Ac yna down at yr eitem a'r datganiad gan y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol ynghlych y coronafeirws, a gofynnaf i'r Gweinidog Iechyd wneud ei ddatganiad. Vaughan Gething.

Diolch, Llywydd. Bydd yr Aelodau'n gwybod fy mod wedi ymrwymo i roi diweddariadau rheolaidd am ddatblygiadau COVID-19 yma yng Nghymru. Gallwn weld o'r data, diolch byth, fod derbyniadau i'r ysbyty, nifer y bobl sydd mewn gofal critigol a nifer y bobl sydd, yn anffodus, yn dal i golli eu bywydau i'r feirws, wedi bod yn gostwng. Nid ydym ni eto'n ddigon pell ar hyd y gromlin i allu codi'r cyfyngiadau ymhellach y tu hwnt i'r camau cymedrol a gochelgar a gyhoeddodd y Prif Weinidog i'r cyhoedd ddydd Gwener, 8 Mai. Fel y clywsoch chi, cytunodd y Cabinet ar y mesurau hynny yn ddiweddarach ar ddydd Iau y seithfed.

Rhaid i ni barhau i fod yn wyliadwrus ac yn ddisgybledig o ran cefnogi'r cyfyngiadau symud fel y gallwn ni barhau i ddiogelu'r GIG a chadw pobl yn ddiogel. Rydym ni wedi bod yn glir yng Nghymru bod yn rhaid i ni adeiladu ar y gwaith da sydd wedi'i wneud hyd yma, gan aelodau o'r cyhoedd ac wrth gwrs gan ein GIG a staff gofal cymdeithasol. Mae'r neges 'Aros gartref. Diogelu’r GIG. Achub bywydau' yn dal i fod yn ganolog i'n strategaeth a'n hymagwedd ni yma yng Nghymru, a bydd yn parhau felly am y tair wythnos nesaf, o leiaf. Fodd bynnag, rydym yn cydnabod bod angen cael cydbwysedd rhwng faint o niwed y mae COVID-19 yn ei achosi i ni yn uniongyrchol ac yn anuniongyrchol.

Cyhoeddais ddatganiad ysgrifenedig yr wythnos diwethaf i dynnu sylw'r Aelodau at y fframwaith gweithredu newydd a gyhoeddais i gynorthwyo sefydliadau'r GIG i ganolbwyntio a chynllunio yn chwarter 1. Disgrifiodd y fframwaith bedair lefel o niwed: niwed gan COVID-19 yn uniongyrchol ei hun; niwed yn sgil llethu'r GIG a'r system gofal cymdeithasol; niwed yn sgil lleihad mewn gweithgarwch nad yw'n gysylltiedig â COVID; a niwed yn sgil camau gweithredu cymdeithasol ehangach a allai ddeillio o'r cyfyngiadau symud.

Nawr, rwyf eisiau sôn mwy am y niwed a achosir gan leihad mewn gweithgarwch nad yw'n gysylltiedig â COVID. Mae llawer o bobl yn dal i fyw â chyflyrau difrifol ac mae angen diagnosis, triniaeth a gofal parhaus arnynt. Mae angen inni sicrhau bod gan y bobl hyn y ffydd y gallan nhw gael eu trin yn ddiogel. Mae angen iddyn nhw wybod y byddant yn parhau i gael yr un gofal ac arbenigedd ar gyfer triniaeth frys, a'i bod hi'n ddiogel dod i mewn ar gyfer triniaethau a chael diagnosis. Yn y pen draw, fodd bynnag, mae hyn yn ymwneud â thrafodaethau rhwng cleifion a'r clinigwyr a fydd yn eu trin, gyda sgyrsiau gonest ynghylch a oes materion penodol i'w hystyried. Ac, wedi gwneud hyn i gyd, gall y claf ddewis dilyn, wrth gwrs, neu beidio â dilyn y cyngor a roddir. Y gwir amdani yw bod yn rhaid taro'r cydbwysedd rhwng gofalu am bobl â COVID arnyn nhw a'r rhai nad oes COVID arnyn nhw gyda'r gofal mwyaf. Ond mae'r neges yn glir: mae'r GIG yno i chi ac mae'n parhau i gynnig gwasanaeth.

Rwyf eisiau cydnabod yn benodol y niwed a achosir gan leihad mewn gweithgarwch nad yw'n ymwneud â COVID i'r bobl hynny y mae arnyn nhw angen cymorth gan ein gwasanaethau iechyd meddwl yn ystod y pandemig. Yn ystod y cyfnod digyffelyb hwn, rhaid inni sicrhau ein bod yn trin y gwasanaethau iechyd corfforol a meddyliol yn gyfartal. Gwn fod y cyfnod o gyfyngiadau symud yn anodd i lawer o bobl, ond i rai pobl sydd â phroblemau iechyd meddwl gall fod yn arbennig o heriol. I rai, bydd wedi achosi i'w cyflwr ddirywio ar adeg pan fônt wedi'u gwahanu oddi wrth eu rhwydweithiau cymorth arferol— teulu, ffrindiau ac o bosib, gwaith hefyd—a phan nad yw hi'n bosib defnyddio gwasanaethau nad ydynt yn rhai brys yn ôl yr arfer. Mewn ymateb, rydym ni wedi gweithio gyda'n partneriaid i gyflwyno amrywiaeth o fesurau i gefnogi'r rhai y gallai fod angen cymorth a sicrwydd arnyn nhw. Mae hynny'n cynnwys gwybodaeth ar-lein wedi'i theilwra a chymorth ar y ffôn.

Mae offeryn monitro iechyd meddwl yn ystod y cyfnod COVID-19 wedi cael ei ddatblygu yn y gwasanaeth er mwyn sicrhau ein bod yn cael sicrwydd yn y Llywodraeth bod gwasanaethau iechyd meddwl yn gweithredu'n ddiogel ac yn ymateb yn briodol. Mae'n ofynnol i fyrddau iechyd gyflwyno gwybodaeth fonitro bob wythnos, a chaiff hyn ei hystyried gan ein grŵp digwyddiadau iechyd meddwl. Mae'r wybodaeth yn rhoi darlun byw o gapasiti gwasanaethau iechyd meddwl i'n galluogi i weld lle mae angen cymorth, cyngor neu arweiniad ychwanegol. Er y bydd modelau gwasanaeth wedi addasu yn ystod y pandemig, mae byrddau iechyd a phartneriaid wedi dweud eu bod wedi parhau i ddiwallu anghenion iechyd meddwl yn ystod y cyfnod hwn.

Bydd sefydliadau'r GIG yn cyflwyno eu cynlluniau chwarter 1 yr wythnos nesaf, gan amlinellu sut y gallant ymgymryd â gweithgarwch nad yw'n ymwneud â COVID-19. Er mwyn cefnogi'r gwaith hwnnw, mae Iechyd Cyhoeddus Cymru wedi gweithio gyda Llywodraeth Cymru a'r GIG ehangach i ddatblygu cyngor sy'n seiliedig ar dair colofn gref: yr angen i ddeall lefel bresennol yr haint a chyfraddau trosglwyddo'r coronafeirws yng Nghymru; egwyddorion sy'n seiliedig ar dystiolaeth wyddonol ac sy'n mynd i'r afael â'r effeithiau cymdeithasol ac economaidd ehangach; a'r angen i brofi, olrhain a diogelu. Mae'n bleser gennyf gyhoeddi fy mod yn gynharach heddiw wedi cyhoeddi ein strategaeth 'Profi Olrhain Diogelu'. Mae'n amlinellu, dros saith tudalen a hanner, sut y byddwn yn cydweithio'n agos ag Iechyd Cyhoeddus Cymru, byrddau iechyd ac awdurdodau lleol i gyflawni un o'r ymyriadau mwyaf o ran iechyd y cyhoedd mewn cenhedlaeth.

Drwy weithio gyda'n gilydd, byddwn yn gwella gwyliadwriaeth iechyd yn y gymuned, yn cynnal systemau olrhain cyswllt effeithiol ac eang, ac yn cynorthwyo pobl i ynysu eu hunain lle bo angen. I gefnogi'r gweithgarwch hwn, bydd angen rhaglen brofi ar raddfa wahanol. Rydym wedi ehangu'n sylweddol ein gallu i brofi yng Nghymru yn ystod yr wythnos ddiwethaf, gyda labordai bellach yn gallu prosesu dros 5,000 o brofion y dydd, a chyda chanolfannau profi ar agor o amgylch y wlad erbyn hyn. Byddwn yn parhau i gynyddu'r gallu hwn yng Nghymru dros yr wythnosau a'r misoedd nesaf, o fewn yr ystod o 10,000 o brofion y dydd. Bydd hynny'n ein galluogi i brofi mwy o bobl sy'n aros mewn ysbytai a lleoliadau gofal, ynghyd â gweithwyr mewn lleoliadau eraill sy'n weithwyr hanfodol.

I gefnogi ein hymgyrch i brofi cyfraddau sylweddol o'r boblogaeth, byddwn yn defnyddio'r rhaglen brofi sydd ar waith ledled y DU. Nawr, mae NWIS, sef Gwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru, yn gweithio gydag Iechyd Cyhoeddus Cymru a NHSx—sef yr uned ar y cyd sy'n dod â thimau o'r Adran Iechyd a Gofal Cymdeithasol yn Llywodraeth y DU a GIG Lloegr a NHS Improvement i helpu i ddarparu gwasanaethau trawsnewid a gofal digidol yn Lloegr; nhw sy'n gyfrifol am ddatblygiad yr ap y mae pobl wedi clywed amdano ar Ynys Wyth. Gan weithio gyda Gwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru ac Iechyd Cyhoeddus Cymru, maen nhw'n datblygu datrysiad data fel y caiff canlyniadau profion eu hadrodd yn ôl yn electronig i Gymru bob awr, a bellach mae hynny'n golygu y gallwn ni gymryd ein cyfran o'r boblogaeth o raglen brofi'r Deyrnas Unedig. Mae'n hanfodol ein bod yn gallu integreiddio'r cofnod prawf hwn yn uniongyrchol i systemau cofnodion clinigol Cymru. Bydd cymryd rhan yn rhaglen y DU yn cynyddu nifer y profion sydd ar gael yn sylweddol ac yn caniatáu i bobl gael profion wedi eu danfon i'w cartref er mwyn iddyn nhw brofi eu hunain.

At ei gilydd, gallem ofyn am gynifer â 20,000 o brofion y dydd i gefnogi diagnosis a thriniaeth, gwyliadwriaeth iechyd y boblogaeth, olrhain cyswllt a pharhad busnesau. Bydd hynny, wrth gwrs, yn galluogi gweithwyr allweddol i ddychwelyd i'r gwaith yn gynt ac yn fwy diogel. Bydd hefyd, wrth gwrs, yn dibynnu ar hynt, nid yn unig y coronafeirws ond ar y broses o godi'r cyfyngiadau symud yn raddol a gweithgarwch pellach i aelodau'r cyhoedd. Ond mae'r nifer hwn yn dibynnu'n fawr ar ledaeniad y clefyd, cyffredinolrwydd y symptomau a'r dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg ynglŷn â sut orau y gellir defnyddio'r profion i atal heintiau pellach. Byddwn yn parhau i adolygu'r dystiolaeth honno ac addasu ein hamcangyfrifon o angen yn unol â hynny. Mae cyfuno ein capasiti ein hunain yma yng Nghymru ag un y DU yn ein rhoi mewn sefyllfa gref i brofi yn ôl yr angen.

Rhaid inni ddysgu byw gyda'r feirws sy'n cylchredeg yn ein cymunedau am fisoedd lawer i ddod. Mae mabwysiadu'r dull hwn yn ffordd i bobl gael gwybod yn gyflym bod y feirws arnyn nhw fel y gallan nhw, yn eu tro, gyfyngu ar eu cysylltiad ag eraill. Bydd hyn yn ein helpu i atal heintiau ac olrhain y feirws wrth i gyfyngiadau symud gael eu lliniaru.

Yn olaf, pobl Cymru yw ein partneriaid pwysicaf. Dim ond drwy eu parodrwydd i wneud y peth iawn—rhoi gwybod am eu symptomau, dweud â phwy y maen nhw wedi dod i gysylltiad a chymryd sylw o'r cyngor pan ddywedir wrthyn nhw i hunanynysu—y gallwn ni dorri'r gadwyn drosglwyddo. Hoffwn ddiolch i'r cyhoedd am barhau i gefnogi trefniadau'r cyfyngiadau symud. Mae ymateb y rhai o fewn y GIG, gofal cymdeithasol, plismona ac, yn wir, y cyhoedd yn gyffredinol wedi tawelu fy meddwl. Maen nhw'n cefnogi'r agwedd bwyllog a realistig yr ydym ni'n ei chymryd, ac mae wedi cael croeso eang.

Dydw i ddim yn amau am eiliad, fodd bynnag, nad yw hi'n anodd parhau â'r cyfyngiadau sydd wedi cael eu gosod. Fodd bynnag, cadw'r mesurau eithriadol hyn yn eu lle, ynghyd â'r gefnogaeth gyhoeddus eang sydd iddynt, yw'r ffactor pwysicaf o hyd o ran amddiffyn y GIG a chadw ein teulu, ein ffrindiau a'n hanwyliaid yn ddiogel. Yn fwy na hynny, mae'n gwneud y gwahaniaeth mwyaf o ran cadw pobl yn ddiogel na fyddwn ni fyth efallai yn eu hadnabod ac na chawn ni fyth efallai mo'r cyfle i'w hadnabod.

Diolch. Rwy'n hapus i gymryd cwestiynau ar y datganiad, Llywydd.

Gweinidog, hoffwn groesawu'r datganiad, ac rwyf yn falch o weld cyhoeddi'r fenter profi, olrhain a diogelu heddiw. Fodd bynnag, mae gennyf bryderon. Fel y gwyddoch chi, buaswn innau wedi sefydlu tîm penodol gydag arweinydd amlwg iawn, a byddwn yn ddiolchgar iawn pe baech yn dweud wrthyf a oes gennych chi adran neu grŵp cyfan sy'n canolbwyntio'n llythrennol ar hyn, gan ei bod hi mor bwysig ein bod ni'n profi'n briodol i sicrhau y gall bawb elwa ar hynny, i sicrhau y caiff canlyniadau profion eu darparu'n brydlon, i ddangos bod gan bawb yr un uchelgais a thargedau.

Fel y clywsom ni o'r dystiolaeth anhrefnus iawn a roddwyd i ni gan bennaeth Iechyd Cyhoeddus Cymru, roedd gwahaniaeth pendant rhwng targedau Llywodraeth Cymru ac uchelgais Iechyd Cyhoeddus Cymru. Mae angen i ni sicrhau bod gallu priodol gan y labordai i sicrhau y rhoddir y data a'r canlyniadau i'r bobl gywir. Ac mae angen hyn i gyd arnom ni oherwydd mae angen i ni godi'r cyfyngiadau symud yn ddiogel. Felly, a ydych chi'n ffyddiog y gall Iechyd Cyhoeddus Cymru reoli'r rhaglen profi, olrhain a diogelu?

Eich uchelgais i gael 10,000 o brofion—dydych chi ddim yn dweud erbyn pryd; nid yw ond yn dweud 'dros wythnosau a misoedd'. A yw hyn yn darged gwirioneddol, ac a yw'n darged y mae'r holl bobl sy'n gweithio yn y gwasanaethau iechyd yn ymgyrraedd tuag ato?

O ran y gwaith y mae Iechyd Cyhoeddus Cymru yn ei wneud i gadw golwg ar iechyd bobl, a ydych chi'n ffyddiog y bydd modd gwneud hyn mewn ffordd gywir o ystyried y problemau a gawsom ni dros yr wythnosau diwethaf gyda'r data y mae byrddau iechyd wedi bod yn eu rhyddhau?

O ran yr elfen olrhain cyswllt, a ydych chi wedi meddwl mwy am faint o bobl y byddai eu hangen i wneud hyn? Rydych chi'n sôn am 1,000 a sylwaf fod yr Alban eisiau tua 2,000 ar gyfer poblogaeth o 5.5 miliwn o'i gymharu â'n 3 miliwn ni. Ai ar hyn yr ydych chi yn ei seilio? Byddai gennyf ddiddordeb gwybod hynny, oherwydd gwyddom mor anodd yw cael pobl i'r swyddogaethau cywir.

Ac a ydych chi'n wirioneddol ffyddiog y gall Gwasanaeth Gwybodeg GIG Cymru, nid o reidrwydd y sefydliad gorau yn y byd, ddarparu un cyfrwng digidol ar gyfer olrhain cyswllt yn yr amser sydd ei angen? A allwch chi ddweud wrthym ni nawr, ar ôl ichi ddechrau olrhain agosatrwydd, y bydd y dilyniant ar ôl yr olrhain agosatrwydd yr un fath?

Ac yn olaf, yn y gyfres hon o gwestiynau, a gaf i ofyn am yr elfen ddiogelu? Rydych chi'n sôn am bobl yn gorfod hunanynysu efallai sawl gwaith. Rwy'n deall hynny'n llwyr a'r rhesymau pam, ond pa gymorth a fydd ar gael ar gyfer y bobl hynny, oherwydd os oes ganddyn nhw gyfrifoldebau gofalu, plant yn ceisio mynd i'r ysgol, os ydyn nhw'n byw mewn amgylchedd fel bloc mawr o fflatiau, efallai y gofynnir iddyn nhw yn gyson i hunanynysu, a bydd hyn yn niweidio eu hiechyd meddwl yn fwy eto?

Diolch i Angela Burns am y gyfres o gwestiynau. Ceisiaf eu hateb i gyd yn fyr. Oes, mae gennym ni gyfarwyddwr, uwch was sifil, sydd â'r grym i oruchwylio, nid yn unig o fewn y Llywodraeth ond mae angen i Lywodraeth Cymru gydlynu ac arwain y system i sicrhau bod y rhaglen profi, olrhain, diogelu yn gweithio mewn gwirionedd a bod pawb yn ymrwymo iddi ac yn deall y swyddogaethau a'r cyfrifoldebau amrywiol a fydd gan wahanol rannau ein system.

Felly, mae hynny'n mynd i ddwyn ynghyd nid yn unig Iechyd Cyhoeddus Cymru, ond ein hymddiriedolaethau eraill, ein byrddau iechyd a llywodraeth leol, ac mae hynny'n gweithio'n dda. Rwyf wedi fy nghalonogi'n fawr gan y ffordd y mae byrddau iechyd a llywodraeth leol wedi bod yn gweithio gyda'i gilydd ar y cam cynllunio ar gyfer symud ymlaen a chyflawni'r rhaglen hon. Ond ni fydd Iechyd Cyhoeddus Cymru yn rheoli'r rhaglen gyfan. Maen nhw wedi darparu llawer o'r syniadau a pheth o'r trosolwg clinigol. Maen nhw wedi darparu'r dystiolaeth o ran iechyd y cyhoedd am yr hyn y mae angen i ni ei wneud yn gyffredinol. Dyma'r agwedd weithredol nawr, ac nid nhw fydd yn arwain agwedd weithredol y system. Dyna eto pam yr ydym wedi gofyn i uwch was sifil arwain hynny, i fod yn gyfrifol am hynny ac, wrth gwrs, fi yn y pendraw sy'n goruchwylio yr hyn sy'n digwydd.

O ran yr oddeutu 10,000 o brofion yr ydym yn disgwyl eu cael, rwyf eisiau i'r rheini fod ar gael erbyn diwedd mis Mai. Mae hynny wedi'i nodi yn y ddogfen 'Profi Olrhain Diogelu'. Dyna pryd yr wyf eisiau i ni gael y math hwnnw o allu. Fel y dywedaf, mae hynny'n gyfuniad o'r gallu sydd gennym ni eisoes yng Nghymru ynghyd â chyfran o'r trefniadau ar gyfer y DU gyfan. Felly, rwy'n bur ffyddiog y bydd hynny ar waith erbyn diwedd mis Mai, pan fyddwn ni eisiau cyflwyno hyn ar sail ehangach.

Ond bydd ein defnydd o'r profion hynny, wrth gwrs, yn dibynnu ar le yr ydym ni arni o ran faint y mae'r cyhoedd yn symud o gwmpas. Os oes llacio pellach ar y cyfyngiadau symud a phobl yn symud yn fwy rhydd, mae'n bosib y bydd mwy o gyswllt, hyd yn oed gyda'r rheolau cadw pellter cymdeithasol ar waith. Felly, ar bob cam, efallai y bydd angen mwy o brofion arnom ni, ac yn enwedig wrth inni gyrraedd cyfnod yr hydref pan fydd y ffliw ac annwyd a mathau eraill o salwch sy'n aml yn debyg i symptomau coronafeirws yn cylchredeg yn ehangach hefyd. Dyna pryd y mae'n rhaid i ni ragdybio a rhagweld newid yn y galw. 

Daw hynny'n ôl at eich sylw am staff hefyd, oherwydd mae'r ffigur cychwynnol yn y ddogfen o 1,000 o staff yn dod o gynlluniau y mae byrddau iechyd a llywodraeth leol eisoes yn cydweithio arnynt, ac rwy'n ddiolchgar iawn am y ffordd y mae'r awdurdodau lleol ar draws Cymru, o wahanol deyrngarwch gwleidyddol, wedi gweithio gyda byrddau iechyd ar gynllunio ar gyfer hyn. Rydym ni'n defnyddio'r adnoddau sy'n bodoli mewn llywodraeth leol—y staff nad ydyn nhw o anghenraid yn gweithio. Mae rhai ohonyn nhw eisiau mwy o bethau i'w gwneud ac mae hwn yn faes lle gallwn ni helpu'r bobl hynny i weithio, a chynnwys pobl yn eu cartrefi eu hunain yn dibynnu ar yr ateb digidol.

Felly, dyna'r sylw cychwynnol, ond, unwaith eto, efallai na fydd angen 1,000 o bobl yn aros am alwadau ar 1 Mehefin arnom ni, ond dyna'r ffigur yr ydym wedi ei nodi gyda'r math o niferoedd staff y bydd eu hangen arnom ni. Ac rydych chi'n iawn—mae'n amcan bras o'r niferoedd yn yr Alban, ond bydd yn rhaid i ni farnu'r dystiolaeth ar hyd a lled y rhaglen a'r hyn y byddwn ni ei angen a pha un a oes angen mwy o bobl arnom ni. Mae honno'n sgwrs weithredol y mae llywodraeth leol, y gwasanaeth iechyd ac, yn wir, fy swyddogion yn ei chael. 

O ran eich sylw am Wasanaeth Gwybodeg GIG Cymru, nid yw'r gwasanaeth yn bwriadu adeiladu ei systemau ei hun o fewn ychydig wythnosau; mae'n ymwneud mewn gwirionedd â'r hyn y maen nhw'n ei gaffael a'r gwaith y maen nhw'n helpu i arwain arno, ond i sicrhau bod y system ddigidol honno'n gweithio ac yn gallu integreiddio â systemau eraill sydd gennym ni yng Nghymru. Felly, mae ganddyn nhw swyddogaeth bwysig iawn yn ein helpu i wneud hynny'n iawn.

Mae hi hefyd yn bwysig, rwy'n credu, i gydnabod yr hyn a ddywedais yn gynharach am raglen brofi Llywodraeth y DU. Rydym ni bellach mewn sefyllfa lle mae'r materion trosglwyddo data yn cael eu datrys, ac mae hynny'n rhoi llawer mwy o gysur i mi, oherwydd o'r blaen gallem fod wedi cael profion ond heb ddeall beth oedd y canlyniadau, felly bydden nhw wedi bod yn gyfyngedig iawn, iawn o ran eu defnyddioldeb. Rydym ni bellach mewn sefyllfa well o lawer, ac felly bydd hynny'n ddefnyddiol.

Mae gennym yr un problemau gyda'r ap NHSX sy'n cael ei ddatblygu hefyd, oherwydd os yw'n gweithio, os byddwn yn datrys yr holl faterion preifatrwydd ynglŷn â phwy sy'n berchen ar y data a sut y caiff hynny ei ddatrys—ac rwy'n credu ein bod yn weddol agos ati yn hynny o beth, yna, byddwn eisiau i Gymru allu manteisio ar hynny, ond, unwaith eto, sicrhau y caiff y problemau trosglwyddo data hynny eu datrys.

O ran y sgwrs â llywodraeth leol a'r sector gwirfoddol ehangach am gefnogi pobl, mae honno yn sgwrs yr ydym yn ei dechrau. Rwyf wedi cael cyfres adeiladol iawn o sgyrsiau cyflym—ac mae hwn yn ddatblygiad polisi cyflym iawn, ynghyd â'r gwaith o'i roi ar waith, yr ydym yn ymdrin ag ef—ond maen nhw yn cydnabod, fel y gwnawn ni, os bydd gennym ni grŵp o bobl sy'n cael eu cefnogi nawr, a'u bod yn cylchredeg yn ehangach, yn gwneud mwy o bethau yn y dyfodol, os byddwn ni wedyn yn gofyn iddyn nhw hunanynysu eto, bydd angen eu cefnogi. Bydd angen i ni gael timau symudol i gynorthwyo'r bobl hynny y gall fod angen iddyn nhw ynysu fwy nag unwaith. Ond mae diben hyn yn wirioneddol bwysig. Mae niwed yn cael ei achosi drwy'r cyfyngiadau symud, a bydd niwed posib yn cael ei achosi os byddwn yn gofyn i bobl hunanynysu eto yn y dyfodol. Ond mae a wnelo hynny â chydbwyso'r niwed hwnnw, ac fel y clywsoch chi yn natganiad a chwestiynau'r Prif Weinidog wedyn, os aiff y gwerth R i fyny i 1.1 dros gyfnod o dri mis, dyna filoedd o farwolaethau ychwanegol a fydd yn digwydd yng Nghymru, a rhaid inni gadw mewn cof y cydbwysedd anodd y mae'n rhaid i ni ei tharo. Ond yn sicr, ni fyddaf yn cymryd agwedd ddi-hid a allai beryglu bywydau miloedd o ddinasyddion Cymru, a byddaf wrth gwrs yn parhau i roi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Aelodau.

Diolch am hynna. Felly, dim ond er mwyn eglurder, rwyf eisiau cadarnhau mai'r nifer yw 10,000 o brofion erbyn diwedd Mai, oherwydd dywed eich dogfen:

Byddwn yn parhau i gynyddu'r gallu hwn dros yr wythnosau a'r misoedd i ddod, o bosibl i gynifer â 10,000 o brofion y dydd, ac rwy'n credu bod angen yr eglurder hwnnw arnom ni, o ystyried y llanast yr ydym ni wedi'i weld dros yr wythnosau diwethaf.

Hoffwn droi yn gyflym at achosion o niwed nad ydynt yn gysylltiedig â COVID, ac yn enwedig at ddiagnosis a thrin cyflyrau critigol fel canser. Rydych chi'n sôn am achosion o niwed nad ydynt yn gysylltiedig â COVID yn eich datganiad. Nawr, roeddem ni eisoes ar ei hôl hi ar gynifer o agweddau cyn y pandemig. Mae pobl yn cysylltu â mi oherwydd bod angen triniaeth ymchwiliol arnyn nhw, ni allan nhw ei chael, maen nhw'n meddwl bod canser arnyn nhw, neu maen nhw wedi cael gwybod efallai bod canser arnyn nhw. Maen nhw'n poeni'n fawr, ac maen nhw'n gweld bod ysbytai dan lai o bwysau nag yr oeddem ni i gyd yn credu y bydden nhw, ac felly mae'r bobl hyn yn dioddef poen meddwl dirdynnol, ddim yn siŵr beth sy'n digwydd a phryd y gallan nhw gael y driniaeth honno.

Deallaf fod y byrddau iechyd yn gweithio ar hyn, ond pryd fydd y gwasanaethau'n dechrau? A allwch chi roi amserlen fras inni? A ydym yn siarad am ychydig wythnosau neu ychydig o fisoedd? Ac a allwn ni ailgychwyn y rhaglen sgrinio, megis ar gyfer canser y fron, gan nad yw hynny'n digwydd mewn ysbytai—uned symudol yw honno? A allwn ni ddefnyddio unedau symudol sefydliadau fel Tenovus i roi a gweinyddu triniaethau mewn gwirionedd? Oherwydd, unwaith eto, dylai'r mathau hynny o feysydd fod yn hawdd eu cadw fel parthau gwyrdd. Pa gynlluniau sydd gennych chi i ymdopi â'r gwaith sydd wedi cronni, a sut ydych chi'n bwriadu ymgysylltu â'r cyhoedd i sicrhau eu bod yn dychwelyd at y gwasanaethau hanfodol hyn i gael y driniaeth y mae ei hangen yn ddirfawr arnyn nhw?

Ie. Diolch am y cwestiynau dilynol. O ran canser, a dweud y gwir, roedd gennym ni amseroedd aros gwell o'u cymharu â Lloegr cyn cyflwyno'r cyfyngiadau symud, ac, wrth gwrs, byddem ni hefyd wedi cyflwyno'r llwybr canser sengl newydd, sy'n fesur mwy gonest o'r amseroedd aros yn y system, ac fe groesawyd hynny yn eang gan glinigwyr a'r trydydd sector fu'n ymgyrchu am hynny. Felly, mewn gwirionedd, o ran canser, rydym ni mewn gwell sefyllfa, mewn cymhariaeth, mewn llawer o ffyrdd na thros y ffin yn Lloegr, yn enwedig o ystyried y ffaith, fel gwlad dlotach gyda mwy o bobl oedrannus, y byddech fel arfer yn disgwyl i ganlyniadau canser fod yn dra gwahanol ac yn fwy anffafriol yng Nghymru. Felly, mewn gwirionedd, roeddem ni mewn gwell sefyllfa ar y dechrau, ond nid wyf eisiau colli golwg ar y ffaith bod rhai pobl nad ydyn nhw yn dod i'n gwasanaethau canser, hyd yn oed pan fo angen dybryd. Nid yw gwasanaethau canser byth yn dod i ben. Nid yw'r angen brys byth yn peidio. Yr hyn yr ydym ni wedi'i weld, fodd bynnag, yw gostyngiad mewn rhai o'r atgyfeiriadau a gostyngiad yn nifer y bobl sy'n mynychu, ac mae hynny'n ddewis y mae pobl yn ei wneud. Rwyf wedi cael sgyrsiau gyda chadeiryddion a phrif weithredwyr y GIG, ac mae eu clinigwyr wedi mynd ati i siarad â phobl i geisio tawelu eu meddyliau drwy bwysleisio bod y system yn ddiogel i'w trin nhw, ond mae pobl yn dal i ofni ac yn oedi neu'n gohirio eu triniaethau eu hunain. Nawr, mae hynny'n rhan o'r sylw ynglŷn â bod eisiau parhau i dawelu meddyliau'r cyhoedd ein bod yn gwneud y gwaith hwn, rydym ni eisiau i bobl ddod, ac, wrth ailgychwyn ein system yn ehangach, gan gynnwys y gwasanaeth sgrinio y mae ystyriaeth ddwys i'w ailgychwyn ar hyn o bryd, mae pethau yr wyf yn chwilio amdanynt, yn union fel y mae'r Aelodau hefyd, oherwydd yr anghenion gofal brys hynny sydd wedi eu gohirio dros gyfnod o amser, wel, mae hynny'n creu'r angen nad yw'n cilio ohono'i hun.

Dyna pam y bydd y cynlluniau gweithredu ar gyfer y chwarter cyntaf yn bwysig, ac rwy'n llwyr ddisgwyl rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf i'r Siambr a'r pwyllgor eto am y cynlluniau hynny wrth iddynt gael eu datblygu, oherwydd, o ran cydbwysedd y niwed, rhai o'r pethau yr wyf wedi bod yn arbennig o ymwybodol ohonyn nhw ac yn pryderu amdanyn nhw dros yr wythnosau diwethaf yw'r ffigurau a'r wybodaeth a welsom ni.

Felly, gallaf eich sicrhau'n glir iawn nad yw gwasanaethau gofal canser brys wedi dod i ben; maen nhw'n dal ar gael heddiw. Rydym ni eisiau i bobl eu defnyddio, ond mae angen inni feithrin hyder y cyhoedd i'w defnyddio, sef sylw olaf Angela Burns rwy'n credu, a dyna pam yr wyf yn credu y bydd datganiadau gennyf fi, gan Brif Weithredwr GIG Cymru ac, yn wir, gan glinigwyr ledled y wlad yn annog pobl i ddefnyddio ein gwasanaethau, yn bwysig iawn mewn ffordd gyson i ailennyn hyder y cyhoedd, i wneud yn siŵr y gall y driniaeth hon wneud gwahaniaeth mewn gwirionedd o ran cyfyngu ar niwed yn y dyfodol, a bod gan bobl yr hyder i ddod i'w defnyddio, oherwydd mae'r GIG, fel y dywedais yn fy natganiad, yn parhau i weithredu. 

Hoffwn ddechrau gyda'r ddogfen 'Profi Olrhain Diogelu' a diolch i'r Gweinidog am ei chyhoeddi. Mae'n ddefnyddiol gan ei bod yn ychwanegu at ein gwybodaeth am yr hyn y mae'r Llywodraeth yn ceisio ei gyflawni, ond rwy'n credu ei bod hi'n hen bryd cael cynllun manwl ar gyfer profi, olrhain ac ynysu, ac rwy'n credu ei bod fel yna o hyd, yn anffodus. Yr hyn sydd gennym ni yn y fan yma yn bennaf yw datganiad o egwyddor na fyddai llawer yn anghytuno ag ef, mewn gwirionedd: bod cael strategaeth profi ac olrhain yn hanfodol yn y frwydr yn erbyn y coronafeirws ac y bydd angen dod â llawer o wahanol bartneriaid at ei gilydd i'w chyflawni.

Rydym ni i gyd, siawns, yn gobeithio gallu dechrau symud tuag at godi'r cyfyngiadau'n sylweddol yn y dyfodol gweddol agos. Dyna'r hyn yr ydym ni i gyd yn gobeithio amdano, ond ni allwn ni ddechrau meddwl am godi'r cyfyngiadau symud cyn bod gennym ni gynllun profi ac olrhain cadarn, a dydw i ddim yn credu y gellir disgrifio hwn fel dim byd tebyg i gynllun cadarn, cynhwysfawr na manwl, felly rydym ni'n aros am hwnnw.

Mae'r ddogfen yn sôn, fel y clywsom ni, o bosib, am yr angen am 10,000 o brofion y dydd—mae'n glir ynghylch hynny—ddwywaith y gallu presennol y gwyddom ei fod wedi cymryd amser maith i'w gyrraedd, ac eto mae Iechyd Cyhoeddus Cymru yn awgrymu bod ystod y nifer o bobl â symptomau y mae'n bosib y bydd yn rhaid i chi eu profi rhwng 7,500 a 17,000. Heb os nac oni bai at hynny y dylem ni fod yn anelu. Mae cyfeiriad at 20,000 yn ddiweddarach yn y papur, ond mae'n aneglur iawn o'r ddogfen at beth y mae hynny'n cyfeirio. Rwy'n credu efallai i chi wneud hynny ychydig yn gliriach yn eich datganiad llafar, ond, o ran y ddogfen ei hun, mae'n aneglur iawn.

Nid yw'n ymwneud â'r niferoedd yn unig, mae'n ymwneud â sut yr ydych chi'n prosesu'r profion hynny ac yn mynd ati i olrhain. Rydych chi'n sôn am y gallu i gael prawf yn gyflym ac yn rhwydd. Pa mor gyflym—pa mor gyflym y mae angen iddo fod er mwyn bod yn effeithiol? Pa mor hawdd fydd hi i'n holl gymunedau elwa ar hyn, o gofio mai dim ond nifer penodol o ganolfannau profi torfol sydd gennym ni?

Nid yw strategaeth, yn y pen draw, ond cystal â'r cynllun gweithredu y mae angen inni ei roi ar waith, ac nid oes cynllun manwl yma y gallaf ei weld i roi'r egwyddorion sydd eisoes yn cael eu derbyn yn gyffredinol ar waith. Felly, pryd y gallwn ni ddisgwyl y strategaeth honno y mae'n rhaid inni ei throi yn rhywbeth a all ein paratoi ni i godi cyfyngiadau mewn gwirionedd, nid dim ond siarad am hynny mewn termau haniaethol?

O ran y ddogfen strategaeth, mae'n debyg i'r ddogfen strategaeth a gyhoeddwyd gan yr Alban, yn yr ystyr ei bod yn ddogfen strategaeth i'r cyhoedd i roi esboniad o'r strategaeth y byddwn yn ei dilyn, ynglŷn â beth yr ydym yn ei ofyn gan y cyhoedd a sut y mae ein system gyfan yn paratoi i gyflawni hynny. Wrth gwrs, bydd cynllun gweithredol manwl sy'n cael ei ddatblygu rhwng gwahanol rannau o'n gwasanaeth, a byddwn yn dysgu mwy am hynny oherwydd, ar ryw adeg yn ystod yr wythnos nesaf, bydd gennym ni fyrddau iechyd a rhai o'u hawdurdodau lleol partner yn awyddus i arbrofi gyda rhywfaint o elfen olrhain cyswllt y cynllun, gan ganolbwyntio'n benodol ar y sector cartrefi gofal. Bydd llawer i'w ddysgu o hynny. Rwy'n disgwyl cael cadarnhad o'r ardaloedd arbrofi penodol, os mynnwch chi, mewn gwahanol rannau o'r wlad sy'n mynd i symud ymlaen. Daw hynny eto o'r gwaith y mae'r byrddau iechyd a'r awdurdodau lleol yn ei wneud eu hunain. Bydd llawer o ddysgu dros y cyfnod prawf hwnnw cyn inni gyrraedd diwedd mis Mai, nid yn unig yn yr ardaloedd arbrofi hynny, ond i rannu'n fwriadol ar draws gweddill y wlad.

Felly, yn wir, mewn cyfnod byr iawn o amser, rydym ni wedi cael llawer iawn o ddatblygu, a chynnydd gwirioneddol. Bydd gennym ni arbrawf a fydd yn dechrau mewn gwahanol ardaloedd yr wythnos nesaf, byddwn yn dysgu o hynny, ac, wrth gwrs, rwy'n disgwyl y bydd hynny'n wir nid yn unig o ran cadarnhau pwy sy'n cynnal arbrofion, ond wedyn dysgu o'r rheini wrth inni baratoi tuag at weithredu'r cynllun gweithredol mwy manwl hwnnw—felly, yr holl fanylion am y sgriptiau y bydd angen i'r olrheinwyr eu defnyddio, a'r manylion y gallwch chi ddisgwyl eu gweld yn y dogfennau hynny sydd ar gael yn y gwasanaeth i fynd gyda'r hyfforddiant i bobl. Fodd bynnag, mae'r ddogfen hon yn ddogfen gyhoeddus sy'n dweud, 'Dyma fydd ein strategaeth. Dyma'r dull gweithredu. Dyma fwy o'r manylion yn dilyn yr adroddiad drafft a ddatgelwyd yn answyddogol a drafodwyd gan bobl. Mae gennym ni bellach fwy o ddealltwriaeth a gwybodaeth ymhob rhan o'n system gyfan o'r hyn sydd ei angen a sut y byddwn yn mynd ati i wneud hynny.'

O ran eich sylw am fynediad lleol, dyna pam y mae gennym ni unedau profi symudol a dyna pam hefyd mae ein gallu nawr i wneud defnydd priodol o'r gwasanaeth profi cartrefi yn bwysig iawn. Mae'n cael ei arwain gan y DU, ond mae pob gwlad yn y DU wedi cytuno i ddefnyddio'r gwasanaeth profi yn y cartref hwnnw, a bydd hynny'n golygu y bydd gennym ni mwy o bresenoldeb mewn ardaloedd anghysbell o'r wlad—ac maen nhw'n bodoli yn y Gymru wledig, lled-wledig a threfol hefyd. Felly, mae hynny'n gam pwysig iawn ymlaen, ac, unwaith eto, mae'r sylw a wneuthum yn fy natganiad yn wirioneddol bwysig—bydd bod â'r gallu i drosglwyddo canlyniadau'r bobl hynny i'r cofnod clinigol er mwyn gwneud y defnydd gorau ohono rwy'n credu yn wirioneddol bwysig. Wrth gwrs, bydd hynny'n gwneud mwy o wahaniaeth pan fydd gennym ni brawf gwrthgyrff dibynadwy a'n bod ni'n gallu defnyddio hwnnw yn ein system.

Dwi'n falch bod y Gweinidog wedi crybwyll y sector gofal yn fanna, a dwi am droi rŵan at gartrefi gofal. Mae'n bryder gwirioneddol gen i nad oes camau cryfach yn cael eu cymryd i warchod y sector yma, sydd wrth gwrs yn wynebu risg mor uchel. Mi fydd y Gweinidog yn gwybod fy mod i o'r farn bod angen i'r Llywodraeth gael cynllun i ymestyn profi asymptomatig i gynnwys pob cartref gofal, beth bynnag ei faint. Mae'r dystiolaeth yn gryf iawn ar hynny.

Ond mae eisiau edrych ar sut i gau'r drws i'r feirws gyrraedd y cartrefi yn y lle cyntaf, dwi'n meddwl. Dwi'n dal i gael pobl yn dweud wrthyf i yn y sector gofal eu bod nhw'n hynod bryderus am bobl sy'n cael eu rhyddhau o'r ysbyty ar ôl triniaeth i gartref gofal, efo'r posibilrwydd, wrth gwrs, o ddod â'r feirws efo nhw. Mae yna dynhau ar y profi sy'n digwydd. Mae'n rhyfeddol nad oes yna brofi awtomatig o'r dechrau ar bobl oedd yn cael eu rhyddhau o ysbytai i gartref, ond mae eisiau mwy na hynny. Fyddai'r Gweinidog yn cytuno â fi fod angen rhoi camau mewn lle er mwyn sicrhau mur, cwarantin os liciwch chi, rhwng yr ardal honno a allai fod yn risg, sef ysbyty, a'r cartref gofal—o bosibl rhoi saith diwrnod o gwarantin i berson cyn mynd yn ôl i'r cartref gofal, mewn rhan werdd o ysbyty, mewn gwesty hyd yn oed, er mwyn gwneud yn siŵr ein bod ni'n cau'r drws gymaint ag y gallwn ni i'r risg o'r feirws yn cyrraedd cartref gofal, achos rydym ni'n gwybod yn iawn beth ydy'r peryglon unwaith mae hynny'n digwydd?

Diolch. Fel y dywedais o'r blaen, ac mae'n debyg y bydd gennyf gyfle i ddweud hyn ar bob un achlysur pan ddof yma, pan fydd y dystiolaeth yn newid, os bydd y cyngor yn newid, mae'r Llywodraeth yn hapus i ailystyried ei safbwynt ar unrhyw un o'r meysydd gweithgaredd yr ydym yn ymgymryd â nhw. Mae hynny'n cynnwys y sylfaen dystiolaeth sy'n datblygu ar brofi pobl heb symptomau mewn cartrefi gofal. Fe gofiwch i ni newid ein polisi ar brofi yn y maes cartrefi gofal yn ei gyfanrwydd rai wythnosau yn ôl ar gyfer ardaloedd lle'r oedd achos wedi ei gadarnhau neu achos tybiedig lle'r oedd symptomau gan rywun, felly byddwn yn dysgu mwy o hynny am brofi pobl heb symptomau, yr achosion tebygol a hefyd y gwerth yn y ffordd yr ydym yn defnyddio ein hadnodd profi, a'r gwerth yr ydym yn disgwyl ei gael o hynny. Mae'n bwysig iawn deall sut yr ydym yn defnyddio hynny yn y ffordd orau i gadw cymaint o bobl yn ddiogel, yn iach ac yn fyw ag y bo modd. Felly, unwaith eto, os yw'r dystiolaeth yn newid, yna rwy'n fodlon newid pethau, ac yn sicr nid fy mwriad yw bod yn ystyfnig a gwrthod ildio ar unrhyw un o'r materion hyn, oherwydd mae'n rhaid i'r cyfan ymwneud â'r flaenoriaeth a'r diben mawr, sy'n ymwneud â chadw pobl yn fyw ac yn iach.

O ran rhyddhau cleifion o'r ysbyty, rydym ni wedi cyflwyno polisi lle y dylid profi cleifion yn yr ysbyty cyn eu rhyddhau i gartref gofal. Os yw Aelodau unrhyw grŵp yn ymwybodol o rywle lle credant nad yw hynny'n digwydd, neu fod ganddyn nhw achosion o bobl sydd wedi dod atyn nhw, dylen nhw drafod hynny gyda'r bwrdd iechyd i ddechrau, ond os nad oes yna ymateb priodol, yna ar bob cyfrif cysylltwch â'm swyddfa i, oherwydd byddwn eisiau gwybod os nad yw'r materion hynny'n cael sylw yn unol â'r penderfyniad gweinidogol ar hyn yr wyf eisoes wedi'i wneud a'i gyfleu.

Mae'r sylwadau am gwarantîn braidd yn anoddach oherwydd, unwaith eto, mae arnom ni angen sylfaen dystiolaeth ynghylch beth yw gwerth hynny. Bydd yr aelod ac eraill yn gwybod nad yw'r ymadrodd 'cwarantîn' yn ddefnyddiol, yn ôl pob tebyg, ond deallaf yr hyn y mae'r Aelod yn ceisio'i gyfleu. Ond os ydych chi'n mynd i gadw pobl yn rhywle, lle fydd hynny? A ydych yn dal i wneud yn siŵr bod pobl yn cael symud, oherwydd fe achosir niwed gwirioneddol pan gaiff pobl eu cadw mewn amgylchedd amhriodol, lle nad yw ysbyty bellach yn lle priodol i rywun, yn enwedig pobl hŷn, yna gellir achosi niwed gwirioneddol, nid yn unig heintiau a ddelir wrth gael gofal iechyd ond hefyd y broses o ddatgyflyru corfforol.

Pan fyddwn yn sôn am y niwed sy'n cael ei achosi, yr hyn nad ydym ni eisiau ei wneud yw anwybyddu'r niwed y gellir ei achosi mewn gwirionedd a'r niwed cymdeithasol ehangach a all gael ei achosi gan bobl yn datgyflyru'n gorfforol ac yn colli eu hannibyniaeth hefyd. Yr hyn nad wyf eisiau ei wneud yw llenwi pob un o'n hysbytai maes fel canolfannau lle caiff pobl eu cadw cyn mynd yn ôl i'r sector cartrefi gofal. Rydym ni wedi cael sgwrs genedlaethol drwyadl ynghylch sut yr ydym yn defnyddio'r gallu hwnnw. Yr hyn na fyddwn i eisiau ei weld yw cynnydd pellach o bosib yn y coronafeirws ym mis Medi, gyda'n hysbytai maes yn llawn o bobl bryd hynny a allai ac a ddylai fod mewn cartrefi gofal.

Mae angen inni ddeall y dystiolaeth, mae angen inni gael sgwrs gyda phob rhan o'n system, ac mae hynny'n cynnwys llywodraeth leol a phobl fel Fforwm Gofal Cymru, sy'n cynrychioli llawer o bobl yn y sector cartrefi gofal, er mwyn deall beth yw'r ateb cywir, sut yr ydym yn magu ffydd yn y system, sut yr ydym yn deall y gwahanol niwed y gellir ei achosi drwy wneud dewisiadau gwahanol. Felly, nid ymateb drws caeedig mohono, ond rwy'n credu bod yn rhaid i ni feddwl ynghylch beth fydd natur y dystiolaeth honno, ac rwyf eisoes wedi gofyn i'r maes iechyd ac i lywodraeth leol ddod at ei gilydd i drafod, ac yna i gynnwys ein cydweithwyr yn Fforwm Gofal Cymru i ddeall beth fydd union natur hynny. 

Gweinidog, nos Lun, gwyliodd llawer ohonom ni weithredoedd arwrol staff yr uned gofal dwys yn Ysbyty Brenhinol Gwent wrth iddyn nhw ymladd i achub bywydau'r rhai a heintiwyd â COVID-19. Roedd yn wirioneddol dorcalonnus ac yn codi'r galon ar yr un pryd. Roedd yn amlygu erchylldra llwyr y clefyd a thynnodd sylw at gymaint yw gofal a thosturi'r holl staff sy'n gweithio yn ein hadrannau gofal critigol. Ni allwn ni ddiolch digon iddyn nhw. Aethant drwy uffern i achub bywydau, a'r lleiaf y gallwn ni ei wneud nawr fel corff cyhoeddus yw glynu wrth reolau cadw pellter cymdeithasol. Gweinidog, diolch byth, mae'n ymddangos ein bod ni dros y gwaethaf o'r achosion ac, yn ôl y diweddariad modelu a ddarparwyd gan y gell ymgynghorol dechnegol, mae nifer yr achosion yn haneru bob 10 diwrnod neu fwy. Fodd bynnag, mae hanes yn dweud wrthym ni fod achosion o pandemig yn dod mewn tonnau. Gweinidog, roeddem yn druenus o amharod ar gyfer y don gyntaf. Nid bai neb oedd hynny, ond mae'n rhaid inni ddysgu gwersi. Felly beth ydych chi'n ei wneud i sicrhau ein bod yn gwbl barod ar gyfer achosion o'r pandemig hwn neu unrhyw bandemig arall yn y dyfodol?

Rhaid inni sicrhau hefyd nad ydym yn ymestyn yr achosion presennol. Cysylltodd etholwr â mi ddoe y cafodd ei fam oedrannus ei hanfon adref ar ôl cael gwybod ei bod hi'n debygol bod ganddi coronafeirws. Anfonwyd y wraig hon adref i ledaenu'r haint i'w theulu a'i gofalwyr. Mae fy etholwr yn dal yn sâl iawn ac yn 79 oed. Gweinidog, pam nad ydym yn profi pawb sy'n gadael yr ysbyty i sicrhau nad ydym yn ychwanegu at gyfraddau heintio?

Gweinidog, mae tystiolaeth yn dod i'r amlwg o gydberthynas gref rhwng diffyg fitamin D a chyfraddau marwolaeth COVID-19. O ystyried hyn, a'r dystiolaeth bod y peryg o ledaenu'r feirws yn llawer llai yn yr awyr agored, oni ddylem ni fod yn annog pobl i dreulio mwy o amser yn yr awyr agored, ar yr amod eu bod yn glynu wrth y rheolau cadw pellter cymdeithasol, gan gofio nad oes gan bob teulu ardd i blant chwarae ynddi, a chan gydnabod ar yr un pryd y cynnydd yn nifer yr achosion yn yr Almaen ar ôl llacio rhai o'r cyfyngiadau.

Gweinidog, rhaid inni fynd ati mewn modd sy'n hollol gytbwys, ac mae'n rhaid rhoi'r niwed a ddaw yn sgil y coronafeirws yn y glorian gyda'r niwed a ddaw yn sgil gorchmynion caeth i aros gartref. Felly, a allwch chi roi sicrwydd i ni y bydd mynd i'r afael â'r niwed sy'n gysylltiedig ag unigrwydd a theimlo'n ynysig yn ffactor allweddol yn null Llywodraeth Cymru o weithredu, wrth symud ymlaen? A wnewch chi hefyd amlinellu amserlen ar gyfer pryd y bydd ein GIG yn cynnig gwasanaeth i bob claf, ac nid y rhai â salwch sy'n bygwth bywyd yn unig?

Ac, fel erioed, diolch i chi a'ch adran am yr holl ymdrechion yn y frwydr yn erbyn y coronafeirws. Diolch yn fawr.  

Diolch am y cwestiynau. Ceisiaf eu hateb mor gyflym ag y gallaf, Llywydd. O ran paratoadau ar gyfer pandemig, bydd gennym ni lawer o wersi i'w dysgu yn sgil hyn. Roedd ein paratoadau sylfaenol ar gyfer pandemig ar batrwm y ffliw, ond mae hwn yn fath ychydig yn wahanol o bandemig. Bydd gennym ni lawer o wersi i'w dysgu. Rydym ni'n dysgu wrth i ni ymateb i'r sefyllfa, ac mae'r ffordd yr ydym ni nid yn unig yn stocio ond yn ailstocio ein storfeydd cyfarpar diogelu personol yn rhan o'r hyn yr ydym ni'n ei wneud nawr, ond yn sicr bydd angen i ni werthuso ein hymateb. Ac fel yr wyf wedi'i ddweud o'r blaen, rwy'n siŵr, ym mhob Senedd ar draws y Deyrnas Unedig, y bydd awydd ym mhob plaid i edrych yn ôl ar yr hyn sydd wedi digwydd pan fyddwn yn cyrraedd pen draw hyn o'r diwedd i ddysgu gwersi, i ddeall yr hyn a wnaethom ni, ond yn hollbwysig, i ddeall yr hyn y mae angen inni ei wneud ar gyfer y dyfodol. Rwy'n gobeithio y gall yr ymchwiliad hwnnw ddigwydd cyn gynted ag sy'n bosib, oherwydd byddai hynny'n golygu ein bod ar ddiwedd pandemig y coronafeirws, ond rwyf yn sylweddoli y bydd yn rhaid i hynny aros nes y byddwn ni mewn gwirionedd wedi cyrraedd yr adeg honno.

O ran y sylw am brofi pob preswylydd yn yr ysbyty, rwy'n credu, o'r enghraifft a roesoch chi, os oedden nhw'n symptomatig, fel yr ydych chi'n awgrymu, dyna'r math o beth y dylem ni fod wedi cael barn glinigol arno a chynnig prawf, os oedd hynny'n briodol, cyn iddyn nhw adael. Ac unwaith eto, rwy'n credu mai dyma'r math o beth i'w godi gyda'r bwrdd iechyd yn uniongyrchol, ac os na chewch ymateb boddhaol yna dewch yn ôl ataf. Fel y dywedais wrth ymateb i Rhun ap Iorwerth, rydym yn parhau i adolygu'r dystiolaeth ar yr hyn y dylem ni ei wneud, ac mae'n bosib iawn y bydd hynny'n newid yr hyn y mae angen inni ei wneud o ran profi cleifion mewn ysbytai ond hefyd ein staff ym maes iechyd a gofal cymdeithasol hefyd.

O ran treulio mwy o amser yn yr awyr agored, fe wnaethom ni newid y rheoliadau yng Nghymru. Un agwedd ar y lliniaru cymedrol a gochelgar a wnaethom ni i'r rheoliadau a'r dull gweithredu yma yng Nghymru oedd dweud y gallai pobl fynd allan i ymarfer corff fwy nag unwaith, gan fod y dystiolaeth y cyfeiriodd y Prif Weinidog ati yn ymwneud â'r ffaith bod hanner oes coronafeirws yn cael ei lleihau'n sylweddol y tu allan ac yng ngolau'r haul. Felly, dyna newid yr ydym ni wedi'i wneud i annog mwy o bobl i fynd allan fwy nag unwaith y dydd i wneud ymarfer corff. 

Ac o ran eich sylw ynglŷn ag unigrwydd a theimlo'n ynysig, bu hynny'n rhywbeth y bu Gweinidogion yn ei ystyried ar bob cam yn y newidiadau yr ydym yn eu gwneud, ac mae'n fater sy'n peri pryder gwirioneddol. Gwn fod gan lawer o Aelodau yn y Siambr, fel sydd gen innau, rieni hŷn y maen nhw'n gofalu amdanyn nhw i bob pwrpas, ac mae'n rhywbeth sy'n fy mhoeni am fy nheulu fy hun, ac rwy'n gwybod bod aelodau eraill yn cymryd hynny o ddifrif hefyd. Felly, mae'r strategaeth ar gyfer unigrwydd a theimlo'n ynysig yn rhan o'r cymorth yr ydym ni wedi'i roi ar waith ac y bu inni ei ariannu'n arbennig gyda'r trydydd sector i ddarparu cymorth. Dyna fydd un o'r prif ffactorau y mae angen inni eu hystyried o ran codi'r cyfyngiadau symud a'r llwybr yn y pen draw at adferiad ac y tu hwnt i hynny.

Ac o ran amserlen ar gyfer gweithgarwch pellach gan y GIG, dylwn i fod mewn sefyllfa i ddarparu gwell syniad am hynny wrth imi gael y cynlluniau ar chwarter 1, ac fel y dywedais, rwy'n credu mewn ymateb i Angela Burns, rwy'n bwriadu cyflwyno datganiad pellach i roi mwy o fanylion am hynny. Ac rwy'n credu y cefais y pleser o gael gwahoddiad gan Dr Lloyd i ddychwelyd i'r Pwyllgor Iechyd yn ystod yr wythnosau nesaf hefyd. Felly, bydd cyfleoedd imi amlinellu lle mae'r GIG arni a wynebu cwestiynau gan Aelodau ynglŷn â hynny.  

[Anhyglyw] Clefydau llidiol yn ymwneud â COVID-19 sy'n effeithio ar blant yn y DU ac, yn wir, mewn rhannau eraill o'r byd. A wnaiff y Gweinidog asesu'r risg i blant a phobl ifanc yng Nghymru, a rhoi'r wybodaeth ddiweddaraf inni am unrhyw beth y mae GIG Cymru wedi ei wneud yn hynny o beth? Ac a wnewch chi hefyd gadarnhau y caiff unrhyw dystiolaeth sy'n dod i'r amlwg mewn cysylltiad â pheryglon iechyd COVID-19 sy'n benodol i blant ei chynnwys yn y broses o wneud penderfyniadau o ran ailagor ysgolion?

Ac a wnewch chi hefyd roi sylwadau ar adroddiadau bod Llywodraeth y DU, yn Lloegr, yn recriwtio gwirfoddolwyr di-dâl, gan weithio ochr yn ochr â gweithwyr cyflogedig, i gynnal profion COVID-19? A ydych yn cytuno â mi a chyda'r undeb llafur Unsain bod hyn mewn gwirionedd yn mynd â'r syniad o wirfoddoli yn rhy bell? Felly, a wnewch chi gadarnhau ar ran Llywodraeth Cymru bod y rhai sydd o dan gontract i gynnal profion yng Nghymru yn cael eu hyfforddi'n briodol, y rhoddir y cyfarpar diogelu priodol iddyn nhw ac y cânt eu talu'n briodol wrth wneud y gwaith hwn?

Diolch, Mick, ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig cydnabod y gall Aelodau fod wedi gweld adroddiadau am gwest a agorodd heddiw ynghylch plentyn ifanc iawn a fu farw ar ôl i'w fam farw, gyda COVID-19 rwy'n credu yn brif achos marwolaeth y fam. Er nad dyna brif achos marwolaeth y plentyn ifanc iawn, rwy'n credu bod y plentyn ychydig ddyddiau oed. Y dystiolaeth gyffredinol yw, er gwaethaf yr amgylchiadau trasig y mae'r crwner yn ceisio eu datrys, y ddealltwriaeth gyffredinol yw bod plant iau yn ymateb yn wahanol a'u bod yn llawer llai tebygol o gael niwed. Nid yw hynny'n golygu, fodd bynnag, y dylem ni fod yn ddi-hid ynghylch ein hymagwedd tuag at blant ifanc a'u gofal a'u triniaeth, a dyna pam y mae'r Llywodraeth hon yn cymryd agwedd bwyllog tuag at agor ysgolion, gan nad ydym ni'n deall yr holl dystiolaeth am drosglwyddo rhwng plant, a rhwng plant ac oedolion y feirws arbennig hwn, oherwydd roedd pryder gwirioneddol ar ddechrau hyn y gallech chi gael plant o bosib yn cymysgu â neiniau a theidiau hŷn, lle gallai pobl mewn grŵp risg is fod yn cymysgu â phobl mewn grŵp risg uwch ac y gallech chi drosglwyddo niwed yn y pen draw. Ac un o'r rhannau anodd iawn yn hyn, rwy'n gwybod, yw bod yna neiniau a theidiau na allan nhw weld eu hwyrion. Gwn fod neiniau a theidiau yn y Cynulliad a bod gan bob un ohonom ni etholwyr sy'n teimlo rhywfaint o'r boen a'r anhawster gwirioneddol hwnnw o beidio â gallu gweld eu teuluoedd.

Ond wrth i ysgolion ailagor bydd angen ystyried y dystiolaeth ddatblygol a'r ddealltwriaeth ddatblygol sydd gennym ni o'r effaith ar blant, ond yn hollbwysig, ynglŷn ag ymddygiad oedolion ynghylch ailagor ysgolion hefyd, oherwydd, mewn gwirionedd, os yw'r plant eu hunain yn llai tebygol o gael niwed, mae'n rhaid i chi feddwl am y staff a sut mae'r staff yn cymysgu os ydynt yn mynd yn ôl i ysgol sydd wedi'i hailagor. Mae angen i chi hefyd ystyried rhieni'n danfon ac yn casglu, yn enwedig mewn amgylchedd ysgol gynradd, o amgylch gatiau'r ysgol. Felly, mae'n rhaid i ni ystyried sut y gallai hynny i gyd weithio. Nid ydym wedi cyrraedd y pwynt lle mae'r penderfyniad hwnnw'n cael ei wneud yng Nghymru, ond gallaf roi'r sicrwydd yr ydych chi'n chwilio amdano, y bydd y dystiolaeth yn sicr yn arwain at, ac yn sail i'r dewis y bydd Llywodraeth Cymru yn ei wneud. A phan wneir y dewis hwnnw, byddwch yn clywed gan ein gweinidog addysg yn gyntaf.

O ran eich sylw am wirfoddolwyr a'r rhaglen brofi, rwy'n hapus i gadarnhau nad ein dull yng Nghymru yw gofyn i bobl wneud gwaith gwirfoddol i naill ai weinyddu profion neu, yn wir, ymgymryd â'r olrhain cyswllt yr ydym ni wedi bod yn ei drafod yn gynharach heddiw. Lle bo'n waith â thâl, dylid eu talu, a rhaid cadw at yr amodau priodol ar gyfer y gyflogaeth honno, gan gynnwys a oes angen gwisgo cyfarpar diogelu personol. Felly, nid dyna'r ffordd yr ydym ni'n bwriadu cyflwyno'r gwasanaeth yma, a lle Lloegr yw egluro'r hyn y maen nhw'n ei wneud yn Lloegr, ond o ran y ffordd yr ydym ni'n mynd ati yma yng Nghymru, fe allwch chi ddisgwyl staff sy'n cael eu talu ac sydd â thelerau ac amodau priodol i wneud y gwaith hwnnw.  

Ddoe, dywedodd neges e-bost gan Lywodraeth Cymru a oedd yn nodi'r meini prawf ar gyfer y £40 miliwn ychwanegol ar gyfer gofal cymdeithasol i oedolion, a gyhoeddwyd ar 14 Ebrill, fod cymhwysedd yn gyfyngedig i ofal a gomisiynir gan awdurdod lleol yn unig. Felly, rwy'n cwestiynu pam mae cartrefi gofal gyda chleientiaid GIG neu gleientiaid a ariennir yn breifat wedi'u gwahardd. Nawr, oherwydd yr arweiniad diwygiedig hwn, a gyhoeddwyd drwy e-bost yn unig ac na chyhoeddwyd, fel y crybwyllwyd, gan Lywodraeth Cymru, mae un awdurdod lleol newydd ofyn i'w gartrefi nyrsio egluro pa rai o'u cyfarpar diogelu personol sy'n cael eu defnyddio ar gyfer gofal cymdeithasol a pha rai sy'n cael eu defnyddio at ddibenion nyrsio. Rwy'n credu bod hynny'n warthus, Gweinidog.

Ac, yn ystod y cyfarfod llawn yr wythnos diwethaf, gwadodd y Prif Weinidog fy honiad nad oedd awdurdodau lleol yn gwybod dim eto am y bonws o £500 i ofalwyr a gyhoeddwyd ar 1 Mai, a sut y byddai'n cael ei ddosbarthu. Rwyf wedi cael cadarnhad pendant iawn yr wythnos hon nad oes unrhyw feini prawf nac arweiniad wedi'u cyhoeddi. Felly, pryd fydd hyn yn digwydd, a phryd y bydd yr arian hwn mewn gwirionedd yn cyrraedd pocedi ein holl weithwyr gofal cymdeithasol gwerthfawr? Diolch.

Iawn. O ran y £40 miliwn, fe'i dosbarthwyd i lywodraeth leol i gefnogi'r sector gofal cymdeithasol. Byddwn yn disgwyl y bydd y bobl hynny sydd â gofal a gomisiynir drwy'r gwasanaeth iechyd gwladol yn gweld eu bod yn cael y cymorth priodol ar gyfer eu busnesau hefyd. Rwy'n fodlon i gael sgwrs bellach gyda hi. Gwn fod ein cyfarwyddwr arweiniol yma ar ofal cymdeithasol ac integreiddio'n cael y sgwrs uniongyrchol honno gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, gyda Chymdeithas Cyfarwyddwyr Gwasanaethau Cymdeithasol, a disgwyliaf y bydd honno'n sgwrs a ddylai ddod i gasgliad priodol. Rwyf hefyd yn trafod yn rheolaidd gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, ac wrth gwrs, yn rheolaidd—deirgwaith yr wythnos, mi gredaf—mae trafodaeth arweinwyr gyda phob un o'r 22 arweinydd yn cyfarfod o bell gyda'r Gweinidog Llywodraeth Leol, ac mae cyfleoedd i gael y sgyrsiau hynny i ddeall sut yr ydym yn defnyddio'r arian hwnnw. Rwy'n credu hefyd ei bod hi'n bwysig iawn cydnabod nad un ergyd yw hon. Rydym ni'n mynd i fod yn yr amgylchiadau eithriadol hyn am fisoedd i ddod, ac mae angen i ni wneud yn siŵr mai'r sgyrsiau tawel, rhesymegol ac, ar adegau, ymchwilgar y mae angen i ni eu cael yw'r ffordd yr ydym ni'n ymdrin â hyn yn hytrach na gwneud honiadau tipyn yn fwy anghyffredin. 

O ran cyfarpar diogelu personol, dydw i ddim yn siŵr fy mod wedi deall yn iawn y sylw yr oedd yr Aelod yn ei wneud; roedd yn ymddangos bod a wnelo'r sylw â dryswch ynghylch a yw cynghorau lleol yn gofyn sut y mae cyfarpar diogelu personol yn cael ei ddefnyddio mewn gofal sy'n gysylltiedig â nyrsio a gofal nad yw'n gysylltiedig â nyrsio, neu a yw'n ymwneud â'r ddarpariaeth. Ond, yn y pen draw, mae'r Llywodraeth yn talu am hynny i gyd. Rydym ni'n talu am y cyfarpar diogelu personol sy'n cael ei ddosbarthu i gartrefi nyrsio. Rydym ni'n talu am gyfarpar diogelu personol, p'un a yw pobl yn derbyn gofal nyrsio ai peidio. Ar adegau arferol, ni fyddem yn gwneud hynny, felly mae'n ddynodiad arall o'r cyfnod eithriadol yr ydym ni ynddo—y ffaith bod y Llywodraeth yn darparu'r gofal hwnnw i gyflogwyr sydd â chyfrifoldebau cyfreithiol am gyfarpar diogelu personol. Ond dyma'r unig ffordd o wneud yn siŵr bod cyfarpar diogelu personol digonol yn cyrraedd ein haelodau staff rheng flaen lle maen nhw'n darparu gofal i'n hetholwyr mewn gwirionedd.

O ran y taliad o £500, ceir sgyrsiau a thrafodaethau parhaus ynghylch sut y gwneir y taliad hwnnw i bobl sy'n darparu gofal cymdeithasol rheng flaen. Ac rwy'n croesawu'r ffaith bod yr Aelod eisiau gweld pobl yn cael hynny yn eu pocedi; rwy'n gobeithio y bydd yn ymuno â ni i ofyn i Lywodraeth y Deyrnas Unedig sicrhau y darperir hynny am ddim. Byddai hynny'n fonws i'w groesawu i'r aelodau staff hyn sy'n cael eu talu'n gymharol isel. Ac rwy'n gobeithio y bydd hi a'i grŵp yn lobïo'r Canghellor a Llywodraeth y DU i wneud yn siŵr bod hynny'n digwydd, yn hytrach na gweld rhywfaint o'r arian hwnnw'n cael ei fachu ar ffurf treth ac Yswiriant Gwladol. Ond mae'n sgwrs weithredol rhwng cyflogwyr, undebau llafur a'r Llywodraeth ynghylch sut y dylid gweithio ar fanylion hynny, er enghraifft, i wneud yn siŵr nad yw taliad untro yn effeithio ar daliadau budd-dal mewn gwaith i rai o'r aelodau staff hyn. Ni fyddwn i eisiau gweld y bobl hyn yn cael eu cosbi oherwydd arwydd gwirioneddol o gydnabyddiaeth o'r cyfnod eithriadol y mae'r aelodau staff hyn yn byw ynddo, a'r gofal y maen nhw'n ei ddarparu ym mhob un o'n cymunedau.

Weinidog, rhestrir y gweithwyr llywodraeth leol a chenedlaethol yn glir fel gweithwyr allweddol gan Lywodraeth Cymru gogyfer polisi profi Llywodraeth Cymru. Serch hynny, rydym ni wedi clywed am enghreifftiau o weithwyr yr Adran Gwaith a Phensiynau yng Nghymru yn cael eu gwrthod rhag derbyn profion COVID. Mae yna adroddiadau bod y DWP ei hunan yn dweud wrth ei staff sydd yn gweithio yma yng Nghymru i fynd i Fryste i gael prawf. Felly, all y Gweinidog gadarnhau y bydd yn sicrhau bod gweithwyr allweddol sydd angen prawf COVID yn gallu cael un yma yng Nghymru, gan gynnwys y sawl yma yng Nghymru sy'n gweithio i adrannau Llywodraeth sydd heb eto gael eu datganoli i'r Senedd hon?

Wel, wnaf i ddim ymateb i'r gwahoddiad y mae'r Aelod wedi'i roi i gymryd rhan yn y drafodaeth gyfansoddiadol ehangach ynghylch pa adrannau sydd wedi'u datganoli, ond rwy'n ymwybodol o'r mater yn yr Adran Gwaith a Phensiynau a hefyd yr Asiantaeth Trwyddedu Gyrwyr a Cherbydau, ac rydym yn mynd i'r afael â'r materion hynny. Os oes gan yr Aelod bobl yn dal i ddod ato tua diwedd yr wythnos hon sy'n dweud nad yw'r mater wedi cael ei ddatrys, yna byddwn yn gofyn iddo ysgrifennu ataf, oherwydd mae'n fater, fel y dywedais, yr wyf yn ymwybodol ohono ac mae yn cael ei drafod gyda'r bwrdd iechyd lleol ac yn wir Iechyd Cyhoeddus Cymru.

Yn fy nhrafodaethau gyda chyrff iechyd cyhoeddus, mae 3,000 o staff wedi cael eu dynodi i wneud i'r system olrhain weithio. Y ffigurau diweddaraf a roddwyd i mi yw, ar gyfer pob un y canfyddir fod y feirws arno yn ystod y broses olrhain, y byddai angen olrhain rhwng 20 a 30 o bobl eraill. Rydych chi wedi dweud y bydd y staff sy'n olrhain yn dod o awdurdodau lleol yn bennaf. Felly a gaf i ofyn, o ba fath o swyddi y dylai'r staff sy'n gwneud y gwaith hwn gael eu rhyddhau? Pa hyfforddiant ac arbenigedd fydd eu hangen arnyn nhw, a phwy fydd yn cynllunio ac yn darparu'r hyfforddiant hwn? Ac a ydych chi'n ffyddiog y gellir dod o hyd i'r staff mewn niferoedd digonol?

Iawn. Diolch. O ran y niferoedd, rydym wedi diweddaru'r niferoedd ers y drafft cychwynnol a ddarparwyd gan Iechyd Cyhoeddus Cymru. Dyna pam ein bod yn cyrraedd y ffigur o 1,000 a gyhoeddwyd gennym ni heddiw; dyna'r rheswm. Ond fel yr eglurais yn gynharach, gallwch ddisgwyl i'r rhif newid. Ac mae hynny'n rhan o'r her yn y fan yma, oherwydd pan fyddwn ni'n dechrau—os ydym ni'n mynd i ddechrau o 1 Mehefin, er enghraifft—efallai nad oes angen pawb arnom ni a'r 1,000 yn llawn bryd hynny. Mae angen i ni gael digon o bobl wedi'u hyfforddi er mwyn sicrhau bod y system yn gadarn. Ac, mewn gwirionedd, mae Iechyd Cyhoeddus Cymru yn gweithio gyda gweddill y system ar yr hyfforddiant ar gyfer yr hyn y bydd angen i bobl allu ei wneud, beth fydd y drefn a'r sgriptiau y bydd yn rhaid iddyn nhw eu defnyddio, ac yna sut y bydd angen iddyn nhw gofnodi'r wybodaeth honno. Mae hynny i gyd ar y gweill. A byddwch yn gweld yr arbrofi gyda hynny—rhywfaint o'r arbrofi hynny, o leiaf—yr wythnos nesaf, a fydd yn helpu i lywio ac rwy'n credu i ddatblygu ymhellach y gwaith hwnnw.

O ran nid yn unig y niferoedd, ond o le maen nhw'n dod, mae llywodraeth leol wedi bod yn awyddus iawn i chwarae rhan weithredol yn hyn, oherwydd bod ganddyn nhw eisoes bobl sydd â sgiliau TG, sydd wedi arfer defnyddio TG yn rhan reolaidd o'u swydd, ac sy'n awyddus i gael gwaith. Maen nhw'n weision cyhoeddus ymroddedig iawn, hyd yn oed yn eu maes gwaith penodol yr oeddent yn ei wneud cyn y cyfyngiadau symud, ac oherwydd y cyfyngiadau symud, nid yw rhai o'r gweithgareddau hynny yn digwydd chwaith. Felly, mae yna bobl sydd eisiau cael eu hadleoli, sydd eisiau gweithio yn y maes hwn. Nawr, mae hynny'n golygu bod gennym ni grŵp o staff. Mae Cymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, a'r arweinyddiaeth wleidyddol wahanol o bob lliw, unwaith eto, mewn gwahanol rannau o'r wlad, yn dweud bod digon o staff i gwrdd â'r angen a fydd gennym ni, os mynnwch chi, ar gyfer y tîm olrhain cyswllt hwnnw. Felly, rydym ni'n dibynnu ar y sgyrsiau manwl sy'n cael eu cynnal.

Ond bydd her wedyn, os gallwn ni godi'r cyfyngiadau mewn meysydd gweithgarwch pellach dros gyfnod o fisoedd yn llwyddiannus, o ran yr hyn y bydd hynny'n ei olygu o ran y pwysau ariannol, ond hefyd wedyn, os bydd meysydd gweithgarwch eraill yn dychwelyd, mae'n ymwneud â sut y byddwn yn sicrhau nad ydym yn sydyn yn colli staff sy'n gweithio fel hyn, ond i wneud yn siŵr bod y system gyfan yn dal yn gadarn ac yn gallu gweithio'n effeithiol. Ac mae'r rhain yn bethau yr ydym yn parhau i weithio drwyddyn nhw gyda llywodraeth leol. Ond rwy'n credu mewn gwirionedd, ar gyfer y cam cyntaf o olrhain cyswllt, mai adnodd o lywodraeth leol fydd yn gwneud hynny yn y bôn, mewn partneriaeth â'u byrddau iechyd lleol. Mae gennyf lawer o ffydd y bydd gennym ni ddigon o staff i wneud i hyn weithio a bydd angen i ni, wrth gwrs, fynd i'r afael ag amrywiaeth o heriau er mwyn sicrhau bod y staff hynny yn dal yn eu lle yn y niferoedd priodol yn y misoedd i ddod, oherwydd ein bod yn sôn am lawer iawn o fisoedd o system olrhain cyswllt ar waith pan fydd yn rhaid i'r model profi, olrhain, diogelu fod yn weithredol ledled Cymru.

Gweinidog, a allech chi ddweud wrthyf pa brofion sy'n cael eu cynnal yng Nghymru ar garcharorion cyn eu rhyddhau'n ôl i'r gymuned, os gwelwch yn dda?

Byddai hynny'n dibynnu ar yr atgyfeiriadau y mae'r gwasanaeth carchardai yn eu gwneud. Mae'n anodd, oherwydd pan fyddan nhw o fewn y gwasanaeth carchardai, maen nhw mewn gwasanaeth sydd heb ei ddatganoli ac yna, os ydyn nhw'n mynd i adael, byddan nhw'n dod i gysylltiad yn gyflym iawn â gwasanaethau datganoledig, yn y mwyafrif helaeth o achosion, boed yn gymorth tai neu yn wir anghenion gofal cymdeithasol, sydd gan nifer o bobl. Os ydych chi'n meddwl am y carchar ym Mrynbuga, mae llawer o bobl yno mewn gwirionedd yn eithaf hen ac mae ganddyn nhw amrywiaeth o anghenion gofal a chymorth. Ond dylai'r profion fod yn unol â'n polisi profion ehangach, pa un ai a oes gan bobl symptomau ai peidio, ac, wrth gwrs, mae hynny'n wir am staff hefyd.

A gaf i ofyn i chi, Gweinidog, un o'r materion yr aethom i'r afael ag ef cyn y pandemig hwn oedd hwnnw a oedd ar agenda llawer o fyrddau iechyd lleol sef y posibilrwydd o ad-drefnu rhai o'u gwasanaethau'n sylweddol? Yn amlwg bellach, oherwydd yr argyfwng penodol hwn, mae llawer o fyrddau iechyd wedi gohirio eu cynlluniau ac nid ydynt yn bwrw ymlaen â nhw, a hynny'n ddealladwy, ond efallai eich bod yn ymwybodol bod Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr i fod i ystyried ei wasanaethau fasgwlaidd—roedd i fod i gael papur yn ei gyfarfod bwrdd iechyd yr wythnos hon. Rwy'n falch ei fod wedi gohirio ystyried y papur hwnnw, gan na chafodd ei gyhoeddi o fewn digon o amser i gwrdd â gofynion y Llywodraeth ar gyfer y bwrdd—hynny yw, saith diwrnod cyn y cyfarfod. Ond a wnewch chi ddweud wrthym ni: a wnewch chi roi sicrwydd i'r cyhoedd na fydd unrhyw ad-drefnu sylweddol ar wasanaethau yn y cefndir wrth inni ymdrin â'r argyfwng hwn, fel y gall y gwasanaeth iechyd ganolbwyntio ei holl egni yn llwyr ar ymdrin â'r hyn yw'r brif her ar hyn o bryd, sef COVID-19?

Wel, mae'r gwasanaeth iechyd wedi cael ei aildrefnu, i bob pwrpas, i ymdrin â'r her fawr hon. Buom yn siarad yn gynharach am rai o'r heriau o ran niwed nad yw'n gysylltiedig â COVID a ddigwyddodd oherwydd ein bod wedi gorfod ail-ganolbwyntio ein gwasanaeth cyfan yn y ffordd yr ydym yn cynyddu gwahanol rannau o'r gwasanaeth, o greu ysbyty maes i'r gallu gofal critigol ychwanegol sydd gennym ni. Felly, mae'n amlwg bod yr agenda ddiwygio ehangach y sonnir amdani yn 'Cymru Iachach' wedi cael ei gohirio i raddau helaeth.

Ond wrth i bethau ddechrau prysuro eto, byddwn yn dal i orfod ystyried sut yr ydym yn gweithredu gwasanaethau effeithiol yn y sefyllfa wahanol hon a beth mae hynny'n ei olygu ar gyfer y dyfodol. Ond ni fyddwn yn disgwyl y byddem yn cyflwyno cynnig newydd a sylfaenol wahanol—mae'n anodd iawn ymgysylltu â'n staff ein hunain ynghylch yr agweddau hynny neu'n wir y cyhoedd. Yr amod rwy'n credu sydd ei angen arnom ni fodd bynnag, ac mae angen i ni i gyd fod yn aeddfed ynghylch hyn, yw efallai y bydd yn rhaid addasu rhai gwasanaethau o safbwynt diogelwch cleifion, a'r hyn na fyddwn i eisiau ei wneud yw dweud na allai hynny ddigwydd oherwydd y pandemig ehangach. Ond os oes unrhyw syniad y newidir pethau'n llechwraidd neu yn ddiarwybod i bobl, nid yw hynny'n mynd i ddigwydd. Ond yn fwy na hynny, fodd bynnag, bydd angen inni feddwl sut y byddwn yn bwrw ymlaen â rhai o'r pethau sydd wedi digwydd, felly, er enghraifft, y newidiadau o ran defnyddio mwy o dechnoleg a'r cyfle i ddiwygio gofal cleifion allanol. Bydd amryw o bethau y byddwn ni eisiau eu gwneud yn hytrach na dychwelyd, ym mhob agwedd, at y ffordd yr oedd pethau o'r blaen. Ond o ran gwasanaethau fasgwlaidd, er enghraifft, yn sicr nid wyf yn rhagweld y bydd newid mawr, ond mater i'r bwrdd fyddai hynny, gyda'r papur y maen nhw'n ei ystyried a'r adolygiad y maen nhw eisoes wedi'i sefydlu a'i roi ar waith. 

Mae ymchwil a gyhoeddwyd yr wythnos hon gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn dangos bod pobl sy'n byw mewn tlodi yn fwy tueddol o ddal COVID-19, yn ddi-os am amryw o resymau'n ymwneud â thai gwael a'r tebygrwydd y byddan nhw mewn swyddi lle nad yw cadw pellter cymdeithasol yn bosib. Mae pobl sy'n byw mewn tlodi hefyd yn fwy tebygol o gael cyflyrau meddygol sy'n gwneud y feirws yn fwy difrifol. Nawr, rwy'n cynrychioli ardal lle mae tlodi yn arbennig o rhemp, felly roedd y niferoedd hyn yn sobreiddiol iawn.

Gweinidog, nid oedd yr un o'r ffactorau sydd wedi arwain at y tlodi hwn yn anochel; maen nhw'n gynnyrch dewisiadau gwleidyddol llywodraethau sydd wedi condemnio rhai carfannau o gymdeithas i fwy o risg. Pe cai tlodi ei drin gyda difrifoldeb bygythiad diogelwch cenedlaethol, ni fyddid wedi caniatáu iddo ymledu. Ond mae yn tanseilio ein bioddiogelwch, felly gofynnwn i chi, Gweinidog, beth yw eich asesiad o'r cysylltiad hwn rhwng tlodi a'r marwolaethau yn sgil y feirws, a beth fydd y Llywodraeth yn ei wneud i wrthweithio'r pla hwn o dlodi sydd wedi codi dros yr 20 mlynedd diwethaf? Beth fyddwch chi'n ei wneud i leihau'r gyfradd R mewn ardaloedd tlotach?

Diolch. Wel, nid yw'n syndod i mi mai'r bobl leiaf cefnog yn ein gwlad ni sydd â'r risgiau mwyaf o ran eu hiechyd. Mae perthynas uniongyrchol rhwng iechyd gwael a chanlyniadau economaidd gwael hefyd nad ydyn nhw'n cyfateb i'r dalent sy'n bodoli yn y cymunedau hynny, ac rwy'n gweld hynny yn fy etholaeth fy hun yr wyf yn falch o'i chynrychioli ac mae'n fraint i wneud hynny. Mae'n ddarlun y bydd llawer ohonom ni yn y Cynulliad yn ei gydnabod.

Yr her pan fo gennych chi ganlyniadau afiechyd gwaeth i ddechrau ac yna lledaeniad cymunedol eang o COVID-19 ac yna rydych yn cael y troshaenau o ran pa mor agos y mae pobl yn byw gyda'i gilydd, anallu pobl, o bosibl, i deithio i'r gwaith yn eu car eu hunain—. Rwy'n cynrychioli un o'r rhannau o'r wlad sydd ag un o'r lefelau isaf o berchenogaeth ceir; mae heriau gwahanol y mae pobl yn eu hwynebu o ran sut y maen nhw'n byw eu bywydau. Ond mae hefyd yn ailadrodd pwysigrwydd y cynllun profi, olrhain a diogelu y byddwn ni'n ei gyflwyno ledled y wlad. Mae'n ymwneud ag amddiffyn pobl rhag y niwed hwnnw a fyddai'n digwydd fel arall. Pwysigrwydd y rheolau cadw pellter cymdeithasol. Po fwyaf y bydd pobl yn cadw at y canllawiau hynny a'r rheolau hynny, y mwyaf tebygol yr ydym o atal niwed rhag digwydd mewn unrhyw deulu neu unrhyw gymuned.

A gallaf ddweud yn onest ac yn llwyr, i'r Llywodraeth hon, fod sicrhau cyfiawnder cymdeithasol wedi ein hysgogi ni a'r meincwyr cefn sy'n cefnogi'r Llywodraeth i mewn i wleidyddiaeth yn y lle cyntaf. Dyma'r rheswm y rhoddais y gorau i fy swydd arall er mwyn sefyll mewn etholiad; dyma'r rheswm yr ymunais â'm plaid wleidyddol; ac mae wrth wraidd y rheswm am fodolaeth y Llywodraeth hon dan arweiniad Llafur Cymru. Rwy'n falch ei fod.

Bydd gennym lawer iawn mwy i'w wneud ar ddiwedd y pandemig coronafeirws, fodd bynnag, oherwydd byddwn yn gweld niwed a fydd wedi'i ddosbarthu'n anghyfartal ar draws ein gwlad, a dyna pam y mae'n rhaid i'r llwybr at adferiad ystyried hynny a meddwl sut yr ydym yn ailadeiladu ac ailfodelu, nid yn unig ein heconomi, ond y gwerthoedd sy'n ysgogi ein dewisiadau. Er enghraifft, y gwerth yr ydym yn ei roi ar weithwyr gofal cymdeithasol, y byddwn ni i gyd yn eu cymeradwyo ar nos Iau, ond wedyn i ystyried faint yr ydym yn barod i'w talu, yr hyn yr ydym yn disgwyl iddyn nhw ei wneud wrth ofalu am rai o'n dinasyddion sy'n agored i niwed a pha fath o gymdeithas yr ydym ni eisiau ei datblygu i wneud y dewisiadau hynny'n bosibl.  

Gweinidog, yn gynharach yr wythnos hon, fe wnaeth BBC One Wales ddarlledu'r rhaglen Critical: Coronavirus in Intensive Care. Fe'i ffilmiwyd gan y staff eu hunain yn Ysbyty Brenhinol Gwent yn fy etholaeth i gan eu dangos yn gweithio gyda'i gilydd mewn amgylchiadau eithafol gydag ymroddiad, caredigrwydd a hiwmor, gan ofalu'n fedrus am gleifion â thosturi. Roedd y brwydrau a'r heriau yno i bawb eu gweld: gweithio sifftiau hir mewn PPE llawn, methu â gweld mynegiant wyneb y rhai yr ydych chi'n gweithio gyda nhw a gweld cymaint o bobl nad ydyn nhw'n gallu gwella. Mae'n anodd ei wylio, ond mae'r cyfeillgarwch a'r ysbryd a ddangoswyd gan staff anhygoel y GIG yn gwbl ryfeddol ac rydym yn ddiolchgar iawn iddyn nhw. Nid yw'r staff dan unrhyw gamargraff yn y cyfnod anodd hwn y bydd yn dod i ben yn fuan.

Tra bo'r niferoedd ar unedau gofal dwys yn ôl o fewn eu capasiti arferol yn Ysbyty Brenhinol Gwent a Bwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan yn fwy cyffredinol, yn sicr ceir pryder ynghylch unrhyw gynnydd pellach mewn achosion yno. Pa gymorth ac arweiniad y gall Llywodraeth Cymru eu rhoi i'r rheini sydd wedi bod yn rheng flaen y pandemig hwn am dros dri mis i sicrhau bod ganddyn nhw amser i adfer a'u bod yn barod am beth bynnag a ddaw nesaf? A pha asesiadau ydych chi wedi'u gwneud o anghenion y gweithlu dros yr wythnosau a'r misoedd nesaf? A sut y gall cynllunio'r gweithlu adlewyrchu hyn?

Diolch. Rwy'n credu ei fod yn—[Anhyglyw.] Yn amlwg, rwyf wedi ymweld ag Ysbyty Brenhinol Gwent gyda Jayne Bryant yn ei hetholaeth ar sawl achlysur, ac mae yna bobl yr wyf yn eu hadnabod ac wedi'u cyfarfod ar sawl achlysur sy'n gweithio yno, ac nid wyf yn synnu o gwbl i weld tosturi, gofal a chyfeillgarwch yn cael eu hadlewyrchu yn y rhaglen a ddarlledwyd.

O ran yr hyn yr ydym ni'n ei wneud, rydym yn gweithio gyda Fforwm Partneriaeth Cymru sy'n dod â'r cyflogwyr ac, yn wir, y staff yn y gwasanaeth iechyd at ei gilydd i edrych ar beth fydd yn digwydd yn y dyfodol. Mae'n nodwedd reolaidd, un yr wyf yn falch iawn ohoni. Rydym ni'n buddsoddi llawer o amser, egni ac ymdrech yn y cydberthnasau hynny yn y gweithle yma yng Nghymru, ac yn arbennig yn ein gwasanaeth iechyd.

Rwyf mewn gwirionedd wedi cytuno i ddarparu rhagor o gyllid i'r gwasanaeth iechyd ar gyfer gweithwyr iechyd proffesiynol. Rydym wedi treialu hwnnw ac rydym wedi'i gyflwyno'n fwy cyson felly mae mwy o gymorth ymarferol i staff y gwn fod rhai o'r heriau y maen nhw wedi'u hwynebu ar ran pob un ohonom wedi bod yn anodd iddyn nhw. Ac ni ddylem geisio esgus bod y bobl hyn yn gallu parhau i weithio am y cyfnod o amser y maen nhw yn ei weithio gyda'r holl heriau a'r anawsterau gwirioneddol y maen nhw yn eu gweld hefyd. Felly, nid yw cynyddu capasiti gofal critigol yn dod heb gost—mae cost i'n staff y maen nhw wedi'i thalu hefyd.

Ac i mi, mewn cynifer o ffyrdd, mae'n ail-bwysleisio pwysigrwydd ein neges 'aros gartref, aros yn ddiogel, aros yn lleol', oherwydd y peth gorau y gallwn ni ei wneud i gefnogi'r staff hynny yw dilyn y rheolau. Nid rheolau gwirion yw'r rhain sydd wedi eu llunio yn fympwyol gan Lywodraeth sy'n gwneud rhywbeth oherwydd ei bod yn gallu; mae'r rhain yn rheolau difrifol i helpu i ddiogelu'r cyhoedd ac i gadw mwy ohonom yn fyw. A dyna pam yr ydym ni yn y sefyllfa hon yn awr, gyda brig y gwnaethom ni ei gyrraedd yn gynharach na'r disgwyl, a llai o bobl wedi dioddef niwed go iawn ac anochel a pharhaol, gan gynnwys marwolaethau, oherwydd y rheolau y mae'r cyhoedd wedi'u dilyn.

A bydd hynny'n bwysig iawn wrth inni ddirwyn y cyfyngiadau symud i ben—bod pobl yn dal i gofio hynny, oherwydd mae angen seibiant ar y staff hynny. A phan fyddwn ni'n dod at fwy o gamau o fynd heibio i'r cyfyngiadau symud, ni ddylai pobl ymddwyn fel pe bai'r byd yn gallu bod yn normal eto ac anwybyddu rheolau cadw pellter cymdeithasol pan fyddan nhw ar waith. Oherwydd bydd hynny'n gweld mwy o bobl yn mynd i mewn i'r unedau gofal dwys hynny a mwy o bwysau ar ein staff. Ac rwy'n gobeithio y bydd pobl yn ystyried hynny, nid dim ond ar ddydd Iau pan fyddwn ni allan yn clapio ac yn cymeradwyo'r GIG a gweithwyr allweddol, ond pan fyddwn yn mynd o gwmpas ein busnes o ddydd i ddydd hefyd.    

Pa gefnogaeth ychwanegol fedrwch chi ei chynnig i wyddonwyr ym Mhrifysgol Bangor sy'n ymchwilio i lefelau o'r feirws yn y rhwydwaith carthffosiaeth? Er nad ydy'r feirws yn heintus ar y pwynt hwnnw, mae modd defnyddio'r dull yma i fesur faint o'r COVID-19 sydd mewn dinas neu dref gyfan. Ac ydych chi'n cytuno y gall yr ymchwil a'r dull yma o fesur lefelau COVID fod yn ddefnyddiol iawn ar gyfer monitro lledaeniad y feirws ar lefel leol, ac felly helpu i greu ymateb lleol wrth i amgylchiadau newid?

Ydw, a dyna pam y tynnais sylw ato yn fy nghynhadledd i'r wasg ddoe. Rwyf wedi sôn yn benodol am yr ymchwil y mae gwyddonwyr ym Mhrifysgol Bangor yn ei harwain. Ac er nad ydym o reidrwydd yn hoffi meddwl am beth sy'n digwydd gyda'n carthffosiaeth bob dydd o'r wythnos, mae'n ffordd ddiddorol a defnyddiol iawn o gael gwybod—ac o bosibl ar gam cynharach o lawer, fel y sonioch chi—beth sy'n digwydd ym mhob cymuned leol, ym mhob system leol, i roi rhybudd cynnar o le mae coronafeirws ar gynnydd, ond hefyd i roi gwell syniad i ni, yn hanfodol hefyd, a oes yna ostyngiad cyson wedi bod hefyd. Felly, ni fyddech fel rheol yn cyffroi am gynnal profion ar garthffosiaeth, ond mae hwn yn faes ymchwil hollbwysig i ni, ac os gallwn ni ei ddeall ar raddfa fwy, yna gall fod yn ddefnyddiol iawn, nid yn unig yng Nghymru, ond ledled y DU, ac rwy'n falch iawn o'r gwaith y mae'r gwyddonwyr hynny ym Mangor yn ei wneud gyda Dŵr Cymru ac United Utilities.

Gweinidog, un neu ddau o bwyntiau. Yn eich dogfen, 'Profi Olrhain Diogelu', mae'n tynnu sylw at y 10,000 sydd eisoes wedi'u crybwyll ac o bosibl hyd at 20,000, ond mae disgwyl yn y ddogfen honno y bydd rhywfaint o'r bwlch yn cael ei lenwi gan brofion tebyg i Lywodraeth y DU. Soniwyd o'r blaen mai dau swab yw'r profion yn Lloegr ac un swab yw'r profion yng Nghymru, ac felly, nid ydynt o reidrwydd yn gydnaws o ran sut y maen nhw'n cael y data i mewn i system GIG Cymru. A ydych chi yn awr yn ffyddiog bod y gwahaniaeth hwnnw wedi'i ddatrys ac, os ydych chi'n defnyddio sylfaen brawf y DU, y bydd y data'n gallu dod i Gymru a gweithio gyda GIG Cymru? Mae hynny'n un mater.

O ran cartrefi gofal, a wnewch chi sicrhau, os gwelwch yn dda, fod y cyngor gan Iechyd Cyhoeddus Cymru yn gyson â'r canllawiau gan Lywodraeth Cymru? Rwyf wedi gweld tystiolaeth gan Iechyd Cyhoeddus Cymru yn dweud wrth gartref gofal, er eu bod wedi bod â COVID-19 yn eu cartref, bod honno'n hen sefyllfa ac nad yw'n gyfredol, ac felly na fydden nhw'n cael eu profi. Nawr, ar ôl rhai dadleuon, i bob pwrpas, llwyddom i gael y profion yn y cartref hwnnw a phrofi'r staff, ond mae ganddyn nhw gartref arall cysylltiedig yn yr un dref nad yw'n cael ei brofi a bydd staff yn trosglwyddo rhwng y ddau. Unwaith eto, mae'r canllawiau gan Lywodraeth Cymru yn dweud bod hynny'n bosibl. A wnewch chi sicrhau bod Iechyd Cyhoeddus Cymru yn dilyn canllawiau Llywodraeth Cymru ac yn rhoi'r wybodaeth honno i'r cartrefi gofal? Oherwydd mae'n ddryslyd i'r cartrefi gofal pan fyddwn ni'n dweud wrthyn nhw am eich canllawiau chi ond nad yw Iechyd Cyhoeddus Cymru yn gwneud hynny, ac mae'n bwysig, felly, bod staff yn cael eu profi. 

Diolch. O ran y ddau bwynt, os caf i ddelio â—rwy'n credu bod tri phwynt, os caf i. Oherwydd, ar y trosglwyddo data, fel y dywedais yn gynharach, y pwynt cyntaf hwnnw, mae hynny wedi bod yn ffactor allweddol o ran gallu datgloi'r capasiti hwnnw yn y DU a'r system honno i ddod i Gymru, oherwydd yn flaenorol, byddai wedi bod o werth llawer mwy cyfyngedig, ond rwy'n credu y gallwn ni yn awr wneud defnydd priodol ohono.

Y gwahaniaeth rhwng y prawf dau swab a'r prawf un swab yw'r capasiti yr ydym wedi'i greu yma yng Nghymru gan ddefnyddio'r prawf un swab y byddwn ni yn dal i'w ddefnyddio, ond byddwn hefyd yn gallu defnyddio capasiti profi y DU. Y cyfan sydd angen i ni ei wneud yw sicrhau ei fod yn mynd i'r labordy cywir. Felly, er enghraifft, bydd y gwasanaeth danfon i'r cartref yn manteisio ar drefniadau'r DU gyfan ac yn cymryd rhan ynddyn nhw. Mae hynny'n golygu y bydd y bobl hynny dim ond yn cael prawf dau swab i'w hunan-weinyddu, ei ddychwelyd, ac yna caiff hwnnw ei brofi yn y labordy priodol i wneud yn siŵr ein bod yn cael y canlyniad cywir. Felly, rwy'n gadarnhaol am y ffaith nad ydym yn mynd i weld problem sylweddol yn y ffordd y mae hynny'n cael ei weinyddu, ond mae'n bwynt teg, ac fel y dywedais, i mi, y mater mwy yw trosglwyddo data.

Ynghylch y pwynt a wnaethoch chi am gartrefi gofal, siaradais heddiw â chadeiryddion a phrif weithredwyr y GIG ac euthum drwy bob un o'r byrddau iechyd, y sefyllfa y maen nhw ynddi o ran profi cartrefi gofal yn benodol, ac rwyf wedi gofyn i bob bwrdd iechyd sicrhau, o fewn eu hardal leol, ynghyd â llywodraeth leol a'r sector cartrefi gofal, eu bod yn rhoi un neges yn y system leol honno ynghylch pa brofion sydd ar gael a sut i gael gafael arnyn nhw ac â phwy i gysylltu er mwyn sicrhau eglurder ym mhob rhan o'r wlad. Oherwydd, nid yw'n fater sy'n rhoi pleser mawr imi ddeall bod gwahaniaethau anecdotaidd mewn gwahanol rannau o'r wlad.

Gwn fod Aelodau'n eu codi oherwydd eu bod yn bryderon sy'n cael eu codi gyda nhw, ond rwyf yn fwy cadarnhaol, wrth inni eistedd yn awr, fod cynnydd gwirioneddol wedi'i wneud yn ystod yr wythnos diwethaf a bod y mân broblemau yr wyf yn cydnabod eu bod yn dal i fodoli mewn rhannau eraill o'r wlad yn mynd i gael eu datrys. Ac ni allwn fod wedi bod yn gliriach ynglŷn â'm disgwyliadau i, ond dylai'r eglurder yn y neges honno, rwy'n credu, dawelu eich meddyliau chi eich hun ac Aelodau eraill ar draws y pleidiau sydd eisiau clywed y neges gyson honno, ac yna, wrth gwrs, ei gweithredu'n gyson hefyd.

Gweinidog, roeddwn i'n falch iawn o weld y pwyslais cryf ar iechyd meddwl yn eich datganiad. Byddwch chi'n ymwybodol bod sefydliadau fel Hafal, Mind ac, yn wir, cynghorydd atal hunanladdiad y Llywodraeth ei hun, yr Athro Ann John, wedi codi pryderon am effaith y pandemig ar iechyd meddwl.

Rwy'n falch o weld y bydd yna offeryn monitro iechyd meddwl COVID ar gael. A gaf i ofyn ichi am ragor o fanylion am hynny? Sut, er enghraifft, y bydd camau'n cael eu cymryd os oes unrhyw ddiffygion neu broblemau penodol yn cael eu nodi? Pa sicrwydd y gallwch chi ei roi y rhoddir blaenoriaeth i gymorth i'r rhai sy'n hunan-niweidio, sydd mewn perygl o gyflawni hunanladdiad neu sydd mewn argyfwng iechyd meddwl? Ac wrth i ni ddod allan o'r pandemig hwn, rwy'n hyderus y bydd y goblygiadau o ran iechyd meddwl yn sylweddol, ac ar y sail honno, mae'n rhaid i iechyd meddwl fod â blaenoriaeth gydag iechyd corfforol, wrth i ni gynllunio i ddod drwy'r pandemig hwn. Pa sicrwydd y gallwch chi ei roi y bydd iechyd meddwl yn gymaint o ystyriaeth ganolog wrth inni geisio gwneud y cynlluniau ymadael hynny?

Iawn, efallai ar y manylion, rwy'n credu y gallai fod yn ddefnyddiol—. Oherwydd, rwy'n credu y byddwch chi eisiau mwy o fanylion nag ateb 30 eiliad, felly efallai os gwnaiff yr Aelod ysgrifennu ataf, byddaf yn barod iawn i ysgrifennu yn ôl at yr Aelod a rhannu'r ohebiaeth honno ag aelodau eraill hefyd ar y manylion sydd gennych chi. Rwy'n gwybod bod hynny hefyd yn golygu fy mod yn gofyn am rywbeth oherwydd ni fyddwn yn synnu pe byddech chi'n llwyddo i ychwanegu mwy o gwestiynau i'r llythyr, ond i roi rhywbeth ysgrifenedig, i roi'r lefel o eglurder a manylder y gwn eich bod eisiau chwilio amdani, oherwydd i fod yn deg, pan aethom drwy rywfaint o hyn yn y pwyllgor plant a phobl ifanc o ran iechyd meddwl plant a phobl ifanc yn benodol, rwy'n gwybod ei fod yn faes diddordeb cyson i chi a'r pwyllgor cyfan. Felly, hoffwn allu rhoi ateb mwy cynhwysfawr i chi y gellir ei rannu a'i wneud yn gyhoeddus.

Ac yna mae'n rhaid i hynny arwain at y gwaith parhaus yr ydym ni wedi'i wneud dros gyfnod o flynyddoedd i sicrhau bod iechyd meddwl yn flaenoriaeth. Nid mater o setliad y gyllideb yn unig yw hynny, lle'r ydym yn rhoi mwy o arian i mewn, ond y busnes anorffenedig o barhau i ddelio â'r stigma sy'n dal i fodoli yn y wlad ynglŷn ag iechyd meddwl, salwch meddwl, ond hefyd wedyn y gwaith yr ydym ni'n ei wneud o ran parch cydradd yn y ffordd y mae'r gwasanaeth iechyd yn ei weld hefyd ac yna'n cydnabod sut y mae iechyd meddwl ac iechyd corfforol weithiau'n gysylltiedig. Felly, rwy'n benderfynol iawn, pan ddown ni allan o hyn, pan fyddwn ni'n gwybod y bydd mwy o niwed corfforol i ddelio ag ef, nad yw'n cael ei ystyried yn fwy o flaenoriaeth nag iechyd meddwl, ond, mewn gwirionedd, mae'n rhaid cael gwir gydraddoldeb a dealltwriaeth o sut yr ydym ni'n mynd i'r afael â'r pryderon gwirioneddol hynny. Fel yr wyf yn ei ddweud, mae'n debyg y gall pob un ohonom ni bwyntio at feysydd yn ein profiad ein hunain lle mae gennym bryderon am bobl yr ydym ni'n eu hadnabod, ac mae hynny'n wir iawn o ran yr etholwyr yr ydym ni'n eu cynrychioli hefyd, felly rwyf yn fwy na pharod i roi'r sicrwydd hwnnw ac edrychaf ymlaen at gael eich llythyr.

Yn olaf, Dawn Bowden.

A gaf i ddilyn ymlaen o gwestiwn a ofynnwyd yn gynharach gan Angela Burns? Oherwydd yr wythnos hon, bu gennyf reswm i ddefnyddio cyfleuster GIG fy hun, ar fater nad oedd yn ymwneud â COVID, ac, ar ôl ymgynghori o bell â'm meddyg teulu, llwyddais i gael pelydr-x ar unwaith, gwasanaeth sydd wedi'i drosglwyddo yn fy ardal i erbyn hyn o Ysbyty'r Tywysog Siarl i Ysbyty Cwm Cynon ar gyfer materion nad ydynt yn gysylltiedig â COVID, ac efallai y dylwn i achub ar y cyfle hwn i ddweud diolch yn fawr wrth y staff yno, a'm croesawodd i, ac fe wnaethon nhw fy nhrin â'r urddas a'r parch, yn fy marn i, sydd wedi dod yn nodwedd o'n gweithlu yn y GIG. Fodd bynnag, mae'n rhaid imi ddweud mai'r hyn a'm synnodd i oedd pa mor wag oedd yr ysbyty. Ac rwy'n siŵr bod yna bobl ar y wardiau, ond roeddwn i'n disgwyl gweld amrywiaeth o bobl mewn mannau aros yr oedd angen pelydr-x arnyn nhw a thriniaethau safonol eraill, ond doedd hynny ddim yn wir. A gwn eich bod wedi pwysleisio'r angen i ailafael mewn amrywiaeth o wasanaethau arferol, ac rydych chi wedi delio â'r materion sy'n ymwneud â chanser yn eich atebion i Angela Burns, ond a gaf i ofyn pa gynnydd ymarferol sy'n cael ei wneud i gael cleifion yn ôl i'r GIG yng Nghymru fel mater o drefn fel nad ydym yn gweld yr ôl-groniad hwn o salwch ac afiechyd? Oherwydd, er gwaethaf y negeseuon yn dweud bod y GIG ar agor, os yw fy mhrofiad i yn YCC yn arwydd o'r hyn sy'n digwydd yr wythnos hon, yn sicr nid yw'n ymddangos eu bod yn cyrraedd y bobl.

Gweinidog. Meicroffon y Gweinidog. Gallaf.

Mewn gwrthdroad ffawd. Gwych. [Chwerthin.] Rwy'n rhannu'r pryderon sydd gennych, oherwydd, pan fyddaf i'n edrych ar y ffigurau, a phan allaf weld y gostyngiad mewn gweithgarwch ar gyfer meysydd sy'n dal i fod ar agor ar gyfer busnes, nid ydym o hyd yn ôl i weithgarwch arferol, hyd yn oed yn ein gwasanaethau drws ffrynt fel yr adran ddamweiniau ac achosion brys. Rydym ni'n dal i weld pobl yn dewis peidio â dod i mewn, ac mae'r pryder hwnnw sy'n peri bod y dewisiadau hynny'n cael eu gwneud yn rhywbeth sydd—mewn ymateb i gwestiynau Lynne Neagle ynglŷn â chydnabod y niwed i iechyd meddwl sy'n gallu cael ei achosi gan y cyfyngiadau symud, wrth gwrs bod niwed corfforol o bosibl pan nad yw pobl yn dod i mewn ar gyfer yr anghenion gofal brys hynny. Nid wyf yn credu bod nifer y bobl a fyddai wedi cael strôc yn ystod y ddeufis diwethaf wedi disgyn, ond, mewn gwirionedd, nid yw ein gweithgarwch dros y ddeufis diwethaf yr hyn y byddem ni'n ei ddisgwyl fel arfer ar yr adeg hon o'r flwyddyn; yr un fath o ran mathau eraill o niwed.

Felly, rwy'n awyddus iawn—a dyna pam yr wyf eisiau dod yn ôl â datganiad arall y byddwn ni'n ei drefnu pan fyddaf wedi cael y cynlluniau gweithredol hynny ar gyfer y chwarter gan y byrddau iechyd—i allu nodi'r hyn y gallai ac y dylai fod yn 'fwy arferol', er mwyn helpu i ailddatblygu ffydd y cyhoedd i ddefnyddio'r gwasanaethau hynny, oherwydd rwy'n credu, heb ailddatgan hynny'n rheolaidd, nad ydym yn mynd i ddychwelyd at ffydd yn y math o driniaeth y byddai pob un ohonom ni eisiau ei gael ar gyfer ein hetholwyr ac, yn wir, ni ein hunain.

Ac os caf i, ar y diwedd, Llywydd, rwy'n gobeithio nad dim ond profiad da y cafodd y Gweinidog, ond rwy'n gobeithio bod yr Aelod bellach yn ffit ac yn iach eto yn dilyn ei hymddangosiad diweddar fel siopwr nad oedd mor gudd â hynny yn y gwasanaeth iechyd gwladol.

Diolch, Gweinidog, a diolch ichi, Aelodau. Fe fyddwn ni'n cymryd seibiant byr, 10 munud yn awr, ac felly fe fyddwn ni'n oedi'r darllediad.

Ataliwyd y Cyfarfod Llawn am 16:04.

Ailymgynullodd y Senedd am 16:16 gyda'r Dirprwy Lywydd (Ann Jones) yn y Gadair.