Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Lesley Griffiths, a gwelliannau 2 a 3 yn enw Darren Millar. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol.

Eitem 7 sydd nesaf—dadl Plaid Cymru, y sector rhentu preifat. Galwaf ar Mabon ap Gwynfor i wneud y cynnig.

Cynnig NDM8091 Siân Gwenllian

Cynnig bod y Senedd:

1. Yn nodi bod rhenti cynyddol yn ychwanegu at bwysau ar aelwydydd ledled Cymru wrth i'r argyfwng costau byw waethygu ymhellach.

2. Yn nodi bod gwerthoedd rhent cyfartalog Cymru wedi cynyddu i £926 y mis ym mis Mehefin 2022, sef cynnydd 15.1 y cant o'i gymharu â Mehefin 2021.

3. Yn nodi'r niferoedd cynyddol ar restrau aros am dai cymdeithasol, a diffyg stoc tai cymdeithasol.

4. Yn nodi bod diffyg darpariaeth o dai priodol a bod pobl yn wynebu digartrefedd pan fyddant yn cael eu troi allan.

5. Yn credu bod yn rhaid gwarchod tenantiaid ar frys y gaeaf hwn.

6. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithredu mesurau brys i:

a) rhewi rhenti yn y sector rhentu preifat;

b) gosod moratoriwm ar droi pobl allan.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr iawn, Dirprwy Lywydd. Ar y cychwyn, dwi am ddatgan diddordeb sydd ar y cofnod cyhoeddus.

Felly, nôl ym mis Ionawr, fe gyflwynais gynnig ar reoli rhenti yn y Siambr. Yn ôl y disgwyl, pleidleisiodd y Ceidwadwyr yn ei erbyn, tra bod y Blaid Lafur wedi ymatal, yn bennaf oherwydd addewid fod y Llywodraeth wedi comisiynu papur i edrych ar y syniad a fyddai'n bwydo i mewn i'r Papur Gwyn ar dai. Ond mae'r Papur Gwyn yn parhau i fod beth amser i ffwrdd, tra bod y cynnig hwn yn ymgais i ymateb i argyfwng uniongyrchol.

Felly, mae'r Senedd hon eisoes wedi derbyn yr egwyddor fod angen inni weld ymyrraeth yn y farchnad rentu er mwyn diogelu tenantiaid, gyda llawer ohonynt ymhlith y bobl fwyaf bregus yn ein cymdeithas. Yn groes i synau gan y Torïaid gyferbyn, sy'n credu mewn cronni cyfoeth ac sy'n honni bod y cynnig hwn yn wrth-landlordiaid, mae'r cynnig hwn sydd o'n blaenau heddiw, os yw'n wrth-unrhyw beth, yn wrth-ddigartrefedd ac o blaid sicrhau bod gan bawb do uwch eu pennau. Oherwydd yma heddiw mae gennym gynnig i wneud rhywbeth o leiaf i helpu llawer o'r rhai sydd dan fygythiad o fynd yn ddigartrefedd y gaeaf hwn, yn hytrach na gwneud dim. Dim ond cam dros dro yw rhewi rhenti, fel y mae'r enw'n awgrymu, i fynd i'r afael ag argyfwng uniongyrchol. Mae'r un peth yn wir am waharddiad ar droi pobl allan o'u cartrefi yn debyg i'r camau a gymerwyd gan y Llywodraeth hon pan oedd y pandemig COVID ar ei anterth. Nawr, rwy'n deall y pryderon am ganlyniadau anfwriadol cymryd y camau hyn. Mae yna bryderon y bydd rhenti'n cynyddu'n sylweddol ar ddiwedd y cyfnod, ac y bydd pobl yn cael eu gwneud yn ddigartref. Rwy'n deall y pryderon hynny. Ond mae canlyniadau i wneud dim, sef y bydd llawer o bobl yn cael eu gwneud yn ddigartref y gaeaf hwn oherwydd eu hanallu i dalu eu rhenti. Mae'n dilyn yn rhesymegol, felly, fod gwybod y bydd pobl yn mynd yn ddigartref yn ganlyniad cwbl fwriadol i wneud dim. 

Ddydd Llun diwethaf fe wnaethom nodi Diwrnod Digartrefedd y Byd, a bu'r Gweinidog yn torri rhubanau i agor adeilad Crisis Skylight yn Abertawe, a fydd yn helpu pobl sydd mewn perygl o fynd yn ddigartref. Wel, mae'n ddrwg gennyf ddweud bod perygl real iawn y bydd y ganolfan honno'n cael ei boddi dros y misoedd nesaf gan denantiaid a fydd wedi cael eu troi allan am nad ydynt yn gallu fforddio'r rhenti ar eu cartrefi. Rydym ynghanol argyfwng tai ac un o'r argyfyngau costau byw gwaethaf mewn cof. Fel pob argyfwng ariannol yn yr oes fodern, mae gwreiddiau'r argyfwng hwn ym maes tai hefyd. Yn achos rhentwyr preifat, y cyfan a wnânt yw gweithio'n galed—mwy nag un swydd weithiau—er mwyn trosglwyddo eu harian prin i landlord preifat.

Nawr, bydd y Torïaid yn dadlau bod yr argyfwng tai yn ganlyniad i brinder cyflenwad. Mae hynny'n gywir, hyd at bwynt. Mae yna ddiffyg cronig o dai cymdeithasol, canlyniad degawdau o danfuddsoddi. Ond mae'n ymddangos nad yw'r Torïaid yn deall eironi'r ddadl hon, oherwydd mae'n llwyr danseilio'r elfen fwyaf sylfaenol yn nogma'r farchnad agored y maent yn credu mor daer ynddi, sef cyflenwad a galw. Mae digon o alw ond mae'r ochr gyflenwi yn methu'n druenus. Yn union fel economeg o'r brig i lawr, nid yw cyflenwad a galw'n gweithio, ac mae'n un o fytholegau'r farchnad rydd. Mae'r prinder tai'n golygu bod cystadleuaeth ffyrnig am dai, gyda landlordiaid yn gallu cynyddu rhenti gan wybod bod pobl mewn sefyllfa enbyd.

Nawr, nid yw hyn yn wir am bob landlord, o bell ffordd. Ond ystyriwch y dyfyniad hwn o erthygl gan Rebecca Wilks ar gyfer Voice.Wales yr wythnos hon, ar ôl iddi fynychu digwyddiad ar gyfer buddsoddwyr eiddo Caerdydd yr wythnos diwethaf. Dywedodd hyn:

'cynghorodd y siaradwr Adam Jones landlordiaid i gyhoeddi "codiadau rhent llai yn rheolaidd" yn lle codiadau mawr, mwy ysbeidiol'.

Tactegau fel hyn sydd wedi arwain at sicrhau mai gan Gymru y mae'r codiadau rhent mwyaf yn unrhyw le yn y DU, oni bai am Lundain. Mewn rhai achosion, clywn am renti'n dyblu a theuluoedd yn ofidus iawn.

Nawr, clywn fod landlordiaid preifat yn gadael y sector gyda honiadau fod baich ychwanegol rheoliadau'n gwneud pethau'n anodd iddynt. Anwybyddwch yr honiadau hynny. Yn gyntaf, mae'r rheoliadau yno i ddiogelu lles tenantiaid. Yr hyn a welwn yw perchnogion eiddo'n elwa ar brisiau eiddo chwyddedig, ac mewn rhai achosion, yn elwa ar ôl manteisio ar arian y Llywodraeth i wneud eu heiddo'n fwy addas a gweddus i fyw ynddynt i denantiaid, drwy eu gwerthu am elw neu eu rhoi ar Airbnb. Felly, unwaith eto, yr hyn a welwn yw arian cyhoeddus yn cael ei drosglwyddo'n uniongyrchol i gyfrifon banc preifat. Gallwch weld bod rhywbeth yn bwdr yn y system hon. Felly, mae gennym brinder eiddo sydd ar gael, sy'n ychwanegu at y broblem ac yn arwain at godiadau rhent enfawr mewn rhai achosion. 

Yng Nghymru, mae rhenti ar gyfartaledd wedi cynyddu dros 15 y cant o un flwyddyn i'r llall. Mae hyn yn llawer mwy na chwyddiant, ac ni ellir ei gyfiawnhau. Ddwy flynedd yn ôl, roedd llawer o rentwyr preifat yn gwario dros draean o'u hincwm ar renti, ac yma yng Nghaerdydd roedd tenantiaid yn gwario'n agosach at 40 y cant o'u cyflogau ar renti. Roedd hyn ddwy flynedd yn ôl, ac ers hynny, rydym wedi gweld cynnydd dau ddigid yn y rhenti. 

Mae ein hawdurdodau lleol eisoes yn cael nifer o bobl yn dod atynt yn ddigartref ac angen llety dros dro. Nid oes ganddynt gapasiti i ymdrin â rhagor, ond dyna'r sefyllfa sy'n eu hwynebu y gaeaf hwn. Mae miliynau lawer o bunnoedd yn cael ei wario ar gynorthwyo pobl sy'n mynd i'r sefyllfa hon, sydd angen llety dros dro neu sy'n ddigartref, ac mae cyllidebau'r cyngor wedi'u disbyddu'n llwyr. Trwy wneud dim a gadael i bobl fynd yn ddigartref, bydd rhaid i'r Llywodraeth hon ddod o hyd i fwy o arian i'w roi i gynghorau i ymdopi â'r cynnydd yn nifer y digartref. 

Ddoe, fe wnaeth y Prif Weinidog herio fy nghyd-Aelod Adam Price i ddod o hyd i'r arian i dalu am godiadau cyflogau nyrsys. Wel, caiff yr her ei thaflu'n ôl atoch chi. A allwch chi ddweud wrthym o ble y daw'r arian i ariannu'r cynnydd enfawr yng nghostau digartrefedd a fydd yn deillio o ddiffyg gweithredu? Mesur dros dro yw rhewi rhenti. Gellid ei weithredu ar unwaith i bara dros gyfnod yr argyfwng costau byw hwn y mae economegwyr yn disgwyl y bydd yn para am oddeutu dwy flynedd. Gellid ei adolygu bob chwe mis. Fe allech chi gyflwyno cap rhent yn syth wedyn er mwyn osgoi'r ofn y bydd rhai landlordiaid yn codi eu rhenti'n aruthrol.

Mae'r rhain yn gamau sy'n gyffredin i lawer o wledydd eraill. Yn Ffrainc, mae codiadau rhent wedi'u capio ar 3.5 y cant am flwyddyn fel rhan o becyn y Llywodraeth ar yr argyfwng costau byw. Yn Nenmarc, mae rhenti wedi cael eu datgysylltu dros dro o'r mynegai prisiau defnyddwyr, a chynnydd wedi'i gapio ar 4 y cant dros ddwy flynedd. Mae cyfyngiadau ar eiddo rhent wedi'u gosod ym Mharis a Lyon, ac mae cyfyngiadau ar gynnydd rhent ledled y dalaith wedi'u cyflwyno yng Nghaliffornia ers mis Ionawr 2020, ac maent i barhau mewn grym tan 2031. Yn Berlin, cafodd rhenti eu rhewi am bum mlynedd, gan ddechrau ym mis Chwefror 2020, ac mae Iwerddon yn bwriadu cyflwyno gwaharddiad ar droi allan y gaeaf hwn.

Mae'r senedd ranbarthol ym Mrwsel wedi datblygu cynllun arloesol lle maent yn cysylltu codiadau rhent ag effeithlonrwydd ynni eiddo, felly ni chaniateir i dai nad ydynt yn defnyddio ynni'n effeithlon i godi eu rhenti o gwbl, pan fo gan 30 y cant o dai ym Mrwsel lefelau effeithlonrwydd ynni gwael iawn, a bydd hyn yn helpu'r argyfwng costau byw ac yn ysgogi landlordiaid i wella effeithlonrwydd ynni eu heiddo. Felly, dyma rai syniadau y gellid eu datblygu os nad ydych yn derbyn y cynnig sydd o'n blaenau heddiw. Dyma gamau y gallech edrych arnynt yma yng Nghymru.

Mae'r Alban wedi cyflwyno rhewi rhenti a gwaharddiad ar droi pobl allan yn dilyn ymgyrch gan Mercedes Villalba a'i chydweithwyr Llafur. Mae Maer Llafur Llundain, Sadiq Khan, yn galw am rewi rhenti. Mae Ysgrifennydd tai yr wrthblaid yn Lloegr, Lisa Nandy, yn ystyried rhoi hawl i gynghorau gyflwyno rhewi rhenti yn Lloegr. Felly, a fydd Llafur yng Nghymru yn dilyn eu cymheiriaid ledled y DU? Mae'r Torïaid yn San Steffan, wrth gwrs, eisoes wedi cyflwyno rhewi—rhewi'r lwfans tai lleol. Mae'r lwfans tai lleol wedi'i rewi ers dwy flynedd, ond eto yn y ddwy flynedd honno mae rhenti wedi codi mwy nag ar unrhyw adeg arall.

Rwyf wedi cyfeirio o'r blaen at waith eithriadol Sefydliad Bevan, a gynhaliodd ddwy astudiaeth fanwl i'r lwfans tai lleol, a'r ffaith dim ond 60 eiddo a oedd ar gael ledled Cymru gyfan ar lefelau lwfans tai lleol dros gyfnod yr haf,. Fel Llywodraeth, rydych chi wedi cytuno y dylid rhoi'r gorau i rewi'r lwfans tai lleol. Mae honno'n alwad hawdd, oherwydd gallwch feio San Steffan, eu bai hwy ydyw, ond gallwn gyflwyno ein rhewi ein hunain yma i ganiatáu i'r tenantiaid hynny fyw yn eu cartrefi eu hunain drwy rewi rhenti. Mae honno'n weithred ymarferol y gallwn ei gwneud i ymateb i ddiffyg tosturi San Steffan. Felly, neges i'n cyd-Aelodau Llafur: byddwch yn ddewr, byddwch yn feiddgar, peidiwch â llusgo traed. Mae'r dewis yn amlwg: gweithredu a rhewi rhenti, neu wneud dim a gadael i bobl rewi y gaeaf hwn.

Rwyf wedi dethol y tri gwelliant i'r cynnig. Os derbynnir gwelliant 1, caiff gwelliant 2 ei ddad-ddethol. Galwaf ar y Gweinidog Newid Hinsawdd i gynnig yn ffurfiol welliant 1, a gyflwynwyd yn enw Lesley Griffiths.

Gwelliant 1—Lesley Griffiths

Dileu popeth ar ôl pwynt 1 a rhoi yn ei le:

Yn credu bod Llywodraeth y DU yn methu â deall ei chyfrifoldebau ynghylch mynd i’r afael â’r argyfwng costau byw, ac yn galw ar i Lywodraeth y DU lynu wrth ei hymrwymiad i godi budd-daliadau yn unol â chwyddiant, gan gynnwys cynyddu cyfraddau’r lwfans tai lleol yng Nghymru. 

Yn cydnabod: 

a) bod tenantiaid cymdeithasol yn cael eu diogelu rhag codiadau rhent y gaeaf hwn;

b) o 1 Rhagfyr bydd y Ddeddf Rhentu Cartrefi yn cynnig rhagor o amddiffyniad i denantiaid rhag cael eu troi allan;

c) bod mwy na 25,000 o bobl sydd wedi cael eu hunain yn ddigartref wedi cael eu helpu i gael llety dros dro ers dechrau’r pandemig.

Yn croesawu:

a) y £6 miliwn ychwanegol ar gyfer awdurdodau lleol y gellir ei ddefnyddio i helpu i dalu ôl-ddyledion rhent neu i ddarparu gwarant rent;

b) y buddsoddiad o £65 miliwn mewn rhaglen gyfalaf ar gyfer llety trosiannol i gynyddu nifer y tai cymdeithasol, gan sicrhau bod gan ragor o bobl le y gellir ei alw’n gartref. 

Cynigiwyd gwelliant 1.

Yn ffurfiol. Yn ffurfiol.

Mae'n iawn—fe glywais.

Galwaf ar Janet Finch-Saunders i gynnig gwelliannau 2 a 3, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar.

Gwelliant 2—Darren Millar

Dileu pwynt 6 a rhoi yn ei le:

Yn nodi'r symiau cynyddol y mae awdurdodau lleol yn eu gwario ar lety dros dro.

Gwelliant 3—Darren Millar

Ychwanegu pwyntiau newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn nodi'r nifer cynyddol o hysbysiadau troi allan adran 21 sy'n cael eu cyflwyno gan landlordiaid preifat.

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i:

a) gweithio gydag awdurdodau lleol i wella'r broses o hyrwyddo'r cynllun benthyciadau cartref gwag er mwyn dychwelyd rhagor o dai gwag i fod yn gartrefi;

b) adolygu a chyflymu'r broses o wneud cais cynllunio er mwyn galluogi datblygwyr i gyrraedd targedau adeiladu tai;

c) adolygu pa gamau y gellir eu cymryd i drosi lleoedd gwag uwchben unedau manwerthu i fod yn dai fforddiadwy, wedi'u lleoli'n ganolog.

Cynigiwyd gwelliannau 2 a 3.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n cyfeirio'r Aelodau at fy ffurflen datganiad o fuddiant ar berchnogaeth eiddo.

Rwy'n sefyll eto i gyfrannu at ddadl arall sy'n cyfeirio ac yn ceisio lladd ar y sector rhentu preifat. Nawr, gadewch imi ddweud o'r dechrau a heb unrhyw amheuaeth ei bod yn ffaith bod landlordiaid preifat yn cyfrannu'n helaeth ac yn sylweddol iawn at ddarparu cartrefi o ansawdd da a diogel ar draws Cymru. Mae'r mwyafrif o'r landlordiaid hyn wedi cofrestru gyda Rhentu Doeth Cymru, ac maent o ddifrif ac yn broffesiynol ynglŷn â'u rôl fel perchnogion cartrefi a landlordiaid. Siaradwch ag unrhyw un ohonynt ac fe fyddant yn dweud wrthych, 'Y cyfan a ddymunwn yw dod o hyd i denant da a fydd yn gofalu am fy ased—yr eiddo—a thalu eu rhent fel ei fod yn ei wneud yn werth yr ymdrech.'

Nawr, rwy'n credu bod y ddadl hon heddiw yn ganlyniad i fethiant parhaus Llywodraeth Lafur Cymru ers dechrau datganoli, ac nid ydych chi ym Mhlaid Cymru yn ddi-fai; rydych wedi bod yn y Llywodraeth yma yn y 23 mlynedd diwethaf. Gwelwyd adeiladu tai'n chwalu dros y 23 mlynedd diwethaf—mae nifer yr anheddau a gwblhawyd rhwng 2021-22 9.3 y cant yn is na chyn y pandemig. Nid ydych chi hanner ffordd eto hyd yn oed at gyrraedd y targed o 12,000 o gartrefi newydd y flwyddyn. Mae Llywodraeth Lafur Cymru hefyd wedi methu adeiladu tai cymdeithasol yng Nghymru, ac oherwydd yr hyn y galwch amdano yn awr mae'n ffaith bod nerfusrwydd ar gynnydd ymhlith yr asiantaethau landlordiaid cofrestredig. Dim ond tua 9,000 o gartrefi cymdeithasau tai ac awdurdodau lleol a gafodd eu hadeiladu rhwng 2010 a 2019. Hyd yma, mae eich methiant wedi arwain at 67,000 o aelwydydd ar restrau aros am dai yng Nghymru. Felly, peidiwch â dweud bod pobl yn mynd i fod yn ddigartref—mae eisoes yn digwydd.

Mae gwariant ar lety dros dro wedi cynyddu o £5 miliwn yng Nghymru yn 2018-19 i fwy na £20 miliwn yn 2021; cafodd 25,200 o bobl eu gosod mewn llety dros dro. Gadewch i mi ddweud wrthych, nid cartrefi bach braf, clyd yw'r rhain—maent yn ystafelloedd mewn clybiau golff, gwely a brecwast a gwestai. Mae gwestai cyfan yn Llandudno, cyrchfan i dwristiaid, yn darparu to uwch eu pennau i'n teuluoedd bregus.

Mae'r farchnad sector rhentu preifat yn pleidleisio gyda'i thraed. Mae'r darparwyr cartrefi gwerthfawr hyn yn gadael y farchnad. Ym mynegai hyder landlordiaid diweddaraf y Gymdeithas Genedlaethol Landlordiaid Preswyl, landlordiaid yng Nghymru sydd â'r lefelau hyder isaf o gymharu â landlordiaid ym mhob un o ranbarthau Lloegr. Mae data arolwg o aelodau'r gymdeithas yn dangos bod 26 y cant o landlordiaid yng Nghymru wedi gwerthu dros y 12 mis diwethaf; mae 49 y cant yn bwriadu gwerthu eiddo yn y 12 mis nesaf. Mae adfeddiannu gan landlordiaid wedi bod yn cynyddu'n gyson yng Nghymru yn ystod y flwyddyn ddiwethaf, hyd at 150 yn ail chwarter 2022, o gymharu â dim ond 78 ar ddiwedd 2021.

Mae Plaid Cymru gymaint allan o gysylltiad—[Torri ar draws.]—ydy—a Llafur Cymru, nes eich bod wedi meddwl ei bod hi'n rhesymol—ac rydych yn dal i'w leisio, a chywilydd arnoch—rydych chi'n meddwl ei bod hi'n rhesymol cyflwyno beichiau pellach drwy Ddeddf Rhentu Cartrefi (Cymru) 2016. Mae Plaid Cymru'n galw am rewi rhenti ac ystyried moratoriwm ar droi allan, hyd yn oed pan geir ôl-ddyledion rhent difrifol—pam y byddai unrhyw landlord yn aros, yn trosglwyddo ased i rywun fyw ynddo, ac yna'n cael—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Iawn, ewch amdani.

Fe'ch clywais yn cyfeirio at dai fel 'asedau' ddwy waith yn barod. Onid dyma graidd y broblem gyda'r mater hwn, fod tai'n cael eu hystyried fel asedau? Cartrefi i deuluoedd yw tai. Oni wnewch chi dderbyn hynny?

Ie, ond cofiwch fod llawer o'r cartrefi hyn wedi cael eu prynu, wyddoch chi, a morgeisi arnynt.

I wneud arian, felly nid ydynt ar gyfer teuluoedd.

Na. Mae'n ddrwg gennyf, na. Mae'r polisïau'n unig—

A gawn ni beidio â chael deialog? Nid oes deialog i fod rhwng Aelodau.

Na, diolch. Bydd y ddau bolisi hyn yn unig yn cymell tswnami o landlordiaid i adael y sector a chyhoeddir hysbysiad adran 21. Eisoes, rhwng 2018-19 a 2021-22, mae 20,070 o landlordiaid wedi datgysylltu o Rhentu Doeth Cymru. Polisïau fel eich un chi sy'n dychryn y farchnad yn awr. Mae tystiolaeth yn dangos bod gwaharddiad ar droi allan yn gohirio'r bygythiad o ddigartrefedd yn hytrach na cheisio ei atal. Yn sgil codi'r gwaharddiad blaenorol, cynyddodd lefelau adfeddiannu eiddo landlordiaid yng Nghymru a Lloegr 207 y cant. Nid fy ffigyrau i yw'r rhain; mae'r rhain yn ystadegau sydd wedi'u dogfennu. Canfu astudiaeth gan Assist Inventories o 10,000 o landlordiaid fod 45 y cant yn bwriadu troi cefn ar denantiaethau hirdymor, gyda 41 y cant arall yn dweud eu bod yn mynd i ystyried gwneud hynny.

Wedyn mae gennym hunllef rheoli rhenti. Cyn i Senedd yr Alban basio eu deddfwriaeth, rhybuddiodd Cymdeithas Landlordiaid yr Alban fod landlordiaid yn gwerthu eu heiddo yn sgil yr argymhellion. Os edrychwn ymhellach i ffwrdd, yn San Francisco, lle disgynnodd y cyflenwad tai 15 y cant wedyn, tra bod rhenti yn Berlin wedi saethu i fyny bron i 10 y cant rhwng 2015 a 2017. Felly, dyna ni.

Nid wyf yn mynd i ddweud Llafur Cymru, am nad eu dadl hwy yw hon, ond roeddwn yn hapus iawn fod Hefin David ar Sharp End nos Lun wedi siarad synnwyr cyffredin gan ddweud bod cynghorau wedi cysylltu ag ef—

Janet, mae angen i chi ddod i ben yn awr, os gwelwch yn dda.

—i ddweud, 'Peidiwch â rhewi rhenti.'

Rwy'n nodi'r gwir, ac rwyf wedi ailadrodd sawl gwaith y byddwch chi a'ch polisïau yn gwthio pobl i mewn i lety dros dro. Rwy'n rhoi gwahoddiad diffuant i gyd-Aelodau'r Senedd hon dderbyn realiti, gadewch i bawb ohonom weithio gyda'n gilydd, yn drawsbleidiol, i fynd i'r afael â'r argyfwng tai yn ei gyfanrwydd. Felly, gallwn ddechrau heddiw drwy gefnogi'r gwelliannau a gyflwynwyd yn enw Darren Millar AS. Diolch.

Mae ein cynnig heddiw yn un sy'n ceisio sicrhau cyfiawnder cymdeithasol ac amddiffyniad rhag y storm economaidd waethaf ers degawdau. Mae'n ymwneud â gweithredu yn awr, gan achub pobl rhag dioddefaint ac amddifadedd yn awr. Mae'n ymwneud â mynnu mai diogelu'r rhai mwyaf bregus mewn cymdeithas ddylai fod yn ffocws i Lywodraeth gyfiawn, nid gwarchod asedau ac incwm y rhai na fydd yn gorfod wynebu'r gofid o geisio cadw bwyd ar y bwrdd neu golli eu cartrefi.

Mae pobl sy'n rhentu eu cartrefi'n fwy tebygol o fod yn byw mewn tlodi neu fod ar incwm isel. Maent yn llai tebygol o fod â chynilion neu asedau y gallant eu defnyddio i leddfu sioc economaidd neu drafferthion ariannol tymor byr. Dyma'r grwpiau o bobl a fydd yn fwyaf pryderus ynglŷn â gallu fforddio eu rhent wrth i gostau bob dydd godi. Ac rwy'n siŵr y byddai pob Aelod yn cytuno na ddylai neb orfod poeni am golli eu lloches—nid eu hasedau; eu lloches—yn ystod adeg oeraf y flwyddyn.

Felly, cofiwch, mae 35 y cant o rentwyr cymdeithasol a 21 y cant o rentwyr preifat yn dweud eu bod yn ei chael hi'n anodd fforddio'r pethau sylfaenol, o'i gymharu â phobl sy'n berchen ar eu cartref eu hunain neu sydd â morgais. Roedd bron i 10,000 o aelwydydd yng Nghymru dan fygythiad o ddigartrefedd y llynedd, ac mae mwy nag un o bob 10 o bobl yng Nghymru yn poeni am golli eu cartref yn ystod y misoedd nesaf. Rhaid i hynny fod yn ffocws i ni yn y misoedd nesaf. Yn bennaf y rhai yn y sector rhentu preifat—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Na, rwy'n meddwl eich bod chi wedi siarad digon, Janet. Mae'r rhai yn y sector rhentu preifat yn wynebu chwyddo rhenti cynyddol. Ar ben hyn, cofiwch fod 45 y cant o aelwydydd Cymru bellach yn byw mewn tlodi tanwydd, ac mae 98 y cant o aelwydydd sydd ar incwm isel yn byw mewn tlodi tanwydd, gan orfod gwario mwy nag 20 y cant o'u hincwm ar ynni. Ac fe gyhoeddwyd y ffigyrau hyn cyn i chwyddiant gyrraedd y lefelau uchaf erioed, gan wthio costau eitemau bob dydd i fyny. Ddirprwy Lywydd, yn syml iawn, nid oes gan y teuluoedd hyn unman i droi. Nid oes unrhyw lacrwydd yn y gyllideb.

Mae Llywodraeth Cymru wedi ceisio cynnig rhaglenni cymorth gwahanol lle bo modd, ac mae hynny i'w ganmol wrth gwrs, ond y gwir amdani yw nad yw'r taliadau sy'n cael eu cynnig yn mynd i gyffwrdd yr ochrau ac nid ydynt yn mynd i helpu pawb sydd mewn angen. Efallai ei bod yn fwyn allan yno heddiw, ond nid oes unrhyw amheuaeth nad yw'r gaeaf yma eisoes, gaeaf a fydd yn effeithio’n enbyd ar iechyd a llesiant gormod o deuluoedd yng Nghymru. A'r rhai yr effeithir arnynt waethaf fydd y rhai sydd eisoes yn dioddef anfantais economaidd-gymdeithasol. Y rhai yr effeithir arnynt waethaf fydd pobl ag anableddau; menywod; rhieni sengl; pobl o gefndiroedd du, Asiaidd a lleiafrifol ethnig; pobl sydd â phroblemau iechyd corfforol a meddyliol; teuluoedd â phlant; pobl iau; pobl LHDTC+—grwpiau o bobl sydd eisoes yn wynebu rhwystrau gyda thai, cyfleoedd cyflogaeth, bylchau incwm, anghydraddoldebau iechyd, costau uwch.

Rhaid gweld yr argyfwng costau byw yn yr un golau ag argyfwng COVID, ac fe gafodd y gwersi caled eu dysgu gan y Llywodraeth hon yn sgil yr argyfwng hwnnw. Ond yr ymadrodd y cofiaf Weinidogion yn ei ddefnyddio, pan ddaethant i ddeall, er yn rhy hwyr i rai teuluoedd, fod angen gweithredu radical a beiddgar i achub bywydau yn wyneb diffyg gweithredu gan San Steffan oedd, 'Gweithredwch yn gadarn, gweithredwch yn gynnar.' Mae angen inni weld yr un ymagwedd eto gyda'r argyfwng hwn. Mae angen gweithredu'n gadarn a gweithredu'n gynnar. Mae gan y Llywodraeth bwerau i amddiffyn pobl Cymru rhag y gwaethaf o'r niwed yn sgil difaterwch ideolegol Torïaidd mewn perthynas â diogelu'r rhai sydd mewn mwy o berygl o galedi economaidd, dyled a digartrefedd y gaeaf hwn, oherwydd bod yna amgylchiadau mewn argyfyngau lle mae angen cyflwyno mesurau brys dros dro, ac mae angen hyn yn arbennig ar y grwpiau mwyaf difreintiedig yn sgil argyfyngau cyfunol tai a chostau byw. Dywedodd cyfarwyddwr iechyd y cyhoedd bwrdd iechyd Cwm Taf Morgannwg, Dr Kelechi Nnoaham heddiw:

'Mae'r argyfwng costau byw yn mynd i wneud yn union yr un peth ag a wnaeth argyfwng Covid'.

Roedd effaith yr argyfwng yn ddyfnach ar ardaloedd mwyaf difreintiedig Cymru, a'r gyfradd farwolaethau ddwywaith mor uchel. Yr un anghydraddoldeb, yr un gwendidau hynny, a gaiff eu dyfnhau gan yr argyfwng costau byw. Bydd dioddefaint pobl yn y grwpiau a'r cymunedau hynny'n fwy unwaith eto.

A wnewch chi ildio? Os caf adeiladu ar y pwynt hwn, yn ystod argyfwng COVID, beth a wnaethom? Gwarchod y rhai mwyaf bregus. Onid dyna y mae'r cynigion hyn ar rewi rhenti a gwaharddiad brys dros dro ar droi allan wedi'u cynllunio i'w wneud? Maent yno i warchod y mwyaf bregus yng nghyd-destun yr argyfwng costau byw.

Yn hollol, ac mae'r elfen iechyd yn hyn wedi'i nodi heddiw gan Goleg Brenhinol y Meddygon, sydd wedi dweud, wrth gwrs, fod tlodi'n achosi salwch ac iechyd gwael. Mae'r argyfwng costau byw yn debygol o gael effaith sylweddol ar y GIG, yn union fel y gwnaeth argyfwng COVID. Mae cymdeithasau tenantiaid fel ACORN, Living Rent, a Generation Rent yn cytuno bod y mesurau a gyflwynwyd gan Lywodraeth yr Alban yn ffordd dda o helpu i ddiogelu'r rhai sydd fwyaf mewn perygl yn sgil yr argyfwng. Fel y clywsom, ymateb maer Llundain Sadiq Khan i'r hyn sydd wedi digwydd yn yr Alban yw mai rhewi rhenti yw'r union beth sydd ei angen ar Lundeinwyr. Mae Plaid Cymru'n credu mai dyna sydd ei angen ar bobl Cymru.

Os arhoswn yn rhy hir, os na weithredwn yn awr, fe fydd hi'n rhy hwyr i atal y rhai mwyaf difreintiedig yn ein cymdeithas rhag effaith andwyol rhent anfforddiadwy ac arswyd digartrefedd. Nid oes gan Lywodraeth Cymru rym—

Sioned, mae angen i chi ddod i ben yn awr, os gwelwch yn dda.

Iawn. Nid oes gan Lywodraeth Cymru rym i atal biliau rhag codi i'r entrychion. Ni all sicrhau bod Llywodraeth Dorïaidd San Steffan yn cynyddu budd-daliadau yn unol â chwyddiant. Ond fe all weithredu i roi sicrwydd i bobl y gallant aros yn eu cartrefi, nad yw cyllidebau sydd eisoes wedi'u hymestyn i'r eithaf yn chwalu oherwydd codiadau rhent, tra bod gwyntoedd oer y storm economaidd ofnadwy hon yn oeri pobl Cymru hyd at fêr eu hesgyrn.

Diolch i Blaid Cymru am gyflwyno'r ddadl hon heddiw. Rwy'n credu bod angen inni siarad am dai yn llawer amlach nag y gwnawn. Rwy'n credu bod tai yn bwysig, a nes ein bod yn ymdrin â thai'n effeithiol i greu cydbwysedd rhwng cyflenwad a galw, bydd problemau'n dal i fodoli. Mae llawer o'r problemau sydd gennym ym maes addysg ac iechyd yn deillio o dai annigonol. Mae dau ateb i'r argyfwng tai, gan ddefnyddio camau sydd wedi gweithio o'r blaen. Yr un rwy'n ei ffafrio yw adeiladu tai cyngor ar y raddfa sydd ei hangen i ateb y galw. Fe weithiodd hyn rhwng y 1950au a'r 1970au. Pe baem yn gynrychioliadol fel Senedd, byddai o leiaf 15 a mwy na thebyg 20 ohonom wedi cael ein magu mewn tai cyngor. Byddai gennym Aelodau a fyddai'n deall eu pwysigrwydd.

Yn amlwg, mae gan y Ceidwadwyr farn wahanol. A''r farn honno yw rhoi'r gorau i reolaeth gynllunio. Fe weithiodd hyn yn y 1930au—nid wyf yn dweud na fyddai'n gweithio—ond mae costau amgylcheddol sylweddol i wneud hynny. Hynny yw, a yw'r Ceidwadwyr o ddifrif eisiau gweld datblygu di-reolaeth ar raddfa fawr mewn ardaloedd o harddwch naturiol eithriadol, parciau cenedlaethol, ardaloedd gwledig a glan môr? Oherwydd dyna mae cefnu ar reoliadau cynllunio yn ei olygu mewn gwirionedd. Edrychwch ar yr ardaloedd sy'n annwyl i chi am eu bod yn wyrdd a dymunol. A yw'r Ceidwadwyr eisiau datblygu ar y rhain? Wrth gwrs, nid oes unrhyw broblem y mae Ceidwadwyr San Steffan—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

 chroeso.

Rydych chi'n siarad am gyflenwad a galw. Gwyddom fod angen tua 12,000 o dai wedi eu cwblhau bob blwyddyn ym marchnad eiddo Cymru. Ar hyn o bryd, ar y gorau, mae'r Llywodraeth yn cwblhau tua 6,000, efallai mor isel â 5,000 mewn blwyddyn wael. Nid ydym yn cyrraedd yn agos at y galw. Rhaid eich bod yn cydnabod bod honno'n broblem, a bod galw am ganiatadau rheoli cynllunio ystyrlon yn rhywbeth i'w groesawu, cyn belled â bod y seilwaith yn cael ei roi yn ei le, fel meddygfeydd, ysgolion a seilwaith trafnidiaeth. Felly, nid yw'n fater o adeiladu dros lefydd prydferth; mae'n ymwneud â chael polisi cynllunio synhwyrol sy'n ateb y galw.

Rwy'n credu eich bod newydd wneud nifer o adeiladwyr yn hapus iawn, o wybod y byddech yn croesawu adeiladu ar raddfa fawr yn y Bont-faen a Bro Morgannwg.

Mae rhewi lwfansau tai lleol gan Lywodraeth y DU yn golygu bod y rhan fwyaf o bobl a theuluoedd sy'n derbyn lwfansau tai lleol yn wynebu bwlch rhwng y cyfraddau a delir a'u rhent. Mae hyn yn cynyddu'r risg o ddigartrefedd, wrth iddi fynd yn fwyfwy anodd i bobl ddal i fyny â thalu rhent, yn ogystal â thalu am bethau hanfodol, fel bwyd a biliau ynni.

Dros y 50 mlynedd diwethaf, mae'r cymysgedd tai wedi newid. Gwelwyd gostyngiad yn y nifer o dai cyngor a chynnydd mawr yn y nifer o dai sy'n cael eu rhentu'n breifat. Y sector rhentu preifat bellach yw'r ail fath mwyaf cyffredin o ddeiliadaeth ar ôl perchen-feddiannaeth. Cafwyd cynnydd yn nifer y landlordiaid preifat. Ydw, rwy'n sylweddoli nad yw pob landlord preifat yn Rachmans cyfoes. Mewn gwirionedd, mae'r rhan fwyaf o landlordiaid preifat yn landlordiaid da ac yn trin eu tenantiaid yn dda. Nid yw llawer o'r rhain ond yn berchen ar un eiddo, a phrynwyd llawer ohonynt drwy forgais. Mae tenantiaid cymdeithasol yng Nghymru eisoes wedi'u diogelu dros y gaeaf rhag codiadau rhent, gan fod rhenti cymdeithasol yn cael eu gosod yn flynyddol, gyda'r newid nesaf i renti cymdeithasol ddim i ddod tan Ebrill 2023. Mae landlordiaid cymdeithasol cofrestredig yn wynebu pwysau enfawr, yn enwedig lle mae'n rhaid iddynt ail-gyllido benthyciadau.

Yn arwynebol, mae rhewi rhenti yn y sector rhentu preifat yn ddeniadol, ond mae'n rhewi rhenti fel y maent ar hyn o bryd, ac mae rhai rhenti'n rhy uchel ac eraill yn rhy isel, o'i gymharu ag eiddo o'r un math. Gyda chyfraddau llog yn codi, gallai olygu bod eiddo'n gorfod cael ei werthu. Os mai'r hyn sy'n digwydd yw bod yr eiddo'n cael ei werthu ac yna'n cael ei brynu gan brynwyr tro cyntaf, byddai hynny'n beth gwych. Lleihau nifer yr eiddo sy'n cael ei rentu'n breifat, gan gynyddu nifer y perchen-feddianwyr: da. Ond yn anffodus, mae gennym orllewin gwyllt y maes tai, Airbnb, a dyna sy'n fy mhoeni i, y bydd pobl yn troi'r tai hyn o fod yn cael eu rhentu gan deuluoedd i fod yn eiddo Airbnb. Mae hyn yn tynnu'r eiddo o'r farchnad dai. Pan fydd eiddo sy'n cael eu gwerthu'n cael eu defnyddio fel Airbnb yn nwyrain Abertawe, rhaid bod hon yn broblem ledled Cymru gyfan.

A gaf fi roi dyfyniad gan Crisis, yr elusen dai fawr y siaradodd Mabon amdani yn gynharach? Maent yn ofni gweld llif uniongyrchol o hysbysiadau ymadael a llythyrau'n hysbysu am godiadau rhent yn sgil yr hyn y mae Plaid Cymru yn ei gyflwyno heddiw. Byddai Crisis yn awgrymu y dylid dysgu o gyhoeddiadau diweddar ynghylch deddfwriaeth debyg yn Yr Alban. Yn ystod yr oedi rhwng cyhoeddi a deddfu, dywedodd cydweithwyr ar draws y sector tai yn yr Alban fod tenantiaid yn cael hysbysiadau ymadael a llythyrau'n eu hysbysu am godiadau rhent.

Fe feddyliais am reoli rhenti. Rwyf eisiau gweld swyddogion rhent yn dod yn ôl. Am y gall landlordiaid droi tenantiaid allan gyda hysbysiad adran 21 pan fydd y tymor sefydlog yn dod i ben, nid oes gan denantiaid Cymru unrhyw fesurau rheoli rhenti go iawn. Gall y landlord ofyn iddynt dalu rhent uwch a'u troi allan, neu ddod o hyd i denantiaid newydd os ydynt yn gwrthod. Mae hyn yn dangos pa mor hawdd yw hi i denantiaid gael eu troi allan ac mae'n gysylltiedig iawn â diffyg mesurau rheoli rhenti.

Mae moratoriwm ar droi allan yn edrych yn ddeniadol, ond efallai mai gohirio troi allan hyd nes y dôi i ben yn unig a wnâi. Os bydd tenantiaid yn penderfynu peidio â thalu rhent i'w landlordiaid, gallent gronni ôl-ddyledion rhent difrifol sydd wedyn yn creu sail ar gyfer troi allan. O 1 Rhagfyr ymlaen, bydd tenantiaethau newydd yng Nghymru yn ddarostyngedig i waharddiad ar droi allan heb fai am chwe mis, ac mae Llywodraeth Cymru yn ymgynghori ar ymestyn hyn i gynnwys tenantiaethau sy'n bodoli eisoes. Rwyf fi o'r farn y dylid dod â throi allan heb fai i ben yn awr. Ni ddylid gofyn i unrhyw un adael heb fai. Mae hynny'n sylfaenol anghywir ac mae'n torri'r cydbwysedd rhwng landlord a thenant.

Fe ddof yn ôl at y cyflenwad i orffen. Gyda'r cyflenwad yn brin a'r galw'n fawr, mae rhenti'n codi. Yr unig ateb effeithiol yw adeiladu tai cyngor ar raddfa fawr. Fe weithiodd o'r blaen ac fe wnaiff weithio eto.

Clywsom yn barod heddiw sut y mae'r argyfwng costau byw a'r argyfwng tai yn cael mwy o effaith ar rai rhannau o gymdeithas neu gymunedau nag eraill. Fel llefarydd Plaid Cymru ar bobl hŷn a chymunedau, rwy'n ymwybodol o ba mor anodd y gall y gaeaf fod ar yr adegau gorau i bobl hŷn, ac yn sicr nid yw hon yn un o'r adegau gorau. Mae pobl hŷn yng Nghymru ymhlith y rhai sydd fwyaf tebygol o gael eu heffeithio gan yr argyfwng costau byw. O ystyried bod gennym gyfran uwch o bobl hŷn yn byw yma yng Nghymru, o'i gymharu â gwledydd eraill y DU, mae hwn yn ofid mawr.

I lawer o bobl hŷn, nid yw gostwng y gwres neu ei ddiffodd yn opsiwn, a byddant yn teimlo effaith y costau ynni uwch yn fwy na'r rhan fwyaf o bobl yn y misoedd nesaf. Rwy'n gobeithio y gallwn i gyd gytuno yma na ddylai unrhyw berson hŷn yn ein cymunedau fod mewn perygl o fod yn ddigartref y gaeaf hwn. Dylai pobl hŷn allu ymddeol gydag urddas hefyd, gyda digon o incwm i fyw'n gyfforddus ac yn hapus. Mae'n warth parhaus fod llawer o fenywod yng Nghymru wedi'u hamddifadu o hyn oherwydd polisi cydraddoli pensiwn annoeth ac anfoesgar y Llywodraeth Dorïaidd, sydd wedi gwthio llawer i fyw mewn tlodi. Cafodd y polisi ei ruthro drwodd, a chwalodd gynlluniau ymddeol cymaint o fenywod yng Nghymru. 

Byddai rhewi rhenti a'r gwaharddiad ar droi allan fel y galwn amdano heddiw nid yn unig yn diogelu pobl hŷn rhag digartrefedd, bydd yn sicrhau, yn wyneb chwyddo rhenti, y gall pobl hŷn barhau i fod â chysylltiad â'u cymunedau a byw o amgylch y bobl sy'n eu cefnogi. Bydd hyn yn hanfodol yn ystod misoedd y gaeaf i atal pethau fel cwympiadau ac afiechydon sy'n gysylltiedig â chartrefi oer. Os oes raid i bobl hŷn israddio i dai llai priodol oherwydd prisiau cynyddol, efallai y byddant yn wynebu unigrwydd cymdeithasol, afiechydon, tlodi tanwydd a hyd yn oed marwolaethau gaeaf. Gellir osgoi llawer o'r canlyniadau hyn pe bai'r mesurau yn ein cynnig heddiw'n cael eu gweithredu. 

Gan symud ymlaen, bydd yr argyfwng costau byw a thai'n effeithio'n negyddol ar y gymuned ehangach heb fesurau brys. Mae chwyddo rhenti'n bygwth gwthio tenantiaid incwm is allan o'r cymdogaethau y maent yn byw ynddynt a chyfrannu o bosibl at y boneddigeiddio a welwyd eisoes mewn mannau eraill. Canlyniad arall fyddai cynyddu amseroedd cymudo, yn ogystal â chanlyniadau seicolegol a chymdeithasol o bosibl ar yr unigolion a'r cymunedau yr effeithir arnynt. 

Yn olaf, mae ymchwil yn yr Unol Daleithiau wedi canfod y gall rheoli rhenti fod yn arbennig o effeithiol am atal dadleoli lleiafrifoedd hiliol a gall helpu i feithrin amrywiaeth mewn ardaloedd sydd wedi'u heffeithio. Os ydym am wneud y peth iawn i'n pobl fwyaf bregus yng Nghymru, mae angen inni fynd ymhellach na'r hyn a wnawn ar hyn o bryd. Cefnogwch y cynnig hwn. Diolch yn fawr.

A gaf fi ddiolch i Blaid Cymru am gyflwyno trafodaeth bwysig iawn heddiw ar y sector rhentu preifat? Roeddwn yn falch iawn ein bod, ar y meinciau hyn, yn gallu cefnogi'r mwyafrif llethol o'r cynigion a gyflwynwyd gennych heddiw. Ond wrth gwrs, nid ydym yn gallu cefnogi pwynt 6. Yn ein cynnig, rydym yn bwriadu dileu hwnnw, sy'n amlwg yn ymwneud â rhewi rhenti yn y sector preifat. Ond rwy'n falch iawn ein bod hefyd wedi gallu darparu atebion amgen i rai o'r heriau sy'n ein hwynebu ar hyn o bryd, a byddaf yn archwilio'r rheini ymhellach yn fy nghyfraniad heddiw.

Yn gyntaf oll, hoffwn drafod y pwynt y soniodd Mabon ap Gwynfor amdano yn ei agoriad, sef rhai o'r canlyniadau anfwriadol mewn perthynas â rhewi rhenti. Fel y gwelsom yn Yr Alban, lle maent wedi cyflwyno mesurau rhewi rhenti, mae hyn eisoes wedi arwain at ganlyniadau anfwriadol a negyddol i denantiaid ac i'r rhai sy'n ceisio rhentu eiddo, oherwydd bod y cyflenwad o dai rhent yn lleihau tra bod y galw'n cynyddu. Yn wir, mae adeiladwr tai mwyaf yr Alban bellach wedi cyhoeddi eu bod yn mynd i atal buddsoddiad yn y sector rhentu preifat, yn rhannol oherwydd y mesurau hyn. Hefyd ar ganlyniadau anfwriadol, yn Iwerddon, lle ceir ffurfiau ar reoli rhenti ar waith eisoes fel y crybwyllwyd, gwelsom luniau ar y cyfryngau cymdeithasol yn ddiweddar o gannoedd o bobl yn ciwio i geisio cael gafael ar eiddo rhent mewn llefydd fel Dulyn ar hyn o bryd. Felly, yn amlwg, nid yw'n ateb pob problem ar hyn o bryd, yn sicr.

Y pwynt arall y cyfeiriodd Mabon ap Gwynfor ato wrth agor y ddadl, ac mae eraill wedi sôn amdano heno, yw'r anghysondeb rhwng cyflenwad a galw mewn perthynas â thai rhentu preifat. Mae'n gwbl glir na fyddai rhewi rhenti'n gwneud dim byd o gwbl i fynd i'r afael â heriau cyflenwad a galw. Felly, mae'n bwysig iawn, ac er y gallai fod yn haws ceisio diystyru rhai o'r canlyniadau anfwriadol, maent yn real iawn os yw rhewi rhenti yn rhywbeth y mae'r Llywodraeth eisiau ei gefnogi a bwrw ymlaen ag ef. 

Fel yr amlinellir yn ngwelliant 2 o'n cynigion heddiw, mae awdurdodau lleol yn wynebu costau cynyddol llety dros dro, a cheir heriau sylweddol y mae angen mynd i'r afael â hwy. Cefais fy nharo gan y ffaith bod Llywodraeth Cymru yn darparu oddeutu £10 miliwn o'r cynllun COVID, y grant caledi i denantiaid, i awdurdodau lleol, ond 2.3 y cant yn unig o'r arian hwnnw a ddefnyddiwyd erioed. Felly, tybed, fel ateb cyflym i helpu ar unwaith, a fyddai Llywodraeth Cymru yn ystyried defnyddio'r tanwariant sylweddol i gefnogi'r rhai sy'n ei chael hi'n anodd bron ar unwaith. Mae rôl allweddol y gall ein cynghorau ei chwarae yn helpu i fynd i'r afael â rhai o'r heriau hyn. Gwyddom fod tai gwag yng Nghymru'n broblem sylweddol; rydym yn gwybod bod mwy o dai gwag nag a geir o ail gartrefi yng Nghymru. Felly, rydym yn argymell y dylid gwneud mwy o waith i hyrwyddo'r cynllun benthyciadau cartrefi gwag er mwyn sicrhau bod mwy o dai gwag yn cael eu troi'n ôl yn gartrefi i bobl fyw ynddynt. Mae cyfle go iawn yno i wneud gwahaniaeth cyflym.

Mae'r mater arall yr hoffwn gyffwrdd arno heddiw eisoes wedi'i grybwyll mewn gwirionedd; daw'n ôl at gyflenwad a galw mewn perthynas ag adeiladu mwy o dai. Mae wedi cael ei grybwyll yn barod fod angen adeiladu tua 12,000 o gartrefi yng Nghymru bob blwyddyn, ac nid ydym yn agos at y niferoedd hynny yng Nghymru ar hyn o bryd. Mae hynny ar draws Cymru gyfan. Mae'n hafaliad eithaf syml mewn rhai ffyrdd: mae mwy o gartrefi yn golygu y bydd llai o bobl yn ddigartref; nid yw'n gymhleth. Rhaid inni ystyried pam nad oes digon o gartrefi yn cael eu hadeiladu yng Nghymru i ateb y galw. Oherwydd fe wyddom—

A wnewch chi dderbyn ymyriad, os gwelwch yn dda? 

Yn sicr, Jane. Gwnaf.

Diolch yn fawr iawn. Roedd yn wirioneddol wych eich clywed yn dweud 'mwy o gartrefi, llai o bobl yn ddigartref', ond rwy'n poeni'n fawr am safbwynt y Ceidwadwyr ar werthu ein tai cymdeithasol. Rwy'n credu bod eich plaid yn dal i gefnogi hynny. Roeddwn yn meddwl tybed a allech chi wneud sylw ar hynny. A ydych yn credu mewn gwneud hynny—cymryd y stoc tai cymdeithasol oddi wrth awdurdodau lleol a'i werthu ymlaen? Diolch yn fawr iawn. Diolch am ganiatáu i mi ymyrryd.

Ddim o gwbl. Rwy'n credu bod gan bobl ddyhead gwirioneddol i fod yn berchen ar eu cartrefi eu hunain, ac ni fyddwn eisiau i neb feddwl fy mod yn dal pobl yn ôl o fod yn berchen ar eu heiddo eu hunain, cael eu tynged yn eu dwylo eu hunain. Rwy'n credu bod honno'n egwyddor bwysig iawn y dylem geisio cytuno arni.

Fe af yn ôl i'r pwynt ynghylch adeiladu mwy o gartrefi preifat, oherwydd mae bron i 85 y cant o gartrefi Cymru naill ai'n eiddo perchen-feddiannaeth neu yn y sector rhentu preifat. Mae'n gyfran sylweddol iawn o gartrefi yma yng Nghymru. Rydym hefyd yn gwybod—ac rwy'n sylweddoli bod amser yn brin, Ddirprwy Lywydd; fe fyddaf mor gyflym ag y gallaf—yng Nghymru, fod data gan Propertymark yn dangos bod ddwywaith cymaint o landlordiaid yn gadael y sector o gymharu â rhannau eraill o'r DU. Felly, mae'n amlwg yn broblem yma yng Nghymru sy'n wahanol i rannau eraill o'r DU, ac sy'n achosi i landlordiaid beidio â bod eisiau bod yma gymaint ag ardaloedd eraill o'r DU.

Rwy'n sylweddoli bod yr amser wedi dod i ben; hoffwn annog yr Aelodau i gefnogi ein gwelliannau fel y maent wedi'u nodi yn y papur. Diolch.

Yr hyn a drafodwn heddiw yw camau brys i gefnogi argyfwng y mae pawb ohonom yn ei weld. Mae pobl yn cael eu gwneud yn ddigartref yn awr. Bydd mwy o bobl yn cael eu gwneud yn ddigartref y gaeaf hwn—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Dim ond newydd ddechrau ydw i, Janet. Os caf fi barhau, ac os byddwch chi'n dal i fod eisiau ymyrryd ar rywbeth a ddywedais—.

Ond i ymateb i Sam Rowlands: wrth gwrs bod angen inni adeiladu mwy o gartrefi, ond ni fydd hynny'n datrys pethau i bobl sy'n ddigartref yn awr, lle nad oes atebion digonol yn awr. Ac rydym yn gwybod yn barod fod teuluoedd wedi bod yn cael trafferth cael dau ben llinyn ynghyd yn ystod y blynyddoedd diwethaf oherwydd mesurau cyni bwriadol, a rhieni sengl, plant a phobl ifanc yw rhai o'r grwpiau yr effeithir arnynt yn fwyaf anghymesur.

Yn ôl Sefydliad Bevan, dros haf 2022, roedd nifer yr aelwydydd ag un neu ddau o blant a oedd yn gorfod torri nôl ar fwyd i blant wedi bron â dyblu ers mis Tachwedd 2021. Mae hynny'n un o bob 10 teulu gydag un plentyn, ac un o bob pum teulu gyda dau o blant, yn gorfod torri'n ôl ar fwyd.

Fel y gwyddom, ceir corff sylweddol o dystiolaeth sy'n dangos effaith maeth gwael yn ystod plentyndod ar ragolygon iechyd hirdymor plentyn. Felly, mae'r ffigurau hyn yn arbennig o bryderus, ac ni fyddant ond yn gwaethygu wrth inni gyrraedd misoedd y gaeaf ac wrth i'r argyfwng costau byw waethygu. Rhaid inni sicrhau ein bod yn darparu cymorth i sicrhau nad yw aelwydydd yn gorfod dewis rhwng bwydo eu plant a gwresogi eu cartrefi, ond mae'n rhaid inni hefyd sicrhau nad ydynt mewn perygl o golli eu cartref drwy gael eu troi allan yn ystod misoedd oeraf y flwyddyn, neu gael eu prisio allan oherwydd chwyddo rhenti.

Gwyddom, hefyd, fod cynnydd wedi bod yn nifer y bobl ifanc a'r rhai sy'n gadael gofal sy'n cael eu gosod mewn llety dros dro. Yn 2021-22, cafodd 95 o bobl ifanc 16 ac 17 oed eu gosod mewn llety gwely a brecwast dros dro o dan y ddeddfwriaeth ddigartrefedd bresennol ac fe gafodd 114 o bobl sy'n gadael gofal eu rhoi mewn llety dros dro o dan yr un ddeddfwriaeth. Mae'r ddau ffigur wedi codi ers dechrau pandemig COVID-19.

Gwyddom hefyd fod myfyrwyr wedi bod yn mynegi pryderon ariannol sylweddol wrth i'r argyfwng costau byw waethygu, gyda 92 y cant o'r myfyrwyr a arolygwyd gan Undeb Cenedlaethol y Myfyrwyr yn pryderu ynglŷn â'u gallu i ymdopi'n ariannol. Nid yw benthyciadau a grantiau myfyrwyr yn cynyddu yn unol â chwyddiant, ond eto maent yn wynebu costau cynyddol. Mae myfyrwyr wedi bod yn gwario mwy a mwy o'u harian ar rent. Dair blynedd yn ôl, roedd rhent cyfartalog myfyrwyr yng Nghymru oddeutu 53 y cant o'u pecyn cymorth ariannol, ond bellach mae'r ffigur hwn bron yn 60 y cant, gyda chynnydd aruthrol yn rhenti myfyrwyr yng Nghymru yn ystod y tair blynedd diwethaf.

Yn yr arolwg a gynhaliwyd, nodwyd mai dim ond £50 y mis oedd ar ôl gan bron i un o bob tri myfyriwr, ar ôl talu eu rhent a'u biliau, i brynu bwyd ac eitemau hanfodol eraill sydd eu hangen ar gyfer astudio. Roedd 11 y cant yn defnyddio banciau bwyd. Roedd costau tai dros ddwy ran o dair o fyfyrwyr, 69 y cant, wedi cynyddu ers mis Ionawr eleni, gyda bron i hanner y myfyrwyr yn dweud bod y costau hyn wedi codi mwy na £20 yr wythnos. Nododd 89 y cant o fyfyrwyr fod yr argyfwng costau byw wedi cael effaith ar eu hiechyd meddwl, gyda thema allweddol yn y categori hwn yn ymwneud â 'phoeni am dalu biliau', 'pryder a straen cyson', a 'cael trafferth bwyta'.

Mae'n rhaid inni wneud mwy i sicrhau nad yw ein plant, ein pobl ifanc a'n dysgwyr yn cael eu heffeithio'n anghymesur gan yr argyfwng costau byw. Mae'r grwpiau hyn, mewn llawer o achosion, yn ddibynnol ar deulu neu Lywodraeth am gymorth, felly rhaid inni sicrhau nad ydynt hwy na'u teuluoedd mewn perygl o gael eu troi allan, neu o fethu fforddio eu rhent, neu o fynd yn ddigartref yn y pen draw o ganlyniad i'r argyfwng costau byw. Dyna pam y mae'r cynnig heddiw mor bwysig: diogelu'r rhai mwyaf agored i niwed yn y cymunedau a gynrychiolir gennym.

Hawl yw cartref, nid nwydd. Fel y nododd y Cenhedloedd Unedig, dylai cartref fod yn noddfa, yn lle i fyw mewn heddwch a diogelwch, a chydag urddas. Mae hynny i gyd mewn perygl, ac fe fydd mewn perygl y gaeaf hwn. Mae'r rhain yn fesurau brys ar gyfer sefyllfa frys. Dyna pam rwy'n cefnogi'r cynnig hwn heddiw, ac rwy'n gobeithio y bydd eraill yn gwneud hynny hefyd.

Mewn llawer o wledydd Ewropeaidd, mae'r mwyafrif o bobl yn rhentu eu tai, ond yn y DU, mae eiddo'n cael ei ystyried yn fuddsoddiad. Mae'r syniad fod cartref yn hawl ddynol a bod gan bawb hawl i do dros eu pen yn ddarostyngedig i fympwy grymoedd y farchnad, preifateiddio a cheisio elw.

Pan ddaeth Margaret Thatcher i rym, fe dynnodd y Llywodraeth arian a roddwyd i gynghorau adeiladu tai yn ôl. Fe wnaeth y polisi hawl i brynu trychinebus wreiddio dogma neo-ryddfrydol yn ddyfnach ym mholisi tai'r DU a gwelwyd gostyngiad o 45 y cant yn nifer y tai cymdeithasol a oedd ar gael rhwng 1981 a 2014. Ni chafwyd tai newydd erioed yn lle'r rhan fwyaf o'r cartrefi a werthwyd o dan y polisi hwn. Gwerthiant torfol o asedau gwladol i mewn i'r sector preifat ydoedd, ac o ganlyniad mae wedi costio mwy i bobl leol rentu, a mwy, mewn rhai achosion, i'r pwrs cyhoeddus mewn budd-daliadau tai. Cyn 2016, ni châi awdurdodau lleol gadw'r rhent o eiddo a'i ail-fuddsoddi i'w gwella i safon ansawdd tai Cymru ac adeiladu tai cyngor newydd. Yn anffodus, erbyn yr amser hwnnw, roedd toriadau cyni'r Torïaid yn brathu.

Mae Llywodraeth Cymru'n gwario dros 90 y cant o'i chyllideb ar gyllid sector cyhoeddus ac nid oes ganddi ddulliau cyllidol o fenthyg. Mae Llywodraeth y DU yn darparu cyllid i adeiladu tai, fel y dylai. O dan Lywodraeth Lafur Clement Attlee, roedd y wladwriaeth yn rhoi arian yn uniongyrchol i gynghorau i'w fuddsoddi ar gyfer cynyddu tai cymdeithasol. O ganlyniad, cafodd cannoedd o filoedd o dai rhent cymdeithasol eu hadeiladu. O safbwynt economaidd, roedd y cyfiawnhad yn amlwg: gyda'r wladwriaeth yn adeiladu niferoedd mawr o gartrefi, roedd prisiau tai a rhenti'n parhau i fod yn fforddiadwy oherwydd bod lefelau'r cyflenwad yn uchel.

Mae'r polisi Torïaidd presennol o dorri cyllid gwasanaethau cyhoeddus yn ogystal â chyfyngu ar y gwaith o adeiladu tai cymdeithasol wedi creu prinder arbenigwyr ar gynllunio lleol, draenio, priffyrdd a thrafnidiaeth, a bydd yn creu diweithdra torfol yng Nghymru, a thlodi, gan fod traean o bobl yn cael eu cyflogi yn y sector cyhoeddus yma yng Nghymru. Dywedir wrthyf fod pobl yn y sector cyhoeddus bellach angen to dros eu pennau, gan nad yw cyflogau wedi codi yn unol ag argyfwng costau byw'r Torïaid. Ac mae angen addysgu Prif Weinidog y DU na allwch dyfu'r sector preifat a gwneud toriadau cyni yn y sector cyhoeddus ar yr un pryd. Ni all y sector preifat gamu i'r adwy, gan fod prinder enfawr o weithlu a sgiliau yno hefyd yn sgil y pandemig a gadael yr UE.

Mae landlordiaid cymdeithasol eisoes yn ddarostyngedig i fesurau rhewi rhenti tan ddiwedd mis Mawrth y flwyddyn nesaf; caiff capiau eu hadolygu'n flynyddol a'u gosod gan Lywodraeth Cymru. Mae angen i'r sector preifat hefyd gael mesurau rheoli rhenti, hawl i denantiaeth ddiogel gyda hawl i gadw anifail anwes wedi'i chynnwys yn y denantiaeth, a gwahardd y defnydd o droi allan heb fai. Ac mae angen inni sicrhau bod banciau a chymdeithasau adeiladu'n ystyried taliadau rhent hanesyddol wrth asesu ceisiadau morgais. Mae llawer o bobl yn talu prisiau rhent sy'n uwch na cheisiadau morgais.

Cafodd y lwfans tai lleol ei rewi yn 2016 ac eto yn 2020. Mae rhai landlordiaid yn troi at Airbnbs oherwydd, yn ôl adroddiad Bevan, mewn rhai ardaloedd, gallant ennill yr un faint mewn 10 wythnos ag y byddent yn ei ennill ar rent amser llawn drwy'r lwfans tai lleol, nad yw'n ddigon o gwbl. Mae'r sefyllfa'n argyfyngus ac yn newid yn gyflym. O siarad yn ddiweddar ag arweinwyr cynghorau a chymdeithasau tai, ac adroddiad newydd gan Crisis, nid nawr yw'r amser i rewi rhenti'r sector preifat; mae'r sefyllfa'n rhy gyfnewidiol, yn rhy gymhleth ac yn rhy beryglus gydag argyfwng gwleidyddol-economaidd Llywodraeth y DU, sydd wedi gweld y cynnydd cyflymaf erioed i forgeisi, a rhagwelir y bydd prisiau tai'n disgyn ac y cawn ddirwasgiad, felly nid oes dim i lenwi'r bwlch ar hyn o bryd. Mae landlordiaid yn sylweddoli na fydd eu buddsoddiad eiddo yn ddiogel mwyach ac y gallant wneud mwy drwy roi eu harian yn y banc. Mae pobl yn poeni am forgeisi pan ddaw cyfnodau penodol i ben, ac mae'r sefyllfa'n frawychus. 

Rwyf newydd ddarllen bod mesurau rhewi rhenti Llywodraeth yr Alban—

Carolyn, a wnewch chi ildio?

Mae'n ddrwg gennyf, rwyf am barhau. Rwyf ynghanol siarad a dim ond munud sydd gennyf ar ôl. 

Roeddwn i eisiau gofyn cwestiwn cyflym, dyna'i gyd.

Na. Nid yw'n ildio.

Rwyf—mae'n ddrwg gennyf, rwyf wedi colli fy lle. Rwyf newydd ddarllen bod mesurau rhewi rhenti Llywodraeth yr Alban yn cynnwys llawer o eithriadau i landlordiaid preifat, lle mae landlord yn wynebu mwy o gostau eiddo, taliadau llog ar forgais a rhai costau yswiriant, felly mae ganddynt eithriadau, ac nid ydynt wedi'u cynnwys yn y mesurau rhewi rhenti hynny. Mae angen inni sicrhau bod cymorth wedi'i dargedu yn cael ei ddarparu i'r tenantiaid sy'n ei chael hi'n anodd ac sy'n ennill digon i dalu rhent ond sydd â hawl i fudd-daliadau.

Rwy'n croesawu'r cyllid i ganiatáu i gynghorau a chymdeithasau tai brynu eiddo rhentu preifat wrth iddynt ddod ar y farchnad i helpu i ddiogelu tenantiaethau, arbed rhag troi allan a symud eiddo i'r farchnad dai cymdeithasol, sef yr hyn sydd ei angen arnom. Mae tua 25,000 eiddo gwag yng Nghymru. Yn aml, un o'r rhesymau y mae perchnogion eiddo gwag yn eu rhoi dros eu cadw yw eu bod yn aros i'r marchnadoedd eiddo wella cyn gwerthu. Oherwydd prinder cyflenwad tai, mae perchnogion yn gwybod, os ydynt yn dal eu gafael ar eiddo'n ddigon hir, ei fod yn debygol o gynyddu yn ei werth. Mae'n debyg y bydd pobl yn sylweddoli bellach y bydd gwerth eu hased yn gostwng oherwydd yr hyn sy'n digwydd gyda'r sefyllfa economaidd ac yn eu rhoi ar y farchnad, gobeithio.

Galwaf ar y Gweinidog Newid Hinsawdd yn awr—Julie James.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Mae pobl ledled Cymru'n wynebu argyfwng costau byw digynsail sydd wedi'i ysgogi gan y cynnydd aruthrol yng nghostau ynni, tanwydd a bwyd. Ond Ddirprwy Lywydd, gadewch inni fod yn glir: argyfwng a wnaed gan y Torïaid yw hwn, o ddegawd o gyni i doriadau creulon i fudd-daliadau ac addewidion gwag ar drethi. Mae biliau morgeisi'n codi o ganlyniad i'r gyllideb fach, neu'r digwyddiad cyllidol, neu beth bynnag yr ydym i fod i'w alw, a rhagwelir y bydd economi'r DU yn wynebu'r twf arafaf y flwyddyn nesaf o gymharu ag unrhyw economi fawr ddatblygedig, a'r isaf o gymharu ag unrhyw economi G20 ar wahân i Rwsia. Mae'r Torïaid wedi creu'r amodau ar gyfer yr argyfwng digynsail hwn ac maent yn ychwanegu at y pwysau ar gyllidebau aelwydydd. Mae Llywodraeth Cymru yn llwyr gydnabod y pwysau y mae costau byw cynyddol yn ei roi ar gyllidebau aelwydydd sydd eisoes yn ei chael hi'n anodd. Mae hyn, wrth gwrs, yn cynnwys costau rhentu i denantiaid.

Rydym yn gwybod bod rhenti tenantiaethau newydd a rhenti mewn ardaloedd penodol o Gymru yn codi'n gynt o lawer na'r cyfartaledd o 2.5 y cant a gofnodwyd gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol. Soniodd Mabon am wneud dim byd, ond mae'r Llywodraeth hon wedi ymrwymo i helpu tenantiaid, gan gynnwys eu cefnogi i aros yn eu cartrefi. Dyna pam ein bod wedi darparu £6 miliwn ychwanegol i awdurdodau lleol y flwyddyn ariannol hon ar gyfer mesurau rhyddhad ac atal digartrefedd yn ôl disgresiwn. Gellir defnyddio'r cyllid hwn ar gyfer tenantiaid rhentu preifat a thenantiaid tai cymdeithasol, a gall gynnwys talu ôl-ddyledion rhent, darparu gwarant rhent neu gymorth gyda biliau'r cartref. Mae atal digartrefedd yn parhau i fod yn flaenoriaeth gwbl allweddol yng Nghymru ac fe'i hadlewyrchir yn ein rhaglen lywodraethu ac yn y cytundeb cydweithio. Ategir hyn wrth gwrs gan ein targed uchelgeisiol i ddarparu 20,000 o gartrefi carbon isel newydd i'w rhentu yn y sector cymdeithasol yn ystod tymor y Senedd hon.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Mae ein hymrwymiad wedi ei ddangos yn glir yn y buddsoddiadau a wnawn: buddsoddiad o dros £197 miliwn mewn cymorth tai a gwasanaethau atal digartrefedd, a £310 miliwn eleni yn unig mewn tai cymdeithasol, sef y lefel uchaf erioed. Fodd bynnag, nid ydym yn bychanu maint yr her sy'n wynebu aelwydydd ledled Cymru, sydd, yn ddealladwy, yn poeni'n fawr am effaith yr argyfwng costau byw arnynt hwy a'u teuluoedd. Dyna pam ein bod yn gweithio ar draws y Llywodraeth i gynnig a darparu cymorth ar unwaith i'r rhai sydd fwyaf mewn angen.

Fel y nododd y Gweinidog Cyfiawnder Cymdeithasol mewn dadl ddiweddar ar yr argyfwng costau byw, yn y flwyddyn ariannol hon yn unig, byddwn yn gwario £1.6 biliwn ar gymorth costau byw wedi'i dargedu a rhaglenni cyffredinol i roi arian yn ôl ym mhocedi pobl ac i helpu i leddfu'r argyfwng hwn. Ychydig wythnosau yn ôl yn unig, cyhoeddodd y Prif Weinidog dri mesur ychwanegol y byddwn yn eu gweithredu, ar drydedd ymgyrch 'Hawliwch yr hyn sy'n ddyledus i chi', ar ganolfannau cynnes ac ar fanciau bwyd.

Gan droi'n benodol at y sector rhentu preifat, ym mis Ionawr eleni, lansiais gynllun lesio Cymru, yn ymrwymo £30 miliwn dros bum mlynedd i wella mynediad at dai fforddiadwy mwy hirdymor yn y sector rhentu preifat. Bydd yn sicrhau diogelwch i denantiaid ac yn rhoi hyder i landlordiaid. Lluniwyd y cynllun i gefnogi'r bobl a'r aelwydydd mwyaf difreintiedig sy'n ddigartref neu sy'n wynebu risg o ddigartrefedd. Bydd tenantiaid sy'n rhan o'r cynllun yn elwa o sicrwydd deiliadaeth fwy hirdymor o rhwng pump ac 20 mlynedd a bydd rhenti wedi'u cyfyngu i gyfraddau lwfans tai lleol. Bydd yna arian ychwanegol i sicrhau eu bod yn cael y lefel o gymorth y byddent yn ei ddisgwyl mewn tai cymdeithasol. Rydym hefyd wedi darparu £300,000 o gyllid ar gyfer Cyngor ar Bopeth Cymru i sefydlu llinell gymorth dyledion y sector rhentu preifat. Yn ystod blwyddyn gyntaf y cynllun, mae dros 900 o denantiaid wedi cael eu cefnogi.

Ond o edrych ar y ddeddfwriaeth a gyflwynwyd yn yr Alban, mae'n amlwg nad yw mesurau rhewi rhenti na moratoriwm ar droi allan yn cynnig ateb i bob problem na sicrwydd llwyr i denantiaid. Rwy'n siŵr fod yr Aelodau wedi gweld papur Crisis ar yr union bwnc hwn. Mae Crisis yn nodi bod polisi rhewi rhenti cyffredinol o fudd i bob tenant yn y sector rhentu, ond nid oes gan bob tenant yn y sector rhentu broblemau gyda fforddiadwyedd. Mae'r sector rhentu preifat, yn arbennig—a geiriau Crisis yw'r rhain, nid fy ngeiriau i—yn sector amrywiol iawn o ran yr aelwydydd y mae'n eu gwasanaethu, o fyfyrwyr a gweithwyr ifanc proffesiynol, i deuluoedd â phlant ac aelwydydd hŷn. Ceir grŵp o aelwydydd incwm canolig nad yw fforddiadwyedd yn gymaint o broblem iddynt. Ceir grŵp gweddol fawr sy'n ei chael hi'n anodd iawn talu eu costau tai, a gallai'r rheini elwa o'r cynigion hyn. Ceir grŵp hefyd sydd eisoes yn gorfod talu'r gwahaniaeth rhwng eu rhent a'u budd-dal tai. Nawr, byddai rhewi rhenti a gwahardd troi allan yn oedi unrhyw gamau i droi pobl yn y grŵp hwn allan, ond ni fyddai'n cael gwared ar y risg o gronni ôl-ddyledion rhent. Ânt rhagddynt i ddweud eu bod yn cefnogi'r hyn y mae'r Llywodraeth hon yn ei wneud, sef targedu'r cymorth ar y bobl fwyaf agored i niwed yn y sector hwn a gwneud yn siŵr eu bod yn aros yn eu cartrefi. Nid ydym eisiau gyrru landlordiaid allan o'r sector; rydym eisiau gwneud yn siŵr fod pobl yn manteisio ar y sector rhentu preifat ac yn aros yn eu cartrefi.

Felly, er bod moratoriwm dros dro—fel y mae llawer o'r Aelodau sydd wedi cyfrannu at y ddadl hon wedi nodi—yn gallu ymddangos ar yr wyneb fel ffordd o gadw pobl yn eu cartrefi, mae wedi bod yn gwbl amlwg nad yw'n gwneud hynny am amser hir iawn. Nid yw ond yn gohirio'r adeg pan fydd pobl yn wynebu troi allan gorfodol yn y gwanwyn, am ôl-ddyledion rhent y maent yn ei chael hi'n anodd iawn eu talu'n ôl. Felly, mae sicrhau cymorth wedi'i dargedu ar eu cyfer ar y pryd, yn eu cartrefi, yn ffordd lawer gwell o wneud hyn. Ac nid yw deddfu i gyflwyno mesurau rhewi rhenti yn effeithio ar denantiaethau newydd. Mae tystiolaeth academaidd ddiweddar wedi dangos bod mesurau rheoli rhenti mewn llawer o wledydd—er enghraifft, Iwerddon, fel y mae pobl wedi nodi—wedi arwain at landlordiaid yn gadael y farchnad mewn niferoedd gwirioneddol fawr. Mae hyn yn lleihau argaeledd tai ymhellach ac mae perygl y gallai gynyddu achosion o ddigartrefedd, yn enwedig ymhlith y tenantiaid mwyaf agored i niwed nad ydynt yn gallu cael mynediad at ddarpariaeth rent amgen.

Hefyd, profwyd bod mesurau rheoli rhenti'n gweithredu fel targed yn hytrach na chap mewn rhai awdurdodaethau. Felly, y dull a ffefrir gennym ni yw sicrhau bod tenantiaid yn cael eu cefnogi i aros yn eu cartrefi eu hunain, a darparu cymorth ariannol, sydd eisoes ar waith gennym ac ar gael yn awr. Nid yw hyn yn unrhyw fath o opsiwn 'gwneud dim'. Ac wrth gwrs, bydd y Ddeddf rhentu cartrefi yn dod i rym ym mis Rhagfyr, sy'n newid go iawn yn yr amddiffyniad a roddir i denantiaid yn y sector rhentu preifat.

Ac wrth gwrs mae angen inni ddatblygu ateb cadarn a hirdymor a fydd yn sicrhau sector rhentu cynaliadwy yng Nghymru. I wneud hyn, mae angen inni ddeall yn llawn, drwy dystiolaeth, beth yw'r problemau mewn gwahanol rannau o'r wlad a pha oblygiadau a allai fod i wahanol opsiynau rheoli rhenti os cânt eu cyflwyno. Dyna pam ein bod wedi ymrwymo, o dan y cytundeb cydweithio â Phlaid Cymru, i ddatblygu Papur Gwyn yn ystod tymor y Llywodraeth hon. Rydym wedi comisiynu ymchwil, sydd bellach ar y gweill, i ddatblygu'r sylfaen dystiolaeth i gefnogi'r math cywir o fesurau rheoli rhenti ar gyfer y math cywir o eiddo yn y lle cywir. Fodd bynnag, o ystyried y prisiau cynyddol, rwy'n awyddus i gasglu cymaint o safbwyntiau â phosibl ar ymyriadau posibl i lywio datblygiad y Papur Gwyn, felly heddiw, rwy'n cadarnhau y byddwn yn cyhoeddi ac yn gweithio ar Bapur Gwyrdd yn gyntaf er mwyn darparu gwybodaeth i'r Papur Gwyn. 

Ddirprwy Lywydd, mae'r Llywodraeth hon wedi ymrwymo i ddefnyddio'r holl ddulliau sydd gennym i helpu pobl mewn modd cynaliadwy i aros yn eu cartrefi ac osgoi digartrefedd. Mae angen i Lywodraeth y DU weithredu ar unwaith a gwrthdroi eu penderfyniad gwarthus i rewi'r lwfans tai lleol. Mae amryw o Aelodau Ceidwadol wedi cyfrannu at y ddadl hon, ond rwy'n galw arnynt unwaith yn rhagor i wneud eu galwad ar Lywodraeth y DU i adfer y lwfans tai lleol yn gyhoeddus iawn. Mae'n arwain at dlodi yn y sector ac nid yw'n helpu'r landlordiaid. Byddai'n fwy o help i landlordiaid pe bai'r lwfans tai lleol ar y lefel briodol hefyd. Byddent yn gallu helpu eu tenantiaid yn well. Felly, mae hyn yn brifo pawb ac nid yw'n helpu neb. Rwyf wedi ysgrifennu at Lywodraeth y DU unwaith eto yr wythnos hon yn galw arnynt i ddadrewi a chynyddu'r cyfraddau lwfans tai lleol mewn ymdrech i gadw eu hymrwymiad i gynyddu budd-daliadau yn unol â chwyddiant. Rwy'n gobeithio'n fawr na fyddwn yn gweld y Llywodraeth asgell dde eithriadol hon yn cosbi hawlwyr budd-daliadau ar adeg pan fo'n amlwg eu bod yn ceisio cynyddu cyfoeth y rhai mwyaf cyfoethog yn ein poblogaeth. Mae'n gwbl warthus eu bod yn rhewi cyfraddau tai lleol ar adeg pan fo rhenti'r sector rhentu preifat yn codi ar y gyfradd gyflymaf mewn dros ddegawd mewn sawl ardal, a bwlch sylweddol rhwng costau rhent pobl a'r cyfraddau sy'n cael eu talu ar hyn o bryd.

Mae torri cyllidebau lles eraill, sydd eu hangen yn awr yn fwy nag erioed, yn dwysáu'r methiant i ddadrewi a chynyddu'r lwfans tai lleol. Gall awdurdodau lleol ddefnyddio'r gyllideb taliadau disgresiwn at gostau tai i gefnogi pobl yr effeithir arnynt fwyaf gan y toriadau i fudd-daliadau, ond eleni, penderfynodd y Llywodraeth Dorïaidd dorri tua 27 y cant, neu £2.3 miliwn, oddi ar y gyllideb honno o'i gymharu â'r llynedd. Daw hyn ar ben gostyngiad blaenorol o 18 y cant. Mae'r rhain yn ostyngiadau enfawr mewn cyllid, ac maent yn gwaethygu sefyllfa'r rhai sy'n profi'r argyfwng costau byw eisoes. Rwyf wedi galw ar Lywodraeth y DU yn y gorffennol i adfer y toriadau hyn. Nid oes unrhyw arwydd y byddant yn gwrando ar y galwadau hynny, ac rwy'n galw ar yr Aelodau Ceidwadol yma heddiw i ddweud yn gyhoeddus eu bod yn credu bod y toriadau hyn yn anghywir ac y dylid eu gwrthdroi.

Felly, i gloi, Ddirprwy Lywydd, rydym yn cydnabod yr argyfwng costau byw enfawr y mae aelwydydd yn ei wynebu ledled Cymru. Rwyf wedi nodi heddiw yn y cyfnod byr o amser sydd ar gael ein bod ni, ac y byddwn ni, yn parhau i gefnogi pobl ledled Cymru drwy'r cyfnod heriol eithriadol hwn. Rydym yn cyflymu ein gweithredoedd i ddeall effeithiau a chanlyniadau posibl mesurau ychwanegol yn well, ond nid ydym yn credu mewn cyflwyno mesurau heb sylfaen dystiolaeth gadarn, gan ein bod yn gwybod y gallant arwain at ganlyniadau anfwriadol difrifol iawn ac arwain at fwy o ddigartrefedd.

Fel bob amser, Lywydd, hoffwn orffen drwy ddiolch i'r holl bobl sy'n gweithio mewn gwasanaethau digartrefedd ledled Cymru. Maent wedi gweithio'n eithriadol o galed drwy'r pandemig ac yn parhau i wneud hynny i sicrhau bod pawb yng Nghymru yn cael gwasanaeth, yn wahanol i'r hyn sy'n digwydd dros y ffin—rwyf am nodi hynny: yn wahanol i'r hyn sy'n digwydd dros y ffin, mae pawb yng Nghymru yn cael gwasanaeth ar gyfer digartrefedd, ac rydym yn gwneud ein gorau glas i sicrhau bod pobl yn gallu aros yn ddiogel yn eu cartrefi drwy'r argyfwng sydd i ddod y gaeaf hwn. Diolch. 

Mabon ap Gwynfor nawr i ymateb i'r ddadl. 

Diolch yn fawr iawn, Llywydd, a diolch yn fawr iawn i bawb sydd wedi cyfrannu at y ddadl a'r drafodaeth ddifyr yma. 

Mae'n rhaid i mi ddweud, wrth wrando ar gyfraniad cyntaf Janet Finch-Saunders, ac Andrew R.T. Davies hefyd, roedd yna eironi yn y ffaith eu bod yn cydnabod bod y farchnad rydd yn gwneud cam mawr â'n cymunedau, a'u bod felly yn galw am, ac yn mynnu ymyrraeth gan y wladwriaeth ar adeiladu tai, dim ond i weld y tai cymdeithasol hynny'n cael eu gwerthu'n ôl i'r sector preifat—mae yna eironi pendant yno sy'n amlwg yn cael ei golli. Rydych eisiau gweld mwy o dai cymdeithasol yn cael eu hadeiladu, sef ymyrraeth y wladwriaeth—[Torri ar draws.] Iawn, rwy'n fodlon derbyn ymyriad.

Y pwynt a godais gyda Mike Hedges oedd y gallu i adeiladu mwy o dai. Nid ydym ond yn adeiladu tua 6,000 y flwyddyn a ninnau'n gwybod bod angen 12,000. Ni soniais am ymyrraeth y wladwriaeth o gwbl. 

Mae Janet newydd ddweud 'mwy o dai cymdeithasol', sef ymyrraeth y wladwriaeth, sy'n cyd-fynd â'r hyn ddywedoch chi. [Torri ar draws.] Iawn. Felly, a ydych chi eisiau gwneud ymyriad, Janet?

A gaf fi dderbyn ymyriad?

Na. Gallwch wneud ymyriad.

Ie, a gaf fi wneud ymyriad? [Chwerthin.] Mae'n ddrwg gennyf. A wnewch chi dynnu'r sylwadau yr ydych newydd eu gwneud yn ôl am landlordiaid yn adnewyddu eu heiddo gydag arian o'r pwrs cyhoeddus ac yna'n eu gwerthu ymlaen? Ni chaniateir hynny. Os oes gennych gytundeb lesio gydag unrhyw awdurdod lleol lle maent yn rhoi arian i chi—rwy'n meddwl ei fod tua £25,000 ar hyn o bryd—rhaid i chi dalu'r arian hwnnw yn ôl cyn i chi allu gwerthu eich eiddo. Felly, mae angen tynnu hynny yn ôl, oherwydd mae hynny'n awgrymu bod landlordiaid preifat yn gwneud arian o'r pwrs cyhoeddus ac nid yw hynny'n wir. 

Na, yr hyn a welsom unwaith eto yw enghreifftiau gan y Llywodraeth hon a chan eich Llywodraeth chi o arian cyhoeddus yn cael ei drosglwyddo i bocedi preifat, a sicrhau bod pobl sydd eisoes yn gymharol gyfoethog yn gwneud mwy o arian ar gefn pobl sy'n gweithio—[Torri ar draws.] Dyna'r polisi—

O'r gorau, o'r gorau. Caniatewch i Mabon ap Gwynfor barhau i gloi'r ddadl. 

Dyna'r polisi yr ydych chi'n ei barhau. Nawr, yr hyn a glywsom hefyd, diolch i ymyriad Luke a Sioned, oedd eu bod wedi sôn mai'r hyn sydd angen inni ei wneud yw diogelu pobl, nid asedau. Cartrefi yw tai. Llefydd y mae pobl eu hangen i fyw ydynt, nid ffordd i bobl wneud elw, sef yr hyn y mae'r Torïaid wedi bod yn ei ledaenu yma. 

Clywsom gan Sam Rowlands am gartrefi gwag—yn hollol, rydym yn cytuno. Mae angen inni ddod â thai gwag yn ôl i ddefnydd eto. Ac fe glywsom lawer o syniadau ynghylch cartrefi gwag, ynglŷn â datblygu tai cymdeithasol, ac eraill. Mae'r rhain i gyd yn syniadau hirdymor. Nid ydynt yn mynd i'r afael â'r argyfwng sy'n ein hwynebu heddiw ac ni fyddant yn helpu'r bobl sy'n wynebu cael eu troi allan dros y misoedd nesaf yn ystod y gaeaf hwn. 

Cyfeiriodd Heledd at fyfyrwyr a'r ffaith bod 60 y cant o'u hincwm yn mynd ar rent. Rwy'n falch o ddweud bod Undeb Myfyrwyr Cymru/UCMC yn cefnogi'r alwad hon heddiw. Hefyd, mae'n werth nodi bod y TUC yn cefnogi gweithredu ar reoli rhenti a rhewi rhenti. Mewn gwirionedd, ddwy flynedd yn ôl, dangosodd arolwg TUC fod 66 y cant o'u haelodau'n cefnogi'r cynnig hwn, a dim ond 8 y cant yn ei wrthwynebu. 

Soniodd Carolyn am Lywodraeth Clement Attlee ar ôl y rhyfel. Y peth gyda'r Llywodraeth honno wedi'r rhyfel oedd bod tai wedyn o dan yr adran iechyd cyhoeddus. Mae'n dangos y pwysigrwydd ac yn cysylltu'n llwyr â'r hyn a ddywedodd Mike Hedges am y cyswllt rhwng tai gwael ac iechyd gwael. Cyfeiriodd Mike hefyd at Airbnb, a'r hyn a welwn ar hyn o bryd yw bod landlordiaid—yn wahanol i'r hyn a ddywedodd Sam yn gynharach fod landlordiaid yn gadael y sector—ydynt, maent yn gadael y sector ac maent yn troi eu heiddo'n Airbnbs, neu mewn rhai achosion, yn gwneud elw o bris uchel tai. 

Dyna'r sefyllfa sydd gennym, ond erys y ffaith y dylai pawb gael sicrwydd o gartref fforddiadwy o safon uchel, ond nid dyma'r sefyllfa yma yng Nghymru yn awr, ac mae wedi ei waethygu gan yr argyfwng costau byw a thai sy'n digwydd ar hyn o bryd. Clywn mai cyfrifoldeb cyntaf Llywodraeth mewn cymdeithas ddemocrataidd yw amddiffyn a diogelu bywydau ei dinasyddion. Dywedir hyn ar adeg o ryfel pan ydym yn brwydro—bob tro y clywn am ryfel, caiff miliynau a biliynau o bunnoedd eu pwmpio i mewn i gefnogi a sicrhau diogelwch ein dinasyddion. Wel, mae hyn yn wir heddiw. Mae angen inni sicrhau ein bod yn amddiffyn ac yn diogelu ein dinasyddion a sicrhau nad ydynt yn dioddef oherwydd digartrefedd, oherwydd na allant fforddio cael to uwch eu pennau.   

A wnewch chi ildio ar y pwynt hwnnw? 

Gwnaf.

Rwy'n cytuno â'r teimlad yn llwyr, ond a wnewch chi ymateb i'r pwyntiau sy'n cael eu gwneud yn adroddiad Crisis UK—ac rwy'n tynnu sylw, fel yr Aelod gyferbyn, at fy nghofrestr buddiannau hefyd—lle maent yn dweud bod yr union fesurau sy'n cael eu hargymell yn creu risg sylweddol, yn eu geiriau hwy, o lif uniongyrchol o hysbysiadau ymadael a chodiadau rhent, ton o godiadau rhent a throi allan, cronni ôl-ddyledion rhent gan denantiaid, ac effaith negyddol ar gyflenwad a mynediad at dai rhentu preifat i'r rhai sydd ar ben isaf y farchnad? Mae gennych angerdd, mae gennych fwriadau gwych, ond mae Crisis yn dangos y bydd y mesurau yr ydych yn eu hargymell yn arwain at ganlyniadau negyddol. 

Rydym yn derbyn yr hyn y mae Crisis yn poeni amdano, ac rwy'n credu fy mod wedi nodi hynny yn fy sylwadau gwreiddiol. Yr hyn yr ydym ni'n ei ddweud yw, er ein bod yn derbyn y gallai hynny ddigwydd yn y dyfodol, fe wyddom ei fod yn mynd i ddigwydd yn awr. Gwyddom fod pobl yn cael eu gwneud yn ddigartref yn awr, felly mae angen camau arnom i liniaru'r sefyllfa honno. Nawr, gwyddom hefyd fod y camau a nodwyd gennym yn gweithio yn Ffrainc, maent yn gweithio yn Nenmarc, maent wedi gweithio yn Iwerddon hefyd. Felly, oherwydd eich ofn y gallai rhywbeth ddigwydd—oherwydd ofn Crisis a'r Llywodraeth y gallai rhywbeth ddigwydd—yr hyn a ofynnwch yw gadewch inni beidio â gwneud unrhyw beth. Dyna y gofynnwch amdano.

Nawr, ni allwn—

A wnewch chi ildio?

Na, rwy'n brin o amser, mae arnaf ofn, Huw. [Torri ar draws.] Wel, rwy'n brin o amser, mae arnaf ofn, Huw. 

Nid oes raid ichi dderbyn yr ymyriad. 

Wel, rwy'n dod at—. Fe wnaf dderbyn, gan fod gennyf amser. 

O'r gorau. Mae'n derbyn yr ymyriad. 

Diolch. A fyddech chi felly'n ymateb i sylwadau Crisis ar ffyrdd gwell o ymdrin â'r union fater yr ydych chi'n ei gyflwyno? Rwy'n cytuno â'ch angerdd ac rwy'n cytuno â'r ffaith bod angen inni wneud popeth a allwn. Maent wedi awgrymu ffyrdd eraill. Beth yw eich ymateb i'w mesurau amgen?

Maent wedi awgrymu rhai syniadau a fydd yn helpu, ac ar hyn o bryd, nid yw'r Llywodraeth wedi mabwysiadu'r syniadau hynny ac nid ydynt yn eu cyflawni. Hefyd, fe wyddom y bydd pobl yn cael eu gwneud yn ddigartref dros y misoedd nesaf, felly rydym eisiau gweld gweithredu yn awr i sicrhau nad yw'r bobl hynny'n cael eu gwneud yn ddigartref, yn lle ei wthio ymlaen i'r dyfodol efallai. Dyna'r hyn yr ydym yn ei gynnig. Byddai rhewi rhenti'n helpu i ymdrin â hynny. Dyna wirionedd y mater hwn. Ar hyn o bryd, nid oes unrhyw ddewis arall; nid oes unrhyw awgrym arall yn dod gan y Llywodraeth nac unrhyw un arall i ymdrin â'r argyfwng sy'n ein hwynebu heddiw, ac oni bai ein bod yn gweithredu heddiw, fe wyddom y byddwn yn gweld mwy o bobl yn ddigartref. Ofn yw'r hyn sy'n achosi'r diffyg gweithredu hwn, ac ar hyn o bryd ni allwn fforddio peidio â gweithredu. Gallech wneud hyn; gallech weithredu i achub bywydau. Mae angen inni weld yr un argyhoeddiad a ddangosodd eich Llywodraeth yn ystod argyfwng COVID a'r dewrder a ddangoswyd gennych. Mae angen inni weld hynny'n digwydd eto heddiw. Fel y dywedodd Sioned, mae angen gweithredu radical ac ni allwn sefyll o'r neilltu a gwneud dim. Felly, gadewch inni gefnogi'r cynnig hwn er mwyn inni allu rhoi'r arweinyddiaeth sydd ei hangen ar y Llywodraeth i weithredu er mwyn lliniaru'r amgylchiadau gwaethaf heddiw. Diolch. 

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly byddwn ni'n gohirio'r bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.