Diolch i'r Prif Weinidog. Yr item gyntaf, felly, o fusnes yw'r datganiad gan y Prif Weinidog ar goronafeirws, a dwi'n galw ar y Prif Weinidog i wneud ei ddatganiad. 

[Anghlywadwy.]—am y camau diweddaraf wrth i'r Llywodraeth ymateb i'r argyfwng coronafeirws.

Rydym wedi parhau i gyhoeddi cymorth ariannol i gefnogi unigolion ac i helpu gwasanaethau i ymateb i'r argyfwng. Rydym yn dal ati i gydweithio'n agos gyda phartneriaid yn llywodraeth leol, y gwasanaeth iechyd a'r holl wasanaethau cyhoeddus eraill i sicrhau bod pob cymorth angenrheidiol mewn lle. Rydym yn ddiolchgar iawn i bobl Cymru am ddilyn y cyngor pwysig i amddiffyn iechyd pawb. Rydym hefyd yn dechrau cynllunio am y dyfodol pan fyddwn yn dod allan o'r sefyllfa bresennol. Byddwn yn edrych yn ofalus ar y dystiolaeth cyn gwneud unrhyw newidiadau. Byddwn yn tynnu i mewn syniadau i'n helpu ni gyda'r gwaith pwysig yma.

Lywydd, mae’r coronafeirws yn argyfwng iechyd cyhoeddus yn ogystal ag argyfwng economaidd. Bydd y Gweinidogion sy’n bennaf gyfrifol am y ddau faes portffolio hyn yn gwneud datganiadau y prynhawn yma am y camau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i ymateb i’r feirws. Ychydig iawn o feysydd mewn bywyd cyhoeddus sydd heb gael eu heffeithio gan y coronafeirws, a’r prynhawn yma, byddaf yn canolbwyntio ar y mesurau rydym yn eu cymryd ar draws portffolios eraill.

Lywydd, effeithiwyd ar sawl agwedd ar y maes tai, o bryderon am bobl heb gartrefi i fyw ynddynt, i bobl sy'n teithio i Gymru i'w hail gartrefi. Ers i'r Senedd gyfarfod ddiwethaf, rydym wedi darparu cyngor cynhwysfawr am y gefnogaeth sydd ar gael i denantiaid yng Nghymru, gan gynnwys gwybodaeth am fudd-daliadau, help gyda rhent, talu biliau a dyledion. Rydym wedi darparu gwybodaeth i landlordiaid ac asiantau yn y sector rhentu preifat ac arweiniad i awdurdodau lleol ynglŷn â sut y gallant barhau i orfodi safonau mewn eiddo rhent i gadw pobl yn ddiogel.

Rydym yn parhau i gael adroddiadau wythnosol gan brif gwnstabliaid ledled Cymru ar orfodi rheoliadau. Gadewch imi ddweud yn glir unwaith eto: nid yw teithio i ail gartref yn daith hanfodol, ac mae'r heddlu yng Nghymru yn atal pobl rhag ceisio gwneud hynny, a byddant yn parhau i wneud hynny.

Mewn gofal cymdeithasol, rydym wedi darparu £40 miliwn ychwanegol i gynorthwyo gwasanaethau gofal cymdeithasol i oedolion gyda’r costau uwch y mae'r sector yn eu hwynebu. Daw'r cyllid hwn yn uniongyrchol o'n cyllideb ein hunain, ac mae'n rhan o'r gronfa ymladd gwerth £1.1 biliwn rydym wedi'i chreu i gynorthwyo gwasanaethau cyhoeddus i ymateb i’r coronafeirws.

Gwn fod llawer o Aelodau wedi mynegi pryderon am bobl sydd wedi dewis taliadau uniongyrchol ac sy'n cyflogi eu cynorthwywyr personol eu hunain, ac ers i'r Senedd gyfarfod ddiwethaf, rydym wedi darparu gwybodaeth benodol i bobl yn y sefyllfa honno. Mae Gofal Cymdeithasol Cymru wedi lansio cerdyn ar gyfer yr holl weithwyr gofal cymdeithasol i helpu i'w nodi fel gweithwyr gofal hanfodol, ac felly i gael mynediad at yr help a'r cymorth sydd ar gael iddynt.

Lywydd, mae’r feirws wedi cael effaith aruthrol ar addysg a gofal plant. Rydym wedi cyhoeddi canllawiau i weithwyr gofal hanfodol a rhieni plant agored i niwed ynglŷn â sut y gallant gael y cymorth sydd ei angen arnynt yn yr amgylchiadau presennol, ac rydym yn gweithredu’r cynnig gofal plant estynedig i blant gweithwyr allweddol a gyhoeddwyd gan Julie Morgan ar 6 Ebrill. I lawer o bobl ifanc, mae hon yn adeg o drallod a phryder. Mae'r Gweinidog Addysg, Kirsty Williams, wedi cyhoeddi £1.25 miliwn o gyllid ychwanegol i ddarparu cymorth iechyd meddwl ychwanegol i blant, gan helpu gwasanaethau cwnsela mewn ysgolion i ymdopi â'r cynnydd a ragwelir yn y galw. Mae'r Gweinidog hefyd wedi cadarnhau y bydd diwrnod canlyniadau Safon Uwch a Safon UG yn cael ei gynnal fel y trefnwyd yn wreiddiol ar 13 Awst, ac ar 20 Awst ar gyfer TGAU—yr un dyddiadau, felly, â Gogledd Iwerddon a Lloegr.

Ddoe, Lywydd, Cymru oedd cenedl gyntaf y DU i gadarnhau cyllid ychwanegol i warantu prydau ysgol am ddim i blant yn ystod y pandemig. Bydd £33 miliwn o gymorth ychwanegol yn cael ei ddarparu i awdurdodau lleol yn y maes hanfodol hwn.

Bythefnos yn ôl, atebodd Gweinidog yr Amgylchedd, Ynni a Materion Gwledig, Lesley Griffiths, gwestiynau yn y Senedd. Mae hi wedi parhau i gyfarfod â chynrychiolwyr diwydiant o sectorau ffermio, pysgota, coedwigaeth, amgylchedd a bwyd a diod Cymru i drafod eu heriau penodol. Mae grant newydd ar gael bellach i gynorthwyo busnesau pysgota i dalu'r costau sefydlog sy'n gysylltiedig â bod yn berchen ar gwch pysgota, ac mae Llywodraeth Cymru wedi lansio gwasanaeth ar-lein pwrpasol i baru cyflogwyr â phobl sy'n chwilio am waith yn y sector amaethyddol, y sector tir neu'r sector milfeddygol. Bydd y gwasanaeth hwnnw'n helpu i lenwi swyddi gwag dros y misoedd nesaf, gan fynd i'r afael â phrinder gweithwyr o ganlyniad i’r feirws.

Lywydd, hoffwn gloi drwy edrych tua'r dyfodol. Ddydd Iau, cytunodd pedair Llywodraeth y Deyrnas Unedig fod yn rhaid i'r cyfyngiadau aros gartref barhau am dair wythnos arall fan lleiaf. Nid nawr yw'r amser i afradu'r holl ymdrechion rydym wedi'u gwneud, yn enwedig gan fod yna arwyddion fod rhai ohonynt yn dechrau dwyn ffrwyth. Ond mae'n bwysig iawn pwysleisio bod bygythiad y coronafeirws ymhell o fod ar ben. Yn anffodus, bydd bywydau’n dal i gael eu colli yn y dyddiau i ddod, a gwn y bydd pob Aelod yn awyddus i gymryd eiliad i gofio’r 600 a mwy o bobl nad ydynt gyda ni mwyach, a’r galar a’r trallod y mae hyn yn parhau i’w achosi i’r rheini sydd agosaf atynt.

Nawr, ni wneir unrhyw benderfyniad i leddfu cyfyngiadau tan y bydd y dystiolaeth feddygol a gwyddonol yn glir fod yr amser yn iawn i wneud hynny. Bydd y broses yng Nghymru'n ofalus, yn bwyllog ac yn raddol. Ni ellir dychwelyd yn syth i'r ffordd o fyw roeddem yn ei mwynhau cyn i'r pandemig ddechrau. A Lywydd, pan ymwelais â’r Senedd am y tro cyntaf o dan ein trefniadau newydd, roeddem yn dal i wynebu'r pryder realistig y gallai lledaeniad y coronafeirws gyflymu yng Nghymru i’r graddau lle gallai ein GIG fod wedi cael ei orlethu. Mae’r ffaith nad yw hynny wedi digwydd yn deyrnged i'r gwaith aruthrol a wnaed mewn cyfnod mor fyr i ehangu capasiti’r gwasanaeth a'r ymdrechion y mae dinasyddion Cymru wedi'u gwneud i leihau lledaeniad y feirws yn y gymuned. Heddiw, mae nifer y cleifion yn ysbytai Cymru oherwydd y coronafeirws wedi sefydlogi ac mae nifer y derbyniadau newydd yn gostwng. Mae dros hanner ein capasiti gofal critigol estynedig ar gael o hyd. Mae mwy na 3,000 o welyau ysbyty acíwt yn yr un sefyllfa, ac mae'r ddau ffigur wedi gwella eto dros yr ychydig ddyddiau diwethaf. Oherwydd y platfform hwnnw a grëwyd, gallwn ddefnyddio'r wythnosau nesaf i baratoi; i gytuno ar set gyffredin o fesurau gwrthrychol i nodi'r pwynt lle mae'n ddiogel i ddechrau codi’r cyfyngiadau. Bydd y mesurau hyn yn dweud wrthym pryd y gallwn symud ymlaen o'r sefyllfa bresennol.

Bydd risg y bydd y feirws yn dechrau lledaenu eto. Felly, mae angen inni osod mesurau iechyd y cyhoedd cryf i gadw llygad ar y sefyllfa, fel y gallwn nodi unrhyw achosion lleol yn gyflym ac ymateb yn effeithiol. Yng Nghymru, rydym wedi cynnal gwasanaeth iechyd cyhoeddus cenedlaethol gyda phresenoldeb lleol cryf, ac mae’n rhaid inni ddefnyddio hyn fel sail i'n hymateb. Mae’n rhaid inni ddysgu hefyd o brofiad rhyngwladol. Mae rhai gwledydd yn Ewrop a thu hwnt eisoes yn codi cyfyngiadau. Byddwn yn defnyddio'r wythnosau nesaf i ddysgu o'r hyn sy'n gweithio a'r hyn nad yw’n gweithio mewn rhannau eraill o'r byd.

Lywydd, yn olaf, byddwn hefyd yn defnyddio'r cyfnod hwnnw i gynllunio ar gyfer dyfodol Cymru y tu hwnt i’r coronafeirws drwy gynnwys arbenigedd a phrofiad o'r tu allan i'r Llywodraeth. Byddwn yn sefydlu grŵp o bobl o Gymru a thu hwnt i herio ein syniadau, i gyfrannu syniadau newydd, ac felly i'n helpu i gynllunio ar gyfer adfer. Rydym wedi rhoi ein fframwaith ar gyfer gwneud hynny ar waith ac edrychaf ymlaen at drafod y cynllun hwnnw a'r llwybr hwnnw tua’r dyfodol gyda'r Senedd dros yr wythnosau i ddod.

Cyn i mi alw ar arweinydd yr wrthblaid, hoffwn ddweud fy mod yn ymwybodol fod Aelod yn dymuno codi pwynt o drefn. Byddaf yn cymryd pob pwynt o drefn ar ddiwedd y datganiadau, felly nid oes angen cymhorthion gweledol. Paul Davies.

Diolch yn fawr, Lywydd. A gaf fi ddiolch i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad y prynhawn yma? Ac a gaf fi adleisio eich sylwadau, Brif Weinidog, a chydymdeimlo â'r teuluoedd sydd wedi colli anwyliaid yn ystod y pandemig hwn?

Wrth i bandemig COVID-19 barhau i effeithio ar deuluoedd, cymunedau a busnesau ledled y wlad, mae'n hanfodol ein bod yn gwneud ein gorau glas i nodi'r bygythiad a thrin y rheini yr effeithiwyd arnynt cyn gynted â phosibl. Mae cyhoeddiad Llywodraeth Cymru ynghylch adolygiad cyflym o system brofi Cymru yn gam hanfodol ymlaen, nid yn unig er mwyn gweld lle mae problemau'n codi gyda chynnal y profion, ond hefyd i sicrhau bod y broses o wneud hynny’n fwy effeithlon o lawer. Rwy'n sylweddoli y bydd y Gweinidog iechyd yn gwneud datganiad ar rai o'r materion hyn maes o law, ond chi, wrth gwrs, sy'n gyfrifol am strategaeth gyffredinol y Llywodraeth, felly a allwch chi ddweud wrthym pa ganfyddiadau cychwynnol a wnaed gan adolygiad cyflym Llywodraeth Cymru a pha fath o amserlenni a roddwyd ar waith i wneud unrhyw newidiadau newydd i'r system? Gwyddom na chyrhaeddwyd y targed o 5,000 o brofion y dydd erbyn canol mis Ebrill, ac mae'n amlwg iawn na fydd yn agos at 9,000 o brofion yn cael eu cynnal erbyn diwedd y mis hwn fel yr addawyd yn wreiddiol. Mewn gwirionedd, gwyddom fod llawer llai na 1,000 o brofion y dydd wedi'u cynnal ar rai dyddiau. Felly, a bod yn ddi-flewyn-ar-dafod, Brif Weinidog, pam fod cyn lleied o brofion yn cael eu cynnal a pham fod Llywodraeth Cymru wedi methu cyrraedd ei thargedau, gan ei bod yn bwysig fod ein gweithwyr allweddol ar y rheng flaen yn cael eu profi cyn gynted â phosibl er mwyn eu cadw'n ddiogel? Mae'n amlwg fod capasiti yn y system nad yw'n cael ei ddefnyddio i brofi gweithwyr allweddol ar y rheng flaen ac nad yw canolfannau profi cymunedol a chanolfannau gyrru i mewn ledled Cymru yn gweithredu'n llawn o hyd. Felly, a allwch ddweud wrthym pryd rydych yn rhagweld y bydd pob canolfan brofi ar gyfer gweithwyr allweddol ar agor fel y gallwn gael syniad o leiaf ynglŷn â phryd y bydd profion yn cael eu cynnal ym mhob rhan o Gymru?

Nawr, ar ddechrau'r pandemig hwn, codais bwysigrwydd cyrraedd y rheini sy'n byw ac yn gweithio mewn lleoliadau gofal cymdeithasol ac fe gyfeirioch chi at hyn yn eich datganiad heddiw, ac mae'n drueni na wnaed mwy yn gynharach i fynd i'r afael ag effaith coronafeirws mewn cartrefi gofal ledled Cymru. Ar y pryd, fe ddywedoch chi fod her benodol yng Nghymru, gan fod y sector yn cynnwys cymaint o bobl sy’n berchen ar un neu ddau o gartrefi gofal preswyl yn unig, ac felly mae sicrhau bod negeseuon yn cyrraedd pobl yn fwy o her pan fydd gennych nifer fawr o bobl, a phobl nad ydynt o reidrwydd mor gyfarwydd ag ymdrin â gofynion â'r cwmnïau mawr, sydd wedi hen ymsefydlu a chanddynt yr adnoddau i wneud hyn. O ystyried bod preswylwyr cartrefi gofal mewn mwy o berygl o wynebu cymhlethdodau difrifol yn sgil y feirws, ac rydym bellach yn gweld mwy o achosion yn cael eu cofnodi mewn cartrefi gofal, pa gamau penodol y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd yn awr i hwyluso cymorth i'r rheini sy'n byw, ac yn wir, yn gweithio yn y sector?

Brif Weinidog, nododd y Gweinidog iechyd yn glir ddoe fod sicrhau digon o gyfarpar diogelu personol yn fwy o flaenoriaeth na heriau profi am y coronafeirws. Nawr, fe fyddwch yn gwybod bod Coleg Nyrsio Brenhinol Cymru, ac eraill yn wir, yn galw ar Lywodraeth Cymru i ymrwymo i ddiogelu cyflenwadau o gyfarpar diogelu personol yn ogystal â galw ar y Llywodraeth i beidio â gwanhau'r canllawiau er mwyn cuddio prinder, ac i gynnal archwiliad cyflym ar draws y byrddau iechyd i sicrhau bod cyfarpar diogelu personol yn cael ei ddosbarthu'n effeithiol i bob lleoliad gofal. Mae'n annerbyniol fod 74 y cant o staff nyrsio wedi mynegi pryderon am gyfarpar diogelu personol a bod dros hanner y staff nyrsio wedi teimlo pwysau i ofalu am glaf heb amddiffyniadau digonol. Felly, a allwch gadarnhau y bydd Llywodraeth Cymru nawr yn cynnal archwiliad cyflym o gyfarpar diogelu personol yn awr ar draws y byrddau iechyd yng Nghymru, yn ogystal â chadarnhau pa gamau brys sy'n cael eu cymryd i sicrhau bod gan weithwyr allweddol yng Nghymru fynediad at y cyfarpar diogelu personol sydd ei angen arnynt?

Lywydd, diolch i Paul Davies am ei gwestiynau. Gadewch imi ddweud yn glir fod profion yn cael eu cynnal ym mhob rhan o Gymru. Mae dros 20,000 o brofion wedi'u cynnal yng Nghymru yn ystod argyfwng y coronafeirws. Mae 40 y cant o'r profion hynny ar gael i staff gofal iechyd ar y rheng flaen. Mae angen gwneud mwy i symleiddio'r broses o nodi staff gofal cymdeithasol yn benodol a chynnig profion iddynt wedyn yn y gwahanol ganolfannau sydd gennym, a dyna un o gasgliadau allweddol yr adolygiad cyflym y cyfeiriodd Paul Davies ato. Mae angen inni symleiddio'r broses honno gan barhau i ddiogelu agweddau diogelwch hanfodol y system. Mae'n bwysig iawn fod yr unigolyn iawn yno ar yr adeg iawn yn y lle iawn ar gyfer y prawf iawn. Mae'n haws dweud na gwneud yr holl bethau hynny pan fo gennych boblogaeth wasgaredig iawn, ac angen rhoi lefel benodol o sicrwydd i bawb ohonynt. Ond clywsom gan bennaeth Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru heddiw—rhai ohonom—fod rhai o'r camau a gymerwyd ar unwaith yn cyflymu eu gallu i brofi staff gofal cymdeithasol, a bod mwy o brofion yn cael eu cynnal o ganlyniad i hynny. Cynigiodd yr adolygiad cyflym y dylem adrodd yn wythnosol ar nifer y profion sydd ar gael, nifer y profion sy'n cael eu cynnal, a'r camau sydd ar waith i gynyddu hynny bob wythnos, a dyna fyddwn ni'n ei wneud. Bydd mwy o brofion ar gael erbyn diwedd yr wythnos hon nag ar ddiwedd yr wythnos ddiwethaf, a chredaf y bydd mwy o bobl yn cael y profion hynny wrth inni symleiddio'r broses atgyfeirio.

Lywydd, credaf i Paul Davies roi disgrifiad da iawn o rai o'r heriau mewn perthynas â chyfleu gwybodaeth ac agweddau eraill i'r sector cartrefi gofal, o ystyried ei natur yma yng Nghymru. Ond rydym yn gweithio'n agos gyda Fforwm Gofal Cymru; unwaith eto, hoffwn ddiolch iddynt am bopeth y maent yn ei wneud i gryfhau eu gallu i sicrhau bod gwybodaeth yn cyrraedd y rheng flaen honno. Nid oes unrhyw awgrym yn unman ein bod yn gwanhau'r canllawiau. Roeddem yn rhan o’r adolygiad cyflym o ganllawiau dan arweiniad Llywodraeth y DU sydd wedi arwain at roi hawl i nifer fwy o bobl yn y sector gofal yn arbennig i gael cyfarpar diogelu personol, ac rydym yn cydymffurfio â’r canllawiau hynny ac yn eu gweithredu yma yng Nghymru. O ganlyniad i hynny, byddwn wedi darparu 48 miliwn eitem o gyfarpar diogelu personol o storfeydd yma yng Nghymru—gyda 40 y cant o gyflenwadau ein storfeydd pandemig yn mynd i ofal cymdeithasol. Y frwydr sydd gennym yw ailgyflenwi'r stociau hynny mewn marchnad sy'n gystadleuol yn fyd-eang. Gwyddom eisoes ble mae ein stociau a faint sydd gennym wrth gefn. Rydym yn cynnal ymarferion rheolaidd i sicrhau ein bod yn cael yr adroddiadau diweddaraf o bob rhan o'r system am y storfeydd a gedwir, neu wahanol eitemau mewn gwahanol rannau o Gymru. Wrth inni ddefnyddio cyflenwadau a ddaw i Gymru o'r tu allan, rydym yn gweithredu mor gyflym ag y gallwn i sicrhau bod y storfeydd hynny'n cael eu gwasgaru i'r gwahanol ganolfannau, a'u bod wedyn yn cael eu trosglwyddo ymlaen i'r 640 practis meddyg teulu sydd gennym yng Nghymru, y 715 o fferyllfeydd sydd gennym yng Nghymru, yr oddeutu 1,000 o gartrefi gofal sydd gennym yng Nghymru. Bydd yr Aelodau'n gweld bod hwn yn ymarfer logistaidd enfawr ac yn un sy'n cymryd cryn dipyn o amser, ymdrech ac ymrwymiad gan bobl ymroddedig sy'n gweithio yn y gwasanaeth iechyd ac mewn llywodraeth leol ledled Cymru.

Diolch am eich ymatebion, Brif Weinidog. Fel y dywedoch chi yn eich datganiad heddiw, er bod pandemig y coronafeirws yn her iechyd enfawr yn fyd-eang, mae’n her economaidd sylweddol hefyd. Mae'r gefnogaeth ariannol a roddwyd i’r rhan fwyaf o sectorau wedi bod yn hael, ac rwy'n siŵr fod y rhai sydd wedi'i derbyn wedi’i chroesawu, ond serch hynny, mae sectorau fel ffermio a thwristiaeth yn teimlo eu bod wedi’u gadael ar ôl naill ai am nad yw'r gefnogaeth ar gael, am ei bod yn anhygyrch, neu'n syml am nad yw'n diwallu anghenion y rheini sy'n gweithio yn y sectorau hynny. Felly, o gofio bod diwydiant ffermio Cymru’n rhan annatod o economi, diwylliant, ac yn wir, hunaniaeth Cymru, pa gamau brys y mae Llywodraeth Cymru yn eu cymryd i fynd i’r afael â’r argyfwng real iawn y mae ffermwyr Cymru'n ei wynebu ar hyn o bryd, yn enwedig ffermwyr llaeth, er mwyn diogelu cynaliadwyedd ffermio Cymru at y dyfodol? Efallai y gallech roi datganiad clir heddiw i ffermwyr Cymru, Brif Weinidog, drwy atgyfnerthu’r neges eu bod hwythau’n weithwyr allweddol hefyd, a chaniatáu iddynt gael mynediad at gyllid o dan y gronfa cadernid economaidd.

Yr wythnos diwethaf, cyfyngodd Llywodraeth Cymru ar gymhwystra’r rheini a allai hawlio £10,000 o gyllid grant yn y sector twristiaeth. Er fy mod yn deall bod rhai perchnogion ail gartrefi wedi manteisio ar hyblygrwydd blaenorol Llywodraeth Cymru, mae'r canllawiau diwygiedig bellach yn golygu efallai na fydd llawer o weithredwyr twristiaeth llety hunanddarpar bach dilys ledled Cymru yn gallu cael mynediad at y cyllid hwn mwyach. Brif Weinidog, a wnewch chi ailystyried eich safbwynt ar y mater penodol hwn, fel bod gweithredwyr twristiaeth llety hunanddarpar ar raddfa fach yn gallu cael cymorth yn ystod y cyfnod hwn, o ystyried y rôl bwysig y maent yn ei chwarae yn cefnogi diwydiant twristiaeth Cymru?

Nawr, rwy'n derbyn bod cyfradd y ceisiadau busnes wedi bod yn ddigynsail, ac er bod pob un ohonom yn croesawu unrhyw becynnau cymorth a ddarperir yng Nghymru, credaf fod angen gwneud mwy o waith i fireinio rhai o'r pecynnau sydd ar gael. Er enghraifft, mae diwydiant pysgota Cymru wedi dweud wrthyf nad yw'r gefnogaeth iddynt hwy—ac fe gyfeirioch chi at hyn yn eich datganiad heddiw—yn ddigon i dalu eu holl gostau, a bod angen gwneud y cymhwystra i gael cymorth pellach yn decach. Mae busnesau cludo nwyddau ar lorïau, sy'n dal i orfod talu ardrethi busnes, wedi dweud yn glir fod angen gwneud mwy i gefnogi'r diwydiant dosbarthu, sydd, fel y gwyddoch, yn hanfodol ar hyn o bryd er mwyn sicrhau bod modd cludo nwyddau hanfodol.

Ac yn olaf, mae busnesau twristiaeth yn dweud wrthyf eu bod yn teimlo nad yw natur dymhorol eu busnes yn cael ei ystyried wrth lunio rhai o'r cynlluniau cymorth sydd ar waith, ac felly maent yn cwympo i'r bylchau wrth geisio cael mynediad at gymorth am nad yw eu model busnes yn cyd-fynd yn union â meini prawf asesu'r Llywodraeth. Felly, pa waith mireinio y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud i gael gwell dealltwriaeth o’r ystod amrywiol o fusnesau yng Nghymru, er mwyn sicrhau bod pob un o becynnau cymorth busnes y Llywodraeth yn cyrraedd y rheini sydd eu hangen mewn gwirionedd?

Yn olaf, a allwch ddweud wrthym pa gymorth sy'n cael ei ddarparu i fusnesau sydd naill ai heb gofrestru at ddibenion treth ar werth am nad yw eu trosiant mor fawr â hynny, neu fusnesau sy'n unig fasnachwyr, neu'n gweithredu cwmnïau cyfyngedig bach, gan yr ymddengys nad yw’r mathau hyn o ficrofusnesau wedi cael eu hystyried wrth lunio pecynnau cymorth busnes?

Lywydd, mae arweinydd yr wrthblaid wedi sôn am ffermio llaeth, pysgota, twristiaeth, unig fasnachwyr—credaf fod un arall yno hefyd. Credaf mai'r unig beth y mae'n ei wneud yw dangos yr her economaidd ryfeddol y mae coronafeirws yn ei chreu. Roedd cludo nwyddau, mae'n ddrwg gennyf, yn un arall y soniodd amdano. Gwn fod pob un o'r sectorau hynny’n wynebu heriau go iawn, ac rwy’n siŵr y gallem fod wedi ychwanegu sawl un arall at y rhestr honno.

Mae adnoddau Llywodraeth Cymru yn gyfyngedig. Rydym yn gwasgu popeth y gallwn o'n cyllidebau presennol. Rydym yn trosglwyddo pob ceiniog o gymorth ychwanegol a ddaw i ni gan Lywodraeth y DU, ac rydym yn gwneud ein gorau i lunio'r cymorth ychwanegol y gallwn ei ddarparu mewn ffordd sy'n ategu'r cymorth y mae cynlluniau Llywodraeth y DU yn ei gynnig i fusnesau yma yng Nghymru.

Rwy'n fwy na pharod, wrth gwrs, i gofnodi ein bod yn cydnabod popeth a wneir gan y gymuned ffermio yma yng Nghymru ac yn cydnabod yr heriau penodol y mae ffermwyr llaeth yn eu hwynebu. Ddydd Gwener diwethaf, croesawodd Lesley Griffiths y ffaith bod rhai deddfau cystadleuaeth yn y diwydiant llaeth wedi eu diddymu dros dro i ganiatáu i’r llaeth sy'n cael ei gynhyrchu yn y diwydiant llaeth gael ei ddefnyddio mewn ffordd fwy cynlluniedig ar gyfer y lleoedd lle mae angen llaeth. Yn y cyfamser, rydym wedi cynhyrchu canllawiau i ffermwyr llaeth yng Nghymru i'w helpu i sicrhau, os bydd yn rhaid iddynt, fel dewis olaf, gael gwared ar y llaeth sydd ganddynt heb iddo fynd i'r gadwyn fwyd, y gallant wneud hynny yn y ffordd fwyaf diogel sy'n bosibl.

O ran y newidiadau rydym wedi'u gwneud i lety hunanddarpar, rwy'n fwy na pharod i ddweud y byddwn yn parhau i adolygu hynny, gan mai adolygiad o'r dystiolaeth a arweiniodd at gyhoeddiad Julie James ynglŷn â'r newidiadau a wnaethom. Yr hyn y mae'r newidiadau yn ei olygu yw bod yn rhaid i fusnes twristiaeth, hyd yn oed un bach, ddangos ei fod yn gosod eiddo am 140 diwrnod o’r flwyddyn. Os mai dyna’r incwm rydych yn dibynnu arno, ni chredaf ei bod yn afresymol i chi ddangos bod eiddo'n cael ei feddiannu at ddibenion twristiaeth am 140 diwrnod o'r flwyddyn, ac yna mae'n rhaid i chi ddangos bod yr incwm a gewch yn gyfran resymol o gyfanswm eich incwm.

Y pryder oedd—a gwn y bydd Paul Davies yn gwybod hyn, gan ei fod yn rhywbeth a godwyd gan awdurdodau lleol yn ne-orllewin a gogledd-orllewin Cymru—fod perygl y byddai llawer o arian cyhoeddus yn mynd i bocedi'r bobl y mae hyn yn rhan fach ac atodol o'u hincwm, nid yr incwm y maent yn dibynnu arno i sicrhau bod eu busnes yn llwyddiant. Felly, credaf ein bod wedi gwneud y peth iawn, ond rwy'n fwy na pharod i ddweud y byddwn yn parhau i adolygu’r dystiolaeth. Ac os oes angen mireinio, byddwn yn dychwelyd at hynny, ac mae hynny'n wir am nifer o'r pethau eraill y soniodd Paul Davies amdanynt. Y diwydiant pysgota, er enghraifft—rydym wedi cyhoeddi cynllun i sicrhau y gallwn gynorthwyo ein diwydiant pysgota yng Nghymru. Os oes angen ei fireinio, bydd angen y dystiolaeth arnom a byddwn yn edrych ar hynny.

Rwy'n ymwybodol iawn o'r pwyntiau a wnaed gan arweinydd yr wrthblaid ynglŷn â thwristiaeth yng Nghymru. Gwn ein bod wedi sôn yma eisoes mai'r patrwm yn y diwydiant twristiaeth yw bod pobl yn buddsoddi yn y gaeaf ac yn adennill y costau hynny ac yn gwneud eu busnesau’n llwyddiannus yn yr haf, ac wrth i'r wythnosau fynd heibio, mae hynny'n rhoi cryn dipyn o bwysau ar y model busnes hwnnw. Rydym yn gweithio'n galed ochr yn ochr â'r diwydiant twristiaeth i geisio gwneud yr hyn a allwn i gynorthwyo.

Ar ficrofusnesau a'r pwyntiau eraill a nododd Paul Davies wrth gloi, mewn sawl ffordd, mae’r rheini'n fylchau yng nghynlluniau Llywodraeth y DU, a chanddynt hwy y mae’r prif gyfrifoldebau yn hynny o beth. Rydym yn parhau i ymgysylltu â Gweinidogion y DU, ac mae'r Canghellor wedi nodi parodrwydd i gyflwyno cynlluniau newydd a mesurau newydd lle mae bylchau wedi dod i'r amlwg yn y ddarpariaeth wreiddiol. Unig fasnachwyr, microfusnesau: maent yn parhau i fod yn faes lle mae angen i Lywodraeth y DU gamu i'r adwy a chynnig y cymorth sydd ei angen.

Hoffwn eich holi ynglŷn â phrofi, Brif Weinidog. Yn Lloegr, mae dau fega-labordy sydd â'r capasiti i gynnal degau o filoedd o brofion y dydd eisoes yn weithredol, a bydd trydydd yn cael ei ychwanegu yn Lloegr cyn bo hir. Bydd gan yr Alban fega-labordy erbyn diwedd yr wythnos. Ac fel y nodwyd yng nghynllun profi Llywodraeth y DU, mae Gogledd Iwerddon eisoes wedi sefydlu labordy mawr ym mhencadlys Randox Laboratories yn Swydd Antrim. Felly, ni bellach yw'r unig genedl ar yr ynysoedd hyn nad ydym wedi cael labordy mawr wedi’i sefydlu'n benodol yng nghyd-destun y pandemig. A wnaethoch chi ofyn am fega-labordy i Gymru?

Lywydd, mae gennym y capasiti profi sydd ei angen arnom yng Nghymru. Nid oes gennym unrhyw broblem yng Nghymru o ran prosesu'r profion a gynhelir. Mae'r capasiti sydd gennym yn ddigonol i ymdrin â'r profion rydym yn eu cynnal ar hyn o bryd ac mae gennym gynlluniau i ehangu'r capasiti hwnnw yn y ffordd gywir i Gymru. Nid oedd angen i ni fynd at unrhyw un arall i gael cyngor ar atebion, pan oedd gennym ateb rydym yn ei weithredu mewn ffordd sy'n diwallu ein hanghenion ac sy'n iawn ar gyfer amgylchiadau Cymru.

Brif Weinidog, sut y gallwch ddweud bod gennym y capasiti angenrheidiol a chithau wedi methu eich targedau eich hun ar brofion dair gwaith mewn tair wythnos, a bellach wedi cael gwared arnynt? Gadewch inni sôn am y capasiti profi yng Nghymru. Mae bron i chwe wythnos wedi bod ers i wyddonwyr ym Mhrifysgol Caerdydd ysgrifennu at Lywodraeth Cymru yn cynnig eu harbenigedd ar gyfer cynnal profion yma yng Nghymru. Bron i chwe wythnos yn ddiweddarach, nid yw’r cannoedd o wyddonwyr hynny—gyda llaw, siaradais ag un ohonynt y bore yma—na’u labordai wedi cael caniatâd, wedi cael eu hachredu, i gynnal un prawf ar weithiwr allweddol yma yng Nghymru. A yw'n syndod fod Syr Martin Evans wedi eich cyhuddo o esgeuluso eich dyletswydd?

Wel, credaf fod yn rhaid i'r Aelod fod yn ofalus i beidio â chymysgu'r gwahanol agweddau ar brofi. Gofynnodd imi yn wreiddiol am labordai a oedd yn ymdrin â phrofion a oedd wedi’u cynnal, ac fe ailadroddaf yr hyn a ddywedais wrtho: nid oes gennym unrhyw ddiffyg ar hyn o bryd yn ein gallu i brosesu'r profion sy'n cael eu cynnal, ac mae gennym gynlluniau i gynyddu'r capasiti hwnnw pan fydd ei angen arnom.

Dangosodd yr adolygiad cyflym o brofion y cyfeiriodd Paul Davies ato sut y gallwn gynyddu nifer y profion sydd ar gael a chynyddu'r nifer sy'n cael prawf, ac rydym yn rhoi'r adolygiad hwnnw ar waith. Bydd gennym fwy o brofion yng Nghymru yr wythnos hon na'r wythnos diwethaf. Rydym yn cynyddu'r nifer sy'n eu cael, yn enwedig pobl ym maes gofal cymdeithasol, ond gweithwyr allweddol eraill hefyd. Mae gennym swyddogion heddlu a diffoddwyr tân yn cael eu profi yng Nghymru yn awr.

Ar sylwadau Syr Martin Evans, cefais fy synnu wrth eu gweld, a gwelaf fod Prifysgol Caerdydd wedi cyhoeddi datganiad ar unwaith i ddweud nad oedd ei farn yn cynrychioli barn y brifysgol, a bod y brifysgol yn parhau i weithio’n agos iawn gyda Llywodraeth Cymru ar ystod o faterion yn ymwneud â’r pandemig.

Brif Weinidog, a gaf fi ddiolch i chi nid yn unig am eich datganiad ond am yr holl waith rydych chi a'ch tîm yn ei wneud? Rwy’n gobeithio eich bod yn ymdopi yn yr amgylchiadau eithriadol hyn.

Wrth geisio craffu ar yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud, mae'n demtasiwn i ganolbwyntio ar y meysydd lle mae'r dull gweithredu yng Nghymru ychydig yn wahanol, efallai, i'r hyn a wneir gan Lywodraeth y DU. Ond ar y cyfan, mae'r gwahaniaethau hynny'n gymharol fach, a chredaf fod mwy o lawer yn gyffredin yn y dulliau gweithredu nag sydd o wahaniaethau rhyngddynt. Fodd bynnag, rhwng y DU a'r rhan fwyaf o wledydd Ewrop, credaf fod rhywfaint o wahaniaeth o ran sut rydym yn mynd i’r afael â hynny—fod ein cyfyngiadau symud, neu o leiaf y cyfyngiadau symud gorfodol, wedi dod i rym ychydig yn hwyrach, ac rydym yn gweld, hyd yn oed wrth edrych ar farwolaethau mewn ysbytai yn unig, fod marwolaethau yn y DU, ac yn wir, yng Nghymru, fesul pen o'r boblogaeth, ar frig tabl cynghrair Ewrop, neu’n agos at y brig, os nad yw hwnnw'n ymadrodd amhriodol i'w ddefnyddio, ac mae anawsterau'r data a'r cymariaethau yn real iawn.

Tybed—. Gallwn weld yr ochr negyddol iawn ar bethau, yr holl deuluoedd yr effeithir arnynt gan y colledion hynny, ac rydym yn cydymdeimlo â hwy ym mhob ffordd. Rydym yn gweld hynny'n digwydd. Beth yw rhagdybiaeth gynllunio Llywodraeth Cymru ynghylch yr hyn y bydd hynny'n ei olygu wrth inni lacio'r mesurau'n raddol ar ryw adeg yn y dyfodol? A yw Llywodraeth Cymru o'r farn y bydd mwy o imiwnedd gan bobl sydd wedi cael y feirws, boed hynny'n asymptomatig neu â symptomau cymharol ysgafn? Mae astudiaethau'n awgrymu yn Stockholm fod oddeutu 30 y cant o bobl o bosibl wedi cael eu heintio. A oes gennym ragdybiaeth neu unrhyw ffordd o fesur neu daflunio beth fydd y ffigur cyfatebol yng Nghymru a beth fydd effaith hynny pan fyddwn yn ystyried llacio’r mesurau?

A gaf fi ofyn hefyd am y drefn brofi? Beth amser yn ôl, cawsom brofion cymunedol, a rhoddwyd diwedd ar hynny wrth inni symud o un cam o'r pandemig i'r llall. Rydym wedi cael targedau o 5,000, neu 9,000 efallai, erbyn diwedd y mis ar gyfer Cymru, a 100,000 ar gyfer y DU, neu ar gyfer Lloegr. Nid wyf yn gwybod a yw’r targedau hynny’n rhai cywir, ond nid ymddengys ein bod yn arbennig o agos i’w cyrraedd, a tybed beth y gellir ei wneud i gynnal profion ar raddfa fwy.

Nid oedd un bwrdd iechyd rwyf mewn cysylltiad ag ef—ac efallai ei fod yn fater mwy cyffredinol—ddiwedd yr wythnos diwethaf o leiaf, yn awyddus i gynnal profion ehangach i bartneriaid a sefydliadau eraill oherwydd pryderon nad oes sicrwydd yswiriant ganddynt o ran diogelu data a GDPR, ac roeddent yn aros i Iechyd Cyhoeddus Cymru gyhoeddi protocol, neu ei rannu gyda hwy o leiaf, ar yr hyn y dylid ei wneud. Does bosibl na ddylai'r pwyslais a roddir ar y materion hynny fod yn llai pan fydd gennym bandemig ar y raddfa hon a'r angen dirfawr i gynnal mwy o brofion. Ac os yw sefydliad yn rhannu data gan rywun sydd wedi cael prawf ac sy'n rhannu swab i'w brofi gyda sefydliad arall, bwrdd iechyd sydd â'r capasiti i brofi, pam na ellir ei brofi a dychwelyd canlyniad y prawf a'r data arall i ble y daeth, o gofio bod yr unigolyn wedi rhoi caniatâd ar gyfer y prawf hwnnw? Yn ddelfrydol, rwy'n gwybod yr hoffai rhywun roi cryn dipyn o adborth a sicrhau pa lwybrau y byddai pobl yn eu dilyn, yn dibynnu ar ganlyniad y prawf hwnnw, ond does bosibl nad yw'n well—os yw pobl yn credu bod ganddynt y coronafeirws, mae'n well eu bod yn cael eu profi ac yn cael sicrwydd a ydynt wedi'i gael ai peidio. Tybed a all Llywodraeth Cymru wneud unrhyw beth neu ddangos arweiniad ar unrhyw faterion diogelu data os oes pryder o hyd sy'n arafu neu'n ei gwneud yn anodd profi pobl nad ydynt yn cael eu cyflogi'n uniongyrchol gan y byrddau iechyd? A allwch chi fel Prif Weinidog roi arweiniad yn hynny o beth?

Lywydd, a gaf fi ddiolch i Mark Reckless am ei sylwadau agoriadol? Mae'r berthynas rhwng Cymru a gweddill y Deyrnas Unedig mewn perthynas ag argyfwng y coronafeirws yn un lle credaf fod gweithio ochr yn ochr â'r Llywodraethau eraill yn gryfder, a phan allwn wneud pethau gyda'n gilydd a chyfleu un neges i'r cyhoedd, mae hynny’n gwneud y neges honno'n symlach ac felly mae'n cael ei chlywed a'i deall yn haws. Ond lle mae pethau y mae angen i ni eu gwneud yn wahanol i gyd-fynd ag amgylchiadau Cymru, yna wrth gwrs, byddwn yn gwneud hynny hefyd. Ond rwyf bob amser yn mynd i mewn i'r ystafell gyda Llywodraethau eraill y DU gan chwilio am dir cyffredin a cheisio creu ffordd ymlaen y gallwn oll ei dilyn gyda'n gilydd.

Cytunaf â'r hyn a ddywedodd Mr Reckless ynglŷn â dilyn tystiolaeth Ewropeaidd, ynglŷn ag edrych ar brofiadau mewn mannau eraill. Mae gwledydd Ewropeaidd eraill yn dod allan o’r coronafeirws o'n blaenau ni, yn codi cyfyngiadau cyn y gallwn ni wneud hynny. Mae angen inni sicrhau ein bod yn dysgu ganddynt beth fydd effaith hynny.

Ar imiwnedd, fy nealltwriaeth o hynny yw nad oes gennym dystiolaeth ddigon da o unrhyw le yn y byd fod cael y coronafeirws yn rhoi lefel o imiwnedd i chi sy'n golygu y gallwch fod yn ddigon hyderus i ddarparu gwasanaethau i bobl sydd â'r feirws, gan wybod na allwch gael eich ail-heintio, neu nad ydych yn mynd i beri anawsterau i eraill. Mae llawer iawn o waith yn mynd rhagddo mewn sawl gwlad i geisio sefydlu'r dystiolaeth honno, ond heddiw, ni allech ddweud yn hyderus wrth rywun sydd wedi cael eu profi, lle mae'r prawf yn dangos eu bod wedi cael y feirws, fod hynny bellach yn golygu ei bod yn ddiogel iddynt fynd i leoedd a fyddai fel arall yn peri risg iddynt.

Mae'r patrwm rydym yn ei ragweld yng Nghymru ar gyfer y dyfodol yn dibynnu i raddau helaeth ar y gyfradd sy’n cydymffurfio â'r cyfyngiadau symud cyfredol. Pe bai hynny ond yn 40 y cant, gallai'r feirws fod yn cynyddu o hyd. Os yw'n 60 y cant, gallwn fod yn eithaf hyderus y bydd cyfradd lledaeniad y feirws yn y gymuned yn gostwng. Os yw'n 75 y cant, mae'n ddigon posibl y gwelwn y feirws yn cael ei atal, ac y bydd hynny’n para yn yr wythnosau i ddod. Felly, mae'r modelu’n dibynnu ar i ba raddau y gallwn barhau i berswadio pobl i gadw at y cyfyngiadau. Fel y gwyddoch, yng Nghymru, rydym wedi cael ymateb gwych i hynny, ond mae angen inni sicrhau ei fod yn parhau.

Ar brofi a mater rhannu data yn arbennig, cyflwynodd y Comisiynydd Gwybodaeth ganllawiau yn gynnar iawn a ddywedai y byddai ei swyddfa’n dangos cydymdeimlad wrth ymdrin â mesurau a oedd yn cael eu cymryd i sicrhau bod y data’n cael ei rannu’n iawn, gan ddweud yn glir nad yw’r gyfraith wedi newid. Felly, pan fydd sefydliadau'n rhannu data—a chofiwch fod y data'n eiddo i'r claf, nid i'r sefydliadau; felly, eich data chi a fy nata i, a data'r person sy'n cael y prawf sy'n cael ei rannu—mae rhwymedigaeth o hyd ar sefydliadau i sicrhau bod hynny'n digwydd mewn ffordd sy'n ofalus ac yn gymesur. Er nad wyf am i’r rheoliad cyffredinol ar ddiogelu data a materion rhannu data atal unrhyw un rhag gwneud y peth iawn, rwy'n deall pam fod angen i bobl a fydd yn cael eu dwyn i gyfrif am y ffordd y maent wedi gwneud y penderfyniadau hynny ynglŷn â’n data sicrhau eu bod yn gwneud hynny mewn ffordd a fyddai’n parhau i wrthsefyll craffu gan y Comisiynydd Gwybodaeth ac unrhyw lys barn.

Mae ein hamser bron ar ben ar gyfer y datganiad, ac nid wyf wedi gallu galw ar Aelod o’r meinciau cefn eto, felly os caf ymestyn yr amser ychydig er mwyn gallu galw ar Aelodau o’r meinciau cefn—. Byddwn yn adolygu'r dyraniad amser hwn a’r dyraniad o fewn yr amser i siaradwyr ac arweinwyr y pleidiau ar gyfer sesiwn yr wythnos nesaf er mwyn caniatáu i fwy o Aelodau’r meinciau cefn gael eu galw. Os caf ofyn am gwestiynau cryno ac atebion cryno o hyn ymlaen, fe geisiaf alw ar gynifer â phosibl o fewn y 10 munud nesaf. Mark Isherwood.

Diolch, Lywydd. Mewn llythyr atoch ddydd Llun, dywedodd Autistic UK Cymru fod rheoliadau Cymru—y rheoliadau diogelu iechyd cyfyngiadau coronafeirws—wedi cael eu hysgrifennu mewn ffordd sy'n drysu pobl awtistig ymhellach. Yn Lloegr, gall pobl ag anghenion meddygol penodol, gan gynnwys pobl ag anableddau dysgu neu awtistiaeth sydd angen ymarfer corff penodol adael eu cartrefi i ymarfer corff mewn man agored ddwy neu dair gwaith y dydd. Mae teuluoedd pryderus ledled Cymru sydd angen yr un ddarpariaeth wedi cysylltu â mi i ofyn pam na allant wneud hynny yng Nghymru. Yn eich sesiwn friffio ddydd Llun, fe ddywedoch bethau cadarnhaol ynglŷn â newidiadau i'r rheoliadau, gan gynnwys y rheini ar gyfer pobl ag anableddau dysgu neu awtistiaeth. A wnewch chi, felly, sicrhau bod unigolion ag anableddau dysgu neu awtistiaeth yng Nghymru sydd angen ymarfer corff penodol yn gallu gwneud hynny mewn ffordd debyg i'w cymheiriaid dros y ffin?

Mae cynghorau lleol ledled Cymru yn wynebu pwysau ariannol enfawr o ganlyniad i'r pandemig, ac amcangyfrifir y bydd y colledion yn fwy na £33 miliwn y mis. Sut y byddwch yn mynd i’r afael â’r pryderon a fynegwyd gan awdurdodau lleol yng Nghymru gyda lefelau isel o gronfeydd wrth gefn y byddant yn boddi heb gymorth ariannol i dalu’r costau ychwanegol yn sgil darparu gwasanaethau yn ystod y pandemig hwn? A wnewch chi ymrwymo i roi'r £95 miliwn ychwanegol y bydd eich Llywodraeth yn ei gael gan Lywodraeth y DU, fel cyllid canlyniadol yn sgil yr £1.6 biliwn a gyhoeddwyd i gynghorau lleol yn Lloegr ar gyfer ymladd COVID-19, yn uniongyrchol i awdurdodau lleol yng Nghymru i gefnogi'r gwasanaethau allweddol y maent yn eu darparu, ac i'r sector gofal annibynnol am y cymorth y maent yn ei ddarparu yn y frwydr gyfunol yn erbyn y pandemig hwn?

Yn olaf, yn y Cyfarfod Llawn rhithwir bythefnos yn ôl, gofynnais i chi egluro'r ddarpariaeth ar gyfer gweithwyr hanfodol i gael mynediad at ofal plant a lleoliadau addysgol ar gyfer eu plant, ar ôl i staff y GIG yn Sir y Fflint gysylltu i ddweud bod yn rhaid i'r ddau riant fod yn weithwyr hanfodol er mwyn bod yn gymwys. Rwy'n deall bod y rheol wedi bod yr un fath yn y rhan fwyaf o gynghorau, yn yr ystyr y gallai rhieni aros gartref i ofalu am eu plentyn mewn amgylchiadau o'r fath, ond lle nad yw hynny'n bosibl, bydd gofal ar gael. Dysgodd fy nghyd-Aelod Suzy Davies gan y Gweinidog addysg ddydd Gwener diwethaf, yn ôl yr hyn a ddeallwn, mai’r cyfan sydd angen ei ddangos bellach yw bod un rhiant yn weithiwr allweddol. A allech chi egluro felly, a rhoi cyfarwyddiadau clir i awdurdodau lleol ynglŷn â chywirdeb hynny ac a yw hi bellach yn ddigon i un rhiant fod yn weithiwr allweddol pan nad yw'r rhiant arall yn gallu bod gartref am unrhyw ran o'r diwrnod neu’r wythnos?

Lywydd, diolch. Mae gennym rwymedigaeth i adolygu'r rheoliadau bob 21 diwrnod. O ganlyniad i'n hadolygiad cyntaf, rydym yn bwriadu newid y canllawiau ar ymarfer corff i deuluoedd lle ceir angen meddygol i ymarfer corff fwy nag unwaith y dydd, a bydd hynny'n cynnwys plant ag awtistiaeth. Byddwn yn diwygio'r rheoliadau ddiwedd yr wythnos hon yn y ffordd a nododd Mr Isherwood.

O ran y cynghorau lleol, rydym eisoes wedi rhoi £110 miliwn yn fwy iddynt yng Nghymru, ymhell uwchlaw'r £95 miliwn o gyllid canlyniadol, ond wrth gwrs, rydym yn ymwybodol o'r pwysau parhaus y mae awdurdodau lleol yn eu hwynebu yn eu cyllidebau, ac rydym mewn trafodaethau â CLlLC ynghylch y £95 miliwn ychwanegol hwnnw, a bydd cymorth pellach i awdurdodau lleol yng Nghymru.

Credaf fod y canllawiau eisoes wedi egluro’r sefyllfa o ran gweithwyr gofal hanfodol a gofal plant, ond os bydd unrhyw awdurdodau lleol yn dal i fod yn ansicr, fe wnaf yn siŵr ein bod yn egluro hynny iddynt.

Brif Weinidog, fe sonioch chi am y cyfyngiadau ar symud a gadael eich cartref, a chredaf fod pawb yn deall pwysigrwydd disgyblaeth a chydymffurfiaeth, fel y nodoch chi, ac y byddwch yn dilyn y cyngor meddygol a gwyddonol o ran unrhyw lacio ar y cyfyngiadau hynny. Tybed a oes rhagor y gallwch ei ddweud ar hyn o bryd ynglŷn â sut y byddai llacio’r cyfyngiadau yn gynnar yn edrych yng Nghymru? Oherwydd credaf fod gan lawer o bobl gryn ddiddordeb yn hynny, yn amlwg, ac mae'r cyfyngiadau eu hunain yn cael effaith ar iechyd a lles corfforol a meddyliol. Felly, mae pob un ohonom yn falch iawn fod pobl yn cadw at y cyfyngiadau hyn, ac mae hynny mor bwysig er mwyn diogelu iechyd y cyhoedd a staff ar y rheng flaen. Ond credaf fod gan bobl gryn ddiddordeb yn yr hyn a allai ddigwydd yn y dyfodol o ran llacio’r cyfyngiadau yn gynnar, pan fydd cyngor gwyddonol a meddygol yn cefnogi hynny.

Diolch i John am hynny, Lywydd. Edrychwch, nid wyf am roi enghreifftiau heddiw o beth y gallai newidiadau cynnar o ran llacio'r cyfyngiadau ei olygu. Yr hyn rwyf am i bobl yng Nghymru ei wybod yw ein bod yn datblygu cyfres o brofion y byddwn yn eu defnyddio mewn perthynas ag unrhyw fesur penodol, a'r prawf cyntaf oll yw beth fyddai effaith cyflawni'r cam gweithredu hwnnw ar iechyd y cyhoedd? Ond byddwn yn gofyn cwestiynau fel: sut y gellid plismona'r mesur hwnnw? Os ydych yn mynd i newid y rheolau, a ellir gorfodi'r rheolau? A pha mor hawdd y gellid gwrthdroi hynny pe bai'n cael effaith niweidiol? Pe bai hynny'n rhywbeth a fyddai’n achosi i'r feirws ledaenu unwaith eto, a fyddai modd inni ei wrthdroi’n gyflym hefyd?

Pa fesurau bynnag a gyflwynwn, credaf y bydd angen set glir o brotocolau o amgylch y gweithgarwch hwnnw, oherwydd fel y dywedodd John, er y gwn fod llawer o bobl yn edrych ymlaen at y dydd pan ellir llacio rhai o'r cyfyngiadau, credaf y bydd llawer o bobl yn ofni camu'n ôl i fywyd arferol. Rydym wedi cael wythnosau lle mae pob un ohonom wedi bod yn cadw at y neges, 'Arhoswch gartref, diogelwch y GIG, achubwch fywydau', ac wrth i bobl symud y tu hwnt i hynny, credaf y bydd angen hyder ar bobl o wybod bod cyfres o reolau ynghlwm wrth unrhyw weithgaredd sy'n golygu bod eu hiechyd a'u lles yn cael eu diogelu. Felly, wrth inni nodi'r mesurau penodol yn erbyn y profion, byddwn yn awyddus hefyd i weithio gyda'r sectorau i sicrhau bod y protocolau a'r rheolau hynny ar waith i roi hyder i bobl ymgymryd â'r gweithgareddau hynny eto, oherwydd hebddynt, credaf y gallai pobl fod yn nerfus ynglŷn â chymryd y camau cyntaf heb wybod ein bod yn meddwl drwy'r cyfan ac yn sicrhau bod eu hiechyd a'u lles yn cael eu diogelu'n briodol.

Diolch am eich datganiad, Brif Weinidog, ac a gaf fi ychwanegu fy niolch at y diolchiadau eraill i chi a'ch Gweinidogion am bopeth rydych yn ei wneud ar hyn o bryd? Mae'n gyfnod anodd iawn i bob un ohonom.

Dau fater gennyf fi: yn gyntaf, gwn fod pob un ohonom yn cydnabod yr ymdrechion gwirfoddol anhygoel rydym yn eu gweld ar draws ein cymunedau i helpu cymdogion a ffrindiau sy'n agored i niwed, felly a wnewch chi roi'r newyddion diweddaraf i ni am gefnogaeth Llywodraeth Cymru i'r trydydd sector i helpu i ategu cyfraniad y gwirfoddolwyr? Ac yn ail, yn dilyn yr hyn a ddywedodd John Griffiths a dweud y gwir, rydych eisoes wedi dweud bod yn rhaid i gam nesaf ein hymateb gael ei arwain gan gyngor gwyddonol, felly a gaf fi ofyn a yw eich gwerthusiad cyfredol o'r cyngor hwnnw a'r posibilrwydd efallai y bydd angen inni reoli effaith y feirws ar ein cymunedau am 12 i 18 mis arall o bosibl, a yw hynny'n golygu bod buddsoddi mewn gorsafoedd profi, cyfarpar diogelu personol ac offer arall, mewn timau ymateb cyflym ar gyfer achosion yn y dyfodol ac mewn cynnal rhwydweithiau cymunedol a rhwydweithiau gwirfoddoli, yn mynd i barhau am y dyfodol rhagweladwy mewn gwirionedd, a hyd nes y bydd gennym raglen frechu effeithiol?

Wel, diolch i Dawn Bowden am ei chwestiynau, Lywydd. Ar yr ymdrech wirfoddol, mae gennym 15,000 o wirfoddolwyr newydd yn y system o ganlyniad i'r apêl coronafeirws. Mae hynny'n fwy na dwywaith nifer y gwirfoddolwyr a oedd wedi'u cofrestru eisoes yn y system honno, ac mae hwnnw'n ymateb gwych. Yma yng Nghymru, mae’r help y gallwn ei gynnig i'r grŵp hwnnw o bobl nad ydynt yn y categori a warchodir ond sydd serch hynny’n wirioneddol agored i niwed am nad oes ganddynt deulu, ffrindiau na chymdogion na rhwydweithiau eraill y gallant eu defnyddio, credaf fod symbylu’r ymdrech wirfoddol honno drwy waith cynghorau gwirfoddol cymunedol ar y cyd ag awdurdodau lleol wedi bod yn gryfder rhyfeddol o ran y ffordd rydym wedi gallu sicrhau nad yw'r bobl agored i niwed hynny yng Nghymru wedi cael eu hesgeuluso, neu eu gwthio o'r neilltu. Ac mae honno'n ymdrech sy'n mynd i orfod parhau am wythnosau a misoedd i ddod.

Hoffwn roi sylw i ail bwynt Dawn, Lywydd, a’i danlinellu: mae hon yn daith hir. Ni ddaw i ben yn fuan. Hyd nes y bydd brechiad ar gael y gall pawb deimlo'n hyderus ei fod yn gweithio, byddwn yn byw gydag achosion o'r feirws hwn am amser hir, ac wrth i ni godi'r cyfyngiadau symud, bydd y mesurau gwyliadwriaeth yn y gymuned, ein gallu i nodi achosion lleol o’r feirws yn gyflym ac ymateb iddynt yn gyflym eto, yn rhan gwbl hanfodol o'r cynllun y gofynnodd John Griffiths imi yn ei gylch. Mae ein prif swyddog meddygol eisoes wedi datblygu cynllun gwyliadwriaeth ar gyfer Cymru y bydd ei angen arnom wrth i'r cyfyngiadau symud ddechrau cael eu llacio, ac rydym yn trafod gydag Iechyd Cyhoeddus Cymru yr wythnos hon sut y gellir trosi'r cynllun hwnnw'n wasanaethau ar lawr gwlad. Bydd yn golygu math gwahanol o drefn brofi, mynd yn ôl i brofi yn y gymuned, yn hytrach nag anelu profion at gleifion ac at staff yn unig. Bydd yn ymdrech enfawr y bydd angen i ni ei symbylu unwaith eto, a dyna pam, yn fy natganiad agoriadol, y pwysleisiais ein penderfyniad i ddefnyddio'r amser sydd gennym yn ystod y tair wythnos nesaf i roi'r mathau hynny o gynlluniau ar waith yn gadarn.

Heddiw yma, mae 15 o ddoctoriaid sy'n arwain clystyrau iechyd ar draws Cymru wedi anfon llythyr cadarn atoch chi yn gofyn am gyfyngiadau llawer llymach ar gyfer ail gartrefi. A fydd eich Llywodraeth chi yn gwrando ar lais y clinigwyr yma sy'n galw am wahardd y defnydd o ail gartrefi yng Nghymru, er mwyn atal ail don o'r haint? Mae'n sobor meddwl am ail don ar ôl wythnosau o bwysau parhaol ar staff rheng flaen, ond rhaid i ni wynebu'r posibilrwydd real yna. Ac wrth gynllunio ar gyfer hynny, mae'n rhaid rhoi sicrwydd i'n hardaloedd gwledig, i'n hardaloedd twristaidd ni, y bydd eu hanghenion nhw yn flaenllaw yn y cynllunio yma. Ac ydych chi'n cytuno efo fi hefyd fod rhoi dirwy o £60 i'r rhai sydd yn teithio yma yn ddiangen—wel, does yna ddim ond un gair amdano fo: bod hynny'n chwerthinllyd o fach. A wnewch chi gefnogi galwad Plaid Cymru am ddeddfwriaeth i gynyddu y ddirwy i £1,000, fel bod yr heddlu yn gallu rhoi cosb go iawn i'r rhai sydd yn torri'r rheolau ac yn teithio yma yn ddiangen?

Wel, diolch i Siân Gwenllian am y cwestiynau. Dwi ddim wedi gweld y llythyr yna eto ond, wrth gwrs, dwi'n cydnabod y pethau mae hi wedi eu dweud. Rŷm ni wedi gweithio'n galed gyda'r heddlu ledled Cymru ac maen nhw wedi defnyddio y pwerau sydd gyda nhw ar hyn o bryd. Bob penwythnos, maen nhw'n gwneud pethau. Maen nhw'n dod ar draws pobl sydd yn teithio i mewn i Gymru ac maen nhw'n eu troi nhw nôl; maen nhw wedi gwneud hynna dro ar ôl tro. Bob wythnos, dwi'n gofyn i'r heddlu a ydy'r pwerau sydd gyda nhw ar hyn o bryd yn ddigonol, neu ydyn nhw eisiau i ni wneud mwy. Y casgliad rydym ni wedi dod ato, dwi'n meddwl, yw ein bod ni eisiau tynnu'r heddlu, Llywodraeth Cymru a'r bobl yn y maes at ei gilydd jest i weld. Mae'n un peth i ddweud i gryfhau y mesurau, mae'n rhywbeth arall i gynllunio'r mesurau iddyn nhw ddelio ag unrhyw broblemau mae'r heddlu yn gallu eu dangos i ni. Dwi eisiau gwneud y gwaith yna, ac os oes rhywbeth arall rŷm ni'n gallu ei wneud, lle mae'r heddlu yn dweud y byddai hynny'n ddefnyddiol iddyn nhw, dwi'n hollol fodlon i fynd lawr y llwybr yna. 

Dwi ddim yn cytuno â Siân Gwenllian am yr arian rŷm ni'n gallu tynnu mas o bobl sydd ddim yn cydymffurfio â'r rheolau. Dŷn ni ddim jest yn gallu gwneud hynny am un ffordd o beidio â chydymffurfio. Ac i fi, dwi ddim wedi gweld tystiolaeth o gwbl sy'n dweud bod y lefelau sydd gyda ni yma yng Nghymru ddim yn effeithiol, a dwi ddim yn meddwl bod yr achos wedi cael ei wneud i newid beth sydd gyda ni yn y maes yna. 

Rwy'n ddiolchgar iawn i'r Prif Weinidog am ei ddatganiad ac am ei ffordd agored o ateb y cwestiynau hyn. Hoffwn ddychwelyd at bwnc caffael, os caf. Gwelsom anhrefn llwyr ddoe wrth i'r Ysgrifennydd Parhaol yn y Swyddfa Dramor gael ei orfodi i ysgrifennu at bwyllgor dethol yn Nhŷ’r Cyffredin i dynnu tystiolaeth, a roddodd brynhawn ddoe i’r un pwyllgor ar fater caffael peiriannau anadlu’r UE, yn ôl. Gwelsom adroddiadau neithiwr ar y BBC ar Newsnight fod preifateiddio'r gwasanaeth iechyd yn Lloegr wedi arwain at broblemau go iawn gyda chaffael cyfarpar diogelu personol. Felly, hoffwn ofyn i'r Prif Weinidog i ba raddau y mae’n credu bod yr anhrefn a welwn dros y ffin yn Lloegr yn cael effaith niweidiol ar allu Llywodraeth Cymru i gaffael y cyfarpar sydd ei angen ar ysbytai a’r cyfarpar diogelu personol sydd ei angen ar ein staff rheng flaen i ddarparu gofal i bobl, ac a yw'r problemau sy'n wynebu Llywodraeth y DU yn Lloegr yn achosi anawsterau iddo o ran sicrhau y gallwn ddarparu ar gyfer pobl a staff sy'n gweithio ar y rheng flaen yng Nghymru.

Lywydd, hoffwn wahaniaethu rhwng dau beth. Ar y naill law, rydym yn gweithio'n agos iawn gyda swyddogion cyfatebol ledled y Deyrnas Unedig ar gaffael. Mae caffael fel y DU yn fanteisiol i ni oherwydd y cryfder ychwanegol y mae hynny’n ei roi i chi yn y farchnad, ac rydym yn gweithio ar gyd-gymorth hefyd. Yn ddiweddar, rydym wedi darparu cyd-gymorth i Ogledd Iwerddon drwy gyflenwi nwyddau a oedd ar fin dod i ben yno, ac rydym wedi cael cymorth gan yr Alban i gryfhau ein stociau mewn meysydd lle roeddem yn brin.

Felly, rwy'n dal yn gwbl ymrwymedig i'r ffordd honno o wneud pethau. Y cyferbyniad y buaswn yn ei wneud, fodd bynnag, yw’r un y mae Alun Davies yn tynnu sylw ato. Yma yng Nghymru, mae gennym wasanaeth iechyd gwladol o hyd—system sydd wedi'i chynllunio, system sy'n ddigon hawdd i bobl allu ei gweithredu lle mae rheolau cyffredin ar waith ym mhob man. Y frwydr y mae ein swyddogion cyfatebol yn Lloegr yn ei hwynebu yw gwasanaeth tameidiog, lle mae pobl wedi cael eu hannog i gystadlu yn erbyn ei gilydd yn hytrach na chydweithio. Ac ar adeg pan fo'n rhaid cydweithredu a chydweithio, maent yn gorfod brwydro yn erbyn y system sydd ganddynt bellach a'r diwylliant y maent wedi'i greu mewn ffordd nad oes yn rhaid i ni yma yng Nghymru.

Brif Weinidog, arestiwyd rhai pobl mewn cysylltiad â chynnau tanau mynydd yn fwriadol yn y Rhondda nos Lun. Mae'r bobl leol yn ddig iawn am fod y tanau hyn yn creu risg i fywyd. Mae gennym barcmyn mynydd, ac rwy'n siŵr y bydd pobl yn cefnogi'r rheini gydag anogaeth. A allwch chi hwyluso cyfraniad y gymuned tuag at atal tanau mynydd? Os na wnewch chi hynny, rwy'n pryderu y gall pobl fynd i'r afael â'r mater eu hunain, o ystyried lefel y dicter. A allwch chi ddweud wrthym hefyd beth y gellir ei wneud o safbwynt y Llywodraeth ar ffurf negeseuon i addysgu pobl ynghylch difrifoldeb cynnau tanau gwair, yn enwedig yn y cyfnod rydym ynddo yn awr?

Roeddwn eisiau holi am archfarchnadoedd hefyd, a'r slotiau arbennig. Ar ôl oedi, mae archfarchnadoedd o'r diwedd wedi cael y wybodaeth gan eich Llywodraeth am gwsmeriaid yn y grŵp a warchodir, fel y gellir eu blaenoriaethu ar gyfer danfoniadau i'r cartref. Felly, pam fod cymaint o bobl yn dal i fethu cael y slotiau blaenoriaethol hynny? Mae rhai archfarchnadoedd yn dweud wrthyf eu bod yn ateb y galw, ond rwy'n dal i glywed cwynion gan bobl sydd â rhesymau dilys dros gael danfoniadau i'r cartref ond eto nid ydynt yn gallu sicrhau slot. Felly, rydych wedi sôn y byddwn yn y sefyllfa hon am amser hir. Sut y gallwch chi fel Llywodraeth gynyddu capasiti'r gwasanaeth danfon i'r cartref?

Ac yn olaf, roeddwn eisiau gofyn i chi ynglŷn â gweithwyr allweddol. Ysgrifennais at eich Llywodraeth yn gynharach heddiw i alw am ymestyn yr hawl i drafnidiaeth gyhoeddus am ddim a gynigir i weithwyr y GIG i gynnwys yr holl weithwyr allweddol sy'n cynnal ein cymdeithas yn yr amgylchiadau peryglus hyn. A wnewch chi ystyried y cynnig hwn i gydnabod cyfraniad pob gweithiwr allweddol, ac yn ychwanegol at hynny, a fyddai'r Llywodraeth yn barod i ystyried talu costau angladdol gweithwyr allweddol os ydynt wedi marw o ganlyniad i ddal COVID-19 yn rhan o'u gwaith? Fel y gwyddoch, gall angladdau gostio mwy na £5,000. Mae'r bobl hyn wedi marw wrth gyflawni dyletswydd gyhoeddus. Rwy'n credu eu bod fan lleiaf yn haeddu hynny.  

Lywydd, diolch i Leanne Wood am y cwestiynau hynny. Rwy'n rhannu ei phryderon ynglŷn â thanau gwair yn llwyr. Rydym yn gweithio'n galed iawn gyda'r gwasanaeth tân ac achub. Byddaf yn sicrhau ein bod yn cyfleu'r pwynt a wna am gynnwys y gymuned, oherwydd mae hwnnw'n wasanaeth y byddai'n rhaid i ni ddibynnu arno i gyflawni hynny. Ond ar adeg pan ydym angen i'r gwasanaeth tân ac achub fod yno i gynorthwyo ein gwasanaeth ambiwlans, gyda'r holl gymorth y maent yn ei roi i ni yn ystod yr argyfwng coronafeirws, mae'n gwbl anghywir fod pobl yn gorfod ymdrin â digwyddiadau nad oes angen iddynt fod wedi digwydd. Rydym wedi dweud yn y gorffennol, fel y gwyddoch—dywedir yn aml mai pobl ifanc a phlant sy'n gwneud y pethau hyn—mae tystiolaeth yn dangos mai oedolion yw'r rhai sy'n achosi'r tanau gwair hyn, pobl a ddylai wybod yn well. A diolch i Leanne am y pwynt ynglŷn â chyfraniad y gymuned, a byddwn yn sicrhau bod y gwasanaeth tân ac achub yn cael y neges honno.

O ran archfarchnadoedd, gadewch imi fod yn glir: ni fu oedi cyn rhoi'r wybodaeth i archfarchnadoedd. Bu cryn oedi cyn i rai archfarchnadoedd dynnu'r hysbysiad a ddywedai eu bod yn aros am y wybodaeth oddi ar eu gwefannau. Roeddent wedi cael y wybodaeth ers sawl diwrnod, llawer o ddiwrnodau mewn rhai achosion, cyn iddynt lwyddo i dynnu'r hysbysiad hwnnw oddi ar eu gwefannau. Roeddent wedi cael y wybodaeth honno gennym. Ond eto, i fod yn glir, pobl yn y grŵp a warchodir yw'r rhain—nid y grŵp ehangach o bobl sy'n agored i niwed am resymau eraill ac sy'n cael blaenoriaeth drwy'r cytundeb sydd gennym â'r archfarchnadoedd, ac mae hynny'n wir ym mhob rhan arall o'r Deyrnas Unedig. Felly, mae gan yr holl archfarchnadoedd y data sy'n dweud pwy sydd yn y grŵp a warchodir. Pan gaiff pobl eu hychwanegu at y grŵp a warchodir, fel sy'n digwydd wrth i feddygon teulu ychwanegu enwau, mae archfarchnadoedd yn cael y wybodaeth ychwanegol honno hefyd. Mae Lesley Griffiths yn cyfarfod â'r archfarchnadoedd bob wythnos. Maent hwy, hefyd, eisiau ymestyn nifer y slotiau sydd ar gael ganddynt, ond ni ellir gwneud hynny dros nos.

Os nad yw pobl yn gallu cael nwyddau wedi eu danfon i'w cartrefi drwy'r archfarchnadoedd, a lle mae gwirioneddol angen gwneud hynny am na allant ddibynnu ar unrhyw un arall i wneud hynny drostynt, mae awdurdodau lleol wedi bod yn camu i'r adwy gyda'r gwirfoddolwyr y cyfeiriwyd atynt yn gynharach. Os oes gan unrhyw Aelod Cynulliad unigolyn neu deulu nad ydynt yn gallu cael mynediad at y slotiau a warchodir ar gyfer archfarchnadoedd ond sy'n dal i fod angen cymorth, dylem droi at yr hybiau a grëwyd gan awdurdodau lleol, ac mae gennym dystiolaeth dda eu bod yn gallu trefnu cymorth lle mae ei angen.

Ac o ran gweithwyr allweddol, rwy'n credu bod Leanne wedi dweud ei bod wedi ysgrifennu heddiw, felly fe arhosaf am ei llythyr, ac ymateb pan fyddaf wedi cael cyfle i ystyried yr hyn y mae wedi'i ddweud ynddo.

Diolch i'r Prif Weinidog.