Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1, 3 a 4 yn enw Darren Millar, a gwelliant 2 yn enw Lesley Griffiths. Os derbynnir gwelliant 2, caiff gwelliant 3 ei ddad-dethol.

Eitem 8 sydd nesaf: dadl Plaid Cymru yw hon ar leihau'r pwysau ar y gwasanaeth iechyd. Dwi'n galw ar Rhun ap Iorwerth i wneud y cynnig.

Cynnig NDM8188 Siân Gwenllian

Cynnig bod y Senedd:

1. Yn nodi sylwadau Conffederasiwn GIG Cymru fod GIG Cymru yn wynebu pwysau nad oes modd ymdopi ag ef.

2. Yn cefnogi ymdrechion arwrol gweithwyr y sector iechyd a gofal yng Nghymru wrth iddynt ddarparu gofal mewn amgylchiadau heriol.

3. Yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyflwyno strategaeth i leihau'r pwysau sy'n wynebu'r GIG gyda mesurau sy'n cynnwys, ond nad ydynt yn gyfyngedig i:

a) datrys anghydfodau cyflog cyfredol drwy ddyfarnu cynnig cyflogau gwell a sylweddol i weithwyr y GIG yng Nghymru;

b) strategaeth gyflawni glir gyda thargedau a chostau llawn, ar gyfer cynllun gweithlu newydd, gan gynnwys camau i dynnu elw o waith asiantaeth;

c) rhoi mesurau iechyd ataliol wrth wraidd pob polisi a gweithgaredd Llywodraeth Cymru sy'n gysylltiedig ag iechyd, gan gynnwys pob adran o'r Llywodraeth;

d) gwella gwytnwch ar y pwynt rhyngweithio rhwng iechyd a gofal, gan dynnu'r pwysau oddi ar ofal cymdeithasol drwy fwy o gapasiti cam i lawr y GIG, yn ogystal ag ehangu'r ddarpariaeth gofal cymdeithasol ar gyfer y tymor hwy; ac

e) gwella gweithio mewn partneriaethau, cyd-gynhyrchu atebion a darpariaeth o fewn y GIG, gan gynnwys drwy roi'r pŵer i weithrediaeth newydd y GIG wneud newid go iawn.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr iawn, Llywydd. Wythnos yn ôl, mi oeddem ni'n trafod cynnig gan Blaid Cymru yn galw am ddatgan creisis iechyd yng Nghymru. Yn yr un modd ag y mae arweinydd Llafur wedi galw sefyllfa'r NHS yn Lloegr yn greisis, a Llafur yn yr Alban yn galw sefyllfa'r NHS yn yr Alban yn greisis, mi oeddem ni'n eiddgar i weld Llafur mewn Llywodraeth yng Nghymru yn cydnabod y creisis yma. Gwrthod hynny wnaeth Gweinidogion Llafur wythnos yn ôl, ac mi ddywedodd y Prif Weinidog eto ddoe pam mae o'n gwrthod defnyddio'r term 'creisis'. Dim ond geiriau ydy hynny, meddai fo; does yna ddim gwerth i eiriau. Wel, yn yr un modd, mi allech chi ddadlau mai dim ond geiriau oedd datgan argyfwng hinsawdd. Ond, wrth gwrs, mae yna werth i eiriau yn y gydnabyddiaeth o ddifrifoldeb y sefyllfa. Mae o'n fodd i gynnig ffocws newydd, ac, yn wir, mi eglurais i yn y ddadl honno wythnos yn ôl ein bod ni am i'r cynnig gael ei weld mewn ffordd gadarnhaol, mewn difrif, mewn modd i arfogi'r Llywodraeth. 

Er iddyn nhw wrthod hynny—a dyn a ŵyr, mae'r Llywodraeth angen cael ei harfogi yn hyn o beth—rydyn ni nôl yma heddiw yn gweithredu mewn ffordd gadarnhaol eto. Mae sawl rôl gennym ni fel gwrthbleidiau. Mae ein gwaith ni ydy dal y Llywodraeth i gyfrif; ein gwaith ni ydy asesu pa mor effeithiol ydy'r mesurau y mae'r Llywodraeth yn eu cymryd—yn y cyd-destun penodol yma, ei heffeithlonrwydd wrth wario ei chyllidebau ar wasanaethau iechyd a gofal, wrth lunio polisi, wrth gefnogi staff. Mae hynny'n cynnwys ei dweud hi fel y mae hi, ei dweud hi fel y mae etholwyr yn ei gweld hi, yn bwysicach byth, ac, yn annatod, ydy, mae hynny yn golygu gwrthdaro weithiau. Ond rydyn ni ar y meinciau yma hefyd yn cymryd yn ddifrifol iawn ein rôl ni o fod yn rhagweithiol mewn rhoi cynigion amgen ar y bwrdd, ceisio dylanwadu ar y Llywodraeth i symud i gyfeiriad arbennig, nid dim ond amlinellu beth rydyn ni'n meddwl sydd o'i le efo'r cyfeiriad y maen nhw wedi ei ddewis.

Yng nghyd-destun creisis yn y gwasanaeth iechyd, mae'n rhaid inni i gyd, dwi'n meddwl, rhoi ein hegni i mewn i chwilio am atebion. A beth sydd gennym ni o'n blaenau ni heddiw, sydd wedi cael ei gyhoeddi gan Blaid Cymru yr wythnos yma, ydy cynllun: cyfres o argymhellion rydyn ni'n gofyn i Lywodraeth Cymru eu gweithredu. Y perig, wrth gwrs, ydy bod y Llywodraeth yn dweud, 'Ond rydyn ni wedi gwneud hyn i gyd yn barod.' Wel, sori, ond pe bai Llywodraeth Cymru yn gweithredu'n effeithiol yn y meysydd yma, yn gwneud hyn i gyd yn barod, fyddai cyfres o gyrff iechyd proffesiynol, colegau brenhinol, cynrychiolwyr staff, ddim wedi gweithio efo ni i lunio'r cynllun yma. Maen nhw, fel ninnau, yn gwbl grediniol bod y Llywodraeth yn syrthio'n fyr iawn o'r hyn dylai fod yn cael ei wneud. Cynnyrch cydweithio ydy'r cynlluniau yma. 

Nid yw’n gyfrinach ein bod ni ym Mhlaid Cymru yn credu mai’r cam cyntaf i greu’r sylfeini ar gyfer GIG cynaliadwy yw talu gweithwyr yn deg. Honnodd y Prif Weinidog yn ddiweddar y byddai gwneud cynnig cyflog gwell yn golygu mynd ag arian oddi wrth iechyd, ond mae honno’n ffordd mor ffug o edrych ar y sefyllfa, gan mai darparu dyfarniad cyflog credadwy a sylweddol—nid rhywbeth untro, ond rhywbeth credadwy a sylweddol—i weithwyr y GIG yw’r buddsoddiad gorau posibl y gallem fod yn ei wneud i greu gwasanaeth iechyd mwy cynaliadwy a chadarn. Maent yn ddewisiadau anodd; wrth gwrs eu bod yn ddewisiadau anodd. Ond mae'n rhaid gwneud y dewis. Defnyddiais y gair 'sylfeini'. Mae sylfeini'r GIG yn eithaf ansicr ar hyn o bryd. Y gweithwyr yw'r sylfeini. Mae angen inni gryfhau'r sylfeini hynny os ydym am adeiladu GIG cadarn. Rhaid i hynny fod yn gam cyntaf.

Yr ail gam yn ein cynllun yw mynd i’r afael â materion sy'n ymwneud â chadw’r gweithlu. Mae cyflog yn un rhan bwysig o gynllunio'r gweithlu, ond mae mater ehangach yma. Mae angen strategaeth ehangach arnom i gadw'r gweithlu dawnus sydd ar gael i ni drwy wneud y GIG yng Nghymru yn lle mwy deniadol ac apelgar i weithio ynddo—mae 3,000 o swyddi gwag yn y GIG yng Nghymru; mae 46 y cant o fyfyrwyr meddygol yng Nghymru yn adleoli i Loegr gan fod ganddynt fwy o swyddi sylfaen ar gael. Nawr, mae'r Llywodraeth yn dweud bod ganddynt gynllun ar gyfer y gweithlu ar y ffordd, ond nid yw cynllun yn golygu dim heblaw ei fod yn cael ei gyflawni, ac mae angen strategaeth gyflawni glir arnom gyda thargedau a chostau llawn ar gyfer y cynllun newydd hwnnw ar gyfer gweithlu'r GIG, ac un sy'n adlewyrchu'r anghenion yn gywir—a dyna pam ein bod yn sôn am yr angen am ddata ar y sefyllfa a lle mae’r swyddi gwag hynny. Mae arnom angen mesurau ar gyfer cyflawni y gellir eu diffinio'n glir.

Mae'n rhaid inni sicrhau bod mwy o gyfleoedd ar gael ar gyfer datblygu gyrfaoedd, i annog myfyrwyr meddygol sy'n astudio ym mhrifysgolion Cymru i aros yng Nghymru, ac annog pobl a'u helpu drwy ddatblygiad proffesiynol parhaus i allu gweithio ar frig eu cymhwysedd. Pan na chânt eu gwneud yn dda, dyma'r pethau sy'n gwneud i bobl benderfynu, 'Wyddoch chi beth, nid yw'r yrfa hon yr hyn y tybiwn y byddai; ni allaf wthio fy hun hyd yr eithaf’, ac mae’r methiant i gyflawni’r pethau sylfaenol hyn yn llesteirio'r GIG.

Y rhan arall o hyn yw'r taer angen i Lywodraeth Cymru fynd i'r afael â'r cynnydd a welsom mewn gwariant ar asiantaethau—£260 miliwn wedi'i wario ar asiantaethau yn 2022. Nid yw hwnnw'n ffigur bychan. Bu cynnydd o 40 y cant mewn cyfnod byr iawn o amser, a golyga hynny fod arian yn llifo o'r GIG i goffrau cwmnïau preifat fel elw. Rydym yn dymuno gweld, ac yn llwyr gefnogi rolau a gaiff eu dwyn i mewn fel goramser, shifftiau ychwanegol, ac mae'r hyblygrwydd hwnnw'n rhywbeth y mae angen inni ei gynnwys yn y GIG i raddau llawer mwy a dweud y gwir, ond mae angen inni gael gwared ar wneud elw preifat o waith asiantaeth.

Y trydydd cam yn ein cynlluniau yw rhoi mwy o flaenoriaeth i fesurau iechyd ataliol yn gyffredinol, nid yn unig drwy gael cynlluniau ataliol—fel sydd gan Lywodraeth Cymru wrth gwrs—ond drwy sicrhau mai’r elfen ataliol yw’r elfen bwysicaf yn ein hagwedd at iechyd y genedl yn gyffredinol. Mae'n rhaid i adeiladu Cymru iachach fod yn flaenoriaeth. Cawn glywed mwy gan Sioned Williams ynglŷn â'r ffaith bod hynny’n golygu’r math o dai y mae pobl yn byw ynddynt, y cymorth a roddir i bobl i fyw bywydau iach. Nid yw'n fater o’r Gweinidog yn penderfynu un wythnos, 'Wyddoch chi beth, mae angen i bobl fyw bywydau iachach.’ Mae angen cymorth arnynt gan y Llywodraeth i allu gwneud hynny, a chredaf fod Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015 yn darparu’r fframwaith deddfwriaethol yn hyn o beth.

Rydym yn tueddu i feddwl am y ddeddfwriaeth honno yn nhermau newid hinsawdd. Credaf fod angen inni ganolbwyntio ar ddefnyddio’r ddeddfwriaeth honno mewn perthynas â'n hiechyd fel cenedl, ac mae angen cyfrifoldeb gweinidogol clir arnom. Yn San Steffan, byddai gennych Weinidog heb bortffolio efallai i ofalu am gyflawni'r agenda ataliol. Dyna syniad. A yw hynny'n rhywbeth y mae angen inni ei wneud yma, nid fy mod o blaid cael mwy o Weinidogion? A pholisi gennyf fi yma yw hwn yn hytrach na'i fod yn bolisi. Ond dyna'r math o ffordd y mae angen inni feddwl. Mae angen inni feddwl pwy sydd â’r cyfrifoldeb gweinidogol hwnnw o fewn y Llywodraeth.

Mae’n rhaid inni edrych, fel pwynt 4, ar y rhyngweithio rhwng iechyd a gofal cymdeithasol. Rydym newydd fod yn trafod integreiddio. Mae pob un ohonom yn cefnogi integreiddio fel egwyddor, ond rydym hefyd wedi bod yn canolbwyntio llawer dros yr wythnosau diwethaf ar y man cyfarfod rhwng y ddau beth—yr oedi wrth drosglwyddo gofal. Mae angen inni feithrin capasiti yn y pwynt hwnnw. Gall capasiti fod yn gapasiti ffisegol, gall fod yn gapasiti rhithwir, gall fod yn gapasiti parhaol, gall fod yn gapasiti dros dro. Rydym wedi gweithio'n effeithiol iawn mewn ffyrdd dros dro yn ystod y pandemig COVID. Mae'n rhaid inni edrych ar yr hyn sy'n digwydd yn y man cyfarfod hwnnw, oherwydd ar hyn o bryd, rydym yn methu, ac nid y penderfyniad, sy'n dal i gael ei gwestiynu gan weithwyr meddygol proffesiynol, i ryddhau pobl o'r ysbyty heb y pecynnau gofal priodol ar waith yw'r ffordd ymlaen, a chredaf fod hynny'n dangos camddealltwriaeth o’r math o ymagwedd y dylai Llywodraeth Cymru fod yn ei mabwysiadu tuag at hyn.

Yn olaf, mae angen inni greu mecanwaith darparu ar gyfer yr adferiad. Yn fy marn i, a'n barn ni, mae gweithrediaeth newydd y GIG yn darparu model ar gyfer hynny. Mae Gweinidogion y Llywodraeth a Llywodraethau Llafur olynol wedi cael cryn dipyn o amser i greu gwasanaeth iechyd mwy gwydn ac wedi'i arfogi'n well. Credaf y gallai'r Gweinidogion elwa o rymuso gweithrediaeth y GIG mewn ffordd a all sicrhau newid gwirioneddol ar draws y GIG. Os yw'r sefydliad newydd hwnnw ar waith gennym, gadewch inni ei ddefnyddio’n iawn, gan roi dannedd iddo a rhoi grym iddo sbarduno newid.

Un o’r pethau credaf y gallai gweithrediaeth y GIG eu hysgogi yw camau gweithredu i ddarparu hybiau llawdriniaeth ddewisol. Ymwelais ag un yn Clatterbridge ychydig ddyddiau yn ôl. Mae prosiect ar waith yno, sydd wedi costio cyfanswm o oddeutu £25 miliwn i gyd, ac sydd wedi creu pedair theatr, 18 gwely ychwanegol. Mae'n ffatri nad effeithir arni gan bwysau'r gaeaf ac ati. Efallai nad dyna'r union fodel, gan fod hwnnw'n ysbyty triniaeth ddewisol, ond mae'n rhaid inni ddod o hyd i ffyrdd o gyflawni'r math hwnnw o newid yma yng Nghymru. Mae angen gwneud y buddsoddiad, oes, ond mae cynllun busnes ar gyfer hynny'n arbed arian ichi gan y byddai'n rhaid ichi anfon cleifion fel arall i ysbytai preifat i gael triniaeth, ac wrth gwrs, mae trin cleifion yn gyflymach yn atal cyflyrau iechyd sy'n boenus i'r claf, yn anodd i’w teuluoedd, ac yn gostus tu hwnt i’r GIG, rhag gwaethygu.

Felly, dyna ein cynllun pum pwynt. Fel y dywedwn, nid ein syniadau ni ydynt; canlyniad gwrando ar bobl ar y rheng flaen ydynt, a'r sefydliadau sy'n eu cynrychioli. Mae ein cynllun yn mynd i’r afael â’r pryderon gwirioneddol sydd ganddynt ynglŷn â’r ffordd y caiff y gwasanaeth iechyd ei reoli ar hyn o bryd, ac yn cynnig pum cam cyflawnadwy a fydd yn gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i bawb, fel y gallwn, gyda’n gilydd, ddechrau iachau ein GIG, sef yr hyn y mae pob un ohonom yma yn ei ddymuno. Edrychaf ymlaen at y cyfraniadau heddiw, ac am arwydd eu bod yn derbyn bod angen cyfeiriad newydd, hyd yn oed os nad ydynt yn derbyn y gair 'argyfwng'. Diolch yn fawr.

Rwyf wedi dethol y pedwar gwelliant i'r cynnig, ac os derbynnir gwelliant 2, bydd gwelliant 3 yn cael ei ddad-ddethol. Dwi'n galw ar Russell George, felly, i gynnig gwelliannau 1, 3 a 4. Russell George.

Gwelliant 1—Darren Millar

Ychwanegu fel pwynt newydd ar ôl pwynt 2 ac ail-rifo yn unol â hynny:

Yn gresynu at y ffaith bod cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru yn cynnig torri'r gyllideb iechyd a gofal cymdeithasol mewn termau real yn 2023-2024.

Gwelliant 3—Darren Millar

Yn is-bwynt 3(b), dileu 'dynnu elw o weithio asiantaeth' a rhoi yn ei le 'gapio cyfraddau cyflog asiantaeth'.

Gwelliant 4—Darren Millar

Ychwanegu fel pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod y gyllideb iechyd a gofal cymdeithasol yn cael ei diwygio i sicrhau cynnydd mewn termau real yn 2023-24.

Cynigiwyd gwelliannau 1, 3 a 4.

Diolch, Lywydd, ac rwy'n cynnig y gwelliannau yn enw fy nghyd-Aelod Darren Millar. A gaf fi ddiolch i Blaid Cymru am gyflwyno’r ddadl hon unwaith eto? Rwy'n dweud 'unwaith eto' am ein bod bob amser yn cael dadleuon iechyd. Mae'n debyg iawn i ddadl a gyflwynwyd yr wythnos diwethaf, ac ni chredaf y gallwn gael gormod o ddadleuon iechyd yn y Siambr. Mae'r Gweinidog yn edrych fel pe bai'n dweud, 'Os gwelwch yn dda, rhowch rywfaint o saib i mi', ond o ddifrif, ni chredaf y gallwn gael gormod o ddadleuon ynghylch yr heriau y mae ein gwasanaeth iechyd yn eu hwynebu. A byddwn yn awgrymu bod GIG Cymru mewn sefyllfa ansefydlog iawn, a byddwn yn cytuno â Chydffederasiwn GIG Cymru a'u hasesiad o'r pwysau, fel yr amlinellwyd yn y cynnig heddiw.

Credaf hefyd ei bod yn bwysig pwysleisio nad yw’r problemau y mae’r GIG yn eu hwynebu, a rhai o’n heriau, yn fai mewn unrhyw ffordd ar ein gweithwyr proffesiynol gwych sy’n gweithio yn y sector iechyd a gofal ledled Cymru. Maent yn gweithio mewn amgylchiadau heriol iawn, ac rydym yn diolch iddynt wrth gwrs am bopeth a wnânt. A dyna pam y credaf y dylai Llywodraeth Cymru gyflwyno strategaeth i leihau’r pwysau ar ein GIG, a byddwn yn awgrymu y byddai peidio â thorri’r gyllideb iechyd a gofal cymdeithasol mewn termau real yn fan cychwyn.

Un peth roeddwn am ei grybwyll yn fy nghyfraniad—unwaith eto, cododd Andrew R.T. y mater gyda'r Prif Weinidog ddoe—oedd cyflwr ein seilwaith, cyflwr ein hysbytai, y cyflwr gwael y maent ynddo a'r amgylcheddau gwaith y mae'n rhaid i lawer o bobl weithio ynddynt. Ac fel y nododd Andrew ddoe, dim ond 62 y cant o'r adeiladau sy'n eiddo i Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr sy'n ddiogel yn weithredol, ac nid yw honno'n sefyllfa anghyffredin. Dim ond 72 y cant o'r adeiladau sy'n eiddo i fyrddau iechyd Cymru a gofnodwyd fel rhai sy'n ddiogel yn weithredol. Wel, nid yw'n ormod disgwyl bod gan ein gweithwyr iechyd, ein nyrsys, amodau gwaith da i weithio ynddynt, heb sôn, wrth gwrs, am y materion sy'n ymwneud â diogelwch cleifion. Fel y nododd Conffederasiwn GIG Cymru cyn y ddadl heddiw, os ydym am gael gweithlu ac am wella morâl ein gweithwyr iechyd proffesiynol, ac os ydym am gadw nyrsys a gallu recriwtio mwy o weithwyr iechyd proffesiynol i’n GIG yng Nghymru, mae’n rhaid inni ddechrau drwy sicrhau bod gennym weithle sy’n addas i’r diben. A chredaf ei bod yn gwbl hanfodol ein bod yn cael y buddsoddiad hwnnw yn ein hysbytai. Rwy'n siomedig. Clywais y Prif Weinidog ddoe yn pwyntio bys at San Steffan. Wel, arhoswch funud, ond ers 25 mlynedd, chwarter canrif, Llywodraeth Lafur sydd wedi bod yn gyfrifol am GIG Cymru. Nid wyf yn credu ei bod yn rhesymol pwyntio bys at San Steffan pan ydym yn y sefyllfa hon, gyda dim ond 62 y cant o adeiladau yn ardal bwrdd Betsi Cadwaladr yn ddiogel yn weithredol.

Ond y mater arall hefyd yw buddsoddi mewn hyfforddiant, a hyfforddi staff GIG newydd. Rydym wedi cael rhywfaint o gyllid ar gyfer hynny, a chredaf fod hynny i'w groesawu; ni chredaf ei fod yn ddigon, ond credaf ei fod i'w groesawu. Rwy'n credu bod pob un ohonom yn cytuno—rydym wedi sôn cryn dipyn am nyrsio asiantaeth yn y Siambr—rwy'n credu ein bod i gyd yn cytuno bod hyn oll yn mynd i'r cyfeiriad anghywir. Mae’r gwariant ar nyrsio asiantaeth wedi cynyddu, fel y nododd Rhun ap Iorwerth, ac ni allwn fod mewn sefyllfa lle mae’r gwariant ar nyrsio asiantaeth yn cynyddu i’r graddau y mae'n cynyddu ar hyn o bryd, a dyna pam ein bod wedi cyflwyno un o’n gwelliannau heddiw ar gapio gwariant ar asiantaethau. Nid dyna'r ateb; mae'n un rhan o'r ateb, ond byddwn yn awgrymu bod angen inni sicrhau bod gennym gynllun ariannu cynaliadwy ar waith i recriwtio a hyfforddi staff yn y sectorau iechyd a gofal cymdeithasol.

Hoffwn sôn yn gryno hefyd am ddulliau ataliol. Mae atal mor bwysig. Nid yw’n un o flaenoriaethau’r Llywodraeth. Rwy'n sylweddoli na allwch gael gormod o flaenoriaethau, gan na fyddai unrhyw beth yn flaenoriaeth wedyn, ond teimlaf fod atal wedi'i wthio i lawr y rhestr o flaenoriaethau i'r man dadflaenoriaethu. Os ydym am allu cael GIG sy'n goresgyn rhai o'n heriau, mae'n rhaid inni wneud yn siŵr ein bod yn sicrhau y ceir ffocws priodol a gwariant priodol ar fesurau ataliol hefyd.

Yn olaf, Lywydd, roeddwn yn awyddus iawn i gefnogi rhan olaf y cynnig a gyflwynwyd gan Blaid Cymru heddiw ar weithrediaeth newydd y GIG, a chael pŵer i wneud newid go iawn. Rwy'n cytuno'n llwyr â’r safbwynt hwnnw. Yn sicr, ym maniffesto’r Ceidwadwyr Cymreig yn 2021, fe wnaethom addo creu GIG Cymru fel sefydliad ar wahân, yn annibynnol ar Lywodraeth Cymru, ac a fyddai, yn fy marn i, wedi lleihau biwrocratiaeth gan arwain at wneud penderfyniadau'n gyflymach ac wedi arfogi GIG Cymru yn well. Gallaf weld y Gweinidog yn ochneidio, ond efallai y gwnaiff hi fynd i'r afael â hynny yn ei sylwadau clo heddiw. Ond diolch, Lywydd.

Mae gweithlu'r gwasanaeth iechyd yn gwneud gwaith arwrol bob dydd. Dwi'n siŵr bod pob un ohonom efo llu o resymau i ddiolch iddynt am ofal rydym ni yn bersonol wedi'i dderbyn, neu aelodau o'n teulu, heb sôn am ein hetholwyr. Ond, gallwn ni ddim gwadu'r straen aruthrol sydd arnynt na'r ffaith bod staff hynod o brofiadol yn gadael bob wythnos gan na allant ddelio â'r straen bellach.

Wrth ymweld ag ysbytai, ymweld â llinellau piced, a siarad â gweithwyr y GIG, maent yn disgrifio system sydd mewn argyfwng ac sy'n eu hatal rhag gallu gwneud eu gwaith hyd eithaf eu gallu. Gwyddant fod pobl y gallent eu hachub yn marw, ac mae hynny’n cael effaith ar eu hiechyd a’u lles, sy’n golygu bod cadw staff yn dod yn bryder cynyddol. Dyna pam mai ail gam ein cynllun pum pwynt yw canolbwyntio’n benodol ar y gweithlu.

Mae'n rhaid imi sôn am rai o’r pethau a godwyd gan y Prif Weinidog ddoe. Wrth gwrs, mae'r GIG yn gwneud gwaith gwych bob dydd, ond os ydym yn siarad â staff a'u bod yn dweud bod yna argyfwng, rwy'n ddig na chaiff hynny mo'i gydnabod. Ond maent am inni wneud mwy na chydnabod bod yna argyfwng; maent am weld camau'n cael eu cymryd. Dyna ddiben y cynllun pum pwynt hwn. Os cawsom ein cyhuddo o godi bwganod neu geisio creu drama wleidyddol gyda’n galwadau yr wythnos diwethaf i gydnabod yr argyfwng, nid dyna oedd y diben. Y diben oedd cydnabod y gwir y mae pawb yn ei wybod, sef bod ein GIG mewn argyfwng a bod yn rhaid inni weithredu os ydym o ddifrif yn gweld ei werth.

Er bod cyflog yn bwysig mewn perthynas â chadw staff wrth gwrs, nid dyma'r unig elfen y mae angen mynd i'r afael â hi. Mae angen inni recriwtio, cadw, ailgynllunio ac ailhyfforddi’r gweithlu iechyd a gofal. O roi'r pedwar cam ar waith, gellir sefydlu gweithlu iechyd a gofal gwydn. Mae arnom angen cynllun wedi’i gostio ar gyfer y gweithlu sy’n nodi ystod o atebion tymor byr, tymor canolig a hirdymor i dyfu, hyfforddi a chadw’r gweithlu, wedi’i gynnal gan y cyllid angenrheidiol ac yn seiliedig ar y data diweddaraf ar swyddi gwag a’r galw a ragwelir gan gleifion. Fis Tachwedd diwethaf, daeth 36 o sefydliadau o bob rhan o iechyd a gofal cymdeithasol ynghyd, gan gynnwys colegau brenhinol, elusennau, grwpiau cleifion a chyrff proffesiynol, i lofnodi llythyr ar y cyd at y Prif Weinidog, yn galw ar Lywodraeth Cymru i gyhoeddi’r cynllun gweithredu cenedlaethol hirddisgwyliedig ar gyfer y gweithlu iechyd a gofal.

Ni ellir diystyru effaith prinder yn y gweithlu ar ofal cleifion, wrth i amseroedd aros gyrraedd y lefelau uchaf erioed yng Nghymru. Mae rhestrau canser ac amseroedd perfformiad ambiwlansys ar y lefelau gwaethaf erioed ar hyn o bryd, ac aeth cyfanswm y niferoedd ar y rhestrau aros dros 750,000 am y tro cyntaf ym mis Hydref 2022. Er hynny, heb fawr ddim data cyfredol dibynadwy ar y gweithlu, dim cynllun gweithredu cenedlaethol ar gyfer recriwtio a chadw, dim dull cyson o gasglu data cywir ar swyddi gwag wedi'i gasglu ar draws byrddau ac ymddiriedolaethau iechyd, a dim tryloywder ynghylch prinder staff a bylchau mewn rotâu, dim dull o gymharu’r gwersi a ddysgwyd ar recriwtio a chadw staff, a dim ffordd o wybod pryd y cawn atebion gan Lywodraeth Cymru o’r diwedd, ni wyddom pa mor ddifrifol yw argyfwng y gweithlu. Ond mae’r ymatebion a gawsom gan nifer o sefydliadau gofal iechyd yn nodi bod yna argyfwng staffio amlwg, ac mae arnom angen strategaeth glir ar gyfer cyflawni gyda thargedau ac wedi'i chostio'n llawn i allu llunio cynllun newydd ar gyfer y gweithlu.

Dywedodd Coleg Brenhinol y Bydwragedd mai dim ond os oes digon o fydwragedd yn gweithio yn y GIG ym mhob rhan o Gymru y gallem ysgogi gwelliant mewn gofal mamolaeth. Mae Coleg Brenhinol y Llawfeddygon a Choleg Brenhinol y Meddygon wedi galw am bwyslais o’r newydd ar y gweithlu. Mae Cymdeithas Feddygol Prydain a Choleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol yn galw am gyflwyno cymelliadau i feddygon a meddygon teulu presennol aros yn y gwasanaeth iechyd. Mae Coleg Brenhinol y Seiciatryddion a'r Coleg Nyrsio Brenhinol yn galw am strategaeth cadw staff. Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru ddiwygio’r broses o gasglu data’n ganolog er mwyn gallu nodi anghenion staffio yn gynt. Yn ogystal ag ehangu a sefydlu llwybrau gwell tuag at ddatblygiad proffesiynol parhaus, bydd hyn yn sicrhau bod gweithwyr iechyd yn gallu gweithio ar frig eu cymhwysedd gan aros yn y GIG.

Rydym hefyd yn nodi bod Llywodraeth Cymru wedi gwario £260 miliwn ar staff asiantaeth yn y flwyddyn ddiwethaf, ac mae hyn yn ddraen ar gynaliadwyedd ein GIG. Dywedwyd wrthyf mewn ysbyty lleol yr ymwelais ag ef yn fy rhanbarth fod staff yn cael eu rhwystro rhag penodi i’r adran honno, ac yn lle hynny, eu bod yn galw staff asiantaeth i mewn yn rheolaidd. A byddai rhai o'r staff asiantaeth hynny'n fodlon gweithio dan gontract. Ond dyna a ddywedwyd wrthyf, ac roeddent yn ddig am eu bod yn ystyried hynny'n wastraff arian—y ffaith bod ganddynt staff asiantaeth yn fodlon gweithio dan contract, ond eu bod yn cael eu hatal rhag gwneud hynny. Mae’n rhaid edrych ar hyn, gan fod yr orddibyniaeth ar staff asiantaeth yn symptom o gamreolaeth Llywodraeth Cymru o’r GIG yng Nghymru. Byddwn bob amser angen ffyrdd o ddod â staff i mewn ar gyfer shifftiau ychwanegol, ond mae'n rhaid cael gwared ar elw o waith asiantaeth, ac ni allwn wynebu sefyllfa lle nad ydym yn gweld pobl yn cael eu penodi i'r swyddi pan fo prinder, a dibyniaeth wedyn ar staff asiantaeth yn unig. Mae angen inni weld camau gweithredu. Dyma gynllun. Rwy'n annog Llywodraeth Cymru i'w gefnogi, cydnabod bod yna argyfwng, ac yna, gallwn ddod o hyd i atebion i achub ein GIG.

Anghofiais i ofyn i'r Gweinidog gynnig yn ffurfiol welliant 2, yn enw'r Llywodraeth.

Gwelliant 2—Lesley Griffiths

Dileu pwynt 3 a rhoi yn ei le:

Yn nodi'r camau sy'n cael eu cymryd gan Lywodraeth Cymru, GIG Cymru a phartneriaid llywodraeth leol sy’n cynnwys:

a) cyhoeddi buddsoddiad o £281m, y mwyaf erioed, mewn cyllidebau addysg a hyfforddiant i weithwyr iechyd proffesiynol ar 18 Ionawr 2023;

b) yr ymrwymiad i gyhoeddi cynllun y gweithlu erbyn diwedd Ionawr 2023;

c) y gwaith sydd ar y gweill gan y pwyllgor gweithredu gofal i greu gwelyau cymunedol ychwanegol;

d) y flaenoriaeth sy’n cael ei rhoi i ryddhau cleifion a gweithio gydag awdurdodau lleol;

e) y rhaglen diwygio contractau sy’n digwydd ar draws gofal sylfaenol;

f) y symud tuag at wasanaeth gofal cymunedol integredig sydd ar gael i bawb ym mhob rhan o Gymru;

g) y modelau sy'n cael eu datblygu drwy'r gronfa integreiddio rhanbarthol sydd ȃ’r bwriad penodol o greu capasiti cymunedol;

h) y gwaith sydd ar y gweill i gynyddu capasiti ailalluogi yn y gymuned;

i) rhoi Gweithrediaeth y GIG ar waith, a fydd yn gwella ansawdd a diogelwch gofal i bobl yng Nghymru.

Cynigiwyd gwelliant 2.

Yn ffurfiol.

Yn ffurfiol, felly wedi ei gynnig. Jenny Rathbone.

Diolch, Lywydd. Wel, mae'n 25 Ionawr heddiw, ac mae'n teimlo fel y pumed fersiwn ar hugain o ddadl gwrthblaid ar yr hyn y dylem fod yn ei wneud ond nad ydym yn ei wneud yn y GIG. Ond mae'n ymddangos nad oes unrhyw fewnwelediad go iawn i'r hyn y dylem fod yn ei wneud. Mae'n ymddangos mai'r un hen stori yw hi bob amser. Felly, roeddwn yn meddwl ei fod yn gyflwyniad gwael iawn gan Rhun ap Iorwerth. Fel y llefarydd iechyd, byddwn wedi disgwyl rhai syniadau newydd. Os nad yw eich cynllun pum pwynt yn cynnwys unrhyw beth mwy na'r hyn rydych wedi'i ddweud wrthym heddiw, nid yw'n ddigon da.

A wnewch chi dderbyn ymyriad byr?

Gwnaf.

Mae'n ddrwg gennyf os na chafodd ei wneud yn glir mai cynllun yw hwn a gydgynhyrchwyd gyda'r cyrff iechyd proffesiynol sy'n dweud nad yw Llywodraeth Cymru'n gweithredu ar y rhain.

Wel, nid wyf wedi'i weld, ac nid wyf wedi cael cyfle i edrych arno, ac nid oes unrhyw syniadau newydd yn unrhyw beth a ddywedoch chi, Rhun. Rydych chi eisiau inni dalu mwy i staff y GIG, ac rwy'n cytuno'n llwyr eu bod yn haeddu cael mwy o gyflog, ond nid ydych yn dweud o ble rydym yn mynd i'w gael. Ai oherwydd bod gennym ni ryw fath o beiriant Roneo ym Mharc Cathays?

A wnewch chi dderbyn ymyriad arall?

Gwnaf.

Fe bwysleisiaf eto ein bod wedi cynllunio'n union faint ac o ble y byddai'r arian yn dod—y £175 miliwn y byddem yn ei gyflwyno o gronfeydd heb eu dyrannu ac ailflaenoriaethu. Rydym wedi ei nodi'n glir iawn.

Heb eu dyrannu? Wel, nid wyf yn credu ei bod hi'n ddefnyddiol parhau ar y llwybr hwnnw, gan nad wyf wedi darllen yr hyn rydych chi wedi'i gynhyrchu a gallwn gael y ddadl honno ar ryw ddiwrnod arall.

Ond y rheswm pam mae gennym swyddi gwag yw—. Mae'r ffaith bod gennym gynifer o swyddi gwag yn ddifrifol, ond yr unig bwynt sydd o ddiddordeb i mi yw archwilio ychydig ymhellach y pwynt a wnaeth Heledd am ysbyty yn rhanbarth Canol De Cymru sydd wedi'i atal rhag penodi i swydd o bwys. Mae hwnnw'n bwynt difrifol ac yn rhywbeth sy'n werth edrych arno. Nawr, mae'n rhaid inni dybio mai'r rheswm am hynny yw bod y bwrdd iechyd hwnnw, ble bynnag y bo, yn ceisio peidio â gorwario ei gyllideb ar gyfer eleni. Rydym ym mis 10 o broses gyllidebol 12 mis. Felly, mae honno'n gyfres wirioneddol gymhleth o amgylchiadau anodd.  Rwy'n deall beth sy'n digwydd yno, ac mae'n rhaid ei gwneud hi'n anodd iawn i'r ysbytai dan sylw—

Daeth y Dirprwy Lywydd i’r Gadair.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf.

Ymwelais â'r ysbyty dan sylw ym mis Awst, a dyma'r sefyllfa y rhoddwyd gwybod i mi amdani ar y pryd. Ymwelais eto'n ddiweddar, a dyna oedd y sefyllfa o hyd—i roi rhywfaint o gyd-destun.

O'r gorau. Byddai'n ddefnyddiol gwybod pa fwrdd iechyd, ond beth bynnag, rwy'n siŵr y gallwch ddweud wrth y Gweinidog wedi'r ddadl hon. Rwy'n credu o ddifrif fod angen i'r Ceidwadwyr a Phlaid Cymru, sy'n dweud eu bod am ddod o hyd i fwy o arian i dalu'r nyrsys, ddweud pa ran o'n cyllideb rydym yn mynd i'w ysbeilio er mwyn gwneud hynny, oni bai bod yna symud gan Lywodraeth y DU sy'n rheoli'r pwrs.

Nawr, cynhaliwyd dadl bwysicach nos Iau diwethaf yma yn y Senedd lle roedd y Gweinidog yn bresennol, fel finnau, a Joyce Watson, a sawl Aelod arall. Roedd honno'n ddadl aeddfed, ac roeddwn wrth fy modd yn cyfarfod â Katja Empson, sy'n feddyg ymgynghorol mewn meddygaeth frys yn ysbyty'r Heath yma yng Nghaerdydd, am ei fod wedi fy ngalluogi i ddweud wrthi, i ofyn iddi, 'Pam mae Caerdydd wedi gallu atal yr holl ambiwlansys rhag ciwio tu allan i'r ysbyty pan nad yw'n ymddangos bod ysbytai eraill wedi gallu gwneud hynny? Beth a wnaethoch sy'n wahanol?' Rhoddodd ateb gwych iawn i mi ynglŷn â sut oedd hi'n bwysig iawn gweld y bobl a oedd yn aros yn yr ambiwlansys fel rhan o'r cleifion oedd angen iddynt eu trin, a oedd yr un mor bwysig â'r bobl y tu mewn i'r adeilad. Felly, perchnogi'r broblem oedd hynny, sef bod llawer o bobl sâl y tu allan yr oedd angen iddynt ddod i mewn. Felly, beth a wnaethant? Mae'n ddull system gyfan ar draws yr ysbyty i sicrhau bod pobl yn mynd drwodd i mewn i'r wardiau, lle bo hynny'n briodol, ac yna'n eu gadael pan fyddant wedi gorffen eu triniaeth feddygol. Dywedodd fod hynny'n digwydd yng Nghaerdydd ac nad yw'n digwydd mewn llefydd eraill. Felly, pan ofynnais y cwestiwn yn y sesiwn holi ac ateb ar ôl i'r panel siarad—'Pam nad yw ysbytai eraill yn cyflawni'r hyn y mae Caerdydd wedi'i gyflawni?'—cefais fy nhrosglwyddo i Katja Empson eto. Roeddwn yn gwybod yr ateb yn barod a'r hyn a oedd ganddi i'w ddweud. Yr hyn nad oeddwn wedi'i glywed oedd beth fyddai'r lleill i gyd wedi'i ddweud, y rhai a oedd yn dod o Fangor, o Wrecsam ac o ysbyty Tywysoges Cymru a mannau eraill.

Cefais ateb llawer gwell gan bennaeth y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys, a ymddangosodd ger bron y pwyllgor iechyd yn Nhŷ'r Cyffredin fore ddoe. Pan ofynnwyd yr un cwestiwn iddo—. Na, nid yr un cwestiwn; gofynnwyd iddo, 'Pam mae cymaint o bobl yn mynd i'r adrannau brys ar draws y DU?' Dywedodd fod llawer gormod o bobl yn cael eu hanfon i'r ysbyty neu'n mynychu adrannau brys heb fod angen iddynt fod yno. Mae hynny'n cyd-daro â rhai o'r pethau rwyf eisiau eu gweld yn digwydd, sef cyflwyno'r timau nyrsio cymdogaeth, a ysbrydolwyd gan Buurtzorg. Rwy'n deall, heddiw ddiwethaf, fod manyleb genedlaethol wedi'i chyhoeddi ar gyfer nyrsio cymunedol, sy'n rhan o raglen strategol ar gyfer ei chyflwyno ledled Cymru. Mae'n digwydd yn rhy araf. Yr unig beth cadarnhaol iawn am hyn—

Jenny, bydd angen i chi ddod i ben, os gwelwch yn dda.

—os caf orffen gyda hyn, Ddirprwy Lywydd—yw ein bod ni nawr yn defnyddio'r system amserlennu electronig a gafodd ei phrofi yn y cynllun peilot yng Nghwm Taf ac mewn mannau eraill, fel ein bod yn gwybod yn union pwy sy'n mynd i wneud beth, a'r cyfan yn cael ei wneud drwy algorithm, yn ogystal â chasglu'r llwythi gwaith sy'n cael eu rheoli yn y gymuned honno fel ein bod yn gwybod yn union pa adnoddau sydd angen i ni eu rhoi i fy etholaeth i yng Nghaerdydd, neu ble bynnag y bo. Mae hwn yn ddatblygiad pwysig tu hwnt, ac rwy'n deall ei fod ond yn digwydd yng Nghymru, ac felly mae'n mynd i fod yn gyfraniad gwirioneddol bwysig i'r system.

Mae gennym lawer o siaradwyr, ac rwy'n ceisio cadw at yr amser i sicrhau ein bod yn cynnwys cynifer â phosibl. Gareth Davies.

Diolch, Ddirprwy Lywydd, ac mae'n bleser cyfrannu at y ddadl hon y prynhawn yma. Fel rhywun a fu'n gweithio yn y GIG am 11 mlynedd cyn cael fy ethol i'r Senedd, a rhywun sydd â'i wreiddiau'n ddwfn yn ardal y Rhyl a Phrestatyn, rwy'n teimlo fy mod yn eithaf cymwys i rannu rhywfaint o hanes a gwirioneddau am ofal iechyd yn sir Ddinbych a gogledd Cymru, a'r pwysau ar y gofal hwnnw, yn wir.

Agorwyd Ysbyty'r Royal Alexandra yn y Rhyl, ysbyty a gâi ei galw'n 'yr Alex' yn lleol, ym 1872 a'r rheswm dros ei henwi'n hynny oedd bod y Dywysoges Alexandra o Gymru wedi dod yn noddwr i'r ysbyty ym 1882, a'r gred yn y cyfnod hwnnw oedd bod triniaeth awyr iach ac awyr y môr yn fuddiol i gleifion, yn enwedig cleifion anhwylderau'r frest a thrafferthion anadlu. Er mwyn darparu ar gyfer hyn, roedd ganddynt falconïau hir er mwyn i'r cleifion anadlu'r awyr iach a gwneud lles mawr i'w hysgyfaint. Ac roedd ganddynt faddonau halen yno hefyd ar yr islawr, sy'n dal i fod yno yn ôl y sôn. A'r dyddiau hyn defnyddir yr ystafell ar gyfer storio offer, ond yn anffodus ni chefais gyfle i fynd i lawr yno i weld drosof fy hun, felly rwyf am ddal i gredu eu bod yno, ychydig bach fel dyfrffyrdd tanddaearol Little Venice, lle roedd gondolas yn ôl y sôn yn adeilad y Frenhines sydd bellach wedi'i ddymchwel.

Nawr, fe neidiaf ymlaen dros lawer iawn o flynyddoedd hyd at ddiwedd y 1970au a dechrau'r 1980au, a diolch i ymroddiad Margaret Thatcher tuag at Gymru, fe adeiladodd ac fe agorodd Awdurdod Iechyd Clwyd ar y pryd yr Ysbyty Glan Clwyd blaenllaw newydd sbon ym Modelwyddan ym 1980, a chanddo chwe theatr lawdriniaethau, adran ddamweiniau a wardiau niferus, ac a gostiodd oddeutu £16 miliwn—a byddem wrth ein boddau yn gweld ffigurau fel hynny y dyddiau hyn. Ac yn ystod yr 1980au a dechrau'r 1990au, roedd Ysbyty Glan Clwyd yn cael ei ystyried yn un o'r ysbytai a oedd yn perfformio orau nid yn unig yng Nghymru ond ym Mhrydain gyfan, a denodd lawer o weithwyr gofal iechyd proffesiynol i'r ardal er mwyn iddynt allu dod yn rhan o'r llwyddiant ysgubol hwn ac er mwyn i bobl canol a dwyrain gogledd Cymru allu elwa o'u harbenigedd. Ac ar ddiwedd y 1990au a dechrau'r 2000au, cafodd y Llywodraeth Lafur yng Nghaerdydd eu dwylo arno, ac ers hynny, rydym wedi cyrraedd y sefyllfa rydym ynddi heddiw, gydag amseroedd aros cynyddol, cleifion yn aros hyd at 72 awr—ie, 72 awr—am ambiwlansys a thriniaeth frys, ac amseroedd aros hir i fân anafiadau, llawdriniaethau dewisol ac apwyntiadau clinigol i gleifion allanol. Ac rwy'n siŵr y byddai sylfaenwyr yr ysbyty, os ydynt yn dal i fod gyda ni, yn gwingo wrth weld perfformiad presennol Ysbyty Glan Clwyd.

A gadewch imi fod yn glir, nid bai staff gweithgar y rheng flaen yn y GIG yw hyn; hwy yw rhai o'r bobl orau y dowch chi byth ar eu traws. Bai Llywodraethau Llafur olynol yn y lle hwn ydyw, a haenau diddiwedd o reolwyr canol, cyfarwyddwyr, biwrocratiaid di-werth ac ymyrwyr daionus sy'n rhoi eu gyrfaoedd a'u diddordebau eu hunain o flaen iechyd pobl gogledd Cymru. Ac weithiau maent lawn mor ddefnyddiol â blwch llwch ar feic modur. Ond y thema gyffredin yma yn yr holl hanes yw bod ysbytai mawr fel Glan Clwyd, Ysbyty Maelor Wrecsam ac Ysbyty Gwynedd yn arfer cael cymorth ysbytai cymunedol neu ysbytai bwthyn llai o faint, ac yn y blynyddoedd a fu, roedd un o'r rheini gan bron bob tref. Ac yn araf ond yn sicr, fe luniwyd yr agenda ar gyfer canoli wrth i ysbytai lleol gau ym Mhrestatyn, y Fflint a'r Wyddgrug, i enwi ond ambell enghraifft. Ac un o'r pethau mwyaf gwallgof yn yr agenda hon oedd cau ysbyty cymunedol Conwy yn 2003. [Torri ar draws.] Iawn, fe wnaf. Mae'n ddrwg gennyf, nid oeddwn yn eich gweld.

Iawn. Mae'n ymwneud ag ysbyty'r Fflint. Rwy'n credu ei fod yn mynd i fod yn gartref gofal modern o'r radd flaenaf ac addas i'r diben, gyda lle i bobl yn hirdymor ac yn y tymor byr a bydd hefyd yn gallu adsefydlu pobl ar ôl iddynt fod yn yr ysbyty i adfer eu hyder a'u hannibyniaeth yn eu cartrefi eu hunain. Felly, mae'n gyfleuster modern. Ni fyddai rhai o'r hen ysbytai, fel y Fflint o'r blaen, yn addas i'r diben yn eu cyflwr presennol. Onid ydych yn cytuno? Felly, mae'n dda ein bod yn gweld moderneiddio ysbyty'r Fflint yn awr.

Yn bendant, mae'n wych, Carolyn, a byddaf yn crybwyll hynny yn nes ymlaen yn fy araith, a rhai o fanylion hynny.

Un o'r pethau mwyaf gwallgof yn yr agenda hon oedd cau ysbyty cymunedol Conwy yn 2003 i baratoi'r ffordd ar gyfer ehangu Ysbyty Cyffredinol Llandudno, a gafodd ei israddio wedyn i statws cymunedol ychydig flynyddoedd yn ddiweddarach. Mae'n anhygoel. Yna, gwelodd gogledd Cymru gyflwyno Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr yn 2009 i gymryd lle'r tri bwrdd iechyd lleol, Ymddiriedolaeth GIG Gogledd Ddwyrain Cymru, Ymddiriedolaeth GIG Conwy a sir Ddinbych, ac Ymddiriedolaeth GIG Gogledd Orllewin Cymru. Ac ers ffurfio Betsi Cadwaladr, rydym wedi gweld llawer o'r problemau hirdymor yn dwysáu, ac ystyrir yn eang fod maint y bwrdd yn llawer rhy fawr i'w anghenion. Felly, byddai gennyf ddiddordeb mewn gweld beth yw barn y Llywodraeth ar y pwynt hwnnw wrth ymateb i'r ddadl, a sut rydym yn rheoli'r broblem hon ac yn gwneud yn siŵr fod gan bobl gogledd Cymru wasanaeth iechyd sy'n cynrychioli anghenion iechyd y bobl leol yn iawn. Rydych chi wedi bod yn gyfrifol am hyn ers cymaint o flynyddoedd i lawr yma yng Nghaerdydd, Weinidog, ac mae'n bryd ichi feddwl o ddifrif am hyn, gan fod bwrdd iechyd gogledd Cymru yn perfformio'n anghymesur waeth na'r un arall yng Nghymru, ac o bosibl yn y DU hyd yn oed. Felly, mae'n bryd inni wneud mwy a wynebu realiti difrifoldeb y problemau yng ngogledd Cymru. 

Un stori lwyddiant oedd agor Ysbyty Cymunedol Treffynnon yn 2009, gyda wardiau cymunedol, gweithwyr proffesiynol perthynol i iechyd ac uned mân anafiadau. A châi hyn ei weld yn eang fel model i'r cynlluniau ar gyfer adeiladu ysbyty cymunedol gogledd sir Ddinbych yn y Rhyl, a addawyd gan wleidyddion Llafur—

Gareth, mae angen ichi orffen cyn gynted â phosibl os gwelwch yn dda. Mae amser yn brin.

O'r gorau. Ond heb unrhyw dystiolaeth bendant a heb raw yn y ddaear, pryd y bydd fy etholwyr yn y Rhyl, Prestatyn, Rhuddlan, Llanelwy a'r cyffiniau yn cael y cyfleuster hwn i dynnu'r pwysau oddi ar Ysbyty Glan Clwyd?

Rwy'n gwybod fod fy amser ar ben, ond hoffwn annog yr Aelodau i gefnogi gwelliannau 1, 3 a 4 fel y'u gwelir ar yr agenda. Diolch.

Wrth agor y ddadl, dywedodd Rhun ap Iorwerth fod yn rhaid inni fabwysiadu ymagwedd ataliol tuag at iechyd, ac rwyf am siarad â'r rhan o'n cynnig sy'n galw am roi mesurau ataliol wrth wraidd pob polisi a gweithgaredd sy'n gysylltiedig ag iechyd gan gynnwys pob adran o'r Llywodraeth.

Mae Plaid Cymru wedi pwysleisio dro ar ôl tro wrth drafod iechyd yn ei holl agweddau yr angen i roi gwell amlygrwydd a mwy o flaenoriaeth i fesurau ataliol. Wrth fynd i'r afael â'r argyfwng presennol, siaradodd y Gweinidog iechyd am yr angen i bobl ysgwyddo mwy o gyfrifoldeb am eu hiechyd a'u llesiant. Rydym yn cytuno, wrth gwrs, fod atal yn well na gwella. Felly, pam mae ein cynnig yn galw ar bob adran o'r Llywodraeth i fod yn rhan o'r agwedd hon ar ein cynllun ar gyfer y GIG? Yr hyn y methodd y Gweinidog iechyd ei ystyried yn llawn wrth wneud yr alwad honno oedd rôl amddifadedd a thlodi yng ngallu pobl i wneud hynny.

Sut mae pobl i fod i ofalu am eu deiet pan na allant fforddio rhoi'r ffwrn ymlaen, pan fyddant yn torri lawr ar fwyd? Sut y gallant sicrhau nad ydynt yn gwaethygu neu'n achosi cyflyrau iechyd pan fyddant yn byw mewn tai oer, llaith, drafftiog na allant fforddio'u cynhesu? Pan ydych chi'n meddwl o ble y daw'r pryd nesaf, sut y gallwch fforddio'r dŵr poeth i olchi eich hun a'ch dillad, pan fyddwch yn gwneud dwy swydd, yn jyglo gofal plant, yn poeni am y bil y gwyddoch ei fod yn mynd i lanio ond na allwch mo'i dalu, sut fydd gennych fodd—heb sôn am le yn eich pen—i fynychu campfa neu fynd allan i redeg? A sut y gall pobl dalu i fynd i gyfleusterau hamdden a chwaraeon, llyfrgelloedd, theatrau—pethau sy'n allweddol i lesiant—yn ogystal â ffitrwydd, pan fyddant yn wynebu toriadau helaeth i'w cyllid?

Mae'r berthynas rhwng iechyd a thlodi yn un hawdd ei deall: mae amddifadedd yn achosi salwch, yn achosi anghydraddoldeb o ran canlyniadau iechyd, yn cynyddu'r pwysau ar wasanaethau iechyd. Mae salwch yn gostus i gymdeithas, yn rhoi pwysau ar ein gwasanaeth iechyd. Ac ar adeg o grebachu economaidd, ar adeg o lefelau tlodi enbyd, mae'r agenda ataliol yn gwbl allweddol, ac yng Nghymru, lle mae dros draean o blant yn byw mewn tlodi—y lefel uchaf yn y DU—a lle mae 45 y cant o aelwydydd yn ei chael hi'n anodd ac wedi'u caethiwo mewn tlodi tanwydd, mae'r angen i flaenoriaethu'r dull ataliol yn fater brys.

Os ydym o ddifrif am ymgorffori dull ataliol ym maes iechyd, rhaid inni ystyried yr amgylchiadau economaidd-gymdeithasol wrth ddatblygu dull o'r fath. Mae tlodi ac anghydraddoldeb yn faterion trawslywodraethol. Wrth fynd i'r afael ag argyfwng y GIG, mae'n rhaid inni ystyried yn llawn y gwahaniaethau yn y cyfleoedd sydd gan bobl i fyw bywydau iach, ac mae'n rhaid i hynny fod yn gyfrifoldeb trawslywodraethol. Mae adroddiad blynyddol diweddaraf y Sefydliad Bwyd, 'The Broken Plate', yn gofyn cwestiynau pwysig ynglŷn â pha mor rydd yw pobl i wneud dewisiadau bwyd iach yn eu deiet, gan nodi y byddai angen i'r pumed tlotaf o aelwydydd y DU wario 43 y cant o'u hincwm gwario ar fwyd i dalu cost y deiet iach a argymhellir fwyaf; mae hynny'n cymharu â dim ond 10 y cant o incwm gwario'r pumed cyfoethocaf.

Gall fod cysylltiad hefyd rhwng anghydraddoldebau iechyd a mynediad at ofal neu wasanaethau, ansawdd a phrofiad o ofal, a gwyddom fod hyn yn broblem ers amser maith yng Nghymru. Pwysleisiodd adolygiad cenedlaethol Arolygiaeth Iechyd Cymru o waith atal argyfwng iechyd meddwl, er enghraifft, fod angen cynllunio gwasanaethau yng Nghymru yn well a sicrhau eu bod yn canolbwyntio ar anghenion yr unigolyn. Tynnodd sylw at fwlch yng Nghymru rhwng gofal sylfaenol a gwasanaethau iechyd meddwl eilaidd, gyda phobl yn disgyn rhwng meini prawf gwahanol wasanaethau a all ddarparu cymorth.

Amlygodd adroddiad Cynghrair Iechyd a Lles Conffederasiwn GIG Cymru, 'Cofiwch y bwlch: beth sy'n atal newid?', y dylai mynd i'r afael â'r ffactorau sy'n achosi salwch yn y lle cyntaf fod yn ffocws canolog i Lywodraeth Cymru a llywodraeth leol, ac eto mae'r bwlch yn parhau o ran gweithredu i fynd i'r afael â'r anghydraddoldebau iechyd sylfaenol. Mae'r diweddariad diweddar i'r adroddiad hwnnw, mewn partneriaeth â Choleg Brenhinol y Meddygon, 'Mae popeth yn effeithio ar iechyd', yn nodi'n glir pam eu bod yn galw ar Lywodraeth Cymru i weithredu'n drawslywodraethol i fynd i'r afael â'r anghydraddoldebau iechyd hynny. Mae'r adroddiad yn rhoi manylion sawl enghraifft ar draws Cymru a byrddau iechyd Cymru ac awdurdodau lleol o fesurau ataliol ar waith, gyda llawer o sefydliadau cyhoeddus a thrydydd sector yn helpu i leihau salwch ac anghydraddoldebau iechyd ymhlith y rhai mwyaf agored i niwed yn ein cymdeithas, ond mae'n dameidiog.

Dyma'r bobl sy'n wynebu'r risg fwyaf o ymddygiadau niweidiol fel ysmygu, yfed gormod a defnyddio cyffuriau, neu sydd fwyaf tebygol o fod wedi eu hynysu'n gymdeithasol, mewn tai tlawd neu dros dro, o fod â mynediad gwael at gyfleoedd trafnidiaeth a llesiant, neu wedi eu heithrio'n ddigidol. Casgliad yr adroddiad yw y dylai gweithio traws-sector o'r math yma gael ei gefnogi a'i annog gan Lywodraeth Cymru, gyda chynllun gweithredu trawslywodraethol. Rydym yn cytuno ei bod yn hen bryd cael cynllun cyflawni trawslywodraethol sy'n nodi'r hyn y mae pob adran yn ei wneud i fynd i'r afael â thlodi ac anghydraddoldebau iechyd, sut y byddai llwyddiant yn cael ei fesur a'i werthuso, a sut y gall sefydliadau Cymru gydweithio i leihau salwch. Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru—

Sioned, a wnewch chi orffen nawr, os gwelwch yn dda?

Mae Iechyd Cyhoeddus Cymru yn dweud yn ei adroddiad diweddar 'Yr argyfwng costau byw yng Nghymru: Drwy lens iechyd cyhoeddus' nad gwasgfa economaidd dros dro yn unig yw'r argyfwng costau byw, mae'n fater iechyd cyhoeddus hirdymor sy'n effeithio ar yr holl boblogaeth. Ni fyddwn byth yn cyflawni'r Gymru decach y mae pob un ohonom yn awyddus i'w gweld os yw ein gwasanaeth iechyd yn parhau i fod yn fodd o fynd i'r afael â chanlyniadau tlodi ac anghydraddoldeb sy'n cyfrannu cymaint ac mewn ffordd mor gywilyddus at yr argyfwng yn ein GIG.

Dywedais ddoe yn y cwestiynau i'r Prif Weinidog ei bod hi'n bwysig fod pob un ohonom yma yn Senedd Cymru yn onest am yr heriau go iawn sy'n wynebu ein hannwyl wasanaeth iechyd gwladol ym mhedair gwlad y Deyrnas Unedig. Nid oes unrhyw ran o'r Deyrnas Unedig sydd heb weld pwysau helaeth ar bob un o rannau cyfansoddol y gwasanaeth iechyd gwladol. Rwy'n sefyll ger eich bron fel aelod Llafur Cymru balch. Cafodd y gwasanaeth iechyd gwladol ei greu gan Lywodraeth Lafur Clement Attlee, a honno oedd moment, cyflawniad a gwaddol mwyaf balch y Blaid Lafur i'r bobl y cafodd ei greu i'w gwasanaethu.

Gwn yng Nghymru fod ei geidwaid, Prif Weinidog Cymru a Gweinidog iechyd Cymru, yn deall ac wedi ymrwymo i sicrhau ei fod yn goroesi ac yn cael ei gynnal. Bedair awr ar hugain yn ôl, gofynnais i'r Prif Weinidog am ei sicrwydd y byddai ei Lywodraeth yn ymrwymo i barhau â realiti gwasanaeth iechyd cyhoeddus cyffredinol, gwirioneddol genedlaethol, am ddim yn y man lle rhoddir gofal, egwyddor sy'n seiliedig ar brofiad o ddioddef, greal sanctaidd yr ymladdwyd yn erbyn yr hen BMA amdano, a rhywbeth y bu fy nhad-cu fy hun yn ymladd drosto tra oedd ei wraig yn gorwedd ar ei gwely angau wrth roi genedigaeth, pan wadwyd yswiriant cymdeithasol a gofal meddygol dilynol iddynt. Dyna'r math o ofal iechyd nad wyf mo'i eisiau yma yng Nghymru. Rhoddodd y Prif Weinidog ei sicrwydd i mi yn y Siambr hon, a gwn fod fy etholwyr yn Islwyn wedi clywed yn glir nad ydym eisiau hynny.

Ond a yw hynny'n golygu nad yw'r pwysau sy'n wynebu'r GIG heddiw yn real? Nac ydy. Mae yna berygl amlwg wrth ddrws blaen y gwasanaeth iechyd gwladol ym maes gofal sylfaenol. Faint o'n hetholwyr sy'n anfon e-byst atom, yn ein ffonio neu'n ysgrifennu atom fel Aelodau o'r Senedd i fynegi'r ofnau hynny, eu rhwystredigaethau a'u pryderon ynglŷn â gweld meddyg teulu? Ac oes, mae yna ffyrdd newydd o wneud pethau, maent yn gwreiddio, ond mae'r galw ar hyn o bryd yn wirioneddol ddigynsail ers geni'r gwasanaeth iechyd gwladol.

Mae fferyllfeydd cymunedol yn chwarae rhan, fel mae ein presgripsiynwyr cymdeithasol, ond bydd yn rhaid i bobl Cymru allu cael mynediad dirwystr at feddyg teulu, oherwydd mae'r dewisiadau amgen ar lawr gwlad yn amlwg. Fel y gwelsom cyn y Nadolig gyda'r cynnydd yn nifer yr achosion o strep A, bydd rhieni sydd â phlentyn sâl ac arnynt ofn gwirioneddol yn mynd i adran ddamweiniau ac achosion brys os nad oes dewisiadau amgen. A phwy allai eu beio? Pan fydd rhywun annwyl mewn poen a heb wybod beth sy'n bod, pwy fyddai'n cymryd y risg o golli un eiliad? Rhaid i'r gwasanaeth iechyd gwladol fodoli ar gyfer y bobl y cafodd ei greu ar eu cyfer—ei gleifion, ein dinasyddion.

Mae Wes Streeting, Gweinidog iechyd yr wrthblaid ym Mhlaid Lafur y DU, wedi agor trafodaeth archwiliadol gychwynnol i weld a ddylai meddygon teulu, yn y dyfodol, ddod yn staff GIG cyflogedig. Mae angen y sgyrsiau hyn gyda chymdeithasau sefydledig. Mae amharodrwydd sefydliadol i newid—

Jenny Rathbone a gododd—

Ie.

Diolch am hynny. Ond a fyddech chi'n cytuno nad oes angen i bob un o'n hetholwyr weld meddyg teulu? Gallant weld y fferyllydd, gallant weld y nyrs, ac os oes ganddynt ddiabetes maent yn llawer gwell eu byd gyda gwasanaeth diabetes. Felly, nid yw'n ymwneud â meddygon teulu sy'n gyflogedig neu fel arall mewn gwirionedd, ond mae honno'n drafodaeth bwysig.

Rwy'n cytuno'n llwyr, Jenny Rathbone; mae gennym lu o wahanol ffyrdd o gael gofal iechyd. Ond mae hon yn drafodaeth bwysig, ac rwy'n mynd i'w datblygu.

Fe wyddom mai elfen arall hanfodol sy'n rhaid inni fynd i'r afael â hi yw amseroedd aros ambiwlansys yng Nghymru. Ni ddylai neb farw o aros yn rhy hir am ambiwlans. Nawr, fe wyddom fod lleoedd hyfforddiant ambiwlans newydd yn rhai go iawn. Ond mae'n iawn inni herio status quo hyfforddiant meddygon ymgynghorol sydd ers degawdau'n derbyn cymhorthdal gan y wladwriaeth i weithio, weithiau, am dridiau yr wythnos yn y sector preifat. Dylai ffonio 999 mewn argyfwng arwain at ymateb cyflym bob amser. A rhaid i'r olygfa o giw o ambiwlansys yn aros yn segur o flaen ysbytai wrth aros i drosglwyddo cleifion fod yn eithriad ac nid yn norm. Oherwydd mae'r pwysau a'r heriau yn real i'r GIG, ac felly hefyd y canlyniadau.

Ac felly, i'r rhai ohonom ar draws y Siambr yn y Senedd hon sydd wedi ymrwymo i fodel y GIG fel y'i crëwyd gan Aneurin Bevan o'r Blaid Lafur, mae'n bryd inni uno a pheidio â sgorio pwyntiau gwleidyddol ar yr egwyddor gadarn o GIG sydd am ddim yn y man lle rhoddir gofal. Os ydych chi'n credu hynny, a'ch bod eisiau brwydro dros GIG sydd am ddim, ni fu erioed cymaint yn y fantol. Mae'r Torïaid yn rhoi ystyriaeth agored i breifateiddio'r GIG—ac i fod yn onest, maent wedi bod gwneud hynny ers amser hir iawn mewn gwirionedd.

A wnaiff yr Aelod dderbyn ymyriad?

Na wnaiff. Nid oes ganddi amser.

Rwy'n awyddus iawn i orffen, os nad oes ots gennych.

Cafodd hyn ei ddatblygu gan gyn-Weinidog iechyd Lloegr, Sajid Javid. Dyma bolisïau eich plaid. Mae am archwilio'r syniad o bobl yn talu i weld meddyg teulu—gyda phopeth y mae Sioned Williams newydd ei fynegi—ac mae'n credu mewn agor y GIG i'r farchnad rydd. Dyma sydd yn y fantol. Gyda'r Torïaid, mae bob amser yr un peth: maent eisiau crebachu'r wladwriaeth, tynnu cyllid cyhoeddus yn ôl—

Rhianon, mae angen ichi orffen nawr, os gwelwch yn dda.

—a honni bod honno'n ffordd well.

Rhianon, mae angen ichi orffen nawr, os gwelwch yn dda.

Ac yn olaf, Ddirprwy Lywydd, byddaf yn pleidleisio dros y gwelliant fel y'i cynigiwyd gan Lesley Griffiths. Diolch.

Rôn i allan ar linellau piced y gweithlu ambiwlansys ddydd Llun a dydd Iau diwethaf, yn siarad efo aelodau Unite am eu profiadau, a gofyn pam eu bod nhw wedi penderfynu gweithredu'n ddiwydiannol. Ac roedd y sgyrsiau efo Fiona, Ludwig, Catrin, Robin a'r gweddill yn werthfawr. Roedd eu hatebion yn drawiadol, a phob un yn dweud yr un peth. Roedd cyflog a'r chwyddiant diweddar yn rhan o'r mix. Roedd amgylchiadau gwaith yn rhan bwysig arall. Ond yr un peth roedden nhw oll yn teimlo'n gryf yn ei gylch oedd gofal y claf—yr angen i sicrhau ein bod ni, y cleifion, yn ddiogel ac yn cael y gofal gorau posib. Maen nhw'n gweld ac yn profi'r argyfwng yn y gwasanaeth iechyd yn ddyddiol, oherwydd y pryderon yma am ein hiechyd ni, y cleifion. Maen nhw wedi dewis mynd i yrfa o ofal, ac oherwydd y gofal yma sydd yn eu cyflyru, maen nhw'n barod i golli dyddiau o gyflog a'r buddiannau a ddaw yn sgil hynny er mwyn sicrhau ein bod ni'n derbyn y gofal gorau. Dyna i chi solidariti, a diolch amdanyn nhw.

Roedden nhw'n awyddus i ddadansoddi'r argyfwng iechyd, gan adrodd o'u profiadau personol, gan sôn am ddechrau sifft drwy fynd yn syth i ambiwlans a oedd yn segur y tu allan i ysbyty cyffredinol, a gorffen y sifft yn yr un ambiwlans, yn yr un ysbyty, efo'r un claf. Roedden nhw'n sôn am gleifion yn gorwedd ar drolïau nad oedd yn addas i glaf fod arnynt am oriau di-ben-draw. Roedd eu profiad oll yn peintio darlun clir o argyfwng. Ond, roedden nhw'n eithaf clir hefyd ynghylch un o brif wreiddiau'r broblem yma, sef y diffygion sylfaenol yn ein gallu i ddarparu gofal cymdeithasol. Er gwaetha'r ffaith eu bod nhw am weld gwella ar eu telerau a'u cyflogau, roedden nhw'n gwbl glir bod gofalwyr cymdeithasol yn haeddu cynnydd sylweddol, a bod yna ddiffyg parch tuag atyn nhw.

Mae dybryd angen diwygio gofal cymdeithasol a mynd i'r afael â gofal integredig unwaith ac am byth. Oherwydd mae yna un ffaith ddiymwad—mae Cymru yn heneiddio, a byddwn yn gweld cynnydd sylweddol yn y ganran o bobl oedrannus dros y blynyddoedd nesaf a fydd angen mwy o ofal yn y gymuned. Mae'n rhaid i ni wynebu hyn a pharatoi ar gyfer hyn drwy fuddsoddi mewn gwasanaethau ysbyty yn y cartref a sicrhau gofal meddygol arbenigol cymunedol ar draws Cymru. Rydym ni eisoes wedi colli nifer o welyau ysbyty cymunedol, sydd wedi rhoi mwy o bwysau ar ein hysbytai cyffredinol ac sydd, yn ei dro, yn arwain at gynnydd yn yr heintiau sy'n cael eu lledaenu yn yr ysbytai—nid C. difficile yn unig ond heintiau fel ffliw a COVID. Ac mae pobl hŷn yn fwy tueddol o ddal y clefydau yma yn eu gwendid. Cofiwch fod canran mawr o'r bobl gafodd COVID, yn enwedig yn yr ail don mwy niweidiol, wedi'i ddal yn yr ysbyty, a bod tua dau o bob pump o'r bobl yma wedi marw. Dyna pam bod yn rhaid datblygu capasiti cymuendol. Ar adeg o bandemig, epidemig, neu hyd yn oed pwysau gaeafol, mae'n angenrheidiol trio cadw'n pobl hŷn allan o'n hysbytai cyffredinol a'u cadw yn y gymuned.

Er mwyn gwella'r sefyllfa, mae'n rhaid ymhelaethu'r ddarpariaeth o ofal cymdeithasol er mwyn galluogi gwasanaeth mwy cyson ar draws Cymru, wedi'i halinio i'r gwasanaeth iechyd. Felly, gadwech inni edrych ar un enghraifft o arfer da: mae tîm gofal canolraddol Caerfyrddin wedi torri tir newydd. Dyma ichi farchoglu yn y gymuned, sydd yn darparu ystod o wasanaethau gofal a iechyd yn arbennig ar gyfer pobl hŷn, eiddil a bregus. Mae'r model yn gweithio yn amlasiantaeth, gan gynnwys cydweithio di-dor rhwng y gwasanaethau iechyd a gofal, ynghyd ag asiantaethau eraill a'r  trydydd sector yn sir Gâr, a'u blaenoriaeth ydy ataliaeth a sicrhau ymyrraeth gynnar. Gall pobl gael mynediad i hybiau cymunedol am asesiadau, am gyngor, cymorth a thriniaethau, neu all y tîm fynd allan i gartrefi pobl. Dyma ichi esiampl o'r egwyddorion craidd ar waith ac arfer da y gellir ei rannu ar draws Cymru, a fydd yn tynnu pwysau oddi ar yr ysbytai cyffredinol.

Os ydyn ni am gael pobl adref ynghynt a lleihau y niferoedd sydd yn mynd i'r ysbyty, yna mae'n rhaid hefyd gwella y ddarpariaeth o adnoddau ar gyfer cleifion sydd ddim angen gofal acìwt. Yn ogystal â hyn, mae'n rhaid hefyd cael gwell cydlynu efo awdurdodau lleol er mwyn sicrhau bod asesiadau gofal amserol yn cael eu gwneud. Heb hyn, yna'r hyn sydd gennym ni ydy rhywbeth sy'n ymdebygu i ddrws sy'n troi drwy'r amser, gyda chleifion yn cael eu gyrru adref cyn gorfod mynd yn ôl i'r ysbyty eto ychydig wedyn. Mae datrys yr elfen gymunedol yn allweddol os ydyn ni am fynd i'r afael â'r argyfwng iechyd, neu mi fyddwn ni yn parhau i weld y staff yn digalonni, yn gadael, a'r gwasanaethau iechyd a gofal yn chwalu o dan y pwysau. Diolch.

Diolch i Blaid Cymru am osod y ddadl yma.

Mae GIG Cymru'n wynebu pwysau 'na ellir ymdopi ag ef', ac nid fi sy'n dweud hynny; Conffederasiwn GIG Cymru sy'n ei ddweud. Ac fe fyddaf yn onest, nid yw'n wahanol yn Lloegr, felly ni allwn dderbyn unrhyw wersi gan y Ceidwadwyr. Mae'n rhaid inni weithio gyda'n gilydd yma i gydnabod y gallwn ni, fel gwlad fach o ddim ond 3 miliwn o bobl, wneud rhywbeth yn wahanol mewn gwirionedd. Gallwn ddatrys hyn gyda'n gilydd.

Roeddwn yn gwrando ar hyn ac yn myfyrio ar y ddadl yn y Senedd, ac rwy'n teimlo bod hon yn ddadl aeddfed, a dyna yw ein dadleuon. I'r rhai ohonom sydd wedi bod yn y Siambr arall, fel petai, nid oedd hynny byth yn digwydd. Ni fyddem byth yn cael cyfle i wneud pwyntiau ac ymyrryd, lle gallem ofyn cwestiynau. Ac felly, rwy'n gwybod bod y Gweinidog iechyd, unwaith eto mae'n debyg, yn teimlo dan warchae, ond mae hwn yn fater pwysig, ac mae angen inni ei drafod, oherwydd mae angen inni glywed syniadau a gallu myfyrio hefyd ar brofiadau ein hetholwyr a'n llefydd a phobl rydym wedi siarad â hwy. Felly, yn yr ystyr honno, gobeithio y caiff y tri phwynt rwy'n eu gwneud heno eu cymryd yn yr ysbryd hwnnw.

Yn gyntaf, mae angen inni wneud mwy am yr argyfwng y clywsom amdano gan Rhun ap Iorwerth yn ein sector gofal cymdeithasol yma yng Nghymru. Mae arweinwyr cenedlaethol yn y GIG wedi dweud ar ei ben fod y pwysau yn ein sector gofal cymdeithasol yn cynyddu'r galw am ofal brys. Mae'n digwydd ar y ddau ben. Nid yw'r gwaith ataliol rydym eisiau i'n gofalwyr cymdeithasol ei wneud yn digwydd, a'r gwaith cefnogol, ac mae hynny'n golygu bod pobl yn cyrraedd pwynt o argyfwng, ac yna, pan ddônt allan, nid oes digon iddynt yno. Felly, rwy'n gobeithio y gallwn edrych ar y broblem honno—ac rwy'n gwybod fy mod wedi codi hyn gyda'r Gweinidog iechyd o'r blaen.

Hoffem ni yn y Democratiaid Rhyddfrydol Cymreig weld argymhellion comisiwn Holtham yn cael eu gweithredu, a gwaith gyda gweithwyr proffesiynol i gyflwyno'r diwygiadau hynny tuag at greu un gwasanaeth gofal cenedlaethol i Gymru. Oni bai ein bod ni'n symud ac yn gweithio gyda'n gilydd mewn ffordd fwy unedig, mae'n mynd i fod yn amhosibl mynd i'r afael â llawer o'r problemau hynny.

Yr ail fater i mi—ac unwaith eto fe wnaeth Rhun ap Iorwerth sôn am hyn—yw edrych ar yr ôl-groniad llawdriniaeth ddewisol. Rwyf innau hefyd wedi cyfarfod â Choleg Brenhinol y Llawfeddygon ac wedi clywed am eu cynigion ar hybiau llawfeddygol, a gwn fod hynny wedi cael ei grybwyll gan Russell George hefyd a chan y Gweinidog iechyd. Rwyf am weld hyn yn digwydd ar draws Cymru. Mae'n digwydd mewn pocedi, fel rwy'n deall. Fe soniodd y Gweinidog iechyd am ysbyty Abergele, ac mae yna enghreifftiau eraill. Ond mae angen inni weld hyn yn cael ei wneud yn deg ac yn gyson ledled Cymru, fel y gallwn leihau a chael gwared ar y pwysau ar ofal brys yn ein hysbytai cyffredinol.

A'r pwynt olaf rwyf am ei wneud yn fyr yw hwn, a chwestiwn ydyw, sef y rheswm pam y cawn y dadleuon a'r trafodaethau hyn. Nodaf fod gwelliant y Llywodraeth yn ymrwymo i gynllun gweithlu i'w ddarparu erbyn diwedd mis Ionawr. Sylwais mai dim ond chwech neu saith diwrnod sydd ar ôl tan ddiwedd mis Ionawr, felly fy nghwestiwn i, cwestiwn cadarnhaol iawn gobeithio, yw: a allwch chi ddweud wrthym pryd y bydd cynllun y gweithlu'n cael ei ddarparu, oherwydd mae hwnnw mor bwysig ac mae'n cyffwrdd â rhai o'r meysydd sydd wedi cael sylw?

Mae'n debyg fy mod yn dod yn ôl at y pwynt, 'gadewch i bawb ohonom weithio gyda'n gilydd'. Rhianon Passmore, fe wnaethoch chi bwynt dilys, sef bod angen y sgyrsiau hyn, ac rwy'n tybio mai dyna sut rwy'n gweld y dadleuon a'r trafodaethau hyn yn y Siambr. Maent yn ymwneud â ni'n gweithio gyda'n gilydd, yn gwrando ar ein gilydd, nid meddwl bod gennym yr atebion oherwydd, mewn gwirionedd, mae pobl yn dod o lefydd lle nad yw'r pethau hynny'n digwydd. Mae hwn yn fater anodd iawn ac mae angen inni weithio gyda'n gilydd i sicrhau ein bod yn gwneud y gorau ar ran y bobl a gynrychiolwn. Diolch yn fawr iawn.

Gwyddom o'r dadleuon hyn ac o'n profiad ein hunain, Ddirprwy Lywydd, fod y pwysau ar y GIG yn aruthrol. Yn aml, mae'n wasanaeth adweithiol iawn a hynny o anghenraid mewn sawl ffordd oherwydd, yn amlwg, mae'n rhaid i'r GIG ymdopi â'r hyn sy'n dod i'w ran, ac yn aml, mae'r hyn sy'n dod i'w ran yn hynod o heriol ac yn mynnu pob gronyn o'i adnoddau. Ond rydym hefyd yn gwybod, ac fel y dywedodd Jane Dodds, mae angen rhyw faint o gonsensws a chytundeb ynglŷn â rhai o'r ffyrdd o ymdopi â'r heriau hyn. Rydym i gyd yn gwybod bod angen inni fod yn fwy ataliol. Ac er gwaethaf y pwysau o ddydd i ddydd, mae angen mentro ac edrych i weld sut y gallwn fod yn fwy hirdymor ac ataliol, gan ymdrin hefyd â'r pwysau presennol, oherwydd bydd llawer o'r agenda iechyd ataliol yn ymwneud â'r materion presennol yn ogystal â'r tymor hwy.

Hoffwn dynnu sylw at un enghraifft o gysylltiadau y gellir eu gwneud i ymdrin â'r materion hyn, sef sesiynau parkrun. Mae'n ffenomen anhygoel, fyd-eang, rad ac am ddim. Yng Nghasnewydd, am 9 o'r gloch ar fore Sadwrn, bob bore Sadwrn, bydd gennym gannoedd o bobl allan yn rhedeg, rhwng wyth ac 80 oed, pob gradd o ffitrwydd corfforol, yn aml pobl sy'n rhedeg er mwyn adsefydlu sydd wedi, neu yn mynd drwy driniaeth canser, er enghraifft, a gwnaed llawer o gysylltiadau â grwpiau ataliol eraill—couch to 5K, neu weithio gyda Move, sy'n ymwneud yn benodol â sut y gall ymarfer corff helpu gyda chanser yn ystod ac ar ôl triniaeth. Llawer o gysylltiadau gwirioneddol dda.

Mae'n tyfu arnoch, Ddirprwy Lywydd, fel y bydd nifer o rai eraill yn gwybod pan fyddant yn gwneud parkrun. Rwy'n gobeithio gwneud fy sesiwn parkrun rhif 150 ddydd Sadwrn yng Nghasnewydd. Rwyf hefyd yn gobeithio bod ar y parkrun iau fore Sul gyda fy ŵyr, sy'n wyth oed, ac sy'n dwli ar y sesiynau parkrun iau. Yr hyn y mae pobl sy'n helpu i drefnu'r sesiynau parkrun ei eisiau—ac mae gennym oddeutu 47 o grwpiau parkrun yng Nghymru bellach—yw cysylltiad cryfach â'r sector iechyd. Felly, mae gennym gysylltiadau, mae gennym feddygfeydd yn presgripsiynu sesiynau parkrun, ac rwy'n credu bod gan oddeutu 24 y cant o grwpiau parkrun gysylltiadau â phractisau. Ond fe wyddom y gallai llawer mwy o feddygfeydd gael y cysylltiadau hyn. Mae presgripsiynu cymdeithasol mor bwysig, ac mae hyn yn rhan bwysig o hynny. Mae Llywodraeth Cymru'n ymgynghori ar bob math o bresgripsiynu cymdeithasol, ac rwy'n credu y gallai'r ymgynghoriad ystyried y cydweithio sy'n bodoli rhwng grwpiau parkrun a'u rhanddeiliaid allweddol, gan gynnwys byrddau iechyd cyhoeddus, sefydliadau'r trydydd sector, cyrff llywodraethu cenedlaethol ac ymarferwyr.

Mae angen inni ddefnyddio pob ffynhonnell o gymorth sy'n bosibl gyda'r agenda ataliol, Ddirprwy Lywydd, ac yn fy marn i, mae sesiynau parkrun yn rhan bwysig o hynny. Mae cymaint o ymrwymiad ac ewyllys da ynghlwm wrth y sesiynau parkrun, Ddirprwy Lywydd. Mae'n fenter iechyd cyhoeddus anhygoel, ac mae'n un y gallwn ei defnyddio'n llawnach i fynd i'r afael â'r heriau y mae pawb ohonom yn eu cydnabod. 

Galwaf ar y Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol, Eluned Morgan. 

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Hoffwn ddiolch i Blaid Cymru am ganiatáu cyfle arall imi nodi'r hyn rydym eisoes yn ei wneud i ddiwygio a chefnogi'r GIG, ar adeg pan fo dan fwy o bwysau nag y bu erioed yn ei hanes. Ac rwy'n falch o weld ein bod yn cyflawni llawer o'r pwyntiau a nodir yn y cynnig drwy gyfres o gamau gweithredu, a gweithredoedd rydym ninnau hefyd wedi'u datblygu gyda grwpiau meddygol, a gweithwyr rheng flaen, a'r mathau o sefydliadau rydych chi'n amlwg wedi bod yn ymwneud â hwy. Felly, mae'n debyg ein bod yn siarad â'r un bobl, a dyna pam ein bod wedi dod i lawer o'r un casgliadau. Ac i fod yn onest, ar y prif benawdau—ac rwy'n credu mai ddoe ddiwethaf y cyhoeddoch chi'r cynllun hwn, felly nid wyf wedi cael cyfle i edrych ar y manylion—ar y prif benawdau, nid yw'n wreiddiol iawn, ond edrychaf ymlaen at ddarllen rhai o'r manylion. 

Nawr, ym mhwynt cyntaf y cynnig, mae Plaid Cymru'n cyfeirio at sylwadau a wnaed gan Gonffederasiwn GIG Cymru, sy'n awgrymu bod GIG Cymru yn wynebu pwysau na ellir ymdopi ag ef. A hoffwn nodi bod dwy filiwn o gysylltiadau'r mis yn digwydd o fewn y GIG mewn poblogaeth o 3.1 miliwn. Felly, mae'r mwyafrif helaeth o'r bobl sy'n cael cysylltiad â'r GIG yn cael gwasanaeth da. Ac rwy'n credu ei bod hi'n bwysig tu hwnt nad ydym yn colli golwg ar hynny, a dyna pam nad wyf am dderbyn bod y GIG mewn argyfwng. Ond roedd cydffederasiwn y GIG yn cyfeirio at gyfnod penodol o amser dros y Nadolig pan na fu'r galw erioed mor uchel. Ond ar ben hynny, rwy'n credu ei bod hi'n bwysig iawn nodi, pan wnaethant ddatgan hyn, nad cyfeirio at Gymru'n unig a wnâi eu sylwadau, roeddent yn cyfeirio at y pwysau yn y GIG, a dywedodd y cyfarwyddwr fod y pwysau hwn i'w weld ar draws y DU, yng Ngogledd Iwerddon, yng Nghymru ac yn Lloegr.

Nawr, fe wyddom fod ein gwasanaethau iechyd a gofal o dan bwysau, a mawredd, roedd yn bwysau di-ildio dros y Nadolig. Nid ydym erioed wedi gweld cyfraddau ffliw mor uchel ers y pandemig ffliw moch yn ôl yn 2010. Cyfraddau COVID—roeddwn i'n edrych ar y canlyniadau dŵr gwastraff, ac adeg y Nadolig, roeddent drwy'r to. Ac fe ddaeth y pethau hyn i gyd at ei gilydd, a dyna pam y cawson amser gwirioneddol anodd dros y Nadolig. Ac wrth gwrs, roedd gennym lawer o rieni'n pryderu am strep A. Felly, mae hynny'n esbonio'r pwysau ac mae'r pwysau wedi lleihau'n sylweddol. Nawr, nid ydym wedi cefnu ar y pethau hyn. Mae tywydd oer yn cael effaith, felly rydym yn cadw gwyliadwriaeth yn barhaus i weld beth sy'n dod nesaf. Ond mae'n amlwg fod y pwysau a welsom dros y Nadolig wedi lleihau'n sylweddol.

Nawr, mae'r ystadegau swyddogol yn dangos bod bron i 400,000 o ymgynghoriadau ysbyty wedi'u cyflawni ym mis Tachwedd, a chafodd dros 110,000 o lwybrau cleifion eu cau. Mae hynny'n gynnydd o 4.7 y cant o'r mis cyn hynny. Ac mae'n bwysig nodi ein bod bellach yn ôl i'r lefelau cyn y pandemig, sy'n eithaf anhygoel. Peidiwn ag anghofio ein bod yn dal i fod mewn pandemig, ond rydym yn ôl i'r lefelau cyn y pandemig. Nawr, fe welodd mis Tachwedd ail gwymp yn olynol hefyd yn nifer y cleifion sy'n aros i ddechrau triniaeth. Rydym yn parhau i wneud cynnydd ar yr arosiadau hiraf, a gostyngodd nifer y llwybrau sy'n aros yn hwy na blwyddyn am eu hapwyntiad cyntaf i gleifion allanol 10.3 y cant—felly, mae hynny am y trydydd mis yn olynol. 

Nawr, roedd y cyfnod y cyfeirir ato gan GIG Cymru yn fis eithriadol, fel y dywedais, gyda'r nifer uchaf erioed o alwadau 111, ac o alwadau coch lle roedd bywyd yn y fantol i'r gwasanaeth ambiwlans. Ond mae'r gwelliannau rydym yn eu gwneud ar fyrder i'r system yn gwneud gwahaniaeth, a heb y gwelliannau hyn mae'n amlwg y byddai'r pwysau ar wasanaethau wedi bod yn fwy byth.

Mae ein gweithwyr yn y sector iechyd a gofal yn parhau i weithio'n ddiflino mewn amgylchiadau eithriadol, a hoffwn ategu sawl un yn y Siambr heddiw i gymeradwyo eu hymdrechion arwrol. Nawr, rwy'n ymwybodol iawn o'r pwysau sydd ar y gweithlu a hoffwn yn fawr allu talu mwy o arian iddynt. Rydym wedi bod o amgylch y Llywodraeth gyfan i ailflaenoriaethu, i edrych ar ein cyllidebau, i weld a oes mwy y gallwn ei roi ar y bwrdd, ac rydym wedi rhoi arian ar y bwrdd i geisio helpu'r sefyllfa eleni. Ond nid wyf yn gweld neb yn codi llaw o Blaid Cymru i ddweud, 'Rydym yn mynd i ailflaenoriaethu'r cytundebau cydweithio.' [Torri ar draws.] Nac ydych. Nid ydych wedi gwneud unrhyw ymdrech i ailflaenoriaethu eich cyllidebau. Rydym ni wedi gwneud hynny ac nid ydych chi. Ewch i egluro hynny wrth y gweithwyr ambiwlans a'r nyrsys, oherwydd nid ydych chi wedi ei wneud. Nid yw'r cynnig wedi bod yno ac mae angen ichi fynd i egluro hynny wrth yr holl bobl y dywedwch eu bod ar y rheng flaen gyda chi. 

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Na, nid wyf am dderbyn ymyriad. Mae Llywodraeth Cymru wedi ymrwymo i ddarparu'r gweithlu sydd ei angen ar y GIG er mwyn diwallu'r galw cynyddol. Rydym yn cyflawni hyn drwy fwy o lefydd hyfforddi, annog pobl ifanc i fynd ar drywydd proffesiynau iechyd a recriwtio y tu allan i Gymru pan fo angen. Yr wythnos diwethaf, cyhoeddais fuddsoddiad o £281 miliwn—. A wnewch chi roi'r gorau iddi, os gwelwch yn dda? A ydych chi eisiau gwrando? A ydych chi eisiau gwrando ar y ddadl hon?

Weinidog, parhewch.

Yr wythnos diwethaf, cyhoeddais becyn buddsoddi gwerth £281 miliwn i gefnogi rhaglenni addysg a hyfforddiant ar gyfer gweithwyr gofal iechyd proffesiynol yng Nghymru. Am y nawfed flwyddyn yn olynol, bydd y cyllid yng Nghymru'n cynyddu, gydag 8 y cant ychwanegol ar gyfer 2023-24, a bydd hyn yn cefnogi'r nifer uchaf erioed o gyfleoedd hyfforddi yng Nghymru. Mae gan y GIG fwy o bobl yn gweithio ynddo nag ar unrhyw adeg o'r blaen yn ei hanes, gan ganolbwyntio ar atal a gofal i aelodau o'r gymdeithas ar draws pob cymuned yng Nghymru. 

Nawr, rwy'n falch iawn fod trafodaeth wedi bod ar y dull ataliol, ac rwy'n credu y gallem wneud gyda thrafodaeth lawer ehangach ar hynny. Felly, nid wyf am geisio mynd i'r afael â hynny heddiw, oherwydd rwy'n credu ei fod mor bwysig. Ddoe, fe glywsoch chi rai o'r pethau y bwriadwn eu gwneud. Rwy'n meddwl ei fod yn gymhleth, mae'n sensitif ac mae'n ddadl anodd, ond mae'n rhaid inni gael y ddadl honno. Wyddoch chi, nid yw'r penawdau'n helpu pethau mewn gwirionedd. Ond mae angen inni wneud yn siŵr fod yna ddealltwriaeth, fel y dywedodd John—mewn gwirionedd, mae yna bethau y gall pobl eu gwneud nad ydynt yn costio arian. Ond mae angen y sgwrs sensitif ac anodd honno. [Torri ar draws.] Wel, rydym wedi bod yn cael y sgyrsiau hynny, a Lynne sy'n gyfrifol am 'Pwysau Iach: Cymru Iach'. Mae llawer iawn o ymchwil wedi mynd i mewn i hynny a'r ffordd orau o fynd i'r afael â'r mater. Ni ddaw'r pethau hyn o ddim; rydym yn gweithio gyda gweithwyr proffesiynol i wybod beth fydd yn gweithio orau. 

Nawr, rwyf wedi dweud, erbyn diwedd y mis hwn, y byddaf yn lansio cynllun y gweithlu iechyd a gofal. Mae'n barod, rwy'n gwneud ambell i newid bach, dyna i gyd—rwyf wedi gwneud sawl newid bach, gallaf eich sicrhau, wrth iddo ddod yn ei flaen. Cafodd ei brofi gyda nifer o'r sefydliadau y gwn eich bod wedi bod yn siarad â hwy hefyd, ac un o'r pethau yn hwnnw fydd lleihau'r bil am weithwyr asiantaeth. Rwy'n meddwl bod yn rhaid inni fod yn realistig, nid ydym yn mynd i allu rhoi'r gorau i'w defnyddio dros nos, oherwydd byddai'n rhaid inni roi'r gorau i ddefnyddio ysbytai, ac yn sicr, nid wyf yn barod i wneud hynny. 

Nawr, rydym yn gwybod bod rhyddhau cleifion o ysbytai'n cael effaith ar lif cleifion. Mae gwaith yn parhau mewn nifer o feysydd i gryfhau a gwneud gwelliannau fel nad yw pobl yn aros mewn gwelyau ysbyty yn hwy nag y bo angen. Nawr, rwyf i, ynghyd â Julie Morgan, wedi bod yn cadeirio grŵp gweithredu gofal ar y cyd o uwch-arweinwyr y GIG a llywodraeth leol i ysgogi cynnydd, ac rydym wedi sicrhau, y gaeaf hwn, 595 o welyau cymunedol ychwanegol ar gyfer gofal cam-i-lawr. Y gaeaf hwn yw hynny. Mae wedi tynnu pwysau enfawr oddi ar—

Weinidog, bydd angen ichi ddod i ben.

—y system. Yn Lloegr fe wnaethant gyhoeddiad eu bod yn mynd i ddarparu 7,000, ond rwy'n credu mai megis dechrau anfon yr arian allan y maent. Felly, rwy'n credu ei bod hi'n werth ei gydnabod, mae'n debyg, oherwydd ni allaf ddweud wrthych faint o waith oedd hynny—gwaith manwl iawn, gweithio gyda phob awdurdod lleol, pob bwrdd iechyd, gwneud i'r ddarpariaeth honno ddigwydd. Mae wedi bod yn anodd iawn. 

Ac i gloi, oherwydd mae cymaint mwy y gallwn ei ddweud, fy mhrif flaenoriaeth yn fframwaith cynllunio'r GIG a anfonais at fyrddau iechyd yw'r gofyniad i sefydliadau'r GIG ddatblygu perthynas agosach gyda llywodraeth leol er mwyn mynd i'r afael â phroblemau oedi wrth drosglwyddo gofal ac i wthio mwy o ofal i mewn i'r gymuned. Felly, rwy'n cytuno'n llwyr â Mabon ar hyn: dyna lle mae angen inni ganolbwyntio ein sylw mewn gwirionedd—mae angen inni gael y gefnogaeth allan i'n cymunedau, yn enwedig pan edrychwn ar boblogaeth sy'n heneiddio. Mae cymaint mwy y gallwn ei ddweud. Rwy'n deall ein bod dan bwysau, ond diolch yn fawr iawn ac rwy'n gobeithio y gwnewch chi gefnogi ein gwelliant.

Galwaf ar Rhun ap Iorwerth i ymateb i'r ddadl.

Diolch yn fawr iawn, Ddirprwy Lywydd. I bawb ohonom gael ein gwynt atom, fe ddechreuaf drwy roi ychydig o sylw i gyfraniad Gareth Davies, a siaradodd fel y gwnaeth am ymroddiad Margaret Thatcher i Gymru. Mae gennyf well cof am y ffordd y dinistriodd hi Gymru yn ei chyfnod fel Prif Weinidog. Wyddoch chi beth, ar y meinciau hyn, y Blaid Lafur a ninnau, rydym yn rhannu dirmyg tuag at yr hyn a wnaeth hi fel Prif Weinidog. Ac roeddwn i'n ddiolchgar iawn am gyfraniad Rhianon Passmore—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gyda phleser.

Rwy'n falch eich bod wedi sôn am Margaret Thatcher, un o'r Prif Weinidogion gorau a gafodd y wlad hon erioed. Yn wahanol i'ch plaid chi a'r Blaid Lafur, ni phleidleisiodd hi erioed dros dorri cyllideb y GIG. O dan ei phrifweinidogaeth hi, cododd cyllideb y GIG uwchlaw a thu hwnt i argymhellion arweinwyr y Blaid Lafur ar y pryd ac eto fe bleidleisioch chi, eich plaid chi a'r blaid sy'n llywodraethu yma yng Nghymru, y Blaid Lafur, dros dorri cyllideb y GIG flynyddoedd yn ôl. A ydych chi'n difaru hynny? 

Hoffwn wrando ar ymateb yr Aelod i'r ymyriad.

Rydych chi wedi sicrhau bod hynny'n cael ei gofnodi heddiw. Bydd gwaddol Margaret Thatcher ar gof a chadw am byth gyda'r difrod a achoswyd i gymunedau Cymru.

Yn ôl at gyfraniad Rhianon Passmore, rydym yn rhannu delfryd gyffredin am egwyddorion y GIG, yr egwyddorion y seiliwyd y GIG arnynt, a chyda'n gilydd, rydym eisiau diogelu'r egwyddorion allweddol hynny. Roedd hi'n iawn hefyd i ddweud bod y rhain yn faterion sy'n berthnasol i'r Alban, i Ogledd Iwerddon, i Loegr. Mae Llafur yn dweud ei bod hi'n argyfwng yn yr Alban, mae'n argyfwng yn Lloegr. Dyna pam ein bod ni'n dweud, 'Cyfaddefwch ei bod hi'n argyfwng yng Nghymru.' Felly, rwy'n falch ei bod hi'n ei weld yn yr un ffordd â fi. Dywedodd hefyd fod hon yn ddadl ddifrifol, a hoffwn ddiolch i unigolion—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Wrth gwrs.

Gyda'r parch mwyaf, rwy'n cydnabod yr heriau digynsail. Nid wyf yn teimlo, o ran y Coleg Brenhinol Meddygaeth Frys, ei bod yn ddefnyddiol inni labelu a defnyddio semanteg am rywbeth sydd o ddiddordeb mor fawr i bobl Cymru, ac ni ddywedais hynny.

Yn sylwadau agoriadol y gynhadledd honno, defnyddiwyd y gair 'argyfwng' yn wir, ac rwy'n siŵr y bydd eich cymheiriaid Llafur yn yr Alban a Lloegr yn nodi eich bod yn anghytuno â'u hasesiad o gyflwr y GIG.

Ond fe ddywedoch chi fod angen dadl ddifrifol arnom, ac mae'n ddadl ddifrifol. Clywsom gyfraniadau difrifol gan Jane Dodds, gan John Griffiths, gan Aelodau ar fy meinciau i, Russell George. Mae'n bwysig tu hwnt. Bydd yn rhaid imi wneud sylw am sylwadau Jenny Rathbone, nad oeddent lawn mor ddifrifol—sylwadau sarhaus yn fy marn i. Nid yn sarhaus i mi—dyna yw gwleidyddiaeth, mae hynny'n iawn—ond yn sarhaus i'r cyrff a gyfrannodd tuag at y syniadau hyn, ymosodiad ar gynllun nad oedd hi, yn amlwg, yn gwybod dim amdano, a chynllun y mae ganddi lai fyth o ddiddordeb mewn dysgu amdano.

Edrychais ar fy nghyfryngau cymdeithasol yn ystod y ddadl, ar rai o'r sylwadau a wnaed. Cymdeithas Feddygol Prydain yn ddiolchgar i weld rhai o'u prif alwadau ar gyflogau, y gweithlu a gofal cymdeithasol yn cael eu hadlewyrchu yn y cynllun pum pwynt. Coleg Brenhinol y Bydwragedd:

'Gwych gweld yr angen am dâl teg i staff y GIG ar frig Cynllun 5-Pwynt @Plaid_Cymru.... Da hefyd gweld y cynllun yn blaenoriaethu...cadw staff GIG'.

Coleg Brenhinol y Llawfeddygon:

'Rydym yn falch o gyfrannu at y gwaith hwn ar hybiau llawfeddygol.'

Fe ymwelais â Clatterbridge gyda Choleg Brenhinol y Llawfeddygon ddydd Llun. Roeddent yn falch, roeddent yn lansiad ein maniffesto oherwydd eu bod wedi cyfrannu tuag ato. Ac wrth gwrs mae'r Gweinidog yn dweud ei bod hi'n siarad â hwy hefyd, ond efallai eu bod yn gallu siarad yn fwy gonest gyda ni am eu bod eisiau gwneud yn siŵr fod yna bwyslais ar y camau y mae'r Llywodraeth yn dweud—. Nid wyf yn dweud nad yw'r Llywodraeth yn gwneud dim; rwy'n dweud nad yw'r Llywodraeth yn gwneud yr hyn sydd angen ei wneud, ac nid yw'n gwthio'r agenda mor gyflym ag y gall. Er enghraifft, i ymateb i sylwadau'r Gweinidog ar y dull ataliol, fe ddywedodd ei fod yn sensitif, ei fod yn anodd. Wyddoch chi beth, ar y dull ataliol, gwthiwch yn galed—gwthiwch y dull ataliol yn galed: rhowch y dull ataliol ar y blaen ac yn y canol ym mhob dim y mae'r Llywodraeth yn ei ddweud. Bob tro y byddwch chi'n sôn am iechyd, soniwch am y dull ataliol, gwneud heddiw yr hyn sy'n ein gwneud ni'n iachach yfory—yr yfory ffigurol 10 mlynedd o nawr wrth gwrs, ond yr yfory go iawn hefyd; rydych chi'n paratoi heddiw ar gyfer y llawdriniaeth y byddwch yn ei chael yr wythnos nesaf. Mae gwir angen blaenoriaethu'r holl agenda ataliol.

Felly, ymlaen at sylwadau'r Gweinidog. Rwyf am roi mantais yr amheuaeth iddi pan ddywedodd, 'Diolch am roi cyfle arall imi egluro beth mae'r Llywodraeth yn ei wneud.' Gellid bod wedi ei ddeall fel sylw sarcastig; fe wnaf ei ystyried yn sylw tafod yn y foch gan Weinidog sy'n gorfod ateb cwestiynau o un dydd i'r llall. Wyddoch chi beth? Nid ydym yn ymddiheuro am ofyn y cwestiynau hynny. Nid ydym yn ymddiheuro am weithio gyda phartneriaid ar draws iechyd a gofal ar lunio cynllun pum pwynt y gallai rhai Aelodau fod eisiau ei wawdio, ond maent yn gwawdio'r cynllun a gyflwynwyd gan y gweithwyr eu hunain. Nid yw 'dim i'w weld yma' yn ddigon da gan Lywodraeth. Roeddwn yn ofni mai, 'Rydym yn gwneud hyn eisoes' fyddai hi.

Rhun, mae angen i chi ddod i ben, os gwelwch yn dda.

Oes. Rwy'n ystyried derbyniad y Llywodraeth ein bod yn gwneud y galwadau cywir fel rhywbeth cadarnhaol, ei bod yn credu ei bod yn symud i'r cyfeiriad cywir ar staff asiantaeth; rydych chi'n dweud pethau nawr nad oeddech chi'n eu dweud wythnos yn ôl ar staff asiantaeth. 

Nid yw hynny'n wir.

Wel, ydy. Fe wrthododd y Prif Weinidog drafod gweithwyr asiantaeth mewn unrhyw ffordd negyddol yn y Senedd yr wythnos diwethaf.

Ond gadewch inni barhau gyda'r ddadl ddifrifol. Byddwn yn parhau i wthio'r cynllun pum pwynt hwn, fel y bydd ein partneriaid, oherwydd mae angen inni ddod â'n holl syniadau at y bwrdd i ddatrys y problemau sy'n wynebu'r GIG.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig heb ei ddiwygio? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes. Gohiriaf y bleidlais ar y cynnig tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.