Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliant 1 yn enw Jane Hutt, a gwelliannau 2, 3, 4 a 5 yn enw Rhun ap Iorwerth.

Symudwn ymlaen yn awr at eitem 5, sef dadl y Ceidwadwyr Cymreig ar ddatganiad yr hydref 2016. Galwaf ar Nick Ramsay i gynnig y cynnig. Nick.

Cynnig NDM6182 Paul Davies

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi Datganiad yr Hydref Llywodraeth y DU;

2. Yn cydnabod y cyhoeddiad y bydd Llywodraeth Cymru yn elwa ar £436 miliwn yn ychwanegol erbyn 2020-21 i'w chyllidebau cyfalaf o Ddatganiad yr Hydref;

3. Yn nodi y bydd Llywodraeth y DU yn codi'r Cyflog Byw Cenedlaethol i £7.50 i gefnogi swyddi ac enillion ledled y DU;

4. Yn nodi ymhellach y bydd y trothwy Lwfans Personol a Chyfradd Uwch yn codi i £12,000 a £50,000 yn y drefn honno erbyn 2020-21, gan leihau'r bil treth incwm i 1.4 miliwn o unigolion yng Nghymru erbyn 2017-18.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy’n falch o gynnig y cynnig hwn heddiw yn nodi datganiad yr hydref Llywodraeth y DU—datganiad sy’n rhoi cynnydd sylweddol yn y cyllid cyfalaf i Lywodraeth Cymru dros y pum mlynedd nesaf.

Er bod yn rhaid cyfaddef ei bod yn adeg anodd iawn yn ariannol o hyd, mae Cymru mewn sefyllfa gyllidol gryfach nag o’r blaen. Nid ein barn ni’n unig ar y meinciau hyn yw hynny, ond barn economegwyr fel Gerry Holtham. Bydd cyllideb gyfalaf Llywodraeth Cymru yn cynyddu dros chwarter mewn termau real dros y pum mlynedd nesaf, o £1.28 biliwn yn 2015-16 i £1.78 biliwn yn 2020-21. Mae hyn yn cynnwys £436 miliwn yn ychwanegol dros bum mlynedd. Dyna arian y gellir ei wario yma yng Nghymru ar ffyrdd, tai, ysgolion, ysbytai—seilwaith pwysig.

Mae angen i ni wneud yn siŵr fod Cymru’n chwarae rhan allweddol yn strategaeth ddiwydiannol Llywodraeth y DU, a fydd yn paratoi’r ffordd ar gyfer ymchwil sylweddol ac arian datblygu ar gyfer ein prifysgolion. Mae hyn yn cryfhau ymhellach yr enw da sydd eisoes gan Gymru am fod ar y blaen yn y maes hwn. Rydym yn gwybod bod yna bryderon wedi bod am effaith gadael yr Undeb Ewropeaidd ar gyllid ar gyfer ymchwil a datblygu, felly mae’n bwysig ein bod yn cael gafael ar gyllid lle y gallwn, yn paratoi ar gyfer y dyfodol, ac yn datblygu ein strategaeth ddiwydiannol ein hunain yma.

O’i roi’n blwmp ac yn blaen, mae angen i ni baratoi Cymru i fanteisio ar y cyfleoedd sydd o’n blaenau. Wrth gwrs, mae yna rai dulliau y tu hwnt i gyrraedd Llywodraeth Cymru: trethi—wel, tan 2018 o leiaf. O fis Ebrill 2017, bydd Llywodraeth y DU yn torri treth incwm, a fydd yn lleihau’r bil treth incwm i dros 1.4 miliwn o bobl yng Nghymru yn 2017-18 ac yn golygu y gall 61,000 o bobl roi’r gorau i dalu treth incwm yn gyfan gwbl.

Ceir dulliau eraill sydd gan Lywodraeth Cymru at ei defnydd ar hyn o bryd—ardrethi busnes, er enghraifft. Bydd Aelodau’r Cynulliad yn gwybod yn rhy dda, rwy’n siŵr, am fy mhryderon ynglŷn ag ailbrisio ardrethi busnes ac effaith hyn ar fusnesau yn fy etholaeth. Ac nid fy etholaeth i yn unig—ceir pocedi o godiadau arfaethedig yn yr ardrethi busnes ar draws ardaloedd eraill o Gymru yn ogystal. Cynhaliais gyfarfod cyhoeddus nos Lun a oedd yn llawn o siopwyr a phobl fusnes eraill a oedd yn pryderu. Mae rhai busnesau’n wynebu codiadau enfawr yn eu hardrethi. Mae eraill yn wynebu codiadau llai, ond sylweddol er hynny, ac yn syml, ni allant eu fforddio. Mae gwir angen cynllun rhyddhad ardrethi busnes yma yng Nghymru sydd o leiaf yn gyfartal â’r hyn a geir dros y ffin, ac yn bwysig iawn, cynllun trosiannol cadarn. Mae’n fater o degwch. Mae angen i fusnesau gael eu trin yn deg. A gaf fi fanteisio ar y cyfle hwn i ofyn unwaith eto i Lywodraeth Cymru edrych eto ar hyn, a rhoi’r cymorth y maent ei angen mor daer i fusnesau yn y cyfnod cyn y daw’r ailbrisio i rym fis Ebrill nesaf?

Nawr, ar yr ochr olau, rydym yn croesawu rhagolwg y DU y bydd yr economi’n tyfu, gyda diweithdra’n parhau ar ei isaf ers 11 mlynedd, wrth i’r Gronfa Ariannol Ryngwladol ddatgan mai economi’r DU yw’r economi sy’n tyfu gyflymaf yn y G7 eleni. Dywedodd y Canghellor y rhagwelir y bydd y twf hwnnw’n 2.1 y cant eleni ac 1.4 y cant yn 2017. Ildiaf i Huw Irranca-Davies.

Diolch i Nick am ildio. Yn sicr, mae cael pobl mewn gwaith yn beth da. Mae’n rhaid i ni gytuno ar hynny. Ond tybed beth y mae’n ei wneud o ragolwg diwygiedig y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn awr ar gyflogau, twf a buddsoddiad? Oherwydd yr hyn y maent yn ei ddangos yn glir yw bod nifer enfawr, nid is-ddosbarth bach o bobl, ond nifer fawr o’r bobl rydym yn eu cynrychioli yn mynd i fod oddeutu £1,000 y flwyddyn yn waeth eu byd. Ar gyfer y bobl roedd yn sôn amdanynt—y busnesau bach, y rhai sydd eisiau’r rhyddhad ardrethi busnes, ac yn y blaen—dyna’r un bobl na fyddant yn gallu gwario’r arian yn y siopau. Felly, beth mae’n ei wneud o hynny? Beth sydd wedi mynd o’i le yma gyda’r gyllideb?

Mae’r Aelod yn gwneud pwynt da a phwysig, ac nid wyf yn anghytuno â chi fod rhaid i ni beidio â bod yn hunanfodlon yma, Huw. Rwy’n credu y byddai pob un ohonom yn cytuno â hynny. Rydym yn gwybod ers rhai blynyddoedd yn ôl y gall rhagolygon fod yn anghywir. Dyna yw eu natur. Yr hyn y byddwn yn ei ddweud yw ein bod, at ei gilydd, ers 2010, yn gwybod bod yna leihad wedi bod yn y diffyg. Efallai y byddwn yn anghytuno am lefel y lleihad roedd ei angen yn y diffyg, ac mae hynny’n gwahaniaethu rhwng un blaid a’r llall a rhwng un Aelod â’r llall, ond mae’r economi mewn sefyllfa gadarnach nag o’r blaen. Ond nid yw hynny’n golygu bod y cyfoeth wedi ei ledaenu’n gyfartal. Yr hyn y byddwn yn ei ddweud, yn sgil y refferendwm Ewropeaidd, yw bod gwir angen i ni wneud yn siŵr fod y bobl rydych yn eu cynrychioli ac rwyf fi’n eu cynrychioli, y bobl yng Nghymru, yn parhau i gael cyfran deg o’r gacen mewn gwirionedd, oherwydd gwn fod hynny wedi bod yn bryder mawr i’r Aelodau yma ac yn fy etholaeth i yn ogystal. Ond rydych yn gwneud pwynt da iawn.

Mae Llywodraeth y DU yn ceisio cyfyngu ar efadu treth. Wrth gwrs, mae gennym ein barn ein hunain ar hyn i gyd yma yng Nghymru gyda datganoli rhai trethi yn 2018 a sefydlu Awdurdod Refeniw Cymru, sydd ar ffurf embryonig ar hyn o bryd.

Rwyf wedi eistedd drwy—a gallaf weld Aelodau eraill sydd wedi gwneud hyn—oriau lawer o sesiynau Pwyllgor Cyllid yn craffu ar y ddeddfwriaeth treth newydd, ar gyfer y dreth trafodiadau tir i ddechrau. Mae mesurau i fynd i’r afael ag osgoi ac efadu treth yn rhan annatod o’r ddeddfwriaeth. Mae’r rheolau cyffredinol ar atal camddefnydd a’r cynllun targededig i atal osgoi yn syfrdanol. Bydd Aelodau’r Pwyllgor Cyllid yn gwybod beth rwy’n ei olygu wrth hynny, a phan fyddwn yn dod ag ef i’r Siambr hon, caiff pob un ohonoch gyfle i weld manylion diddorol yr agweddau hyn ar ddeddfwriaeth treth.

Rwy’n meddwl bod y Pwyllgor Cyllid yn gwneud gwaith da ar graffu ar y maes hwn a darparu mesurau diogelu a gwiriadau effeithiol. Er, wrth gwrs, amser a ddengys ac mae hwn yn dir newydd i raddau helaeth i’r Cynulliad a Llywodraeth Cymru ac mae angen i ni gadw llygad barcud ar sut y mae’n datblygu.

Felly, pa gyllid ychwanegol y bydd Cymru’n ei gael o ganlyniad i’r datganiad hwn? Bydd cyllideb gyfalaf Llywodraeth Cymru yn cynyddu dros chwarter mewn termau real dros y pum mlynedd nesaf. Fel y dywedais yn gynharach, mae hyn yn cynnwys £436 miliwn yn ychwanegol ar gyfer ein ffyrdd, ein tai, ein hysgolion a’n hysbytai—seilwaith hanfodol.

O fis Ebrill 2018, bydd Llywodraeth y DU yn hwyluso gallu Llywodraeth Cymru i fenthyg hyd at derfyn cyffredinol o £500 miliwn i ariannu gwariant cyfalaf. Bydd y gyfran o £2 biliwn o drethi incwm Cymru sydd i ddod o dan reolaeth Llywodraeth Cymru yn fuan yn caniatáu ar gyfer cynnydd yn y terfyn benthyca cyfalaf hwn a osodwyd gan Lywodraeth y DU. Dyma fydd un o ganlyniadau allweddol y trafodaethau parhaus ar y fframwaith cyllidol. A gaf fi unwaith eto gofnodi cefnogaeth y Ceidwadwyr Cymreig i fframwaith cyllidol? Rwyf wedi cael nifer o drafodaethau gydag Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid am hyn ac rwyf wedi trafod y mater gyda’i ragflaenydd sydd yn y Siambr heddiw hefyd. Mae hwn yn fater sy’n peri pryder cyson i bob un ohonom yma. Mae’n gwbl hanfodol, yn enwedig gyda datganoli trethi yn awr. Mae’n hanfodol fod gostyngiadau yn y grant bloc yn y dyfodol yn cael eu mynegeio’n briodol ac yn gymesur er mwyn osgoi yr hyn a elwir yn wasgfa Barnett, sydd wedi bod yn broblem sylweddol yn y gorffennol, ond sy’n bygwth bod yn fwy o broblem yn y dyfodol os nad ydym yn cael y gostyngiadau hynny yn y grant bloc yn iawn.

Er ein bod yn parhau i edrych ymlaen at amser pan fydd fformiwla Barnett yn cael ei disodli, bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i dderbyn arian drwy fformiwla Barnett yn yr un modd â buddsoddiad y Llywodraeth mewn meysydd sydd wedi’u datganoli, gan gynnwys trafnidiaeth a thai. Mae hyn yn rhoi mwy o bwyslais ar yr angen i graffu ar benderfyniadau buddsoddi Llywodraeth Cymru dros y pum mlynedd nesaf er mwyn sicrhau bod yr arian hwn yn cael ei fuddsoddi’n dryloyw ac i ddarparu gwelliannau i seilwaith Cymru.

Mae’r lwfans personol di-dreth wedi ei godi eto i gynorthwyo pobl sy’n gweithio ar draws y DU ac ar draws Cymru. Ledled y DU, mae hyn wedi torri trethi i 28 miliwn o bobl ers 2010, ac wedi golygu na fydd yn rhaid i 4 miliwn ychwanegol o bobl dalu treth incwm o gwbl. Bydd y lwfans personol yn cael ei godi hyd yn oed ymhellach i £12,500 erbyn diwedd Senedd bresennol y DU. Dylai hyn leihau’r bil incwm treth i dros 1 filiwn o bobl yng Nghymru yn 2017-18 a sicrhau y gall 61,000 o bobl roi’r gorau i dalu treth incwm yn gyfan gwbl.

Os caf droi, yn yr amser sydd gennyf ar ôl, at y cytundebau dinas, rwy’n meddwl y byddem i gyd yn derbyn bod angen i ni ddatgloi twf a chynhyrchiant rhanbarthol, ac mae cytundebau dinas yn allweddol i wneud hyn. Rydym yn croesawu cynnydd yn y trafodaethau ar gytundeb dinas ar gyfer dinas-ranbarth bae Abertawe, yr ystyriaeth o fargen twf ar gyfer gogledd Cymru a’r cytundeb dinas gwerth £1.2 biliwn ar gyfer prifddinas-ranbarth Caerdydd. Ceir cynnydd ar fargen twf y gogledd ac yn nes at adref, mae un o adeiladau eiconig Caerdydd, hen orsaf reilffordd Bae Caerdydd, yn mynd i fod yn amgueddfa meddygaeth filwrol newydd gyda £2 filiwn o gyllid. Gwn fod y Gweinidog blaenorol, Edwina Hart, wedi cefnogi hynny. Cefais drafodaethau gyda hi ynglŷn â hynny pan oedd yn Aelod o’r Cynulliad. Hefyd, £1 filiwn o arian ychwanegol i gefnogi’r gwasanaeth ambiwlans awyr yng Nghymru ac £1.5 miliwn ychwanegol i Mind i ddarparu cymorth iechyd meddwl gwell i staff y gwasanaethau brys yng Nghymru a Lloegr.

Ddirprwy Lywydd, rwy’n falch o fod wedi agor y ddadl hon heddiw. Rydym i gyd yn ymwybodol iawn ei bod yn dal i fod yn adeg anodd iawn yn ariannol ac rydym yn cydnabod bod gan Lywodraeth Cymru waith anodd ei wneud. Fodd bynnag, mater o flaenoriaethau a gwneud y gorau o’r cyllid sydd ar gael i chi yw Llywodraeth. Rydym yn credu bod datganiad yr hydref o leiaf yn gadael Cymru mewn sefyllfa well nag o’r blaen. Yr hyn sy’n bwysig yn awr yw ein bod yn achub ar y cyfle ger ein bron ac yn gwneud y gorau o’r cyllid ychwanegol sydd ar gael i ddatblygu ein seilwaith ac i adeiladu dyfodol gwell i bawb sy’n byw yn ein gwlad.

Diolch yn fawr iawn. Rwyf wedi dethol y pum gwelliant i’r cynnig, a galwaf ar Jane Hutt i gynnig gwelliant 1 a gyflwynwyd yn ei henw yn ffurfiol.

Gwelliant 1—Jane Hutt

Dileu pwynt 2 a rhoi yn ei le, gan ail-rifo yn unol â hynny:

2. Yn nodi bod Datganiad yr Hydref yn cynnwys dyraniadau cyfalaf ychwanegol ar gyfer cyllideb Cymru o £442m rhwng 2016-17 a 2020-21.

3. Yn gresynu na ddefnyddiodd Llywodraeth y DU Ddatganiad yr Hydref i ddod â'i pholisi niweidiol o gyni cyllidol i ben.

4. Yn gresynu na gydnabu Llywodraeth y DU yr angen am fuddsoddiad yn y gwasanaeth iechyd, gofal cymdeithasol a gwasanaethau cyhoeddus hanfodol eraill yn Natganiad yr Hydref.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Yn ffurfiol.

Diolch yn fawr iawn. Galwaf ar Adam Price i gynnig gwelliannau 2, 3, 4 a 5, a gyflwynwyd yn enw Rhun ap Iorwerth.

Gwelliant 2—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn gresynu bod Llywodraeth y DU wedi methu ag ymrwymo i amserlen ar gyfer cyflwyno trydaneiddio rheilffordd y Great Western rhwng Caerdydd ac Abertawe, a thrydaneiddio prif reilffordd Gogledd Cymru.

Gwelliant 3—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn gresynu bod Llywodraeth y DU wedi methu ag ymrwymo i ddarparu morlyn llanw Bae Abertawe.

Gwelliant 4—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn gresynu bod Llywodraeth y DU wedi methu â dynodi HS2 fel prosiect seilwaith Lloegr yn unig.

Gwelliant 5—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn gresynu at fethiant Llywodraeth y DU i ddatganoli'r doll teithwyr awyr.

Cynigiwyd gwelliannau 2, 3, 4 a 5.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rydw i’n falch i fedru symud gwelliannau 2, 3, 4 a 5 yn enw Plaid Cymru. Ac wrth gwrs, mae’r gwelliannau yma yn ffocysu yn benodol ar y pethau a adawyd mas o’r datganiad. Efallai ei fod yn rhyw fath o adlewyrchiad o bersonoliaeth wahanol y Canghellor yma. Mae yna ryw awgrym nad oedd am ddilyn y math o ymagwedd mwy theatrig a oedd gan y Canghellor blaenorol a chyhoeddi llwyth o bethau'r un pryd, felly roedd e eisiau, efallai, dal rhai pethau yn ôl. Rwy’n gobeithio, gyda rhai o’r pethau rwyf am eu codi mewn munud, mai dyna beth ddigwyddodd, ac na fyddwn ni’n gorfod aros yn rhy hir ar gyfer y cyhoeddiadau rydym am eu gweld.

Rydym ni’n cyfeirio yng ngwelliant 2, wrth gwrs, at drydaneiddio, nid yn unig y llinell rhwng Caerdydd ac Abertawe, lle mae yna oedi, wrth gwrs, sy’n gwbl annerbyniol, ac sy’n mynd i effeithio, wrth gwrs, ar yr economi i’r gorllewin o Gaerdydd, ond hefyd trydaneiddio llinell gogledd Cymru. Yn y cyswllt yna, wrth gwrs, hefyd, mae’n beth gwael i weld nad oes cytundeb mai prosiect ar gyfer Lloegr yn unig ydy HS2 a dweud y gwir. Mae yna dystiolaeth gan KPMG sy’n awgrymu y bydd Cymru mewn sefyllfa waeth o ran cystadleurwydd ar ôl HS2, ac eto, oherwydd y ffordd mae wedi cael ei gategoreiddio, wrth gwrs, nid oes codiad Barnett o ran cyllid yn sgil hynny. Mae’n drist ofnadwy, a dweud y gwir. Cefais air gydag Ysgrifennydd Gwladol Cymru ynglŷn â hyn yng nghinio’r CBI. Pam, unwaith eto, nad yw Cymru yn cael ei drin yn gydradd o ran y dreth teithwyr awyr? Nid oes yna ddim rhesymeg, nid oes yna ddim moeseg y tu ôl i’r penderfyniad, a dweud y gwir, pan mae Cymru ei angen, yn y cyfnod ôl-Brexit yma, sy’n fregus yn economaidd â’r holl ansicrwydd. Pam nad ydym ni’n cael chwarae teg? Dyna beth rydym ni’n gofyn amdano fe, wrth gwrs: yr un gallu ag sydd wedi cael ei roi i Ogledd Iwerddon a’r Alban.

Rwy’n ddiolchgar i Adam Price am ildio. Anghofiais sôn am y doll teithwyr awyr yn fy araith, ond rydych newydd gyfeirio ati, ac rydych yn gwneud pwynt dilys iawn, a byddwn yn cefnogi gwelliant Plaid Cymru ar y doll teithwyr awyr. Rwy’n credu y byddai’n adnodd pwysig iawn yng nghasgliad adnoddau Llywodraeth Cymru.

Wel, rwy’n croesawu hynny yn fawr iawn, a dweud y gwir. Os ydy’r lle yma yn gallu siarad gydag un llais, rwy’n gobeithio’n wir y bydd y llais hwnnw’n cael ei glywed lawr yng nghoridorau Whitehall a San Steffan.

Yn olaf, ac i’r un perwyl, a dweud y gwir, rwy’n gobeithio y bydd cefnogaeth yn dod i hwn hefyd. Mae angen symud ymlaen, onid oes, gyda’r cyfle euraidd yma sydd gennym gyda’r morlyn morlanw—dyna y mae Dai Lloyd yn mynnu yw’r term Cymraeg ar gyfer ‘tidal lagoon’. Nid wyf yn siŵr a yw’n trio awgrymu rhywbeth sydd ddim cweit yn gwbl glir, ond rwy’n licio’r cyflythreniad, beth bynnag; mae hi bron yn gynganeddol. Mae’n rheswm arall dros gefnogi’r peth, a dweud y gwir. Mae Charles Hendry wedi cyflwyno ei adroddiad erbyn hyn i’r Ysgrifennydd Gwladol, felly mae’n rhaid nawr, rwy’n credu, inni symud ymlaen a gweld cyfle i Gymru gydio yn y cyfle yma.

Mae yna rai pethau yn y datganiad roeddwn i’n eu croesawu, a dweud y gwir: arian ychwanegol ar gyfer arloesedd, sydd wedi cael ei grybwyll gan yr Aelod sy’n llefaru ar ran y Torïaid—y cynnydd mwyaf, a bod yn gywir, mewn arian ar gyfer arloesedd ers 1979. Felly, mae yna £4.7 biliwn yn ychwanegol dros y cyfnod yma, a £2 biliwn yn ychwanegol erbyn 2020. Mae’n rhaid inni wneud yn siwr bod Cymru yn elwa ar y cyfle yma. Mae yna sôn am greu DARPA, sef y corff yn America a oedd wedi, wrth gwrs, arwain yn rhannol at Tim Berners-Lee yn dyfeisio’r we. Wel, beth am leoli’r corff hwnnw a fydd yn rhedeg y gronfa newydd ar gyfer heriau diwydiannol nid yn y de-ddwyrain o fewn y Deyrnas Gyfunol, ond fan hyn, yma yng Nghymru?

Gan barhau tuedd y blynyddoedd diwethaf rhagwelir mai economi’r DU yw’r economi fawr sy’n tyfu gyflymaf yn y byd eleni gyda rhagolwg twf o 2.1 y cant gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol. Roedd y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol hefyd yn rhagweld y bydd y diffyg yn gostwng i 3.5 y cant o’r cynnyrch domestig gros eleni ac i 0.7 y cant yn 2021, yr isaf ers dau ddegawd, ac y bydd dyled fel cyfran o incwm cenedlaethol yn dechrau gostwng yn 2018-19 am y tro cyntaf ers 2001-02. Fodd bynnag, mae peiriant gwario Llywodraeth Lafur Cymru yn mesur llwyddiant yn ôl faint a wariwyd yn hytrach na pha mor dda y’i gwariwyd ac yn parhau i gwyno am galedi yn hytrach na chydnabod mai etifeddiaeth oedd hon nid dewis, yn cael ei diffinio gan faint o arian sydd gennych i’w wario. Nid oeddent yn cwyno pan aeth y Llywodraeth Lafur flaenorol ar drywydd rheoleiddio ariannol llai dwys gan anwybyddu blynyddoedd o rybuddion fod system fancio’r DU yn fwy agored i ddyled eilaidd nag unrhyw le arall yn y byd. [Torri ar draws.] Gadawodd y Blaid Lafur y DU gyda’r diffyg ail uchaf ymysg gwledydd y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd a’i diffyg cyllidebol uchaf erioed mewn cyfnod o heddwch. Maent yn dal i fethu â chydnabod, os oes gennych ddyled fawr, eich bod yn eiddo i rywun arall ac y byddai’r dewis arall yn cynhyrchu toriadau mwy. Fe ildiaf.

Diolch yn fawr iawn am ildio yno, yn wir, a hoffwn ddweud yn syml, yn ôl yn 2007-08 pan oeddwn yn Aelod Seneddol, rwy’n cofio sefyll gyda changhellor yr wrthblaid ar y pryd i gefnogi’r Llywodraeth Lafur am y ffordd roedd yn rheoleiddio. Roedd y ddwy ochr yn anghywir ar reoleiddio llai dwys. Roedd y ddwy ochr yn anghywir. Ond rhaid i mi dynnu sylw’r gŵr bonheddig at y ffaith fod canghellor yr wrthblaid ar y pryd, George Osborne, yn dweud mai dyma oedd y ffordd i gyflawni materion ariannol. Roedd yn anghywir, ac roeddem ninnau’n anghywir hefyd. Ond peidiwch â bwrw’r bai yn syml ar y blaid Lafur. Rwy’n meddwl bod y byd i gyd yn anghywir bryd hynny.

Pe baech wedi bod yma byddech wedi fy nghlywed yn rhybuddio yn 2004 ein bod yn wynebu dydd y farn fel rhywun a ddaeth o’r sector bancio cydfuddiannol a gwybod bod yna fom yn tician nad oedd yn cael sylw.

Mae’r Canghellor bellach wedi gallu mabwysiadu rheolau mwy hyblyg ar gyfer y diffyg yn y gyllideb, ond ni fuasai wedi gallu gwneud hynny heb ddisgyblaeth ar wariant ers 2010 ac oherwydd na fydd yn rhaid i ni fodloni gofyniad yr UE mwyach i gael y ddyled gyffredinol i lawr i 60 y cant o’r cynnyrch domestig gros ar ôl i ni adael. Felly, mae datganiad yr hydref wedi gallu cydnabod yr angen am ysgogiad pellach i leihau’r bil treth incwm i 1.4 miliwn o unigolion yng Nghymru y flwyddyn nesaf gan olygu y gall 61,000 pellach o bobl yng Nghymru roi’r gorau i dalu treth incwm yn gyfan gwbl, gan sicrhau cynnydd o dros chwarter yng nghyllideb cyfalaf Llywodraeth Cymru ar gyfer gwariant seilwaith mewn termau real hyd at 2020-21 a thrafod opsiynau ar gyfer bargen twf â gogledd Cymru.

Aeth cynigion ar gyfer gwella trafnidiaeth ranbarthol a seilwaith economaidd y manylir arnynt mewn gweledigaeth twf ar gyfer economi gogledd Cymru a ddatblygwyd gan Fwrdd Uchelgais Economaidd Gogledd Cymru mewn partneriaeth â Chynghrair Merswy Dyfrdwy a phartneriaeth menter leol Swydd Gaer a Warrington, i Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru yr haf hwn. Ymatebodd Trysorlys y DU drwy ofyn i’r bwrdd uchelgais fynegi eu blaenoriaethau strategol ac i flaenoriaethu prosiectau ac ar hyn o bryd mae’r bwrdd yn gweithio ar hyn. Fodd bynnag, mae Llywodraeth Cymru wedi osgoi fy nghwestiynau ynglŷn ag y mha fodd y mae wedi ymateb i’r alwad yn y ddogfen weledigaeth twf ar gyfer gogledd Cymru am ddatganoli pwerau gan Lywodraeth Cymru dros gyflogaeth, trethi, sgiliau a thrafnidiaeth, y dywed y bydd yn rhoi hwb i’r economi, swyddi a chynhyrchiant, yn creu o leiaf 120,000 o swyddi ac yn cynyddu gwerth yr economi leol o £12.8 biliwn i £20 biliwn erbyn 2035. 

Rhagamcenir y bydd economi’r DU yn parhau i dyfu gyda diweithdra, fel y clywsom, yn parhau ar ei lefel isaf ers 11 mlynedd. Er mai Cymru yw’r rhan sydd wedi bod yn tyfu gyflymaf yn y DU y tu allan i Lundain ers 2010, dechreuodd o’r safle isaf ac mae’r diolch i bolisïau disgyblaeth economaidd a ddilynwyd ers newid Llywodraeth y DU yn 2010. Nid yw’n gyd-ddigwyddiad fod y flwyddyn yn cyd-daro. Gyda Llafur yn gyfrifol am ddatblygu economaidd yng Nghymru, fodd bynnag, rydym yn dal i fod â’r lefelau uchaf o dangyflogaeth, diweithdra oedran gwaith a thlodi plant ym Mhrydain. Mae Cymru yn dal i gynhyrchu’r nwyddau a gwasanaethau isaf eu gwerth y pen o blith 12 cenedl a rhanbarth y DU. Mae Llywodraeth y DU wedi cyhoeddi siarter ddrafft newydd ar gyfer cyfrifoldeb ariannol i sicrhau nad yw cenedlaethau’r dyfodol yn cael eu llethu gyda ein dyled ac i adfer terfyn benthyca i greu ysgogiad yn ystod adegau o arafu.

Mae datganiad yr hydref yn manylu ar ymrwymiad Llywodraeth y DU i gynnal disgyblaeth ariannol gan gydnabod yr angen i fuddsoddi i wella cynhyrchiant a chynnal twf economaidd. Mewn ymateb, dywedodd Cydffederasiwn Diwydiant Prydain y bydd ei bwyslais ar ymchwil a datblygu a seilwaith lleol yn helpu busnesau ym mhob cwr o’r DU i fuddsoddi gyda mwy o hyder ar gyfer y tymor hir. Dywedodd Sefydliad y Cyfarwyddwyr fod hwn yn ddatganiad hydref synhwyrol a chymedrol, a dywedodd Siambrau Masnach Prydain na fydd ffocws cryf y Canghellor ar ofynion twf ein dinasoedd, ein rhanbarthau a’n gwledydd yn cael ei anwybyddu mewn cymunedau busnes ledled y DU. A yw’n ormod gobeithio y bydd Llywodraeth Lafur Cymru, yn lle tanseilio buddsoddiad a swyddi, yn cydnabod o’r diwedd fod ganddi gyfrifoldeb i geisio meithrin hyder yn yr economïau trefol a gwledig drwy groesawu a mynd ar drywydd polisïau sy’n gwella cynhyrchiant, cystadleurwydd a chydnerthedd? Diolch.

Weithiau byddaf yn meddwl fy mod mewn realiti swreal. Na foed i neb fod mewn unrhyw amheuaeth, felly, fod datganiad yr hydref hwn yn fwy o brawf eto, pe bai ei angen, fod Llywodraeth Dorïaidd y DU yn trin Cymru fel ôl-ystyriaeth, gyda bron ddim i’w ddweud am yr heriau sylweddol sy’n wynebu ein gwlad.

Mae’r £436 miliwn ychwanegol i Gymru a gafodd ei ganmol yn fawr ac y clywsom lawer amdano i’w groesawu, yn sicr, ar gyfer y pum mlynedd nesaf, ond canlyniad syml i fformiwla Barnett ydyw yn hytrach nag unrhyw arddangosiad go iawn o fwriad neu gefnogaeth i Gymru. Yn wir, mae’n werth nodi bod buddsoddiad seilwaith fel canran o’r cynnyrch domestig gros wedi parhau i ddisgyn o dan y Canghellor hwn.

Mae busnesau a chymunedau yng Nghymru angen sicrwydd gan y Canghellor. [Torri ar draws.] Os caf barhau am ychydig bach yn hirach. Sicrwydd ar ddyfodol prosiectau seilwaith fel morlyn llanw Abertawe, gwaith ar drydaneiddio ac ymrwymiad croyw i gefnogi buddsoddiad hanfodol ym metro de Cymru. Yn lle hynny, ni chawn ddim ond adleisiau a thawelwch gan y Canghellor ar y prosiectau pwysig hyn. Ac mae’n werth nodi ac yn berthnasol nad yw’r Canghellor wedi sôn dim am y gwasanaeth iechyd gwladol yn Lloegr o gwbl, er ein bod wedi cael llithoedd ailadroddus gan y rhai gyferbyn ynglŷn â rhinweddau honedig y gwasanaeth iechyd gwladol yn Lloegr o’i gymharu â’r GIG yng Nghymru dros y ddwy flynedd ddiwethaf.

Yn wahanol i’r tawelwch hwn, mae Llywodraeth Lafur Cymru yn buddsoddi gwerth £240 miliwn yn rhagor yn 2017-18 i gwrdd â chostau cynyddol a gofynion cynyddol ym maes iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru. Pan oedd angen gweithredu go iawn ar bobl Cymru, y cyfan rydym wedi’i gael gan Lywodraeth Dorïaidd y DU oedd ailadrodd ailgyhoeddiadau a distawrwydd. Mewn gwirionedd, ychydig iawn yn natganiad yr hydref fydd yn gwella bywyd i bobl yng Nghymru, yn sicr nid i’r rhai sy’n dioddef yn sgil toriadau i daliadau annibyniaeth personol, anabledd a budd-daliadau mewn gwaith, dyledion mawr a chyflogau disymud. Yn sicr, mae paragraff 2 o gynnig y Ceidwadwyr yn nodi y bydd Llywodraeth y DU yn codi’r cyflog byw cenedlaethol i £7.50 i gefnogi swyddi ac enillion ar draws y DU, ond mae’r cyflog byw cenedlaethol ar gyfer 2017 yn is na’r hyn a ddaroganwyd gwta wyth mis yn ôl, er bod yn rhaid i mi rybuddio’r Aelodau i fod yn ofalus iawn gyda’r diwygiad i ddiwygiad i ddiwygiad i dargedau’r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol y maent yn glynu atynt.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf, parhewch.

Rwy’n derbyn eich pwynt am y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, ond mae’r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol wedi darogan hefyd fod y cynnydd bach gryn dipyn yn is na’r hyn y byddai gofyn ei gael hyd yn oed ar eu ffigurau hwy i fod yn gyflog byw go iawn, ac yn llawer is na’r hyn y mae’r Blaid Lafur yn ymrwymo i’w gyflwyno.

Rwy’n cytuno’n llwyr â’r Aelod gyferbyn. Rwy’n credu ei bod yn bryd i’r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol edrych ar ei diwygiadau a’r modd y mae’n diwygio ei diwygiadau yn rheolaidd iawn. Ni fuaswn yn eu cymryd fel mesur.

Felly, mae’r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn rhagweld cyflog byw cenedlaethol o £7.60 yr awr yn 2017. Mae cynnig y Ceidwadwyr ei hun yn nodi y bydd 10c yn is ar £7.50. Mae hyn yn mynd i gostio dros £200 y flwyddyn ar gyfartaledd i’r sawl sy’n derbyn y cyflog byw cenedlaethol. Bydd y rhai nad ydynt yn gallu fforddio bod ar eu colled unwaith eto ar eu colled. Nid yn unig fod cyhoeddiad y Llywodraeth, felly, yn is nag y mae angen iddo fod i gyd-fynd â’u hymrwymiad eu hunain i £9 erbyn 2020, mae’n is na’r cyflog byw gwirioneddol o £8.45. Mae’n hollol wir, ond ar yr un pryd yn gywilyddus fod caledi aflwyddiannus y Torïaid wedi cynhyrchu economi yn y DU sy’n seiliedig iawn ar gyflogau isel, lefelau isel o fuddsoddi, dyledion mawr a chynhyrchiant sy’n aros yn ei unfan. Mae’r twf cyflog cyfartalog ar ei isaf ers y 1900au yn ôl Sefydliad Resolution. Dyna realiti datganiad yr hydref hwn.

Mae’r Blaid Lafur yn credu mewn cyflog llawn a phriodol am ddiwrnod o waith, a dyna pam ein bod wedi ymrwymo i gyflwyno cyflog byw go iawn statudol. [Torri ar draws.] Mae’n ddrwg gennyf, fe fuaswn, ond nid oes gennyf amser o gwbl i orffen fy mhwynt. Bydd Llafur yn atal malltod cyflogau isel drwy greu corff annibynnol newydd i adolygu cyflog byw er mwyn argymell cyflog byw blynyddol go iawn. Ac o dan Lywodraeth Lafur nesaf y DU, byddwn yn ymdrechu i sicrhau y bydd gan bawb ddigon i fyw arno.

Yn olaf, hoffwn ganolbwyntio ar ddull amgen Llywodraeth Cymru o weithredu. Er gwaethaf toriad o 8 y cant mewn termau real i’w chyllideb gyffredinol gan Lywodraeth Dorïaidd y DU ers 2010, mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud popeth yn ei gallu i ddiogelu gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru rhag effeithiau gwaethaf caledi parhaus ac ansicrwydd cyllidol. Bydd Llywodraeth Cymru yn parhau i wneud hyn er mwyn lliniaru ac arloesi yn erbyn toriadau gwaethaf y DU sydd i ddod.

Mae Llafur Cymru yn y llywodraeth wedi dangos bod yna ffordd wahanol yn lle’r obsesiwn aflwyddiannus gyda chaledi y mae’r Llywodraeth Dorïaidd wedi bod yn ei ddilyn yn ddiamod. Mae wedi bod yn ddrwg i dwf, yn ddrwg i gyflogau, yn ddrwg i ddyled ac yn ddrwg i bobl y DU.

Yn olaf, mae’n iawn dweud bod gan Lywodraeth Lafur Cymru flaenoriaethau gwahanol i’r Torïaid yn Lloegr lle y gwelwyd bod toriadau enfawr i gyllidebau llywodraeth leol, y gwasanaethau cymdeithasol ac iechyd y cyhoedd eisoes yn achosi anhrefn ac yn mynd i greu problemau enfawr ar gyfer y dyfodol ac i’r rhai sydd angen defnyddio’r gwasanaethau cyhoeddus hyn yn awr. Mae’n iawn datgan ei fod yn cael ei gydnabod yn gyffredinol fod y gwasanaeth iechyd gwladol yn fwy diogel yn nwylo Llafur. Gyda phob parch, rwy’n cynnig bod cymhariaeth rhwng datganiad yr hydref Llywodraeth Dorïaidd y DU a chyllideb ddrafft Llywodraeth Lafur Cymru yn dangos yn llwyr fod ffyniant ein pobl yn fwy diogel yn nwylo Llafur Cymru. Diolch.

Rwy’n croesawu’r ddadl hon ar ddatganiad yr hydref y Canghellor. Bydd fy nhôn yn wahanol iawn yn wir i’r siaradwr diwethaf sydd i’w weld fel pe bai eisiau bychanu Cymru. Mae’n ymddangos fod y gwydr yn hanner gwag i’r siaradwr diwethaf—

Na, yn hollol wag.

O na, yn hollol wag, yn bendant. Nawr, rwy’n croesawu buddsoddiad y DU yn nyfodol economaidd Cymru drwy gynnydd o £400 miliwn mewn cyllid cyfalaf dros y pum mlynedd nesaf. Mae’r arian hwn, wrth gwrs, yn ychwanegol at y £500 miliwn y bydd Llywodraeth Cymru yn gallu ei fenthyca i’w fuddsoddi hefyd o 2018, symudiad y mae Canolfan Llywodraethiant Cymru wedi dweud y gallai agor y drws ar gynnydd mawr yng ngallu Llywodraeth Cymru i fenthyca a thalu am rai o’r prosiectau seilwaith mawr eu hangen ar draws Cymru. Fy marn i yw—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Iawn, fe wnaf.

Diolch. Mae’n eithaf clir o ystadegau’r Swyddfa Ystadegau Gwladol fod 4.4 y cant o’n gwariant cynnyrch domestig gros wedi mynd ar seilwaith o dan y Llywodraeth Lafur, ac yna aeth i lawr i 3.3 y cant, yna aeth i lawr ymhellach i 2 y cant rhwng Osborne a Phillip Hammond ar hyn o bryd.

Rydych yn parhau i fod â ‘gwydr hollol wag’. Er gwaethaf y rhagolwg tywyll, mae’n rhaid i ni gofio ein bod yn gorffen 2016 gyda diweithdra is nag erioed—[Torri ar draws.]

Ni allaf glywed ei ddadleuon, mae’n ddrwg gennyf.

Rydym yn gorffen 2016 gyda diweithdra is nag erioed, yn sylweddol is na chyfartaledd yr UE, a gydag economi Prydain ar y trywydd i dyfu’n gynt na gwledydd eraill y G7. Fy marn i yw bod yn rhaid i Lywodraeth y DU a Llywodraeth Cymru roi’r flaenoriaeth i wella ein seilwaith, yn enwedig o ganlyniad i adael yr UE. Yn wir, o ganlyniad i’r sicrwydd cyllid y mae’r Canghellor wedi ei ddarparu, gall Llywodraeth Cymru fod yn uchelgeisiol ac achub ar y cyfleoedd ar gyfer Cymru yn ystod y flwyddyn i ddod ac mae pob rheswm, rwy’n credu, dros fod yn hyderus ynglŷn â’r rhagolygon i Gymru yn 2017.

Ond rwy’n cytuno â Nick Ramsay a Huw Irranca-Davies: ni allwn fforddio bod yn hunanfodlon.

Esgusodwch fi, a allwn roi’r gorau i gael sgwrs rhwng arweinydd y Ceidwadwyr a’r fainc flaen yn y fan honno a gwrando ar yr hyn sydd gan Mr George i’w ddweud, os gwelwch yn dda? Mae’n ddrwg gennyf—parhewch.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Credaf fod fy nghyd-Aelod, Nick Ramsay, wedi crybwyll hefyd fod datganiad yr hydref yn nodi’r sylfeini cyllido cadarn ar gyfer buddsoddi yn ein ffyrdd a’n hysgolion a’n hysbytai i wella twf, wrth gwrs, a chynnal yr economi hefyd. Nawr, ar seilwaith digidol megis band eang ffibr a phumed genhedlaeth—mae hon yn un o fy mhregethau, rwy’n gwybod—mae datganiad yr hydref yn paratoi’r ffordd i gartrefi a busnesau elwa ar fwy o gysylltedd a thechnolegau newydd drwy gronfa seilwaith digidol o £400 miliwn a £740 miliwn pellach i dreialu rhwydweithiau symudol 5G cyflym iawn. Nawr, mae Llywodraeth Cymru bob amser i’w gweld yn llusgo ar ôl ar hyn mewn perthynas â Llywodraeth yr Alban a Llywodraeth y DU. Maent i’w gweld ar ei hôl hi drwy’r amser ar y mater hwn. Bydd y cyllid ychwanegol yn mynd ymhell i helpu o ran Llywodraeth Cymru. Nid oes gan Lywodraeth yr Alban unrhyw bwerau ychwanegol i’r rhai sydd gan Lywodraeth Cymru yn y cyswllt hwn, ac eto maent wedi rhoi cynllun gweithredu symudol at ei gilydd sy’n eu rhwymo i gydweithio â’r diwydiant telathrebu. Nid yw Llywodraeth Cymru hyd yn oed wedi meddwl am gynllun tebyg eto. Felly, rwy’n meddwl hefyd fod angen i ni gefnogi ein busnesau bach a chanolig eu maint.

Yn ystod etholiadau’r Cynulliad, addawodd Llafur ddileu ardrethi busnes yn gyfan gwbl. Nawr, mae’n rhaid i mi ddweud, mae hwnnw’n addewid gwych—rwy’n ei gefnogi’n llawn—ond nid yw wedi cael ei gyflwyno eto, wrth gwrs. Mae’r pwerau wedi cael eu datganoli ar gyfer ardrethi busnes ers 2013 ac eto rydym yn dal i aros am system barhaol o gymorth ar gyfer busnesau bach a chanolig yng Nghymru. Hefyd, mae yna £16 miliwn ychwanegol dros y pedair blynedd nesaf mewn cyllid adnoddau y gall Llywodraeth Cymru ei wario ar ardrethi busnes a gwasanaethau cyhoeddus. Mae’r pŵer i bennu ardrethi busnes, rwy’n meddwl, yn un o’r dulliau mwyaf pwerus sydd gan Lywodraeth Cymru i gael yr economi i symud. Rydym wedi clywed nifer o faterion yn ymwneud â Sir Fynwy a fy etholaeth fy hun mewn perthynas â busnesau sy’n dioddef yno.

Felly, wrth i mi gloi, Ddirprwy Lywydd, buaswn yn dweud bod digon o gyfleoedd ar gael, ond nid wyf am iddynt aros yn gyfleoedd; rwyf am iddynt ddod yn gyfleoedd, ac rwy’n gobeithio y bydd hynny’n wir ar gyfer economi Cymru yn 2017.

Rwy’n gwerthfawrogi tôn optimistaidd yr araith flaenorol. Gallwn gefnogi cynnig y Ceidwadwyr heddiw, ond rwyf am ganolbwyntio ar welliannau Llafur mewn gwirionedd, yn arbennig gwelliant 3, gan fod hwn yn fantra a glywn mewn nifer o ddadleuon yn y lle hwn, am y polisi caledi honedig ddifrodus hwn. Wel, beth yw caledi yn yr amgylchiadau presennol? Mae’r geiriadur yn diffinio ‘austerity’ fel ‘sternness or severity of manner or attitude’, yn debyg iawn i’r araith a glywsom gan Rhianon Passmore yn gynharach, efallai—nid wyf yn gwneud sylwadau ar ei chynnwys, arddull y cyflwyno rwy’n ei olygu. Ond y cyfan y mae caledi’n ei olygu, mewn gwirionedd, yn y cyd-destun hwn, yw byw o fewn eich gallu. Mae’n rhywbeth y mae’n rhaid i ni i gyd ei wneud mewn bywyd preifat ac eto dyna beth nad yw Canghellor presennol y Trysorlys yn ei wneud, gan ein bod wedi cael diffyg yn y gyllideb rhwng mis Ebrill a mis Awst eleni o £33.8 biliwn yn erbyn rhagolwg ym mis Mawrth ar gyfer y flwyddyn gyfan o £55.5 biliwn. Mae’r Canghellor wedi methu ei darged ar gyfer gostwng gwariant a hynny o gryn dipyn. Mewn gwirionedd, rydym yn gorwario £6.5 biliwn y mis—dyna £80 biliwn y flwyddyn ac mae hynny’n gyfwerth â 5 y cant o’n hincwm cenedlaethol. Mae’n eithaf clir na all hynny barhau am gyfnod amhenodol.

Roedd yna adeg, wrth gwrs, pan oedd Llywodraethau Llafur wedi ymrwymo i gyllideb gytbwys. Roedd gweinyddiaeth Blair, rhwng 1997 a 2001, yn fodel o ddoethineb ariannol, oherwydd, wrth gwrs, roeddent yn dilyn cynlluniau Kenneth Clarke yn y Llywodraeth flaenorol. Ond ar ôl etholiad cyffredinol 2001, wrth gwrs, cafodd y breciau eu tynnu oddi ar y trên a glaniodd y droed yn gadarn ar y sbardun, ac yn hytrach na chynnal gwargedion ar y cyfrif cyfredol, sef yr hyn a ddigwyddai yn y blynyddoedd hynny, aeth popeth yn gyflym am yn ôl.

Diolch yn fawr iawn i’r Aelod am ildio. Mae’n iawn fod angen i ni, yn y pen draw, os nad sicrhau cydbwysedd yn gyfan gwbl, o leiaf symud tuag at strwythur mwy cytbwys o fewn y trefniadau ariannol. Ond a yw’n rhannu fy mhryder yn y cyfnod hwn o dynhau gwregysau, y bydd y twf mewn anghydraddoldeb cyfoeth rhwng y rhai ar y brig sydd i’w gweld wedi gwneud yn eithriadol o dda—a bydd y data i gyd yn dangos hynny—a’r rhai ar y gwaelod sydd wedi cael eu cosbi, a dyna yw problem caledi—methu sicrhau cydbwysedd, ond cydbwyso caledi ar gefn y rhai sydd leiaf tebygol o allu ei fforddio?

Byddwn yn dweud mai dyna un o’r rhesymau dros lwyddiant cymharol UKIP mewn gwirionedd—gwireddu hynny. Rwy’n meddwl ei fod yn sicr yn un o’r rhesymau pam mai Donald Trump fydd Arlywydd nesaf yr Unol Daleithiau—teimlad pobl sydd wedi cael eu gadael ar ôl yn sgil globaleiddio—ac nid yw hynny’n rhywbeth sy’n mynd i fod yn hawdd iawn ymdrin ag ef.

Ond rwyf eisiau canolbwyntio ar y cwestiwn hwn o’r hyn y mae caledi yn ei olygu a beth, felly, yw ein rhyddid i weithredu i godi refeniw treth i’w wario ar yr holl bethau da y byddem yn hoffi gwario arnynt. Y ffaith amdani yw bod y ddyled genedlaethol wedi dyblu yn y 13 mlynedd roedd Gordon Brown naill ai’n Ganghellor y Trysorlys neu’n Brif Weinidog, ond yn anffodus, dyblodd eto yn ystod y pum mlynedd roedd George Osborne yn Ganghellor y Trysorlys. O ddyled genedlaethol o £350 biliwn yn 1997, eleni mae’n £1.6 triliwn, ac yn awr mae hynny’n 85 y cant o’n cynnyrch domestig gros. Felly, gosododd y Canghellor blaenorol nod i fantoli’r gyllideb erbyn 2015, yna cafodd ei symud i 2020, ac mae’r Canghellor presennol bellach wedi troi ei gefn ar y targed hwnnw’n gyfan gwbl. Mae’r llog ar y ddyled sy’n cael ei dalu, hyd yn oed ar y cyfraddau llog presennol, yn £50 biliwn y flwyddyn. Dyna arian y gellid ei wario’n well ar y gwasanaeth iechyd neu unrhyw un o’r pethau da eraill y byddem yn hoffi gweld yr arian yn cael ei wario arnynt, ond os ydym yn parhau i fenthyca o dan yr argraff fod yna goeden arian fawr allan yno i ni allu casglu ei ffrwythau, yna mae gennyf ofn fod y llog ar y ddyled yn mynd i dyfu fel cyfran o wariant y Llywodraeth a bydd gwasgfa hyd yn oed yn fwy ar iechyd a gwasanaethau cymdeithasol.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Nid sylweddoliad gwyrthiol ar fy rhan yw hyn. Mae llawer o Lywodraethau eraill wedi mynd i sefyllfa lle nad oedd ganddynt unrhyw ddewis ond gorfodi caledi. Rwy’n ddigon hen i gofio’r Llywodraeth Lafur yn y 1970au, ac rwy’n cofio Jim Callaghan, y cyn Aelod dros Dde-ddwyrain Caerdydd, a ddywedodd mewn araith yng nghynhadledd y Blaid Lafur yn 1976,

Roeddem yn arfer meddwl y gallech wario eich ffordd allan o ddirwasgiad, a chynyddu cyflogaeth drwy... roi hwb i wariant y Llywodraeth. Rwy’n dweud wrthych yn hollol onest nad yw’r opsiwn hwnnw yn bodoli mwyach, ac i’r graddau ei fod wedi bodoli erioed, yr unig ffordd y gweithiai ar bob achlysur... oedd drwy chwistrellu dos fwy o chwyddiant i mewn i’r economi, wedi’i ddilyn gan lefel uwch o ddiweithdra fel y cam nesaf.’

Yn wir, nid oes rhaid i ni fynd yn ôl mor bell â Jim Callaghan, oherwydd gallwn ddarllen geiriau Alistair Darling, a dyma’r frawddeg neu ddwy olaf y byddaf yn eu dweud yn yr araith hon. Ar 24 Mawrth 2010, pan ofynnodd y BBC iddo sut roedd ei gynlluniau fel y Canghellor Llafur ar y pryd yn cymharu ag ymgais Margaret Thatcher i leihau maint y wladwriaeth, atebodd Alistair Darling,

Byddant yn ddyfnach ac yn fwy llym—mae lle rydym yn gwneud yr union gymhariaeth... yn eilaidd i... gydnabod y bydd y toriadau hyn yn anodd.

Rwy’n ofni nad oes dianc rhag realiti yn y pen draw.

Rwy’n ddiolchgar am y cyfle i siarad yn y ddadl y prynhawn yma. Mae’n rhoi cyfle i dynnu sylw at y trawsnewid sydd wedi digwydd yn economi’r Deyrnas Unedig, diolch i bolisïau’r Llywodraeth Geidwadol hon yn Llundain. Gadawodd Llafur etifeddiaeth economaidd ddigalon ar ei hôl: roedd Prydain wedi dioddef y dirwasgiad dyfnaf ers y rhyfel, cawsom y diffyg strwythurol ail fwyaf o blith unrhyw economi ddatblygedig yn y byd, ac roedd diweithdra wedi cynyddu bron 0.5 miliwn. Roedd yn rhaid i’r Llywodraeth newydd wneud asesiadau realistig am gyflwr economi Prydain. Roedd hyn yn golygu gwneud y penderfyniadau anodd oedd eu hangen i leihau’r diffyg ac i reoli gwariant.

Diolch i’w cynlluniau economaidd hirdymor, mae gan Brydain economi gref sy’n tyfu bellach. Yn ôl y Gronfa Ariannol Ryngwladol, gan y DU y mae’r economi sy’n tyfu gyflymaf yn y G7 eleni. Mae cyflogaeth 2.8 miliwn yn uwch er pan oedd Llafur mewn grym, ac mae diweithdra wedi gostwng i lefel is nag y bu ers 11 mlynedd. Mae’r diffyg ddwy ran o dair yn llai a bydd y ddyled fel cyfran o incwm cenedlaethol yn dechrau lleihau yn 2018-19.

O ganlyniad, mae Llywodraeth y DU wedi helpu teuluoedd cyffredin sy’n gweithio i gadw mwy o’r hyn y maent yn ei ennill. Mae codi’r lwfans personol di-dreth—[Torri ar draws.] Gadewch i mi orffen ychydig o bethau. Os oes gennyf amser, byddaf yn gadael iddynt. Mae codi’r lwfans personol di-dreth wedi torri treth, mewn gwirionedd, i fwy na 28 miliwn o bobl, ac mae 4 miliwn o bobl wedi gallu rhoi’r gorau i dalu treth yn gyfan gwbl. Mae’r cyflog byw cenedlaethol yn codi i £7.50 yr awr o’r flwyddyn nesaf, gan roi codiad cyflog pellach i 1.3 miliwn o bobl. Mae’r dreth ar danwydd wedi cael ei rhewi am y seithfed blwyddyn yn olynol, gan arbed bron £130 ar gyfartaledd i yrwyr ceir a dros £350 y flwyddyn i yrwyr faniau.

Yma yng Nghymru, rydym ni hefyd wedi gweld manteision y trawsnewidiadau economaidd hyn. Maent wedi caniatáu i Lywodraeth y DU fuddsoddi swm digynsail o arian yng Nghymru. Mae gennym eisoes y rhaglen seilwaith rheilffyrdd fwyaf ers oes Fictoria. Mae trydaneiddio prif reilffordd y Great Western a rhwydwaith rheilffyrdd y Cymoedd yn gwrthgyferbynnu’n llwyr â record y Llywodraeth Lafur ddiwethaf, nad aeth ati i drydaneiddio un fodfedd sengl o drac yng Nghymru mewn 13 mlynedd.

Buddsoddi mewn trydaneiddio’r rheilffyrdd yw un o’r ffyrdd mwyaf effeithiol o dyfu’r economi yng Nghymru. Bydd datganiad yr hydref yn galluogi Llywodraeth Cymru i elwa ar hwb i gyllidebau cyfalaf o dros £400 miliwn. Mae’r buddsoddiad hwn yn rhoi cyfle i Lywodraeth Cymru gryfhau’n fawr ac arallgyfeirio economi Cymru. Yn ddiweddar, cadarnhaodd Gerry Holtham—gwrandewch ar y bobl ar yr ochr hon, yn awr—nad yw Cymru’n cael ei thanariannu mwyach. Dyna gau ei ddyfyniad. Ni all Llywodraeth Cymru daflu’r baich mwyach a beio San Steffan am eu methiant i gyflawni’r newidiadau sydd eu hangen yn ddirfawr ar Gymru. Gobeithio y gallwn symud ymlaen â ffordd liniaru’r M4, sydd ei hangen yn ddirfawr i liniaru tagfeydd ar y brif wythïen hanfodol hon yn economi Cymru.

Rwyf hefyd am ddweud rhywbeth am yr ardoll prentisiaeth. Rwy’n gresynu bod Llywodraeth Cymru wedi methu ymrwymo i ailfuddsoddi’r arian hwn i wella hyfforddiant prentisiaeth. Dyma arian a roddwyd gan fusnesau, ac mae’n hanfodol ei fod yn cael ei ailfuddsoddi mewn hyfforddiant. Mae grwpiau fel Consortiwm Manwerthu Cymru wedi mynegi eu siom fod Llywodraeth Cymru’n edrych ar symiau canlyniadol yr ardoll fel ffrwd refeniw’n unig. Gellid eu defnyddio i hybu a gwella hyfforddiant sgiliau i bobl, yn enwedig y rhai yn ein cymunedau mwyaf difreintiedig, megis de-ddwyrain Cymru. Lywydd, rwy’n croesawu datganiad yr hydref, sy’n rhoi cyfle i Lywodraeth Cymru fanteisio ar y cyfleoedd o’n blaenau, mewn ffordd sy’n adeiladu economi sy’n trawsnewid Cymru ac o fudd i bobl Cymru. Yn olaf, rydym newydd glywed, oherwydd ein Llywodraeth yn Llundain, fod holl safleoedd Tata yn y DU yn mynd i aros ar agor, ac ni fydd unrhyw ddiswyddiadau yn y dyfodol. Diolch.

Cafwyd ychydig o feirniadaeth heddiw ynglŷn â rhai ar yr ochr hon i’r Siambr sydd wedi bod ychydig yn besimistaidd wrth siarad—y gwydr hanner llawn ac yn y blaen. Wel, rwy’n mynd i siarad y prynhawn yma dros y bobl y mae’r gwydr, yn wir, yn hanner gwag. Pan fydd gwleidyddion fel ni yn meddwl tybed pam y mae pobl yn gwrthdaro yn erbyn y sefydliad, rwy’n meddwl, weithiau, fod yr ateb yn glir o’n blaenau. Fel y crybwyllodd Adam Price ddoe, pan fydd Llywodraethwr Banc Lloegr—cadarnle’r sefydliad; pinacl sefydliadau cyfalafiaeth; meistri gwreiddiol y bydysawd—yn dweud ein bod yn wynebu’r degawd coll cyntaf ers y 1860au, neu fel y dywedodd, degawd coll a welwyd ddiwethaf pan oedd Karl Marx yn sgriblo yn y Llyfrgell Brydeinig, byddai’n well i ni gymryd sylw oherwydd bydd hanes yn sicr o wneud. Dywedodd Carney wrth y gynulleidfa ym Mhrifysgol John Moores Lerpwl:

Rydym yn cyfarfod heddiw yn ystod y degawd coll cyntaf ers y 1860au... Yn hytrach nag oes aur newydd, mae globaleiddio’n gysylltiedig â chyflogau isel, cyflogaeth ansicr, corfforaethau heb wladwriaeth ac anghydraddoldebau trawiadol.

Dyna broblem y gwydr hanner gwag. Soniwyd am gyfleoedd, ond i lawer o bobl, nid ydynt yn gweld unrhyw gyfleoedd. Dywedodd nad yw’r economeg o’r brig i lawr a ffefrir gan rai ar y dde yn gweithio, ac er bod masnach yn gwneud rhai gwledydd yn well eu byd—ac yn fy ngeiriau fy hun, rhai pobl yn well eu byd a rhai corfforaethau yn well eu byd—dywedodd nad yw’n codi’r cychod i gyd ac aeth ymlaen i alw am ailddosbarthu cyfoeth cyfyngedig. Nid oes gennyf amheuaeth y bydd yr araith a ddaeth yn enwog yn syth yn Lerpwl, yn mynd i lawr mewn hanes fel y foment pan edrychodd cyfalafiaeth ddigyfyngiad y farchnad rydd yn y drych a gweld rhywbeth hyll a hollol ffiaidd. A dyma yw’r cefndir i ddatganiad yr hydref.

A yw datganiad yr hydref yn helpu i wrthdroi’r argyfwng hwn? A yw’n stacio’r cardiau o blaid gweithwyr cyffredin, yr henoed bregus, yr ifanc? A yw’n ailgysylltu ein gwleidyddiaeth a’n heconomeg â’r bobl rydym yn eu cynrychioli? Wel, rydym i gyd yn gwybod bod gweithwyr yn awr yn wynebu ergyd ddwbl yn eu safonau byw sef llai o godiad cyflog a chwyddiant uwch y flwyddyn nesaf. Ers y rhan fwyaf o ddegawd, rydym wedi gweld twf economaidd yn cael ei ddal yn ôl—[Torri ar draws.] Fe wnaf mewn eiliad—twf cynhyrchiant ar lefelau isel iawn, a thwll du hyd yn oed yn fwy, fel y dywedwyd, mewn cyllid cyhoeddus. Mae’r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol wedi diwygio cyflogau, twf a buddsoddiad i lawr dros yr ychydig flynyddoedd nesaf, tra bo’r diffyg ariannol a’r ddyled wedi cael eu diwygio i fyny. Ym mhob dangosydd rydym yn mynd i’r cyfeiriad anghywir. Erbyn hyn, disgwylir i incwm gwario aelwydydd dyfu ar gyfradd arafach na’r hyn a ddisgwylid yn flaenorol. Fe ildiaf iddo, ar bob cyfrif.

A wnaiff yr Aelod Cynulliad gydnabod y ffaith fod mewnfudo torfol yn ffactor enfawr yn gostwng cyflogau’r gwaethaf eu byd mewn cymdeithas? Y bobl hynny sy’n talu pris am y 330,000 o bobl y flwyddyn sy’n dod i’r wlad hon heb unrhyw sgiliau, ac maent yn cymryd swyddi’r gwaethaf eu byd yn ein cymdeithas.

Na, dyna bwynt lle rydym yn anghytuno. Gallwn ymdrin â chamfanteisio ar weithwyr drwy ymdrin â chamfanteisio ar yr holl weithwyr. Gallwn ymdrin mewn ffordd briodol, mewn ffordd resymol, â mudo dan reolaeth ac wedi’i reoli’n dda. Ond gadewch i ni beidio â rhoi’r bai am yr holl ddrygau a amlygodd Mark Carney a sylwebwyr gwybodus eraill ar fewnfudwyr. Os gwelwch yn dda. Cawsom ddigwyddiad mawr heddiw, allan yma, gyda ffoaduriaid sydd yma, yn bresennol yng Nghymru. Gadewch i ni beidio â rhoi’r bai am holl ddrygau’r byd arnynt hwy, gan fod drygau’r byd yn deillio o’r ffordd y mae gennym economi anghytbwys lle y mae’r cyfoethog iawn yn elwa, a lle yr edrychir ar ôl y rhai cefnog iawn. Yn rheolau’r gêm ac yn natganiad yr hydref maent yn elwa. Y tlotaf mewn cymdeithas a’r tlotaf yn eich etholaeth chi a minnau ac eraill, sy’n cario’r baich hwn. Nid bai’r mewnfudwyr yw hyn, ond y ffordd rydym yn trefnu rheolau’r gêm.

Nawr, buaswn wedi hoffi—[Torri ar draws.]

Nid yw’r Aelod am ildio.

Na, oherwydd mae fy amser yn brin, Lywydd. A gaf fi ddweud—mae fy amser yn mynd i ddod i ben fan hyn—ein bod yn gwybod nad oes disgwyl i enillion cyffredinol gwirioneddol godi mwy na £23 yr wythnos rhwng 2015 a 2020? Mae hyn yn golygu y bydd y cyflog blynyddol cyfartalog £1,000 yn is yn 2020 nag a ragwelwyd wyth mis yn ôl yn unig. I’r bobl hynny, mae’r gwydr yn hanner gwag neu hyd yn oed yn waeth.

Buaswn wedi hoffi i’r Canghellor newydd a’r Prif Weinidog newydd fod wedi defnyddio eu datganiad hydref cyntaf i newid yr ymagwedd tuag at effaith anghymesur polisïau’r Llywodraeth ar fenywod, ar leiafrifoedd ethnig, ac ar bobl anabl. Ond yn hytrach, mae rhywfaint o ailwampio wedi bod, ac maent wedi gwrthod cynhyrchu asesiad priodol o effaith eu polisïau dros yr ychydig flynyddoedd diwethaf ac yn awr ar y grwpiau hynny. Nid yw cyllideb y Canghellor yn rhoi fawr ddim i fenywod, sydd wedi dioddef y gwaethaf o’r math hwn o bolisi. Dywedodd Dr Eva Neitzert, cyfarwyddwr y Grŵp Cyllideb Menywod—

Cyn datganiad yr hydref cawsom addewid o gamau gweithredu i helpu’r rhai sydd prin yn ymdopi.

Y JAMs—ymadrodd y dydd.

Er bod y cynnydd yn yr isafswm cyflog a’r gostyngiad yn y tapr credyd cynhwysol i 63c yn bethau i’w croesawu, diferyn yn y môr ydynt o gymharu â’r toriad o rhwng 18 ac 20 y cant yn y safonau byw y bydd menywod a’r teuluoedd tlotaf yn ei wynebu erbyn 2020 oherwydd toriadau i fudd-daliadau, credydau treth a gwasanaethau ers 2010.

Gallwn fynd ymlaen, ond mae fy amser wedi dod i ben. A gaf fi ddweud hyn? Galwodd Llywodraethwr Banc Lloegr yn yr araith yn Lerpwl ar wleidyddion i ddatblygu system o dwf cynhwysol lle y mae gan bawb gyfran ynddi. Roedd datganiad yr hydref yn gyfle i rannu elw twf yn well, neu o leiaf i rannu poen caledi yn fwy cyfartal. Mae’n gyfle a gollwyd ac mae fy etholwyr, a llawer o etholwyr yr Aelodau yma heddiw, wedi cael eu condemnio i fwy o’r un peth, a mwy o’r boen. I lawer ohonynt, mae’r gwydr yn wir yn hanner gwag, os nad yn hollol wag.

Rydw i’n galw ar Jane Hutt ar ran y Llywodraeth.

Diolch yn fawr, Lywydd. Rwy’n croesawu’r ddadl hon heddiw. Mae’n rhoi cyfle i ni ymateb i’r hyn na ellir ond ei ddisgrifio fel cyfle a gollwyd gan Lywodraeth y DU. Cyhoeddodd Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol ddatganiad ysgrifenedig ar ddiwrnod datganiad yr hydref yn nodi’r goblygiadau i Gymru. Cafodd gyfle yn y Siambr ddoe hefyd i glywed beth y mae datganiad yr hydref yn ei olygu i gyllideb Cymru a’n cynlluniau gwariant yn y dyfodol. Ond rwy’n meddwl bod y ddadl heddiw yn rhoi cyfle arall—ac mae’n amlwg fod hynny wedi ei ddangos y prynhawn yma—i fyfyrio ar effaith mesurau caledi Llywodraeth y DU ar Gymru.

Rydym wedi cael bron i ddegawd o bolisïau caledi Llywodraeth y DU, ac mae’n amlwg nad ydynt yn gweithio. Ochr yn ochr â datganiad yr hydref, fel y dywedwyd y prynhawn yma, mae’r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidol wedi israddio llawer o’i rhagolygon allweddol ar gyfer gweddill y Senedd hon, ac nid yw’r dyfodol yn addo gwelliant mawr. Gallwn edrych ymlaen at gyllideb yn parhau mewn diffyg tan ar ôl diwedd y Senedd hon, gyda fawr ddim gwelliant mewn safonau byw, os o gwbl. Os rhywbeth, gallwn ddisgwyl cynnydd mewn chwyddiant, pwysau parhaus ar ddyfarniadau cyflog a dirywiad parhaus yn y safonau byw. Fel y dywedodd Huw Irranca-Davies, mae caledi wedi dyfnhau anghydraddoldebau.

Os dilynwch wedyn y pwyntiau pwerus a wnaed gan Mark Carney, Llywodraethwr Banc Lloegr—hoffwn innau hefyd ailadrodd rhai o’r pwyntiau a wnaeth yn Lerpwl. Dywedodd mai twf gweddol yn unig a gofnodwyd ar gyfer y DU yn yr economi a fawr ddim twf o gwbl mewn cynhyrchiant. Yn y cyfamser, mae’r diffyg yn y gyllideb yn parhau a dyled y Llywodraeth wedi cynyddu’n aruthrol. Siaradodd am yr effaith ar fywydau pobl, fel y mae Huw Irranca-Davies wedi gwneud heddiw, a dywedodd:

O gyfuno’r effaith â chynnydd isel mewn incwm ac wedi’i gwreiddio mewn anghydraddoldeb rhwng cenedlaethau, nid yw’n syndod fod llawer yn cwestiynu eu rhagolygon.

Ond rydych chi’n iawn, Nick Ramsay, wrth gynnig y cynnig hwn, mai un maes sy’n cynnig rhywfaint o addewid yw’r hwb i fuddsoddiad yn y seilwaith—rhywbeth y mae Llywodraeth Cymru wrth gwrs wedi bod yn dadlau’n gryf drosto ers nifer o flynyddoedd. Byddwn yn gwneud defnydd da o’r cyfalaf ychwanegol o £442 miliwn rhwng 2016-17 a 2020-21. Mae’r chwystrelliad yn mynd beth o’r ffordd i adfer y toriadau y mae Llywodraeth y DU wedi gwneud i’n cyllideb gyfalaf dros y blynyddoedd diwethaf. Fodd bynnag, bydd ein cyllideb gyfalaf yn dal i fod 21 y cant yn is mewn termau real yn 2019-20 nag yr oedd yn 2009-10.

Mae’n siomedig nad yw Llywodraeth y DU wedi manteisio ar y cyfle i roi terfyn ar galedi. Mewn cyfnod o chwyddiant cynyddol gyda phoblogaeth sy’n heneiddio, gadewch i ni edrych ar y newidiadau i’n cyllideb refeniw. £35.8 miliwn ychwanegol rhwng 2016-17 a 2019-20—bach iawn. Nid yw’n dechrau gwneud iawn am y toriadau dwfn rydym wedi’u gweld i’n gwariant cyhoeddus dros y blynyddoedd diwethaf. Ac erbyn diwedd y degawd, bydd ein refeniw DEL wedi gweld toriad o 8 y cant mewn termau real, sy’n cyfateb i oddeutu £1 biliwn yn llai ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus hanfodol yng Nghymru. Ar ben hynny, fel y buom yn trafod ddoe, mae £3.5 biliwn o doriadau yn ein haros ar gyfer 2019-20, gan fygwth mwy o doriadau i gyllideb Cymru. Mae hyn yn parhau’r ansicrwydd rydym yn ei wynebu ar adeg pan fo darparu sefydlogrwydd a sicrwydd yn bwysicach nag erioed.

A beth am feysydd allweddol eraill lle rydym wedi bod yn chwilio am gynnydd—gyda’n gilydd, fe fyddwn yn dweud, ar draws y Siambr hon—i helpu i symud ein heconomi yn ei blaen? Rwy’n cytuno gydag Adam Price, wrth i chi gynnig eich gwelliant; mae’n siomedig na chafodd y mentrau a’r dulliau allweddol hynny, megis datganoli’r doll teithwyr awyr a phwysigrwydd morlyn llanw Abertawe, eu cefnogi yn natganiad yr hydref—cyfle arall a gollwyd. Ni ddywedwyd dim, ond rwy’n croesawu’r ffaith fod y Ceidwadwyr Cymreig yn cefnogi ein galwad, fel y gwnaethant yn y comisiwn Silk trawsbleidiol. Mae cefnogaeth i’r alwad ar draws y Siambr hon ac ar draws y pleidiau, am ddatganoli’r doll teithwyr awyr.

Bob amser, pan fyddwn yn siarad gyda llais unedig, mae gennym achos cryfach, mwy pwerus, i gefnogi Mark Drakeford wrth iddo gael ei drafodaethau hollbwysig—fel y dywedwch, Nick Ramsay, o ran y fframwaith cyllidol—a dadlau wrth gwrs, fel y mae’n gwneud heddiw mewn Cyd-bwyllgor y Gweinidogion ar Ewrop ar ein hanghenion o ran effaith Brexit.

Cyn datganiad yr hydref, ysgrifennodd Mark Drakeford at Brif Ysgrifennydd y Trysorlys i gadarnhau cefnogaeth Llywodraeth Cymru i forlyn llanw bae Abertawe ac rwy’n falch fod cytundeb dinas Abertawe a bargen twf gogledd Cymru wedi cael eu cydnabod yn natganiad yr hydref. Erbyn hyn rhaid i ni weld Llywodraeth y DU yn symud ymlaen o ran ymateb.

Ond Lywydd, mae Llywodraeth Cymru wedi mabwysiadu ymagwedd wahanol tuag at galedi. Fe’i nodwyd yn ein cyllideb ddrafft, cyllideb ar gyfer sefydlogrwydd ac uchelgais, a basiwyd ddoe yn y Siambr hon. Er gwaethaf blynyddoedd o galedi, rydym yn ymdrechu’n galed i amddiffyn ein gwasanaethau cyhoeddus hanfodol—ac yn cael canlyniadau. Fel y dywedodd Rhianon Passmore, mae angen sicrwydd a gweithredu go iawn ar bobl Cymru.

Mae’n siŵr mai’r feirniadaeth fwyaf dinistriol o weithredu Llywodraeth Cymru hyd yma ar wasanaethau cyhoeddus yw’r feirniadaeth a wnaed ddoe ar addysg, sy’n dangos bod maes polisi y bu Llafur Cymru’n ei reoli ers 17 mlynedd wedi methu’n llwyr wrth ei feincnodi’n rhyngwladol yn erbyn y gorau yn y byd. Honno, yn sicr, yw’r feirniadaeth sylfaenol o’r modd y mae Llafur Cymru wedi gwneud cam â’r Cymry? Drwy addysg, rydych yn grymuso ac rydych yn rhoi ffyniant, ac nid ydych wedi rhoi hynny i filoedd lawer o blant ledled Cymru.

Wel, wyddoch chi, fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet ddoe, mae gan Gymru bellach gyfeiriad teithio clir. Mae gennym gynlluniau ar waith i ddatblygu gweithlu proffesiynol ardderchog ac rydym yn gwybod beth rydym am i’n cwricwlwm newydd ei gyflawni. Ac wrth gwrs mae’r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn glir iawn ein bod ar y trywydd iawn, ac rydym yn buddsoddi mwy mewn addysg. Rwyf am atgoffa arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig am y toriad o 20 y cant roeddent yn mynd i’w wneud ym maes addysg pan gynhyrchwyd eu cyllideb ddrafft. Ond hefyd, wrth gwrs, nid yw’r Ceidwadwyr Cymreig yn cymryd cyfrifoldeb yma, yn y Siambr hon, nid ydynt yn cydnabod—maent yn ceisio tanseilio ein gwasanaethau cyhoeddus, nid ydynt yn cydnabod bod gwella GIG Cymru a sicrhau ei fod yn datblygu’n effeithiol i ateb anghenion yn ganolog i’n hagenda, a sut rydym wedi diogelu gwasanaethau cyhoeddus hanfodol. Ie, rwy’n gobeithio y bydd arweinydd y Ceidwadwyr Cymreig yn ymuno â mi i ganmol gwasanaeth ambiwlans Cymru. Mae’r gwelliant trawiadol ym mherfformiad y gwasanaeth ambiwlans yng Nghymru a’r ffaith mai dyma’r unig wasanaeth ambiwlans yn y DU i wella amseroedd ymateb i alwadau 999 sy’n bygwth bywyd yn dyst i waith caled a pherfformiad rhagorol pawb sy’n ymwneud â’r gwaith hollbwysig hwn. Ond rydym yn gresynu at y ffaith nad oedd Llywodraeth y DU yn cydnabod yr angen am fwy o fuddsoddi yn y gwasanaeth iechyd.

Felly, rwy’n meddwl, o ran buddsoddi a’r ffordd rydym yn bwrw ymlaen â hyn, gan fod o ddifrif am ein cyfrifoldebau, rydym yn buddsoddi yn ein GIG a’n gwasanaethau cymdeithasol—iechyd a gofal cymdeithasol. Mae’r ffigurau diweddaraf gan y Trysorlys yn dangos bod y swm y byddwn yn ei wario y pen ar iechyd a gwasanaethau cymdeithasol 6 y cant yn uwch nag yn Lloegr. Arddangosiad o’n hymrwymiad: £240 miliwn arall yn y gyllideb ddrafft. Ond yn bwysicaf oll, mae ein buddsoddiad mewn tai a’r cyhoeddiad a wnaed gan Carl Sargeant yr wythnos diwethaf o £30 miliwn—cytundeb tai newydd i ddarparu 20,000 o gartrefi. Ein hanes o fuddsoddi mewn tai ac adeiladu tai—a dyma beth y mae Llywodraeth Lafur Cymru yn ei gyflawni: adeiladu cartrefi, diwallu anghenion tai, diwallu anghenion iechyd ac addysg, manteision i blant a theuluoedd, mynd i’r afael ag anghydraddoldebau a chytundeb tai gyda’r sector cyhoeddus, ac ysgogiad cyllidol ar gyfer ein hadeiladwyr tai. Felly, rwy’n amau a allai Mark Isherwood hyd yn oed amau’r canlyniad hwnnw mewn perthynas â’n buddsoddiad o £30 miliwn. Byddwn yn gadarn, Lywydd—byddwn yn gadarn ac yn uchelgeisiol gyda’r pwerau a’r cyfrifoldebau sydd gennym. Ar ôl chwe blynedd a wastraffwyd ar galedi, byddwn yn parhau i ddarparu amddiffyniad i’r bregus, yn cefnogi iechyd a gofal cymdeithasol, yn buddsoddi yn ein heconomi a’n sgiliau a dyfodol ein plant.

Rwy’n galw ar Suzy Davies i ymateb i’r ddadl.

Diolch yn fawr, Lywydd. A gaf fi ddweud diolch hefyd wrth bawb a gymerodd ran yn y ddadl heddiw? Roedd craidd datganiad yr hydref, wrth gwrs, yn ymwneud â’r cyhoeddiad cyfalaf a’r posibiliadau ar gyfer seilwaith. Mynegodd Adam Price beth rhwystredigaeth, wrth gwrs, ynglŷn â chyflymder y datblygiad, ond ni wnaethoch betruso ynglŷn â’i bwysigrwydd. Dof yn ôl at seilwaith, ond rwyf am ddechrau gyda’r effaith uniongyrchol ar bocedi teuluoedd, gan fod nifer o siaradwyr wedi cyfeirio at hyn, ond yn bennaf Huw Irranca-Davies, oherwydd rwyf am eich sicrhau ein bod yn deall eich pwyntiau. Efallai y byddwn i gyd yn edrych ar newyddion da o ran gallu cymharu â gweddill y G7, fel y dywedodd Mohammad Asghar, ond roedd Nick Ramsay yn iawn: nid yw hunanfodlonrwydd yn gyfaill i neb yma. Serch hynny, rwy’n gobeithio y bydd yr Aelodau’n gallu derbyn bod y cyflog byw a’r newid ynddo, y newid yn y trothwyon treth incwm a gwrthdroi toriadau lles yn gynharach, a oedd yn peryglu diben y credyd cynhwysol, i’w croesawu fel camau i wella rhagolygon y rhai ar incwm is i helpu i gadw mwy o’r hyn y maent yn ei ennill a chael mwy o reolaeth ar eu cyllid teuluol.

Ond yn ôl at bwysigrwydd seilwaith a’r 25 y cant ychwanegol o gyllid cyfalaf y bydd Cymru yn ei gael dros gyfnod y Cynulliad, gwnaeth Mark Isherwood y pwynt hanfodol yma mai sut y caiff yr arian ei wario, yn hytrach na’r arian ei hun yw’r peth pwysicaf. Ac rwy’n credu y bydd pob un ohonom yn gofyn i Lywodraeth Cymru dros y pum mlynedd hynny i egluro i ni sut y caiff yr arian hwnnw ei ddefnyddio i fuddsoddi mewn prosiectau seilwaith sy’n mynd y tu hwnt i ffyniant adeiladu yn y cyfnod byr. Oherwydd yr hyn sydd yr un mor bwysig â’r gostyngiadau treth a budd-daliadau i boced y teulu, yw seilwaith sy’n arwain at gyflogaeth gyson o ansawdd da, yn hytrach na chael gwerth eich arian am gyfnod byr o amser. Felly, rwy’n gobeithio, Rhianon Passmore, y byddwch yn ein helpu i annog Llywodraeth Cymru i gael y gwaith ar seilwaith ar y gweill ac fe fyddwch yr un mor awyddus â ni i osgoi’r ffwdanu diamcan a welwyd gan y Llywodraeth mewn perthynas â’r M4, na fyddai’n rhoi’r un geiniog ym mhocedi eich etholwyr, a byddent yn wir wedi elwa o’r gwelliannau hynny a’u gallu i gael mynediad i wahanol rannau o Gymru ac o bosibl, i gyfleoedd economaidd dros y ffin. Mae llanast cyffordd 41 y bydd rhai ohonom yn ei gofio, ac a adawodd greithiau mawr, wedi costio—costio—i berchnogion busnesau bach yn fy rhanbarth, cyflogwyr lleol sy’n cyflogi pobl ac yn talu arian iddynt. Felly, gallwch ddeall fy mhryderon ynglŷn â’i phlaid yn ysgwyddo’r cyfrifoldeb hanfodol a phwysig hwn am seilwaith. Arweinydd y tŷ, rydym i gyd yn ofalus ynglŷn â’r hyn rydych yn ei ddymuno.

Gwnaeth Russell George hi’n amlwg nad yw seilwaith yn nod ynddo’i hun: mae’n ymwneud â thwf. Mae twf yn golygu rhagolygon swyddi gwell, cyflogau gwell, llai o bwysau ar fusnesau bach i wneud y gwaith trwm yn ein heconomi ar hyn o bryd, yn enwedig â hwythau’n wynebu’r methiant hwn i ymdrin ag ardrethi busnes andwyol. Pan ydym wedi wynebu beirniadaeth yma ein bod yn siarad gormod am fusnesau a’r economi a chyflogwyr, gadewch i ni gofio mai’r cyfleoedd iddynt hwy yw’r cyfleoedd i’r rhai sy’n gweithio iddynt yn ogystal, i’r rhai sy’n gweithio yn y busnesau hynny, ac i’r rhai a allai fod eisiau sefydlu eu busnesau eu hunain. Ond rwy’n dweud hyn: mae busnesau wedi gwneud yn eithaf da o ran cymorth o dan y ddwy Lywodraeth yn Llundain ers 2010 a hoffwn eu gweld yn ymateb drwy rannu manteision unrhyw dwf a gawsant gyda’r rhai sy’n gweithio iddynt. Ond os na all y Llywodraeth yma eu helpu gydag ardrethi busnes, caiff y manteision hynny eu llyncu gan gostau na allant eu rheoli. I bawb gael cyfran, fel y dywedwch, Huw Irranca-Davies, mae’n rhaid i ni roi cyfle i fusnesau, busnesau bach yn arbennig, i lenwi’r gwydr yn y lle cyntaf. [Torri ar draws.] Rwy’n meddwl bod gennyf ddigon o amser.

Mae’n ymyriad byr iawn. A fyddai’n ymuno â mi i ganmol siopau coffi fel yr un—ni wnaf ei henwi, ond mae’n odli gyda hosta—a anfonodd lythyr at fy mab 17 oed yn dweud bod y cyflog i bobl sy’n faristas—ac mae ef yn un; nid bargyfreithiwr, ond barista—yn codi? Roeddent yn dweud, ‘Dyma fyddwn yn ei dalu i rai 25 oed, ond rydych chi’n farista hefyd; gallwch wneud y gwaith, rydym yn mynd i dalu i chi.’ Pam na all pawb wneud hynny?

Gwrandewch, nid oes neb yn cefnogi pobl sy’n sefydlu eu siopau coffi annibynnol eu hunain yn fwy na fi, fel y mae’n digwydd, felly fe ddewisoch y person iawn i siarad â hi.

Ond ar fater busnesau bach, arweinydd y tŷ, ni chlywais ddim am hynny yn y gyllideb ddrafft y cyfeirioch ati ac y treuliasom gryn dipyn o amser arni ddoe.

Rwy’n brin o amser erbyn hyn. Rwyf eisiau sôn am Neil Hamilton. Lleihau’r ddyled—wel, wrth gwrs, rydym i gyd am weld hynny, ond nid wyf yn credu bod bwgan tariffau yn effeithio ar weddill ein taliadau yn y dyfodol, sy’n amlwg yn ganlyniad tebygol i’ch safbwynt, na’n mynd i leddfu pryderon unrhyw un yn sylweddol am yr hyn sy’n broblem anodd iawn. Ond mae’n broblem ac rwy’n credu y dylai ymwneud â ni i gyd, a dyna pam rwy’n cymeradwyo’r datganiad hydref gofalus a phwyllog iawn hwn i’r Siambr. Diolch.

Y cwestiwn yw a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio. A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais, felly, ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.