Eitem 4 ar yr agenda y prynhawn yma yw datganiad gan Ddirprwy Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth ynglŷn â 'Llwybr Newydd—strategaeth drafnidiaeth newydd i Gymru'. Galwaf ar y Dirprwy Weinidog, Lee Waters.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Mae pandemig y coronafeirws wedi ein hatgoffa y ceir llawer o bethau yr oeddem ni ar un adeg yn eu cymryd yn ganiataol nad ydym yn eu gwneud mwyach. Mae'r gallu i fynd i leoedd yn hawdd, i weld teulu, gweithio, neu gymdeithasu, yn bethau nad oes angen atgoffa yr un ohonom ni o'u pwysigrwydd wrth i 2020 ddod i ben. Er gwaethaf datblygiadau enfawr o ran defnyddio cyfathrebu digidol, does dim byd tebyg i gysylltu â phobl wyneb yn wyneb. Ac, wrth i ni ddechrau edrych y tu hwnt i'r pandemig, mae siâp y system drafnidiaeth yn y dyfodol yn ein meddyliau i raddau helaeth.

Heddiw rydym ni yn lansio'r ymgynghoriad ar gyfer strategaeth drafnidiaeth newydd i Gymru: gweledigaeth ar gyfer trafnidiaeth yng Nghymru sy'n dangos sut y gallwn ni ailadeiladu cysylltiadau rhwng pobl yn y tymor byr, gan ail-lunio ein rhwydweithiau trafnidiaeth i ymateb i heriau newid yn yr hinsawdd. Yr adeg hon y flwyddyn nesaf, bydd angen i Lywodraeth Cymru gynhyrchu'r cam nesaf o lunio cynllun carbon isel. Bydd angen iddi nodi sut y byddwn yn cyrraedd y targedau uchelgeisiol y mae'r Senedd hon wedi ein hymrwymo iddyn nhw, er mwyn lleihau allyriadau carbon yn sylweddol.

Mae gan drafnidiaeth swyddogaeth fawr o ran ein cael ar lwybr carbon is, a bydd angen i'n strategaeth newydd fod â newid dulliau teithio wrth ei gwraidd: llai o deithiau mewn ceir a chyfran fwy o lawer o deithiau drwy fathau cynaliadwy o drafnidiaeth. Nawr, mae hynny'n haws ei ddweud nag ydyw i'w wneud, ac mae angen i'r ymgynghoriad hwn ganolbwyntio ein holl feddyliau ni ar sut y gall pob un ohonom gyfrannu at ein her gyffredin.

Rydym ni wedi dechrau. Mae'r cynlluniau datblygu cynnar ar gyfer systemau metro rhanbarthol dibynadwy a fforddiadwy ledled Cymru wedi ein helpu i ddychmygu'r dyfodol sydd ei angen arnom ni. Mae'r hyn yr ydym ni wedi ei wneud yn ddiweddar i ddod â rhwydwaith rheilffyrdd Cymru a'r gororau yn ôl i berchnogaeth gyhoeddus, ac i gymryd mwy o reolaeth dros gynllunio rhwydwaith bysiau'r genedl, a'r gwaith yr ydym ni yn ei wneud i fuddsoddi mewn rhwydweithiau ar gyfer teithio llesol i gyd yn gamau hirdymor pwysig sydd wedi cyfrannu.

Rydym ni hefyd yn gosod targedau i annog pobl i weithio'n hyblyg ac o bell i leihau'r angen i deithio yn y lle cyntaf. Ac, yn ysbryd ac yn unol â Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, rydym ni wedi gwneud penderfyniadau anodd hefyd, gan neilltuo amser i ailystyried yr angen am ffordd liniaru'r M4, gan gydnabod, pan fydd y ffeithiau'n newid, fod yn rhaid i gamau gweithredu newid hefyd. Edrychwn ymlaen, yr wythnos nesaf, at adroddiad terfynol Comisiwn Trafnidiaeth De-ddwyrain Cymru, dan gadeiryddiaeth yr Arglwydd Burns, am argymhellion manwl ynghylch sut i fynd i'r afael â thagfeydd ar hyd yr M4 o amgylch Casnewydd.

Mae'r strategaeth yr ydym ni yn ei lansio heddiw yn nodi dechrau sgwrs wirioneddol y mae angen i bob un ohonom ni ei chael ynglŷn â sut y mae angen i'n rhwydweithiau trafnidiaeth newid dros y genhedlaeth nesaf, a phan fydd Aelodau'n darllen y dogfennau ymgynghori, byddant yn gweld eu bod yn deillio o ymgysylltu dwfn â rhanddeiliaid allweddol yn ysbryd cyd-gynhyrchu sydd ei angen gan Ddeddf cenedlaethau'r dyfodol. Y cam nesaf yw sgwrs ehangach fyth gyda phobl Cymru, oherwydd dim ond os bydd pobl yn dewis newid y byddwn yn cyflawni newid.

Dros y 50 mlynedd diwethaf, rydym ni wedi creu system drafnidiaeth sydd wedi blaenoriaethu defnyddio ceir. Mae wedi caniatáu rhyddid a hyblygrwydd unigol yr ydym ni i gyd yn eu gwerthfawrogi, ond bu hefyd yn fodd i wreiddio anghydraddoldebau dwfn a niwed amgylcheddol. Rydym ni wedi creu diwylliant o ddibyniaeth ar geir na fydd yn hawdd ei newid. Nod ein strategaeth ddrafft yw sicrhau hygyrchedd a chynaliadwyedd: symud nwyddau a phobl yn fwy effeithlon drwy fynd i'r afael â thagfeydd; gosod targedau ar gyfer newid sut mae pobl yn teithio fel bod mwy o le ar y ffordd ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus fwy deniadol; a chreu system nad yw'n darparu dim ond ar gyfer y rhai sydd â cheir, ond sydd hefyd yn gwasanaethu'r 23 y cant o bobl yn y wlad hon nad oes ganddyn nhw gar.

Wrth gwrs, nid yw'n ymwneud â newid dim ond yr hyn a ddywedwn ni; mae'r rheidrwydd yn ymwneud â newid yr hyn a wnawn ni. Mae hyn yn golygu newid sylfaenol i'r ffordd yr ydym ni'n gwneud penderfyniadau ynglŷn â thrafnidiaeth ac yn buddsoddi ynddi. Mae'n golygu sefydlu hierarchaeth drafnidiaeth gynaliadwy newydd, i ddarparu ar gyfer cerdded, beicio a thrafnidiaeth gyhoeddus cyn darparu a buddsoddi ar gyfer cerbydau modur preifat. Os cytunir ar y strategaeth honno, yna bydd angen inni nodi prosiectau ac ymyriadau penodol mewn cynllun cyflawni trafnidiaeth cenedlaethol pum mlynedd manwl. Mae heddiw'n ymwneud â'r cyfeiriad cyffredinol.

Bydd cyflawni'r weledigaeth yr ydym ni wedi'i nodi yn heriol. Bydd angen polisïau cydgysylltiedig, nid yn unig o fewn Llywodraeth Cymru, ond gan bartneriaid hefyd—yn enwedig gan lywodraeth leol, y bydd ganddi os cytuna'r Senedd, swyddogaeth hollbwysig, drwy gyd-bwyllgorau corfforaethol, i ddynodi cynlluniau rhanbarthol. Rydym ni wedi trafod droeon yn y Siambr hon nad yw Cymru wedi gweld y buddsoddiad yn ein rhwydwaith rheilffyrdd y mae ein poblogaeth a'n cyfran o seilwaith y rhwydwaith yn ei haeddu. Mae gan Lywodraeth y DU swyddogaeth o ran helpu i fynd i'r afael â hyn, a heddiw rwy'n cynnig gweithio yn adeiladol gyda nhw wrth iddyn nhw geisio cyflawni eu hymrwymiad i sicrhau cydraddoldeb yn y DU, os ydyn nhw, yn eu tro, yn ymrwymo i barchu'r setliad datganoli.

Ni allwn ni gyflawni ein nodau heb newid ymddygiad, a bydd hynny'n gofyn am ddewisiadau gwleidyddol anodd ac arweinyddiaeth gref—nid yn unig gan y Llywodraeth, ond yn lleol hefyd. Bydd gennych chi, fel Aelodau'r Senedd, swyddogaeth hollbwysig o ran helpu i gefnogi rhai o'r penderfyniadau lleol anodd sydd eu hangen er mwyn gwireddu hynny. Bydd angen gwyntyllu elfennau o hyn yn y ddadl sylfaenol, genedlaethol y mae angen inni ei chael nawr. Er enghraifft, pa ran a allai fod i godi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd? Fel yr oeddem yn ei gwneud yn glir yn gynharach yn y flwyddyn, nid oes gan Lywodraeth Cymru farn benodol ar hyn eto. Nid oes cynllun cyfrinachol mewn drôr desg gan y Llywodraeth yn barod ar gyfer codi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd, ond mae gennym ni gyfrifoldeb i ystyried sut y gellid ei ddefnyddio i sicrhau newid ymddygiad mewn ffordd deg, gyfiawn a chyfartal.

Fel y mae'r Canghellor wedi dweud yn y dyddiau diwethaf, mae symud oddi wrth beiriannau tanwydd hefyd yn golygu symud oddi wrth dreth danwydd, ac mae angen inni nawr benderfynu sut yr ydym yn llenwi'r bwlch a adewir gan hynny. Fel cam cyntaf yn y ddadl honno, Dirprwy Lywydd, rwyf heddiw'n rhoi adroddiad yn Llyfrgell yr Aelodau o'r enw 'Adolygiad annibynnol o godi tâl ar ddefnyddwyr y ffyrdd yng Nghymru', a gynhaliwyd gan Derek Turner. Mae hyn yn awgrymu, fel cam cyntaf, y dylid datblygu fframwaith cenedlaethol ar gyfer sut y gellir gwneud penderfyniadau ynghylch codi tâl ar ddefnyddwyr y ffyrdd, ac edrychaf ymlaen at ymgysylltu'n fanylach ag Aelodau ar y mater hwn wrth inni gynnal yr ymgynghoriad.

Mae yna rai sy'n dweud bod y dyfodol yn rhy ansicr i wneud cynlluniau o'r fath, neu y bydd ceir trydan yn datrys ein holl broblemau, a chredaf nad yw dull laissez-faire o'r fath, yn strategaeth drafnidiaeth effeithiol ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain. Yn wir, nid yw'n strategaeth o gwbl. Ni fydd yn datrys ein problemau tagfeydd. Ni fydd yn datrys ein problemau ansawdd aer. Ni fydd yn datrys ein hargyfwng gordewdra. Ni fydd yn ein gwneud yn genedl decach. Mae strategaeth drafnidiaeth newydd Cymru yn arwydd clir bod Llywodraeth Cymru, beth bynnag sydd gan yfory i'w gynnig, yn gweld trafnidiaeth gyhoeddus integredig o ansawdd uchel yn rhan hanfodol ac allweddol o'n dyfodol.

Dirprwy Lywydd, rydym ni mewn cyfnod tyngedfennol. Mae ein hinsawdd mewn argyfwng. Mae technoleg newydd yn amharu ar y ffordd yr ydym ni'n meddwl am deithio, ac mae'r coronafeirws yn brawf difrifol ar sylfeini ariannol ac economaidd modelau trafnidiaeth gyhoeddus. Mae hwn yn gyfle unwaith mewn cenhedlaeth i roi trafnidiaeth gyhoeddus a thrafnidiaeth gynaliadwy wrth wraidd y Gymru yr ydym ni eisiau ei hadeiladu, i'n rhoi ar lwybr newydd. Diolch.

Gweinidog, a gaf i ddiolch ichi am gopi ymlaen llaw o'ch datganiad a hefyd am y briff technegol ddoe, a gynhaliwyd gennych chi eich hun, i lefarwyr y gwrthbleidiau? Gwerthfawrogwyd hynny'n fawr.

Gan fod y strategaeth hon yn eithaf eang, rwy'n siŵr yr hoffai Aelodau ei hystyried yn fanwl yn ystod y cyfnod ymgynghori sydd i ddod. O'm rhan i, rwy'n sicr yn credu ei bod hi'n hen bryd cael y strategaeth drafnidiaeth. Mae gennyf nifer o gwestiynau. Byddwn yn ddiolchgar pe gallech chi nodi'r amserlenni ar gyfer cyflawni'r strategaeth drafnidiaeth a dull Llywodraeth Cymru o gyflawni'r strategaeth. Fe wnaethoch chi sôn am y cynllun pum mlynedd cenedlaethol. A fydd hynny ar y cyd â llywodraeth leol drwy eu cynlluniau trafnidiaeth lleol neu ranbarthol? A byddai'n dda cael rhai dyddiadau ynghylch peth o gyd-destun yr hyn y buoch chi'n sôn amdano heddiw.

Mae Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau wedi ystyried datgarboneiddio trafnidiaeth—adroddiad y byddwn, fel y mae'n digwydd, yn ei drafod yn y Senedd hon ymhen ychydig wythnosau. Rydych chi wedi amlinellu heddiw, i raddau, sut y bydd strategaeth drafnidiaeth Cymru yn cefnogi nodau datgarboneiddio trafnidiaeth, ond a gaf i ofyn yn benodol: sut y byddwch chi'n sicrhau y bydd y sector cludo nwyddau a Maes Awyr Caerdydd yn chwarae rhan yn y gwaith o fynd i'r afael â'r bylchau a oedd yn bodoli cyn COVID, a ganfuwyd yng nghynlluniau Llywodraeth Cymru ar gyfer datgarboneiddio? A sut y byddwch yn mynd i'r afael â'r canfyddiadau bod costau cyfalaf sylweddol buddsoddi mewn cerbydau trydan yn rhwystr gwirioneddol i gwmnïau ac awdurdodau lleol? Rwy'n sylweddoli eich bod wedi sôn bod mwy i'r maes penodol hwnnw na dim ond hynny. Yn eich datganiad, fe wnaethoch chi ddweud:

Rydym ni wedi creu diwylliant o ddibyniaeth ar geir na fydd yn hawdd ei newid.

Er mwyn newid y ffyrdd y mae pobl yn dewis teithio, mae angen newid meddylfryd, oherwydd mae meddylfryd yn pennu ymddygiad. Credaf fod Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau wedi dod i'r casgliad yn ddiweddar yn ei adroddiad ar ddatgarboneiddio na all Cymru fforddio colli'r cyfle i weld newid diwylliant parhaol yn y ffordd yr ydym ni'n teithio wrth i'r cyfyngiadau symud liniaru. Felly, rwy'n credu ein bod yn cytuno'n gyffredinol ar yr agwedd honno, ond rwyf hefyd yn ymwybodol yn ogystal bod rhannau helaeth o ddaearyddiaeth Cymru yn wledig iawn ac nad oes gan bobl ddewis ond defnyddio ceir; does dim dewis arall iddyn nhw. Hefyd, mae yna rai sydd ag anableddau nad oes ganddyn nhw ddewis arall ond teithio mewn car. Felly, rwy'n tybio ein bod yn cytuno, ond rwy'n ymwybodol y dylem ni fynd ati yn y ffordd gytbwys honno hefyd, a byddai eich sylwadau ynglŷn â hynny'n cael eu gwerthfawrogi.

Sut mae Llywodraeth Cymru wedi ymgorffori COVID-19 a'r adferiad o'r pandemig yn ei chynlluniau? Mae gennym ni bobl yn gweithio o gartref a newidiadau mewn patrymau gwaith. Hefyd, o ganlyniad i gadw pellter cymdeithasol a'r amharodrwydd hirdymor posib gan rai pobl i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus eto, sut ydych chi wedi ystyried y goblygiadau posib hyn ar gapasiti, galw a hyfywedd y rhwydwaith? Rydych chi wedi dweud wrthym ni o'r blaen nad ydych chi eisiau i bobl gael eu hannog i beidio â defnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, ond sut y bydd strategaeth drafnidiaeth Cymru yn annog pobl i ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus drachefn pan wyddom ni fod llawer yn troi'n ôl at y car preifat? A dywedaf yn hynny o beth hefyd—. Gadawaf hynny oherwydd amser.

Yn sicr, nid y bygythiad o gosbi'r modurwr yw'r ffordd ymlaen, yn fy marn i. Felly, sut y bydd strategaeth ddrafft Cymru yn ceisio creu dewis amgen deniadol a chyfleus yn hytrach na defnyddio'r car, a fydd yn cymell y newid ymddygiad sydd ei angen? Ni soniwyd am y Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol o gwbl, neu yn hytrach, ni allwn i weld llawer o sôn am y Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol—ni ddywedaf 'o gwbl'; dydw i ddim wedi cael amser i ddarllen y cyfan yn fanwl. Ond rwy'n ymwybodol y sefydlwyd hwnnw fel corff i edrych ar seilwaith ar gyfer y tymor hir, a meddwl ydw i tybed sut mae'r Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol yn cyd-fynd â'ch cynlluniau o ran y strategaeth a'r cynlluniau a fydd yn dilyn.

Ac yn olaf, a ydych chi'n cytuno y bydd perfformiad rhwydwaith trafnidiaeth ffyrdd Cymru yn galluogi cynhyrchiant a chystadleurwydd parhaus yn y dyfodol? Coridorau trafnidiaeth ffyrdd yw rhydwelïau masnach ddomestig a rhyngwladol ac maen nhw'n hybu cystadleurwydd cyffredinol economi Cymru, a byddwn yn croesawu eich safbwynt ar y datganiad hwnnw hefyd.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Diolch. Roedd nifer sylweddol o gwestiynau yn y fan yna. Gwnaf fy ngorau i geisio eu hateb cyn gynted ag y gallaf. O ran amserlenni, gweledigaeth 20 mlynedd yw hon ond mae'n amlinellu blaenoriaethau pum mlynedd, ac yna caiff cyflawniad manwl hynny ei gyflawni drwy gynllun cyflawni cenedlaethol, wedi'i ategu gan gynlluniau trafnidiaeth rhanbarthol, a gaiff eu datblygu gan y cyd-bwyllgorau trafnidiaeth. Felly, fel y dywedais, y rhan bwysig o heddiw yw amlinellu—a maddeuwch y chwarae ar eiriau—cyfeiriad y daith, ac, i gynnwys eich cwestiwn olaf ond un, mae'r Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol wedi bod yn ymwneud yn helaeth â'n hymgynghoriad â swyddogion i'n cael ni i'r fan yma, fel y mae llawer o rai eraill wedi, yn wir. A holl ddiben yr ymgynghoriad 10 wythnos nawr yw dechrau ar sgwrs fwy trylwyr i fod yn sail i'r ddogfen derfynol y byddwn yn ei chyhoeddi cyn diwedd y tymor hwn.

Mewn gwirionedd, am y tro cyntaf, fe geir yn y strategaeth gynlluniau bach ar gyfer gwahanol fathau o drafnidiaeth, felly mae'r cwestiynau y mae Russell George yn eu gofyn am gludo nwyddau a theithiau awyr wedi eu cwmpasu yn wir gan gynlluniau bach ar wahân o fewn y strategaeth sydd â dulliau pwrpasol o ymdrin â phob un o'r rheini. Mae'r cwestiwn o seilwaith ceir trydan yn bwysig ac mae wedi ei gynnwys yn y weledigaeth gyffredinol. Nid lle y Llywodraeth yn unig yw gwneud hynny; nid yw'r Llywodraeth yn darparu gorsafoedd petrol ac ni ddylid disgwyl i ni ychwaith ddarparu'r holl seilwaith. Credaf, fel arfer, y dylem ni edrych ar ble y gallwn ni ymyrryd lle na fydd y farchnad efallai'n gweithredu a chefnogi yn y mannau hynny lle gellir cael yr effaith fwyaf.

Mae'r sylw am ardaloedd gwledig a phobl ag anableddau yn un da, ac, mewn gwirionedd, yn sylw a adlewyrchir yn y strategaeth. Yn wir, mae blaenoriaeth 4 yn gwneud yr union sylw nad oes gan lawer o bobl, gan gynnwys y rheini mewn ardaloedd gwledig a phobl anabl, y dewisiadau sydd gan eraill. Ond hanfod y strategaeth hon yw bod yn rhaid i ni wneud pethau'n wahanol i'r ffordd y buom ni'n gwneud pethau. Hyd yn oed mewn ardaloedd gwledig, mae nifer fawr o deithiau mewn trefi ac i drefi, ac mae llawer y gellir ei wneud yn hynny o beth. Nid oes ond rhaid inni edrych ar ein cymdogion Ewropeaidd i wybod bod ganddyn nhw ardaloedd gwledig ac eto mae ganddyn nhw ddull gwahanol iawn o ymdrin â thrafnidiaeth gynaliadwy nag sydd gennym ni. Felly, mae hi yn bosib gwneud hynny. Mae yna ffordd; credaf mai'r cwestiwn sy'n aros yw a yw'r ewyllys yno ar draws y Siambr.

Ac ynglŷn â'i sylw olaf ar y rhwydwaith ffyrdd fel rhydwelïau masnach, fel y mae'n ei alw—wrth gwrs, a chynnal ein seilwaith ffyrdd a'i addasu i heriau newid yn yr hinsawdd. Gwelsom, ddechrau eleni, yr effaith y mae llifogydd yn ei chael ar seilwaith ffyrdd a rheilffyrdd, ac mae'n hanfodol ein bod yn buddsoddi mwy nag y buom ni ar gynnal ein rhwydwaith ffyrdd, am y rheswm y mae Russell George yn ei nodi. Ond mae cael traffig oddi ar y ffyrdd, cael teithiau ceir diangen oddi ar y ffyrdd yn rhyddhau'r rhwydwaith ffyrdd ar gyfer y teithiau angenrheidiol hynny lle nad oes dewisiadau eraill.

Hoffwn ddiolch i'r Dirprwy Weinidog am ei ddatganiad heddiw ac am y briff technegol a roddodd i ni, Aelodau'r gwrthbleidiau, ddoe. Hoffwn ddiolch hefyd i'w swyddogion. Roedd yn ddefnyddiol iawn ac yn hynod ddiddorol. Wrth gwrs, mae hon yn gyfres eang iawn o gynigion. Credaf fod angen i bob un ohonom ni gymryd amser i'w hystyried yn iawn ac ymateb i'r ymgynghoriad, ond maen nhw yn uchelgeisiol, ac rydym ni, ar feinciau Plaid Cymru, yn croesawu hynny yn fawr iawn. Ac rwy'n cytuno â phopeth a ddywedodd y Gweinidog ynglŷn â bod yn rhaid i ni wneud pethau'n wahanol, ac nid oes neb yn credu y bydd hynny'n hawdd. Bydd heriau a bydd penderfyniadau anodd ac amhoblogaidd efallai i'w gwneud.

Bydd y gwaith sydd wedi'i wneud i baratoi'r drafft hwn, yn ein barn ni, yn sylfaen gref i bwy bynnag sy'n ffurfio'r Llywodraeth nesaf i symud yr agenda hon yn ei blaen, a'm hargraff i, Llywydd, yw y bydd cefnogaeth eang i'r Dirprwy Weinidog. Efallai fod gennym ni wahaniaeth barn am fanylion, ond caiff gefnogaeth eang ar draws y Siambr hon, a chredaf fod hynny'n bwysig. Oherwydd efallai y bydd angen llawer o Lywodraethau a llawer tymor Llywodraeth ac efallai Llywodraethau o wahanol liwiau ar gyfer newid ar y raddfa hon, ond credaf fod angen i bobl yn y sector a phartneriaid allweddol ddeall ein bod ni i gyd yn deall pwysigrwydd datgarboneiddio trafnidiaeth a sicrhau bod ein system trafnidiaeth gyhoeddus yn gweithio.

Mae gennyf ychydig o gwestiynau penodol yr hoffwn i eu gofyn i'r Dirprwy Weinidog heddiw—rhai am y broses ac o bosibl y broses yn y dyfodol, ond hefyd rhai manylion am y cynnwys. Ond os nad oes gan y Dirprwy Weinidog atebion ar unwaith, yna mae'r rhain yn sgyrsiau y byddwn yn sicr yn parhau i'w cael.

Mae'r Dirprwy Weinidog yn ei ddatganiad yn cyfeirio at ysbryd Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol droeon. A all ddweud wrthym ni y prynhawn yma i ba raddau y mae'r ddeddfwriaeth hon wedi darparu'r sail gyfreithiol ar gyfer paratoi'r ddogfen ymgynghori hon a'r camau gweithredu oddi mewn iddi? Mae'n ymddangos i mi, yn enwedig pan fydd penderfyniadau anodd i'w gwneud, y gall sail gyfreithiol glir o ran y cyd-destun fod o gymorth.

Mae'r dogfennau eu hunain a'r Gweinidog yn ei ddatganiad yn cyfeirio at hygyrchedd. Defnyddir y term hwnnw mewn nifer o ffyrdd, ac rwy'n cytuno ei fod yn amlwg yn hollbwysig. A gaf i ofyn yn benodol i'r Dirprwy Weinidog a yw'n cytuno â mi fod hygyrchedd corfforol yn dal yn rhwystr gwirioneddol i bobl ddefnyddio trafnidiaeth gyhoeddus, boed hynny'n rhiant â phram neu bobl sy'n byw gydag amrywiaeth o namau corfforol? Gwyddom, er enghraifft, faint o'n gorsafoedd na allwch chi eu defnyddio oherwydd bod cynifer o risiau. A gaf i ofyn i'r Dirprwy Weinidog a ymgynghorwyd â phobl anabl wrth baratoi'r drafft hwn a sut y bydd yntau a'i swyddogion yn sicrhau y galluogir nhw i ymateb i'r ymgynghoriad?

Cytunaf â'r Dirprwy Weinidog pan ddywed na fydd ceir trydan yn datrys ein holl broblemau, ond fel y dywedodd Russell George, mae ganddyn nhw swyddogaeth bwysig, a bydd cerbydau trydan yn bwysig, o bosib, mewn cymunedau gwledig yn arbennig. Croesawaf yr ymrwymiad yn y drafft i gynllun gwefrio cerbydau trydan, a chlywaf yr hyn a ddywed y Dirprwy Weinidog am beidio â darparu'r holl seilwaith o reidrwydd, ond ai bwriad y Dirprwy Weinidog yw y bydd y cynllun yn fodd o gyflymu'r broses sy'n mynd rhagddi ar hyn o bryd o gyflwyno'r seilwaith, yn enwedig mewn ardaloedd gwledig? Byddwn yn dweud wrth y Dirprwy Weinidog na allwn ni aros am fethiant yn y farchnad mewn gwirionedd, oherwydd nid ydym ni'n gwybod faint o amser a gymer hi i ni wybod bod y farchnad wedi methu.

Nawr, rwy'n gwybod y bydd y Dirprwy Weinidog yn cytuno â mi, os ydym ni eisiau hwyluso newid ymddygiad, fod angen trawsnewidiad gwirioneddol arnom ni yn y ffordd y mae'r dulliau teithio llesol a thrafnidiaeth gyhoeddus yn cysylltu â'i gilydd. A yw'n cytuno â mi y bydd angen adolygu a chryfhau'r Bil bysiau drafft arfaethedig presennol er mwyn sicrhau ei fod yn rhoi digon o rym i bwy bynnag sy'n ffurfio Llywodraeth nesaf Cymru dros wasanaethau bysiau i sicrhau bod cwmnïau bysiau'n cydymffurfio â'r angen am y cysylltedd effeithiol hwnnw rhwng y gwahanol ffyrdd o deithio?

Ac yn olaf, a yw'r Dirprwy Weinidog yn cytuno â mi, os ydym ni eisiau argyhoeddi pobl i adael eu ceir gartref—ac rydym ni wedi siarad llawer am gyfleustra yn hyn o beth, ond i rai pobl, mae y tu hwnt i gyfleustra—rhaid inni sicrhau bod ffyrdd llesol o deithio a thrafnidiaeth gyhoeddus yn ddiogel ac yn teimlo'n ddiogel, yn enwedig i ddefnyddwyr a allai fod yn agored i niwed? Felly, a gaf i ofyn i'r Dirprwy Weinidog pa ystyriaeth sydd wedi'i rhoi wrth baratoi'r drafft hwn i bwysigrwydd sicrhau diogelwch pobl sy'n defnyddio dulliau teithio llesol a thrafnidiaeth gyhoeddus ac a allai fod yn agored i niwed, yn enwedig menywod a merched? Rwy'n meddwl, yn amlwg, yma, yn enwedig am deithio yn ystod y nos, pobl sy'n dychwelyd o sifftiau hwyr yn y gwaith, y mathau hynny o faterion, lle rwy'n gwybod fod llawer o fenywod yn amharod iawn i ddefnyddio ein dulliau trafnidiaeth gyhoeddus presennol, oherwydd p'un a ydyn nhw'n ddiogel ai peidio, nid ydyn nhw'n teimlo'n ddiogel iawn i'w defnyddio.

Diolch yn fawr am y cwestiynau yna ac am y cynnig o gefnogaeth eang, yn enwedig ynglŷn â'r egwyddor o ddatgarboneiddio trafnidiaeth. Cytunaf fod hon yn agenda drawsbleidiol a bydd yn cymryd sawl tymor o'r Senedd i'w gweithredu, a chroesawaf ei sylwadau.

O ran y sail gyfreithiol, yna, wrth gwrs, mae Deddf cenedlaethau'r dyfodol yn sail i'r dull a nodwyd gennym ni, ymhlith darnau eraill o ddeddfwriaeth, ond mae honno'n un sydd wedi bod yn ganolog, yn sicr i'r ffordd yr ydym ni wedi mynd ati i ymgynghori ynghylch cynnwys, cydweithredu a meddwl yn y tymor hir, a chydweithio â defnyddwyr a gydag eraill. Felly, mae hynny'n sicr wedi dylanwadu ar sut yr ydym ni wedi mynd ati.

O ran hygyrchedd corfforol a chyfranogiad pobl anabl, wel, maen nhw yn sicr wedi cymryd rhan. Cafwyd nifer o sesiynau gyda grwpiau cydraddoldeb, a chredaf y gwelwch chi pan ddarllenwch chi flaenoriaeth 1 yn yr ymgynghoriad ei fod yn adlewyrchu blaenoriaethau'r sector hwnnw'n fawr—mae'n llai, ar un ystyr, o ddatganiad o safbwynt y Llywodraeth, ac yn fwy, mewn gwirionedd, o adlewyrchiad o hynny. Felly rydym wedi dewis sut yn union i ymgynghori ar yr agweddau hynny. Felly, credaf fod hynny'n adlewyrchu'r ffaith bod ein hymgysylltiad â'r sector yn gwbl ddidwyll.

Mae'r mater, mewn gwirionedd, o rwystrau corfforol i drafnidiaeth gyhoeddus yn cyd-fynd â'r cwestiwn y mae Helen Mary yn ei ofyn am gysylltedd bysiau hefyd, oherwydd mae a wnelo hynny â chael marchnad breifat a reoleiddir yn llac i ymwneud â nwyddau cyhoeddus, sy'n anodd ei wneud o fewn y fframwaith deddfwriaethol presennol, ar gyfer yr holl ddeddfau cystadlu a rhwystrau a fydd yn gyfarwydd iawn iddi hi ac eraill yn y Siambr hon, a dyna pam yr oedd arnom ni eisiau deddfwriaeth yn y tymor hwn i roi sylfaen strategol ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus, nad ydym ni wedi gallu ei wneud oherwydd COVID.

Nawr, drwy'r telerau a'r amodau yr ydym ni yn eu gosod ar gyfer ein grantiau cymorth bysiau wrth ymateb i COVID—oherwydd, i bob diben, byddai'r cwmnïau bysiau hyn yn mynd i'r wal hebddynt—rydym ni wedi rhoi cymorth ariannol sylweddol ac mae  angen cydweithrediad arnom ni yn gyfnewid am hynny, ac mae hynny'n cynnwys, i rai o'r rheini, yn enwedig, y gallu inni gydlynu. Mae hynny'n waith sy'n mynd rhagddo, ac rydym yn dal i gredu bod swyddogaeth i ddeddfwriaeth, ac rydym ni yn paratoi darn o ddeddfwriaeth i bwy bynnag sy'n ffurfio'r Llywodraeth nesaf i ddatblygu hynny os dymunant. Ond credwn fod y gofyniad am hynny yn bendant yn bodoli.

O ran ei sylw am wefrio ceir trydan mewn ardaloedd gwledig, mae hi'n gywir: mae angen gwneud mwy. Mae Llywodraeth y DU wedi nodi'r hyn y maen nhw'n ei alw'n gerbydau allyriadau hynod isel, sy'n gronfa drafnidiaeth wedi'i datgarboneiddio ar gyfer cerbydau trydan, sy'n rhy fach ar hyn o bryd, sef tua £29 miliwn—mae angen iddi fod yn llawer mwy na hynny—a chredaf fod hynny'n un o'r pethau y mae angen inni ei ystyried o ran y cynllun cyflawni, am y ffordd yr ydym ni'n blaenoriaethu ein buddsoddiad ar gyfer hynny o'u cymharu â phethau eraill.

Credaf fod ei sylw olaf am y canfyddiad o ddiogelwch a realiti diogelwch yn un pwysig iawn, ac mae'n mynd at wraidd popeth a wnawn ni yma, mewn gwirionedd, oherwydd tybiaethau pobl ynghylch trafnidiaeth gyhoeddus yw un o'r rhwystrau. Gwyddom o ymchwil fod pobl yn credu bod trafnidiaeth gyhoeddus yn cymryd mwy o amser i gyrraedd eich cyrchfan nag y mae mewn gwirionedd, mae pobl yn ei ystyried yn llai diogel nag ydyw mewn gwirionedd, ac un o'r dyfeisiau newid ymddygiad y mae angen i ni ei weld i wneud i hyn weithio yw newid canfyddiadau pobl drwy eu hannog i roi cynnig ar drafnidiaeth gyhoeddus, newid eu canfyddiadau, ac wrth gwrs, wrth wneud hynny, mae gennych chi ddiogelwch mewn niferoedd. Po fwyaf o bobl sy'n defnyddio rhwydweithiau teithio llesol neu rwydweithiau trafnidiaeth gyhoeddus, y mwyaf diogel y mae'n ei deimlo a'r mwyaf diogel y daw. Felly, ar un ystyr, dadl yr iâr a'r wy yw hon, a dyna pam y mae'r holl ymgyrch i newid sut mae pobl yn teithio, sy'n mynd y tu hwnt i ddatgarboneiddio—rydym ni wedi siarad yn y gorffennol am ddatgarboneiddio'r system drafnidiaeth; wel, mae hynny'n hanfodol, ond mae newid sut mae pobl yn teithio yn mynd y tu hwnt i hynny, oherwydd mae'n dweud, 'bydd gennym ni system drydan fwy gwyrdd, ond mae angen inni gael mwy o bobl yn ei defnyddio, a llai o bobl yn defnyddio ceir unigol.'

Rwy'n croesawu'r datganiad ac rwy'n ddiolchgar i'r Gweinidog am hynny. Mae pobl ym Mlaenau Gwent eisiau system drafnidiaeth sy'n darparu cysylltedd effeithiol i bob un ohonom ni, gan ein cysylltu â phobl, lleoedd, gwasanaethau a swyddi. Mae angen gweledigaeth arnom ni ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus sy'n ystyried trafnidiaeth yn wasanaeth cyhoeddus ac nid fel dim ond busnes methedig sy'n rhoi elw o flaen angen y cyhoedd. Gwelsom, Llywydd, sut y dinistriodd Margaret Thatcher y gwasanaethau bysiau yr oeddem ni'n eu mwynhau ar draws y Cymoedd i gyd, ac yna gwelsom sut y dinistriodd John Major y rhwydwaith rheilffyrdd, ac rydym ni wedi gweld ers hynny sut na chawsom ni y buddsoddiad yn y rheilffyrdd y mae arnom ni i gyd ei angen.

Ond hoffwn weld fod y strategaeth hon yn un sydd wedi'i gwreiddio ym mhrofiad pobl ac anghenion pobl. Mae angen i ni gyfuno'r gwasanaethau bysiau a thrên. Mae angen i ni ail-reoleiddio gwasanaethau bysiau. Mae arnom ni angen i adolygiad Williams o fuddsoddi mewn rheilffyrdd ledled y Deyrnas Unedig arwain at ddatganoli'r buddsoddi yn y seilwaith rheilffyrdd, er mwyn galluogi'r Llywodraeth hon i sicrhau y gallwn ni fuddsoddi yn y gwasanaethau sy'n diwallu anghenion y bobl, a gwasanaethau sydd wedi'u cyfuno â dewisiadau eraill o ran trafnidiaeth gyhoeddus.

Mae angen inni ymchwilio i wasanaethau sy'n gwasanaethu pobl mewn trefi. Ofnaf ein bod, yn rhy aml o lawer, yn clywed am fentrau polisi sy'n gweithio'n dda mewn dinasoedd, ond nad ydyn nhw'n cyflawni ar gyfer trefi. Mae'r rhan fwyaf o bobl yng Nghymru'n byw mewn trefi bach, ble bynnag y bônt, boed yng nghefn gwlad Sir Drefaldwyn, Dyfed wledig—efallai na ddylwn i ddefnyddio'r term hwnnw—neu Gymoedd y de, a'r trefi fydd y prawf ar gyfer y polisi hwn. A all rhywun deithio o Gwm i Rasa i gyrraedd y gwaith am 8 o'r gloch yn y bore? A all rhywun deithio o Sirhywi i ben isaf y dref i ymweld â meddyg? Sut y byddwn yn ymweld â ffrindiau a chymdogion sydd yn ysbyty'r Grange yng Nghwmbrân? Dyma'r hyn fydd yn profi llwyddiant y strategaeth drafnidiaeth, a dyma sut y byddaf innau'n profi'r strategaeth drafnidiaeth hon pan gaiff ei chyflwyno gan y Llywodraeth. Diolch.

Diolch. Cytunaf ag Alun Davies mai dyna'r profion, a chroesawaf ei her i sicrhau bod y Llywodraeth yn llwyddo yn y profion hynny, oherwydd oni allwn ni lwyddo â'r profion hynny, yna ni fydd trafnidiaeth gyhoeddus yn ddewis amgen realistig i'r car, ac, ar y sail honno, bydd ein gweledigaeth a'n strategaeth yn methu. Felly, cytunaf yn llwyr â'r dyhead yn hynny o beth. Wrth gwrs, gweithredu hynny o fewn system drafnidiaeth ddarniog sy'n eiddo preifat yw'r hyn sydd wedi ein llesteirio ni hyd yma, a dyna pam y mae angen inni fynd i'r afael â'r rheoliad, fel y dywed, ac mae angen inni fynd i'r afael â'r cydgysylltu. Nawr, credaf y bydd creu cyd-bwyllgorau corfforaethol yn helpu hynny. Credaf y bydd rhoi mwy o ran i Drafnidiaeth Cymru fel y meddwl cydlynu y tu ôl i'n system trafnidiaeth gyhoeddus yn mynd i'r afael â hynny, yn ogystal â meithrin gweithwyr proffesiynol medrus ac abl sy'n gallu gweithredu'r rhwydweithiau a bydd eu cynllunio a'u cydgysylltu yn y ffordd honno, yn hanfodol i gyflawni hynny hefyd.

Yn ogystal â chroesawu datblygiadau arloesol. Bydd Alun Davies yn gwybod o gadeirio tasglu'r Cymoedd am y dyhead i gael gwasanaeth bws sy'n ymateb i'r galw ym Mlaenau Gwent ac mewn mannau eraill sy'n gallu symud y tu hwnt i'r gwasanaeth wedi'i amserlennu tuag at un sy'n ymateb i alw defnyddwyr. Ac rwy'n falch o ddweud, o'r gwaith hwnnw a ddechreuodd, fod y gwasanaeth hyblyg sydd ar brawf gennym ni bellach mewn pump o gymunedau ledled Cymru, rwy'n credu, yn dod yn fuan i Flaenau Gwent. Mae ar brawf yng Nghasnewydd ar hyn o bryd ac yn llwyddiannus iawn. Felly, credaf fod hynny'n ateb ei faen prawf yn rhannol ynglŷn â sut i fynd o wahanol leoedd mewn ffordd hyblyg drwy newid ein cysyniad o beth yw bysiau a sut olwg sydd arnyn nhw. Ac rwy'n sicr yn credu bod llawer mwy y gallwn ni ei wneud ynghylch hynny.

Mae ei bwynt am y rheilffyrdd yn un da, a dyma lle mae gwir angen i Lywodraeth y DU wneud ei rhan. Dywedais yn y datganiad ein bod ni eisiau trafod yn adeiladol â Llywodraeth y DU. Bydd adroddiad Burns, a gyhoeddir yr wythnos nesaf, fel y gwyddom ni o'r hysbysiad yn ei gylch, yn rhoi pwyslais mawr ar y rheilffyrdd fel ateb i dagfeydd o amgylch Casnewydd, ac mae hynny'n mynd i'w gwneud hi'n ofynnol i Lywodraeth y DU ymateb mewn ffordd nad yw wedi'i wneud o ran trydaneiddio ac nad yw wedi gwneud o ran buddsoddiad cyffredinol yn y rheilffyrdd. Rydym ni wedi gweld y pwyslais ar HS2 a'r sgileffaith negyddol ar economi Cymru, ac mae angen i ni sicrhau y cawn ni ein cyfran o fuddsoddiad rheilffyrdd i'n galluogi i gyflawni ein huchelgeisiau. 

Credaf fod yn rhaid i bob un ohonom ni gydnabod bod diwygio'r seilwaith trafnidiaeth yng Nghymru yn dasg sylweddol iawn, ond credaf ein bod ni i gyd yn cytuno bod yn rhaid inni gael newid sylfaenol yn ein defnydd o drafnidiaeth, yn enwedig yr angen i annog y cyhoedd i ddefnyddio llai ar eu ceir eu hunain. Mae braidd yn anffodus bod eich datganiad yn cynnwys awgrym y byddech yn ystyried system i godi tâl ar gyfer ceir preifat, oherwydd wedi'r cyfan, Llywodraeth y DU, y Trysorlys, fydd yn colli'r refeniw wrth inni drosglwyddo o gerbydau sy'n defnyddio carbon i gerbydau trydan. Felly, a gaf i awgrymu, cyn cyflwyno unrhyw daliadau, ein bod yn sicrhau bod gennym ni system drafnidiaeth gyhoeddus o'r radd flaenaf yng Nghymru, a bod seilwaith trafnidiaeth gyhoeddus yn fforddiadwy, hyd yn oed i'r rhai mwyaf difreintiedig yn economaidd yn ein cymdeithas? Nid wyf eisiau bod yn negyddol mewn unrhyw ffordd ynghylch hyn, ond credaf fod yn rhaid i bob un ohonom ni gydnabod, pa system drafnidiaeth gyhoeddus bynnag sydd ar waith, y bydd miloedd lawer o hyd, yn enwedig yn ein cymunedau gwledig, heb unrhyw ddewis arall ond defnyddio ceir i gyrraedd y gwaith. Felly, bydd yn rhaid i unrhyw system godi tâl a allai fod gennych chi, ystyried hynny.

Rwy'n siŵr, mewn gwirionedd, wrth ddarllen eich datganiad, Dirprwy Weinidog, ein bod yn croesawu'r ymdrechion sylweddol y byddwch yn eu gwneud i ymgynghori â'r cyhoedd, a chredaf ei bod yn hanfodol ein bod yn sicrhau cefnogaeth y cyhoedd i'r fenter hon. Mae'n rhaid cael yr abwyd a'r ffon os ydym ni'n mynd i gyflawni yn union yr hyn y mae arnom ni eisiau ei gyflawni yma. A chredaf ein bod ni i gyd, ar draws y Siambr, yn derbyn na allwn ni barhau yn y ffordd y buom ni dros y degawdau diwethaf, oherwydd rydym i gyd yn dioddef o'r tagfeydd traffig, ac ati, sy'n digwydd, ac mae hynny'n gost economaidd enfawr i Gymru hefyd. Felly, a gaf i ofyn, yn eich ymgynghoriad â'r cyhoedd, y gallwn ni gael sicrwydd gennych chi y byddwch yn ystyried eu hawgrymiadau a'u syniadau, hyd yn oed os nad ydyn nhw'n cyd-fynd â dyheadau'r Llywodraeth?

Diolch. Credaf fod David Rowlands yn amlinellu'n berffaith y cyfyng-gyngor yn y fan yna. Dywed, ar y naill law bod angen inni gael abwyd a ffon, ond yna mae'n gwingo wrth sôn am y ffon. Mae angen i chi gael y ddau gyda'i gilydd. Y sylw am godi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd yw'r model presennol yr ydym yn dibynnu arno—y mae'r Trysorlys yn dibynnu arno, fel y dywedwch chi yn gywir, i godi refeniw—a bydd hynny'n gostwng wrth inni ddechrau gwefrio ceir trydan, oherwydd nid ydych chi yn llenwi wrth y pympiau, a bydd yr holl fodel trethiant y bu gennym ni ers blynyddoedd lawer yn chwalu. Felly, mae angen ffordd wahanol o godi refeniw.

Nawr, rwy'n credu, mewn egwyddor, bod ffordd sy'n codi refeniw yn seiliedig ar ba mor aml yr ydych chi'n defnyddio eich car—o gofio nad oes gan un o bob pedair aelwyd gar a bod angen i'r system fod yn deg iddyn nhw—credaf, mewn egwyddor, fod hynny'n gwneud synnwyr. Nawr, cafodd adolygiad Turner yr ydym ni wedi'i gyhoeddi ei gynnal oherwydd, fe gofiwch chi, fod cyngor Caerdydd wedi gosod cynlluniau ar gyfer codi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd yng Nghaerdydd, ac roeddem ni eisiau sicrhau bod fframwaith cenedlaethol a fyddai'n sail i benderfyniadau am godi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd fel nad oedd gennym ni wahanol gynghorau'n gwneud pethau gwahanol. Felly, nid yw'r adroddiad ei hun yn ddim i gyffroi'n ormodol yn ei gylch, a dweud y gwir. Byddwn yn rhoi copi ohono yn y Llyfrgell ac yn ei gyhoeddi. Mae'n ddadansoddiad eithaf ceidwadol o sut i ymdrin â'r mater hwn yn synhwyrol. Felly, nid wyf yn credu bod unrhyw beth i gyffroi yn ei gylch yn yr adolygiad ei hun, ond mae yn codi'r mater bod angen i ni feddwl yn wahanol ynglŷn â sut yr ydym ni yn codi refeniw ac fel y dywedwch chi, ni allwn ni barhau fel y gwnaethom dros y degawd diwethaf. Mae hynny'n gywir. A pha le sydd i anghymhelliant ochr yn ochr â chymhelliant? Ac mae angen i chi gael y ddau beth yna.

Ond rydych chi'n llygad eich lle: mae angen ei wneud mewn ffordd sy'n ennill calonnau pobl, ac yn fy marn i, nid dyma'r peth cyntaf y dylem ni ei wneud. Fe ddylem ni ganolbwyntio ar wella gwasanaethau yn gyntaf, ac yna, drwy anghymhellion, geisio ymwreiddio newid ymddygiad, oherwydd nid oes prinder pobl a fydd yn ceisio manteisio ar hyn, i ennyn gelyniaeth ynghylch yr hyn yr ydym ni'n ceisio'i wneud, a rhaid inni beidio â gadael iddyn nhw wneud hynny, oherwydd, wedi'i wneud yn iawn, mae hon yn ffordd o wireddu'n dyheadau. 

[Anghlywadwy.]—darllen y ddogfen yn llawn, ond ydy'r Dirprwy Weinidog yn gallu ein diweddaru ni o ran bwriadau'r Llywodraeth i ailagor y rheilffordd rhwng Caerfyrddin ac Aberystwyth, ac ymestyn ymlaen ar hyd y gorllewin, wrth gwrs, i Gaernarfon a Bangor?

Ydych chi hefyd yn gallu rhoi syniad i ni ynglŷn â'ch gweledigaeth chi ar gyfer pentrefi? Roedd Alun Davies wedi sôn am drefi, ond yn arbennig pentrefi mewn ardaloedd gwledig, er enghraifft o ran llwybrau seiclo, lle dyw hi ddim yn bosibl seiclo ar yr heol—rydw i'n gwybod hynny yn byw yn nyffryn Tywi. Ond mae yna gynlluniau cyffrous i greu llwybr rhwng Caerfyrddin a Llandeilo. Ydy'r Llywodraeth yn cefnogi hynny?

Pedair blynedd yn ôl, roedd y Llywodraeth wedi addo cyhoeddi strategaeth ar gyfer metro i fae Abertawe a Chymoedd y gorllewin, gan gynnwys dyffryn Aman a chwm Gwendraeth. Ydych chi'n gallu ein diweddaru ni ynglŷn â hynny?

Ac yn olaf, ydych chi hefyd yn dal yn ymrwymo i ddelifro addewid arall o ran creu ffordd osgoi yn Llandeilo, lle mae llygredd aer a'r dystiolaeth ddiweddaraf ynglŷn ag effaith hynny, er enghraifft, ar alluoedd ymenyddol, yn peri llawer iawn o bryder i rieni yn yr ardal?

Diolch yn fawr am y cwestiynau.

Roedd sawl sylw yn y fan yna. O ran cysylltu pentrefi, cytunaf yn llwyr, ac fel y soniais wrth Alun Davies, mae'r system hyblyg o drafnidiaeth sy'n ymateb i'r galw, sydd hefyd yn cael ei threialu yn sir Benfro mewn lleoliad gwledig ar hyn o bryd, rwy'n credu, yn cynnig ffordd inni allu ategu'r gwasanaeth bysiau a drefnwyd gyda math mwy hydrin o drafnidiaeth gyhoeddus sy'n gallu ymateb, wedi'i seilio, wrth gwrs, ar y gwasanaeth Bwcabus a dreialwyd yng ngogledd Sir Gaerfyrddin a Cheredigion ers peth amser. Dyna fydd y model ond ar ffurf fwy diweddar. Felly, credaf, o safbwynt trafnidiaeth gyhoeddus, mai dyna un o'r ffyrdd hawsaf y gallwn ni gyflawni'r amcanion hynny.

Mae Adam Price yn sôn am lwybr dyffryn Tywi yn ei etholaeth, ac rwy'n gyfarwydd iawn â hwnnw. Fel rwyf wedi trafod gydag ef o'r blaen, un o'r heriau sydd gennym ni o ran teithio llesol yw lle i fuddsoddi fwyaf. Nawr, mae teithio llesol ar gyfer teithiau pwrpasol, bob dydd. Nid beicio fel gweithgaredd hamdden ydyw, ond beicio i gael pobl o A i B fel ein bod yn cyflawni newid mewn dulliau teithio, a chredaf fod dadl gref dros ddweud y dylem ni ganolbwyntio ein hymdrechion lle byddwn yn cael yr effaith fwyaf posibl, yn enwedig yn y camau cynnar, i ddangos i bobl fod hon yn agenda sy'n gallu sicrhau newid dulliau teithio. Felly, mae gan lwybrau fel yr un yn Nyffryn Tywi, sydd wedi bod yn llwybrau hamdden a llwybrau twristiaeth yn bennaf, werth mawr, yn enwedig o ran cael pobl i ddychwelyd i feicio fel gweithgaredd teuluol, ond, fel gweithgaredd beunyddiol, tueddant i beidio â chael y sgôr uchaf o ran adenillion ar fuddsoddiad. Felly, mae her i ni, ac mae hon yn her yr wyf wedi'i rhoi i Dafydd Trystan, yr wyf wedi'i sefydlu fel ein comisiynydd teithio llesol annibynnol, i feddwl ynghylch ble mae'r cydbwysedd rhwng buddsoddi ar gyfer beicio hamdden a buddsoddi ar gyfer beicio dyddiol, pwrpasol, oherwydd rwy'n credu ei fod yn un anodd, lle yr ydym yn buddsoddi adnoddau prin i gael yr effaith fwyaf ar yr hinsawdd. Ond gallaf gydnabod gwerth y cynllun yn llwyr. Nid wyf wedi bod—. Credaf fod cynlluniau mwy gwerthfawr yn ei etholaeth ar gyfer cyflawni amcanion y strategaeth drafnidiaeth hon. Byddai'n well o lawer gennyf weld rhwydweithiau trefol yn Rhydaman ac yng Nghaerfyrddin ac mewn pentrefi a threfi eraill, yn hytrach na llwybrau hamdden yn bennaf. Ond mae honno'n ddadl rwy'n credu bod angen i ni barhau i'w chael, oherwydd nid yw'n un syml.

Metro bae Abertawe—mae'n llygad ei le; rwy'n llwyr gefnogi hynny. Roeddem ni wedi gadael hynny i'r cynghorau lleol arwain arno yn yr ardal. Rydym ni bellach wedi gofyn i Trafnidiaeth Cymru arwain y gwaith er mwyn ceisio cyflymu pethau. Mae'n debyg mai dyma'r lleiaf datblygedig o'r metros rhanbarthol sydd gennym ni, a gobeithiaf fod hynny'n rhywbeth y gallwn ni ei gyflymu. Mae'r gwaith cwmpasu cychwynnol wedi'i wneud ac mae'n rhan o genhadaeth Trafnidiaeth Cymru i adeiladu'r metro hwnnw yn y cyfnod nesaf.

Ac o ran ffordd osgoi Llandeilo, fel y soniais yn y datganiad, nid yw heddiw'n ymwneud â chynlluniau unigol; mae'n ymwneud â chyfeiriad y teithio. Mae'r ymrwymiad i ffordd osgoi Llandeilo yn parhau fel y nodwyd yn yr haf. Rydym ni wedi gweld amharu ar lawer o gynlluniau cyfalaf oherwydd COVID, sydd wedi oedi pethau, ac mae proses WelTAG i'w dilyn, ond nid oes dim heddiw sy'n awgrymu y bydd unrhyw un o'r cynlluniau yr ydym ni wedi ymrwymo iddyn nhw yn ddim byd gwahanol i'r hyn a gyhoeddwyd gennym. Credaf y bydd y cwestiwn wedyn yn dod i'r Llywodraeth nesaf yn y cynllun cyflawni ynghylch sut mae'r egwyddorion sydd wedi'u nodi yn y cynllun hwn, os cânt eu derbyn, yn berthnasol ar lefel cynllun.

Diolch ichi am eich datganiad, Dirprwy Weinidog, ac, er fy mod yn gwybod yn hollol beth yw pwyslais eich datganiad, byddai'n esgeulus ohonof yn y fan yma i beidio â chroesawu'r cyhoeddiad diweddar am y contract ar gyfer gwelliannau i ffordd A465 Blaenau'r Cymoedd. Mae hwnnw'n benderfyniad strategol a rhanbarthol bwysig i sicrhau y darperir seilwaith trafnidiaeth diogel sy'n cael ei reoli'n dda, ac mae'n dangos pwysigrwydd llunio gweledigaeth hirdymor a glynu wrthi. Ac wrth gwrs, fel yr ydych chi'n cydnabod, rhaid i rwydwaith ffyrdd o ansawdd da fod yn rhan o unrhyw strategaeth, oherwydd nid yw mathau eraill o drafnidiaeth—yn enwedig rhai dewisiadau teithio llesol—bob amser yn ymarferol i bawb mewn rhai cymunedau yn y Cymoedd, lle gall topograffeg wneud hynny'n anodd iawn, iawn, er fy mod yn derbyn yn llwyr nad yw hynny o reidrwydd yn golygu ein bod yn diystyru datgarboneiddio yn llwyr—i'r gwrthwyneb.

Ond mae'r strategaeth ddrafft yn pwysleisio un o wersi allweddol y pandemig, sef pwysigrwydd seilwaith trafnidiaeth lleol, ac nid oes amheuaeth nad yw cyfnod COVID-19 wedi dangos gwir werth ein rhwydwaith bysiau lleol i ni. Nawr, diolch byth, ym Merthyr Tudful, mae gennym ni ddatblygiad yr orsaf fysiau newydd i atgyfnerthu'r neges hon, ond mae angen inni symud y tu hwnt i orsaf fysiau newydd yn unig, ac, er fy mod yn credu eich bod eisoes wedi ymdrin â nifer o'r cwestiynau ar y pwnc hwn, mae'n ofid i mi, fel eraill, fod yn rhaid i ni golli'r Bil bysiau o raglen ddeddfwriaethol y Senedd hon, er fy mod, fel eraill, yn gobeithio y byddwn yn ei weld yn ôl yn dilyn yr etholiad y flwyddyn nesaf.

Ond, er fy mod yn credu, fel y dywedais, eich bod eisoes wedi ateb fy nghwestiwn i raddau helaeth, hoffwn wybod sut y bydd gwella seilwaith ein rhwydweithiau bysiau lleol, datblygu trafnidiaeth fwy chwim a mwy ymatebol yn ein cymunedau, yn rhan o'r strategaeth hon, a faint o waith tasglu'r Cymoedd y cyfeiriwyd ato yn eich atebion i Alun Davies fydd yn rhan o'ch meddwl yn hyn o beth.

Diolch i Dawn am ei chwestiwn, ac mae'n rhaid imi dalu teyrnged iddi fel aelod o dasglu'r Cymoedd a chadeirydd yr is-grŵp trafnidiaeth sydd wedi bod yn arwain y gwaith ar y cynllun Fflecsi ar alw. Ac fel y dywedais, mae'r cynllun ar brawf gennym ni mewn pedwar neu bum ardal wahanol ar hyn o bryd ac mae'r canlyniadau'n galonogol iawn. Ac yn enwedig yng Nghasnewydd, credwn fod cyfle cynnar i geisio cynyddu hynny ar raddfa fawr i geisio dysgu gwersi i weld a yw'n cyflawni ei botensial cynnar ai peidio. Felly, yn sicr, ein bwriad ni, yn rhan o'r strategaeth hon, Dawn, yw bod cynlluniau fel y bws Fflecsi yn cynnig dewis amgen gwirioneddol i ddefnyddio ceir ar gyfer teithiau bob dydd mewn ardaloedd gwledig a threfol. Mae'n hyblyg, fel yr awgryma'r teitl.

Mae hi'n llygad ei lle, wrth gwrs, ein bod yn buddsoddi'n sylweddol yn ffordd Blaenau'r Cymoedd, ac un o'r pethau y mae angen i ni ei wneud nawr yw ein bod yn sicrhau'r elw mwyaf posibl ar fuddsoddiad ar gyfer hynny a'n bod yn ei ddefnyddio fel sbardun ar gyfer datblygu economaidd ar draws Blaenau'r Cymoedd, ac mae hynny'n rhywbeth y mae tasglu'r Cymoedd yn parhau i'w ystyried. 

Gweinidog, rydych chi'n dweud, pan newidiodd y ffeithiau, fod yn rhaid i gamau gweithredu newid hefyd, ynghylch ffordd liniaru'r M4, ond beth sydd wedi newid? Bu gwerth amgylcheddol lefelau Gwent yno ers cannoedd a miloedd o flynyddoedd. Fe wnaethoch chi sôn llawer am newid hinsawdd yn eich sylwadau nawr, ond nid oedd yr hysbysiad penderfynu 11 tudalen ar ffordd liniaru'r M4 yn sôn am newid hinsawdd, heb sôn am argyfwng yn yr hinsawdd. Rwy'n credu mai'r safbwynt oedd nad oedd digon o gyfalaf yn y gyllideb i'w gyflawni, ac eto, pan glywn awgrymiadau y gallai Llywodraeth y DU dalu amdano, rydych yn ymateb yn ddig.

Pan fyddwch yn dweud 'gosod targedau ar gyfer newid dulliau teithio i ryddhau lle ar y ffordd', a yw hynny'n golygu rhwystro ffyrdd fel na all ceir eu defnyddio? Rydych chi'n dweud ynglŷn â gwladoli'r rheilffyrdd—mae'n ymddangos bod gennych chi gryn falchder o fod wedi eu gwladoli a dechrau arni a'r hyn yr ydych chi wedi ei wneud, ond siawns nad yw hynny'n ymateb argyfwng i gwymp yn y galw a refeniw. Gan fod Trafnidiaeth Cymru bellach yn darparu gwasanaethau, rydych yn eu hariannu, a nawr fod y gwasanaethau hynny wedi eu gwladoli, sut ydych chi'n ymdrin â'r tensiwn o gael rhwydwaith sylweddol ar y gororau yn Lloegr? A ddylai trethdalwyr Cymru fod yn talu am amlder y gwasanaeth mewn gorsafoedd bach i bobl yn Lloegr sy'n mynd i Birmingham neu'r Amwythig—i ba raddau y mae hynny'n flaenoriaeth i drethdalwyr Cymru? Ac rwy'n cytuno â chi fod tensiwn rhwng datganoli'r gwasanaethau rheilffyrdd a'r ffaith nad yw'r seilwaith rheilffyrdd wedi'i ddatganoli—oni allai Llywodraeth y DU ddatrys y tensiwn hwnnw drwy adhawlio goruchwyliaeth o'r gwasanaethau rheilffyrdd?

Daeth y Dirprwy Lywydd i’r Gadair.

Wel, diolch am y cwestiynau yna. Fel y dywedodd, pan fo'r ffeithiau'n newid, rydych chi'n newid eich meddwl. Pan roedd yn gyfrifol am ysgrifennu maniffesto UKIP, roedd yn erbyn y llwybr du, ac yna newidiodd y ffeithiau, newidiodd blaid a newidiodd ei feddwl. Felly, wyddoch chi, rwy'n credu ei fod yn rhoi'r egwyddor honno ar waith yn y fan yma. Yr hyn a newidiodd, i ateb y cwestiwn, yw bod y costau wedi newid. Adeg etholiad 2016, pris ffordd liniaru'r M4 oedd oddeutu £700 miliwn, ac, erbyn i'r Prif Weinidog wneud y penderfyniad, roedd y pris yn £2 biliwn. Nawr, mae cost cyfle enfawr o fuddsoddi £2 biliwn mewn 40 milltir o ffordd drwy wlyptiroedd gwarchodedig, sy'n golygu na allwch chi ei wario ar bethau eraill. Ac mae'n anghywir yn dweud bod newid yn yr hinsawdd—. Mae'n ddrwg gennyf, Dirprwy Lywydd, mae'n parhau i heclo; rwy'n hapus i gael sgwrs wybodus gydag ef, ond mae'n anodd ymateb iddo pan na allaf glywed am beth mae'n mwmial yn ei gylch. Roedd yr achos cryf, yng nghyfiawnhad y Prif Weinidog, ynghylch colli bioamrywiaeth, na chafodd ei farnu'n briodol yn ymchwiliad yr arolygydd, ac mae cysylltiad llwyr rhwng hynny a newid yn yr hinsawdd.

Mae ei ffordd o nodweddu newid dulliau teithio fel rhwystro ffyrdd yn arwydd rwy'n credu o'r math o wleidyddiaeth y gallwn ni ei disgwyl gan Mark Reckless. Nid yw'n ymwneud â rhwystro ffyrdd o gwbl. Mae'n ymwneud â dyrannu lle ar y ffordd i'r math o ddulliau trafnidiaeth yr hoffem ni eu gweld. Rydym ni wedi gweld hyn yn ystod yr ymateb i bandemig y coronafeirws, pryd yr ydym ni wedi creu lle ychwanegol yng nghanol trefi i bobl allu cadw pellter cymdeithasol ar balmentydd. Rydym ni wedi gweld, yn ystod y pandemig, bobl yn beicio ac yn cerdded mewn ffordd nad oedden nhw o'r blaen, oherwydd bod llai o draffig ar y ffyrdd. Ac rydym ni eisiau ceisio ymwreiddio'r arferion hynny, oherwydd mae llawer o dystiolaeth, os oes ganddo ddiddordeb ynddi, o'r trefi teithio cynaliadwy yn Lloegr dros gyfnod o flynyddoedd, sy'n dangos y gallwch chi sicrhau newid ymddygiad, ond y ffordd yr ydych chi'n cynnal y newid ymddygiad hwnnw yw drwy ailddyrannu lle ar y ffordd, felly rydych chi'n annog mwy o bobl i wneud hynny. Felly, nid yw'n ymwneud â rhwystro ffyrdd; mae'n ymwneud â galluogi newid ymddygiad.

Ac o ran gwladoli rheilffyrdd, oedd, roedd yn rhywbeth a ddeilliodd o argyfwng, ond, mewn argyfwng, roedd gennym ni ddewisiadau, a chafodd y dewisiadau hynny eu llywio gan ein gwerthoedd. Roeddem yn wynebu'r un argyfwng yn union ag yr oedd yr Adran Drafnidiaeth yn ei wynebu yn Lloegr. Fe wnaethon nhw ddewis defnyddio'r dull gweithredwr pan fetho popeth arall i gadw'r masnachfreintiau hynny ar waith yn y sector preifat am ffi ac elw. Fe wnaethom ni ddewis dod â'r rheini o fewn Trafnidiaeth Cymru, dewis nad oes ganddyn nhw yn Lloegr, felly nid oes gennym ni elw a gaiff ei dynnu allan gan yn sector preifat, ond mae gennym ni elw er budd y cyhoedd.

Gweinidog, mae datganoli wedi rhoi cyfleoedd aruthrol inni o ran datblygu'r system drafnidiaeth integredig. Rwy'n credu y dylem ni ddathlu mewn gwirionedd fod gennym ni gyfle nawr, am y tro cyntaf ers degawdau, i ail-werthuso ein sector trafnidiaeth gyhoeddus yn llwyr. A gaf i ddweud mor falch yr wyf i mai Pontypridd fydd canolfan Trafnidiaeth Cymru? Mae'r posibilrwydd y bydd trên yn mynd drwy Bontypridd bob pum munud nid yn unig yn dda, rwy'n credu, o ran system drafnidiaeth y Cymoedd, ond hefyd o ran y ffordd y mae'n cyfrannu mewn gwirionedd at adfywio'r dref, creu swyddi ac ati.

A gaf i ddweud hefyd fod y cyfle gwych sydd gennym ni, ers Beeching, i edrych ar ailagor rheilffyrdd—? Yn ardal Taf Elái, fel y gŵyr yr Aelod, mae gennym ni rai enghreifftiau o'r twf mwyaf, a'r twf arfaethedig mwyaf ym maes tai mewn unrhyw ran o Gymru. Ni all y rhwydwaith ffyrdd bellach fod yn fodd i'r bobl hynny deithio o amgylch yr ardal, i ddigwyddiadau cymdeithasol a hefyd i deithio i'r gwaith. Felly, mae'r posibilrwydd o ailagor rhai o'r rheilffyrdd a arferai fodoli ddegawdau lawer yn ôl, lle'r ydym ni, yn ffodus, wedi cadw'r rhan fwyaf o'r cledrau hynny, yn cynnig cyfle newydd sbon. Rwy'n croesawu'n fawr y £0.5 miliwn sy'n cael ei fuddsoddi i edrych ar y cynllun busnes ar gyfer ailagor coridor gogledd-orllewin Caerdydd, neu, fel y cyfeiriaf i ato, rheilffordd Caerdydd i Lantrisant. Rwy'n credu y dylem ni fod yn dathlu bod gennym ni'r cyfle hwnnw nawr i wneud rhywbeth gwirioneddol unigryw.

A gaf i hefyd godi'r mater ynghylch trafnidiaeth bysiau a thacsis? Rwy'n byw yn Nhonyrefail. Nid oes bws yn mynd yn uniongyrchol i Bontypridd, sy'n anhygoel, nac o Gilfach Goch i Bontypridd. Pan ofynnwch chi i'r gweithredwyr, dywedant, 'Wel, nid oes galw amdanynt.' Wel, wrth gwrs, proffwydoliaethau sy'n cyflawni eu hunain yw'r rhain. Nes i chi roi'r cyfle, nid yw'r galw'n bodoli mewn gwirionedd. Felly, mae'r cyfle nawr i integreiddio'n iawn lle mae pobl yn byw a lle maen nhw'n gweithio, ar sail gwasanaeth yn hytrach na sail elw tymor byr, rwy'n credu yn gyffrous iawn. Ond tybed a wnewch chi fynegi eich barn am y rhan y gallai tacsis ei chwarae mewn gwirionedd yn hynny. Gwn fod hwnnw'n fater sy'n amlygu ei hun fel un gweddol bwysig yn ystod COVID.

A gaf i hefyd wneud un pwynt yn unig? Oherwydd, rwy'n croesawu'r ffaith—

A wnewch chi ddirwyn i ben hefyd, os gwelwch yn dda? Diolch.

—ein bod yn mynd i gael yr ymgynghoriad. Hynny yw, wrth ystyried codi tâl am dagfeydd, bod yn rhaid inni ystyried o ble y daw'r drafnidiaeth, ac ni ddylid ei weld fel treth ar y Cymoedd, a gwn fod hynny ar feddwl y Gweinidog i raddau helaeth iawn. Y pwynt olaf un yw: a fydd y Llywodraeth nawr yn ymgyrchu dros ddirymu adran 25 o'r Ddeddf Rheilffyrdd, fel nad yw mater perchnogaeth gyhoeddus ar ein system drafnidiaeth yn un sydd dim ond yn mynd i ddychwelyd i hen ddeddfwriaeth, ddi-rym sydd wedi dyddio?

Diolch yn fawr iawn. Cytunaf yn llwyr ag ef fod lleoli pencadlys Trafnidiaeth Cymru ym Mhontypridd yn cynnig cyfle gwirioneddol i adfywio'r dref, a chredaf ei bod yn enghraifft dda iawn o'r egwyddor 'canol trefi yn gyntaf', y mae'r Llywodraeth wedi'i mabwysiadu ar gyfer lleoli swyddfeydd yn y sector cyhoeddus. Mae'n anffodus bod y swyddfeydd yn barod ar adeg pan nad yw pobl yn defnyddio swyddfeydd, ond credaf ei fod yn dangos y potensial gwirioneddol, unwaith y bydd pobl yn dechrau dychwelyd—a rhaid imi dalu teyrnged iddo am y ffordd y mae wedi ymgyrchu i droi canolfan siopa a oedd yn hen adeilad hyll yn adeilad o'r radd flaenaf, sydd wedi rhoi hwb i un o'r prif drefi yn ei etholaeth.

Rwyf hefyd yn yr un modd yn cymeradwyo ei waith yn ymgyrchu dros ailagor y rheilffordd i Lantrisant. Fel y dywedodd, mae'r astudiaeth yn mynd ymlaen yn rhan o hynny. Dyna pam yr ydym ni wedi bod yn awyddus iawn i sicrhau—. Un o'r rhesymau pam rydym ni wedi gwneud y contract rheilffordd yn un mewnol, yn hytrach na dilyn model Lloegr, yw i geisio cynnal datblygiad y metro sydd wedi bod ar waith. Er bod pobl yn cadw draw o'r rheilffyrdd yn y tymor byr, credwn y byddai'n hynod o annoeth inni lyffetheirio buddsoddiad yn natblygiad y metro, a fydd yno yn y blynyddoedd i ddod, pan fydd pobl yn dychwelyd at y rheilffyrdd. Mae hynny'n creu her ariannol tymor byr, ond credaf ei fod yn fuddsoddiad strategol allweddol.

Mae'n llygad ei le i dynnu sylw at y rhan sydd gan dacsis i'w chwarae, ac rydym ni yn amlinellu cynllun bach o fewn y cynllun trafnidiaeth cenedlaethol ar gyfer tacsis a cherbydau gwasanaeth cyhoeddus, gan dynnu sylw at y ffaith ein bod yn gweld tacsis fel rhan allweddol o rwydwaith trafnidiaeth integredig. Mae'n dweud yn y cynllun bach ein bod yn gobeithio datblygu safonau cenedlaethol ar gyfer tacsis ac ar gyfer ymdrin â materion fel cerbydau llogi cyhoeddus, addasrwydd ymgeiswyr, mesurau cerbydau diogelwch, profi cerbydau, hyfforddi gyrwyr. Mae agenda ddiwygio enfawr yr oeddem ni wedi gobeithio ei datblygu mewn deddfwriaeth y tymor hwn. Byddwn nawr yn ceisio gwneud hynny yn y tymor nesaf os ydym yn y sefyllfa i ffurfio Llywodraeth. Symleiddio'r system drwyddedu yw un o ofynion allweddol gyrwyr tacsi a'u hundebau, mi wn, ac mae hynny'n rhan allweddol o'r hyn yr ydym ni eisiau ei gyflawni. Felly, cytunaf yn llwyr ag ef fod tacsis yn asgwrn cefn gwirioneddol bwysig, a gwyddom fod gyrwyr tacsi'n cael amser caled iawn ar hyn o bryd, gan nad yw llawer o'u cwsmeriaid yn defnyddio eu gwasanaethau. Mae cymorth economaidd ar gael iddyn nhw drwy'r gronfa cadernid economaidd, ond credaf fod angen gwneud mwy o waith i'w helpu nhw i ddeall sut i gael gafael ar hwnnw. Gwn fod Ken Skates, y Gweinidog, wedi cyfarfod ag undebau trafnidiaeth y bore yma i drafod pa gymorth y gallwn ei roi i'r diwydiant tacsis yn y cyfnod hynod anodd hwn.

Ac un neu ddau o bwyntiau yn olaf. Codi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd: nid ydym ni eisiau iddo gael ei gyflwyno fel treth ar y Cymoedd, fel y dywedodd, a dyna pam rydym ni wedi annog ymateb rhanbarthol, a pham, drwy gyhoeddi'r adroddiad hwn heddiw, rydym ni eisiau gweld hynny yn rhan o fframwaith cenedlaethol. Os gwneir hyn, caiff ei wneud mewn ffordd drefnus a synhwyrol.

A phwynt i orffen ar y sail ddeddfwriaethol. Rhagwelwn y bydd y diwydiant rheilffyrdd dan fesurau brys am beth amser i ddod. Fel y dywedais, nid sefyllfa yng Nghymru yn unig yw hon; mae'n sefyllfa yn y DU gyfan. Credwn fod angen i'r ddeddfwriaeth newid er mwyn i ni wedyn roi'r sail y rhoddwyd y diwydiant rheilffyrdd arni yn y tymor byr ar sylfaen tymor hwy, a bydd hynny'n gofyn am ddeddfwriaeth yn San Steffan, ac mae hynny'n rhywbeth yr ydym ni'n gobeithio ei drafod gyda Llywodraeth y DU.

Ac yn olaf, Jenny Rathbone.

Helo.

Gallwn, gallwn eich clywed chi. Mae hynny'n iawn.

O'r gorau, iawn. Roeddwn yn cael negeseuon cymysg yn y fan yna. Diolch yn fawr am fy ngalw.

Rwyf eisiau croesawu eich hierarchaeth o flaenoriaethau. Nid oes gan 25 y cant o bobl yn y wlad hon gar, ond mewn llawer o'r cymunedau yr wyf yn eu cynrychioli nid oes gan dros hanner yr aelwydydd gar, ac felly rydym yn ddiolchgar iawn am y gyrwyr bysiau sydd wedi dal ati i alluogi pobl i gyrraedd y gwaith a'r ysgol ac i siopa. Nid oes gan bobl ag anableddau o reidrwydd gar o gwbl. Gallaf feddwl am lawer o'm hetholwyr sy'n gorfod ymdrechu'n galed i ddringo'r bryn gyda'u siopa er gwaethaf eu hanableddau. Felly, mae gwir angen inni feddwl am y rheini sydd leiaf abl yn ein cymunedau, ac rwyf eisiau gofyn ichi, Dirprwy Weinidog, am y strategaeth 20 mlynedd hon, oherwydd nid wyf yn credu y gallwn ni aros 20 mlynedd am newid. Er enghraifft, gallem gael mwy o barthau diogel o amgylch ysgolion drwy gau neu neilltuo ffyrdd ar gyfer disgyblion i fynd a dod o'r ysgol yn ddiogel ar feic neu drwy gerdded ar ddechrau a diwedd diwrnod ysgol. Gallem ystyried codi tâl ar ddefnyddwyr ffyrdd, oherwydd mae'n rhaid inni feddwl am yr effaith ar iechyd pobl sy'n byw ar hyd y prif ffyrdd i mewn i Gaerdydd. Does ganddyn nhw ddim dewis ynglŷn â byw yno. Dydyn nhw ddim yn dewis byw yno. Maen nhw'n byw yno oherwydd bod yn rhaid iddyn nhw fyw yno, ac rydym yn byrhau eu bywydau drwy beidio â gwneud mwy i lanhau ein haer. Felly, mae 20 mlynedd yn llawer rhy hir i aros.

Os ydym yn teithio ar y trên, nid ydym yn disgwyl teithio am ddim, felly beth am orfod—. Mae angen i yrwyr ceir hefyd ystyried a oes angen iddyn nhw deithio mewn car pan fo dulliau eraill o deithio ar gael, ac mae dulliau eraill o deithio ar gael yng Nghaerdydd. Felly, credaf ei bod yn iawn ac yn briodol ein bod yn rheoli'r defnydd o geir sy'n teithio o amgylch ein dinas, oherwydd fel arall ni fydd modd byw ynddi. Felly, tybed faint o amser ydych chi'n ei gredu a gymer hi cyn i ni gael y newid hwnnw drwy gael y dull gweithredu rhanbarthol hwn. Rwy'n bryderus iawn y gallai hyn olygu dim newid.

Wel, cytunaf â Jenny Rathbone fod elfen enfawr o gyfiawnder cymdeithasol yn rhan o'r system drafnidiaeth. Mae'r bobl dlotaf yn fwy tebygol o fyw mewn ardal lle maen nhw'n dioddef mwy o lygredd; mae'r bobl dlotaf yn fwy tebygol o fod mewn damwain a chael eu taro gan gar; a gorfodir y bobl dlotaf i neilltuo mwy o incwm eu haelwydydd tuag at gost rhedeg car, oherwydd mae gwasanaethau wedi'u lleoli mewn mannau lle nad oes ganddyn nhw fawr o ddewis. Dyna'r system drafnidiaeth yr ydym ni wedi'i datblygu dros ddegawdau lawer a dyna sydd angen ei newid drwy gael system drafnidiaeth llawer tecach sy'n mynd i'r afael ag anghydraddoldebau a pheryglon amgylcheddol.

Felly, mae cryn rinwedd i'w hawgrym o barthau aer glân o amgylch ysgolion. Ymgynghoriad yw hwn a byddwn yn ei hannog hi ac eraill yn gryf i ymateb iddo gyda syniadau ynghylch sut y gallem ni roi grym ymarferol i'r egwyddorion yr ydym ni wedi'u nodi yn y ddogfen hon cyn gynted â phosib. Cytunaf yn llwyr â hi. Nid yw ugain mlynedd—nid dyma'r isafswm amser yr ydym yn ei bennu ar gyfer y strategaeth hon; dyma'r amserlen, y gorwel yr ydym ni'n edrych arno. Nid oes gan yr hinsawdd 20 mlynedd. Gwyddom o rybuddion pob adroddiad y mae panel y Cenhedloedd Unedig ar newid hinsawdd wedi eu cyhoeddi bod hwn yn fater brys, ac nid oes gennym ni amser hir i drawsnewid ein system drafnidiaeth; rhaid inni wneud newidiadau ar frys.

Fel y dywedais, bydd yn rhaid i'r cynllun carbon isel y bydd yn rhaid i Lywodraeth nesaf Cymru ei gyhoeddi y flwyddyn nesaf, o ba liw bynnag, gyrraedd targedau newid hinsawdd llawer mwy heriol ar gyfer trafnidiaeth. Mae hon yn ymgais i geisio achub y blaen ar hynny, er mwyn ceisio llywio ffordd o feddwl bob plaid ynghylch sut yr ydym yn ymateb i'r heriau hynny yr ydym ni i gyd wedi ymrwymo iddyn nhw. Mae pob plaid a gytunodd ar y targedau hinsawdd hynny o ostyngiad o 95 y cant mewn allyriadau carbon i gyd wedi ymrwymo i'r llwybr hwnnw o leihau allyriadau o bob sector, gan gynnwys trafnidiaeth. Ac mae'n rhaid i ni gyd roi ein pennau at ei gilydd i ganfod ffyrdd i ni wneud hynny.

Nawr, nid yw'n hawdd. Fel y gwelsom ni yn y Siambr heddiw, gall pobl sydd eisiau manteisio arno fanteisio arno, ond os byddwn yn ei wneud yn iawn, bydd yn dod â manteision i bob rhan o gymdeithas.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Weinidog.