Yr eitem nesaf ar yr agenda y prynhawn yma yw’r ddadl ar y gyllideb derfynol ar gyfer 2018-19, a galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i gynnig y cynnig—Mark Drakeford.

Cynnig NDM6614 Julie James

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 20.25, yn cymeradwyo'r Gyllideb Flynyddol ar gyfer y flwyddyn ariannol 2018-19 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid ar 19 Rhagfyr 2017.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Rwy'n cynnig cynigion cyllideb derfynol Llywodraeth Cymru ar gyfer 2018-19 ymlaen, fel y gosodwyd gerbron Cynulliad Cenedlaethol Cymru ar 19 Rhagfyr. Hoffwn ddiolch yn arbennig i aelodau'r Pwyllgor Cyllid, a'r Cadeirydd, Simon Thomas, am eu gwaith gofalus wrth graffu ar y gyllideb hon. Dyma'r tro cyntaf ers sawl canrif i ni yng Nghymru ysgwyddo cyfrifoldeb dros godi cyfran o'r arian rydym ni'n ei wario ar wasanaethau cyhoeddus. Roeddwn i'n falch iawn o allu ymateb ddoe i adroddiad y pwyllgor ar y gyllideb ddrafft, a gallu derbyn bron pob un o'u hargymhellion yn llwyr.

Er gwaethaf yr heriau a gododd yn sgil y gwrthdaro rhwng amserlen ein cyllideb ni a chyllideb Llywodraeth y Deyrnas Unedig, rwy'n credu bod y prosesau newydd a gafodd eu cytuno a'u dilyn eleni wedi bod yn llwyddiannus ac wedi bod yn addas ar gyfer craffu ar ein defnydd o'n cyfrifoldebau ariannol newydd. Rwy'n edrych ymlaen at gael gweithio gyda'r pwyllgor i weld sut y gellid gwella'r prosesau hyn ymhellach yn y dyfodol.

A allaf ddiolch hefyd i'r pwyllgorau eraill hynny sydd wedi cyhoeddi adroddiadau craffu ar y gyllideb yn eu meysydd eu hunain? Hoffwn i ddiolch yn swyddogol i Steffan Lewis am roi ei amser i gyfarfod ac ystyried y gyllideb derfynol, ac i Adam Price am barhau â'r trafodaethau hynny yn fwy diweddar.

Dirprwy Lywydd, mae'r cyd-destun ehangach ar gyfer y gyllideb yn gwbl hysbys. Wrth i economïau ardal yr ewro a'r Unol Daleithiau symud yn ôl tuag at lefelau twf hanesyddol, mae economi'r Deyrnas Unedig yn parhau i gael ei niweidio gan bolisïau cyni ffôl—polisïau sydd wedi methu. Wrth i eraill dyfu, mae rhagolygon diweddaraf y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yma yn dangos economi sy'n arafu, nid yn unig y flwyddyn nesaf a'r flwyddyn wedyn, ond y tu hwnt i hynny i'r dyfodol: llai o dwf mewn cynhyrchiant, llai o fuddsoddiad mewn busnesau, llai o dwf mewn cynnyrch domestig gros, llai o dwf mewn cyflogau, a llai o dderbyniadau treth. Y Canghellor, Philip Hammond ei hun, a ddywedodd hynny yn ei araith ar y gyllideb ar 22 Tachwedd.

Dirprwy Lywydd, yn sicr ni ddaeth y gyllideb honno ag arian annisgwyl i Gymru yn ei sgil, ac ni lwyddodd i unioni wyth mlynedd o brinder adnoddau. Mae ein cyllideb ni, heb gynnwys cyllid cyfalaf trafodion ariannol, yn parhau i fod 7 y cant yn is mewn termau gwirioneddol nag yr oedd ddegawd yn ôl. Gwaith y Llywodraeth hon yw defnyddio pob ysgogiad sydd ar gael inni er mwyn amddiffyn ein dinasyddion a'n gwasanaethau rhag y difrod hwnnw a ddaw gyda chaledi, a buddsoddi, lle bynnag y gallwn ni, drwy greu'r amodau ar gyfer dyfodol llwyddiannus. Dyna pam, yn y gyllideb derfynol hon, y gwelwch am y tro cyntaf luosydd 105 y cant Barnett wedi ei negodi yn y fframwaith cyllidol rhyngom ni a Llywodraeth y DU. Mae'n ychwanegu bron £70 miliwn na fyddai ar gael inni fel arall.

Rhagwelir y bydd y defnydd blaengar ond cymesur a wnaethom ni o'r ddwy dreth newydd—y dreth gwarediadau tirlenwi a'r dreth trafodiadau tir—yn ychwanegu £30 miliwn arall at ein adnoddau refeniw dros gyfnod y gyllideb hon. Dyna £100 miliwn i'n helpu ni gyda blaenoriaethau hollbwysig buddsoddi yn ein hysgolion a'n colegau, creu gwasanaeth iechyd y dyfodol, ac adeiladu economi gyda'r diben cymdeithasol gwirioneddol o gyflenwi ffyniant i bawb.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

A fyddai Ysgrifennydd y Cabinet yn fodlon ildio? Rwy'n ddiolchgar am yr hyn y mae newydd ei ddweud ac, wrth gwrs, dyma'r tro cyntaf yr ydym wedi edrych ar gyllideb sydd â chynhyrchiad incwm yn ogystal â gwariant yn rhan ohoni—a newid cadarnhaol yw hynny i ddatblygiad y lle hwn. Ond a yw ef wedi gwneud unrhyw amcangyfrif o beth fyddai wedi digwydd o du'r gwariant pe na fyddem wedi cael y saith mlynedd hynny o galedi ers etholiad y Llywodraeth glymblaid yn ôl yn 2010, a pha fath o ffurf fyddai ar gyllideb Cymru pe na fyddai hynny wedi digwydd?

Wel, gallaf gynnig dau amcangyfrif i'r Aelod. Pe byddai ein cyllideb ni wedi aros yr un fath mewn termau gwirioneddol, heddiw fel ag yr oedd bron ddegawd yn ôl, heb unrhyw gynnydd o gwbl yn yr adnoddau i ni, byddai gennym £1.1 biliwn yn ychwanegol i'w fuddsoddi yn y gyllideb hon na'r hyn a welwn heddiw. Roedd ein cyllideb wedi tyfu yn unol â thwf yn yr economi—rhywbeth y llwyddodd pob Llywodraeth i'w gyflawni o 1945 hyd 2010, drwy'r holl flynyddoedd hynny o Mrs Thatcher, pryd na welwyd cwymp yn nhwf y gwasanaethau cyhoeddus yn is na'r twf yn yr economi gyfan. Mae twf yr economi wedi rhewi'n gorn ers 2010—rwy'n credu y byddai gennym ni rywbeth rhwng £3 biliwn a £4 biliwn yn fwy i'w fuddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru heddiw na'r hyn y gall y gyllideb hon ei ddarparu.

Llywydd, rwy'n awyddus i amlinellu'n fras ar gyfer yr Aelodau y newidiadau hynny sydd o fewn y gyllideb derfynol, o'u cymharu â'r gyllideb ddrafft yr oeddwn yn gallu ei gosod ym mis Hydref y llynedd. Mae cyllideb derfynol 19 Rhagfyr yn dangos, dros ben y £230 miliwn ychwanegol yn 2018-19 a'r £220 miliwn dros ben hynny yn 2019-20, y bydd gan y GIG yng Nghymru £100 miliwn arall, £50 miliwn ym mhob blwyddyn, i gefnogi gwaith fy nghydweithiwr Vaughan Gething wrth iddo roi argymhellion yr arolwg seneddol ar waith, sydd newydd eu trafod yma. Mae'r gyllideb derfynol yn dangos hefyd ddyraniadau ychwanegol o £20 miliwn yn 2018-19 a £40 miliwn yn ychwaneg yn 2019-20 i gefnogi awdurdodau lleol wrth ddarparu gwasanaethau yr ydym i gyd yn dibynnu arnyn nhw. Rydym yn adeiladu ar yr £20 miliwn a gyhoeddwyd ar gyfer digartrefedd yn y gyllideb ddrafft drwy roi £10 miliwn ychwanegol sy'n canolbwyntio'n benodol ar ddigartrefedd yr ifanc yn 2019-20. Mae £36 miliwn ymhellach wedi ei ddyranu i weinyddiaethau i gefnogi ymrwymiadau 'Ffyniant i bawb', ac mae Gweinidogion yn gweithio ar hyn o bryd ar gyfeirio'r cyllid hwn i'r mannau y bydd yn gwneud  y gwahaniaeth mwyaf.

Drwy gydol y craffu ar y gyllideb ddrafft, Dirprwy Lywydd, mae'r Aelodau wedi mynegi pryder am effaith Brexit. Cyhoeddodd y Prif Weinidog yn ddiweddar gronfa bontio Undeb Ewropeaidd gwerth £50 miliwn sy'n adeiladu ymhellach ar y £5 miliwn ychwanegol a gyhoeddwyd yn y gyllideb ddrafft i fod yn barod am Brexit fel rhan o'r cytundeb cyllideb â Phlaid Cymru. Mae'r gyllideb derfynol yn cynnwys £10 miliwn o gyllid refeniw dros ddwy flynedd fel buddsoddiad cychwynnol ychwanegol yn y gronfa hon. Bydd y gronfa yn rhedeg o fis Ebrill 2018 a byddwn yn gweithio gyda phartneriaid i ddatblygu rhaglenni cymorth manwl sy'n cynnwys ystod o ymyriadau.

Llywydd, rwyf eisiau troi i drafod cyfalaf nawr. Rwyf wedi bod yn trafod arian canlyniadol cyfalaf, gan gynnwys trafodion ariannol, ymhellach gyda Gweinidogion. Rwyf hefyd wedi parhau i drafod materion o ddiddordeb cyffredin gyda Phlaid Cymru. Heddiw, byddwn yn hoffi nodi rhai penderfyniadau cynnar ar flaenoriaethau cyfalaf disyfyd a gaiff eu ffurfioli mewn cyllidebau atodol. Dyrennir tri deg miliwn o bunnoedd eleni yn yr ail gyllideb atodol i raglen addysg ac ysgolion yr unfed ganrif ar hugain. Defnyddir yr arian hwn i gefnogi ein huchelgais gyffredin ledled gwahanol rannau'r Siambr hon i gael miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2015. Mae'n golygu y gellir rhyddhau £30 miliwn o arian cyfatebol o'r rhaglen yn y dyfodol i gefnogi prosiectau cyfalaf a neilltuwyd i gefnogi a datblygu'r defnydd o'r iaith Gymraeg mewn addysg. Ar ben hynny, ac er mwyn cyflymu gwaith hynod lwyddiannus band B rhaglen addysg ac ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, byddaf yn dyrannu £75 miliwn dros y tair blynedd nesaf mewn cyfalaf ychwanegol i Brif Grŵp Gwariant fy nghydweithwraig, Ysgrifennydd y Cabinet dros addysg, fel y gall lywio'r rhaglen honno ymhellach ac yn gyflymach nag y byddai wedi gallu gwneud fel arall.

Mae saith deg miliwn o bunnoedd mewn cyfalaf ychwanegol yn mynd at y GIG drwy gydol 2018-19 a 2019-20 i ganiatáu i Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol fwrw ymlaen â'i ystyriaeth o'i amrywiaeth o flaenoriaethau clinigol, gan gynnwys y cymorth parhaus i'r Ganolfan Ganser newydd yn Felindre a buddsoddi yn y gwasanaethau i'r newyddanedig yn ysbytai Glangwili a Singleton. Llywydd, yng nghyllideb yr Hydref, fe wnaethom ni dderbyn £14.6 miliwn ar gyfer 2018-19 a 2020-21 ar gyfer ansawdd aer. Rwyf i wedi dyrannu refeniw ychwanegol eisoes ar gyfer ansawdd aer yn y gyllideb derfynol. Heddiw, gallaf ddweud y byddwn yn defnyddio'r £14.6 miliwn hwnnw fel gwariant cyfalaf i gynorthwyo Ysgrifennydd i Cabinet gyda chyfrifoldeb am y maes hynod bwysig hwn yng Nghymru. Rwyf hefyd yn trafod cynigion ar gyfer cynllun adnewyddu ffyrdd o hyd at £30 miliwn gyda Chymdeithas Llywodraeth Leol Cymru, a fydd yn rhoi buddsoddiad newydd hanfodol yn ein ffyrdd lleol.

Llywydd, byddaf yn gwneud cyhoeddiadau pellach ochr yn ochr â chyhoeddi fersiwn newydd o'r cynllun buddsoddi yn seilwaith Cymru yn ddiweddarach y gwanwyn hwn. Bydd hyn yn cynnwys cyllid, sy'n cefnogi 'Ffyniant i Bawb', ar gyfer canolfan economaidd y Cymoedd fel rhan allweddol o gynllun tasglu'r Cymoedd, rhywbeth sydd wedi bod yn rhan o'r trafodaethau â Plaid Cymru. Llywydd, wrth wraidd y gyllideb derfynol hon y mae'r gwasanaethau y mae pobl yng Nghymru yn dibynnu arnyn nhw. Mae'n rhoi buddsoddiad ychwanegol yn ein gwasanaeth iechyd ac mewn Llywodraeth Leol. Mae'n ymwneud yn uniongyrchol â'r heriau yr ydym yn eu wynebu heddiw o ran digartrefedd a gwella ansawdd aer. Mae'n creu cyfleoedd newydd ar gyfer y dyfodol drwy fuddsoddi mewn addysg ac yn ein heconomi. Mae'n gwneud hynny drwy reoli ein hadnoddau yn fanwl ac yn ofalus, drwy weithio gydag eraill i nodi tir cyffredin, a mynd ar drywydd y blaenoriaethau blaengar hynny sy'n ysgogi'r Llywodraeth hon yng Nghymru. Fe'i cymeradwyaf i'r Cynulliad Cenedlaethol y prynhawn yma.

A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid am ei ddatganiad, a hefyd am ei gydweithrediad yn ystod y broses o lunio cyllideb â Chadeirydd y Pwyllgor Cyllid ac aelodau'r pwyllgor hwnnw a chyda minnau hefyd?

Mae'n rhaid i mi ddweud fy mod wedi cael eich araith yn gymysgedd ryfedd braidd, Ysgrifennydd y Cabinet, a byddwn yn dweud ei bod ychydig fel y gyllideb, yn dda mewn ambell i fan ond heb fod cystal mewn mannau eraill. Rydych wedi sôn am yr effaith negyddol y mae Llywodraeth y DU a'i rhaglen, yn eich barn chi, wedi ei chael ar gyllideb Cymru. Ac er fy mod yn derbyn bod toriadau wedi digwydd dros y blynyddoedd diwethaf—wnawn ni ddim mynd ar ôl pam a sut y daeth y toriadau hynny—mae gennyf i yma ddatganiad ysgrifenedig o'r eiddoch chi, wedi ei gyhoeddi heddiw, rwy'n credu, yn trafod y canlyniadau hynny sydd wedi dod gerbron Llywodraeth Cymru gan Lywodraeth y DU o ganlyniad i'r gyllideb honno. Mae'r rhain yn cynyddu gwariant ychwanegol yng Nghymru, ac mae'r gyllideb wedi ei dyrannu gennych mewn ffordd y byddech yn disgwyl i Lywodraeth Cymru ei gwneud. Felly, rwyf i o'r farn mai gwleidyddol yn ôl pob tebyg oedd naws negyddol eich cyfraniad yn hytrach na realistig. Ond gan ein bod mewn Siambr wleidyddol mae'n siŵr y byddech yn disgwyl hynny.

Nawr, nid wyf yn awyddus i fynd dros ormod o dir a nodais i yn y ddadl ar y gyllideb ddrafft cyn y Nadolig. Er hynny, yn ôl ym mis Rhagfyr, gofynnais i'r cwestiwn sylfaenol, 'Beth mae cyllideb Llywodraeth Cymru yn ceisio ei gyflawni?' A yw'n ceisio dyrannu arian i wahanol gyllidebau neu a yw'n ceisio gwneud mwy na hynny i fynd i'r afael â heriau hirdymor a cheisio newid economaidd sylfaenol i'r economi? Nawr, o ystyried y pwerau cyllidol newydd y soniodd Simon Thomas eu bod ar fin dod i Lywodraeth Cymru—benthyca, ac, yn wir, ddatganoli grym i drethu—byddwn i o'r farn mai'r olaf  ddylai fod yn nod i ni, ac rwy'n credu mai dyna farn Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid. Yn anffodus, rwy'n credu bod y gyllideb hon yn ddiffygiol yn hyn o beth. Nawr, rwy'n sylweddoli eu bod yn dyddiau cynnar o hyd ac mae'r pwerau hynny yn aros yn y broses drosglwyddo. Ond byddwn i'n disgwyl i Lywodraeth Cymru fod yn edrych ar ffyrdd y gellir defnyddio'r pwerau hynny, ac o ystyried y bydd gan y Cynulliad a Llywodraeth Cymru bwerau ariannol ychwanegol sylweddol erbyn amser y gyllideb nesaf, credaf fod y gyllideb hon yn brin o wneud defnydd o'r rheini.

Os caf i gyfeirio'n unig at rai o'r pwyntiau a wnaed gan adroddiad y Pwyllgor Cyllid ar y gyllideb ddrafft, cafwyd pryderon parhaus am dryloywder, ac mae'r rhain yn allweddol i rai o'n pryderon ni. Nid yw'r cysylltiadau rhwng dyraniadau'r gyllideb a'r rhaglen lywodraethu yn ddigon cryf. O 2019 i 2020, rydym yn gwybod y bydd un grant ar gyfer nifer o brosiectau, gan gynnwys Dechrau'n Deg a Chefnogi Pobl, ac fe gymerodd y Pwyllgor Cyllid dystiolaeth gan nifer o sefydliadau. Rwy'n credu mai Cymorth Cymru oedd gryfaf yn eu pryderon wrth ddweud ei bod yn fwyfwy anodd olrhain y cyllid sy'n dod ar hyn o bryd drwy Gefnogi Pobl dan y drefn newydd, ac mae hynny'n peri pryder. Ymddengys bod pethau yn mynd tuag yn ôl mewn rhai ardaloedd o ran tryloywder, yn hytrach nag ymlaen.

Os caf i droi at ran fawr cyllideb Llywodraeth Cymru, y gwasanaeth iechyd, yr oeddech chi'n sôn am arian ychwanegol ar ei gyfer—o ganlyniad i symiau canlyniadol Llywodraeth y DU—yn eich datganiad ysgrifenedig heddiw. Wrth gwrs, rydym i gyd yn croesawu unrhyw arian ychwanegol i'r GIG. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig, wrth gwrs, wedi galw am hynny ers amser maith—mewn gwirionedd yn ôl yn yr adeg pan oedd rhai toriadau gwirioneddol yn cael eu gwneud i gyllideb y gwasanaeth iechyd yng Nghymru yn ystod y Cynulliad diwethaf. Serch hynny, nid wyf i'n cytuno â'r pwyntiau a wnaeth Mike Hedges ac eraill fod yn rhaid cynllunio'n strategol i ble'r aiff yr arian hwnnw a'r math o fanteision yr ydych yn mynd i gael yn ei sgil. Ac nid oes unrhyw amheuaeth o gwbl fod ymdeimlad, o leiaf, yn sicr fod arian wedi ei sianelu i'r GIG dros y misoedd diwethaf a'r flwyddyn yn fras—a yw hwnnw'n mynd i ddatblygu newid trawsnewidiol priodol o fewn y GIG mewn gwirionedd, neu a yw'n mynd i gael ei lyncu gan rai o'r toraidau mewn cyllideb y mae ein byrddau iechyd wedi dioddef ohonynt. Rwyf i o'r farn mai'r consensws cyffredinol ar hyn o bryd yw mai'r olaf sydd fwyaf tebygol o fod yn wir. Felly, ni fydd hynny'n arwain at y math o newid trawsnewidiol yr ydym yn eiddgar i'w weld.

Nid oes sôn wedi bod am atal, ac eto caiff hyn ei grybwyll mewn llawer dadl a gawn yn y lle hwn am y gwasanaeth iechyd. Os ydych chi'n dweud, ar yr un pryd, fod atal yn rhan bwysig iawn o gadw costau iechyd i lawr yn y dyfodol, nid yw'n ymddangos ei bod yn gwneud synnwyr fod Llywodraeth Leol yn wynebu toriadau difrifol, a fydd wedyn yn effeithio ar ganolfannau hamdden ac yn effeithio ar chwaraeon, rhan arall o'r briff iechyd, a fydd, yn y pen draw, yn arwain at broblem gydag hyrwyddo atal—ni fydd yn ei wella. Felly, fel y dywedais ar ddechrau fy nghyfraniad—

A fyddech hefyd yn cytuno y bydd dileu'r clustnodi ar gyfer pethau fel Cefnogi Pobl a Grant Byw Annibynnol Cymru hefyd yn risg pellach i beryglu atal ac ymyrryd?

Byddwn, ydw. Rwyf i o'r farn fod llawer o'r pethau y mae cyllideb Cymru yn anelu at eu gwneud nhw, ac yn mynegi ei bod yn awyddus i'w gwneud, yn rhagorol, ond pan edrychwch ar y manylion ehangach, nid ydynt yno mewn gwirionedd.

Rwy'n sylweddoli fy mod yn rhedeg allan o amser, Llywydd, ond ar ddechrau fy nghyfraniad dywedais fy mod yn credu y dylai'r gyllideb hon fod yn un sy'n edrych ar greu newid trawsnewidiol. Credaf fod eisiau rhywbeth cadarnhaol arnom, sydd yn creu sefyllfa economaidd fywiog wrth symud ymlaen, ac sydd yn gwneud y cysylltiadau priodol hynny rhwng pwerau cyllidol newydd Llywodraeth Cymru a'r gallu i ddatblygu'r economi mewn ffordd sydd yn angenrheidiol i ni, yn benodol gyda'r heriau a fydd yn ein hwynebu dros y misoedd a'r blynyddoedd i ddod. Nid wyf i o'r farn fod y gyllideb hon yn bodloni'r meini prawf hynny, ac nid yw'r Ceidwadwyr Cymreig yn credu hynny chwaith. Dyna pam na fydd o unrhyw syndod i Ysgrifennydd y Cabinet nad ydym ni am gefnogi'r gyllideb hon.

Mae'n ofyniad, wrth gwrs, mewn Senedd lle nad oes gan y Llywodraeth fwyafrif—mae hynny'n wir, wrth gwrs, am ran fwyaf y cyfnod yr oeddem ni'n ei drafod—i ddod i gytundeb. Mae hynny yn gofyn am elfen o wyleidd-dra ar ran y Llywodraeth. Mae hefyd yn gofyn am agwedd adeiladol, a dweud y gwir, o ran y gwrthbleidiau. Mae hynny yn rhan o broses ddemocrataidd gref mewn Senedd aeddfed. Rydw i wedi bod yn falch iawn i wneud fy nghyfraniad i at y broses yna, ond hefyd a gaf i roi diolch i Steffan Lewis, fel mae'r Ysgrifennydd Cabinet wedi gwneud yn barod, ar gyfer ei gyfraniad e?

A gaf i ddyfynnu cwpl o enghreifftiau o'r amrediad o bolisïau positif, arloesol yr oedd y blaid wedi llwyddo i'w cael nawr fel rhan o raglen y Llywodraeth trwy'r math yna o gyd-drafod? Mae'r Ysgrifennydd Cabinet eisoes wedi sôn am y gronfa baratoi ar gyfer Brexit, ac roedd Steffan wedi bod yn pwsio hynny ers meitin ar ôl gweld yr effaith yr oedd yr un math o gynllun yn cael yng Ngweriniaeth Iwerddon. Mae'r Llywodraeth erbyn hyn, wrth gwrs, wedi penderfynu adeiladu ar y seiliau a oedd wedi'u gosod yn y cytundeb drafft gyda chynllun llawer mwy uchelgeisiol.

Mi oedd Steffan hefyd wedi bod yn pledio'r achos ers tipyn dros greu clinig arbenigol ar gyfer iechyd meddwl amenedigol, perinatal, ac wedi llwyddo, trwy gyfrwng y cytundeb a thrafodaethau cyllideb, mewn gwirionedd, i newid polisi, i newid meddwl. Onid yw hynny hefyd yn enghraifft o wleidyddiaeth bositif, adeiladol?

Ar ddiwedd y dydd, pam ydym ni i gyd yn dod mewn i'r lle yma? I wneud Cymru tipyn bach yn well na'r cyflwr yr oedd hi ynddo cyn inni ddod yma. Dyna'r gwir, yntefe? Wrth gwrs, mae yna rôl ar gyfer gwrthwynebu. Gwnes i fy nghyfran o hynny am naw mlynedd lawr yn San Steffan, ac roedd yna lawer o bethau pwysig i'w gwrthwynebu. Y rheswm y des i i'r lle yma yn hytrach oedd i adeiladu, yntefe? Nid dim ond i wrthwynebu, ond i adeiladu, ac mae hynny'n golygu bod gwrthbleidiau, wedyn, yn ymddwyn yn gyfrifol, a'u bod, lle mae yna dir cyffredin, yn ceisio adeiladu ar y tir cyffredin hynny. Nid yw hynny'n golygu nad ydych chi'n dweud yn glir ac yn groyw lle mae'r Llywodraeth yn anghywir. Mae yna bethau yn y gyllideb nad ydym ni'n cytuno â nhw, a dyna pam rŷm ni'n ymatal. Ond trwy'r trafodaethau, rydym ni wedi medru, er enghraifft, cael y buddsoddiad mwyaf erioed ar gyfer yr iaith Gymraeg. Mae'r Ysgrifennydd Cabinet wedi cyhoeddi heddiw yr arian—dau tranche of £30 miliwn—ar gyfer ysgolion, £20 miliwn o arian refeniw hefyd yn y gyllideb ddrafft: y buddsoddiad mwyaf erioed er mwyn cyrraedd y nod, wrth gwrs, gyda'r uchelgais hynny erbyn canol y ganrif hon.

Pethau lleol, pethau rhanbarthol—cael gwared â'r tollau ar bont Cleddau, sy'n bwysig iawn i'r ardal yna. Trafnidiaeth—cael y commitment cyntaf o ran metro ar gyfer bae Abertawe a Chymoedd y gorllewin; ymestyn y metro yn ne Cymru i ardaloedd fel y Rhondda Fach, sydd heb drafnidiaeth gyhoeddus a modern ar hyn o bryd; ac, wrth gwrs, buddsoddi yn ein heolydd ni hefyd, sydd yn bwysig: er enghraifft yr A487 a’r A470. Rydym yn gweld buddsoddiad ym mhob rhan o Gymru. Hynny yw, pan oeddwn i'n gweld y cyhoeddiad ddoe ynglŷn â hub trafnidiaeth £180 miliwn i Gaerdydd—byddai sawl ardal yng Nghymru yn lico gweld y math yna o fuddsoddiad. Mae’n rhaid inni gael buddsoddiad trwy Gymru gyfan, buddsoddiad mewn sefydliadau cenedlaethol—hynny yw, yr amgueddfa bêl-droed ar gyfer Wrecsam, sef rhan o Gymru sydd heb sefydliad diwylliannol cenedlaethol. Nid oes un wedi bod, a dweud y gwir, ers pan oedd Edward Owen, ar ôl y Rhyfel Byd Cyntaf am rai blynyddoedd, yn rhedeg y comisiwn henebion o’i gartref yn Wrecsam. Ers hynny, nid oes sefydliad diwylliannol cenedlaethol wedi bod yn y gogledd-ddwyrain, ac nid yw hynny’n iach i’n cenedl ni. Rwy’n falch o weld y commitment o ran cyfalaf i’r amgueddfa bêl-droed fel ein bod ni'n gallu rhoi neges glir i bob rhan o Gymru: Cymry un genedl ydym ni, ac mae angen, wrth gwrs, adlewyrchu hynny yn ein blaenoriaethau.

Nid wyf yn gwarafun o gwbl y cyfle sydd gan Blaid Cymru i fawrygu eu dylanwad nhw ar y penderfyniadau a wnaed gan yr Ysgrifennydd dros gyllid. Rwy'n cytuno'n llwyr â datganiad Adam Price, pan all rhywun gytuno â phleidiau eraill, ei bod yn ddymunol iawn gwneud hynny. Ac, wrth gwrs, rwyf wedi treulio cyfran deg o'm blynyddoedd mewn gwleidyddiaeth yn gwrthwynebu'n daer bolisïau Plaid Cymru a'r Blaid Lafur a'r Democratiaid Rhyddfrydol, ond rwy'n hapus iawn i gydweithio ar bethau amrywiol hefyd, a pheth da yw hynny.

Hon yw'r gyllideb gyntaf i ddechrau llunio'r cyswllt, gan hynny, rhwng codi refeniw a gwariant, a bydd hynny'n arwain, rwy'n gobeithio, at Lywodraeth fwy cyfrifol ac yn gloywi enw da'r Cynulliad hwn. Rwy'n cefnogi'n gryf waith fy nghyfeillion ym Mhlaid Cymru dros y blynyddoedd i sicrhau mwy o ddatganoli trethi yng Nghymru. Rwyf o blaid hynny'n fawr iawn gan ei fod yn rhoi inni, felly, y cyfle i gael dadleuon cyllideb gwirioneddol yn y lle hwn pan fydd blaenoriaethau'r gwahanol bleidiau yn gwahaniaethu â'i gilydd.

Bu holl ddadleuon y gorffennol yn ymdrin â sut yr ydym yn gwario'r arian yr ydym yn ei gael. Ni allwn ddylanwadu ar faint y gyfran ariannol i ddechrau. Yn y dyfodol bydd polisi trethiant yn llywio'r dadleuon hyn yn gynyddol, sydd yn beth ardderchog. Dywedais yn y ddadl ddiwethaf, mewn gwirionedd, mai'r hyn yr ydym ni'n sôn amdano yma heddiw yw cyfran fechan o gyfanswm y gyllideb, gan nad yw'r rhan fwyaf o'r gyllideb yn ddewisol, y mae'n rhaid iddi gael ei gwario ar iechyd, addysg ac eitemau mawr o gyllideb. Mae Plaid Cymru wedi llwyddo i sicrhau eu blaenoriaethau nhw ar gyfer tua £500 miliwn ohoni, ac rwy'n cefnogi'n fawr iawn y pethau y maen nhw'n awyddus i wario'r arian arnyn nhw, yn enwedig yr iaith Gymraeg. Credaf fod hynny'n rheidrwydd hanfodol i helpu i gyflawni amcan y Llywodraeth o gael 1 miliwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050.

Ond mae rhyw naws afreal ynghylch y dadleuon cyllideb hyn ac maer Ysgrifennydd dros Gyllid yn parhau â hyn heddiw eto gan ddechrau trwy sôn am galedi. Buasai rhywun yn credu bod y Llywodraeth yn San Steffan mewn gwirionedd wedi torri ar swm gwariant y Llywodraeth yn ystod y saith mlynedd diwethaf, ond y gwir amdani yw fod gwariant y Llywodraeth wedi dyblu yn ei gyfanswm yn y saith mlynedd diwethaf. Mae'r ddyled genedlaethol bellach yn nesáu at £2 triliwn. Rwy'n gobeithio y bydd gan Ganghellor y Trysorlys yr arian i'w roi inni ar gyfer cynnal parti mawr iawn i ni gyd pan fyddwn mewn gwirionedd yn cyrraedd y ffigur hwnnw o £2 triliwn. Byddai hynny'n golygu y gallai pob un ohonom ni ddathlu gydag ef. Mae'r syniad fod y Llywodraeth Geidwadol hon wedi dilyn polisi o galedi yn nonsens llwyr. Mae'r Canghellor yn ddiweddar wedi gohirio'r dyddiad eto pryd y bydd yn anelu at gael cyllideb sy'n cydbwyso. Rhwng nawr a 2021-2, bydd gwariant y Llywodraeth yn codi i £30 biliwn dros ben y cynlluniau a gafodd eu cyflwyno ychydig flynyddoedd yn ôl.

Wrth gwrs, gallem ni oll ddilyn polisïau Llywodraethau Zimbabwe a Venezuela, drwy gymryd y ffrwynau oddi ar wariant yn gyfan gwbl a gwario fel pe nad yw yfory'n bodoli. Ond y drafferth gyda sosialaeth yw eich bod chi, yn y pen draw, yn rhedeg allan o arian pobl eraill i'w wario, a dyna fu esgus Llywodraeth Wilson yn y 1960au a'r 1970au a Llywodraeth Callaghan—[Torri ar draws.] Rwy'n ildio, wrth gwrs, i Mike Hedges.

Y cyfan fyddwn i'n ei ddweud, wrth gwrs, yw fod Franklin Delano Roosevelt wedi gwneud yn union felly: y Fargen Newydd ddaeth ag America allan o'r dirwasgiad.

Ie, wel, yr hyn ddaeth ag America allan o'r dirwasgiad mewn gwirionedd oedd, wrth gwrs, y rhyfel. Ceir ffyrdd amrywiol o godi gweithgarwch economaidd, ond nid wyf i o'r farn mai rhyfel o reidrwydd yw'r dewis mwyaf deniadol.

Ond fe ddaw yfory yn anochel. Rydym yn gwario £50 i £60 biliwn y flwyddyn ar log ar ddyledion yn y DU. Os cymerwn ni gyfran Cymru o hynny, efallai fod hynny'n £2 biliwn y flwyddyn. A fyddai'n well gennym ni wario £2 biliwn y flwyddyn yn ychwanegol ar y gwasanaeth iechyd neu ar ddeiliaid y ddyled genedlaethol? Mewn gwirionedd, yr hyn y mae'r Llywodraeth wedi ei wneud yw gwladoli rhan fawr o'r ddyled genedlaethol yn y blynyddoedd diwethaf, oherwydd mae Banc Lloegr mewn gwirionedd wedi bod yn prynu bondiau oddi wrth y sector preifat. Ni all pennu gwerth ariannol y ddyled genedlaethol barhau am gyfnod amhenodol heb yr un fath o oblygiadau i chwyddiant sydd wedi llethu gwledydd fel Zimbabwe neu Venezuela.

Er fy mod o'r farn fod y Llywodraeth yn mynd ar gyfeiliorn yn genedlaethol yn San Steffan o ran llawer o'i blaenoriaethau, bu ei pholisi cyffredinol ar wariant cyhoeddus, yn fy marn i, yn llac ac nid yn llym, ac mae wedi creu problemau i'r dyfodol. Rydym yn gwneud môr a mynydd yn y lle hwn o Ddeddf Cenedlaethau'r Dyfodol. Ac rwy'n credu ei fod yn beth da iawn, mewn egwyddor, inni feddwl am effaith ein penderfyniadau heddiw ar y cenedlaethau sydd i ddod. Yr hyn yr ydym ni'n ei wneud, wrth gwrs, yw gwthio cost ad-dalu'r dyledion yr ydym yn eu cronni heddiw ar genedlaethau'r dyfodol, ac nid wyf i o'r farn y bydd cenedlaethau'r dyfodol yn diolch inni am hynny. Ond, wrth gwrs, nid oes pleidleisiau ganddyn nhw heddiw, felly nid oes angen inni ofidio am y peth, ac ni fyddwn ni yma pan fyddan nhw'n pleidleisio—o leiaf, ni fyddaf i yma; mae hynny'n annhebygol

Rwyf i o'r farn mai naws o gyfrifoldeb ddylai fod gennym ni ar unrhyw ddadl o ran cyllideb. Yn drist, rwy'n ofidus am y dyfodol os mai dyma'r math ar araith a wnaeth yr Ysgrifennydd dros Gyllid heddiw. Mae gan Lywodraeth Cymru y gallu i godi trethi a gwneud penderfyniadau ar wariant a gwneud penderfyniadau ar fenthyca mewn maes ehangach o lawer, ac mae'r pŵer ganddi i wneud hynny bellach, oherwydd fel hynny, yn fy marn i, y daw'r math ar ddistryw economaidd sydd wedi llesteirio cymaint o Lywodraethau Llafur yn ystod fy oes i.

Rwy'n siarad heddiw o blaid y gyllideb derfynol a bennwyd gan yr Ysgrifennydd dros Gyllid fis diwethaf. Mae'r gyllideb hon yn dangos ymrwymiad Llywodraeth Cymru i fuddsoddi yn y gwasanaethau cyhoeddus hanfodol y mae cymunedau ledled Cymru yn dibynnu arnyn nhw. Gwelir y cyflawniad hwn ar wedd sydd hyd yn oed yn fwy rhyfeddol wrth inni ystyried effaith niweidiol polisïau Llywodraeth bresennol y DU. Mae obsesiwn y Torïaid gyda'u hagenda llymder, a oedd yn fethiant, wedi cael ei ategu gan eu camreoli economaidd a'u dull dryslyd o gael Brexit wedi achosi niwed sy'n parhau i'n heconomi. Canlyniad hyn fu degawd o ostyngiadau yn yr arian sydd ar gael i Lywodraeth Cymru ar gyfer buddsoddi yng ngwasanaethau cyhoeddus Cymru. Mae penderfyniadau torïaidd yn San Steffan yn golygu bod hyn wedi gostwng mewn termau real o 7 y cant rhwng 2010-11 a 2019-20. Mae hynny dros £1 biliwn yn llai ar gyfer ysgolion, ysbytai a chymunedau. Os ydym yn archwilio manylion y gyllideb hon gan Lywodraeth Cymru, mae'r cyferbyniad yn cael ei atgyfnerthu ymhellach.

Fel cyn athrawes, mae gwariant ar addysg yn bwysig yn fy ngolwg i. Rwy'n croesawu cynhaliaeth y grant datblygu disgyblion, a gwn o brofiad ei fod yn cryfhau ymyriadau i gefnogi plant sy'n derbyn gofal a'r rhai sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim. Yn yr un modd, mae Llywodraeth Cymru yn gwireddu ei haddewidion, nid dim ond yn trafod safonau ysgolion ond yn clustnodi £50 miliwn i wthio hynny yn ei flaen. Mae'r £40 miliwn ychwanegol ar gyfer ysgolion yr unfed ganrif hefyd yn arwydd pwysig o ymrwymiad Llywodraeth Cymru i bobl ifanc. Rwy'n falch mai Cwm Cynon yw'r etholaeth sydd wedi elwa fwyaf hyd yn hyn o'r polisi hwn, gyda gwelliannau pellgyrhaeddol i ysgolion cynradd ac uwchradd, gan gynnwys llawer o adeiladau newydd a champws coleg addysg bellach newydd sbon hefyd. Efallai fod rhai yn dweud mai dim ond adeiladau o frics a morter yw ysgolion, ond mae amgylchedd dysgu mewn gwirionedd yn effeithio ar gyflawniad, a bydd yn cynnig cyfle i'n pobl ifanc anelu at wneud eu gorau. Rwy'n siŵr nad oes raid imi atgoffa'r Aelodau o'r difrod a achoswyd yn Lloegr gan Michael Gove pan ddiddymodd Adeiladu Ysgolion i'r Dyfodol. Dau lwybr gwahanol gan Lywodraeth, dwy stori wahanol am fuddsoddi mewn addysg.

Yn yr un modd, mae Llywodraeth Cymru wedi dyrannu arian ychwanegol i wneud gwelliannau i seilwaith a chael polisïau a fydd yn cryfhau ein heconomi ac yn sicrhau y gall Cymru gystadlu yn y blynyddoedd i ddod. Mae £173 miliwn o'r cronfeydd wrth gefn ar gyfer metro de Cymru yn cynnig y posibilrwydd o drawsnewid ein rhwydwaith trafnidiaeth gyhoeddus. Mae creu Banc Datblygu Cymru a buddsoddiad cyfalaf ychwanegol ar gyfer Cyflymu Cymru hefyd yn hollbwysig i'n perfformiad economaidd. Mewn gwrthgyferbyniad, mae Torïaid San Steffan unwaith eto yn siomi Cymru, fel y dangosir, er enghraifft, yn eu hanweithgarwch gyda morlyn llanw Bae Abertawe a thorri eu haddewid gyda thrydaneiddio'r rheilffordd.

Rwyf hefyd yn awyddus i dreulio munud yn siarad am yr ymyriadau sydd wedi'u cynnwys yng nghyllideb Cymru ar gyfer Cefnogi Pobl. Rwy'n gwybod fod llawer o drafod wedi bod am y grant hwn, felly rwy'n croesawu ymrwymiad Llywodraeth Cymru i barhau â'r cyllid hwn. Cwrddais i â grŵp o ddefnyddwyr y gwasanaeth ddoe ddiwethaf, mewn cyfarfod a gafodd ei drefnu gan fwrdd cynghori cenedlaethol Cefnogi Pobl ac rwyf wedi ymweld â nifer o brosiectau yn fy etholaeth i, felly rwy'n gwybod pa mor hanfodol yw'r llinell hon o gyllid.

A fyddai'r Aelod yn ildio ar y pwynt hwn? Rwy'n ddiolchgar iawn, ac yn cytuno â hi; rwyf innau hefyd wedi cyfarfod â phrosiectau Cefnogi Pobl, ac rwy'n credu ein bod yn rhannu gwerth cyffelyb wrth sicrhau bod yr arian ar gael. Bydd hi'n ymwybodol o'r dryswch neu'r drafodaeth, o leiaf, sydd wedi bod o ran sut y caiff yr arian ei wario. A fyddai hi o leiaf yn cytuno bod angen inni fonitro ar hyn o bryd sut y caiff yr arian ei wario i wneud yn siŵr y bydd yn cael ei ddefnyddio ar gyfer mynd i'r afael â'r materion gwirioneddol hyn yn ein cymunedau?

Wel, yr hyn y byddwn i'n ei ddweud wrth ateb hynny fyddai ein bod ar hyn o bryd yn cynnal ymchwiliad yn y Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus, ac rydym wedi cael tystiolaeth gan aelodau o Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru sy'n dweud y bydd cael gwared ar y clustnodi hwn mewn gwirionedd yn caniatáu ar gyfer lefelau mwy hyblyg o gymorth. Felly, rwyf i o'r farn fod hynny'n rhywbeth y mae angen inni gadw golwg arno mewn gwirionedd, ond nid wyf i'n credu bod achos i bryderu'n fawr ar y cam hwn.

Fan arall, mae ymyriadau o ran digartrefedd, trais domestig a gofal plant yn bolisïau cymdeithasol pwysig. Mae effaith anallu economaidd Llywodraeth y DU a dideimladrwydd bwriadol, a achoswyd gan bolisïau fel y credyd cynhwysol a'r cap ar gyflogau'r sector cyhoeddus, wedi arwain at broblemau cymdeithasol fel y cynnydd sydyn yn y defnydd o fanciau bwyd. Unwaith yn rhagor, mae Llywodraeth Cymru a Llafur Cymru yn dewis gwneud pethau'n wahanol.

I gloi, hoffwn wneud sylwadau am yr hyn yr wyf yn teimlo sy'n rhai o elfennau mwyaf cyffrous y gyllideb. Y trethi newydd ar drafodion tir a gwarediadau tirlenwi yw'r rhain. Gyda'r ddeubeth, mae'n dda gweld Llywodraeth Cymru yn manteisio ar y cyfle i ddefnyddio ei galluoedd datganoledig newydd. Yn benodol, mae cynigion sy'n golygu na fydd 65 y cant o'r holl brynwyr tai yng Nghymru yn talu unrhyw dreth trafodiad tir yn fendith wirioneddol i gymunedau dosbarth gweithiol ledled y wlad. Rwy'n edrych ymlaen at y gwaith manwl yn y dyfodol gan yr Ysgrifennydd dros Gyllid ar gynigion trethiant ychwanegol dros y cyfnod sydd i ddod.

Mae Llywodraeth Cymru, wrth ddatblygu'r cynigion hyn, wedi amlygu ei hymrwymiad i gael y fargen orau i Gymru, i gefnogi dinasyddion Cymru, a gwasanaethau Cymru ac economi Cymru. Rwy'n llawn balchder wrth gefnogi'r gyllideb hon heddiw.

Er fy mod yn cefnogi cyllideb Llywodraeth Cymru, rwy'n cydnabod mai annigonol yw'r gyllideb ar gyfer anghenion Cymru. Fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet yn ystod ei araith, mae rhwng £1.1 biliwn a £4 biliwn yn llai o wariant gennym nag a ddylai fod gennym pe byddem hyd yn oed wedi aros ar y gwastad yn unig, ar y naill law o ran arian parod, ac ar y llaw arall o ran cynnydd termau real yn unol a symudiad yr economi. Felly, gallwn naill ai symud gyda'r economi, neu gallwn symud yn y ffordd y mae pethau'n mynd rhagddynt. Ni wnaethom hynny ac rydym yn brin o'r arian hwnnw. Byddai'n gyllideb hollol wahanol heddiw pe byddai gan Ysgrifennydd y Cabinet rywbeth rhwng £1.1 biliwn a £4 biliwn i'w ddyrannu.

Byddai gennym ddadl well oherwydd byddem yn dweud fel hyn, 'A ddylem ni roi mwy i iechyd neu a ddylem roi mwy i addysg, neu a ddylem roi mwy i'r gwasanaethau cymdeithasol?'. Byddem i gyd yn mwynhau cael y ddadl honno yn hytrach na dweud fel hyn 'Wel, rydym yn mynd i roi mwy o arian i iechyd felly bydd yn rhaid inni gymryd arian oddi ar lywodraeth leol.'

Wrth gwrs, rwy'n deall pam mae Aelodau'r gwrthbleidiau yn gwneud y pwynt hwn—efallai eich bod yn iawn i wneud hynny, ac yn sicr mae pob hawl ganddyn nhw i —. [Torri ar draws.] Mae'n ddrwg gen i —breuddwyd gwrach. Ac yn sicr, mae gan Blaid Cymru bob hawl i'w wneud. Ond, wyddoch chi, ymladdodd Llafur dros faniffesto 2010 ar yr un rhagamcanion ariannol fwy neu lai â'r rhai a gaiff eu derbyn gan y Blaid Geidwadol. Fe wnaethoch chi ymladd etholiad 2015 ar sail ychydig yn wahanol, ond nid yn gwbl wahanol o ran y swm sydd wedi ei wario. Nawr, yn 2017, mae'n amlwg, eich bod wedi ymladd mewn dull gwahanol iawn. Ond, wyddoch chi, ni fyddem mewn sefyllfa wahanol iawn pe byddai Llywodraeth Lafur wedi cael ei hailethol yn y DU yn 2010. Felly, yn fy marn i, mae hwn yn bwynt rhyfedd braidd.

Wel, pe byddem wedi gweld ethol Jeremy Corbyn a John McDonnell yn 2017, nid wyf yn credu bod yna unrhyw un yn yr ystafell hon nad yw o'r farn y byddai gennym gyllideb hollol wahanol.

Mae'r grant bloc gan y Torïaid yn San Steffan yn annigonol. Wrth i'r flwyddyn fynd rhagddi, rwy'n disgwyl gweld y Ceidwadwyr yn galw am fwy o arian ar gyfer iechyd, mwy o arian ar gyfer addysg, ac yn gwrthwynebu unrhyw doriadau yn cael eu gorfodi ar awdurdodau lleol oherwydd y gostyngiad yn eu grantiau bloc, gan wynebu'r angen cynyddol am ofal cymdeithasol a gwasanaethau plant. Mae cyni wedi methu fel polisi economaidd. Mae wedi yn methu yn wastadol fel polisi economaidd. Rhoddwyd cynnig arno lawer gwaith; fe fethodd bob tro.

Rydym yn trafod hanes—dyna wnaeth Neil Hamilton. Gadewch inni drafod yr hyn a ddigwyddodd yn Chile pan welsom ni'r Llywodraeth adain dde eithafol yno. Beth wnaethon nhw? Fe ddilynon nhw ysgol Chicago. Fe wnaethon nhw'r union beth a ddywedason nhw o ran cwtogi, ac fe wnaeth eu heconomi bron â diflannu'n llwyr. Ideoleg o grebachu sector y wladwriaeth yw hon, lleihau gwariant cyhoeddus, lleihau gwasanaethau cyhoeddus a gorfodi pobl sydd â'r modd ariannol i ddefnyddio'r sector preifat.

Unwaith eto, nid ydym yn gwahaniaethu rhwng cyfalaf a refeniw. Mae gwariant cyfalaf yn beth rhagorol. Mae'n rhagorol i'r economi, ac mae'n rhywbeth y mae pobl yn ei wneud yn eu bywydau eu hunain. Dyna un o'r materion yr arferai Margaret Thatcher sôn amdano: mae'n rhaid gofalu am yr economi fel y gwna gwraig y tŷ. Wel, mae pobl yn gwneud hynny: maen nhw'n cael benthyg arian i brynu ceir, maen nhw'n cael benthyg arian i dalu eu morgeisi ar sail yr arian y gallan nhw fforddio ei dalu yn ôl. Pam nad oes gennym ni, yn Llywodraeth Cymru, yr un galluoedd â'r rheini sy'n bodoli ym mhob awdurdod lleol ym Mhrydain, gan gynnwys Rutland, i fenthyca'n ofalus—. Caiff ein terfyn ariannol ni ei osod gan y Canghellor. Mae'r rheolau sydd gennym ni'n fwy llym na'r rhai sydd gan unrhyw awdurdod lleol yng Nghymru, Lloegr neu'r Alban.

Rwyf i o'r farn fod angen arian ychwanegol arnom ni. Mae angen arian ychwanegol ar y gwasanaeth iechyd. Ond mae'n parhau i gael arian ychwanegol ac oherwydd nad oes gennym ragor o arian yn y system—. Nododd Michael Trickey o Sefydliad Polisi Cyhoeddus i Gymru yn ddiweddar pryd y bydd yn cyrraedd 60 y cant o gyfanswm y gwariant yng Nghymru. Holais i ef a fyddai'n dweud wrthym pryd fyddai'n cyrraedd 100 y cant. Ni chafwyd ateb, ond oddeutu 2050 fydd hynny'n digwydd.

Ystyrir bod mwy o bobl yn cael eu trin mewn ysbytai yn arwydd o lwyddiant. Lleihau'r galw sydd ei angen. Mae angen inni hyrwyddo dewisiadau cadarnhaol o ran ffordd o fyw: dim ysmygu, mwy o ymarfer corff, cyfraddau llai o ordewdra a chymryd cyffuriau. Mae angen inni hefyd wella ansawdd tai, gwella deiet a chael mwy o ofal cymdeithasol. Byddai hynny o gymorth. Rhoddaf sylw i un peth fel diabetes math 2. Un o'i brif achosion yw bod yn rhy drwm neu'n ordew. Mae angen ymgyrch arnom ni dan arweiniad gweithwyr gofal sylfaenol proffesiynol i geisio cael pobl i fynd ar ddeiet os oes ganddyn nhw ddiabetes math 2 fel bod modd gostwng eu pwysau a gwella ohono.

Yn olaf, fe hoffwn i dynnu sylw at un peth: Cyfoeth Naturiol Cymru—a yw'n cael ei gyllido'n iawn? A gaiff ei ariannu'n ddigonol i allu cyflawni'r holl swyddogaethau y gofynnir iddo'u cyflawni? Os na yw'r ateb, yna mae gennym ddau ddewis: rhoi mwy o arian iddo neu ofyn iddo wneud llai o waith.

Llywydd, yn y ddadl ar y gyllideb ddrafft, cymeradwyais gymorth Llywodraeth Lafur Cymru ar gyfer gofal cymdeithasol dros yr wyth mlynedd diwethaf o gyni a lleihau cyllidebau, ac rwy'n falch o ddechrau drwy ganolbwyntio ar y flaenoriaeth honno eto heddiw. Credaf ei bod hi'n werth cofnodi eto heddiw, ac atgoffa'r Aelodau, fod gwariant iechyd a gwasanaethau cymdeithasol yng Nghymru 8 y cant yn uwch nag yn Lloegr. Credaf yng nghyd-destun y ddadl gyllideb derfynol hon heddiw, y bu hi'n ddefnyddiol cael yr adroddiad a'r datganiad ar yr arolwg seneddol o iechyd a gofal cymdeithasol, sy'n dangos cyfleoedd ar gyfer trawsnewid ein darpariaeth iechyd a gofal cymdeithasol yng Nghymru. Braf oedd clywed y sylwadau cadarnhaol gan y tîm adolygu. Mae pethau da yn digwydd yng Nghymru: er enghraifft, gofal iechyd darbodus a Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014. 

Rwyf wedi siarad am fy nghefnogaeth i'r gronfa gofal integredig, a luniwyd mewn gwirionedd gan bleidiau o bob rhan—yn sicr tair plaid yn y Siambr hon. Mae £50 yn y Gronfa Gofal Integredig. Caiff ei chynnal yn y gyllideb hon gyda chynnydd mewn cyfalaf. Credaf, mewn gwirionedd, fod y gronfa hon yn helpu i gynnig y ddarpariaeth ddi-dor y mae ei hangen wrth ddefnyddio gwasanaethau, y mae'r adolygiad, wrth gwrs, yn sôn amdani.

Rwyf eisiau sôn am ymrwymiad y trydydd sector wrth ddarparu'r gronfa gofal integredig, sy'n amlwg yn cyfrannu at yr agenda ataliol, fel y dangosir yng Ngwasanaethau Gwirfoddol Morgannwg.

Diolch, Jane, am ildio. Cytunaf gyda'r hyn a ddywedwch chi am ddeddfwriaeth cenedlaethau'r dyfodol. Credaf, mewn egwyddor, ei bod hi'n ddarn gwych o ddeddfwriaeth, ond cafodd y Pwyllgor Cyllid broblemau mawr yn profi sut, mewn gwirionedd, yr oedd y gyllideb mewn difrif yn cael ei heffeithio gan ddeddfwriaeth cenedlaethau'r dyfodol ac fel arall. Rwy'n gwybod, pe byddai Steffan Lewis yma, y byddai fwy na thebyg yn gwneud y pwynt hwnnw, felly fe wnaf i'r pwynt ar ei ran, ond a ydych chi'n cytuno â mi bod angen gwella hynny?

Wel, roedd hi'n ddefnyddiol iawn, pan gawsom ni gyfarfod gyda chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, ei bod hi wedi edrych ar enghreifftiau ymarferol iawn o, er enghraifft, yr agenda ataliol, a thynnu sylw at y ffaith bod y gronfa gofal integredig, yn rhan o hynny, yn gweddu'n dda iawn i nodau Deddf cenedlaethau'r dyfodol.

Ond rwy'n parhau i ddweud, o ganlyniad i ymgysylltiad y trydydd sector, mae gennym ni wasanaeth trydydd sector sy'n rhannu lleoliad gyda Gwasanaeth Adnoddau Cymunedol y Fro yn Ysbyty'r Barri, ac mae hynny'n arwain at symleiddio atgyfeiriadau a rhagnodi cymdeithasol. Wrth gwrs, dyma'r enghreifftiau y mae angen inni eu rhoi, a fydd hefyd yn helpu i ymateb i'r adolygiad.

Mae'n bwysig iawn inni roi sylw i'r cwestiwn o bwy sy'n talu am ofal cymdeithasol, ac roeddwn yn falch fod Ysgrifennydd y Cabinet yn cynnwys cynnig yr Athro Gerry Holtham i archwilio'r posibilrwydd o gael ardoll i gefnogi gofal cymdeithasol yn rhan o'r pedwar syniad treth newydd. Gobeithiaf yr eir ar drywydd hyn, hyd yn oed os nad yw'n opsiwn treth newydd fydd yn cael ei brofi gyda Llywodraeth y DU. Soniodd Gerry, wrth gwrs, yn ddiweddar am hyn yng nghyd-destun gwariant cynyddol ar y GIG a'r pwysau.

Roedd Ysgrifennydd y Cabinet wedi gwneud tai yn flaenoriaeth yn ei gynlluniau cyllideb drafft, a gymeradwywyd gan y Cynulliad, wrth gwrs. Ac yn y gyllideb ddrafft, roedd cyfalaf ychwanegol a buddsoddiad refeniw wrth gwrs, gan gynnwys £20 miliwn i fynd i'r afael â digartrefedd, ac rwy'n croesawu'r £10 miliwn ychwanegol i dargedu digartrefedd ymysg pobl ifanc. Unwaith eto, blaenoriaeth glir Llywodraeth Lafur Cymru. Mae'r gyllideb hon yn ymwneud â blaenoriaethau ac egwyddorion ac fi hoffwn i ganmol yr Ysgrifennydd Cyllid ynglŷn â sut yr aeth ati i ymdrin â'n pwerau cyllidol newydd. Mae'n braf dysgu y bydd effaith y pwerau cyllidol newydd hyn yn darparu refeniw ychwanegol o £17 miliwn o ganlyniad i arian gwaelodol parhaol, a £30 miliwn o ganlyniad i benderfyniadau a wneir o ran incwm o drethi datganoledig. Bydd gwariant cyfalaf hefyd yn cael hwb o ganlyniad i'n pwerau benthyca estynedig a hefyd, wrth gwrs, mae gennym ni'r cyhoeddiad derbyniol hwnnw heddiw ynglŷn â'r chwistrelliad cyfalaf. 

Pan gawsom ni dystiolaeth gan gyfarwyddwr y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, Robert Chote, yn y Pwyllgor Cyllid ym mis Rhagfyr, gwnaeth ef sylwadau cadarnhaol ynglŷn â sut yr aeth Llywodraeth Cymru ati i osod cyfraddau a bandiau'r dreth trafodiadau tir newydd. Wrth gwrs, yn dilyn y cyhoeddiad gan Ysgrifennydd y Cabinet y bydd mwy o brynwyr tai yn elwa o'i newidiadau i'r dreth trafodiadau tir gyda phobl sy'n prynu cartrefi yng Nghymru am lai na £180,000 yn talu dim treth o dan y newidiadau i'r dreth trafodiadau tir a'r trethi a ddatganolir ym mis Ebrill, soniodd Robert Chote am Gymru yn gwthio'r system i gyfeiriad mwy blaengar. Mae hyn yn gyson â nod Ysgrifennydd y Cabinet i wneud treth yn decach a chyfrannu at Gymru sy'n fwy cyfartal, a chroesawaf y dystiolaeth hon o roi egwyddorion ar waith gyda'n pwerau cyllidol treth newydd pwysig yng Nghymru.

Felly, fe hoffwn i orffen drwy ychwanegu at y datganiadau a wnaed gan Ysgrifennydd y Cabinet a chyd-Aelodau heddiw ar effeithiau cyllidol cyni. Pobl anabl, rhieni sengl a menywod sydd wedi bod ymhlith y rhai sydd fwyaf ar eu colled o dan saith mlynedd o gyni. Ac ers i'r Llywodraeth glymblaid orfodi cyni yn 2010, wrth gwrs, fe wnaethom ni wrthwynebu'r toriadau cynnar iawn hynny, ond mae'r toriadau hynny wedi cynyddu i dros £1 biliwn dros yr wyth mlynedd diwethaf. Mae Llywodraeth bresenol Cymru wedi codi tarian yng Nghymru i liniaru yn erbyn y cyni a'r toriadau. Felly, mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi cyhoeddi cyllideb newydd ar gyfer Cymru, sy'n adlewyrchu pwerau treth a benthyca newydd Llywodraeth Cymru. Mae'n defnyddio'r pwerau newydd hyn i gyflawni blaenoriaethau a fydd o fantais i iechyd, gofal cymdeithasol, addysg a thai, ac yn ategu'r economi mewn ffordd deg a chadarn, ac rwy'n cymeradwyo'r gyllideb hon.

Rwyf eisoes wedi egluro fy mod yn pleidleisio yn erbyn cyllideb ddiffygiol y Blaid Lafur. Mae hon yn gyllideb gan blaid sydd wedi colli cysylltiad ac y mae angen rhoi terfyn ar ei Llywodraeth.

Rydym ni i gyd wedi gweld, dros yr ychydig fisoedd diwethaf, y math o blaid yr ydych chi. Mae ein gwlad falch yn cael ei llusgo drwy eich llanast chi ac mae'n rhaid i hynny ddod i ben. Rydych chi'n ceisio argyhoeddi pobl eich bod chi'n blaid fwy caredig, mwy hynaws ei gwleidyddiaeth, ond beth y gofynnir i mi bleidleisio drosto yma? Mwy o gaeau gwyrdd o amgylch Caerdydd i gael eu llurgunio; mwy o goed i gael eu llifio yn Nant y Rhath mewn camau atal llifogydd diangen; mwy o safleoedd amgylcheddol o amgylch Casnewydd i gael eu tarmacio; a mwy o filiynau yn cael eu colli ar gytundebau tir a busnes amheus—amheus iawn.

Gyda'r gyllideb hon, a allwn ni fynd at bobl ym Mlaenau Gwent, Gwynedd, Merthyr a'r Rhondda a dweud bod hwn yn gynllun dilys ac o ddifrif i wella safonau byw? Ymddengys fod pawb arall wedi anghofio'r ardaloedd hynny ers i'r Ceidwadwyr dynnu'r carped o dan eu traed. Ydym ni o'r diwedd yn mynd i wneud rhywbeth yn ei gylch gyda'r gyllideb hon? Allwn ni fynd â'r gyllideb hon i gymunedau Cymraeg eu hiaith a dweud bod hon yn mynd i ddathlu a diogelu ein hiaith yn briodol? Allwn ni fynd â'r gyllideb hon at entrepreneuriaid a dweud, 'Byddwch yn greadigol, gwnewch i'ch syniad da ddigwydd, tyfwch i fod yn gwmni llwyddiannus'? Yr ateb yw 'na'.

Mae hon yn gyllideb ddiffygiol gan Lywodraeth ddiffygiol. Nid yw'n unioni'r problemau gwirioneddol sydd gan bobl. Ni fydd yn arwain at roi terfyn ar yr argyfwng tai. Ni fydd yn rhoi bwyd ar fyrddau pobl. Ni fydd yn rhoi terfyn ar bobl ddawnus yn gorfod gadael Cymru i wneud eu ffortiwn. Pe bai gennym ni senedd sofran, gallem gael Llywodraeth yn deddfu ym mhob maes ar gyfer Cymru ac er budd pawb yng Nghymru. Dyna'r ateb go iawn— Senedd Sofran i Gymru yn deddfu er budd Cenedlaethol Cymru. Pan ddaw'r diwrnod hwnnw, byddwn mewn gwirionedd yn gweld newid. Diolch yn fawr.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i ymateb i'r ddadl—Mark Drakeford.

Diolch yn fawr, Llywydd. Wel, mae dadleuon cyllideb bob amser yn ddiddorol oherwydd y ffordd y maen nhw'n datgelu gwahaniaethau ideolegol ar draws llawr y Siambr. Credaf y byddwn ni'n cofio cyfraniad Neil Hamilton, dyn sy'n credu nad yw cyni wedi mynd yn agos at fod yn ddigon pell, sydd yn ystyried bod Llywodraeth y DU yn llwfr ac yn byw mewn oes o orwario enbyd, a lle mae pob buddsoddiad y gall y Llywodraeth ei wneud yn dreth ar genedlaethau'r dyfodol. Hoffwn pe gallai fod wedi cyfarfod y bensiynwraig a ddaeth i'm cymhorthfa yn Nhrelái ychydig cyn y Nadolig i egluro i mi fod y tŷ yr oedd hi'n byw ynddo wedi'i adeiladu 100 mlynedd yn ôl gan Lywodraeth ar ôl y rhyfel byd cyntaf oedd yn benderfynol o adeiladu cartrefi i arwyr fyw ynddynt, fod y ffordd a ddefnyddiai i fynd yn ôl a 'mlaen arni yn ffordd a grëwyd drwy wariant cyhoeddus, bod y trydan, y nwy a'r dŵr y dibynnai arnynt ddim ond yno oherwydd bod cenedlaethau cynharach wedi penderfynu buddsoddi yn y seilwaith sy'n caniatáu iddi fynd o gwmpas ei bywyd bob dydd, ei bod, pan gafodd ei tharo'n wael cyn y Nadolig, wedi cael ei thrin mewn ysbyty yr oedd cenedlaethau cynharach wedi ei hadeiladu, ei bod, pan adawodd yr ysbyty ac wedi deall y byddai'n rhaid iddi wneud ymarfer corff, roedd hi'n gallu mynd i ganolfan hamdden a adeiladwyd gan gyngor Llafur yma yng Nghaerdydd 30 mlynedd yn ôl, a, phan aiff ei hŵyr i ysgol uwchradd yn Nhrelái, bydd hynny i ysgol uwchradd newydd a grewyd gan y Llywodraeth hon. Am y pethau hynny i gyd, bydd dyfodol ei phlant yn bwysig. I Mr Hamilton, roedd pob un o'r pethau hynny yn wastraff ac yn rhywbeth sy'n dreth.

Os yw'r Ysgrifennydd Cyllid yn ildio, mae hynny'n wyrdroad llwyr o'r ddadl a wneuthum yn fy araith. Nid nad oes angen unrhyw un o'r pethau hynny, mae'n golygu bod yn rhaid inni fyw o fewn ein modd yn y byd go iawn, ac na allwch chi fenthyca am byth i dalu am bethau na allwch chi eu fforddio.

Ond, Llywydd, crëwyd popeth a grybwyllais drwy fenthyca. Roedd pob un o'r pethau hynny yn dibynnu ar barodrwydd cenedlaethau blaenorol i fenthyca er mwyn buddsoddi yn y dyfodol sydd gennym ni heddiw, ac mae gennym ni ymrwymiad tebyg i wneud hynny ar gyfer y bobl sy'n dod ar ein holau.

Nawr, nid wyf yn credu fod Nick Ramsay, am funud, yn cytuno â'r dadleuon a gyflwynwyd gan Mr Hamilton, ond nid yw'n gwybod sut i ymateb i'r buddsoddiad mae'r Llywodraeth hon yn ei wneud yn y gwasanaeth iechyd. Ni all benderfynu a hoffai ei groesawu, neu a hoffai ddweud nad yw'r arian yn cael ei ddefnyddio'n ddoeth. Mae arno eisiau cwyno am y toriadau difrifol i lywodraeth leol yng Nghymru, pan fo cyllidebau mewn llywodraeth leol mewn gwirionedd yn cynyddu o dan y gyllideb sydd gerbron y Cynulliad hwn y prynhawn yma. Mae'n gofyn inni ddathlu'r buddsoddiadau a wnaed gan y Canghellor ar 22 Tachwedd, ac, wrth gwrs, rydym ni'n benderfynol o ddefnyddio pob ceiniog a gawn ni gan y Canghellor mor ddoeth ag y gallwn ni. Ond nid yw'r arian cyfalaf a gawsom ni ar 22 Tachwedd ond yn ein gadael 20 y cant yn is nag yr oeddem ni ddeng mlynedd yn ôl, yn hytrach na thraean yn is nag yr oeddem ni cyn iddo sefyll.

Diolch i chi am ildio. Croesawaf yr arian sydd wedi dod i Lywodraeth Cymru gan Lywodraeth y DU, fel y gwnaethoch chi eich hun yn eich datganiad ysgrifenedig. Felly, dim ond nodi yr oeddwn i fod eich araith yn rhy negyddol. Rwyf yn hollol o blaid ymdeimlad o gydbwysedd, a gwn y byddwch yn cytuno â hynny, Ysgrifennydd y Cabinet, ond hefyd rwy'n gwerthfawrogi eich bod yn cydnabod y gwahaniaeth rhwng cynnydd mewn termau real a chynnydd mewn termau arian parod; maen nhw'n eithaf gwahanol.

Wrth gwrs, Llywydd, rwy'n  croesawu'r ffaith nad ydym ni ond 20 y cant yn waeth ein byd yn hytrach na 30 y cant yn waeth ein byd, a dyna pam ein bod ni'n benderfynol o wneud y defnydd gorau y gallwn ni o bob ceiniog sydd gennym.

Ar ochr arall y Siambr, wrth gwrs, rydw i'n croesawu beth a ddywedodd Adam Price. Wrth gwrs rŷm ni yma i weithio gyda'n gilydd mewn ysbryd adeiladol pan rydym ni eisiau gwneud gwahaniaeth i bobl yma yng Nghymru. Dyna'r ffordd y mae pobl gyda syniadau am y dyfodol yn gallu dod at ei gilydd, pan rydym ni'n gallu gweithio ar bethau lle rydym ni'n gallu gweld yr effaith maen nhw'n mynd i gael yn y dyfodol. Rydw i'n edrych ymlaen at drafod, yn y dyfodol, gyda Steffan Lewis, y manylion am y gronfa i baratoi am Brexit, a gweithio gyda'n gilydd i weld sut rydym ni'n gallu defnyddio'r arian yna mewn ffordd fwy effeithiol.

A gaf i hefyd groesawu, wrth gwrs, yr hyn a ddywedodd Vikki Howells, Mike Hedges a Jane Hutt, pob un ohonyn nhw'n dangos y ffaith bod yr hyn y mae'r gyllideb hon yn ceisio ei chyflawni yn gwneud gwahaniaeth ym mywydau bob dydd pobl ym mhob rhan o Gymru? Mae'n gyllideb, fel y dywedodd Jane Hutt, ar gyfer blaenoriaethau ac egwyddorion: egwyddorion blaengar y Llywodraeth hon, blaenoriaethau pobl yma yng Nghymru. Mae'n gyllideb y gobeithiaf y bydd y Cynulliad hwn yn ei chymeradwyo'r prynhawn yma.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly gohiriaf y bleidlais ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.