â'r sylw hwnnw.

Pan sefydlwyd y system cymorth cyfreithiol yn 1949, roedd dealltwriaeth bod gallu i gael cyfiawnder yn elfen hanfodol o gyfiawnder. Fel y dywedodd yr Is-iarll Simon yn y ddadl honno flynyddoedd yn ôl, mae sefydlu'r gallu i gael cyfiawnder yn ddiwygiad hanfodol mewn gwir ddemocratiaeth. Felly, mae'n rhaid inni yn awr archwilio sut y gallem greu ein system newydd ein hunain ar gyfer cymorth cyfreithiol a chyngor a chynrychiolaeth i Gymru.

Mae'n rhaid inni hefyd ailsefydlu'r cysylltiad rhwng polisi cymdeithasol a gweinyddu cyfiawnder. Mae gan y Senedd hon gyfrifoldeb dros blant, gofal cymdeithasol, tai, gwasanaethau cymdeithasol, polisi cyffuriau ac alcohol, addysg, hyfforddiant a chynifer o feysydd eraill. Mae'r gwaith o weinyddu'r gwasanaethau hyn yn mynd law yn llaw â'r system gyfreithiol a weithredwn. Mae tlodi a pholisi cymdeithasol yn ffactorau allweddol wrth sicrhau cyfiawnder cymdeithasol a gweinyddol ac nid yw gwahanu'r cyfrifoldeb dros bolisi datganoledig yn y meysydd hyn o gyfiawnder yn gwneud unrhyw synnwyr o gwbl. Mae angen iddynt weithio a datblygu law yn llaw.

Diolch yn fawr am dderbyn yr ymyriad.

Nid wyf eisiau amddiffyn unrhyw doriadau i gymorth cyfreithiol gan Lywodraeth y DU ond, yn amlwg, bydd unrhyw arian ychwanegol i'w wario ar system cyfiawnder wedi'i datganoli yn dibynnu ar fformiwla Barnett. Onid oes dadl dros ddweud y dylem ni fod yn gwario'r arian sydd gennym ni, gan ganolbwyntio mwy o hynny ar atal pobl rhag ymuno â'r system gyfiawnder yn y lle cyntaf?

Rwy'n credu bod yna ddadl y dylai'n system gyfiawnder fod yn addas at y diben, ac mae unrhyw gymdeithas nad oes ganddi system cyfiawnder gymwys yn amlwg yn methu. Rhaid i hynny fod yn flaenoriaeth gennym ni, a dyna pam y cafodd yr adroddiad hwn ei gomisiynu a pham y mae ei gasgliadau mor bwysig.

Mae angen inni ystyried yn benodol y ffordd y mae ein system tribiwnlysoedd bresennol yng Nghymru yn gweithredu, ombwdsmyn amrywiol Cymru a llysoedd y crwneriaid, sy'n cael eu hariannu gan Lywodraeth Cymru neu lywodraeth Leol, ac sy'n gorfod gweithredu'n annibynnol ar y Llywodraeth. Mae cyfiawnder teuluol, cyfiawnder ieuenctid a gwasanaethau prawf, er enghraifft, i gyd yn feysydd sydd â chyd-berthynas uniongyrchol â pholisi datganoledig. Ni all un weithio heb y llall ac mae angen inni ddatrys y benbleth hon. Fel y mae'r adroddiad yn ei ddweud,

Mae angen gwell system ar bobl Cymru, ac maent yn haeddu hynny. Nid yw cyfiawnder yn bodoli ar ei ben ei hun a dylai gael ei integreiddio â pholisïau sy’n creu Cymru gyfiawn, deg a ffyniannus.

Rhaid i hynny fod yn nod i ni, a bydd y pwyllgor yn canolbwyntio arno.

Diolch i'r Prif Weinidog am gyflwyno'r ddadl heddiw, sydd, yn wir, yn un bwysig, ac rwyf wedi gwrando'n astud ar yr hyn y mae Aelodau eraill wedi bod yn ei ddweud.

Mae'n amlwg bod cyllid yn un mater allweddol. Rydym wedi clywed llawer am danariannu pethau fel cymorth cyfreithiol a chynnal y gwasanaeth llys yng Nghymru, ac mae'r rhain yn broblemau gwirioneddol, ond maen nhw hefyd yn broblemau yn Lloegr. Nid problemau sy'n unigryw i Gymru ydyn nhw. Nid oes rheswm da dros gredu, hyd yn oed pe bai'r system gyfiawnder yn fwy datganoledig i Gymru, y byddai mwy o arian ar gael.

Byddaf i bob amser yn cofio'r hyn yr oedd cyn Weinidog Cabinet yn y lle hwn yn arfer ei ddweud yn y Siambr o ran galw am ragor o ddatganoli. Byddai'n dweud, 'Byddwch yn ofalus o'r hyn yr ydych chi'n ei ddymuno neu yn y pen draw bydd gennych chi Lywodraeth y DU yn datganoli'r mater ond heb ei ariannu'n llawn.' Dyna'r cyngor y byddem yn ei glywed yn rheolaidd gan Carl Sargeant, a chlywsom hefyd gyngor tebyg yr wythnos diwethaf gan Chris Bryant, AS Llafur y Rhondda, pan oedd y pwnc hwn yn cael ei drafod Neuadd San Steffan.

Fodd bynnag, nid wyf yn hollol argyhoeddedig bod gan Lywodraeth y DU ddiddordeb mawr mewn ymgysylltu â'r adroddiad hwn. Pan gawsom ni ddatganiad ar y pwnc hwn yma yn y Siambr fis Tachwedd diwethaf, dywedodd y Prif Weinidog fod cyhoeddi'r adroddiad yn drobwynt, ac ychydig funudau'n ôl rydym wedi clywed gan Leanne Wood a ddywedodd rywbeth tebyg; rwy'n credu iddi ddefnyddio'r ymadrodd ei bod yn foment 'o bwys'. Fodd bynnag, pan siaradodd un o Weinidogion Llywodraeth y DU, Chris Philp, ar yr un adroddiad yr wythnos diwethaf yn Neuadd San Steffan, dywedodd nad oedd Llywodraeth y DU hyd yn oed yn mynd i ymateb yn ffurfiol i'r argymhellion. Dyna pa mor ddifrifol y mae'r Weinyddiaeth Gyfiawnder a Llywodraeth y DU yn gyffredinol yn ystyried yr adroddiad hwn.  

Mae'n rhaid inni gofio bod hwn yn adroddiad na chafodd ei gomisiynu hyd yn oed gan Lywodraeth y DU, sydd â chyfrifoldeb dros gyfiawnder. Cafodd ei gomisiynu gan Brif Weinidog Cymru ar y pryd, yn y lle hwn. Mae amheuon ynghylch ei annibyniaeth o gofio'r cysylltiadau agos rhwng ein cyn Brif Weinidog a chadeirydd y comisiwn, yr Arglwydd Thomas o Gwmgiedd. [Torri ar draws.] Na, ni wnaf. Penododd Carwyn Jones yr Arglwydd Thomas i gadeirio'r comisiwn hwnnw—.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Na. Na.

Carwyn Jones—[Torri ar draws.]

A ydych chi'n derbyn ymyriad?

Nid wyf, Llywydd.

Nid yw'r Aelod yn derbyn ymyriad. [Torri ar draws.]

Ni fyddwn i pe bawn i yn eich lle chi. Ni fyddwn.

Ie, ac rwy'n crynu, fy ngwas i.

Penododd Carwyn Jones yr Arglwydd Thomas i gadeirio'r comisiwn hwnnw ac ers hynny, mae'r Arglwydd Thomas, sydd hefyd yn Ganghellor Prifysgol Aberystwyth, wedi goruchwylio penodiad Carwyn yn athro'r gyfraith yn y sefydliad mawreddog hwnnw,  ac mae hynny'n drefniant eithaf cyfleus ar gyfer y ddau ohonyn nhw.

Ar bwynt o drefn—

Gadewch i'r Aelod orffen ei gyfraniad, a byddaf i'n mynd i'r afael â'r hyn a allai fod wedi cael ei ddweud bryd hynny. Gorffennwch eich cyfraniad os gwelwch yn dda, Gareth Bennett.

Diolch yn fawr.

Y pwynt yw ein bod yn gwybod bod yr Arglwydd Thomas a Carwyn Jones yn canu'r un dôn, ond beth sydd gan eu cân nhw i wneud â phobl Cymru? Ble mae'r cydsyniad democrataidd ar gyfer y pwerau mwy hyn i'r Cynulliad? Nid oedd datganoli cyfiawnder wedi'i gynnig ym maniffesto diwethaf Llywodraeth Llafur Cynulliad Cymru, sef 2016, ac ni chafodd hyd yn oed ei gynnig ym maniffesto etholiad cyffredinol Llafur Cymru ychydig wythnosau'n ôl.

Yn ôl pôl a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, dim ond traean o bleidleiswyr Cymru sydd o blaid cael dod â mwy o bwerau yma, felly nid oes mandad democrataidd ar gyfer trosglwyddo mwy o bwerau i'r Cynulliad hwn. Ac eto, mae pleidiau'r chwith, Llafur a Phlaid Cymru, sydd yn cytuno—[Torri ar draws.] Sydd yn cytuno—[Torri ar draws.] Mae pleidiau'r chwith, Llafur a Phlaid Cymru—[Torri ar draws.] Mae pleidiau'r chwith, Llafur a Phlaid Cymru, sydd yn cytuno unwaith eto heddiw, bob amser yn galw am fwy o ddatganoli. Heddiw, byddaf i'n gwrthwynebu'r cynnig ac yn cefnogi gwelliant Plaid Brexit a byddwn i'n dweud un peth wrth yr Aelodau yma heddiw sy'n teimlo'n frwd dros yr adroddiad hwn: byddwch yn ofalus o ran yr hyn yr ydych chi'n ei ddymuno.

Byddaf i'n adolygu'r Cofnod ar ôl y cyfraniad hwnnw oherwydd mae'n amlwg ei fod wedi codi ymateb yn y Siambr. Mae'n ddrwg iawn gennyf na chlywais yn uniongyrchol yr hyn a ddywedwyd ar y pryd, Felly, bydd angen imi ei adolygu a phenderfynu a oedd yr hyn a ddywedwyd neu a awgrymwyd yn amhriodol mewn unrhyw ffordd. Galwaf yn awr ar Carwyn Jones.

Wel, y cyfan y gallaf i ei ddweud—[Torri ar draws.]

A wnaiff yr Aelodau sy'n gweiddi ar eu heistedd, sydd newydd gerdded i mewn yn awr, ychydig cyn 6 o'r gloch, fod cystal â gwrando ar y ddadl a'r hyn sy'n digwydd yma ar hyn o bryd? Ac rwy'n edrych arnoch chi, Mr McEvoy. Carwyn Jones.

Diolch, Llywydd. [Torri ar draws.] Mae'r Aelod newydd gerdded i mewn; efallai y dylai ef wneud y gwaith y mae wedi'i dalu i'w wneud a bod yn y Siambr hon o'r cychwyn cyntaf os yw eisiau cymryd rhan yn y ddadl hon, yn hytrach nag eistedd yno'n achwyn fel rhyw fath o berthynas oedrannus sy'n achosi embaras.

Ond gadewch imi gymryd, yn gyntaf oll, yr hyn y mae Gareth Bennett wedi'i ddweud. Y cyfan y gallaf ei ddweud wrtho yw hyn: mae Arglwydd Brif Ustus Cymru a Lloegr yw rhywun sydd â phrofiad helaeth yn y system cyfiawnder troseddol. Mae ganddo brofiad helaeth o ddim byd pan ddaw i'r system cyfiawnder troseddol, yn enwedig o ochr eiriolaeth. Mae byd o baranoia yn bodoli ar yr ochr honno i'r Siambr. Byddai'n gas gennyf i fod y tu mewn i'w pennau a'u bydoedd, ac rwy'n teimlo trueni drostyn nhw.

Mae datganoli'r system cyfiawnder troseddol yn fenter enfawr. Nid yw'n bosibl ei wneud dros nos, dim ond dros gyfnod hir iawn y mae modd gwneud hynny, a byddai'n cymryd llawer iawn o waith paratoi. Gadewch inni fod yn glir am hynny. Nid yw hyn yn rhywbeth a all ddigwydd dros nos. Ond os edrychwn ni ar Gymru, Cymru yw'r unig awdurdodaeth ym myd y gyfraith gyffredin lle mae yna ddwy Senedd. Nid yw'n bodoli yn unman arall. Bob tro y mae Senedd sy'n creu'r gyfraith wedi'i sefydlu yn unrhyw le yn y Gymanwlad, mae awdurdodaeth wedi dilyn bob amser. Mae Gogledd Iwerddon yn enghraifft o hyn yn y DU. Nid yw hyn yn radical—mae'n normal. Y sefyllfa annormal yw'r sefyllfa yng Nghymru.

Dyma'r unig Senedd ym myd y gyfraith gyffredin nad oes ganddi awdurdodaeth i orfodi ei chyfreithiau ei hun. Mae'n dibynnu ar Lywodraeth arall a'i hasiantaethau i orfodi'r cyfreithiau a gaiff eu pasio yn y lle hwn mewn gwirionedd. Ni all hynny fod yn iawn. Ni fyddem yn derbyn bod gan Lys Ewrop awdurdodaeth lwyr ar sut i orfodi cyfreithiau a gaiff eu pasio yn y DU—wrth gwrs na fyddem—felly pam nad yw hynny'n iawn i Gymru? Mae'n rhaid ei bod yn iawn, mewn egwyddor, pan fydd cyfreithiau'n cael eu pasio gan Senedd, y dylai'r Senedd gael awdurdodaeth i orfodi'r cyfreithiau hynny. Fel arall, mae yna ryw ansawdd garw yn y system na ellir ei gywiro.

Os trof at bolisi cyfiawnder, cafodd y pwynt ei wneud yn dda ynghylch y diffyg cyfle i fynd at Gyfiawnder, ac mae hynny'n wir. Ni allwch ddweud bod y system cyfiawnder troseddol yng Nghymru a Lloegr yn deg, oherwydd nid yw hynny'n wir, ac mae'r adroddiad yn dweud hynny. Ni all fod yn iawn fod aelod unigol o'r cyhoedd yn cael ei orfodi i fynd i dreial i gynrychioli ei hun ac mae erlynydd proffesiynol yn ei erbyn. Mae barnwyr wedi dweud hyn wrthyf, eu bod yn pryderu ynghylch sut y maen nhw'n ymdrin â sefyllfa lle mae ganddyn nhw rywun sy'n ddibrofiad o'i gymharu â rhywun sy'n brofiadol. Mae treialon yn para'n hwy o lawer, oherwydd mae'n rhaid egluro pethau wrth bobl, oherwydd nid ydyn nhw'n gyfarwydd â'r system.

Clywais i'r hyn a ddywedodd Mark Isherwood. Cyflwynodd yr achos yn gryf iawn, os caf i ddweud, dros ddatganoli carchardai a'r gwasanaeth prawf, oherwydd dywedodd, 'Wel, nid oes angen datganoli arnom; mae yna un system yn barod ac mae eisoes yn gweithio'n dda iawn.' Os yw hynny'n wir, os yw eisoes yn gweithio'n dda yng Nghymru fel system genedlaethol, yna siawns mai'r lle i'w llywodraethu yw'r lle hwn, fel Senedd genedlaethol pobl Cymru.

A gadewch inni gadw mewn cof hefyd, mae'n wirion nad oes gan bobl Cymru, sy'n siarad Cymraeg, unrhyw hawl i gael treial yn eu hiaith eu hunain. Ni allwch gael rheithgor Cymraeg—nid yw'n cael ei ganiatáu. Byddai'n bosibl ei wneud, ond nid yw wedi'i ganiatáu, byth. Ac mae hwnnw'n bwynt arall y credaf i sy'n werth inni feddwl amdano, nad oes gennych yr hawl i dreial o'ch cymheiriaid ar reithgor Cymraeg yng Nghymru. Ac nid yw hynny erioed wedi bodoli. A rhaid i hynny newid.

Gan droi at yr hyn a ddywedodd Mark Isherwood. A gaf i eich sicrhau, os caiff plismona ei ddatganoli, ni fydd yn fater o ddiffyg cydweithrediad sydyn ar draws y ffin? Wrth gwrs na fydd. Ni fyddai neb rhesymegol yn dadlau hynny. A bydd rhai meysydd o droseddu sydd mor ddifrifol fel y byddai'n rhaid cydgysylltu ar draws y DU a thu hwnt, i Ewrop. Mae hynny'n wir. Ond mae dweud, oherwydd bod troseddu'n drawsffiniol, sy'n gywir, yna mae'n rhaid cynnal ein holl blismona o Whitehall yn ddadl ffug. Oherwydd, os ystyriwch chi'r Iwerddon, lle mae'r ffin yn debyg iawn i'r ffin yma—mae Newry a Dundalk yn agos at ei gilydd; mae Letterkenny a Derry yn agos at ei gilydd; mae Lifford a Strabane ar draws yr afon oddi wrth ei gilydd. Felly, mae gennych chi bobl yn byw yn agos iawn mewn trefi sy'n agos iawn at y ffin. Eto i gyd mae cofnod da o gydweithrediad rhwng Garda Síochána a gwasanaeth heddlu Gogledd Iwerddon. Nid yw'n broblem. Am ryw reswm, mae'n ymddangos mai dim ond rhwng Cymru a Lloegr y mae'n broblem, ond nid yw'n broblem yn unman arall—hyd yn oed o fewn y DU, lle mae gan yr Alban system heddlu annibynnol, wrth gwrs. Nid oes neb erioed wedi dweud, 'Mae hynny'n creu problem o ran cydweithredu ar draws ffiniau.' Felly, rwyf yn ei chael hi'n anodd derbyn y ddadl honno.

Yn ymarferol, beth mae hyn yn ei olygu? Wel, mae'n golygu, er enghraifft, yn amlwg, y byddai gennym ni reolaeth yma o'n system gyfiawnder. Nid yw'n golygu na fyddai unrhyw gydweithrediad; nid yw'n golygu y byddem ni'n adeiladu wal gyfiawnder rhyngom ni a Lloegr—wrth gwrs na fyddem. Ni fyddai  angen proffesiynau ar wahân arnoch chi. Rwy'n credu bod hynny'n iawn; gallech gael proffesiynau a allai reoleiddio'u hunain a bod yn drawsffiniol. Ni fyddai angen system llysoedd ar wahân arnoch chi o anghenraid. Mae'r Arglwydd Ustus Thomas wedi dweud yn y gorffennol fod y syniad o awdurdodaeth bendant yn golygu y gallwch chi ddweud, 'Iawn, byddwn ni'n rhannu system llysoedd ac yn rhannu'r costau.' Oherwydd, ar hyn o bryd, nid ydym yn talu unrhyw beth tuag at y system gyfiawnder, ac eto rydym ni'n cynhyrchu Deddfau yma sy'n creu costau i'r Weinyddiaeth Gyfiawnder y mae'n rhaid iddyn nhw eu codi bob tro. Nawr, mae'n gyfleus iawn i ni, ond a yw hynny'n deg yn y tymor hwy? Byddai awdurdodaeth wedi'i rhannu'n briodol yn gweld rhannu cyfrifoldeb rhwng y ddau gorff hyn, y ddwy ddeddfwrfa hyn. Rwy'n gweld yr amser yn mynd yn brin, Llywydd.

A byddwn i ond yn dweud hyn: fel y dywedais o'r blaen, y sefyllfa annormal sydd gennym ni yng Nghymru—Senedd heb awdurdodaeth. Y sefyllfa annormal yw'r hyn sydd gennym ni yng Nghymru a Lloegr, lle mae gennym ni ddwy Senedd o fewn yr un awdurdodaeth. Rwy'n gwneud y pwynt olaf hwn er mwyn dangos i'r Aelodau beth y gallai hynny ei olygu: mae'r amser yn dod pan fyddai'n bosibl i rywun gael ei arestio, ei roi ar brawf a'i garcharu yn Lloegr am drosedd nad yw'n drosedd yn Lloegr, gan mai un awdurdodaeth ydyw. Ac mae'n amlwg na all hynny fod yn iawn yn y dyfodol, ac mae'n amser gwneud yn siŵr bod gennym ni well cymesuredd o ran datganoli ac yn sicr gymesuredd llawer gwell cyn belled ag y mae datganoli cyfiawnder yn y cwestiwn.

Fel eraill, hoffwn i fanteisio ar y cyfle y prynhawn yma i ddiolch i'r Arglwydd Thomas a'i gydweithwyr, ei gomisiynwyr a'r staff a'u cefnogodd wrth lunio'r adroddiad hwn. Hoffwn i ddweud hefyd fy mod yn cytuno'n llwyr â'r dull a amlinellwyd gan y Prif Weinidog wrth gyflwyno'r ddadl hon ac rwy'n gobeithio y gallwn ni symud ymlaen ar y mater hwn yn gyflym ac ar fyrder.

Pan gefais i fy mhenodi â chyfrifoldeb dros gyfiawnder am y tro cyntaf, cefais i fy syfrdanu'n fawr gan yr hyn a welais i—fy syfrdanu'n llwyr a chael ysgytwad ofnadwy oherwydd cyflwr y system cyfiawnder troseddol yn y wlad hon. Ac mae'r adroddiad hwn—dywedodd Mark Reckless ei fod yn gondemniad o'r system cyfiawnder troseddol yng Nghymru a Lloegr. Nid yw hynny'n wir: mae'n gondemniad o'r system yng Nghymru. Nid yw'r materion yr ydym ni'n ceisio mynd i'r afael â nhw a rhoi sylw iddyn nhw yma yn bodoli yr ochr arall i'r ffin yn yr un ffordd o gwbl. Nid yw hynny'n golygu fy mod yn cefnogi ymagwedd Llywodraeth y Deyrnas Unedig yn hyn o beth, ond nid oes ganddyn nhw'r problemau yr ydym ni'n ymdrin â nhw yma. A mynegodd uwch was sifil hynny'n dda iawn pan ddywedodd wrthyf i ein bod mewn sefyllfa yma lle nad yw Llywodraeth y DU yn gallu cyflawni polisi—nad yw'n gallu cyflawni polisi o gwbl—ond ni all Llywodraeth Cymru wneud hynny ychwaith. Nid yw Llywodraethau Cymru na'r DU yn gallu cyflawni polisi yn y maes hwn. Mae'n gwbl anghywir oherwydd—[Torri ar draws.] Byddaf i'n ildio mewn eiliad. A'r bobl sy'n dioddef—y bobl sy'n dioddef—yw'r bobl sy'n dihoeni mewn system nad yw'n gallu diwallu eu hanghenion nac anghenion y gymdeithas ehangach am gyfiawnder.

Rwy'n cytuno â'r aelod o ran materion uwch ynghylch llywodraethu neu awdurdodaeth, ond yn sicr mae llawer o'r adroddiad hwn yn ymwneud â gweithredu'r system gyfiawnder ar lawr gwlad pan fydd wedi'i hamddifadu o arian. Ac mae llawer iawn o'r materion hyn yr un mor gyffredin mewn rhanbarthau ledled Lloegr, nad ydyn nhw wedi cael budd yr adroddiad rhagorol hwn.

Yn sicr, mae'n ymwneud â hynny'n rhannol—nid wyf yn anghytuno â chi bod y polisïau y mae Llywodraeth y DU wedi bod yn eu dilyn ers degawd neu fwy wedi bod yn gwbl ddinistriol ac wedi achosi lefel o anhrefn nad ydym ni wedi'i gweld yn ystod y cyfnod diweddar.

Ond gadewch i mi ddweud hyn: rydym ni, yn rhy aml, yn canolbwyntio ar garcharu, y broses o garcharu—o anfon rhywun i ystad ddiogel, eu hanfon i'r carchar, er mwyn cyflawni dedfryd neu beth bynnag. Mae hynny mewn gwirionedd yn rhan gymharol fach o'r hyn y dylai system cyfiawnder troseddol fod yn ei wneud, a'r rheswm dros fethiant y system bresennol yw bod yr holl wasanaethau a ddylai gefnogi a chynnal rhywun, nid yn y system, ond drwy'r system ac allan o'r system, eisoes wedi'u datganoli. Ac mae'n gondemniad parhaol, i ddefnyddio'ch gair chi, o system sydd wedi'i chyflwyno dros y canrifoedd, nad yw wedi darparu'r un cyfleuster i fenywod, nac ychwaith, hyd at ddwy neu dair blynedd yn ôl, yr un cyfleuster difrifol y tu allan i goridor yr M4. Felly, rydym ni wedi cael system cyfiawnder troseddol nad yw wedi cael ei chynnal er budd pobl Cymru, nad yw wedi cael ei chynnal i ddiwallu anghenion pobl Cymru, ond sydd wedi cael ei chynnal allan o Whitehall a San Steffan i gwrdd â'u hanghenion pan fo hynny'n gyfleus iddyn nhw. Ac nid yw'r bobl sy'n talu'r pris yn dueddol o fod yn bobl sy'n eistedd mewn mannau fel hyn, ond nhw yw'r bobl yr ydym ni'n eu cynrychioli. Ac rwy'n credu, os ydym ni o ddifrif ynglŷn â gwneud hyn, bod angen i ni gymryd y cam hwn a gwneud hynny ar  frys.  

Rwy'n edrych ar sut yr ydym ni'n gweinyddu nid yn unig y deddfau yr ydym ni'n eu pasio yma, ond hefyd y ffordd yr ydym ni'n gorfodi'r rheini. Mae Mark Isherwood yn gwneud pwynt diddorol, ond un hollol anghywir. Nid ydym ni, yma, yn sôn am ganfod troseddau, neu, fel yr oeddech chi wedi'i ddweud, datganoli gweithgarwch troseddol. Nid oes angen i ni wneud hynny, yn fy marn i. Yr hyn yr ydym ni'n ei ystyried yma yw sut y gall yr heddlu ymgysylltu â'r gwasanaethau sydd wedi'u datganoli, a siarad â chomisiynwyr yr heddlu—. Fel Gweinidog yma, siaradais â phob un o gomisiynwyr yr heddlu, ac mae newidiadau wedi bod i'r prif gwnstabliaid nawr, ond, dros y rhan fwyaf o fy nghyfnod yn y swydd, roedd y comisiynwyr a'r prif gwnstabliaid, a'r rhan fwyaf o'r uwch swyddogion, yn cefnogi datganoli'r gwasanaeth yn gryf, oherwydd eu bod yn cydnabod bod angen iddyn nhw weithio'n agosach gyda'r gwasanaethau sydd wedi'u datganoli a bod angen iddyn nhw fod â chysylltiad agosach o lawer â'r gwasanaethau sydd wedi'u datganoli nag yr oedden nhw, nag y maen nhw ar hyn o bryd. Nid yw'n gredadwy i ddadlau fel arall. Ac rwy'n credu bod y gwaith sydd wedi'i wneud gan y comisiwn wedi sicrhau bod gennym ni'r egwyddor a'r arfer o bolisi.

Mewn egwyddor—creu setliad mwy sefydlog—rwy'n cael fy nghalonogi'n fawr o glywed o fewn y Blaid Lafur bod yr ymgeiswyr am arweinyddiaeth i gyd yn edrych, rwy'n credu, am ateb ffederal, neu ateb cydffederal, yn y Deyrnas Unedig; rwy'n credu bod hwnnw'n gam pwysig ymlaen. Mae'n rhaid i ddatganoli'r system cyfiawnder troseddol fod yn rhan sylfaenol o hynny. Ni all system ffederal fodoli heb hynny. A'r hyn y mae angen inni allu ei wneud, fel y dywedodd y cyn-Brif Weinidog ei hun, yw creu'r amgylchiadau i hynny ddigwydd, oherwydd—ac fe wnaf orffen ar y pwynt hwn, Llywydd—ar hyn o bryd, rydym ni'n esgeuluso pobl sydd yn y carchar oherwydd eu hiechyd meddwl, neu oherwydd camddefnyddio sylweddau. Nid ydym ni'n darparu'r addysg sydd ei hangen arnyn nhw. Yr hyn yr ydym ni'n ei wneud yw cloi'r drws ac anghofio amdanyn nhw. Efallai mai dyna'r ymagwedd y mae'r Blaid Brexit a'r Ceidwadwyr eisiau ei chymryd, ond ni chredaf mai dyna'r ymagwedd y gall neu y dylai'r Senedd hon ei chymryd.  

Galwaf ar y Cwnsler Cyffredinol i ymateb i'r ddadl. Jeremy Miles. 

Diolch, Llywydd. Wrth gloi'r ddadl hon, a gaf fi ategu diolchiadau'r Prif Weinidog i'r Arglwydd Thomas a'r comisiynwyr am ddarn sylweddol o waith, sy'n dangos cadernid, arbenigedd ac annibyniaeth, y mae'r rhan fwyaf o'r Aelodau yn eu cyfraniadau wedi eu cydnabod? Ac mae'n ddrwg gennyf ddweud nad wyf yn gallu dweud bod pob aelod wedi gwneud hynny.

Fel Aelodau'r Senedd, ein cyfrifoldeb ni yw cynrychioli buddiannau Cymru a'i phobl, a rŷn ni gyd yn ceisio gweithio yn ein ffordd ein hunain i gyflawni'r cyfrifoldeb hwn. Ac, ar y cyfan, rwy'n credu bod pawb yma hefyd, yn ein ffyrdd ein hunain, eisiau gweld Cymru fwy cyfiawn. 

Mae amryw o Aelodau wedi cyfeirio yn ystod y ddadl at sylwadau gan Weinidogion Llywodraeth y Deyrnas Unedig, a oedd fel petasai nhw efallai yn diystyru datganoli cyfiawnder. Ond dwi ddim yn credu bod y drws wedi ei gau yn derfynol ar hynny, ac, wrth edrych ar rai o'r sylwadau hynny, rwy'n credu bod cyfle i astudio canfyddiadau'r comisiwn efallai'n fwy manwl na sydd wedi digwydd hyd yn hyn, ac rwy'n disgwyl ymlaen at gynnal sgyrsiau pellach ar y testun hwn gyda nhw. 

Dylai cyfiawnder, fel y mae'r comisiwn wedi'i ddweud, fod wrth wraidd Llywodraeth. Ac mae casgliadau'r comisiwn yn ddiamwys. Dylai cyfiawnder gael ei bennu a'i gyflawni yng Nghymru, i gyd-fynd â pholisïau cymdeithasol, iechyd ac addysg unigryw Cymru sy'n datblygu. Nid ydyw ar hyn o bryd, oherwydd mae cyfiawnder, yn gyffredinol, wedi'i gadw'n ôl. Rwy'n cytuno â'r comisiwn fod y setliad datganoli presennol yn ddryslyd ac yn gymhleth ac nad yw'n diwallu anghenion pobl Cymru.

A wnaiff y Cwnsler Cyffredinol dderbyn ymyriad byr?

Gwnaf, yn wir.

Rwy'n ddiolchgar iawn i chi. A fyddech chi'n cytuno â mi mai un maes lle mae'r gwrthdaro hwn yn dod yn fwyfwy amlwg yw maes y llysoedd teulu? Mae polisi cyhoeddus Cymru yn gynyddol â dull gweithredu sy'n seiliedig ar hawliau plant, ac mae gan lysoedd teulu ddull o weithredu sydd ychydig yn wahanol. Ac a fyddech chi'n cytuno â mi y byddai datganoli cyfiawnder yn ein galluogi ni i ddwyn yr elfennau hyn at ei gilydd i alluogi plant a theuluoedd i gael gwell mynediad a mynediad mwy amserol a gobeithio, gweld proses llai gwrthdrawiadol?

Byddwn i'n cytuno'n llwyr â'r cynnig hwnnw. Rydym yn cefnogi'n frwd y broses o ddatganoli cyfiawnder teuluol, oherwydd ei fod yn golygu y bydd modd cysoni'n well â'n blaenoriaethau ni yma fel Llywodraeth, gan gynnwys ymyrryd yn gynnar a sicrhau bod llais y plentyn yn cael ei glywed yn well yn rhai o'r achosion hynny hefyd.

Mae hynny'n un o amryw o feysydd lle mae gwaith y comisiwn yn adlewyrchu'r angen i integreiddio cyfiawnder â'r meysydd polisi hynny sydd eisoes wedi'u datganoli i Gymru—nododd Mick Antoniw rai ohonyn nhw yn ei gyfraniad—tai, iechyd ac addysg, ymysg eraill. A'r rhwystr hwnnw rhag integreiddio sydd, yn fy marn i, yn esbonio'r cyfyng-gyngor yr oedd Mark Isherwood yn ymladd ag ef yn ei gyfraniad, rwy'n credu, a dyna pam nad yw'r system gyfiawnder a gedwir yn ôl yn perfformio'n well ar gyfer pobl Cymru. Yn yr ardaloedd hynny, mae gwahaniaethau eisoes rhwng y gyfraith sy'n berthnasol i Loegr a'r gyfraith sy'n berthnasol i Gymru, ac ni fydd hynny ond yn cynyddu. Ac mae'r casgliad y dylai cyfiawnder gael ei ddatganoli yn adlewyrchu hefyd well defnydd o arian y gellir ei ddyrannu'n gyfannol i sicrhau canlyniadau gwell i'r bobl y siaradodd Leanne Wood a John Griffiths mor angerddol a phwerus amdanyn nhw, sydd ymysg y mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas. Felly, mae'n rhaid i wella canlyniadau i bobl Cymru fod wrth wraidd yr hyn yr ydym ni'n ceisio'i gyflawni.

Ac yna, yn olaf, y mae'r gwaith y gallwn ni ei wneud ar hyn o bryd yng Nghymru. Ac, o'm rhan i, rwyf i wedi cyfarfod yn ddiweddar â phenaethiaid ysgolion y gyfraith yng Nghymru i drafod addysg gyfreithiol a sefydlu cyngor cyfraith newydd arfaethedig Cymru a'i swyddogaeth. Dwi ar drywydd achos y Gymraeg yn y system o gymwysterau cyfreithiol proffesiynol, lle, yn wahanol i Mark Reckless, mae'r Llywodraeth hon yn disgwyl triniaeth gyffelyb i'r rhai sy'n ceisio cymhwyso yn Gymraeg. Rwy'n cyfarfod â chwmnïau'r gyfraith ac â Chymdeithas y Cyfreithwyr—

A wnaiff y Gweinidog ildio?

Gwnaf.

A yw'n credu ei bod yn rhesymol i rywun sydd dim ond wedi dangos hyfedredd drwy arholiad yn y Gymraeg gael ymarfer ar draws Lloegr, yn Saesneg?

Rwy'n credu ei bod yn gwbl resymol i ddisgwyl hynny, yn union fel y mae'r system bresennol yn rhoi'r hawl i bobl sydd wedi cymhwyso yn Saesneg i ymarfer yng Nghymru, gan gynnwys yn y Gymraeg, gyda chleientiaid o Gymru.

Rwy'n cwrdd ymhellach â chwmnïau'r gyfraith yng Nghymru a Chymdeithas y Cyfreithwyr yn ystod yr wythnosau nesaf i drafod sut y gallwn ni ddatblygu gallu'r sector cyfreithiol yng Nghymru, ac rwyf eisoes yn trafod gyda'r bar yng Nghymru yr hyn y gallwn ni ei wneud gyda'n gilydd i gryfhau ymhellach y rhan y gall ei chwarae wrth gyfoethogi ecoleg gyfreithiol Cymru.

Wrth ddod i gasgliad, Llywydd, mae'n amlwg bod y comisiwn wedi cyflwyno condemniad hallt o gyflwr y system gyfiawnder yng Nghymru. Ond mae hefyd wedi rhoi inni weledigaeth feiddgar a thrywydd fel y gallwn ni ddarparu gwell canlyniadau i bobl Cymru, a rhaid i hynny fod yn brif amcan inni wrth greu Cymru deg a mwy cyfiawn.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly dyma ni'n gohirio'r bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.