Yr eitem nesaf yw dadl ar adroddiad Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau, prentisiaethau yng Nghymru, a galwaf ar Gadeirydd y pwyllgor i wneud y cynnig—Russell George.

Cynnig NDM6716 Russell George

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn nodi adroddiad Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau ar Brentisiaethau yng Nghymru, a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno ar 14 Chwefror 2018.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwy'n gwneud y cynnig. Dros y 15 mis diwethaf, fwy neu lai, mae Pwyllgor yr Economi, Seilwaith a Sgiliau wedi bod ag obsesiwn braidd gyda phrentisiaethau. Yn ychwanegol at yr adroddiad rydym yn ei drafod heddiw, rydym hefyd wedi adrodd ar gyflwyno ardoll prentisiaethau Llywodraeth y DU, ac yn y mis diwethaf yn unig buom yn craffu ar waith y Gweinidog eto, gan asesu effaith yr ardoll honno un flwyddyn ers ei chychwyn. Rydym wedi neilltuo llawer o amser y pwyllgor ar brentisiaethau am ein bod yn credu eu bod yn bwysig. Mae prentisiaethau'n bwysig: maent yn cynnig ffordd wych i bobl ennill cyflog wrth iddynt ddysgu ac i gyflogwyr fuddsoddi yn y sgiliau y mae eu busnesau eu hangen. Er ein bod wedi galw'r gwaith hwn yn 'ymchwiliad i brentisiaethau', roedd y cylch gorchwyl yn weddol eang ac yn caniatáu inni edrych ar faterion sy'n codi gan gynnwys cyngor ar yrfaoedd ac agweddau ar hyfforddiant galwedigaethol yn gyffredinol. Rwy'n siŵr y bydd y ddadl heddiw yr un mor bellgyrhaeddol.

Yn fy nghyfraniad heddiw, hoffwn ganolbwyntio ar yr apêl allweddol y mae'r pwyllgor wedi'i chyhoeddi. Yn ein tystiolaeth, clywsom gan ddarparwyr, prentisiaid a phobl ifanc nad oedd wedi dilyn y llwybr hwnnw, a chlywsom nifer o weithiau fod rhwystrau economaidd—cost teithio, y gost o brynu siwt ar gyfer cyfweliad, ac ati—yn gallu atal pobl ifanc rhag manteisio ar gyfleoedd, a'n hymateb ni i hyn oedd holi'r Llywodraeth beth y gallant ei wneud, a gwnaethom ddau argymhelliad yn hynny o beth. Ein hargymhelliad 6 oedd y dylai Llywodraeth Cymru greu cronfa galedi gystadleuol ar gyfer prentisiaid ar y lefelau cyflog isaf, neu greu consesiynau eraill, megis cardiau bws neu reilffyrdd rhatach, fel sy'n bodoli ar gyfer myfyrwyr eraill.

Ein hargymhelliad 7 oedd y dylai Llywodraeth Cymru sefydlu grant cyffredinol ar gyfer costau byw i bob prentis, fel sydd i fod ar gael ar gyfer myfyrwyr prifysgol yng Nghymru o 2018-19. Wrth wraidd y ddadl hon, rwy'n credu, wrth wraidd y cwestiwn hwn, y mae tegwch. A chredaf y ceir cytundeb cyffredinol ar draws y Siambr hon ein bod yn ystyried dysgu academaidd a galwedigaethol yn gyfartal—y ceir cydraddoldeb rhwng y ddau lwybr. Ond yr hyn nad ydym wedi'i gyflawni eto yw cydraddoldeb o ran cymorth i'r myfyrwyr sy'n dilyn y ddau lwybr. Felly, credaf fod yna achos moesol cryf a grymus dros weld Llywodraeth Cymru yn cynnig lefelau tebyg o gymorth i brentisiaid ag a fyddai ar gael i'w cyfoedion mewn addysg uwch amser llawn.

Mewn hysbysebion i hybu ei phecyn newydd o fesurau ar gyfer myfyrwyr prifysgol, mae Llywodraeth Cymru wedi datgan mai dyma'r pecyn cymorth mwyaf hael i fyfyrwyr yn y DU a'r lefel o gymorth y gall pobl ifanc sy'n mynd i'r brifysgol ei ddisgwyl. Rwy'n mynd i'w ddweud eto: y pecyn cymorth mwyaf hael yn y DU. Felly, heddiw, rwyf am ddefnyddio'r cyfle hwn yn y ddadl i alw am becyn cymorth yr un mor hael ar gyfer prentisiaid Cymru.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf.

Diolch. Credaf fod y pwynt ynglŷn â chydraddoldeb yn arbennig o bwysig, ac rwy'n meddwl am ofalwyr sy'n oedolion ifanc sydd, ar hyn o bryd, yn wynebu rhwystrau ariannol sy'n eu datgymell rhag camu ymlaen i addysg uwch, neu i brentisiaethau, yn wir. Pan fydd Llywodraeth Cymru yn gwrando ac yn meddwl sut i ymateb i'r adroddiad hwn, a gytunwch y dylai ystyried ffyrdd o helpu oedolion ifanc sy'n ofalwyr i gychwyn prentisiaethau, a'i gwneud yn haws hefyd i fusnesau gyflogi oedolion ifanc gyda gallu ychydig yn llai cyson i fynychu?

Diolch i chi, Suzy. Nid wyf yn meddwl ein bod wedi cael yr union dystiolaeth honno yn yr ymchwiliad, ond credaf fod yr hyn a ddywedoch yn cyd-fynd â meddwl y pwyllgor hefyd, ac mae'n debyg ei fod yn bwydo i mewn i argymhellion 6 a 7 yn dda iawn, ac roeddwn am fwrw ymlaen i ddweud bod y Llywodraeth wedi'u derbyn mewn egwyddor, mewn gwirionedd, wrth aros i'r ymgynghoriad sydd ar y gweill ddod i ben. Rwy'n credu fy mod yn derbyn hynny; rwy'n derbyn y pwynt fel cam synhwyrol. Ond rwy'n hyderus y bydd unrhyw oedi yn fyr ac y bydd camau gweithredu'n dilyn yn gyflym.

Mae darparu cydraddoldeb o ran cymorth yn bwysig ynddo'i hun yn fy marn i, ond mae hefyd yn atgyfnerthu'r neges fod y ddau lwybr yr un mor bwysig a dilys. Mae'r neges honno yn un bwysig, gan mai un o'n darganfyddiadau oedd y gall canfyddiadau o brentisiaethau lusgo ar ôl y realiti ym meddyliau rhieni ac athrawon. Fel pwyllgor, teimlem fod mwy y gallai Llywodraeth Cymru ei wneud i gynorthwyo cyflogwyr i godi ymwybyddiaeth ymysg amrywiaeth ehangach o bobl ifanc o fanteision prentisiaethau. Mae'r Llywodraeth wedi gwrthod yr argymhelliad hwn ar y sail ei bod eisoes yn darparu gwybodaeth helaeth. Ond rhaid imi ddweud bod hynny'n drueni, gan ei bod yn amlwg i ni, pa wybodaeth bynnag sydd ar gael, nad yw wedi cyrraedd pawb sydd ei hangen, ac mae llawer o bobl ifanc yn dal i deimlo nad yw eu hathrawon a'u rhieni yn rhoi digon o gefnogaeth ac anogaeth i lwybrau galwedigaethol.

Dengys ffigurau diweddaraf Llywodraeth Cymru raniad 60/40 rhwng y rhywiau o'r holl brentisiaid, gyda menywod yn y mwyafrif. Ond wrth balu'n ddyfnach, erys gwahaniaeth ystyfnig rhwng y rhywiau mewn sectorau penodol. Felly, argymhellodd y pwyllgor na ddylid llaesu dwylo o ran y cymorth a roddir i fynd i'r afael â rhagfarnau a chonfensiynau ehangach ynglŷn â rhyw a gyrfaoedd, a bod y cyfle ehangaf ar gael i bawb. Rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn yr argymhelliad hwn.

Hefyd, derbyniodd Llywodraeth Cymru ein galwad am fwy o weithredu ynglŷn â diffyg cynrychiolaeth pobl anabl. Amlygodd tystiolaeth ysgrifenedig gan Remploy mai 2.7 y cant yn unig o ddysgwyr mewn darpariaeth ddysgu seiliedig ar waith, ac 1.3 y cant yn unig o brentisiaid yng Nghymru sy'n anabl. Mae hyn yn cymharu â 9 y cant yn Lloegr. Felly, rwy'n edrych ymlaen at weld peth cynnydd yn cael ei wneud o ran hynny.

Yn yr ymchwiliad hwn ac yn ein hadolygiad diweddar o'r ardoll brentisiaethau, roedd yna bryder cynyddol fod Cymru yn llusgo y tu ôl i Loegr mewn perthynas â chyflwyno'r radd-brentisiaeth. Ceir oddeutu 10,000 o radd-brentisiaethau yn Lloegr y flwyddyn academaidd hon, o'i gymharu â dim un yng Nghymru. Felly, argymhellodd y pwyllgor y dylai Llywodraeth Cymru osod terfyn amser ar gyfer addysgu gradd-brentisiaethau, ond gwrthodwyd hynny. Mae'r Gweinidog wedi dweud bod yr arian ar gael ac mai mater i brifysgolion, fel cyrff annibynnol, yw penderfynu pa bryd y byddant yn dechrau. Ond nid pwy sydd ar fai sy'n fy mhoeni i a'r pwyllgor mewn gwirionedd; y broblem yw fod yna ganfyddiad cynyddol yng Nghymru fod Cymru ar ei hôl hi. Buaswn yn annog y Gweinidog sgiliau ac Ysgrifennydd y Cabinet dros Addysg yn wir, i ddefnyddio eu dylanwad fel bod Cymru'n cyflymu'r broses mewn perthynas â gradd-brentisiaethau.

Ein hargymhelliad olaf oedd y dylai Estyn ystyried sut y mae mynd ati yn y ffordd orau i gynnwys yn ei arolygiadau argaeledd ac ansawdd cyngor gyrfaoedd ar gyrsiau galwedigaethol a hyfforddiant, gan gynnwys prentisiaethau mewn ysgolion. Er bod Estyn yn edrych ar gyngor gyrfaoedd, nid yw'n aml yn faes blaenoriaeth, ac roeddem am ei symud yn uwch ar yr agenda. Bydd athrawon ysgol—y rhan fwyaf ohonynt—sydd wedi dilyn llwybr academaidd eu hunain yn naturiol yn meddwl bod y llwybr hwnnw'n addas i bobl ifanc eraill. Ac mae'r drefn ariannu, wrth gwrs, yn ymwneud â chadw pobl ifanc yn chweched dosbarth yr ysgol ei hun oherwydd yr effaith gadarnhaol a gaiff hynny ar ariannu ysgolion. Felly, mae yna gymhelliant parod yno i ffafrio'r llwybr hwnnw.

Felly, Ddirprwy Lywydd, rwy'n gobeithio fan lleiaf y bydd y ddadl hon a'r cyhoeddusrwydd o'i hamgylch yn annog pobl ifanc, a'r athrawon a'r rhieni y maent yn pwyso arnynt am gyngor, i edrych ar brentisiaethau a'r cyfleoedd y byddant yn eu cynnig fel opsiwn cadarnhaol mewn bywyd. Edrychaf ymlaen at y ddadl y prynhawn yma.

A gaf fi ddiolch i'r pwyllgor am ei adroddiad manwl iawn ar y gwaith a wnaethant o'u hymchwiliad? Rwyf am fanteisio ar y cyfle i siarad yn fwy eang ynglŷn â phrentisiaethau, cyn gwneud rhai sylwadau y credaf eu bod, mae'n debyg, yn berthnasol i argymhellion 6 a 7 ynglŷn â chyflog prentisiaid.

Mae'n amlwg i mi y gall hyfforddiant wedi'i strwythuro'n dda sicrhau'r gweithluoedd medrus sydd eu hangen arnom, ac sy'n parhau i fod yn hanfodol i iechyd yr economi mewn cymunedau ledled Cymru yn y dyfodol, yn enwedig ar gyfer gwella cyfleoedd yn ein cymunedau yn y Cymoedd. Mae cyfleoedd prentisiaeth yn allweddol ar gyfer llawer o economïau lleol, a gwn eu gwerth ym Merthyr Tudful a Rhymni. Mae gan gwmnïau fel General Dynamics Land Systems UK ym Mhentre-bach hanes cryf a llwyddiannus mewn perthynas â phrentisiaethau, gan weithio'n agos gyda choleg Merthyr i ddarparu'r sgiliau sydd eu hangen er mwyn darparu eu teulu Ajax arloesol o gerbydau i fyddin Prydain. Yn ne Cymru, mae General Dynamics Land Systems UK ar hyn o bryd yn darparu dwy brentisiaeth bedair blynedd mewn gweithgynhyrchu mecanyddol a chymorth technegol peirianyddol. Bydd eu 12 o brentisiaid presennol—nifer sy'n tyfu o flwyddyn i flwyddyn—yn cael tystysgrif genedlaethol NVQ lefel 3 ac uwch yn eu meysydd, ac mae'r cwmni hefyd yn ehangu i ddarparu prentisiaethau mewn meysydd heblaw peirianneg megis ansawdd a chyfleusterau. Mae hyn yn dangos ymrwymiad clir gan y cwmni i'r etholaeth, i'w weithwyr, ac yn arbennig, i bobl ifanc, a dyna'r newyddion da am brentisiaethau.

Mewn cyferbyniad, fodd bynnag, mae arolwg cyflogau prentisiaethau 2016, a wnaed gan Adran Busnes, Ynni a Strategaeth Ddiwydiannol y DU, yn cyfeirio at nifer o faterion a ddylai fod o bwys i ni, ac mae hyn yn cysylltu'n uniongyrchol ag argymhellion 6 a 7 ynghylch lefelau cyflog a chostau byw ar gyfer prentisiaid. Roedd gennyf ddiddordeb arbennig yn y data ynghylch cydymffurfio â'r isafswm cyflog cenedlaethol a'r cyflog byw cenedlaethol. Er ei fod yn cydnabod materion sy'n codi o fethodoleg a newidiadau yn y cyfraddau sy'n gymwys, mae'r arolwg yn nodi bod prentisiaid ar lefel 2 a 3, mewn 14 y cant o achosion yng Nghymru, yn cael llai na'r isafswm cyflog priodol neu'r cyflog byw cenedlaethol, ac mae'n rhaid bod hynny'n peri pryder. Yn ogystal, amlygodd yr arolwg fod cyfran y prentisiaid nad yw eu cyflogau'n cydymffurfio yn cynyddu ymhlith rhai rhwng 19 a 20 oed yn ail flwyddyn eu prentisiaeth—achos pryder pellach.

Wrth gwrs, y cyflogwr sy'n gyfrifol am wneud yn siŵr fod prentisiaid yn cael eu trin yn deg, ond mae'n amlwg fod angen i fusnesau ddeall y cyfrifoldebau hynny. Canfu ymchwil gan Sefydliad Dysgu a Gwaith Cymru fod un o bob pump cyflogwr heb glywed am yr isafswm cyflog i brentisiaid ac nid oedd dros 40 y cant yn gwybod bod angen talu am hyfforddiant i ffwrdd o'r gwaith. Ond yn bwysicaf i mi, mae'r arolwg yn amlygu pa mor bwysig yw hi fod Llywodraeth y DU yn sicrhau cydymffurfiaeth â deddfwriaeth bwysig o'r fath, ac er fy mod yn cefnogi'r cynigion am gymorth ychwanegol i brentisiaid a nodwyd yn yr adroddiad, rhaid inni ddisgwyl i Lywodraeth y DU gynnal yr isafswm cyflog a'r cyflog byw yn gadarn gan fod hynny, yn ei dro, yn sicrhau tegwch i bawb, gan gynnwys prentisiaid.

Yn ddefnyddiol, argymhellodd y Sefydliad Dysgu a Gwaith gamau gweithredu mewn tri maes allweddol: yn gyntaf, ynghylch codi ymwybyddiaeth cyflogwyr fel bod yr holl gyflogwyr yn ymwybodol o'r rheolau; yn ail, gwybodaeth glir yn nodi hawliau i isafswm cyflog ar ddechrau prentisiaeth a mwy o gyfrifoldeb ar ddarparwyr hyfforddiant i sicrhau bod hyn yn digwydd; ac yn drydydd, gwell gorfodaeth a chymorth ar gyfer prentisiaid pan fo problem. Buaswn yn ychwanegu yma fy mod yn credu hefyd fod yna gyfrifoldeb ar undebau llafur i roi blaenoriaeth i drefnu a rhoi cymorth i brentisiaid.

Oherwydd mae pawb ohonom yn gwybod y gall prentisiaethau fod yn llwybr cyffrous i yrfa a swydd lwyddiannus, a gwyddom hefyd fod Llywodraeth Cymru yn ymrwymedig i agenda gwaith teg. Felly, gobeithio y byddai'r Gweinidog yn cytuno y dylai comisiwn gwaith teg newydd edrych ar ganfyddiadau'r arolwg y bûm yn dyfynnu ohono ac y dylid edrych arno hefyd wrth weithredu'r contract economaidd newydd. Rwy'n gobeithio bod Llywodraeth Cymru yn ystyried sut, wrth symud ymlaen, y gall yr ymchwil helpu hefyd i roi mwy o siâp i'n rhaglen brentisiaeth yng Nghymru er mwyn sicrhau bod y rhai sy'n ymgymryd â phrentisiaethau yn cael eu trin yn deg. Yn olaf, gobeithio y bydd y Gweinidog yn gallu ysgrifennu at Lywodraeth y DU i bwyso am orfodi cyflogau prentisiaid yn fwy cadarn. Mae'r rhain yn hawliau yr ymladdwyd yn galed i'w cael ac ni ddylai unrhyw Lywodraeth ganiatáu iddynt gael eu diystyru o dan ei gwyliadwriaeth.

Datgelodd ein hymchwiliad i brentisiaethau yng Nghymru bryderon fod nifer y prentisiaid anabl yng Nghymru yn llawer is na'r gyfradd yn Lloegr, fod rhwystrau economaidd yn atal pobl ifanc rhag manteisio ar gyfleoedd, fod gwahaniaeth rhwng y rhywiau'n parhau ac y gallai prinder darparwyr atal pobl ifanc rhag dilyn prentisiaethau drwy gyfrwng y Gymraeg.

Wrth dderbyn ein hargymhelliad ar rywedd a gyrfaoedd, nododd Llywodraeth Cymru, er bod 60 y cant o ddysgwyr sydd ar brentisiaeth yn fenywod, mae hyn—ac rwy'n dyfynnu—

'yn cuddio’r gwahaniaeth rhwng y rhywiau sy’n bodoli mewn rhai sectorau.'

Wrth dderbyn ein hargymhelliad y dylai lunio cynllun gweithredu clir sy'n benodol ar gyfer pobl anabl i fynd i'r afael â'r diffyg cynrychiolaeth o bobl anabl mewn prentisiaethau, ar ôl 19 mlynedd mewn grym, dywedodd Llywodraeth Cymru eu bod—ac rwy'n dyfynnu—

'wedi ymrwymo i wella ein dull gweithredu'.

Dywedant eu bod wedi gweithio gyda Remploy i baru rhai sy'n cymryd rhan yn rhaglen Dewis Gwaith â chyfleoedd prentisiaeth ac wedi cyflwyno dull gweithiwr achos gyda chymorth cydlynwyr prentisiaeth penodedig Remploy. Wel, y mis diwethaf, ymwelais â Remploy Wrecsam i drafod lansio rhaglen cymorth cyflogaeth Llywodraeth y DU, Rhaglen Gwaith ac Iechyd Cymru, ac i wrando ar sesiwn hyfforddi gyda chwsmeriaid. Rhaid i Lywodraeth Cymru ddarparu sicrwydd felly fod ei rhaglen gyflogadwyedd newydd yn ychwanegu at, yn hytrach nag ailadrodd hyn, a dylid ei gynnwys yn yr adroddiad cynnydd blynyddol ar weithrediad ei gynllun cyflogadwyedd y mae'n addo ei ddarparu i'r pwyllgor mewn ymateb i'n hargymhelliad 11.

Wrth ddatgan ei bod yn broses o sefydlu gweithgor prentisiaeth gynhwysol sy'n cynnwys cynrychiolwyr o sefydliadau anabledd ledled Cymru, a fydd—ac rwy'n dyfynnu—

'yn cynhyrchu Cynllun Gweithredu Anabledd Prentisiaethau', byddwn angen sicrwydd y bydd yn gweithredu ar yr esboniad gan Celfyddydau Anabledd Cymru mai'r gwahaniaeth rhwng hyfforddiant ymwybyddiaeth o anabledd a hyfforddiant cydraddoldeb anabledd yw bod hyfforddiant ymwybyddiaeth o anabledd yn aml yn cael ei arwain gan bobl nad ydynt yn anabl sy'n weithwyr proffesiynol yn y proffesiynau meddygol neu ofalu. Mae ffocws meddygol i'r hyfforddiant hwn, mae'n rhoi gwybodaeth i'r cyfranogwyr am namau pobl anabl a ffyrdd o oresgyn anabledd, tra bod hyfforddiant cydraddoldeb anabledd bob amser yn cael ei arwain gan hyfforddwyr sy'n bobl anabl. Mae'r ffocws ar bobl anabl a phobl nad ydynt yn anabl yn gweithio gyda'i gilydd i oresgyn y rhwystrau sy'n anablu yn y gymdeithas. Mae ffocws holistig i'r hyfforddiant hwn, gan gydnabod y bydd cael gwared ar y rhwystrau corfforol, ariannol ac ymagweddol yn creu cymdeithas fwy cynhwysol a hygyrch. Mae hynny'n greiddiol. Mae'n allweddol.

Wrth wrthod ein hargymhelliad y dylai roi mwy o gymorth i gyflogwyr i godi ymwybyddiaeth ymhlith ystod ehangach o bobl ifanc o fanteision prentisiaethau, mae Llywodraeth Cymru yn darparu rhestr o'r wybodaeth y mae eisoes yn ei darparu. Fodd bynnag, nid yw hyn yn ateb y dystiolaeth ysgrifenedig gan Remploy, sy'n nodi mai 2.7 y cant yn unig o ddysgwyr mewn darpariaeth dysgu seiliedig ar waith a 1.3 y cant o brentisiaid yng Nghymru sy'n anabl, o'i gymharu â 9 y cant yn Lloegr, nac awgrym Remploy mai un o'r rhesymau am hyn yw diffyg ymwybyddiaeth o brentisiaethau ymhlith rhieni, cyflogwyr a dysgwyr.

Roedd y bobl ifanc y cyfarfuom â hwy yn Ymddiriedolaeth y Tywysog yn manylu ar y rhwystrau ariannol sy'n atal pobl ifanc rhag manteisio ar brentisiaethau. Wrth dderbyn mewn egwyddor yn unig y dylai greu cronfa galedi gystadleuol ar gyfer prentisiaid sydd ar y lefelau cyflog isaf neu greu consesiynau eraill megis cardiau bws neu reilffyrdd rhatach, fel sydd ar gael i fyfyrwyr eraill, mae Llywodraeth Cymru yn nodi y byddai angen ystyried hyn—ac rwy'n dyfynnu—

'yn erbyn canlyniad yr ymgynghoriad i Deithiau bws rhatach i bobl ifanc yng Nghymru.'

Fodd bynnag, daeth yr ymgynghoriad i ben bedwar mis yn ôl. Er bod Llywodraeth Cymru yn datgan ei bod yn ymateb i'r rhan fwyaf o ymgynghoriadau mewn 12 wythnos, dywedodd ITV Wales ddydd Llun fod Llywodraeth Cymru wedi methu ymateb i bron i draean o'i hymgynghoriadau a lansiwyd ers yr etholiad ddwy flynedd yn ôl. Gadewch inni obeithio nad yw hwn yn un arall. Ac er ei bod yn dweud bod rhoi cymhorthdal tuag at gostau teithio yn debygol o gael ei gategoreiddio fel budd trethadwy yn y DU, mae Undeb Cenedlaethol Myfyrwyr Cymru yn nodi bod awdurdodau lleol yn Sheffield, Lerpwl a Gorllewin Canolbarth Lloegr eisoes wedi cyflwyno cynlluniau tebyg.

Nid yw'n dderbyniol mai mewn egwyddor yn unig y derbyniwyd ein hargymhelliad y dylent ddarparu diweddariadau blynyddol i'r pwyllgor sy'n cwmpasu pob nodwedd warchodedig a mynediad gan gymunedau incwm isel. Mae'r pwyllgor yn glir nad yw prentisiaid yng Nghymru yn gwbl gynrychioliadol eto o'r gymdeithas ehangach y dônt ohoni. Daeth adroddiad diweddar Reform ar y rhaglen brentisiaethau yn Lloegr i'r casgliad y bydd prentisiaid, trethdalwyr a chyflogwyr ar draws y wlad yn elwa am flynyddoedd i ddod pe bai'r newidiadau a ddisgrifiant yn cael eu gwneud.

A wnewch chi ddirwyn i ben, os gwelwch yn dda?

Nodwyd na fu adroddiad cynnydd cyfatebol ar y rhaglen brentisiaethau yng Nghymru.

Hoffwn ddiolch i aelodau'r Pwyllgor Economi, Seilwaith a Sgiliau am gynhyrchu'r adroddiad hwn—diolch ichi—ar brentisiaethau yng Nghymru. Mae'n amlwg fod prentisiaethau ansoddol yn chwarae rôl hanfodol yn ein llwyddiant economaidd, yn ogystal ag adeiladu Cymru gryfach, decach a mwy cyfartal. Rwy'n falch o ymrwymiad Llywodraeth Cymru i greu 100,000 o brentisiaethau erbyn etholiadau nesaf y Cynulliad. Mae'r rhain yn brentisiaethau ansoddol, ystyrlon ac wedi'u targedu, fel y nododd diddordeb y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd yn ein cynllun gweithredu economaidd ehangach. Mae llawer i ni fod yn falch ohono, ond wrth gwrs mae'r adroddiad hwn yn nodi fod yna fwy y gellir ei wneud.

Rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn argymhelliad yr adroddiad i wneud mwy i fynd i'r afael â rhagfarn ar sail rhyw a mynediad ehangach at brentisiaethau. Fel y dywedwyd eisoes, er bod 60 y cant o'r rhai sy'n mynd ar drywydd prentisiaeth yn fenywod, yn rhy aml cânt eu tywys tuag at sectorau lle mae'r cyflogau'n is ac er gwaethaf llawer o fentrau addysgol, mae'r niferoedd sy'n dilyn pynciau STEM yn amlwg yn is. Mae'n hanfodol ein bod yn mynd i'r afael â gwahaniaethau o'r fath rhwng y rhywiau os ydym am greu Cymru decach a mwy cyfartal, ac felly rwy'n croesawu platfform Llywodraeth Cymru o fentrau ehangach ar gyfer STEM a'i hymateb yn addo gwneud mwy i ddenu menywod i'r sectorau blaenoriaethol hyn , gan gynnwys y disgwyliad clir ynghylch y llwybrau cynnydd sydd eu hangen i gau'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau, ac agenda'r comisiwn gwaith teg.

Yn wir, y bore yma, roedd y Pwyllgor Cymunedau, Cydraddoldeb a Llywodraeth Leol yn clywed am rôl prentisiaethau yn mynd i'r afael â'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau drwy annog mwy o fenywod i mewn i sectorau cyflogaeth gwrywaidd yn bennaf fel peirianneg. Mae'n iawn, ac mae disgwyl yng Nghymru i gyflogwyr a darparwyr prentisiaethau lynu at y pecyn cydraddoldeb, sy'n cynnwys modiwlau ar hunaniaeth o ran rhywedd, stereoteipio a rhagfarn anymwybodol. Mae'r pwysigrwydd a roddir i roi terfyn ar anghydraddoldeb a'r bwlch cyflog rhwng y rhywiau yn allweddol i alwadau Llywodraeth Cymru am weithredu, y cynllun gweithredu economaidd, a'r contract economaidd, y mae'r Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd a Fforwm Economaidd y Byd yn tynnu sylw atynt yng Nghymru.

Rwyf hefyd yn croesawu argymhelliad yr adroddiad i wneud mwy i fynd i'r afael â diffyg cynrychiolaeth pobl anabl mewn prentisiaethau. Mae sefydlu gweithgor prentisiaeth gynhwysol a fydd yn cyhoeddi cynllun gweithredu anabledd prentisiaethau hefyd yn ddatblygiad i'w groesawu, ac mae'n hanfodol ein bod yn lleihau'r rhwystrau sydd ar hyn o bryd yn atal pobl anabl rhag cael mynediad at brentisiaethau.

Mewn cyfnod o gyni a orfodwyd gan Lywodraeth Dorïaidd y DU, mae rhai o'r rhwystrau i gael mynediad at brentisiaethau yn ariannol, gan gynnwys casgliad yr adroddiad fod trafnidiaeth i ac o ganolfannau hyfforddiant neu ddysgu yn mynd â hyd at 20 y cant o gyflogau prentisiaid. Unwaith eto, mae'n iawn fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn mewn egwyddor argymhelliad y pwyllgor i greu cronfa galedi ar gyfer prentisiaid ar y cyflogau isaf, neu greu cyfraddau teithio rhatach eraill. Rwy'n deall bod ymgynghoriadau yn cael eu hadolygu ar y materion hyn ar hyn o bryd, a bod yna bryderon y gallai consesiynau i brentisiaethau fod yn gyfystyr â budd-daliad trethadwy. Fel y cyfryw, hoffwn ofyn a yw Llywodraeth Cymru wedi siarad eto ag awdurdodau lleol yn Lerpwl, Sheffield a gorllewin canolbarth Lloegr sydd wedi cyflwyno cynlluniau tebyg.

Felly, i gloi, hoffwn ganmol y safiad y mae Cymru wedi'i wneud mewn perthynas â darparu prentisiaethau ansoddol ac wedi'u targedu yng Nghymru, ac y credaf y bydd yn parhau i'w gwella er mwyn dyfodol y gweithlu a chynhyrchiant Cymru deg yn y dyfodol.

Rydw i am edrych ar dri maes yn benodol—gan edrych ymlaen at glywed sylwadau’r Gweinidog ar y tri maes yma—gan ddechrau efo argymhelliad 1, sydd yn ymwneud â rhagfarn ar sail rhywedd. Yn anffodus, wrth gwrs, nid ydy rhai o’r casgliadau yn yr adroddiad yma yn rhai newydd i ni, ac yn sicr, yn hydref 2012, fe gododd y Pwyllgor Menter a Busnes y pwysigrwydd o fynd i’r afael â rhagfarn ar sail rhywedd er mwyn ehangu mynediad. Fe dderbyniwyd argymhelliad y dylai Llywodraeth Cymru nodi a monitro’r gwahaniaethau rhwng y rhywiau mewn prentisiaethau, y rhesymau am y gwahaniaethau hynny, ac archwilio’r posibilrwydd o bennu targedau ar gyfer gwella’r gyfradd recriwtio ar gyfer prentisiaid benywaidd yn y sectorau â blaenoriaeth o safbwynt economaidd.

Fe dderbyniwyd hefyd, nôl yn 2012, yr argymhelliad y dylid darparu hyfforddiant cydraddoldeb rhywiol ar gyfer cynghorwyr gyrfaoedd a gweithwyr addysgu proffesiynol i gywiro unrhyw stereoteipio yn y cyngor y maen nhw’n ei roi i bobl ifanc. Ond y tristwch ydy, wrth gwrs, dros bum mlynedd ers cyhoeddi yr adroddiad hwnnw a derbyn yr argymhellion hynny, dim ond 1.6 y cant o brentisiaid adeiladu a 3.1 y cant o brentisiaid peirianneg sydd yn fenywod, o’u cymharu â 96 y cant o brentisiaid gofal plant, dysgu a datblygu a 91 y cant o brentisiaid trin gwallt yn ferched. Felly, mae hyn yn codi cwestiynau ynglŷn â’r camau sydd wedi’u cymryd gan eich Llywodraeth chi dros y pum mlynedd diwethaf i fynd i’r afael â hyn, ac mae o hefyd yn codi cwestiwn ynglŷn ag a fyddwch chi wir yn gweithredu ar yr argymhellion sydd wedi cael eu nodi gan y pwyllgor.

Mi wnaethom ni drafod y bore yma, yn y pwyllgor cydraddoldeb, y rôl y gall y contract economaidd gael wrth ei ddefnyddio er mwyn ceisio dileu rhai o’r stereoteipiau yma, ac er, efallai, nad ydy’r pwyllgor wedi edrych ar y mater yma, tybed beth ydy eich sylwadau chi. A oes modd defnyddio’r contract yma yn y maes prentisiaethau hefyd er mwyn ceisio dileu’r stereoteipio ar sail rhywedd?

Yn ail, rydw i'n edrych ar agwedd y Gymraeg a phrentisiaethau drwy gyfrwng y Gymraeg. Unwaith eto, nid ydy’r bwlch yn y galw tebygol am brentisiaethau drwy gyfrwng y Gymraeg a’r gallu i gwrdd â hwnnw—. Nid ydy hynny’n annisgwyl ychwaith. Mae nifer y prentisiaethau sy’n cael eu cynnal drwy’r Gymraeg wedi bod yn eithriadol o isel ers blynyddoedd. Yn 2014-15, dim ond 0.3 y cant, neu 140 prentisiaeth, a oedd yn cael eu cwblhau yn y Gymraeg allan o ymhell dros 48,000 o brentisiaethau. Ymateb Llywodraeth Cymru i feirniadaeth am y sefyllfa hon oedd newid y ffordd y mae’r ystadegau yn cael eu cyflwyno, gan gyhoeddi ffigwr ar gyfer nifer y prentisiaethau â rhywfaint o ddysgu dwyieithog—ac mi allai hynny olygu cyn lleied â chyflwyno un adnodd dysgu dwyieithog i’r myfyrwyr. Mae'n hollol amlwg bod yn rhaid inni fynd i’r afael â’r sefyllfa yma er mwyn cyrraedd 1 filiwn o siaradwyr Cymraeg erbyn 2050, a hefyd i lenwi bylchau sgiliau mewn meysydd megis gofal cymdeithasol, lle mae angen siaradwyr Cymraeg i ddarparu gwasanaeth i siaradwyr Cymraeg.

Mae’r penderfyniad i ymestyn cyfrifoldebau’r coleg Cymraeg i gynnwys colegau addysg bellach a’r sector dysgu yn y gweithle i’w groesawu, ond mae angen cyllideb ddigonol ar gyfer gwneud y gwaith ac er mwyn cynyddu'r gyfran o brentisiaethau sy'n cael eu cyflawni drwy gyfrwng y Gymraeg.

Yn olaf, yn sydyn: er nad ydy'r pwyllgor yn crybwyll yr ardoll brentisiaethau o safbwynt yr heddlu—maddeuwch imi am grwydro i mewn i'r maes yna—mae o'n destun consérn achos un flwyddyn ar ôl i'r ardoll brentisiaethau gael ei chyflwyno, mae'n dal yn aneglur pwy sydd â chyfrifoldeb dros yr ardoll. Mae fy nghyfaill Aelod Seneddol Dwyfor Meirionnydd, Liz Saville Roberts, wedi derbyn gwybodaeth groes—gwybodaeth gennych chi ei fod o'n fater wedi'i gadw yn ôl yn y Deyrnas Gyfunol, a gwybodaeth gan y Gweinidog heddlu hefyd, sy'n dweud nad ydyn nhw'n gyfrifol am hyfforddi'r heddlu. Felly, nid oes yna neb yn cymryd y cyfrifoldeb dros hyfforddi'r heddlu, ac nid oes neb yn cymryd y cyfrifoldeb dros y prentisiaethau, a fyddai'n fuddiol iawn, wrth gwrs, yn y maes yma. Felly, buaswn i'n hoffi defnyddio'r cyfle jest i ofyn i Lywodraeth Cymru egluro beth sy'n digwydd efo prentisiaethau'r heddlu a'r ardoll ar gyfer hynny. Diolch.   

Rwy'n falch iawn o gael y cyfle hwn i siarad yn y ddadl hon heddiw. Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i ddiolch i'r pwyllgor a'i holl aelodau am yr adroddiad pwysig hwn. Er nad wyf yn aelod o'r pwyllgor hwn, bydd yr Aelodau'n gwybod fod gennyf ddiddordeb mawr mewn prentisiaethau, ar ôl bod yn brentis fy hun cyn dod i'r Cynulliad. Gyda hynny mewn golwg, gallwn dreulio amser hir heddiw yn siarad am y mater hwn, ond oherwydd prinder amser, rwyf am ganolbwyntio fy nghyfraniad ar dri phrif fater: un, hyfforddwyr prentisiaid; dau, awtomatiaeth; ac yn olaf, deallusrwydd emosiynol.

Yn 17 oed, ar ddechrau'r pedwerydd Cynulliad—i'r Aelodau sydd â diddordeb—dechreuais fy mhrentisiaeth mewn cwmni lleol ar ystâd ddiwydiannol Glannau Dyfrdwy. Rhoddodd y brentisiaeth honno gyfle imi weithio, dysgu ac ennill cyflog, ac rwy'n falch fod gan Lywodraeth Cymru ymrwymiad i greu o leiaf 100,000 o brentisiaethau o safon uchel yng Nghymru yn ystod y tymor Cynulliad hwn. Wedi dweud hynny, gobeithio y bydd y Llywodraeth yn edrych o ddifrif ar fater hyfforddwyr. Pan fydd prentis wedi gwneud ei amser, gwyddom ei bod hi'n cymryd ychydig flynyddoedd i gael y profiad perthnasol fel crefftwr medrus sy'n darparu gwasanaeth llawn. Rwyf am gymryd y cyfle hwn i dalu teyrnged i John Steele, a ymddeolodd o fy ngweithle'n ddiweddar—y gweithle lle'r oeddwn yn ffodus i wneud fy mhrentisiaeth. Ef oedd fy mentor, fy ffrind, ac mae ei ymddeoliad yn codi cymaint o gwestiynau pwysig ynglŷn â sut y gallwn sicrhau bod gan gwmnïau ledled Cymru bobl â sgiliau a phrofiadau perthnasol i allu hyfforddi'r genhedlaeth nesaf o brentisiaid.

Mae awtomatiaeth yn fater mawr arall a fydd yn effeithio ar y math o brentisiaethau y bydd eu hangen arnom yn y dyfodol. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol o'r ystadegau diweddar a welwyd yn ddiweddar ar y mater hwn. Roeddent yn datgelu y bydd cyfran y swyddi sydd mewn perygl yn sgil awtomeiddio erbyn y 2030au cynnar yng Nghymru yn amrywio o 26 y cant i dros 36 y cant. Tynnwyd sylw at fy etholaeth i yn Alun a Glannau Dyfrdwy fel yr etholaeth lle roedd y ganran uchaf o swyddi mewn perygl yn sgil awtomeiddio, ar 36 y cant. Nawr, rwy'n cytuno'n llwyr â chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol yng Nghymru pan ddywed, yn hytrach na gofyn beth fydd awtomatiaeth yn ei ddwyn oddi wrthym, y dylem fod yn gofyn sut y gall awtomatiaeth ein helpu i wella ein gwasanaethau cyhoeddus a llesiant ein bywydau a'n cymunedau. Dylem groesawu awtomatiaeth fel cyfle economaidd enfawr, a sicrhau ar yr un pryd fod gennym strategaeth ar gyfer ymdrin â risgiau'r technolegau hyn.

Ar y pwynt hwn yn awr, mae'n bwysig cydnabod a thynnu sylw at bwysigrwydd deallusrwydd emosiynol. Nawr, rydym oll wedi bod yno: rydych yn archebu tocynnau i ddigwyddiad ar-lein, rydych chi bron â gorffen, ond mae'r sgrin ddiflas honno'n dod i'r golwg a gwneud i chi deipio llythrennau a rhifau niwlog, ar y diwedd un, mewn blwch. Nawr, cam yw hwn, fel y mae'r rhan fwyaf o bobl yn gwybod, i sicrhau mai person yn prynu tocyn i'ch hoff gyngerdd neu gêm bêl-droed ydych chi, ac nad rhaglen gyfrifiadurol a ddefnyddir i fachu llwyth o seddi. Nawr, y lefel honno o ddeallusrwydd emosiynol a fydd yn sicrhau nad yw'r genhedlaeth nesaf o weithwyr yn waeth eu byd o ganlyniad i awtomeiddio. Mae arnom angen canfod pwy sy'n fwyaf tebygol o gael eu taro galetaf gan awtomatiaeth, a datblygu camau wedi'u targedu i helpu'r bobl hynny. Rhaid i hynny gynnwys cymorth ariannol a seicolegol, yn ogystal â gwella sgiliau'r gweithlu.

Yn olaf, i gloi, rwy'n croesawu cyhoeddi'r adroddiad hwn ac edrychaf ymlaen at weithio gydag Aelodau ar draws y Siambr yn ogystal â Llywodraeth Cymru i sicrhau bod gennym brentisiaethau medrus o safon uchel, ac sy'n talu'n dda, ar gyfer cenedlaethau'r dyfodol yng Nghymru. Diolch.

Rydym yn croesawu ymateb da Llywodraeth Cymru ar y cyfan i'n hadroddiad, er ein bod yn siomedig wrth gwrs ei bod wedi dewis gwrthod rhai o'n hargymhellion. Roedd ymchwiliad y Pwyllgor Menter, Arloesedd a Sgiliau i'r modd y darparwn brentisiaethau yng Nghymru yn dangos bod consensws bellach ar draws y sector diwydiant a'r sector addysg fod prentisiaethau, ers llawer gormod o amser, wedi bod yn elfen a esgeuluswyd o'n proses wella sgiliau. Wrth gwrs, rydym bellach yn wynebu canlyniadau'r esgeulustod yn y prinder o weithwyr â chymwysterau addas sydd eu hangen ar bob lefel yn ein sector busnes a'r sector cyhoeddus. Mae'n braf nodi, fodd bynnag, fod darparwyr addysg, ar lefel addysg bellach ac addysg uwch, bellach yn croesawu'r rhan hanfodol hon o'n sylfaen economaidd, ac mewn gwirionedd mae'n ymddangos bod newid pwyslais mawr ar sicrhau bod cymwysterau'n fwy perthnasol i anghenion busnes.

Er mwyn lliniaru'r anghydbwysedd hwn rhwng anghenion busnes a'r sector cyhoeddus a gweithlu medrus addas, rhaid cael mwy o bwyslais ar wella sgiliau seiliedig ar waith, ac ehangu'r cyfleusterau technegol yn ein colegau fel eu bod yn cyd-fynd yn well ag anghenion y gweithle. Mae'r dystiolaeth a gasglodd y pwyllgor yn awgrymu bod yna sylfaen gref o brentisiaethau yng Nghymru, ond ceir diffygion amlwg mewn rhai meysydd, yn enwedig o ran prentisiaethau ar gyfer pobl anabl, sy'n dangos ffigurau gwaeth o lawer yng Nghymru nag yn Lloegr. Rhaid i hwn fod yn faes blaenoriaeth uchel i bawb sy'n ymwneud â darparu prentisiaethau. Gwelsom hefyd na cheir darpariaeth ddigonol o brentisiaethau iaith Gymraeg, lle yr ymddengys bod prinder staff addysgu â'r cymwysterau addas yn y fframweithiau prentisiaethau cyfrwng Cymraeg.

Un maes hanfodol bwysig lle y nodwyd diffygion gan ein hymchwiliad oedd y ddarpariaeth o wybodaeth a llwybrau digonol yn ein hysgolion mewn perthynas â chyfleoedd prentisiaeth. Bellach, mae'n ddyletswydd ar yr holl asiantaethau, ysgolion, cydweithwyr a sefydliadau addysg bellach i hyrwyddo'r llwybrau i sgiliau galwedigaethol fel dewis amgen yn lle cymwysterau academaidd. Yn gysylltiedig â hyn rhaid sicrhau mwy o ymwneud rhwng busnesau a'r sector addysgol. Nododd ein hymchwiliad fod Llywodraeth Cymru yn rhoi polisïau ar waith i fynd i'r afael â'r materion hyn.

Er mwyn sicrhau bod gennym y niferoedd perthnasol yn dilyn llwybr prentisiaeth, mae'n gwbl hanfodol fod yr holl asiantaethau cysylltiedig yn cychwyn ar strategaeth i sicrhau bod parch cydradd rhwng cyflawniad galwedigaethol ac academaidd. Fodd bynnag, fel y mae Undeb Cenedlaethol y Myfyrwyr yn nodi, ni ellir sicrhau parch cydradd rhwng cymwysterau galwedigaethol ac academaidd heb gyllid cydradd. Rhaid i Lywodraeth Cymru roi sylw i hyn fel mater o flaenoriaeth.

I gloi, mae'r bartneriaeth rhwng addysg a busnes yn hanfodol i sicrhau bod gennym y sylfaen sgiliau gywir i yrru economi Cymru yn ei blaen yn yr unfed ganrif ar hugain.

Fe gadwaf fy nghyfraniad yn fyr, o ystyried ein bod yn brin o amser. Roeddwn am wneud achos dros brentisiaethau lefel uwch a'r ffaith bod datblygu gradd-brentisiaethau yng Nghymru ar lefel 6. Credaf fod yna brifysgolion sy'n barod i gynnig prentisiaethau gradd ar lefel Meistr. Credaf fod honno'n ffordd arwyddocaol ymlaen sy'n awgrymu, o'r dystiolaeth yn Lloegr yn sicr, y bydd prentisiaethau lefel gradd yn cael eu dilyn mewn pynciau STEM gan fenywod sydd am astudio'r pynciau hynny, yn ogystal ag ymhlith dysgwyr o ardaloedd lle mae lefelau cyfranogiad mewn addysg uwch yn isel yn draddodiadol. Felly, mae dilyniant i lefel Meistr yn bwysig iawn.

Rwy'n falch fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn argymhellion 9 a 10 ynghylch yr angen am eglurder a sicrwydd o ran ariannu gradd-brentisiaethau. Ond credaf hefyd—. Rwy'n bryderus ynghylch gwrthod argymhelliad 12, sy'n dweud mai'r prifysgolion sy'n gyfrifol am gynllunio a darparu eu cyrsiau, ond hoffwn gael cyfle i graffu, yn y Siambr hon neu yn y pwyllgor, y modd y caiff gradd-brentisiaethau eu cyflwyno ledled Cymru. Os caiff ei adael i'r prifysgolion ar eu pen eu hunain, mae arnaf ofn y byddant yn gwneud gwaith da ond gallent fod yn brin o atebolrwydd democrataidd. Felly, rwy'n credu bod hynny'n eithaf pwysig.

Hefyd, hoffwn fynd ar drywydd pwynt a wnaeth Siân Gwenllian. Siaradais â fy rhagflaenydd ddoe, Jeff Cuthbert, fy rhagflaenydd fel Aelod Cynulliad dros Gaerffili—hoffwn ddweud wrth y Siambr nad oes gennyf unrhyw gynlluniau i fynd yn gomisiynydd heddlu a throseddu, ond ef yw'r comisiynydd heddlu a throseddu ar gyfer fy rhanbarth i ar hyn o bryd—a nododd y pryder ynglŷn â'r £2.8 miliwn o ardoll brentisiaethau sy'n mynd i'r DU ac na all gwasanaeth yr heddlu elwa arno. Mae'n fater hynod o bwysig nad yw'n digwydd yn Lloegr, ac mae'n un dadleuol. Mae'n hurt fod y Trysorlys wedyn yn disgwyl i Lywodraeth Cymru ariannu hyfforddiant galwedigaethol yn yr heddlu ac felly, carwn annog y Gweinidog a'r Llywodraeth i godi hyn gyda'u cymheiriaid yn y DU. A chyda hynny, rwy'n credu y dof â fy sylwadau i ben, er mwyn rhoi amser i rywun arall gyfrannu o bosibl.

Croesawaf adroddiad y pwyllgor, sy'n ymdrin â materion yn ymwneud ag un o'r heriau mwyaf sy'n wynebu Llywodraeth Cymru: sut i fynd i'r afael â'r bwlch sgiliau yng Nghymru. Mae arolwg economaidd chwarterol Siambr Fasnach Prydain ar gyfer chwarter terfynol 2017 yn dangos bod prinder sgiliau yn cyrraedd lefelau critigol. Mae cwmnïau yn y sector gweithgynhyrchu a'r sector gwasanaethau yn nodi anawsterau recriwtio. Maent yn honni bod canlyniadau'r arolwg yn pwysleisio'r angen i roi hwb i'r economi drwy fynd i'r afael â rhwystrau i dwf, yn arbennig y bwlch sgiliau cynyddol sy'n llesteirio gallu cwmnïau i ddod o hyd i'r gweithwyr sydd eu hangen arnynt i ddatblygu. Wrth wneud sylwadau ar y canlyniadau, dywedodd cyfarwyddwr cyffredinol Siambr Fasnach Prydain:

Prinder sgiliau a llafur fydd y llyffethair mwyaf i fusnes yn 2018, gan mai pobl sy'n gwneud i fusnesau weithio yn y bôn.

Mae meddu ar sgiliau yn gallu ychwanegu'n fawr at botensial ennill cyflog y gweithwyr yng Nghymru oherwydd bod gweithwyr medrus mor brin yma. Rwy'n pryderu bod Llywodraeth Cymru yn methu hyrwyddo'r manteision y gall prentisiaethau eu cynnig i fyfyrwyr ar gamau cynnar. Mae gwybodaeth gyrfaoedd mewn ysgolion am brentisiaethau yn hanfodol os ydym yn mynd i gynyddu'r cyflenwad o weithwyr hyfforddedig fel sydd eu hangen yn daer ar ein heconomi. Mae'r pwyllgor yn nodi problemau gydag ansawdd ac argaeledd cyngor gyrfaoedd, gan gynnwys diffyg cynghorwyr gyrfaoedd hyfforddedig, a diffyg gwybodaeth am brentisiaethau a hyfforddiant galwedigaethol ymhlith staff ysgol. Mae ysgolion hefyd yn arddangos tueddiad i annog disgyblion i astudio pynciau i Safon Uwch. Mae angen i sefydliadau addysg bellach a dysgu seiliedig ar waith gael gwell mynediad at ysgolion er mwyn ehangu'r ystod o gyngor a gaiff pobl ifanc am eu rhagolygon ar gyfer y dyfodol. Drwy wneud hynny, rwy'n hyderus y bydd hyn yn mynd beth o'r ffordd i fynd i'r afael â'r lefelau sy'n peri pryder o anghydbwysedd rhwng y rhywiau a diffyg cynrychiolaeth pobl anabl a welwn mewn prentisiaethau yng Nghymru ar hyn o bryd.

Ar ôl annog pobl ifanc i wneud prentisiaethau, rhaid inni edrych yn awr ar lefel y cymorth a ddarparwn iddynt. Ceir tystiolaeth sylweddol fod rhwystrau ariannol, megis costau trafnidiaeth, yn datgymell ac mewn rhai achosion, yn atal pobl ifanc rhag manteisio ar brentisiaethau. Mae'r pwyllgor yn galw ar Lywodraeth Cymru i greu cronfa galedi gystadleuol ar gyfer prentisiaid ar y cyflogau isaf neu greu consesiynau eraill, megis cardiau bws neu reilffyrdd rhatach fel sydd eisoes yn bodoli i rai myfyrwyr mewn rhannau eraill o'r Deyrnas Unedig. Ym mis Hydref y llynedd, addawodd y Ceidwadwyr Cymreig roi teithio am ddim ar y bysiau a thraean oddi ar bris tocynnau trên i bob person rhwng 16 a 24 oed yng Nghymru. Y mis diwethaf, cyhoeddodd Jeremy Corbyn gynlluniau i roi teithio am ddim ar fysiau i bobl dan 25 oed yn Lloegr. Felly, byddai'n eironig yn wir pe baem ni yng Nghymru, yr unig wlad yn y Deyrnas Unedig lle mae Llafur mewn grym, yn gwadu'r cymorth sydd ei angen ar ein pobl ifanc i gael mynediad at y sgiliau sydd eu hangen i adeiladu ein heconomi yn y dyfodol.

Hoffwn ddweud ychydig eiriau am sgiliau digidol yng Nghymru hefyd. Mae bron i hanner yr holl fusnesau bach yng Nghymru yn brin o'r sgiliau busnes digidol a allai eu helpu i wella cynhyrchiant ac arbed costau. Un o'r rhwystrau sy'n dal cwmnïau yng Nghymru yn ôl rhag gwneud mwy ar-lein yw prinder staff sydd â sgiliau digidol. Ddirprwy Lywydd, credaf fod yr argymhelliad yn yr adroddiad hwn yn gam mawr posibl ymlaen i roi hwb i nifer y prentisiaethau a darparu'r gweithlu medrus sydd ei angen ar Gymru yn awr ac yn y dyfodol.

Yng Nghymru, Ddirprwy Lywydd, rwyf wedi dysgu hedfan, a gwn fod pobl 20 mlynedd yn ôl yn arfer mynd am hyfforddiant galwedigaethol i gael eu trwydded hedfan. Rwy'n eithaf sicr fod yn rhaid bod nifer o gwmnïau awyrennau'r byd yn cyflogi'r peilotiaid hynny, y rhai nad ydynt yn gwneud pethau eraill—daethant yn beilotiaid ac maent yn gwasanaethu eu gwledydd. Pe bai'r Ceidwadwyr yn dod i rym, mae un neu ddau o feysydd y byddwn yn sicr o'u gwneud: rhywedd, oedran a NEET—ddim mewn addysg, hyfforddiant na chyflogaeth. Fe wnawn yn siŵr y bydd y bobl hyn yn dysgu ar gyfer cyflawni eu potensial llawn mewn bywyd yn ôl eu doniau. Rhaid inni gael rhyw fath o system yn yr adran addysg i wneud yn siŵr fod ein plant yn tyfu ac yn cyflawni eu potensial llawn mewn bywyd, yn ôl eu dawn a'u gallu mewn bywyd, ni waeth a ydynt yn bobl anabl neu heb fod yn anabl, yn ddynion neu'n fenywod, yn ifanc neu'n hen. Byddant i gyd yn gyfartal yng ngolwg y Blaid Geidwadol. Diolch.

Fel aelod o'r pwyllgor, roeddwn yn falch iawn o gymryd rhan yn yr ymchwiliad hwn, ac fe gadwaf fy nghyfraniad yn fyr a chanolbwyntio ar ychydig o argymhellion. Yn gyntaf, argymhelliad 6, sy'n galw am gronfa galedi gystadleuol ar gyfer prentisiaid, a hefyd am ymestyn consesiynau megis cynlluniau teithio i brentisiaid hefyd. Mae hynny, rwy'n teimlo, yn cysylltu ag argymhelliad 7, sy'n galw am sefydlu grant cyffredinol i dalu am gostau byw ar gyfer pob prentis.

Credaf eu bod yn ymdrin â gwahanol agweddau ar yr un her, sef sicrhau cydraddoldeb rhwng prentisiaid a myfyrwyr, rhwng y galwedigaethol a'r academaidd. Roedd y dystiolaeth a gawsom gan dystion ar hyn yn glir iawn. Roedd Bwrdd Hyfforddiant y Diwydiant Adeiladu, partneriaeth sgiliau rhanbarthol de-orllewin a chanolbarth Cymru a'r Ffederasiwn Busnesau Bach oll yn cytuno bod angen gwneud llawer mwy o waith yn y maes hwn. Nododd y Ffederasiwn Busnesau Bach fod cymorth i fyfyrwyr prifysgol yn seiliedig ar sicrhau ei bod yn gyfwerth â'r cyflog byw, ond nid yw hynny'n wir am gyllid ar gyfer prentisiaethau.

Yn amlwg, mae caledi ariannol yn rhwystr sy'n atal pobl o gefndiroedd mwy difreintiedig rhag manteisio ar brentisiaethau. Felly, mae angen darparu er mwyn sicrhau nad rhwystrau economaidd yw'r unig ffactor sy'n datgymell ymgeiswyr posibl. Ar ben hynny, fel y dywedodd eraill, mae angen hyrwyddo parch cydradd rhwng astudiaethau addysg uwch a phrentisiaethau. Mae gwledydd fel yr Almaen yn gwneud hyn mor dda a phe gallem gael y newid hwnnw yn y wlad hon, byddai'n beth gwych.

Gwn fod Llywodraeth Cymru wedi derbyn y ddau argymhelliad mewn egwyddor a bod gwaith yn mynd rhagddo. Edrychaf ymlaen at gael y newyddion diweddaraf gan Weinidogion yn y dyfodol fel y gallwn sicrhau bod ein prentisiaid yn cael bargen deg ac yn cael parch cydradd.

Hoffwn gloi yn fyr drwy ystyried argymhelliad 3. Mae'n nodi ein canfyddiad y dylid darparu mwy o gymorth i gyflogwyr fel y gallant godi ymwybyddiaeth ynglŷn â manteision prentisiaethau ymysg trawstoriad ehangach o bobl ifanc. Yn bersonol, teimlaf ei bod yn anffodus fod Llywodraeth Cymru wedi gwrthod yr argymhelliad hwn. Nodaf yr amrywiaeth o fecanweithiau y maent ar hyn o bryd yn eu defnyddio i sicrhau bod gwybodaeth ar gael am fanteision prentisiaethau a'r amryw o ddyfeisiau ymgysylltu a amlinellir yn ymateb Llywodraeth Cymru i argymhelliad 14 hefyd.

Fodd bynnag, o fy nghefndir mewn addysg uwchradd, gwn yn rhy aml o lawer nad yw ein pobl ifanc yn llwyr ymwybodol o'r ystod o brentisiaethau sydd ar gael mewn gwirionedd, neu'r manteision y gallant eu cynnig er mwyn datblygu eu gyrfa. Yn aml, mae'r cyfrifoldeb am gyfleu'r neges hon ar athrawon. Gyda chymaint o bwysau eisoes ar amserlen yr ysgol, nid yw bob amser yn bosibl i athrawon ennill yr arbenigedd sydd ei angen arnynt i ddeall manteision prentisiaethau modern, ac felly i'w hyrwyddo'n ddigonol. Does bosibl nad yw cyflogwyr sy'n cyflogi prentisiaid, a allai fod yn gyn-brentisiaid eu hunain, mewn sefyllfa well i hyrwyddo'r cyfleoedd yn y llwybr gyrfa hwn; i esbonio'r manteision a'r heriau sy'n gynhenid wrth ddewis llwybr nad yw'n arwain at brifysgol; a hefyd i nodi posibiliadau llwyddiant yn y maes hwnnw hefyd, fel ein cyd-Aelod Jack Sargeant. Felly, buaswn yn gobeithio y gellid gwneud mwy o waith yn y maes hwn. Diolch.

Diolch. Ac yn olaf, Joyce Watson.

Diolch, Ddirprwy Lywydd. Rwyf am ganolbwyntio ar y cymorth sydd ar gael i'r Llywodraeth a'r bobl rydych eisoes yn gweithio gyda hwy i chwalu rhai o'r canfyddiadau ynglŷn â sut beth yw prentis, a sut beth yw prentisiaeth. Mae gan Sefydliad y Peirianwyr Sifil raglen ysgol wych sy'n cynnwys adeiladu pont, ac maent yn mynd â hi o gwmpas yr ysgolion i roi cyfle go iawn i fyfyrwyr wneud pethau ymarferol. Mae gan Fwrdd Hyfforddi'r Diwydiant Adeiladu gynlluniau tebyg hefyd.

Yr hyn a ddaeth yn amlwg imi o'r dystiolaeth a gasglwyd gennym, i ddilyn yr hyn a ddywedodd Vikki, oedd bod pobl mewn ardaloedd lle roedd prentisiaethau'n weddol amlwg, megis mewn diwydiant lleol, boed yn waith ynni neu awyrofod neu unrhyw beth arall, yn gwbl ymwybodol, roedd eu rhieni'n gwbl ymwybodol, ac roeddent yn cymryd rhan yn y cyfleoedd roedd prentisiaethau'n eu cynnig. Ond po bellaf y byddech yn symud o leoliadau daearyddol o'r fath, y lleiaf o ymwybyddiaeth a geid, felly mae hynny'n rhoi'r cyfrifoldeb yn gadarn ar eraill i helpu i godi ac annog a hyrwyddo prentisiaethau yn y cymunedau hynny.

Mae arloesi gwirioneddol yn digwydd mewn cyfleoedd sy'n bodoli eisoes. Er enghraifft, mae yna arloesi anferth yn digwydd yn y diwydiant adeiladu nad yw wedi ei ddeall yn llawn, ac nid yw wedi ei ddeall yn llawn gan y bobl sy'n ceisio helpu disgyblion i ddeall y cyfleoedd hynny. A phe bai wedi ei ddeall yn llawn, credaf y gallem ddileu'r bwlch rhwng y rhywiau yn y diwydiant hwnnw dros nos bron. Felly, yr hyn rwy'n ei ofyn i chi, Weinidog, yw hyn: i geisio ymgysylltu â'r bobl nad ydynt ar hyn o bryd o fewn yr ysgolion, gyda'r diwydiannau eu hunain, ac adrodd yn ôl wrth y bobl a ddylai fod yn rhoi cyngor gyrfaoedd am yr arloesedd a'r posibiliadau o fewn y strwythur prentisiaethau sydd ar gael ar hyn o bryd, ond sy'n newid yn gyflym.

Galwaf ar Weinidog y Gymraeg a Dysgu Gydol Oes, Eluned Morgan. 

Diolch yn fawr a diolch am y drafodaeth prynhawn yma. A gaf i ddiolch yn arbennig i Russell a'r pwyllgor am eu hargymhellion? Fe fyddwch yn ymwybodol ein bod ni wedi derbyn y mwyafrif helaeth o'r argymhellion, a hoffwn i jest drafod rhai o'r rheini nawr.

Ein gwaith yng Nghymru a rhaglenni prentisiaeth, fel y gwyddoch rwy'n siŵr, yw ceisio ail-lunio'r dirwedd sgiliau er mwyn newid y ffaith, fel y nododd Mohammad Asghar, fod angen inni ateb heriau'r economi newydd. Bydd yr Aelodau'n ymwybodol ei bod yn un o'n rhaglenni blaenllaw yn Llywodraeth Cymru. Mae gennym darged o 100,000 o brentisiaethau newydd o safon uchel, a nod hynny yw cynhyrchu twf a buddsoddiad. Rwy'n falch iawn o ddweud ein bod yn cyrraedd y targed hwnnw; rydym ar y trywydd iawn i gyrraedd yr amcanestyniad hwnnw.

Rydym yn gweld twf yn nifer y prentisiaethau yma yng Nghymru, tra'n gweld beth sydd wedi digwydd yn Lloegr oherwydd cyflwyno'r ardoll brentisiaethau—ardoll a gyflwynwyd heb ymgynghori gyda Llywodraeth Cymru o gwbl. Yr hyn a welsom yno yw gostyngiad o 40 y cant yn nifer y prentisiaethau, yn ôl y felin drafod Reform yn Lloegr. Felly, rydym yn gwneud yn llawer gwell nag y maent yn ei wneud yn Lloegr, ond gadewch imi ei gwneud yn glir nad diddordeb mewn niferoedd yn unig sydd gennym, ac rwy'n credu mai dyna'r camgymeriad a wnaeth Lloegr.

Ni fyddwn yn gwanhau ac yn israddio brand prentisiaeth yma yng Nghymru, gan mai'r hyn sydd gennych yn Lloegr yw baristas yn gweini coffi sydd wedi cael prentisiaethau, neu bobl yn cael y teitl prentis pan fyddant ar gyflogau isel iawn gyda'r posibilrwydd, os ydynt yn ffodus, o gael swydd yn yr economi gig o bosibl. Nid dyna'r math o beth rydym yn anelu ato yma yng Nghymru. Felly, ein diddordeb yw moderneiddio prentisiaethau i ddiwallu anghenion sy'n newid yn yr economi a gwella ansawdd a pherthnasedd prentisiaethau.

Mark Isherwood a gododd—

Mark, ie.

Rydych yn cyfeirio, fel y gwneuthum wrth gloi, at adroddiad Reform, ac wrth gwrs, roedd hwnnw'n llawdrwm ar Lywodraeth y DU, ond hefyd gwnaeth gyfres o newidiadau arfaethedig, a dywedodd mai dull Llywodraeth y DU, mewn egwyddor, yw'r dull cywir a phe bai'r newidiadau hyn yn cael eu rhoi ar waith, byddai'n gwneud pethau'n iawn am flynyddoedd i ddod. Pam felly na wnaiff Llywodraeth Cymru ystyried canfyddiadau'r adroddiad hwnnw yng nghyd-destun y ddarpariaeth drawsffiniol yng Nghymru, sydd mor hanfodol i gynifer o filoedd o ddysgwyr ifanc?

Mae llu o resymau pam nad ydym yn mynd i ddilyn esiampl Lloegr. Mae 40 y cant o ostyngiad yn un o'r rhesymau, ond hefyd rydym yn canolbwyntio'n llwyr ar ansawdd felly nid wyf yn bwriadu dysgu unrhyw wersi gan Loegr ar hyn.

Credaf mai un o'r heriau mwyaf sy'n ein hwynebu yng Nghymru heddiw yw tlodi mewn gwaith, ac mae'n ffaith bod 40 y cant o'r bobl sy'n defnyddio banciau bwyd yng Nghymru mewn gwaith. Felly, y broblem sy'n wynebu llawer o bobl, yn enwedig y rhai sydd heb lawer o gymwysterau, yw nad yw gwaith am dâl isel yn darparu cam tuag at swyddi ar gyflogau uwch ac mae pobl yn cael eu caethiwo ar gyflogau isel.

Dawn, rwy'n ymwybodol iawn o'r ffaith bod llawer o broblemau yn y maes hwn mewn perthynas â chyflogau isel. Yn Llywodraeth Cymru, rydym yn cadw llygad agos iawn ar gydymffurfiaeth mewn perthynas â'r isafswm cyflog, ac mae'n bwynt da y dylem sicrhau bod y comisiwn gwaith teg yn rhoi sylw i'r mater hwn, ac rwy'n ymrwymo i ysgrifennu at y comisiwn gwaith teg i fynd i'r afael â'r mater hwn pan gaiff ei sefydlu.

Rydym yn credu, fel Llywodraeth, mai ein cyfrifoldeb ni yw helpu pobl i dorri allan o'r cylch o sgiliau isel a chyflogau isel a chynorthwyo pobl i gael prentisiaethau lefel uwch ac i helpu pobl ar yr ysgol o gyfleoedd. Yr hyn a wyddom yw y bydd heriau'r dyfodol yn wahanol i rai'r gorffennol, a hoffwn gytuno'n llwyr â Jack Sargeant pan ddywed mai'r hyn sydd ei angen arnom yw ymateb gwahanol mewn oes o dechnoleg newydd ac awtomeiddio sy'n mynd i newid natur y gweithle. A dyna pam rydym yn canolbwyntio ar ehangu nifer y prentisiaethau lefel uwch a pham rydym mewn sefyllfa yn awr lle rydym wedi cynnull panel o arbenigwyr i edrych ar sut y bydd awtomatiaeth a thechnoleg ddigidol yn effeithio ar yr economi yn y dyfodol. Ond rwy'n derbyn y pwynt—ac nid wyf yn fodlon gyda'r pwynt—nad ydym, ar hyn o bryd, fel yr awgrymodd Vikki Howells, wedi cyrraedd cam lle mae gennym barch cydradd rhwng cymwysterau academaidd a chymwysterau galwedigaethol. Mae'n bwysig iawn ein bod yn cadw ein ffocws ar hynny yn fy marn i.

Ceir adolygiad gan Lywodraeth y DU o addysg ôl-18, a byddwn yn aros am adroddiad y panel arbenigol hwnnw. Ac ar y pwynt hwnnw, credaf ei bod yn bwysig ein bod yn adolygu wedyn, yn benodol, y gronfa galedi y mae gennym ddiddordeb mewn edrych arni a theithio am brisiau gostyngol i bobl ifanc. Felly, mae'r pethau hynny'n gwbl bendant ar ein hagenda.

Ein nod yw dyblu nifer y prentisiaethau uwch gyda ffocws ar STEM a chreu cenhedlaeth newydd o weithwyr proffesiynol sy'n mynd i ysgogi gwaith arloesol, creu cynnyrch newydd a chodi lefelau cynhyrchiant. Credaf fod Joyce yn llygad ei lle: mae yna lawer rydym wedi'i wneud eisoes mewn perthynas â chodi ymwybyddiaeth. Peirianwyr sifil, maent yn gwneud gwaith gwych yn mynd i mewn i ysgolion, fel yr awgrymodd. Ond credaf fod gan Vikki bwynt y gallem wneud mwy, yn ôl pob tebyg, mewn perthynas ag addysgu athrawon am brentisiaethau.

Rydym hefyd wedi datblygu llwybrau newydd i brentisiaethau drwy gyflwyno'r gradd-brentisiaethau o fis Medi ymlaen. Fel y clywsoch, rydym yn gweithio gyda Chyngor Cyllido Addysg Uwch Cymru i ddatblygu'r gradd-brentisiaethau hynny. Rydym am gael hyn yn iawn, felly nid ydym yn rhoi gormod o bwyslais ar niferoedd ac nid ydym yn rhoi gormod o bwyslais ar dargedu dyddiadau. Credaf mewn gwirionedd ei bod hi'n rhy gynnar yn ôl pob tebyg i ni edrych ar radd Meistr ar y lefel hon. Gadewch i ni gael y radd-brentisiaeth yn iawn cyn inni symud ymlaen at y radd Meistr.

Gadewch imi fod yn glir mewn perthynas â phrentisiaethau hefyd ein bod wedi ymrwymo i hyrwyddo cynwysoldeb, cydraddoldeb ac amrywiaeth. Ac ar fater cydraddoldeb rhwng y rhywiau, rydym wedi cyfarwyddo darparwyr prentisiaethau i roi cymorth ychwanegol a mentora i fynd i'r afael â stereoteipio ar sail rhyw, er enghraifft drwy annog mwy o fenywod i ymuno â'r proffesiwn adeiladu. Buom hefyd yn gweithio gyda'r Comisiwn Cydraddoldeb a Hawliau Dynol i hybu—

A wnaiff y Gweinidog dderbyn ymyriad?

Iawn, os hoffech chi.

Diolch. Roeddwn yn gwrando ar sylwadau Siân Gwenllian yn gynharach, a soniodd am adroddiad y Pwyllgor Economi a Busnes yn 2012. Efallai mai fi yw un o'r ychydig bobl sy'n dal i feddu ar gopi ohono yn fy wardrob i fyny'r grisiau, ac nid yw argymhellion 16 ac 17 yn union yr un fath air am air, ond maent yn dweud yr hyn rydych chi newydd ei ddweud yn union, Weinidog:

Darparu hyfforddiant cydraddoldeb rhwng y rhywiau ar gyfer cynghorwyr gyrfaoedd ac addysgwyr i gywiro unrhyw stereoteipio yn y cyngor a roddant.

Roedd hynny chwe blynedd yn ôl bellach, mewn gwirionedd, Siân. Yn amlwg, rydym yn dal i ymdrin â'r problemau hynny. A allwch ddweud wrthym beth rydych yn mynd i'w wneud i sicrhau nad ydym yn dal i wynebu'r un broblem ymhen chwe blynedd arall?

Wel, mae gennym gyfres gyfan o fesurau lle rydym yn hyrwyddo, yn ceisio cael menywod i mewn i'r meysydd hyn. Nid yw hon yn dasg hawdd—nid yw hyn yn hawdd. Os oes gan unrhyw un unrhyw syniadau da, gadewch inni wybod, am ei bod yn dasg anodd iawn. Rydym wedi cyflwyno dyddiau 'rhoi cynnig arni'. Weithiau, mae'r rhain wedi'u targedu'n benodol at fenywod i geisio gwneud yn siŵr eu bod yn rhoi cynnig ar weldio a'r proffesiynau nad ydynt o bosibl wedi ystyried rhoi cynnig arnynt. Felly, rydym yn gwneud ein gorau; rydym yn ei annog. Rwy'n gwneud fy ngorau gyda fy merch fy hun, ond gallwch fynd cyn belled, ac yn y pen draw, rwy'n meddwl bod yn rhaid inni wneud hyn yn hwyl iddynt a'u cyflwyno'n gynnar iawn, a dyna pam y mae'n rhaid i STEM ddechrau yn yr ysgol. Rhaid i chi ddechrau ar oedran ifanc iawn a dyma sy'n digwydd drwy ein system addysg yn ogystal.

Rydym yn adolygu'r arferion recriwtio ar gyfer prentisiaethau yn benodol yn y sector peirianneg. Felly, credaf fod hynny'n rhywbeth y mae angen inni ganolbwyntio arno; ar y sectorau hyn y mae angen inni ganolbwyntio. Siân Gwenllian, i'w gwneud yn glir

mae pob swyddog gyrfaoedd wedi'i hyfforddi mewn cydraddoldeb. Felly, rydym ni yn gwneud ein gorau i sicrhau bod pobl yn ymwybodol, pan fyddan nhw'n rhoi syniad o beth sydd ar gael—eu bod nhw'n ymwybodol bod yn rhaid iddyn nhw drial denu merched i hynny. 

Ar anabledd, mae'n deg dweud bod lefelau cyfranogiad pobl anabl mewn prentisiaethau angen eu gwella, ac rwy'n falch fod Mark Isherwood wedi tynnu sylw at y gwaith rydym yn ei wneud gyda Remploy. Hefyd, rydym wedi hwyluso gweithdai rhwng darparwyr prentisiaethau a swyddfeydd rhanbarthol Remploy, ac rydym wedi sicrhau bod yna swyddog hyrwyddo cydraddoldeb ac amrywiaeth yn gweithio gyda darparwyr, yn creu cysylltiadau â chymunedau lleol, ac rwy'n falch o ddweud bod y rhan fwyaf o ddarparwyr prentisiaethau wedi ymrwymo i adduned Amser i Newid Cymru, sef datganiad cyhoeddus eu bod am fynd i'r afael â stigma iechyd meddwl a gwahaniaethu. Ond gadewch i mi ddweud yn glir wrth David Rowlands fod hwn yn faes blaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. Gwyddom fod gennym waith i'w wneud mewn perthynas â phrentisiaethau ac anabledd yn benodol. Rydym wedi datblygu pecyn cymorth, ac rydym wedi darparu hyfforddiant pwrpasol i'r rhwydwaith darparwyr hwnnw.

Rwy'n derbyn y pwyntiau a wnaeth Mark ar hyfforddiant anabledd, a'r ffaith weithiau mai pobl anabl sy'n gallu ei ddarparu yn y ffordd fwyaf effeithiol mewn gwirionedd—

A gaf fi ofyn i'r Gweinidog ddirwyn ei sylwadau i ben, os gwelwch yn dda?

Yn bendant.

Jest ychydig o eiriau ar yr iaith Gymraeg: a gaf i ddweud ei bod hi'n bosibl i astudio unrhyw brentisiaeth drwy gyfrwng y Gymraeg lle mae'r galw? Rydw i eisiau gwneud hyn yn glir: bod prentisiaid yn gallu astudio yn yr iaith o'u dewis eu hunain, ond y ffaith yw mai ychydig iawn o bobl sy'n dewis gwneud prentisiaeth jest drwy gyfrwng y Gymraeg. Mae eithaf lot nawr yn ei gwneud hi yn ddwyieithog, ond dewis y prentisiaid yw hynny. Felly, mae lot o bobl sydd ddim gyda'r hyder, efallai, y byddem ni'n gobeithio i'w gwneud hi'n unswydd drwy gyfrwng y Gymraeg. 

A gaf fi wneud ychydig o bwyntiau am—?

Na chewch. Mae'n flin gennyf. Mae eich amser wedi hen ddod i ben, Weinidog. Mae'n ddrwg gennyf. Os oes un frawddeg bwysig derfynol sydd gennych i'w dweud, gallwch ddweud brawddeg olaf i orffen y ddadl.

Wel, dim ond i ddiolch i—. Hoffwn ddiolch i'r pwyllgor am eu diddordeb yn hyn, oherwydd mae'n faes pwysig iawn i ni a hoffwn ofyn i chi ein cadw ar flaenau ein traed yn hyn o beth. Diolch yn fawr.

Diolch. Galwaf ar Russell George i ymateb i'r ddadl. 

Diolch ichi, Ddirprwy Lywydd. Dawn Bowden, a gaf fi ddiolch i chi am eich cyfraniad ar y mater a godwyd gennych ynglŷn â chodi ymwybyddiaeth—ymwybyddiaeth gweithwyr? Credaf fod hynny'n berffaith gywir. Fe godoch chi rai materion nad oeddem wedi edrych arnynt yn ein hymchwiliad, ond credaf eu bod yn gwbl berthnasol i'r ddadl heddiw. Credaf yn sicr eich bod wedi rhoi sylw i rai meysydd yn eich cyfraniad y gallai'r pwyllgor fynd ar eu trywydd. A'ch pwyntiau mewn perthynas â chyfraddau cyflog nad ydynt yn cyrraedd y lleiafswm gofynnol—mae'r Gweinidog eisoes wedi ymrwymo i edrych ar hynny ei hun, ond credaf hefyd fod yna rai meysydd y dylai'r pwyllgor wneud rhywfaint o waith arnynt hefyd o bosibl.

Defnyddiodd Mark Isherwood ei gyfraniad i dynnu sylw, i raddau helaeth, at dystiolaeth a gawsom gan Remploy mewn perthynas â phrentisiaid a phobl anabl. Mae hwn yn faes lle mae angen inni weld cynnydd gwirioneddol yn cael ei wneud; mae'r Gweinidog wedi cydnabod hynny ac wedi derbyn yr argymhelliad yn y cyswllt hwnnw yn ogystal.

Crybwyllodd Joyce Watson, Rhianon Passmore a Siân Gwenllian faterion yn ymwneud â rhywedd, pobl anabl, siarad Cymraeg, a dylwn ddweud, fel pwyllgor, ein bod wedi penderfynu peidio â gofyn am dargedau penodol yn hyn o beth; nid oeddem eisiau creu diwylliant ticio blychau. Cawsom rywfaint o drafodaeth ynglŷn â hynny, ac rydym yn awyddus i gael y diweddariadau rheolaidd hynny. Ond wrth inni ddod yn ôl fel pwyllgor i edrych eto ar y gwaith hwn, a byddwn yn gwneud hynny, os byddwn yn teimlo nad oes cynnydd yn cael ei wneud yn y meysydd hynny, efallai y gallai'r pwyllgor ystyried argymell targedau penodol ar eu cyfer.

Jack Sargeant, dylech ymuno â'n pwyllgor. Rydym newydd ddechrau gwaith ar awtomatiaeth y bore yma—cawsom sesiwn hynod ddiddorol y bore yma, ac rwy'n cytuno gyda'r holl bwyntiau a wnaethoch yn hynny o beth. Ac wrth gwrs, fe sonioch am eich profiad fel prentis eich hun—felly, cymaint yn gyffredin â'r hyn y mae ein pwyllgor yn edrych arno. Byddai croeso mawr i chi ymuno â'n pwyllgor, ond byddai hynny'n golygu y buaswn yn gorfod dewis un Aelod ar eich ochr chi i adael, ac ni allwn wneud hynny ychwaith.

Roedd David Rowlands a Mohammad Asghar—fe ddywedaf Oscar; fe wnaf eich galw chi'n Oscar—hefyd yn nodi'r gofynion ar gyfer cyngor gyrfaoedd annibynnol a sicrhau'r cydbwysedd cywir ar gyfer economi Cymru, ac yn tynnu sylw hefyd at ein hargymhellion ar gyfer sicrhau cymorth i brentisiaid, wrth gwrs, sy'n cyfateb i'r hyn sydd ar gael i fyfyrwyr.

Os caf ddiolch i Vikki Howells, wrth gwrs, am godi'r materion yn ymwneud ag ymwybyddiaeth i annog pobl iau, mae'n debyg, a'ch profiad eich hun fel athro—wrth gwrs, rwy'n siomedig, fel chi, na dderbyniodd y Llywodraeth argymhelliad 3 yn hyn o beth.

Diolch, Nick Ramsay, am eich ymyriad yn ogystal ag am fynd drwy eich wardrob y prynhawn yma i dynnu hen bapur pwyllgor allan ohono. Mae'n bwysig ein bod yn edrych ar waith ein pwyllgorau blaenorol ac nad ydym yn gadael iddynt hel llwch; rwy'n gredwr mawr yn hynny.

Hoffwn ddiolch i fy nghyd-Aelodau ar y pwyllgor am eu gwaith a'u cyfraniad, ac i'r Aelodau sydd wedi gadael ein pwyllgor bellach? Mae dau Aelod wedi ymuno â'r Llywodraeth ers i ni ddechrau'r gwaith hwn.

Roeddwn eisiau diolch yn arbennig i BT ac Ymddiriedolaeth y Tywysog am wahodd y pwyllgor i arddangosiad o waith eu prentisiaid a'u pobl ifanc—roedd hwnnw'n gyfarfod gwerthfawr iawn i ni, ac rydym yn diolch ichi am hynny—ac i'r sefydliadau eraill a gyflwynodd dystiolaeth i ymchwiliad y pwyllgor. Felly, credaf fod y ddadl heddiw wedi arddangos brwdfrydedd aelodau ein pwyllgor ond hefyd, brwdfrydedd yr Aelodau nad ydynt yn aelodau o'n pwyllgor yn ogystal. Mae'n galonogol nodi bod llawer o'r Aelodau a gymerodd ran yn y ddadl heddiw heb fod yn aelodau o'r pwyllgor, a dyna'r ffordd y credaf y dylai fod; dylai hynny fod yn norm.

Ac rwy'n gwerthfawrogi brwdfrydedd y Gweinidog hefyd mewn perthynas â phrentisiaethau; gallaf yn sicr gytuno a gweld hynny. Felly, gallaf ddweud wrth y Gweinidog y byddwch yn falch o wybod na fydd y pwyllgor yn gadael prentisiaethau ar ei hôl hi ar ôl y ddadl hon. Byddwn yn cyhoeddi ein barn ar flwyddyn gyntaf yr ardoll yn ddiweddarach yn ystod y tymor hwn, ac mae hwn yn fater a grybwyllwyd gan Hefin David a Siân Gwenllian. Felly, rwy'n falch o ddweud y caiff rhai o'r materion sy'n ymwneud â phlismona a grybwyllwyd yn y ddadl heddiw eu trafod bryd hynny hefyd. Ond gallaf ddweud wrth y Gweinidog y byddwn yn sicr yn dal ati i roi pwysau ar y Llywodraeth o ran y gefnogaeth i brentisiaethau a'r pecynnau cymorth i brentisiaid sy'n cyfateb i'r rhai sydd ar gael i fyfyrwyr yn ogystal.

Y cwestiwn yw: a ddylid nodi adroddiad y pwyllgor? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? Felly, derbynnir y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.

Derbyniwyd y cynnig yn unol â Rheol Sefydlog 12.36.