Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Rebecca Evans, gwelliant 2 yn enw Siân Gwenllian, a gwelliant 3 yn enw Caroline Jones. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 ei ddad-ddethol.

Symudwn yn awr at eitem 10 ar yr agenda, sef dadl y Ceidwadwyr Cymreig—COVID-19 a Thrafnidiaeth—a galwaf ar Darren Millar i gyflwyno'r cynnig. Darren.

Cynnig NDM7345 Darren Millar

Cynnig bod y Senedd:

1. Yn croesawu llacio'r cyfyngiadau diweddar ar deithio yn ystod coronafeirws.

2. Yn cydnabod effaith andwyol y cyfyngiadau teithio blaenorol ar berthnasoedd personol, iechyd meddwl a lles pobl, a manwerthwyr.

3. Yn gresynu at fethiant Llywodraeth Cymru i ddarparu cymorth digonol i weithredwyr bysiau yng Nghymru yn ystod y pandemig coronafeirws.

4. Yn mynegi siom bod Llywodraeth Cymru wedi peidio â chefnogi cwmnïau hedfan i hedfan o Faes Awyr Caerdydd.

5. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i:

a) diystyru'r angen i gyflwyno gofynion cwarantin i breswylwyr sy'n teithio i Gymru o'r tu mewn i'r Ardal Deithio Gyffredin;

b) mynd ati ar frys i adolygu a chynyddu'r cymorth sydd ar gael i weithredwyr bysiau yng Nghymru, er mwyn eu galluogi i gynyddu amlder a chapasiti gwasanaethau bysiau i bobl Cymru;

c) hyrwyddo'r broses o sefydlu llwybrau newydd o Faes Awyr Caerdydd i gyrchfannau diogel ledled y byd er mwyn ei helpu i lamu yn ôl o'r pandemig coronafeirws.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Cynigiaf y cynnig ar y papur trefn.

Mae pobl Cymru wedi dioddef y cyfyngiadau symud mwyaf difrifol y bydd neb ohonom wedi'u profi yn ystod ein hoes yn y misoedd diwethaf—cyfyngiadau sydd wedi bod yn fwy llym ac wedi para'n hwy nag unrhyw le arall yn y Deyrnas Unedig. Torrwyd y cysylltiad rhwng pobl a'u ffrindiau a'u teuluoedd. Mae Sul y Mamau, Sul y Tadau, y Pasg, pen-blwyddi, pen-blwyddi priodas, priodasau a phob math o ddigwyddiadau eraill a fyddai fel arfer yn dod â theuluoedd at ei gilydd wedi bod yn achlysuron eithaf tawel eleni. Ac wrth gwrs, cyflwynwyd y cyfyngiadau am reswm da: trwy aros gartref, rydym yn helpu i ddiogelu llawer o'r rhai mwyaf bregus yn ein cymdeithas, ac rydym wedi lleihau lledaeniad y coronafeirws. Ond roedd parhau'r rheol 5 milltir yn greulon. Rwy'n cydnabod mai bwriad Llywodraeth Cymru oedd atal teithiau hir ac osgoi llethu traethau Cymru neu gyrchfannau eraill, ond roedd y rheol 5 milltir yn fympwyol. Roedd yn cadw teuluoedd ar wahân, a thu hwnt i ardaloedd trefol a dweud y gwir, roedd hi'n destun gwawd. Effeithiodd yn andwyol ar berthynas pobl â'i gilydd. Gwaethygodd broblemau'n ymwneud ag unigrwydd ac arwahanrwydd, cyfrannodd at salwch meddwl a lles gwael, a gwnaeth lawer o fusnesau yng Nghymru yn llai hyfyw.

Cyn y pandemig, Cymru oedd â'r economi wanaf yn y DU eisoes wrth gwrs, a'r gyfradd uchaf o siopau gwag ar y stryd fawr, felly nid yw cadw Cymru dan gyfyngiadau symud am fwy o amser yn mynd i'n helpu i fynd i'r afael â'r ffeithiau hyn. Er mwyn sicrhau cydymffurfiaeth y cyhoedd â chanllawiau'r Llywodraeth, wrth gwrs, mae'n bwysig fod angen i Weinidogion sicrhau bod eu cyfarwyddiadau i'r cyhoedd yn deg, yn realistig ac wedi eu cefnogi gan dystiolaeth. Byddai gwneud unrhyw beth heblaw hynny, wrth gwrs, yn creu perygl o elyniaethu'r cyhoedd ac eto, hyd yma, nid yw Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi rhithyn o dystiolaeth wyddonol dros ei rheol 5 milltir greulon. A dyna pam ein bod yn croesawu llacio'r cyfyngiadau teithio o ddydd Llun ymlaen yn fawr iawn.

Bydd llawer o'r bobl sydd am fwynhau cael eu rhyddid yn ôl, wrth gwrs, yn dewis neidio ar fws. Mae teithio ar fws, wrth gwrs, yn hanfodol i lawer o'n dinasyddion, ond mae'n achubiaeth sydd mewn perygl cynyddol yma yng Nghymru. Roedd nifer y bobl a deithiai ar fysiau eisoes wedi gostwng bron i chwarter dros y 13 mlynedd diwethaf o ganlyniad i doriadau ariannol, masnachfreintiau aflwyddiannus a chwtogi nifer y llwybrau, ac yn ystod y pandemig, mae wedi gostwng 90 y cant arall, a digwyddodd rhywfaint o hynny'n uniongyrchol o ganlyniad i bobl yn methu teithio y tu hwnt i'r rheol 5 milltir greulon.

Mae'r mesur cadw pellter cymdeithasol o 2m hefyd yn golygu mai dim ond nifer fach o'u teithwyr blaenorol y gall bysiau eu cludo erbyn hyn. Mewn rhai achosion, ni fydd bws â chapasiti llawn o 64 ond yn gallu cludo llai na 10 o deithwyr yn unig. Felly, mae angen i Lywodraeth Cymru atal toriadau pellach i wasanaethau bysiau drwy gynyddu'r cymorth sydd ar gael i weithredwyr er mwyn diogelu'r llwybrau hollbwysig hyn i fywydau pobl.

Mae'r Cydffederasiwn Cludiant Teithwyr wedi awgrymu y gallai £5.7 miliwn y mis adfer gwasanaethau yng Nghymru i'w capasiti cyn y cyfyngiadau. Nawr, rwy'n falch iawn fod cyflwyno ein cynnig yr wythnos diwethaf wedi golygu bod Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi ei bod yn sefydlu cronfa argyfwng ar gyfer bysiau yng Nghymru, ond rwy'n ofni mai prin oedd y manylion yn y datganiad ysgrifenedig i fynd gyda'r cyhoeddiad ynglŷn â sut y bydd y gronfa newydd hon yn gweithio, felly efallai y gall y Gweinidog rannu rhagor o wybodaeth am hyn yn ei ymateb i'r ddadl hon, oherwydd os collwn fwy o lwybrau bysiau yn ystod y pandemig hwn, y realiti yw ein bod mewn perygl o weld newid moddol—newid yn ôl i ddefnyddio'r car ac oddi ar drafnidiaeth gyhoeddus. Oherwydd pan fydd llwybrau bysiau'n cael eu torri, y gwir amdani yw mai anaml iawn y byddant yn cael eu hadfer.

Ddirprwy Lywydd, mae arnom angen i Lywodraeth Cymru edrych eto ar ei safbwynt ar orchuddion wyneb. Unwaith eto, ymddengys bod Cymru ar ei hôl hi yn y mater hwn. Er bod gorchuddion wyneb yn orfodol yn awr ar gyfer rhai gweithgareddau yn yr Alban ac yn Lloegr, nid yw hynny'n digwydd yng Nghymru. Gan fod lefel y teithiau trawsffiniol rhwng Cymru a Lloegr mor sylweddol, nid yw hyn yn gwneud synnwyr, a dyna pam y byddwn yn cefnogi gwelliant Plaid Brexit, sy'n argymell bod gorchuddion wyneb yn orfodol wrth deithio ar drafnidiaeth gyhoeddus yng Nghymru yn y dyfodol.

Ond nid ein bysiau yn unig sy'n dioddef o effaith y pandemig—mae'r diwydiant hedfan yn dioddef hefyd wrth gwrs. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddodd Airbus fod dros 1,400 o swyddi'n cael eu colli yn ei safle ym Mrychdyn yng ngogledd Cymru—ergyd drom i'r gweithwyr a'u teuluoedd, yn ogystal â'r economi ehangach. Yn ogystal, mae maes awyr Caerdydd, y bu trethdalwyr yn ei gynnal ers ei wladoli yn ôl yn 2013, yn naturiol wedi gweld gostyngiad enfawr yn nifer y teithwyr.

Ni chaiff y syniad o adferiad buan i faes awyr Caerdydd a'r sector hedfan ehangach ei helpu drwy fod Llywodraeth Cymru'n annog cwmnïau hedfan rhad poblogaidd fel Ryanair rhag hedfan o Gymru, fel y gwnaethant yr wythnos diwethaf. Felly, a all Gweinidogion esbonio heddiw pa gamau y mae Llywodraeth Cymru yn mynd i'w cymryd i helpu'r diwydiant hedfan yng Nghymru i ymadfer, gan gynnwys cynlluniau i hyrwyddo llwybrau newydd i ac o fannau diogel tramor lle mae'r gyfradd drosglwyddo'n isel? Mae hyn yn arbennig o bwysig, wrth gwrs, i ddiwydiant twristiaeth Cymru, sydd angen manteisio i'r eithaf ar yr hyn sy'n weddill o dymor yr haf wrth symud ymlaen.

Mae'r diwydiant, wrth gwrs, yn werth biliynau i economi Cymru—mae'n cyflogi 8 y cant o weithlu Cymru—ac eto mae wedi bod ar gau am fwy o amser nag unrhyw ran arall o'r DU. Cafodd busnesau twristiaeth a lletygarwch agor yn Lloegr ddydd Sadwrn wrth gwrs, ond mae darpariaeth llety dros nos yn dal ar gau am naw diwrnod arall ar ôl y dyddiad agor yn Lloegr, a hynny ar adeg dyngedfennol, pan fo llawer o fusnesau ar ymyl y dibyn.

Ein marchnad dwristiaeth fwyaf, wrth gwrs, sy'n mynd i fod yn allweddol i adferiad yr economi twristiaeth, yw Lloegr, ac eto aeth ein Gweinidog iechyd ar yr awyr ar orsaf radio genedlaethol yr wythnos diwethaf i ddweud na fyddai'n diystyru cyflwyno cyfnod cwarantin ar gyfer ymwelwyr â Chymru o rannau eraill o'r Deyrnas Unedig—am awgym chwerthinllyd. Pam y byddai unrhyw un yn dod i Gymru am benwythnos o wyliau pe bai'n rhaid iddynt dreulio pythefnos mewn cwarantin ar ôl iddynt gyrraedd? Mae'n sefyllfa hollol hurt. Mae gennym ffin agored â Lloegr. Sut ar y ddaear y byddai Llywodraeth Cymru yn gallu atal y teithio dyddiol rhwng Cymru a Lerpwl, Caer, Amwythig neu Fryste pan fo gennych sefyllfa fel sydd gennym ni? Y peth olaf sydd ei angen ar bobl Cymru, a bod yn onest, yw llen lechi ar hyd ein ffin â Lloegr ar adeg pan fo angen inni hybu masnach rhwng ein dwy genedl wych.

Ni ddylai neb sy'n cyrraedd Cymru o'r DU na'r ardal deithio gyffredin ehangach orfod treulio cyfnod dan gwarantin wrth ymweld â'r rhan hon o'r Deyrnas Unedig, felly rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru yn diystyru hyn heddiw, ac rwy'n disgwyl i'r Gweinidog wneud hynny yn ei sylwadau ar ein dadl. Gobeithio hefyd y bydd llefarydd Plaid Cymru yn egluro pam eu bod i'w gweld yn cefnogi gosod gwladolion y DU ac Iwerddon dan gwarantin cyn iddynt ddod i mewn i Gymru, oherwydd mae eu gwelliant yn cynnig dileu'r datganiad sydd gennym yn ein cynnig ni er mwyn ei ddiwygio. Nawr, rydym yn cefnogi gwaith Llywodraeth y DU yn sefydlu pontydd awyr, sef yr hyn y mae gwelliant Plaid Cymru'n cyfeirio ato wrth gwrs. Rydym yn cefnogi'r gwaith hwnnw. Rydym am weld pontydd awyr yn cael eu sefydlu gyda chyrchfannau tramor diogel eraill. Ond wrth gwrs, nid yw pontydd awyr yn berthnasol i wledydd fel Lloegr lle mae gennym bontydd go iawn sy'n cysylltu Cymru â Lloegr. Felly, er mwyn y rhai sy'n croesi'r ffin yn rheolaidd ac sy'n awyddus i ymweld â Chymru, rydym yn mynd i wrthwynebu gwelliant Plaid Cymru. Rwy'n credu bod angen inni anfon neges glir iawn heddiw, sef bod Cymru, o 11 Gorffennaf ymlaen, a gwell hwyr na hwyrach, ar agor i fusnes yn bendant iawn ac rydym am annog pobl i ymweld â Chymru'n ddiogel.  

Felly, i gloi'r sylwadau agoriadol hyn, Ddirprwy Lywydd, mae Cymru'n ailagor, er yn araf. Mae angen inni helpu i sicrhau bod Cymru'n ailddechrau symud drwy gefnogi gweithredwyr trafnidiaeth gyhoeddus, drwy gael ein rhwydwaith bysiau yn ôl ar ei draed, drwy gefnogi ein diwydiant awyrennau, ac mae angen hefyd inni ddiogelu ein diwydiant twristiaeth a'r swyddi sy'n ddibynnol arno drwy hyrwyddo Cymru fel cyrchfan, nid tynnu llen lechi ar hyd ein ffin. Mae Llywodraeth y DU wedi gwneud ei rhan wrth gwrs, gyda gostyngiad yn y TAW i fusnesau twristiaeth a lletygarwch ar gyfer y dyfodol, sy'n gam rhagorol yn fy marn i. Mae angen inni weld Llywodraeth Cymru yn torchi ei llewys yn awr ac yn cyflawni rhywfaint o waith cymorth ei hun. Rwy'n annog pobl i gefnogi ein cynnig. Diolch.

Diolch. Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliannau 2 a 3 eu dad-ddethol. Galwaf ar Ddirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Rebecca Evans, yn ffurfiol.

Gwelliant 1—Rebecca Evans

Dileu popeth a rhoi yn ei le:

Cynnig bod y Senedd:

1. Yn nodi nad yw Coronafeirws wedi diflannu er gwaethaf y ffaith bod y trosglwyddiad o fewn cymunedau wedi lleihau yn sgil y mesurau sydd wedi’u cyflwyno. Mae hyn yn cyfiawnhau dull gofalus Llywodraeth Cymru o gydbwyso’r peryglon i iechyd y cyhoedd â pheryglon economaidd, cymdeithasol ac eraill, gan gynnwys teithio.

2. Yn cydnabod y pwysau sylweddol y mae’r Coronafeirws wedi’i roi ar gyllid Llywodraeth Cymru, a heb hyblygrwydd ychwanegol gan Lywodraeth y DU, mae buddsoddiad uwch mewn un maes, fel iechyd, cymorth i fusnesau neu drafnidiaeth yn golygu bod llai o gyllid ar gael ar gyfer meysydd eraill.

3. Yn croesawu’r pecyn sylweddol o gymorth brys sydd wedi’i gyflwyno gan Lywodraeth Cymru er mwyn achub cwmnïau bysiau a threnau yng Nghymru yn ystod y pandemig.

4. Yn cydnabod swyddogaeth bwysig Maes Awyr Caerdydd yn ystod yr argyfwng, gan helpu i gludo cyflenwadau o gyfarpar diogelu personol i Gymru.

5. Yn nodi gwaith Llywodraeth Cymru:

a) gyda llywodraethau eraill datganoledig er mwyn ystyried dull ar draws y pedair gwlad ar gyfer codi cyfyngiadau teithio rhyngwladol;

b) gyda chwmnïau bysiau ac awdurdodau lleol er mwyn ystyried cynyddu gwasanaethau mewn modd priodol a rheoli hyn mewn modd cynaliadwy yn y dyfodol; ac

c) gyda Maes Awyr Caerdydd er mwyn ystyried llwybrau teithio newydd a diogelu ei ddyfodol fel rhan o system trafnidiaeth gyhoeddus integredig ar draws Cymru, a hynny er gwaethaf gwrthwynebiad parhaus gan Lywodraeth y DU mewn maes polisi sydd wedi’i gadw i raddau helaeth er mwyn sicrhau bod meysydd awyr rhanbarthol oll yn cael eu trin yn yr un modd.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Yn ffurfiol.

Diolch. Galwaf ar Helen Mary Jones i gynnig gwelliant 2, a gyflwynwyd yn enw Siân Gwenllian. Helen Mary.

Gwelliant 2—Siân Gwenllian

Dileu pwynt 5(a) a rhoi yn ei le:

'cytuno i sefydlu pontydd awyr i wledydd eraill pan fydd yn ddiogel gwneud hynny a chadw trefniadau teithio o dan adolygiad parhaus;'

Cynigiwyd gwelliant 2.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd, ac a gaf fi ddechrau drwy ddiolch i grŵp y Ceidwadwyr am gyflwyno hyn? Mae'n ddadl bwysig ac mae'n iawn inni fod yn trafod materion sy'n ymwneud â thrafnidiaeth. Ac mae yna elfennau o'u cynnig na allaf anghytuno â hwy. Mae'n beth da fod cyfyngiadau teithio'n cael eu codi. Mae'n beth da gan ei bod yn teimlo'n fwy diogel bellach i godi'r cyfyngiadau teithio. Ac wrth gwrs, mae cyfyngiadau teithio wedi bod yn galed iawn ar bobl, yn galed arnom i gyd. Ni all fod un ohonom yn y Siambr hon a'r rhith-Siambr sydd heb weld colli rhywun neu fwy nag un person nad ydym wedi gallu eu gweld. Ond fel y cydnabu Darren Millar, roedd y cyfyngiadau hynny'n angenrheidiol.

Ac mae'r pryderon y mae'r cynnig yn eu codi ynghylch cefnogaeth i'r diwydiant bysiau yn bwyntiau a wnaed yn dda yn fy marn i. Croesewir datganiad y Dirprwy Weinidog yn gynharach yr wythnos hon, datganiad a wnaed wedi i'r cynnig hwn gael ei gyflwyno wrth gwrs. Ond rhaid i mi gytuno â Darren Millar fod yr ymrwymiad i gynllun argyfwng ar gyfer bysiau yn un i'w groesawu, ond mae'n anarferol o amwys ar ran y Dirprwy Weinidog. Mae'n brin o ffigurau ac amserlenni, ac mae angen y rheini ar y diwydiant ar fyrder, a gobeithio bod y Dirprwy Weinidog yn deall hynny.

Nawr, rwy'n hapus iawn i egluro i Darren Millar pam ein bod wedi cynnig diwygio ei gynnig yn y ffordd y gwnaethom, ac wrth wneud hynny, os caf, Ddirprwy Lywydd, fe ddarllenaf yn union beth y mae ei gynnig presennol yn ei ddweud. Mae'n gofyn i Lywodraeth Cymru, ac rwy'n dyfynnu:

'[d]diystyru'r angen i gyflwyno gofynion cwarantin i breswylwyr sy'n teithio i Gymru o'r tu mewn i'r Ardal Deithio Gyffredin'.

Nawr, nid yw hynny'n dweud yn glir mai'r hyn y mae'n ei olygu yw ei ddiystyru ar hyn o bryd i bobl sy'n teithio o rannau eraill o'r DU a rhannau eraill o Weriniaeth Iwerddon. Felly, mae'r hyn a ddywedodd Darren Millar wrthym ychydig yn wahanol i'r hyn sydd yn nhestun ei gynnig, ac mae'r hyn sydd yn nhestun ei gynnig, Ddirprwy Lywydd, yn wallgof, a bod yn onest. Mae cymal 5(a), fel y mae, yn gofyn i Lywodraeth Cymru ddiystyru'r angen i gyflwyno gofynion cwarantin. Nid yw'n dweud am ba hyd ac nid yw'n dweud o dan ba amgylchiadau. O ddifrif? Diystyru, am byth?

Mae perygl gwirioneddol o ail don—a mwy nag un o bosibl, Duw a'n helpo—o'r feirws hwn. Felly, gadewch i ni ddychmygu, Ddirprwy Lywydd, ein bod yn cael nifer fawr o achosion o'r coronafeirws ym Mharis, gadewch i ni ddweud. Ymhen blwyddyn yn yr amgylchiadau hynny, neu ymhen chwe mis yn yr amgylchiadau hynny, gan weithio gyda Llywodraeth y DU, gobeithio, oni ddylai Llywodraeth Cymru gyfyngu ar deithio i Baris, er cymaint y byddem i gyd yn gweld colli hynny, a chyflwyno cwarantin wedyn i ganiatáu i deithio hanfodol ddigwydd eto'n ddiogel? Yn sicr fe ddylent. A dyna pam ein bod wedi cyflwyno gwelliant 2, Darren Millar, yn dileu'r cymal ac yn rhoi rhywbeth mwy cymedrol yn ei le. Nid oes neb am i deithio gael ei gyfyngu'n ddiangen. Yn bendant, rwy'n awyddus iawn i ymweld â fy mherthnasau yn yr Eidal, ond rhaid codi'r cyfyngiadau hynny'n ddiogel.

Hoffwn wneud sylw byr, os caf, Ddirprwy Lywydd, ar welliant 3, ac rydym yn hapus iawn i gefnogi hwn. Nid ydym yn deall amharodrwydd Llywodraeth Cymru i fynnu bod gorchuddion wyneb yn cael eu gwisgo ar drafnidiaeth gyhoeddus ac yn wir, mewn sefyllfaoedd eraill lle mae'n anodd cadw pellter cymdeithasol. Roedd nifer o dystion i Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau yn ein gwrandawiadau diweddar ynghylch trafnidiaeth, gan gynnwys cynrychiolwyr yr undebau llafur, yn gryf o blaid gwisgo gorchuddion wyneb.

Nawr, dywedodd y Prif Weinidog, wrth ymateb i gwestiwn yn gynharach, fod Llywodraeth Cymru yn pryderu eu bod yn credu, os yw pobl yn gwisgo masgiau wyneb, y gallai hynny eu hannog i ymddwyn mewn modd sy'n amhriodol. I mi, mae'n ymddangos y bydd gweld pobl yn gwisgo gorchuddion wyneb yn annog pobl i gofio nad ydym eto mewn amseroedd arferol ac yn bendant, gallai hynny eu hannog i gadw pellter cymdeithasol a bod yn fwy gofalus. Rwy'n synnu braidd nad yw'r Llywodraeth Lafur yng Nghymru yn barod i wrando ar eu cymheiriaid partneriaeth gymdeithasol yn yr undebau llafur yn hyn o beth—y gweithwyr yr effeithir arnynt fwyaf, gweithwyr y mae llawer ohonynt, yn anffodus, wedi mynd yn sâl a rhai ohonynt wedi marw oherwydd risg uchel eu swyddi. Felly, os yw Llywodraeth Cymru o ddifrif yn credu bod gwisgo gorchuddion wyneb yn mynd i wneud i bobl ymddwyn mewn ffordd amhriodol, rwy'n awyddus iawn iddynt gyhoeddi'r dystiolaeth sy'n sail i hynny. Oherwydd nid wyf yn un o gefnogwyr mwyaf brwd synnwyr cyffredin fel arfer, ond mae synnwyr cyffredin yn awgrymu fel arall, ac mae fy mhrofiad personol i o fod mewn lleoliadau lle mae pobl yn gwisgo gorchuddion wyneb hefyd yn awgrymu fel arall.

Ddirprwy Lywydd, i gloi, ni allwn gefnogi gwelliant y Llywodraeth. Dyma'r stwff 'mae popeth yn iawn' arferol. Nid yw popeth yn iawn. Nid yw hwnnw'n ymateb digonol i'r pwyntiau y mae'r Ceidwadwyr wedi'u codi yn eu cynnig. Ddirprwy Lywydd, hoffwn gloi drwy gymeradwyo ein gwelliant a gwelliant 3 i'r Siambr.

Diolch. A gaf fi alw ar Caroline Jones i gynnig gwelliant 3, a gyflwynwyd yn ei henw hi?

Gwelliant 3—Caroline Jones

Ychwanegu is-bwynt newydd ar ddiwedd pwynt 5:

'sicrhau bod gwisgo gorchuddion wyneb yn orfodol ar bob math o drafnidiaeth gyhoeddus;'

Cynigiwyd gwelliant 3.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n cynnig y gwelliant a gyflwynwyd yn fy enw i yn ffurfiol, a diolch i'r Ceidwadwyr Cymreig am gyflwyno'r ddadl bwysig hon. Cymru yw un o'r ychydig leoedd ar y ddaear lle nad yw gwisgo masgiau wyneb yn orfodol. Ddoe ddiwethaf, cyhoeddodd y gymdeithas frenhinol ddau adroddiad yn tynnu sylw at bwysigrwydd gwisgo gorchuddion wyneb yn gyhoeddus. Mae masgiau wyneb yn gallu ac yn atal lledaeniad y feirws hwn. Mae Llywodraeth Cymru wedi gwrthwynebu cam o'r fath am eu bod yn credu y bydd yn rhoi ymdeimlad eu bod yn ddiogel rhag pob dim i bobl; y byddant yn sydyn yn anghofio popeth y buont yn ei wneud dros y 100 diwrnod diwethaf. Ydy, mae'r angen i gadw pellter cymdeithasol a hylendid dwylo da yn bwysig, ac nid yw hynny'n diflannu oherwydd eich bod yn gwisgo masg, ond mae'n rhaid i ni ennill pob mantais fach y gallwn ei hennill dros y clefyd hwn.

Ni allwn barhau dan gyfyngiadau am byth. Ni all ein rhiant gor-amddiffynnol, Llywodraeth Cymru, fforddio talu i ni aros yn gudd hyd nes y dônt o hyd i wellhad. Wrth inni ddychwelyd at ryw fath o fywyd arferol, mae angen pob amddiffyniad posibl arnom. Mae gwisgo masgiau wyneb yn gyhoeddus yn amddiffyniad o'r fath. Mae'r wyddoniaeth yn gadarn. Gall gorchuddion wyneb atal y rhai sydd wedi'u heintio â'r feirws SARS-CoV-2 rhag ei ledaenu drwy ficroddiferion. Mae tystiolaeth yn dod i'r amlwg hefyd fod y rhan fwyaf o heintiadau'n digwydd yn ystod y cyfnod cyn-symptomatig neu gan gludwyr asymptomatig, ac oherwydd mai dim ond rhai sydd â symptomau y mae Llywodraeth Cymru yn eu profi—ac nid ydynt yn gwneud hynny'n rhy dda ar hyn o bryd—byddwn yn methu'r rhan fwyaf o achosion. Os ydym o leiaf yn ei gwneud hi'n orfodol i wisgo masgiau wyneb ar bob math o drafnidiaeth gyhoeddus, gallwn helpu i gyfyngu ar ledaeniad COVID-19.

Roedd y cyfyngiadau'n effeithiol; ni fwriadwyd iddynt gael gwared ar y coronafeirws yn llwyr. Cawsant eu rhoi ar waith i sicrhau nad oeddem yn cael ein llethu, er mwyn rhoi amser i ni baratoi. Ac a bod yn deg, fe weithiodd. Fe wnaethom brynu amser i ni ein hunain, ni chafodd ein GIG ei lethu, ond wrth inni ddod allan o'r cyfyngiadau symud, rhaid i ni arfer y rhagofalon angenrheidiol. Dengys tystiolaeth o rai o'r gwledydd yr effeithiwyd arnynt waethaf gan y pandemig fod gan lai nag un o bob 10 wrthgyrff yn erbyn y feirws. Nid yw COVID-19 wedi gorffen gyda ni eto. Ni allwn aros ynghudd, felly mae'n rhaid inni arfer pob rhagofal. Ac mae dyletswydd ar bob un ohonom i ddiogelu ein ffrindiau, ein teulu, ein cymdogion a'n cydwladwyr. Mae cadw pellter cymdeithasol yn gweithio, ond nid yw'n ymarferol. Ni allwn barhau i redeg trafnidiaeth gyhoeddus ar chwarter y capasiti am y flwyddyn neu ddwy nesaf tra bod brechlyn yn cael ei ganfod, ei gynhyrchu ar raddfa fawr, a'i roi i 7 biliwn o bobl.

Rydym yng nghanol argyfwng hinsawdd, ond yn hytrach na thorri ein hallyriadau'n sylweddol, rydym yn eu cynyddu. Rydym wedi treulio degawdau yn ceisio annog newid moddol, gan ddweud wrth bobl am gefnu ar y car, a mynd ar y trên neu'r bws, ac yn awr rydym yn dweud wrthynt am osgoi trafnidiaeth gyhoeddus. Ac ni allwn barhau i wneud hynny. Rhaid inni roi mesurau ar waith i liniaru'r risgiau. Mae masgiau wyneb gorfodol yn un mesur o'r fath: dim masg wyneb, dim teithio. Dyna'r unig ffordd y gallwn sicrhau diogelwch pob teithiwr. Nid pawb sy'n gallu gweithio gartref; mae pobl angen teithio. Gadewch inni sicrhau ein bod yn gwneud hynny mor ddiogel ag y gallwn, ac mae peidio â chefnogi ein gwelliant yn rhoi negeseuon cymysg i'r cyhoedd ac yn peryglu diogelwch y cyhoedd. Felly, rhaid cael cysondeb, a dyna pam rwy'n annog yr Aelodau i gefnogi ein gwelliant heddiw. Diolch yn fawr.

Rwy'n falch o gael siarad yn y ddadl hon heddiw. Rwy'n mynd i ganolbwyntio fy sylwadau ar ddiffyg cymorth digonol gan Lywodraeth Cymru ar gyfer y diwydiant bysiau, yn hanesyddol ac yn ystod y pandemig COVID-19. Ac rwy'n falch, fel y dywedodd Darren Millar, Ddirprwy Lywydd, fod Llywodraeth Cymru wedi cyhoeddi ei chynllun argyfwng ar gyfer bysiau cyn gynted ag y cafodd y cynnig hwn ei gyflwyno—mae hi bob amser yn dda pan fydd y Ceidwadwyr Cymreig yn dylanwadu ar bolisi Llywodraeth Cymru.

Fe roddaf rywfaint o gyd-destun a chefndir i fy nghyfraniad o safbwynt y diffyg cefnogaeth i'r diwydiant bysiau. Mae nifer y siwrneiau gan deithwyr bws yng Nghymru wedi gostwng ers datganoli tra bod nifer y ceir ar ein ffyrdd wedi cynyddu. Meddai Simon Jeffrey o'r felin drafod Centre for Cities, ac mae hwn yn ddyfyniad gwirioneddol dda sy'n crynhoi'r mater hwn mor dda:

Mae trafnidiaeth wael yn rhoi pobl mewn ceir, sy'n arafu bysiau, yn gwthio eu costau i fyny, gan eu gwneud yn llai dibynadwy ac mae pobl yn rhoi'r gorau i'w defnyddio.

A dyna oedd casgliad Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau, fwy neu lai, pan adroddasom ar y mater hwn rai blynyddoedd yn ôl—yr angen i dorri'r cylch hwn. Ddirprwy Lywydd, ni all y tueddiad barhau. Os ydym am fynd i'r afael â newid yn yr hinsawdd, rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru ei hun wedi'i ddatgan, mae angen inni fynd i'r afael â'r mater hwn.

Ac wrth gwrs, mae torri llwybrau'n effeithio'n anghymesur ar bobl hŷn, gan arwain at fwy o unigrwydd ac arwahanrwydd. Ac wrth gwrs, gyda phobl iau, mae'n atal pobl iau rhag teithio i ac o ganolfannau addysgol. Felly, mae'n eu hatal rhag manteisio ar addysg bellach. Mae hynny'n broblem yn y Gymru wledig ac mewn ardaloedd lled-wledig yng Nghymru. Mae hyn i gyd, wrth gwrs, yn gwbl groes i strategaeth Llywodraeth Cymru ei hun, 'Ffyniant i Bawb'. Felly, mae'n rhaid i'r Llywodraeth symud oddi wrth y rhethreg a dechrau cefnogi'r diwydiant hwn.

Gan droi at y pandemig, rwy'n croesawu'r £29 miliwn, mae'r diwydiant yn croesawu'r £29 miliwn a gyhoeddodd y Llywodraeth ar 31 Mawrth, ond gadewch inni fod yn glir, nid arian newydd oedd hwnnw. Hefyd, dim ond am dri mis y parhaodd yr arian hwnnw, ac mae'r tri mis wedi mynd heibio erbyn hyn. Felly, Cymru yw'r unig wlad yn y DU sydd heb ddarparu arian ychwanegol ar gyfer cefnogi'r diwydiant. Mae taer angen i Lywodraeth Cymru gynyddu'r cyllid a sicrhau bod y gweithredwyr bysiau presennol yn cael y cymorth sydd ei angen arnynt i oroesi'r pwysau ariannol a digynsail sydd arnynt.

Ni allaf siarad yn y ddadl hon heb siarad am lwybr bws 72 yn fy etholaeth i, sy'n cynorthwyo pobl yn Llanfyllin a Llansanffraid i gyrraedd Croesoswallt, i siopa ac ar gyfer apwyntiadau iechyd. Diddymwyd y gwasanaeth hwnnw ychydig wythnosau'n ôl. Nid oes gan y bobl hyn sy'n defnyddio'r gwasanaeth eu cludiant eu hunain—mae'n wasanaeth hollol hanfodol. Ni allai'r gweithredwr barhau'r gwasanaeth am nad oedd yn hyfyw yn ariannol. Felly, rwy'n gweithio gyda'r Cynghorwyr Peter Lewis a Gwynfor Thomas a chynghorau cymuned lleol i ddod o hyd i ateb, ond mae'n anhygoel o anodd heb gefnogaeth y Llywodraeth. Dywedodd y cydffederasiwn cludiant yn ddiweddar wrth Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau fod angen £5.2 miliwn y mis i gael gwasanaethau i fyny i 100 y cant oherwydd mesurau cadw pellter cymdeithasol. Fel arall, ni fydd gwasanaethau bysiau yn gynaliadwy.

Nawr, gan droi at y cynllun argyfwng ar gyfer bysiau, rwy'n croesawu'n fras y ffaith bod y Llywodraeth wedi creu'r cynllun hwn, ond fel y dywedodd Darren Millar a Helen Mary Jones, ni ddaeth manylion ariannol gyda'r cynllun. Hefyd, ni cheir manylion ynglŷn â sut y gellir dosbarthu'r arian. Felly, mae gennyf nifer o gwestiynau yma i'r Dirprwy Weinidog: faint o arian a ddyrennir yn y tymor byr? A fydd yn gymesur â maint busnes? Y tu hwnt i'r cyfnod argyfwng, sut olwg fydd ar y systemau ariannu newydd a'r dull partneriaeth ar gyfer y diwydiant bysiau yn hirdymor? Beth fydd y cyhoeddiad hwn yn ei olygu i'r Bil bysiau? A fydd yn cael ei roi o'r neilltu yn gyfan gwbl yn awr? Ac a yw Llywodraeth Cymru bellach yn gallu darparu'r eglurder sydd ei angen ar y diwydiant ynglŷn â'r cymorth ariannol amlflwydd parhaus i'r gwasanaethau bysiau allu gweithredu tra bod masnachu'n dal i fod wedi'i gyfyngu? Mae'r diffyg manylder ar gyfer y cyllid hirdymor sy'n gysylltiedig â'r cynllun argyfwng ar gyfer bysiau yn bryder gwirioneddol. Felly, cymaint o gwestiynau, Ddirprwy Lywydd, a hyd yma, o leiaf, ychydig iawn o atebion manwl gan y Llywodraeth.

Wrth i mi ddod i ben, yr hyn y credaf y mae angen i'r Gweinidog ei wneud yn awr—a hyn er mwyn bod yn gadarnhaol ac yn adeiladol—gyda pheth brys, yw cyflwyno tasglu i ailfeddwl, ail-lunio ac ailddechrau gwasanaethau bysiau lleol a'r modd y maent yn gweithredu yng Nghymru ar ôl y pandemig, o dan arweiniad Llywodraeth Cymru, gyda mewnbwn gan Trafnidiaeth Cymru, y diwydiant ac awdurdodau lleol. Rwy'n gobeithio y bydd y Dirprwy Weinidog yn ystyried yr awgrym hwnnw o ddifrif, ac rwy'n mawr obeithio y bydd yn gallu ateb rhai o'r cwestiynau a ofynnais yn fy nghyfraniad. Diolch.

Rwyf am ganolbwyntio fy sylwadau heddiw ar drafnidiaeth bws, oherwydd ar gyfer Torfaen, fel llawer o gymunedau difreintiedig yng Nghymru, y rhain yw'r cysylltiadau trafnidiaeth pwysicaf. Heb yr ateb cywir i weithredwyr, gyrwyr a theithwyr, rydym mewn perygl o ddioddef y canlyniad gwaethaf posibl yn y tymor hir yn sgil y pandemig hwn, ac o weld yr anfantais sydd eisoes yn bodoli yn gwreiddio'n ddyfnach yn ein cymunedau.

Rwy'n gwybod bod dadl yn mynd rhagddi ar hyn o bryd ynglŷn ag a fydd COVID-19 yn gorfodi pobl yn ôl i'w ceir, ond i lawer o bobl mewn cymunedau fel Trefddyn yn fy etholaeth i, lle mae nifer y bobl sy'n berchen ar geir yn llawer is na chyfartaledd Cymru, nid oes dewis. O ran iechyd neu'r amgylchedd, mae'n fater o drafnidiaeth gyhoeddus neu ddim byd. Mae'r un peth yn wir o ran cyfraddau marwolaethau, y gallu i addysgu gartref, mynediad at ofal iechyd neu atebion trafnidiaeth. Nid yw COVID-19 yn gwneud pawb yn gyfartal fel yr awgrymodd rhai yn ôl ym mis Mawrth. Nid yw'n effeithio ar bawb ohonom yr un fath. Mewn gwirionedd, mae'r pandemig hwn wedi gweithredu fel catalydd ar gyfer anghydraddoldeb. Fel y dywedodd yr Athro Devi Sridhar,

Cyfoeth yw'r strategaeth warchod orau rhag y feirws hwn, a rhag profi effeithiau difrifol.

Wrth inni weithio ein ffordd allan o'r cyfyngiadau symud, mae hybu mynediad diogel at drafnidiaeth gyhoeddus yn hanfodol i sicrhau nad yw diogelwch iechyd y cyhoedd ar gyfer y breintiedig yn unig. Rwy'n cydnabod na fydd yn hawdd. Mae'r arolygon barn yn dweud wrthym mai'r dychweliad at drafnidiaeth gyhoeddus yw pryder Rhif 1 i bobl mewn perthynas â llacio'r cyfyngiadau symud, gyda 78 y cant o bobl yn dweud eu bod yn poeni. Cyfunwch hyn â 90 y cant yn llai o deithiau bws yn cael eu gwneud, ac rydym mewn man anodd iawn.

Mae'r cynllun argyfwng ar gyfer bysiau sydd newydd ei gyhoeddi i'w groesawu'n fawr, ac roeddwn yn arbennig o falch o weld y bydd ymgysylltiad ynghylch cynllunio llwybrau yn orfodol cyn gallu derbyn y cyllid. Rhaid i hyn sicrhau bod cysylltiadau cymdeithasol hanfodol yn cael eu cynnal, ac nid y teithiau mwyaf poblogaidd yn unig. Os yw'r pandemig wedi cynyddu anghydraddoldeb, rhaid inni weld adfer fel sbardun i gyfleoedd ar gyfer ein cymunedau tlotaf. Nid yw'r ddadl hon am gydraddoldeb a chyfle yn gyfyngedig i deithwyr; mae'n bwysig i yrwyr bysiau hefyd. Mae ffigurau gan Swyddfa Ystadegau Gwladol Cymru a Lloegr yn dangos cyfraddau marwolaeth cryn dipyn yn uwch yn gysylltiedig â COVID-19 ymhlith gyrwyr bysiau a choetsys. Bydd yr Aelodau'n gwybod bod Sadiq Khan wedi cyhoeddi ymchwiliad penodol i'r mater yn Llundain.

Felly, daw hyn â mi at yr ail bwynt heddiw, sef gorchuddion wyneb gorfodol ar drafnidiaeth gyhoeddus. Bydd pawb yn y Senedd yn gwybod fy mod wedi cefnogi'r ymagwedd ragofalus a gymerwyd yng Nghymru tuag at lacio'r cyfyngiadau, ac felly rwy'n ei chael hi'n anodd cyfiawnhau'r hyn sydd i'w weld fel anghysondeb yn ein dull o weithredu. Yn yr Alban, pan gyhoeddwyd bod gwisgo gorchuddion wyneb yn orfodol, cafodd gefnogaeth gyffredinol gan weithredwyr, undebau llafur a grwpiau teithwyr. Dywedodd eu corff gwarchod annibynnol, Transport Focus, yn ddiflewyn-ar-dafod,

Mae pobl sy'n ystyried dychwelyd at drafnidiaeth gyhoeddus wedi dweud wrthym eu bod am i bob teithiwr ddefnyddio gorchuddion wyneb.

Mae hon yn agwedd y credaf y bydd yn cael ei hefelychu yng Nghymru, lle dywedodd 81 y cant o'r bobl a holwyd fis diwethaf eu bod yn cefnogi gwisgo gorchuddion wyneb mewn mannau dan do a rennir. Mae'r neges i'w gweld yn glir i mi: os ydym am i bobl ddychwelyd yn ddiogel at drafnidiaeth gyhoeddus, rhaid inni wneud gorchuddion wyneb yn orfodol. Mae Cymdeithas Feddygol Prydain yng Nghymru wedi dweud y bydd gwisgo masgiau yn rhoi mwy o ddiogelwch i'r cyhoedd ac yn bwysig, bydd yn diogelu bywydau'r staff sy'n gweithio ar drafnidiaeth gyhoeddus, sydd, fel y mae'r dystiolaeth yn awgrymu, yn wynebu mwy o risg o haint. Mae gwybodaeth a roddwyd i mi gan undeb Unite, sy'n cynrychioli gyrwyr ledled Cymru, yn dangos y problemau y mae eu haelodau'n eu hwynebu'n feunyddiol oherwydd y canllawiau presennol. Mae hyn yn arbennig o ddifrifol ar wasanaethau trawsffiniol, gyda theithwyr yn dod ar fysiau heb fasgiau ac yna'n cael dadleuon gyda theithwyr eraill ar y naill ochr neu'r llall i'r ffin sy'n gwisgo masgiau. Nawr, yr unig ffordd i ddatrys y dadleuon hynny pan fyddant yn digwydd yw i'r gyrrwr adael eu sedd, gan eu gwneud yn fwy agored eto i ddal COVID-19.

Gan mai un o'r rhesymau dros beidio â dilyn y trywydd gorfodol yw'r diffyg awydd i ofyn i staff trafnidiaeth blismona'r mesurau hyn, mae'n ymddangos bod y canllawiau presennol yn gwneud iddynt wneud hynny beth bynnag, ond heb eglurder deddf Gymreig i'w cefnogi. Rwyf wedi edrych ar yr hyn y mae'r prif swyddog meddygol wedi dweud am hyn, rwyf wedi edrych ar ganllawiau Sefydliad Iechyd y Byd ac rwyf wedi darllen y nodyn gan y grŵp cyngor technegol, ac mae'n rhaid i mi ddweud nad yw'n glir o gwbl i mi pam nad ydym yn dilyn llwybr gorfodol. A gaf fi ofyn felly i'r Gweinidog gyhoeddi cyfrif manylach o nodyn y grŵp cyngor technegol? Mae'r nodyn a luniwyd o'r drafodaeth honno'n amwys ac yn ddi-fudd i'r rheini ohonom sydd am ddeall penderfyniadau'r Llywodraeth. Lle mae'r Llywodraeth yn dyfynnu, er enghraifft, y gallai gwisgo gorchuddion wyneb beri i bobl beidio â dilyn mesurau diogelwch eraill pwysicach, byddai o fudd i'r drafodaeth hon ein bod yn gwybod yn union o ble y daw'r dystiolaeth honno a'r hyn y mae'n ei ddweud yn fanwl. Mae'n ymddangos i mi mai mater o gyfleu neges gyhoeddus yw hyn, ac os yw'r Llywodraeth yn cael hynny'n iawn, gallwn fabwysiadu'r hyn y mae'r undebau llafur yn galw amdano—ymagwedd yn seiliedig ar synnwyr cyffredin sy'n diogelu gyrwyr ac sydd o fudd i deithwyr fel ei gilydd. Diolch.

Yn amlwg, mae tirwedd trafnidiaeth gyhoeddus yng Nghymru wedi newid yn ddramatig eleni mewn ymateb i'r pandemig COVID-19, a chyn i mi fynd rhagddi i wneud fy sylwadau, hoffwn fanteisio ar y cyfle i ddiolch i'r gweithwyr ledled Cymru sydd wedi parhau i weithio ac sy'n cadw llwybrau teithio hanfodol ar agor i weithwyr allweddol ledled y wlad. Mae trafnidiaeth gyhoeddus cyn ac yn sicr yn ystod y cyfyngiadau wedi bod yn achubiaeth i weithwyr allweddol, ac mae arnom oll ddyled fawr iddynt am eu hymroddiad a'u gwaith caled drwy gydol yr argyfwng hwn.

Nawr, ar ddechrau'r pandemig COVID-19, manteisiais ar y cyfle i holi'r Prif Weinidog am brotocolau ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus i sicrhau bod mesurau'n cael eu rhoi ar waith i ddiogelu diogelwch cymudwyr ac i gynnal y safonau hylendid uchaf posibl, oherwydd roedd yn amlwg o'r cychwyn cyntaf y byddai COVID-19 yn amharu'n sylweddol ar wasanaethau trafnidiaeth gyhoeddus ledled Cymru. Felly, dylai hwn fod wedi bod yn faes a gai flaenoriaeth gan Lywodraeth Cymru o'r cychwyn cyntaf, ac mae'n rhwystredig clywed gan y rhai sy'n gweithio yn y sector na ddarparwyd mwy o wybodaeth ac eglurder o'r cychwyn cyntaf. Roedd tystiolaeth gan randdeiliaid i Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau y mis diwethaf yn dweud yn glir fod angen i'r sector wybod i ble roedd yn mynd, a chyda pheth eglurder yn eithaf cyflym. Aelodau, ni ellir rhoi digon o bwyslais ar yr angen hwnnw am eglurder. Ar gyfer y rhan fwyaf o ddarparwyr trafnidiaeth gyhoeddus, mae lefelau gwasanaeth wedi gostwng yn sylweddol dros nos, gan arwain at waith o ddifrif ar gynllunio'r gweithlu ac angen i ailwampio ac ailasesu llwybrau er mwyn sicrhau y gallai'r rhai sy'n parhau i deithio at ddibenion hanfodol wneud hynny o hyd ac yn y modd mwyaf diogel posibl.

Gan symud ymlaen, mae'r sector trafnidiaeth yn iawn i nodi nad yw gweithredu gwasanaethau bysiau masnachol yn ymarferol lle mae lefelau capasiti cerbydau ar lefel is. Yn naturiol, ni fydd bysiau, er enghraifft, yn gallu darparu ar gyfer yr un nifer o deithwyr i bob cerbyd ag y gallent ei wneud cyn y pandemig, ac felly mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru ddechrau edrych o ddifrif ar sut y bydd gwasanaethau bysiau yn gynaliadwy yn y dyfodol, gan ystyried y problemau mawr y maent yn eu hwynebu mewn perthynas â glynu at y canllawiau cadw pellter cymdeithasol.

Nawr, mae Aelodau eraill wedi cydnabod bod bysiau'n achubiaeth i gynifer o bobl ledled Cymru drwy ddarparu ffordd i bobl gyrraedd a manteisio ar wasanaethau a chyfleusterau hanfodol, ac wrth i fwy a mwy o bobl ddychwelyd i'r gweithle, mae angen strategaeth argyfwng ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus er mwyn sicrhau nad yw cymunedau'n cael eu gadael ar ôl wrth i'r galw am deithio gynyddu. Rwyf hefyd yn ymwybodol o'r effaith yn fy etholaeth fy hun, lle mae darparwyr lleol wedi dweud yn glir iawn fod angen mwy o gymorth ac arweiniad gan Lywodraeth Cymru. Rwy'n ymwybodol o'r gwaith a wnaed gan y Cydffederasiwn Cludiant Teithwyr i sefydlu grŵp adfer gyda Trafnidiaeth Cymru, awdurdodau lleol a rhanddeiliaid eraill, ac mae hwnnw'n gyfrwng pwysig ar gyfer ymgysylltu â'r sector trafnidiaeth ac ymateb i'w pryderon. Yn ôl yr hyn a ddeallaf, darparodd y grŵp hwnnw wybodaeth ynglŷn â faint y byddai'n ei gostio i gynyddu gwasanaethau dros gyfnod o chwe mis rhwng mis Mehefin a mis Rhagfyr ar gyfer yr holl weithredwyr yng Nghymru, yn ogystal â darparu gwybodaeth mewn perthynas â phecyn ysgogi economaidd ar gyfer bysiau. Bedair wythnos ar ôl cael y wybodaeth honno, dywedwyd yn glir wrth Bwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau na chafwyd ymateb ffurfiol i'r grŵp adfer. Roedd y wybodaeth honno'n haeddu sylw brys o gofio effaith ddifrifol y pandemig ar ddarparwyr, ac eto roedd y Llywodraeth yn araf yn ymateb yn ffurfiol i'r sector. Wrth symud ymlaen, rhaid i Lywodraeth Cymru gynyddu ei hymdrechion a'i chyfathrebiadau â'r diwydiant trafnidiaeth, a rhaid dysgu gwersi o'r pandemig hwn i lywio polisi'n well yn y dyfodol.

Hoffwn ddefnyddio fy amser hefyd i ganolbwyntio ar effaith COVID-19 ar y diwydiant cludo nwyddau ar y ffyrdd, gan fod y sylwadau a gefais gan fusnesau yn fy etholaeth wedi dangos yn glir fod y busnesau hyn wedi methu cael cymorth grant pwysig a mesurau eraill a gyflwynwyd yn wreiddiol i gefnogi diwydiant. Mae'n dal i fod angen mawr am y busnesau hyn i gefnogi ymateb y wlad i'r argyfwng COVID-19, ac felly mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru wneud mwy i sefydlu sut a lle y gall gefnogi'r busnesau hyn orau. Dywedodd un darparwr lleol wrthyf, ac rwy'n dyfynnu, 'Er bod y rhan fwyaf o'n cwsmeriaid wedi cau drws eu siopau a'r staff wedi'u gosod ar ffyrlo, mae angen i ni fod yn weithredol o hyd er mwyn darparu cyflenwadau hanfodol i ysbytai a bwyd i ganolfannau dosbarthu. Mae'r llwythi a gludwn wedi lleihau'n sylweddol gan fod rhai cwsmeriaid sy'n gwerthu nwyddau dianghenraid wedi cau. Nid yw'r mesurau cymorth ariannol presennol yn gweithio. Nid oes modd cael benthyciadau ac nid ydynt yn darparu'r cymorth uniongyrchol sydd ei angen ar weithredwyr.' Dyna'r realiti y mae rhai busnesau cludo nwyddau yn ei wynebu yng Nghymru, ac mae'n rhaid i rywbeth newid.

Ddirprwy Lywydd, mae'r pandemig COVID-19 wedi cael effaith enfawr ar fywydau pawb ohonom. Mae'n argyfwng iechyd cyhoeddus, yn argyfwng economaidd, a gallai'n hawdd iawn fod yn argyfwng trafnidiaeth hefyd os na weithredwn yn awr a gwrando ar y pryderon a leisir gan y sector. Rwy'n derbyn nad oes y fath beth â ffon hud ac y bydd effaith COVID-19 yn parhau i'w deimlo am beth amser i ddod, ond mae'n rhaid i'r diffyg cymorth ac ymgysylltiad ystyrlon â'r sector newid. Felly, wrth ymateb i'r ddadl y prynhawn yma, gobeithio y bydd y Dirprwy Weinidog yn rhoi sylw i'r pryderon a gyflwynwyd gan y sector ac yn dechrau ystyried sut y gall darparwyr trafnidiaeth gyhoeddus Cymru fynd i'r afael â rhai o'r problemau hyn wrth i'r cyfyngiadau lacio ac wrth i fwy o bobl ddod i ddibynnu ar eu gwasanaethau. Diolch.

Rwyf am droi fy sylw ar unwaith at drafnidiaeth bws. Wrth ddiolch i'r Ceidwadwyr am gyflwyno'r ddadl hon, hoffwn yn arbennig ddiolch i yrwyr bws yn gyntaf am eu hymdrechion i gadw trafnidiaeth i fynd, yn enwedig ar gyfer gweithwyr allweddol, drwy gydol yr argyfwng hwn, y pandemig a gawsom. Mewn gwirionedd, y gyrwyr bws sydd wedi bod yn weithwyr allweddol drwy gydol yr argyfwng hwn, ac maent wedi peryglu eu hunain wrth wneud hynny, ac yn parhau i wneud hynny. Felly, byddwn yn sicr yn cytuno â'r sylwadau sydd wedi'u gwneud eisoes ynglŷn â sicrhau eu diogelwch. Mae hyn yn rhywbeth rwyf eisoes wedi bod yn ymwneud â chwmnïau bysiau a'r undebau yn ei gylch, a byddaf yn parhau i wneud hynny. Edrychaf ymlaen at glywed gan y Gweinidog sut y byddant yn sicrhau diogelwch gyrwyr bysiau yn y dyfodol, gan gydnabod y risg uwch i yrwyr, a chydnabod y risg gynyddol, gydag unrhyw newidiadau i'r mesurau cadw pellter cymdeithasol, i fwy o deithwyr sydd eisiau teithio erbyn hyn, yn ogystal, wrth i bobl ddychwelyd i'r gwaith—sut y bydd Llywodraeth Cymru yn ymgysylltu â gweithredwyr bysiau a'r undebau ar y mater hollbwysig hwn.

Hefyd, Weinidog, fel defnyddiwr trafnidiaeth gyhoeddus rheolaidd fy hun, byddwn yn ychwanegu fy llais at y rheini, gan gynnwys fy nghymheiriaid yn yr undebau, sy'n credu y dylai gorchuddion wyneb fod yn orfodol ar drafnidiaeth gyhoeddus, a hynny'n syml fel mesur rhagofalus. Rwy'n siŵr mai'r ddadl fyddai nad ydym wedi gweld y dystiolaeth ddiffiniol eu bod yn chwarae rôl benodol, ond fel mesur rhagofalus—yr hyn y mae Lynne eisoes wedi'i nodi ar y risg uwch o fynd ar drafnidiaeth gyhoeddus mewn gofod agos, cyfyng fel bws, ond hefyd y risg uwch y gwyddom fod gyrwyr bysiau eisoes yn agored iddi, heb sôn am eu teithwyr. Mae'n pasio'r prawf synnwyr cyffredin hwnnw y mae undebau a chyrff teithwyr yn dweud y byddai'n ei wneud yn gwbl resymegol.

Felly, yn hytrach nag aros am yr holl dystiolaeth i ddweud yn hytrach, 'Gadewch i hyn ddigwydd', gadewch inni ei wneud, oherwydd, mewn gwirionedd, mae teithwyr, gyrwyr, pawb arall yn credu ei fod yn gwneud synnwyr. Byddwn yn dweud y byddai'n gwneud synnwyr fel rhywun sy'n teithio ar fysiau a threnau yn rheolaidd. Byddaf yn gwisgo un beth bynnag, felly rwyf am i bobl eraill wneud hynny hefyd, oherwydd fy mod am ddiogelu pobl eraill, nid fi fy hun. Felly, gadewch i ni fwrw ymlaen i'w wneud.

Ond a gaf fi ddweud o ran y cyllid—? Mae fy ymgysylltiad dros y cyfnod argyfyngus hwn â phobl fel First Cymru, Cyngor Bwrdeistref Sirol Pen-y-bont ar Ogwr a Rhondda Cynon Taf wedi bod yn rhagorol. Rydym yn llythrennol wedi eistedd mewn cyfarfodydd fideo ac oherwydd y cyllid caledi a roddwyd ar waith, rydym wedi siarad am y llwybrau sy'n flaenoriaeth er mwyn i bobl gyrraedd y gwaith ar yr adeg y mae angen iddynt wneud hynny, i'w hysbytai, i'w cartrefi gofal, i'r mannau hynny lle roedd gweithwyr allweddol yn mynd. Dyma'r tro cyntaf erioed i mi eistedd mewn sefyllfa o'r fath, ac roedd hynny oherwydd bod y cyllid wedi'i gynllunio i ganiatáu i hynny ddigwydd—i awdurdodau lleol a weithiau, i bobl fel fi eistedd mewn partneriaeth a dweud, 'Ble mae'r data sy'n dweud y dylem fod yn darparu'r bysiau hyn, ar ba adegau o'r dydd y dylem fod yn eu darparu?'—ac rydym wedi bwrw ymlaen â hynny.

Felly, rwy'n croesawu hynny; mae hynny wedi caniatáu inni ddod â—. Hyd yn oed yn nannedd yr argyfwng, daethom ag wyth neu naw o wasanaethau yn ôl yn weithredol o fewn dyddiau, ac mae'n glod i First Cymru a oedd yn eistedd gyda ni, yn glod i'r gyrwyr hynny a oedd yn barod i'w gweithredu. Ac wrth i ni symud ymlaen gyda'r cynllun argyfwng newydd ar gyfer bysiau, rwy'n falch fod yr ymagwedd honno yno, gan symud yn raddol oddi wrth y system ddadreoleiddiedig hon lle rydym yn taflu arian at y wal ac yn meddwl tybed beth sy'n digwydd, a'n bod yn dweud mewn gwirionedd, 'Gadewch inni gynllunio ffordd ymlaen ar hyn'. Weinidog, gwn eich bod wedi eich argyhoeddi ynglŷn â hyn; rhaid i hon fod yn ffordd ymlaen yn y tymor hwy i'r sector bysiau hefyd, gan ddefnyddio'r sgiliau, cadw'r swyddi, adeiladu ar y swyddi; adeiladu'n ôl, mae'n rhaid i mi ddweud, nid yn unig y nifer o bobl sy'n teithio ond ymhell y tu hwnt i hynny.

Dyna beth ddylai ein dyhead barhau i fod, fel nad yw'n fethiant mewn bywyd, fel y dywedodd rhywun unwaith, os ydych dros oed penodol eich bod yn teithio ar fws—mae'n llwyddiant, oherwydd maent yn lân, maent yn fforddiadwy, maent yn hawdd eu defnyddio, mae gennym docynnau sy'n cydgysylltu, mae'n cysylltu â threnau ac yn y blaen. Dyna fu eich nod erioed, Weinidog, ac mae angen inni ddychwelyd at hynny a pheidio â cholli golwg ar y nod wrth fynd yn ein blaenau.

Felly, mae hyn yn anodd iawn o ran sut y gwnawn hyn pan fo pobl yn poeni ar hyn o bryd, ond po fwyaf o gefnogaeth y gallwn ei rhoi i weithredwyr bysiau, a sicrhau bod y gwasanaethau'n mynd ar yr adegau y mae pobl am iddynt fynd, a dweud wrth bobl, 'Fe'i gwnawn yn ddiogel i chi'—. A hynny, Weinidog, mae'n rhaid i mi ddweud, yw lle byddai'r penderfyniad syml ynglŷn â gwneud y defnydd o fasgiau wyneb yn orfodol yn help mawr. Gadewch inni wneud hynny a gwneud i bobl deimlo y gallant gyfrannu at ei gwneud yn fwy diogel ar drafnidiaeth gyhoeddus, fel ein bod yn cael mwy o bobl yn ôl arnynt yn awr. Diolch yn fawr iawn.

Fel y mae ein cynnig yn ei argymell, dylai'r Senedd Gymreig hon resynu at

'fethiant Llywodraeth Cymru i ddarparu cymorth digonol i weithredwyr bysiau yng Cymru yn ystod y pandemig coronafeirws' a galwn ar Lywodraeth Cymru i

'[f]ynd ati ar frys i adolygu a chynyddu'r cymorth sydd ar gael i weithredwyr bysiau yng Nghymru, er mwyn eu galluogi i gynyddu amlder a chapasiti gwasanaethau bysiau i bobl Cymru'.

Mae nifer y cerbydau bysiau a choetsys yng Nghymru wedi gostwng 10 y cant mewn pum mlynedd, a bron 20 y cant dros y degawd diwethaf. Er bod datganiad ysgrifenedig gan Ken Skates, Gweinidog yr economi a thrafnidiaeth, ar 31 Mawrth yn manylu ar gymorth cychwynnol o £69 miliwn ar gyfer gwasanaethau bysiau a rheilffyrdd, dim ond y cyllid arferol a delir ymlaen llaw yw hwn, nid arian newydd. Dri mis yn ddiweddarach, ni fu unrhyw wybodaeth newydd o hyd ar gyllid arbennig ar gyfer llwybrau bysiau, mewn gwrthgyferbyniad llwyr â Llywodraeth y DU, a gyhoeddodd, ar 3 Ebrill, £397 miliwn ar gyfer gwasanaethau bysiau Lloegr i ymdopi â'r pandemig, gan gynnwys £167 miliwn o arian newydd dros 12 wythnos, ac yn wahanol hefyd i Lywodraeth yr Alban, a gyhoeddodd £46.7 miliwn o wariant ychwanegol ar 19 Mehefin i gynorthwyo gweithredwyr bysiau i gynyddu gwasanaethau bws dros yr wyth wythnos nesaf. Ar 24 Mehefin, ysgrifennodd Bysiau Arriva Cymru ataf ynglŷn ag effaith sylweddol cadw pellter cymdeithasol ar gapasiti bysiau, gan ychwanegu, heb gymorth ariannol ychwanegol, yn debyg i'r grant cymorth i wasanaethau bysiau COVID-19 sydd ar waith ledled Lloegr, na all gweithredwyr bysiau weithredu'r lefelau gwasanaeth annigonol presennol ledled Cymru ar sail ariannol gynaliadwy, heb sôn am gynyddu lefelau gwasanaethau i 100 y cant o'r lefelau cyn yr argyfwng i ddarparu capasiti hanfodol ar draws y rhwydwaith bysiau.

Nododd fy araith yn y ddadl bwyllgor ar effeithiau COVID-19 ar economi, seilwaith a sgiliau Cymru ar 1 Gorffennaf, er i'r Cydffederasiwn Cludiant Teithwyr gyflwyno cynnig i Lywodraeth Cymru ar 15 Mai a fyddai'n galluogi gweithredwyr i gynyddu gwasanaethau bysiau, gyda chostau llawn ar gyfer holl weithredwyr bysiau Cymru, dywedodd gohebiaeth y diwydiant a dderbyniwyd ddiwedd Mehefin nad oeddent eto wedi cael ymateb swyddogol ystyriol, a Chymru bellach yw'r unig wlad yn y DU sydd heb gytuno ar gyllid i weithredwyr trafnidiaeth allu dechrau cynyddu gwasanaethau, gyda chostau eraill ar gyfer gwasanaethau ychwanegol. Mae hynny'n destun cywilydd. Y diwrnod wedyn, cafwyd cyhoeddiad gan Ddirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, Lee Waters, ynglŷn â chreu'r cynllun argyfwng ar gyfer bysiau. Ar ôl i mi gopïo ei ddatganiad i gynrychiolwyr y diwydiant yng ngogledd Cymru, fe wnaethant ymateb—ac rwy'n dyfynnu—fod 'cyfyngiadau parhaus Llywodraeth Cymru mewn ymateb i'r pandemig, gan gynnwys ar gadw pellter cymdeithasol, yn golygu bod capasiti gwasanaethau bysiau yn dal i fod yn llawer llai, ac nid oes digon o arian o werthiant tocynnau ar gyfer cynyddu gwasanaethau heb ragor o gyllid.' 'Edrychwn ymlaen', meddent, 'at ddeall manylion y trefniadau trosiannol arfaethedig er mwyn cau'r bwlch hwnnw fel y gallwn asesu pa gynnydd yn y gwasanaethau a allai fod yn bosibl o fewn yr adnoddau sydd ar gael ac o ba bryd.'

Yn y cyfamser, fodd bynnag, mae Llywodraeth Cymru wedi llwyddo i ddod o hyd i £15.4 miliwn ar fyrder ar gyfer cynlluniau teithio di-COVID sy'n lledu palmentydd ac yn creu mwy o le ar gyfer beicwyr, gan atal ymgysylltiad hanfodol ymlaen llaw â'r cymunedau yr effeithir arnynt. Yn Ninbych, er enghraifft, creodd hyn genllif o negeseuon e-bost, gan gynnwys: 'Bydd angen i unrhyw un sy'n byw yn y pentrefi cyfagos yrru i'r dref gan fod cysylltiadau beicio'n wael iawn'; 'Dyma'r cynllun mwyaf peryglus y clywais amdano erioed'; 'Bûm yn gofyn a fydd trigolion Dinbych yn cael cyfle i roi eu barn—nid wyf yn credu y bydd gennym lais yn hyn'; 'Mae yna ddeiseb yn erbyn y cynllun hwn, sydd â thros 550 o lofnodion eisoes'; a 'Nid oes unrhyw sail ffeithiol na rhesymegol i'r cynigion hyn, a byddant yn wrthgynhyrchiol yn y pen draw.'

Felly, galwn ar Lywodraeth Lafur Cymru i lacio'r rheol 2m i 1m a mwy, yn amodol ar fesurau rhagofalus, er mwyn sicrhau bod bysiau'n gallu rhedeg, ac y gall cyrff trafnidiaeth eraill ailagor. Fel y dywed canllawiau diogelu rhag COVID y DU, mae defnyddio mesurau lliniaru, fel gwisgo gorchudd wyneb, glanhau trylwyr, arfer hylendid da, awyru gwell, a defnyddio sgriniau amddiffynnol ar bellter o 1m, yr un peth yn fras â bod 3m ar wahân. Mae hyn yn allweddol ar gyfer sefydliadau hyfforddi gyrwyr cerbydau nwyddau trwm yng Ngwynedd, a ofynnodd i mi roi pwysau ar y Prif Weinidog i ganiatáu profion a symud at y rheol 1m yng Nghymru. Bydd y profion hyn yn ailgychwyn yn Lloegr ar 13 Gorffennaf. Dywedodd fod llawer o sefydliadau hyfforddi gyrwyr o bob sector yng Nghymru ar fin mynd yn fethdalwyr. Gadewch inni obeithio felly y bydd y Prif Weinidog hwn yn cydnabod ac yn rhoi sylw yn awr i effaith niweidiol ei Lywodraeth ar sector trafnidiaeth Cymru.

Diolch. A gaf fi alw yn awr ar Ddirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth, Lee Waters?

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddechrau drwy ddiolch i'r gweithwyr trafnidiaeth, o weithwyr maes awyr sy'n caniatáu i gyfarpar diogelu personol hanfodol gael ei gyflenwi i faes awyr Caerdydd, staff bysiau a threnau, sydd wedi helpu gweithwyr allweddol i ddarparu gwasanaethau, staff siopau beiciau sydd wedi helpu i annog pobl i feicio, i weithwyr priffyrdd sydd wedi helpu i wneud gwaith atgyweirio hanfodol. Mae eu gwaith caled drwy gydol yr argyfwng wedi bod yn amhrisiadwy.

Mae hon yn adeg enbyd, Ddirprwy Lywydd, ac mae'n galw am ymatebion difrifol, ac nid yw'r cynnig hwn gan y Blaid Geidwadol yng Nghymru yn ymateb difrifol. Ac rwy'n dweud 'y Blaid Geidwadol yng Nghymru', Ddirprwy Lywydd, oherwydd mae arnaf ofn fod y prosiect anrhydeddus i greu'r Ceidwadwyr Cymreig i'w weld fel pe bai wedi marw—wedi ei anghofio yn wyneb y coronafeirws er mwyn dilyn y trywydd byrbwyll a osodwyd gan y Blaid Geidwadol yn Lloegr.

Wythnos ar ôl wythnos, mae Llywodraeth Cymru wedi wynebu galwadau gan y Blaid Geidwadol yng Nghymru i efelychu'r cyhoeddiad cefn amlen diweddaraf o Stryd Downing. Nid polisi iechyd cyhoeddus a yrrir gan gynhadledd y wasg yw dull y Llywodraeth hon o weithredu. Ac ni ddylai'r Torïaid yma efelychu ffolineb eu cymheiriaid yn Llundain os ydynt am i frand Plaid y Ceidwadwyr Cymreig gadw unrhyw hygrededd.  

Mae'r cynnig yn gresynu at fethiant Llywodraeth Cymru i ddarparu cymorth digonol i weithredwyr bysiau yng Nghymru yn ystod y pandemig coronafeirws. Yn syml, nid yw'n wir, Ddirprwy Lywydd. Cwmnïau masnachol yw'r rhain, fel y maent yn ein hatgoffa'n aml, ac mae 95 y cant o'u cwsmeriaid wedi rhoi'r gorau i ddefnyddio eu gwasanaeth, ond er bod teithwyr, yn ddealladwy, wedi cefnu ar drafnidiaeth gyhoeddus, nid yw Llywodraeth Cymru wedi gwneud hynny. Honnodd Darren Millar fod y gostyngiad o 95 y cant yn ganlyniad i'w hoff slogan—y 'rheol bum milltir greulon'. Ond mae'r cwymp wedi bod yr un fath yn Lloegr, Darren, felly beth yw rhesymeg hynny? Rwy'n credu mai'r gair a ddefnyddioch chi yn eich cyfraniad oedd 'hurt'—wel, os yw'r cap yn ffitio.

Rydym wedi bod yn darparu cymhorthdal o £30 y pen am bob teithiwr bws. Cyn COVID, roedd cyllid y sector cyhoeddus yng Nghymru oddeutu hanner refeniw'r gweithredwyr bysiau. Nid yw'r swm a gafodd gweithredwyr yng Nghymru gan y trethdalwyr wedi gostwng. Mae Llywodraeth y DU hefyd wedi darparu cyllid ychwanegol i weithredwyr bysiau i ddod â'r swm o arian cyhoeddus y maent yn ei gael i ychydig llai na hanner eu refeniw cyn-COVID, gan efelychu ein lefel ni o gefnogaeth. Ac eto, nid wyf yn clywed y Blaid Geidwadol Seisnig yng Nghymru yn tynnu sylw at hynny. Bydd ein cyllid argyfwng yn parhau i warantu cefnogaeth i'r diwydiant. Mae ein cymorth ni ein hunain bellach dros £45 miliwn ar gyfer chwe mis cyntaf y flwyddyn ariannol hon, ac eto mae'r cynnig heddiw'n gresynu at ein methiant i ddarparu cymorth digonol. Mae'r rhain yn adegau difrifol—nid yw hwn yn ymateb difrifol.

Byddwn yn parhau i gefnogi trafnidiaeth gyhoeddus, oherwydd er bod teithwyr wedi cefnu arni am nawr, rydym am sicrhau bod rhwydwaith yno i'w gwasanaethu pan fydd hyn ar ben. Wrth gwrs, mae'n gyfnod anodd iawn, ac mae galwadau aruthrol ar arian cyhoeddus, ac mae punt a werir ar redeg bws sydd fwy neu lai yn wag yn bunt na chaiff ei gwario ar gartrefi gofal, ar gefnogi canol trefi sy'n ei chael hi'n anodd, ar helpu pobl ifanc yn ôl i waith. Felly, pan fyddwn yn ymrwymo arian trethdalwyr Cymru i helpu cwmnïau bysiau sydd mewn trafferthion, rydym yn gwneud dewis, ac mae'n bolisi gennym i gael rhywbeth yn gyfnewid am hynny—ymrwymiad i gadw prisiau tocynnau'n isel, ymrwymiad i gadw'r gwasanaethau y mae teithwyr am eu cael, ac ymrwymiad gan gwmnïau i agor eu llyfrau er mwyn inni weld bod ein cyllid yn mynd lle dylai fynd.

Nawr, mae nifer o gyfranwyr wedi trafod masgiau wyneb yn y ddadl heddiw, Ddirprwy Lywydd: Lynne Neagle, Caroline Jones a Huw Irranca-Davies. Ac fel y dywedodd y Prif Weinidog yn gynharach wrth y Senedd, rydym yn edrych ar y sefyllfa mewn perthynas â masgiau i weld a allwn ganiatáu i fwy o bobl deithio ar drafnidiaeth gyhoeddus, a thrafod ei gyngor gyda'r prif swyddog meddygol. Nid yw mor syml ag y caiff ei gyfleu. Mae yna gyfaddawdu yma. Rydym yn pryderu am faterion cydraddoldeb—ceir llawer o bobl nad ydynt yn gallu gwisgo masg. Mae llawer o anableddau'n gudd, ac mae perygl y bydd teithwyr yn teimlo llid pryder eu cyd-deithwyr am beidio â gwisgo masg. Felly, mae angen inni droedio'n ofalus. Ac mae'r dystiolaeth fod masgiau'n effeithio ar ymddygiad pobl gan eu gwneud yn fwy byrbwyll yn rhywbeth rydym yn ei gadw mewn cof hefyd. Ond fel rwy'n dweud, rydym yn ei adolygu. Nid ydym mewn sefyllfa heddiw i newid ein safbwynt, ond rydym yn ei drafod ar hyn o bryd gyda'r prif swyddog meddygol.

Byddwn yn sicrhau bod cyllid ychwanegol ar gael i gefnogi cynnydd graddol mewn gwasanaethau, ond ar adeg sy'n briodol i deithwyr a'r economi, nid i gyfranddalwyr cwmnïau bysiau'n unig, sydd wedi bod yn lobïo'r Ceidwadwyr Cymreig heddiw, mae'n amlwg. Mae'n bosibl eu bod am inni drosglwyddo mwy o'n harian i berchnogion sy'n filiwnyddion neu Lywodraethau tramor, ond byddwn yn parhau i fynnu gwerth i deithwyr Cymru ac nid ydym yn ymddiheuro am hynny.  

Gadewch i mi droi at Faes Awyr Caerdydd, lle mae'r cynnig yn ein beirniadu am annog cwmnïau hedfan i beidio â hedfan. Maes awyr roedd y Ceidwadwyr am inni adael iddo fethu mewn dwylo preifat, maes awyr a achubwyd ac a adfywiwyd trwy berchnogaeth Llywodraeth Cymru a hyd nes y tarodd y pandemig roedd yn cael ei wella—mae'r niferoedd wedi codi 70 y cant ers i Lywodraeth Cymru gamu i mewn—a hynny, ar bob cam o'r ffordd, yn wyneb gwrthwynebiad y Blaid Geidwadol yng Nghymru—ar bob cam—a'n galwadau ar Lywodraeth y DU i helpu meysydd awyr rhanbarthol, fel Caerdydd, wedi'u hanwybyddu. A dyna lle dylai'r Ceidwadwyr Cymreig anelu rhywfaint o'u pŵer, gymaint ag sydd ganddynt, ar geisio perswadio Llywodraeth y DU i ddatblygu strategaeth gydlynol ar gyfer meysydd awyr rhanbarthol.  

Ac yn awr cawn ein beirniadu am fod eisiau gorfodi'r cyfyngiadau teithio y pleidleisiodd y Ceidwadwyr drostynt. Cefnogodd y Ceidwadwyr y ddeddf a basiwyd gan y Senedd hon i ofyn i bobl aros yn lleol. A chyn gynted ag y daw corfforaeth heibio, gwelwn wir liwiau'r Torïaid—ar ochr cwmni preifat arall sydd am roi elw tymor byr o flaen iechyd y cyhoedd. Ac unwaith eto, nid ydym yn ymddiheuro am fod eisiau cadw pobl yn ddiogel.  

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Lywydd, mae'r ddeddf ar gadw'n lleol bellach wedi'i chodi, ac rydym yn gweithio'n agos iawn gyda rheolwyr Maes Awyr Caerdydd i sicrhau ei ddyfodol. Felly, byddwn yn gwrthwynebu'r cynnig, Lywydd. Rydym yn ddiolchgar i Blaid Cymru am eu gwelliant, a byddwn yn ei gefnogi. A dywedaf wrth y Blaid Geidwadol yng Nghymru, 'Byddwch o ddifrif'. Diolch, Lywydd.

Rwyf wedi cael gwybod am ddau ymyriad byr. Daw'r cyntaf gan Hefin David.

Diolch, Lywydd. Mae llawer wedi'i wneud gan y plismon drwg, Russell George—na, y plismon da, Russell George—roedd 75 y cant o'i araith yn blismon drwg—yn cyfeirio at dystiolaeth y Pwyllgor Economi, Seilwaith a Sgiliau. Wel, mae pwynt 2, rwy'n credu, yn y cynnig yn dweud bod y Ceidwadwyr yn gresynu at fethiant Llywodraeth Cymru i ddarparu cymorth digonol i weithredwyr bysiau Cymru. Ond mae'r dystiolaeth gan Nigel Winter, rheolwr gyfarwyddwr Stagecoach De Cymru, yn y pwyllgor—. Gofynnais y cwestiwn hwn iddo:

A gaf fi ofyn am effeithiolrwydd cymorth Llywodraeth Cymru, cymorth ariannol, yn ystod yr argyfwng, a sut y mae'r cyllid yn cael ei ddyrannu ac ar ba sail?

Ei ateb, os caf ei gofnodi, oedd:

Os caf ateb hynny, Gadeirydd, rwy'n meddwl, yn gyntaf oll, i ddweud, pan darodd y pandemig gyntaf ar ddiwedd mis Mawrth/dechrau mis Ebrill, roeddwn yn meddwl bod ymateb y Gweinidog i gefnogi'r diwydiant yn cael ei werthfawrogi'n fawr, yn amserol iawn, yn gyflym iawn. Credaf fod ei weithredu pendant wedi helpu i gynnal gweithredwyr, a fyddai wedi bod mewn anhawster ariannol difrifol fel arall.

Rwy'n credu bod angen i ni gofnodi hynny.

A Helen Mary Jones.

Diolch, Lywydd. Roeddwn am gywiro neu newid sylw a wneuthum yn fy nghyfraniad cynharach. Wrth gwrs, wrth gyfeirio at y rheswm pam ein bod yn gwrthwynebu'r syniad na ddylai Llywodraeth Cymru fyth orfodi cwarantin, cyfeiriais at enghraifft a oedd y tu allan i'r ardal deithio gyffredin. Rwy'n siŵr na fydd yn syndod i Darren Millar wybod nad wyf yn arbenigwr ar y materion hyn, ond mae fy mhwynt yn sefyll. Byddai'n dal yn chwerthinllyd pe bai achos yn Nulyn neu yn Guernsey i Lywodraeth Cymru beidio â gallu gosod cwarantin, os mai dyna'r peth diogel i'w wneud. Rwy'n ddiolchgar i chi, Lywydd, am ganiatáu i mi gywiro fy hun.

Nick Ramsay i ymateb i'r ddadl.

Diolch, Lywydd. A gaf fi ddiolch i bawb sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl bwysig hon heddiw? Rwy'n credu, i ddechrau, fod yn rhaid i mi droi at sylwadau'r Gweinidog. Rwy'n cefnogi dadlau cryf yn y Siambr neu ar Zoom, a gwn fod pethau wedi bod braidd yn anodd gyda fformat dadleuon yn ddiweddar, ond roeddwn yn siomedig iawn ynghylch yr ymosodiad ar ein cynnig fel un nad yw'n gynnig difrifol. Pan edrychwch ar gynnig sy'n galw am fwy o gymorth i'r diwydiant bysiau sydd wedi bod yn cael y fath anawsterau gyda chapasiti mewn perthynas â chadw pellter cymdeithasol, pan wnaethom alw yn ein cynnig am gymorth i Faes Awyr Caerdydd, a'n bod yn meiddio dweud ein bod yn credu y dylid cael teithiau awyr o Faes Awyr Caerdydd, ac eto mae'n—

Ond ni fyddai yno pe baech chi wedi cael eich ffordd.

Wel, rwy'n falch eich bod wedi dweud hynny, Mick Antoniw, oherwydd mae'n berffaith wir i ddweud nad oeddem yn cefnogi'r penderfyniad i roi'r maes awyr mewn dwylo cyhoeddus. Ond fe ddywedaf wrthych beth sy'n eironig yw pan fyddwch yn cefnogi perchnogaeth gyhoeddus ar y maes awyr ac rydych yn rhoi arian cyhoeddus tuag at hynny, ac yna eich bod yn gwneud penderfyniadau sy'n gwrthod gadael i awyrennau hedfan o'r maes awyr hwnnw sy'n mynd i gael arian yn ôl i'r trethdalwr. Felly, os ydym am siarad am ddadl ddifrifol yn y Siambr hon, rwy'n meddwl yn ôl pob tebyg y dylai'r Gweinidog edrych ychydig yn fwy manwl ar ei gyfraniadau ei hun cyn ymosod ar yr ochr hon i'r tŷ. [Torri ar draws.] Nid wyf yn meddwl y gallaf dderbyn ymyriad.

Na—[Anghlywadwy.]

Fe fyddwn yn gwneud hynny fel arall, Jenny. Rwy'n credu ei bod hi'n wir i ddweud bod llacio cyfyngiadau coronafeirws ar deithio wedi creu amrywiaeth o heriau, ac amrywiaeth o gyfleoedd hefyd, a chredaf fod angen inni edrych ar y cydbwysedd rhwng y rheini a sicrhau ein bod yn deall hynny. Fel y dywedodd Darren Millar wrth agor, nid oes amheuaeth o gwbl fod cyfyngiadau, megis y rheol 5 milltir, ni waeth faint y mae Gweinidogion yn honni ei bod yn ddewisol—roedd yn peri dryswch. Roedd yn achosi straen. Ac mae dweud wrthym ac wrth ein hetholwyr mai rheol oedd hi ond nad oedd yn rheol ar yr un pryd—wel, nid oedd hynny o ddifrif. Ac rwy'n falch fod y rheol pum—. Ac rydym i gyd yn croesawu'r ffaith bod y rheol honno wedi'i diddymu, fel y dywedodd Darren Millar wrth agor.

Dywedodd Darren hefyd ei fod yn croesawu'r gronfa argyfwng ar gyfer bysiau, ac mae'n wir ein bod yn croesawu hynny, ond rydym angen gweld mwy o fanylion amdani. A byddwn yn hoffi pe bai'r Gweinidog yn ei ymateb, yn hytrach na siarad cymaint am fanylion ein cynnig, wedi rhoi ychydig mwy o fanylion ynglŷn â maes sy'n annelwig iawn ar hyn o bryd, ac mae'n faes y mae angen cymorth ar y diwydiant bysiau i ymdopi ag ef.

Rwy'n falch fod Helen Mary Jones wedi egluro ei sylwadau cynharach. Mae'n rhaid ei bod wedi rhagweld y byddwn yn ei chywiro—. Galwodd hithau ein cynnig yn 'wallgof' hefyd. Nid wyf yn siŵr beth ydyw, pan geisiwch gyflwyno pethau mewn cynnig sy'n synnwyr cyffredin i'r cyhoedd ac yn synnwyr cyffredin i'r bobl ar lawr gwlad, fod angen i chi gefnogi'r economi, cefnogi cysylltiadau trafnidiaeth a chefnogi'r cyhoedd mewn pandemig—nid wyf yn deall yn iawn pam ar y ddaear y byddai hynny'n cael ei alw'n 'wallgof'. Ond oedd, roedd defnyddio Paris yn enghraifft o'r ardal deithio gyffredin yn rhyfedd.

Rwy'n meddwl ei bod yn berffaith rhesymol i ddweud, fodd bynnag, ar ryw adeg yn y dyfodol, y byddai ceisio gorfodi cwarantin ar hyd y ffin rhwng Cymru a Lloegr ac o fewn ardal deithio gyffredin sydd wedi bodoli o fewn y DU a rhwng Iwerddon ers canrif—mae'n amlwg y byddai anawsterau mawr o ran gorfodi'r cwarantin hwnnw. Byddai costau mawr ynghlwm wrth hynny. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n eithaf rhesymol unwaith eto i ni ddweud na ddylai hynny fod yn rhywbeth y dylai Llywodraeth Cymru ddibynnu arno. Wrth gwrs, byddai angen mwy o gydweithredu ar draws y DU hefyd. Ac yn wir, y Gweinidog emeritws, Alun Davies—wel, fe gyfrannodd yntau yn gynharach a chyhuddo'r Ceidwadwyr Cymreig o fod â ffetish ynglŷn â'r ffin. Wel, y cyfan a ddywedwn yw bod y ffin yn ffin agored hir. Mae problemau gwirioneddol ynghlwm wrth hynny a byddai ceisio gorfodi cwarantin yn anodd. Ac unwaith eto, ni roddwyd unrhyw fanylion. Roedd y cyfan yn aneglur iawn o ran sut y byddai hynny'n digwydd yn ymarferol.

Gwnaeth Caroline Jones, a Lynne Neagle mewn gwirionedd, bwyntiau synhwyrol iawn ynglŷn â galw ar Lywodraeth Cymru i adolygu'r penderfyniad i beidio â gwneud gwisgo masgiau wyneb yn orfodol ar drafnidiaeth gyhoeddus. Eto, sut y gallwch ddisgrifio hynny fel pwynt nad yw'n bwynt difrifol i'w wneud yn y ddadl? Mae'r rhan fwyaf o arbenigwyr yn derbyn y dylai gwisgo masgiau wyneb fod yn orfodol, ac mae hynny'n digwydd mewn mannau eraill. Felly, os yw'r dystiolaeth a nododd y Gweinidog yn wir ynglŷn â pham na ddylem gael hynny wedi'i orfodi yng Nghymru, gadewch inni weld y dystiolaeth honno. Rwy'n credu bod Lynne Neagle wedi galw am hynny. Gadewch i ni ei gweld. Gadewch i ni ddeall pam na ddylai gwisgo masgiau wyneb fod yn orfodol yn y gornel hon o'r Deyrnas Unedig pan gaiff ei orfodi ym mhobman arall.

Yn ganolog i hyn oll y mae'r angen i ddiogelu'r cyhoedd, fel y gwn fod Llywodraeth Cymru yn ei ddweud yn gyson ac wedi dadlau yn y gorffennol. Dyna pam ein bod wedi cyflwyno'r ddadl hon. Dyna pam y cawn y dadleuon hyn ynglŷn â'r angen i ymdrin â'r pandemig. Mae angen inni ddiogelu'r cyhoedd, ond ar yr un pryd mae angen inni lacio'r cyfyngiadau a chefnogi'r economi wrth inni symud ymlaen.

Ac fe ddywedaf wrth gloi, Lywydd, fy mod yn gobeithio, pan ddown allan o'r cyfyngiadau hyn, gan fynd yn ôl at rai o bwyntiau cychwynnol Darren Millar—rwy'n gobeithio na fyddwn yn ceisio dychwelyd at holl hen arferion y gorffennol, ac y byddwn yn ceisio gweithredu ac nid siarad yn unig am ddatblygu economi wyrddach, economi fwy cynaliadwy yn y dyfodol, economi sy'n adeiladu ar gyfleoedd a gyflwynwyd dros y mis diwethaf, ac nad yw ond yn ymateb ac yn osgoi rhai o'r heriau sy'n cael eu cyflwyno. Rwy'n credu bod y cyhoedd yn deall hynny, rydym yn deall bod nifer o Aelodau'r Cynulliad—Aelodau o'r Senedd, dylwn ddweud—ar feinciau'r Llywodraeth yn deall hynny hefyd. Mae hon yn ddadl ddifrifol, mae'n gynnig difrifol, mae hon yn drafodaeth ddifrifol i'w chael. Gadewch i bawb ohonom weithio gyda'n gilydd ac wrth i ni symud ymlaen i roi economi Cymru ar sylfaen inni allu dod allan o'r cyfyngiadau mewn ffordd sy'n wirioneddol gadarn a chynaliadwy ac er mwyn inni allu adeiladu Cymru yn y dyfodol y gall pobl fod yn falch ohoni.

Y cynnig yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.]

Roeddwn i'n meddwl efallai y byddech. [Chwerthin.]

Dwi felly'n gohirio'r bleidlais ar yr eitem tan y cyfnod pleidleisio. 

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.

Yn unol â Rheol Sefydlog 34.14D, bydd egwyl o bum munud o leiaf cyn cynnal y cyfnod pleidleisio, a bydd cymorth technoleg gwybodaeth wrth law i helpu gydag unrhyw faterion yn ystod yr amser yma. Felly, rŷn ni ar egwyl. 

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 18:56.

Ailymgynullodd y Senedd am 19:06, gyda'r Llywydd yn y Gadair.