Yr eitem nesaf, felly, yw'r datganiad gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid ar y gyllideb ddrafft 2019-20, ac rwy'n galw ar yr Ysgrifennydd i wneud ei ddatganiad—Mark Drakeford. 

Diolch, Llywydd. Rwyf heddiw yn gosod cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru gerbron y Cynulliad Cenedlaethol.

Yn 2010, cyflwynodd Canghellor y Trysorlys ar y pryd gyllideb frys pryd y dywedodd y byddai'r hyn a alwodd yn aberth angenrheidiol yn arwain at ddyled yn gostwng a chyllideb gytbwys erbyn diwedd y Senedd yn 2015. Mae'r aberthu, Llywydd, yn parhau, ond mae'r ucheldiroedd heulog o lwyddiant economaidd wedi symud i 2025 a thu hwnt. Ni fu erioed angen a mwy o frys i Lywodraeth y DU roi'r gorau i bolisïau cyni cyllidol a fethodd wrth i gysgod cynyddol Brexit daflu ei dywyllwch dros y gyllideb ddrafft hon. Mae dadansoddiad y prif economegydd, sydd hefyd wedi'i gyhoeddi heddiw, yn dangos bod Brexit eisoes yn costio hyd at £400 i bob person yng Nghymru ac yn y Deyrnas Unedig. Mae Llywodraeth bresennol Cymru yn ymdrechu'n ddiflino i ddiogelu gwasanaethau rheng flaen yn wyneb y gwyntoedd croes hynny, a chyllidebau sy'n crebachu a galw cynyddol.

Llywydd, pe na fyddai'r cyllid sydd ar gael i Gymru heb gynyddu dim yn ei werth ers 2010, heb godi yr un geiniog, byddai'r gyllideb gerbron Aelodau heddiw yn cynnwys £800 miliwn yn fwy i ofalu am bobl hŷn, i helpu plant i gael y dechrau gorau posibl mewn bywyd, i ddiogelu ein hamgylchedd ac i fuddsoddi yn nyfodol ein heconomi. Pe byddai'r gyllideb wedi tyfu yn unol â'r economi ers 2010, â ninnau'n cymryd yr un rhan yn union o'r gacen genedlaethol, byddai'r gyllideb heddiw yn cynnwys £4 biliwn yn fwy i'w fuddsoddi. A phe byddai wedi cynyddu yn unol â'r twf mewn gwariant cyhoeddus, rhywbeth a gyflawnwyd dros y 50 mlynedd cyn 2010, byddai'r gyllideb o flaen yr Aelodau £6 biliwn yn fwy ar gyfer y dibenion hanfodol hynny. Nid yw'n syndod, felly, mai hwn fu'r cylch cyllideb anoddaf hyd yma. Yn ogystal â'r heriau deublyg o gostau cynyddol a chyfyngiadau ar wariant, mae ein gwasanaethau cyhoeddus sydd o dan bwysau yn wynebu heriau cynyddol chwyddiant sy'n cynyddu, pwysau o ran cyflogau heb eu hariannu a phenderfyniad unochrog Llywodraeth y DU i newid arian pensiwn y sector cyhoeddus, gan drosglwyddo £300 miliwn bellach o gostau annisgwyl i wasanaethau cyhoeddus Cymru.

Llywydd, mae methiant y Canghellor presennol i gychwyn adolygiad cynhwysfawr o wariant yn golygu nad oes gennyf unrhyw gyllideb y gallaf gynllunio gyda hi y tu hwnt i 2019-20. O ganlyniad, heddiw, ni allaf gyhoeddi dim ond cynllun refeniw blwyddyn, ar gyfer 2019-20 yn unig, a chynlluniau cyfalaf ar gyfer dim ond y ddwy flynedd ariannol nesaf.

Nawr, yn unol â'r gweithdrefnau newydd a gyflwynwyd y llynedd gan y Cynulliad Cenedlaethol, eglurais heddiw brif elfennau'r gyllideb—o ble y daw yr arian a sut y caiff ei ddyrannu i adrannau y Llywodraeth. Yn ddiweddarach y mis hwn, bydd Llywodraeth Cymru yn cyhoeddi cynlluniau gwariant manwl, gan esbonio sut y mae Gweinidogion portffolio unigol yn bwriadu defnyddio'r adnoddau sydd ar gael iddyn nhw.

Mae'r gyllideb ddrafft hon, Llywydd, yn adeiladu ar y cynlluniau a gyhoeddwyd gennym ni y llynedd ac yn adlewyrchu ail flwyddyn y cytundeb cyllideb dwy flynedd rhwng y Llywodraeth a Phlaid Cymru. Hoffwn ddiolch i Steffan Lewis am y trafodaethau adeiladol, sydd wedi parhau ers llunio'r cytundeb. Gan adeiladu ar y mesurau a gytunwyd yn flaenorol, byddwn nawr yn darparu cyfalaf ychwanegol o £2.75 miliwn i uwchraddio gwersylloedd yr Urdd yng Nglan-llyn a Llangrannog. Mae'r gyllideb ddrafft hefyd yn cynnwys £5 miliwn mewn cyfalaf i ddatblygu canlyniadau yr astudiaethau dichonoldeb y cytunwyd arnynt mewn trafodaethau cynharach. Edrychaf ymlaen at ystyried yr adroddiadau hynny ar y cyd rhwng ein dwy blaid pan fyddant ar gael.

Llywydd, trof yn awr at brif elfennau'r gyllideb hon, gan ddechrau gyda'r penderfyniadau cyllidol sy'n cael eu gwneud ar hyn o bryd yng Nghymru. Dywedais y llynedd fy mod i'n bwriadu codi'r dreth gwarediadau tirlenwi yn unol â chwyddiant. O ganlyniad, bydd y cyfraddau ar gyfer 2019-20 yn £91.35 y dunnell ar gyfer y gyfradd safonol, £2.90 ar gyfer y gyfradd is, gyda'r gyfradd anawdurdodedig yn codi i £137.

Yng nghyllideb y llynedd, sefydlais y cyfraddau a'r bandiau ar gyfer treth trafodiadau tir, gan ei gwneud hi y dreth fwyaf blaengar ar gyfer pobl sy'n prynu a gwerthu eiddo mewn unrhyw le yn y Deyrnas Unedig. Dywedais bryd hynny fy mod i wedi clywed a deall y galwadau am sefydlogrwydd gan y sector. Gyda hynny mewn golwg, ac oherwydd yr ansicrwydd dwfn ynghylch Brexit, rwyf wedi penderfynu gadael cyfraddau a'r band yn ddigyfnewid ar gyfer 2019-20. Fel y llynedd, fodd bynnag, pe byddai Canghellor y Trysorlys yn gwneud newidiadau i dreth dir y dreth stamp yng nghyllideb hydref y DU, byddaf yn adolygu'r sefyllfa yma yng Nghymru.

Llywydd, dyma'r gyllideb gyntaf erioed lle mae Gweinidog Cyllid o Gymru yn gyfrifol am bennu cyfraddau treth incwm ar gyfer Cymru. O dan delerau'r fframwaith cyllidol, bydd 2019‑20 yn flwyddyn bontio pryd y bydd Cyllid a Thollau ei Mawrhydi yn ymgymryd â chyfrifoldebau gweinyddol newydd pwysig i Gymru. Gwnaeth fy mhlaid ymrwymiad yn ein maniffesto yn 2016 i beidio â chodi cyfraddau treth incwm yng Nghymru yn ystod tymor y Cynulliad hwn. Gwnaethom hynny, Llywydd, oherwydd ein bod ni'n ymwybodol iawn o'r effaith y cafodd cyni ar gymaint o deuluoedd Cymru. Gallaf gadarnhau heddiw na fydd y Llywodraeth yn cynyddu'r cyfraddau treth incwm yng Nghymru yn 2019-20, gan gyflawni'r ymrwymiad hwnnw a chyfrannu at weithrediad trefnus y cyfrifoldebau newydd hynny sydd bellach yn cael eu cyflawni yma yng Nghymru.

Mae rheoli ein pwerau treth yn ofalus yn ei gwneud hi'n ofynnol rhagweledigaeth gywir. Diolch i Ysgol Fusnes Bangor am ei gwaith pwysig wrth graffu'n annibynnol a sicrhau'r rhagolygon a gynhyrchwyd gan Lywodraeth Cymru. Yn 2019-20, rhagwelir y bydd cyfraddau treth incwm Cymru yn cyfrannu dros £2 biliwn at gyllideb Cymru. Disgwylir i'r dreth gwarediadau tirlenwi godi £40 miliwn a'r dreth trafodiadau tir £285 miliwn. Priodolir y cynnydd sylweddol yn y rhagolygon refeniw o dreth gwarediadau tirlenwi orau i'r casgliadau cywir sydd bellach yn bosibl oherwydd bod gennym ni ein hawdurdod sef Awdurdod Cyllid Cymru ein hunain erbyn hyn. Yn ei chwe mis cyntaf, mae ACC wedi casglu mwy na £100 miliwn i gefnogi gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru ac wedi cael dechreuad, yn fy marn i, eithriadol o lwyddiannus fel sefydliad pwysig yma mewn Cymru ddatganoledig.

Ar ôl ymgynghori'n ofalus gyda'r Pwyllgor Cyllid, cyhoeddais ym mis Gorffennaf y rhagolygon trefniadau tymor hwy yr ydym ni'n ymrwymedig iddynt yn unol â thelerau'r fframwaith cyllidol. Gan ddechrau y flwyddyn nesaf, gyda chyllideb 2020-21, bydd y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn cynhyrchu rhagolygon annibynnol o refeniw o drethi datganoledig ar gyfer proses cyllideb Llywodraeth Cymru, a bydd y rhagolygon hyn wrth gwrs yn cael eu rhannu gydag Aelodau'r Cynulliad.  

Llywydd, trof yn awr at ffrwd refeniw datganoledig pwysig arall: ardrethi annomestig. Buom yn ymgynghori dros yr haf ar gynigion i leihau faint o refeniw ardrethi annomestig a gollir bob blwyddyn oherwydd bod pobl yn osgoi eu talu. Nid yw hi'n iawn bod ymdrechion y mwyafrif sylweddol, sy'n cadw at y rheolau ac yn gwneud eu cyfraniad, yn cael eu tanseilio gan leiafrif sy'n benderfynol o gamfanteisio ar neu gamddefnyddio'r system. Ar 16 Hydref, byddaf yn cyhoeddi canlyniad yr ymgynghoriad a'r hyn y byddwn yn ei wneud i leihau cyfraddau osgoi yng Nghymru mewn pryd i fod yn weithredol ar gyfer cyllideb y flwyddyn nesaf.

Llywydd, rwyf hefyd yn bwriadu ymgynghori dros y 12 mis nesaf ar gynigion i ddileu rhyddhad ardrethi elusennol oddi ar ysgolion annibynnol ac ysbytai preifat yng Nghymru, gan eu rhoi ar yr un telerau â'u cymheiriaid yn y sector cyhoeddus o ran talu'r trethi hynny. Mae ysgolion ac ysbytai'r wlad yn talu ardrethi annomestig ar eiddo y maen nhw yn ei ddefnyddio, fel y mae ystod eang o sefydliadau sector cyhoeddus eraill. Mae hynny'n gwneud cyfraniad pwysig at gost gwasanaethau lleol hanfodol sy'n cael eu darparu yn ein cymunedau. Dylai eraill wneud yr un fath.

Rwyf hefyd yn bwriadu ymgynghori, Llywydd, er mwyn cyflwyno mesurau cyn gynted â phosib i eithrio'r rhai sy'n gadael gofal yng Nghymru rhag talu'r dreth gyngor tan y byddant yn 25 oed. Mae llawer o awdurdodau lleol eisoes yn gwneud hyn, gan ddefnyddio pwerau disgresiwn. Credaf y dylai hyn fod yn berthnasol ledled Cymru ac rwy'n bwriadu deddfu'n unol â hynny.

Nawr, bydd yr Aelodau yn ymwybodol bod y fframwaith cyllidol y cytunwyd arno ym mis Rhagfyr 2016 yn cynnwys ymrwymiad y dylai lluosydd o 105 y cant gael ei gymhwyso i holl symiau canlyniadol Barnett. Mae hynny wedi arwain eisoes at £90 miliwn yn ychwanegol ar gyfer Cymru, ac mae £71 miliwn o hynny yn cael ei adlewyrchu yn y gyllideb hon.

Yn olaf yn yr adran hon sy'n ymdrin â sut y caiff refeniw ei godi ar gyfer y gyllideb, trof at y defnydd o gronfeydd wrth gefn. Eglurais wrth y Cynulliad y llynedd fy mod i'n bwriadu gwneud y defnydd mwyaf posibl o gronfa wrth gefn newydd Cymru. Diolch i gydweithrediad agos fy nghyd-Weinidogion, roeddwn yn gallu trosglwyddo'r gronfa wrth gefn honno i'r flwyddyn ariannol gyfredol yn agos iawn at ei huchafswm o £350 miliwn. O ganlyniad, rwyf wedi gallu cynyddu'r swm arfaethedig y bwriedir ei ddefnyddio o'r gronfa wrth gefn yn 2019-20 o £75 miliwn, fel y bwriadwyd yn wreiddiol, i £125 miliwn, gan ryddhau £50 miliwn ychwanegol ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus yma yng Nghymru.

Llywydd, mae diogelu gwasanaethau rheng flaen rhag effeithiau gwaethaf cyni yn parhau i fod wrth wraidd cyllideb y Llywodraeth Lafur hon, ac mae hynny'n cynnwys, wrth gwrs, y Gwasanaeth Iechyd Gwladol. Ym mis Gorffennaf, cyhoeddodd Prif Weinidog y DU gyllid ychwanegol ar gyfer y GIG yn Lloegr i nodi dengmlwyddiant a thrigain y gwasanaeth iechyd. Honnodd y pennawd y byddai arian ychwanegol sylweddol ar gyfer Cymru. Ond, fel yr ydym wedi dysgu, roedd angen edrych y tu hwnt i'r penawdau hynny bob amser. Nid ydym yn gwybod eto, Llywydd—mae'r Trysorlys yn dal i fethu â dweud wrthym ni—yn union faint o arian ychwanegol a gaiff Cymru.

Ond dyma'r hyn yr ydym yn ei wybod: bod bron hanner yr arian eisoes wedi'i wario gan Lywodraeth y DU cyn iddo hyd yn oed gyrraedd ein ffiniau. Mae'n rhaid i'r arian hwnnw ariannu dyfarniadau cyflog a newidiadau pensiwn—penderfyniadau a wneir yn San Steffan ac nid yng Nghymru. Serch hynny, yn ogystal â'r cynnydd a gynlluniwyd eisoes, mae'r gyllideb ddrafft hon bellach yn darparu mwy na £0.5 biliwn yn ychwanegol ar gyfer y system iechyd a gofal cymdeithasol, i ddarparu gwasanaethau ar gyfer dinasyddion Cymru ac i gefnogi ein cynllun hirdymor ar gyfer Cymru iachach.

Llywydd, mae'r Llywodraeth hon yn cydnabod y pwysau y mae awdurdodau lleol yn ei wynebu, ac rydym yn parhau i wneud popeth y gallwn ni i'w gwarchod rhag effeithiau gwaethaf cyni. Pan gytunwyd ar y gyllideb derfynol a basiwyd gan y Cynulliad Cenedlaethol hwn ym mis Ionawr eleni, roedd awdurdodau lleol yn wynebu gostyngiad ariannol o 1 y cant mewn cyllid yn y grant cynnal refeniw ar gyfer y flwyddyn nesaf—sy'n cyfateb i ostyngiad o £43 miliwn. Rydym ni wedi gweithio'n galed wrth baratoi'r gyllideb hon i leihau'r bwlch hwnnw gan fwy na £28 miliwn, ac felly mae'n llai na £15 miliwn bellach yn 2019-20.

Ar yr un pryd, rydym ni wedi gallu adfer arian i nifer o grantiau ac wedi gwneud cyfres o benderfyniadau ariannu eraill y bydd llywodraeth leol yn elwa arnynt, sydd gyda'i gilydd yn £84 miliwn. Mae hyn i'w weld yn y £13.4 miliwn y bydd y gyllideb hon yn ei adfer i'r grant ymyrraeth gynnar, atal a chymorth. Rydym ni hefyd wedi gwrando'n ofalus ar randdeiliaid ynghylch dyfodol y grant a gallaf gadarnhau y prynhawn yma y bydd yn ymddangos yn y gyllideb hon fel dau grant, gan wahanu'r elfennau sy'n gysylltiedig â thai oddi wrth y gweddill. Bydd manylion pellach am y trefniadau newydd hyn ar gael i Aelodau yfory.

Llywydd, mae mynd i'r afael â thlodi plant yn ymrwymiad allweddol i'r Llywodraeth hon. Mae'r gyllideb hon yn cynnwys pecyn o £12.5 miliwn i fynd i'r afael â thlodi plant yng Nghymru. Mae hyn yn cynnwys £2 miliwn yn ychwanegol i ehangu'r gronfa cymorth dewisol, sy'n cael anhawster i ateb y galw, i raddau helaeth o ganlyniad i raglen lem Llywodraeth y DU o doriadau lles. Dyna'r arian sydd yn mynd yn uniongyrchol at y teuluoedd tlotaf yng Nghymru. Mae hefyd yn cynnwys mwy na £3 miliwn i gynnal a dyblu y grant cynllun mynediad datblygiad disgybl i helpu rhieni i dalu am gostau bob dydd sy'n gysylltiedig ag anfon eu plant i'r ysgol. Yma yng Nghymru, byddwn yn darparu £7 miliwn yn ychwanegol wrth i ni ymdrechu i ddarparu prydau ysgol am ddim i filoedd mwy o blant.

Llywydd, trof yn awr at wariant cyfalaf. Mae'r gyllideb ddrafft sydd gerbron yr Aelodau heddiw yn cynnwys ychwanegiadau refeniw a chyfalaf i bob terfyn gwariant adrannol ar gyfer 2019-20, gan gynnwys dyraniadau ychwanegol i'r rhai a gyhoeddwyd ym mis Mai eleni ochr yn ochr â'r cynllun buddsoddi yn seilwaith Cymru. Rwyf nawr yn nodi'r terfynau gwariant adrannol ar draws Llywodraeth Cymru.

O ganlyniad i gyllideb ddrafft heddiw, mae cyfanswm prif grŵp gwariant iechyd a gwasanaethau cymdeithasol bellach yn £8.2 biliwn, sef cynnydd o £330 miliwn ar gynlluniau a gyhoeddwyd yn flaenorol, gan gynnwys £287 miliwn ychwanegol ar gyfer y system iechyd a gofal cymdeithasol, a £41 miliwn ychwanegol mewn cyfalaf i gefnogi gwelliannau yn y GIG a moderneiddio'r fflyd ambiwlans.

Cyfanswm prif grŵp gwariant llywodraeth leol a gwasanaethau cyhoeddus ar hyn o bryd yw £5.4 biliwn, cynnydd o £123 miliwn, gan gynnwys £35 miliwn yn ychwanegol mewn cyfalaf i gefnogi'r grant tai cymdeithasol, a £20 miliwn ar gyfer rhaglen atgyweirio ffyrdd awdurdodau lleol yn rhan o £60 miliwn dros dair blynedd i drwsio'r difrod sy'n gysylltiedig â gaeaf garw a haf poeth eleni.

Cyfanswm prif grŵp gwariant yr economi a thrafnidiaeth ar hyn o bryd yw £1.3 biliwn, cynnydd o £129 miliwn, gan gynnwys cyllid cyfalaf o £26 miliwn y flwyddyn nesaf yn rhan o becyn £78 miliwn ar gyfer y gronfa drafnidiaeth leol, a £10 miliwn y flwyddyn nesaf ar gyfer rhaglen y Cymoedd Technoleg.

Cyfanswm prif grŵp gwariant addysg yw £1.9 biliwn, cynnydd o £68 miliwn, gan gynnwys mwy na £30 miliwn o gyllid ychwanegol ar gyfer ysgolion a dyblu'r buddsoddiad, fel y dywedais, yng nghronfa mynediad y grant amddifadedd disgyblion.

Cyfanswm y prif grŵp gwariant ynni, cynllunio a materion gwledig yw £364 miliwn, cynnydd o £34 miliwn, gan gynnwys £17 miliwn yn ychwanegol yn ein rhaglen gwastraff, drwy gyfuniad o arian refeniw a chyfalaf, a bydd yn caniatáu i Ysgrifennydd y Cabinet barhau i allu cyllido awdurdodau parciau cenedlaethol ar draws Cymru.

Llywydd, wrth inni symud drwy'r cyfnod ansicr hwn ac wrth i anawsterau ariannol ddyfnhau, mae'r Llywodraeth hon yn parhau i fod yn ymrwymedig i wneud popeth o fewn ein gallu i helpu ein gwasanaethau cyhoeddus i ateb yr heriau gwirioneddol y maen nhw yn eu hwynebu heddiw. Cyllideb bara menyn y w hon, yn canolbwyntio ar gynnal gwead bywyd Cymru a defnyddio pob ffynhonnell o refeniw a chyfalaf sydd ar gael inni er mwyn gwneud hynny. Fe'i cymeradwyaf i'r Aelodau y prynhawn yma.

A gaf i ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei ddatganiad heddiw, gan gyflwyno ei gyllideb bara menyn? Efallai fod labeli mwy sylfaenol yn arwydd o bethau i ddod. Os bydd yn llwyddiannus yn ei gais am y brif swydd yn ddiweddarach eleni, efallai y gallwn ni ddisgwyl cyllideb cwrw a brechdanau yn y dyfodol. Mae'r anecdotau yn parhau. 

A gaf i hefyd ddiolch i'r Ysgrifennydd dros gyllid a'i staff, a dweud y gwir, am y sesiwn briffio yn gynharach heddiw? Mae bob amser yn ddefnyddiol yn y broses o osod cyllideb, pan fo amser yn brin. Dylwn hefyd ddiolch i chi, wrth gwrs, Ysgrifennydd y Cabinet, am y dwndwr arferol am gyni. Ble byddem ni hebddo, yn enwedig ar y meinciau hyn? [Aelodau'r Cynulliad: 'O.'] Ac i egluro—[Torri ar draws.] Ac i egluro—[Torri ar draws.] Ac i egluro'r sefyllfa—[Torri ar draws.] Ac i egluro'r sefyllfa—[Torri ar draws.] Ac i egluro'r sefyllfa, mae data diweddar ar gyfranddaliadau gwerth gros a ychwanegwyd gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol yn dangos mai Lloegr mewn gwirionedd yw'r unig wlad yn y DU sydd wedi lleihau'n sylweddol ei diffyg fesul pen, sy'n cyfateb i £158 y person. Yn y cyfamser, mae cyfradd fenthyca Cymru 27 gwaith yn fwy y pen, gyda diffyg o £4,251 y person. Mae Llywodraeth y DU ar fin darparu cyllideb warged am y tro cyntaf ers 2001, gostyngiad o £112 biliwn mewn benthyca ers yr argyfwng ariannol, ond gostyngodd y diffyg yng Nghymru dim ond gan £2 biliwn yn yr un cyfnod. Onid yw hynny'n golygu y'i gadawyd hi bron yn gyfan gwbl i Loegr i unioni'r diffyg yn y gyllideb, ac a yw hynny'n briodol? Does bosib fod hynny'n briodol? Felly, yn hytrach na—[Torri ar draws.] Yn hytrach na—[Torri ar draws.] Yn hytrach nag yn ôl yr arfer — [Torri ar draws.] Yn hytrach na'r geiriau llym arferol am gyni, efallai y dylech chi edrych ychydig yn nes gartref ynglŷn â beth ydym ni'n ei wneud yng Nghymru i ymdrin â'r problemau ariannol y gadawyd y wlad hon ynddyn nhw gan Lywodraeth flaenorol.

Wrth gwrs, newid allweddol yn y gyllideb hon yw'r ffaith, o fis Ebrill y flwyddyn nesaf, y bydd gan Lywodraeth Cymru reolaeth lwyr dros gyfanswm o tua £5 biliwn o refeniw a gynhyrchir o drethi, neu draean o'i gwariant cyfunol presennol. Felly, fel y dywedodd Harry S. Truman, dyma ble yn wir y mae'r cyfrifoldeb yn gorwedd. Ochr yn ochr â'r dreth trafodiadau tir a'r dreth gwarediadau tirlenwi, bydd gan Lywodraeth Cymru y pwerau hefyd i amrywio treth incwm, fel y dywedwyd wrthym ni, o fis Ebrill 2019 ymlaen. Ac a gaf i groesawu ymrwymiad Ysgrifennydd y Cabinet i beidio â chynyddu treth incwm yng Nghymru cyn etholiad nesaf y Cynulliad? Mae'n rhaid imi ddweud nad wyf yn credu bod hwn yn benderfyniad hollol anhunanol ar ran Llywodraeth Lafur Cymru. Byddai cynyddu trethi ar yr un pryd ag yr ydym ni'n wynebu ansicrwydd Brexit, a phan fo economi Cymru yn dal yn tangyflawni o'i gymharu â rhannau eraill o'r DU, ar y gorau, yn wrthgynhyrchiol ac, ar y gwaethaf, yn drychinebus i economi Cymru, heb sôn am ragolygon etholiadol Llafur Cymru, wrth gwrs.

Mae'n rhaid imi ofyn y cwestiwn, fodd bynnag—ac roedd Ysgrifennydd y Cabinet yn ddigon clir ar hyn—a gawn ni dybio, pe byddai Llafur Cymru yn ffurfio Llywodraeth ar ôl 2021, yna y gallem ni ddisgwyl cynnydd eithaf sylweddol yn y dreth incwm ar y gwahanol gyfraddau, ac os felly, gan faint? Credaf fod pobl Cymru yn haeddu ateb i hynny.

Fel y gwyddom ni, mae yna beryglon i amrywio trethi; Rwy'n gwybod y byddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â hynny ei hun. Mae adroddiad sylfaen treth Cymru a gomisiynwyd gan Lywodraeth Cymru yn nod ei bod

'yn debygol y byddai peth ymateb ymddygiadol gan...drethdalwyr' pe byddai Llywodraeth Cymru yn newid cyfraddau treth incwm. Ymddengys bod hyn mewn gwrthgyferbyniad llwyr i rai o haeriadau Llywodraeth Cymru cyn y Pwyllgor Cyllid na fyddai newidiadau i drethi yn effeithio ar gyfraddau mudo, felly byddai rhywfaint o eglurder ar yr agwedd honno ar bolisi treth y dyfodol yn cael ei werthfawrogi. Ac rwyf yn cefnogi penderfyniad Ysgrifennydd y Cabinet i gadw cyfraddau treth incwm fel ag y maen nhw yn ystod y flwyddyn neu ddwy nesaf, wrth inni wynebu rhai o'r stormydd y byddwn ni yn eu hwynebu.

Os caf i droi at y trethi eraill, y trethi hynafol, os gallaf eu galw'n hynny, a'r newyddion da anarferol am dreth gwarediadau tirlenwi, y rhagwelir y bydd bellach yn darparu £40 miliwn i gyllideb Cymru yn hytrach na'r— £20 miliwn, mi gredaf, oedd y rhagolygon gwreiddiol. Rwy'n amau, Ysgrifennydd y Cabinet, eich bod yn gywir yn eich asesiad, yn hytrach na bod twristiaeth gwastraff wedi cynyddu y tu hwnt i bob rheswm yn ystod y flwyddyn ddiwethaf—nid wyf wedi gweld lorïau llawn gwastraff yn tramwyo'r M4 a'r A55 mewn unrhyw niferoedd mwy nag yr oeddent o'r blaen—bod y gwahaniaeth yn fwy na thebyg oherwydd i Awdurdod Cyllid Cymru gasglu trethi dros sylfaen lai ac o bosibl yn gwneud hynny gyda brwdfrydedd ieuenctid. Beth bynnag fo'r rheswm—ac efallai fod gwersi i'w dysgu o ran casglu trethi ar draws y ffin—mae'n bwysig bod Cymru yn cadw'r difidend hwn, a byddaf hefyd yn dadlau'r achos hwnnw yn gryf, fel y credaf y byddwch chithau yn ei wneud hefyd.

Wrth edrych ar y ffigurau ar gyfer chwaer fawr treth gwarediadau tir, y dreth trafodiadau tir, ymddengys bod y gwrthwyneb wedi digwydd ac y bu peth lleihad yn y symiau y rhagwelwyd y byddai'n cael eu casglu ar gyfer y dreth, yn arbennig ar y cyfraddau uwch. Tybed a yw rhybuddion y Ceidwadwyr Cymreig am yr effaith o gynyddu cyfraddau ar ben uchaf y dreth hon wedi dod yn wir? Nawr, nid wyf yn disgwyl i Ysgrifennydd y Cabinet ruthro i gadarnhau hyn, o leiaf nid cyn 11 Rhagfyr, ond pe gallai daflu rhywfaint o oleuni ar y maes gweddol niwlog hwn, byddai hynny'n darparu eglurder i bob un ohonom ni. Ac, o ran adolygu'r bandiau hynny, dylid yn sicr ystyried gwneud hynny, yn enwedig os oes newidiadau yng nghyfundrefn treth dir y dreth stamp yn Lloegr sy'n ymdrin â thrafodiadau uwchraddol iawn gan wladolion tramor, er fy mod i'n sylweddoli nad oes llawer, mae'n debyg, o oligarchiaid Rwsiaidd yn byw ym Mlaenau Gwent. Peidiwch ag edrych y ffordd yma, Gweinidog Emeritws. [Chwerthin.]

Iawn. Gan droi at yr ymrwymiadau gwario hollbwysig, rwy'n croesawu'r newyddion bod y GIG yn flaenoriaeth i Lywodraeth Cymru. Rwy'n falch bod pobl yn dechrau gwrando ar neges y Ceidwadwyr Cymreig â ninnau'n dweud ers blynyddoedd—ac Angela Burns yn dweud—y dylid ariannu'r GIG yn briodol, nid yn unig mewn termau arian parod fel yn y gorffennol ond yn mewn termau real sy'n golygu diogelu'r gyllideb iechyd yn briodol yn y modd y mae angen inni ei weld. Mae'r GIG yn flaenoriaeth i'r bobl a ddylai fod yn flaenoriaeth i ni'r gwleidyddion hefyd. Os caf i ofyn i chi am y chwistrelliad ariannol a addawyd yn Lloegr i ddathlu dengmlwyddiant a thrigain y GIG, a ydych chi wedi cael trafodaethau gyda'r Trysorlys ynghylch beth fydd hyn yn ei olygu i Gymru o ran symiau canlyniadol? Mae'r un cwestiwn yn berthnasol i'r arian ychwanegol ar gyfer gofal cymdeithasol, yr ymddengys bod Llywodraeth y DU yn ei ymrwymo ar draws y ffin. Os nad ydym ni'n gwybod tan yn weddol hwyr beth yw'r symiau yna bydd hynny yn sicr yn ei gwneud hi'n anodd gwneud y mwyaf o'r arian hwnnw yn y flwyddyn ariannol sydd i ddod, pryd yr hoffem ni ei weld yn cael ei ddefnyddio.

Os caf droi at eich sylw am drafnidiaeth a modurwyr ledled Cymru, byddwn yn croesawu—credaf mai £60 miliwn a addawyd yn ychwanegol gennych chi i ariannu ffyrdd dros gyfnod o dair blynedd. Credaf ein bod i gyd yn ymwybodol o'r problemau sy'n wynebu ffyrdd lleol a'r diffyg arian yng nghyllidebau bylchog awdurdodau lleol i ymdrin â'r broblem. Dau gwestiwn yn ymwneud â hyn: a fydd yr arian ychwanegol hwn yn cael ei glustnodi ar gyfer ffyrdd, ac os yw awdurdodau lleol yn wynebu toriadau yn eu grant cynnal refeniw, y gwyddom yn anochel eu bod, yna sut gwnewch chi sicrhau na chaiff cyllidebau ffyrdd eu torri mewn mannau eraill, ac na fyddwch chi, i bob pwrpas, yn rhoi ag un llaw ac yn cymryd â'r llall?

Fe wnaethoch chi sôn am y fframwaith cyllidol. Ynghyd â chithau, rwy'n falch iawn o weld y cynnydd ymddangosiadol yng nghyllideb Cymru oherwydd hynny. Roedd yn gyfyngedig, mae'n rhaid cyfaddef, ond mae'n well na'r sefyllfa yr oeddem ni ynddi o'r blaen, ac rwy'n credu bod angen croesawu'r ffaith fod y cytundeb hwnnw rhyngoch chi a Llywodraeth y DU bellach yn cyflawni dros Gymru ac yn darparu—er ar radd fechan yn y camau cynnar, mae'n sicrhau'r cynnydd a fydd yn rhoi cyllideb Cymru ac economi Cymru ar dir cadarnach yn y dyfodol. Rwy'n falch iawn o glywed am y llwyddiant hwnnw.

Rwyf hefyd wrth fy modd o glywed y cyhoeddiad o ran y rhai sy'n gadael gofal a'u heithrio o'r dreth gyngor, gan roi sail statudol i hynny. Mae hynny i'w groesawu yn fawr, penderfyniad gwych. Rwyf ychydig yn fwy pryderus am eich cynnig i ddileu'r rhyddhad ardrethi elusennol oddi wrth ysgolion annibynnol ac ysbytai preifat, nid fy mod i wedi mynychu ysgol annibynnol ac nid oes gennyf ofal iechyd preifat, dylwn ddweud. Fodd bynnag, dylwn ddweud bod fy mhryder yn ymwneud yn fwy â sector y wladwriaeth, oherwydd rydym yn gwybod yn iawn bod y sector preifat yn cario rhywfaint o'r baich y byddai sector y wladwriaeth yn ei ysgwyddo fel arall— [Torri ar draws.] Wel, mae yn gwneud hynny. Ac, felly, dim ond eisiau gofyn wyf i: sut ydych chi'n ymgynghori â'r sector hwnnw cyn penderfynu ar hyn yn derfynol i wneud yn siŵr na fydd canlyniadau annisgwyl? Credaf fod hynny'n bwysig.

Os caf i gloi drwy sôn am y sylw ehangach am gyllideb heddiw —. Fe'i gelwir yn 'Gyllideb i Adeiladu Cymru Well', y diweddaraf mewn llawer o deitlau yr ydym ni wedi eu cael mewn nifer o gyllidebau dros y blynyddoedd, nad ydyn nhw bob tro wedi cyflawni yn union yr hyn a addawsant. Ychydig iawn o sôn sydd yna ynghylch sut y mae'r cynigion cyllideb ddrafft hyn yn cyd-fynd â rhaglen lywodraethu Llywodraeth Cymru, ei strategaeth tymor hwy, nac yn wir, deddfwriaeth cenedlaethau'r dyfodol, y mae pob un ohonom ni i fod i roi sylw gofalus iddi. Nawr, rwy'n sylweddoli bod cynllunio wedi ei gymhlethu gan yr amserlen Brexit hyd at fis Mawrth nesaf a hefyd, fel y dywedasoch, cam 2 o broses pennu cyllideb dwy flynedd yw hon, ond dylai cyllideb fod yn fwy na dim ond ymarfer tacluso; dylai nodi llwybr ar gyfer y dyfodol a dylai ddarparu gweledigaeth a syniadau. Byddai'n dda cael mwy o fanylion ar ddatblygiad y metro, er enghraifft, a'r prosiectau seilwaith—a hefyd y posibilrwydd o fetro gogledd Cymru hefyd.

Nawr, efallai, ar ôl 20 mlynedd mewn Llywodraeth, efallai fod rhywfaint o anniddigrwydd neu efallai, Ysgrifennydd y Cabinet, eich bod yn dal yn ôl—[Torri ar draws.] Nid oeddwn yn edrych arnoch chi, Alun. Efallai eich bod yn dal rhai o'ch syniadau gorau yn ôl tan fis Rhagfyr; mae hynny'n ddealladwy. Beth bynnag yw'r rheswm, rwy'n credu y byddem ni i gyd yn gwerthfawrogi mwy o gynllun hirdymor a llai o ymateb difeddwl i bwysau gwario. Mae hynny'n mynd i fod yn arbennig o bwysig wrth ymdrin â materion dybryd, megis gofal cymdeithasol.

Felly, i gloi, Llywydd, tra bo'r Ceidwadwyr Cymreig yn croesawu agweddau ar y gyllideb hon, fel y cyllid i'r GIG a'n seilwaith trafnidiaeth—mae angen dirfawr am yr agweddau hynny ac maen nhw i'w croesawu—mae amheuon tra sylweddol ynglŷn â'r gyllideb hon, y gyllideb bara menyn hon, fel y gwnaethoch ei galw, sy'n cael ei chynnig heddiw, ac rwy'n credu mai'r cwestiwn mawr yw: a fydd jam yn dilyn yfory mewn gwirionedd?

Hoffwn i ddiolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am ei ddatganiad heddiw. Dyma'r wythfed gyllideb yn olynol sydd yn cael ei phennu yn y lle hwn yn wyneb polisi llymdra Llywodraeth San Steffan, ac mae'n bwysig cadw hynny mewn cof wrth i ni ddechrau ar y gwaith o graffu. Mae cymdeithas a lles pobl yn dioddef yn enfawr oherwydd penderfyniad cwbl ddiangen a chalon-galed y Torïaid yn Llundain i barhau â thoriadau i wariant cyhoeddus, er bod pob darn o dystiolaeth yn dangos yn glir bod y polisi'n methu hyd yn oed wrth ei fesur gyda'i resymeg troedig ei hun. Nid yw'r economi'n tyfu ar yr un raddfa â gwledydd datblygedig eraill oherwydd nid yw arian yn cael ei fuddsoddi. Yr oll rydym yn ei gael yw toriadau ar ôl toriadau am resymau ideolegol yn hytrach na pholisi wedi'i selio ar synnwyr cyffredin economaidd, ac mae'r sefyllfa ond am waethygu. Mae hyd yn oed Nick Ramsay wedi sôn am y stormydd a'r ansicrwydd sydd i ddod, ac, wrth gwrs, mae hynny wedi bod yn amlwg ers y bleidlais i adael yr Undeb Ewropeaidd yn 2016. Wrth gwrs, nid oes gan yr wrthblaid yn San Steffan ddim yr atebion sydd eu hangen chwaith. Nid ydym ni'n mynd i greu iwtopia sosialaidd ar yr ynysoedd yma drwy adael y farchnad sengl Ewropeaidd a'r undeb tollau. Wrth gwrs, beth sydd angen i ni ei wneud fel cenedl yw defnyddio'r arfau sydd gyda ni ac i fynnu mwy o arfau economaidd er mwyn tyfu ein heconomi ein hunain, ac, yn y pen draw, Llywydd, adeiladu cenedl annibynnol er mwyn rhoi terfyn ar reolaeth Dorïaidd dros ein gwlad ni am byth. 

Felly, dyna’r cefndir i’r gyllideb hon. Wrth gwrs, hon yw ail flwyddyn y cytundeb cyllideb gwerth bron i £0.25 biliwn dros ddwy flynedd rhwng Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru, ac rydym yn falch iawn o weld bod rhai o’r mesurau yn rhoi hwb i sectorau pwysig yn barod. Am y tro cyntaf erioed, bydd myfyrwyr meddygol yn gallu gwneud cais i astudio rhan o’u gradd yn y gogledd—£7 miliwn yn refeniw. Bydd hyn yn hwb i fyfyrwyr o Gymru sydd eisiau cymhwyso yno ac yn gam pwysig tuag at wella'r sefyllfa o ran diffyg meddygon, sydd yn arwain at amseroedd aros hir, diffyg gwasanaethau lleol, ac yn rhoi straen ar y gweithwyr NHS sy’n gorfod llenwi’r bylchau.

Roeddwn yn falch o weld y Brexit portal yn cael ei lansio’r wythnos diwethaf—ar ôl peth oedi, mae’n rhaid i mi nodi. Bydd hwn yn adnodd gwerthfawr i fusnesau Cymreig o ran eu helpu nhw i baratoi at ymadawiad y Deyrnas Gyfunol â’r Undeb Ewropeaidd. Mae meysydd eraill sy’n elwa o’r cytundeb yn cynnwys iechyd meddwl, sydd, wrth gwrs, yn flaenoriaeth i Blaid Cymru—£40 miliwn dros y ddwy flynedd—addysg uwch a phellach, £40 miliwn; yr iaith Gymraeg, £10 miliwn; a’r sector celfyddydau, £4.4 miliwn. O ran gwariant cyfalaf, mae’r gwaith yn mynd rhagddo ar y ganolfan iechyd integredig yn Aberteifi, ac rwy’n edrych ymlaen at fynd i weld y safle pan fydd cynhadledd Plaid Cymru yn cael ei chynnal yn y dref y penwythnos hwn. Yn ogystal, mae gwaith yn cael ei wneud i wella’r briffordd rhwng y de a’r gogledd, ac mae astudiaethau dichonoldeb ar brosiectau eraill ar y ffordd, fel sydd wedi cael ei nodi gan yr Ysgrifennydd Cabinet y prynhawn yma.

Wrth gwrs, nid ydym ni, ar y meinciau yma, yn cytuno â phopeth sydd yn y gyllideb, sef pam, wrth gwrs, y byddwn ni'n ymatal ar y bleidlais. Y gwir yw bod angen mesurau pellgyrhaeddol er mwyn mynd i’r afael â’r segurdod economaidd y mae ein gwlad wedi bod ynddo am ddegawdau, yn hytrach na phapuro dros y craciau. Rydym ni yn arddel sefydlu comisiwn isadeiledd gyda phwerau i godi arian sylweddol er mwyn buddsoddi yn ein hisadeiledd er mwyn sbarduno twf a chreu gwaith. Rwy’n falch o allu croesawu'r cyhoeddiad heddiw bod arian y grant early intervention, prevention and support yn cael ei warchod, yn ogystal â’r sicrwydd bod camau’n cael eu cymryd i atal sectorau penodol rhag colli mas. Mae Plaid Cymru yn falch ein bod wedi diogelu cyllid Supporting People fel rhan o hyn. Ond mae’n rhaid i mi ddweud fy mod i wedi siomi i glywed eich bod yn bwrw ymlaen gyda'r newidiadau i'r cynllun cinio am ddim i blant. Rwy'n derbyn y bydd nifer uwch yn gymwys, ond mae'n destun pryder mawr bod rhai teuluoedd yn wynebu colli'r hawl i ginio am ddim. A allaf i ofyn i'r Llywodraeth edrych eto ar hyn a newid y cynlluniau, yn enwedig os oes newyddion da i ddod o gyllideb Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol yn y dyfodol?

Hoffwn i orffen trwy ofyn ambell i gwestiwn i'r Ysgrifennydd Cabinet. Yn gyntaf, rwy'n llongyfarch awdurdod refeniw Cymru ar ei lwyddiant yn codi mwy o arian o ran landfill disposal tax nag oedd y rhagolygon yn awgrymu. A gaf i ofyn i'r Ysgrifennydd Cabinet pa gamau y bydd Llywodraeth Cymru'n eu cymryd i sicrhau bod yr arian yma'n aros yng Nghymru ac nad yw'r Trysorlys yn ceisio ei gymryd nôl i Lundain? Rhan bwysig o gyfrifoldeb trethiant yw bod y Llywodraeth yn cael y budd o lwyddiant, felly, byddai'n warthus pe bai Trysorlys y Deyrnas Gyfunol yn awr yn ceisio cosbi Cymru am ei llwyddiant ei hunan—nid eu harian nhw yw e, wedi'r cyfan.

Yn ail, a yw'r Ysgrifennydd Cabinet yn gallu rhoi manylion ynglŷn â beth yw cynlluniau Llywodraeth Cymru o ran buddsoddi'r arian maen nhw'n ei gael ar ffurf financial transactions? A ydych chi wedi ystyried a allai'r arian hwn, sydd angen cael ei fuddsoddi mewn mentrau sy'n rhoi elw ar fuddsoddiad, gael ei ddefnyddio er mwyn bwrw ymlaen gyda morlyn llanw yn Abertawe, er enghraifft, a phrojectau o'r fath? Rwy'n falch hefyd i weld, erbyn hyn, fod Llywodraeth Cymru wedi cynyddu tâl ar gyfer doctoriaid a nyrsys—rhywbeth y mae Plaid Cymru wedi bod yn galw amdano ers tro byd—ond, a all yr Ysgrifennydd Cabinet ddweud a oes cynlluniau i godi tâl i weithwyr eraill yn y sector gyhoeddus? Mae etholwyr wedi bod yn cysylltu â fi, ac rwy'n siŵr gydag Aelodau eraill, er enghraifft, i ddweud bod y sefyllfa yn y sector addysg bellach yn argyfyngus yn dilyn degawd o gynnydd tâl islaw chwyddiant, a bod hyn yn effeithio ar safon byw'r unigolion sydd yn gweithio yn y sector yna.

Hefyd, mae pryder mawr am yr effaith y caiff unrhyw doriadau i lywodraeth leol ar wasanaethau anstatudol. Mae’r gwasanaethau hyn yn cynnwys canolfannau hamdden a chlybiau cymunedol sydd â rhan bwysig i’w chwarae yn cadw pobl yn iach ac atal problemau iechyd. Sut mae toriadau fel hyn yn cyd-fynd ag amcanion y Llywodraeth o ran ceisio atal problemau iechyd cyn iddyn nhw godi yn y lle cyntaf? Rydym ni’n gwario mwy a mwy ar drin anhwylderau iechyd ond llai a llai ar atal y problemau hyn rhag codi yn y lle cyntaf. Hoffwn i glywed sylwadau'r Ysgrifennydd Cabinet ar y mater hwn.

I orffen, rwy'n croesawu'r bwriad i dynnu ymadawyr gofal allan o'r system dreth gyngor hyd at 25 mlwydd oed ar hyd a lled Cymru. A fydd angen newidiadau statudol cyfreithiol i wneud hyn, neu a fydd hyn yn rhywbeth a all gael ei wneud yn o fuan? Hefyd, rwy'n croesawu'r datganiad ynglŷn â statws elusennol trethol ysgolion preifat ac ysbytai preifat. Eto, a fydd angen newidiadau cyfreithiol i sicrhau bod y polisi yna'n cael ei wireddu neu a ydy'r Ysgrifennydd Cabinet yn gweld hyn yn rhywbeth a all gael ei weithredu'n weddol fuan? Diolch yn fawr iawn.

Rwy'n ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet am roi golwg ymlaen llaw imi o brif fanylion y gyllideb. Mae Ysgrifennydd y Cabinet yn bâr diogel o ddwylo, ond efallai fod hynny i raddau helaeth oherwydd ei fod wedi'i rwystro gan gaethiwed y grant bloc ar y naill law, a chan natur gyfyngedig datganoli trethi i Gymru a'i ymwrthodiad personol ei hun o ran methu â defnyddio'r pwerau treth incwm am resymau yr wyf i'n eu deall yn llwyr ac yn eu cymeradwyo yn y flwyddyn ariannol hon. Felly, er ei fod wedi disgrifio hon fel cyllideb bara menyn, mewn gwirionedd, yr hyn yr ydym ni'n sôn amdano yn y fan yma yw'r briwsion sy'n disgyn o'r bwrdd yn hytrach na'r dafell o fara menyn—neu efallai y byddai bara a diferion saim yn well disgrifiad ohono—y cyfeiriodd ati. Ac nid yw hynny'n unrhyw feirniadaeth o Ysgrifennydd y Cabinet o gwbl. Rwyf wir yn credu ei fod yn bâr diogel o ddwylo ac mae wedi llwyddo i wneud ei dasg gyda llawer iawn o eglurder a gallu.

Yn wir, rydym ni'n gweld rhai o fuddion hynny, fel y crybwyllwyd yn y datganiad—mae ei allu i negodi'r fframwaith cyllidol, er enghraifft, gyda'r Prif Ysgrifennydd, wedi cynhyrchu rhai buddion ariannol i ni a werthfawrogir yn fawr: £90 miliwn, fel y mae'r datganiad yn ei nodi, a £71 miliwn yn y flwyddyn ariannol hon. Mae'n rhaid ei longyfarch, a chredaf ei fod wedi ei longyfarch, o bob ochr i'r tŷ hwn ar y ffordd yr ymdriniodd â'r trafodaethau hynny.

Credaf hefyd fod Ysgrifennydd y Cabinet wedi gwneud gwaith da o ran ymdopi â'r gostyngiad o 1 y cant, sef y gostyngiad arian parod, yn y grant cynnal refeniw i 2019-20, a llwyddo i leihau'r bwlch gan £28 miliwn i ddim ond £15 miliwn. Mae'r £15 miliwn sy'n weddill yn amlwg yn mynd i arwain at broblemau i ymdrin â nhw, ond, serch hynny, rwy'n credu bod gallu Ysgrifennydd y Cabinet i geisio sgwario'r cylch y mae'n rhaid iddo ei wynebu yn cynhyrchu'r enillion hynny.

Rwy'n cymeradwyo'n gryf hefyd rai o'r elfennau eraill y cyfeiriodd atyn nhw yn ei ddatganiad, yn arbennig, yr agenda tlodi plant a'r cynnydd yn nifer y plant ysgol sy'n gymwys i gael prydau ysgol am ddim. Ac rwyf hefyd yn cefnogi ei benderfyniad ar y grant ymyrraeth gynnar, atal a chymorth i gynyddu'r swm a delir a hefyd i'w rannu'n ddau, oherwydd bu cyfnod anesmwyth iawn, yn ddi-os, i'r rhai hynny sy'n credu, ar ôl symud o ryw fath o gyllideb sydd wedi'i neilltuo i un lle caiff y grantiau gwahanol hyn eu trin gyda'i gilydd, y gallai rhai pobl fod ar eu colled a chael llai nag y byddent wedi ei gael fel arall. Felly, rwy'n credu bod hwnnw'n symudiad doeth i arafu'r broses o newid, a bydd croeso cynnes i hynny, rwy'n credu, ledled Cymru.

Gallwn hefyd, wrth gwrs, groesawu'r cynnydd mewn gwariant ar iechyd. Mae'n ffaith fod pawb yn ymwybodol bod chwyddiant iechyd yn uwch na chwyddiant yn genedlaethol, a bod anghenion y boblogaeth yn mynd i gynyddu gyda phoblogaeth sy'n heneiddio a llai o bobl mewn gwaith egnïol. Felly, mae cost ariannu hyn yn mynd i fod yn broblem gynyddol yn y blynyddoedd i ddod. Mae hynny'n rhannol, mae'n debyg, yn sgil y symiau cynyddol sydd ar gael oherwydd penderfyniad Llywodraeth y DU i gynyddu faint o arian a warir ar y gwasanaeth iechyd drwy ei chronfa pen-blwydd deg a thrigain, ond nid wyf i'n credu y dylem ni eu canmol nhw'n ormodol ar eu llwyddiant, oherwydd yn y flwyddyn ariannol gyfredol, dim ond gan 3.6 y cant y mae Llywodraeth y DU yn mynd i gynyddu'r gwariant, sy'n 0.1 y cant yn llai na'r cynnydd cyfartalog mewn gwariant ar iechyd ers 1948. Felly, mewn gwirionedd, mae'n fwy o aros yn yr unfan yn hytrach na'i fod yn fonws annisgwyl ar ben popeth arall. Dywedodd yr Ysgrifennydd dros iechyd bod y Prif Grŵp Gwariant ar gyfer iechyd a gwasanaethau cymdeithasol bellach yn £8.2 biliwn ar gyfer 2019-20, felly mae iechyd yn dod yn rhan fwy fyth o gyllideb Llywodraeth Cymru. Mae'r £330 miliwn ychwanegol ar gyfer y flwyddyn ariannol hon, wrth gwrs, i'w groesawu'n fawr—er, fel y dywedodd yn gywir, mae'r hyn a roddir ag un llaw yn rhannol yn cael ei gymryd gan y llall ac mae tua hanner y gyllideb eisoes wedi'i glustnodi gan Lywodraeth y DU.

Ond yr hyn nad ydym ni'n ei drafod yn y fan yma yw, nid yn gymaint y cyllid sydd ar gael, ond anallu parhaus llawer o fyrddau iechyd i allu rheoli eu cyllidebau eu hunain yn briodol, ac rydym wedi gweld, eleni, bod diffyg parhaus o £360 miliwn, sydd wedi cynyddu o £253 miliwn yn y flwyddyn flaenorol. Nid yw Hywel Dda a Betsi Cadwaladr yn enwedig, ddim mewn gwirionedd yn gwella i'r graddau y byddem yn ei ddisgwyl. Mae'r symiau o arian sydd dan sylw yn y fan yma, wrth gwrs, yn enfawr: Hywel Dda, £70 miliwn mewn diffyg hyd at ddechrau mis Ebrill eleni, a Betsi Cadwaladr wedi cynyddu o £30 miliwn i £36 miliwn. Felly, yn erbyn y cefndir hwn, mae gan Ysgrifennydd y Cabinet dasg anodd iawn, rwy'n credu, wrth geisio mantoli'r cyfrifon.

Nid yw'r gyllideb amgylcheddol eleni wedi dioddef y toriadau a wnaeth y llynedd. Mae hynny i'w groesawu. Er bod hanner y cynnydd o £34 miliwn, sef £17 miliwn ohono, yn mynd i gael ei wario ar wahanol brosiectau gwastraff, na fyddai'n flaenoriaeth i mi, oherwydd—ac nid oes a wnelo hyn â'r mater cynhesu byd-eang ei hun—ni allaf weld y pwynt o wario £17 miliwn ar ddidoli gwastraff a gallu tynnu'r plastig o gwpanau Costa Coffee, er enghraifft, pan fo'r DU yn cyfrif am ddim ond tua 2 y cant o allyriadau carbon deuocsid, hyd yn oed os ydym ni'n derbyn y cysylltiad rhwng allyriadau carbon deuocsid a chynhesu byd-eang. Mae pump ar hugain y cant o'r holl wastraff plastig sy'n cael ei gasglu yn yr UE yn cael ei allforio i'r dwyrain pell a lleoedd eraill lle mae eu mesurau rheoli yn llawer mwy israddol na'r hyn sydd gennym ni yn y wlad hon ac, yn wir, yn Ewrop yn gyffredinol. Felly, yr hyn yr ydym ni'n ei wneud mewn gwirionedd yw gwneud y broblem yn waeth drwy gasglu'r holl ddeunydd hwn ac yna ei allforio i wledydd sy'n ei daflu i afonydd a safleoedd tirlenwi mewn mannau eraill. Felly, nid ydym ni mewn gwirionedd yn cyfrannu at ateb y broblem, hyd yn oed os ydych chi'n derbyn bod problem yn y lle cyntaf. Felly, yn sicr, ni fyddai hynny yn flaenoriaeth i mi.

Ond y mantra yn y cefndir, wrth gwrs, fel bob amser, yw cyni. Ond, rwy'n credu y dylem ni atgoffa ein hunain bod hwn yn gyfnod o gyni—y mae datganiad Ysgrifennydd y Cabinet ei hun mewn gwirionedd yn nodi'r anwiredd, oherwydd mae'n cyfeirio at anallu'r Canghellor i gyrraedd ei dargedau i leihau'r diffyg ar sail gyfresol. Yn 2007-08, roedd y ddyled genedlaethol oddeutu £780 biliwn. Y bore yma, am 10.15 a.m., edrychais ar y cloc dyled cenedlaethol, ac roedd yn £2 triliwn neu fwy. Felly, prin y gallwch chi ddisgrifio hwn fel cyfnod o gyni pan fo'r Llywodraeth wedi bod â diffygion mwy nag erioed o'r blaen. Mae arnaf ofn ei bod yn realiti bywyd os nad ydych yn byw o fewn eich modd, yna'n sydyn mae'r arian yn dod i ben, a dyna'r broblem gyda Llywodraethau sosialaidd bob amser, wrth gwrs—nid oes ganddynt ddigon o arian pobl eraill i'w wario.

Mae'r Blaid Lafur o dan ei harweinyddiaeth bresennol wedi bod yn edmygydd mawr o'r Arlywydd Chávez ac Arlywydd Maduro yn Venezuela. Wel, mae gan Venezuela eleni chwyddiant o 1 miliwn y cant ac maen nhw bellach, yn hytrach nag allforio olew, yn allforio pobl. Felly, mae'r syniad y gallwch chi barhau i wario fel pe na fyddai yfory, am byth, wrth gwrs, yn erbyn rheolau natur a realiti. Pe na fyddem ni wedi ein cyfyngu yn y modd yr ydym ni yn ariannol yng Nghymru, fel pe byddai John McDonnell, Duw â'n gwaredo, yn dod yn Ganghellor y Trysorlys yn y Deyrnas Unedig ar unrhyw adeg, y byddai mewn gwirionedd yn gallu dilyn esiampl Venezuela, yna, rwy'n credu y byddai Llywodraeth Cymru mewn picil gwirioneddol. Yna bydden nhw'n darganfod beth yw gwir ystyr cyni.

Yn y pen draw, dros gyfnod o amser, mae'n rhaid i chi fantoli'r cyfrifon ac, mewn ffordd annigonol ac mewn ffordd gyfyngedig, dyna beth y mae'r Llywodraeth Geidwadol wedi bod yn ceisio ei wneud. Pe byddai'r Llywodraeth wedi benthyg hyd yn oed mwy o arian, yna byddai baich y ddyled a'r baich cyllido wedi bod hyd yn oed yn fwy. Eleni, mae dros £50 biliwn yn mynd i gael ei wario mewn llog ar ddyledion, ac er bod Banc Lloegr wedi prynu rhan sylweddol o ddyled y Llywodraeth—felly, ar un ystyr, mae'n talu arian iddo'i hun—rydym ni'n dal i siarad am ryw £4 biliwn a allai gael ei wario ar wasanaethau rheng flaen sy'n mynd fel llog ar ddyled i drydydd partïon. Felly, yn y pen draw, fel y dywedaf, nid oes gennych chi arian ar ôl.

A, maes o law, bydd gan Lywodraeth Cymru y rhyddid a'r disgresiwn i ddefnyddio'r pwerau trethi datganoledig sydd ganddi. Rwy'n gobeithio y bydd yn defnyddio'r rheini nid yn unig i gynyddu'r baich trethi, ond mewn gwirionedd i geisio gweddnewid economi Cymru yn economi fenter drwy ostwng trethi ac felly annog buddsoddiad, annog menter, annog pobl i ddod i fyw a gweithio yng Nghymru fel y gallwn ni—yr hyn yr ydym ni i gyd yn gwybod y dylem ni ei wneud—godi sylfaen y dreth drwy gynyddu faint o gyfoeth a grëir yn economi Cymru yn gyffredinol. Felly, mae'n ddewis y bydd yn rhaid inni ei wneud maes o law. Mae wedi'i ohirio nawr tan y Cynulliad nesaf. Ond, fel Nick Ramsay, rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru, os yw hi'n mynd i baratoi ar gyfer bod mewn Llywodraeth ymhen ychydig o flynyddoedd, mewn gwirionedd yn newid ei hagwedd at economi fenter ac yn sylweddoli, yn y pen draw, bod cyfoeth sy'n cael ei greu yn cael ei greu gan bobl, nid gan Lywodraeth. Mae llywodraethau yn gwario arian, ond nid ydyn nhw'n gallu ei wario os nad yw'n cael ei greu.

Hoffwn groesawu cyllideb ddrafft Ysgrifennydd y Cabinet heddiw, sydd wedi'i chynllunio i gynnal ffabrig bywyd Cymru, ac rwy'n croesawu ymrwymiad clir Ysgrifennydd y Cabinet i gefnogi ein gwasanaethau cyhoeddus a chwmpasu'r pwerau a'r cyfrifoldebau newydd am drethi. Ym Mhwyllgor Cyllid y Cynulliad yr wythnos diwethaf, cawsom sesiwn friffio gan Drysorlys Cymru a Chyllid a Thollau EM am y cyfraddau newydd ar gyfer treth incwm yng Nghymru a ddaw i rym fis Ebrill nesaf. Rwy'n cefnogi eich cynigion ar gyfer trethi datganoledig gyda'r gyllideb ddrafft hon, ac rwy'n nodi, fel y gwnes i yn gynharach eleni, eich bod wedi sicrhau mai'r dreth trafodiadau tir yw'r dreth fwyaf blaengar yn y DU, a chroesawaf hynny'n fawr iawn. Ac rwy'n siŵr y byddwch yn cydnabod ac yn cytuno, fel yr wyf i, ag adroddiad diweddar yr IPPR Commission on Economic Justice, ac yn cefnogi ei argymhellion am dreth, a'r angen i ledaenu cyfoeth a pherchnogaeth ar draws ein heconomi.

Credaf ei bod yn bwysig cydnabod, ar ôl wyth mlynedd a hanner o gyni diangen a niweidiol a thoriadau dwfn yn ein gwasanaethau cyhoeddus, eich bod wedi dangos yn glir sut yr ydych wedi defnyddio ein cyllideb i helpu i wneud Cymru yn lle tecach. O ganlyniad, rydych wedi rhoi pecyn eang o fuddsoddiad cyhoeddus mewn iechyd, gofal cymdeithasol, tai a thrafnidiaeth. Ond ni ellid fod wedi gwneud hyn oni bai eich bod wedi sicrhau £90 miliwn o ganlyniad i'r fframwaith cyllidol, a negodwyd gennych, a'r defnydd o £125 miliwn o gronfeydd wrth gefn Cymru. Ac mae hwnnw'n benderfyniad y mae'n rhaid ichi ei wneud, gan ddangos eich bod yn bendant yn eich bwriad i ariannu'r gwasanaethau cyhoeddus allweddol hynny ar lawr gwlad yng Nghymru, sydd mor bwysig i ni, ac sy'n ofynnol i bobl Cymru.

Rwy'n croesawu'r cynnydd o £0.5 biliwn i GIG Cymru, sy'n ailddatgan eich polisi i gefnogi iechyd a gofal cymdeithasol, sydd o fudd i lywodraeth leol, gan gynnwys y £50 miliwn ar gyfer gofal cymdeithasol. A byddwn i ond yn dweud ac yn cwestiynu a yw hynny'n dangos bod Llywodraeth Cymru yn dal i ariannu llawer gormod o'i gymharu â'r cyllid ar gyfer gofal cymdeithasol yn Lloegr, yn enwedig wrth integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol.

O ran cyfalaf, croesawaf y £35 miliwn ar gyfer y grant tai cymdeithasol, sy'n dangos ymrwymiad Llywodraeth Cymru i sicrhau bod gennym dai cymdeithasol a fforddiadwy ar gyfer pobl sydd angen tai. Ond hoffwn egluro'r dyraniad o ddyraniadau trafodiadau ariannol, oherwydd, yn gynharach eleni, croesawais gyllid Llywodraeth Cymru ar gyfer undebau credyd, yn dilyn y diweddariad yn ddiweddar i gyhoeddiadau cynllun seilwaith Cymru. Rydym eisoes wedi gweld y manteision o ddefnyddio cyfalaf trafodiadau ariannol yn y modd hwn, gan hybu cyfiawnder cymdeithasol, cefnogi ein hundebau credyd, eu helpu i fodloni'r gofynion cymhareb asedau cyfalaf heriol, i ategu dichonoldeb undebau credyd yng Nghymru. Ac rwy'n gobeithio y bydd hyn yn parhau.

Hoffwn hefyd godi'r mater o effaith Brexit ar eich cyllideb eleni. Mae ymchwil annibynnol bellach yn dweud bod bil Brexit yn £500 miliwn yr wythnos, ac yn cynyddu, ac mae eich datganiad chi wedi amlygu dadansoddiad y prif economegydd, a oedd yn dangos effaith Brexit ar bobl ac aelwydydd yng Nghymru. A allwch chi gadarnhau bod yn rhaid inni ddefnyddio dyraniadau o'n cyllideb gyfyngedig i dalu am gostau Brexit i'n pwrs cyhoeddus? Ar gyfer cronfa pontio'r Undeb Ewropeaidd o £50 miliwn, a chost ymgysylltiad Llywodraeth Cymru, ar bob lefel—gwleidyddol, a swyddogol—beth yw effaith Brexit ar y rheini i gyd yr ydym yn eu cefnogi a'u gwasanaethu yng Nghymru, gan dynnu sylw at yr effaith negyddol ar y broses o lunio eich cyllideb a'ch cyfrifoldebau?

Rwyf eisiau cloi gyda chwestiwn am bwerau ehangach. Rydych wedi croesawu eich pwerau newydd, fel yr amlinellwyd heddiw. Mae gennym fframwaith cyllidol—yr ydych chi wedi'i negodi, rydych chi wedi rheoli adnoddau, refeniw a chyfalaf, mewn modd y byddai Nye Bevan wedi'i groesawu o ran y ffordd yr ydych yn cydnabod blaenoriaethau ac anghenion, fel dilysnod sosialaeth, a'r ffaith eich bod wedi llwyddo i wneud hynny yn erbyn cefndir o wyth mlynedd a hanner o'r gyllideb goll honno o £4 biliwn a allai fod yn mynd i'n gwasanaethau cyhoeddus. Ond, yn olaf, hoffwn pe gallech roi'r wybodaeth ddiweddaraf imi ar y trafodaethau ar y pwerau y mae eu hangen arnom i gefnogi ein heconomi, ac a gefnogir yn drawsbleidiol drwy Gomisiwn Silk, ac yn wir bellach y Pwyllgor Dethol ar Faterion Cymreig, gan ystyried tollau teithwyr awyr, a ddylai gael eu datganoli i Gymru, sydd wedi eu datganoli i'r Alban ac sydd wedi'u datganoli i Ogledd Iwerddon. Beth yw'r cynnydd, Ysgrifennydd y Cabinet, o ran y trafodaethau hynny? Diolch.

Rwy'n credu bod hon yn gyllideb fedrus iawn, dan amgylchiadau anodd iawn. Mae'n rhaid inni i gyd nodi'r £800 miliwn a allai fod wedi bod ar gael pe byddem wedi llwyddo i gynnal y swm o arian y gellid bod wedi ei ddisgwyl yn unol â chwyddiant, pe na fyddai Llywodraeth y DU yn parhau i gadw at y rhaglen gyni hon, sy'n achosi cymaint o boen i gynifer o'n dinasyddion. Rwy'n credu bod y rheini ohonom ar y meinciau hyn yn arbennig o ofidus am y cynnydd mewn tlodi plant sydd wedi digwydd ers 2010. Felly, rwy'n croesawu yn arbennig y swm o arian yr ydych chi wedi'i neilltuo i alluogi mwy o blant i fanteisio ar brydau ysgol am ddim. Mae'r £7 miliwn ar draws Cymru yn bwysig iawn a hefyd dros £3 miliwn ychwanegol i gynnal y grant amddifadedd disgyblion i alluogi teuluoedd sy'n ei chael yn anodd parhau i alluogi eu plant i gael addysg yn yr un modd â phawb arall.

Nid wyf yn synnu, ar feinciau'r Ceidwadwyr, fod Nick Ramsay yn cwestiynu dilysrwydd dileu statws elusennol ysgolion ac ysbytai preifat. Ond credaf ei bod yn bwysig iawn bod gennym chwarae teg, yn arbennig gan y cynhelir hyfforddiant athrawon, nyrsys a meddygon gan y wladwriaeth ar ran ein dinasyddion, ac mae llawer ohonyn nhw wedyn yn cael eu potsio gan yr ysgolion a'r ysbytai preifat sydd ddim yn gwneud unrhyw gyfraniad at hyfforddiant yr unigolion amhrisiadwy hyn. Felly, mae'n gwbl iawn a phriodol y dylen nhw wneud cyfraniad priodol at gost y bobl y maen nhw'n elwa ohonynt.

Nid wyf yn rhannu pryder Nick Ramsay y byddwn yn defnyddio ein pwerau i godi treth incwm mewn Llywodraeth Lafur Cymru yn y dyfodol. Nid yw'r Alban wedi defnyddio'r pwerau hynny ac maen nhw wedi bod ganddyn nhw ers 1999. Felly, nid oes rheswm penodol dros dybio y byddai hynny'n rhywbeth a fyddai'n wirioneddol agored i Lywodraeth Cymru, oherwydd mae mor hawdd i bobl allu mynd ar draws y ffin i Loegr er mwyn osgoi'r trethi hyn. Mae gennyf lawer mwy o ddiddordeb mewn sut y gallwn wella'r broses o gasglu trethi trafodiadau tir, oherwydd mae'r rheini yn bethau na ellir eu hosgoi.

Mae gennyf ddiddordeb yn yr arian y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi'i neilltuo ar gyfer buddsoddiad cyfalaf i waredu ein gwastraff, yn ogystal â'r agwedd o ran incwm, oherwydd ymwelais yn ddiweddar â chanolfan ailgylchu Caerdydd i edrych ar y swm o arian y gellir ei godi o ailgylchu'n briodol. Mae pris alwminiwm, er enghraifft, yn uchel iawn ar hyn o bryd; mae pris cardfwrdd yn llai, ond er hynny, mae'n gyfraniad gwerthfawr iawn at leddfu'r gost o gasglu gwastraff pobl. Yn sicr, mae'n rhaid inni barhau i gadw at yr egwyddorion o leihau, ailddefnyddio, ailgylchu. Felly, tybed a wnewch chi ddweud ychydig mwy am y £15 miliwn o arian cyfalaf i wella ein gallu i ailgylchu, ac a ydych chi'n rhagweld y bydd hynny'n cael ei gyflawni gan gonsortiwm o awdurdodau lleol, yn hytrach na bod pob awdurdod lleol yn gorfod darparu ar gyfer eu hunain, oherwydd ymddengys i mi fod honno'n un ffordd o wneud y pethau hyn yn fwy effeithlon.

Byddwch yn ymwybodol, Ysgrifennydd y Cabinet, y bu lobi amser cinio lle'r oedd llawer o bobl yn bresennol ac yn mynnu bod £20 y pen yn cael ei wario ar wella ein llwybrau beicio. Felly, yn unol â Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, a'n rhwymedigaethau o dan y ddeddf honno, byddwn yn ddiolchgar pe gallech nodi sut yr ydych chi'n credu bod yr arian ychwanegol yr ydych chi'n ei neilltuo ar gyfer llenwi tyllau yn y ffyrdd, sy'n eithriadol o bwysig i unrhyw un sy'n beicio, ond hefyd ar gyfer cynlluniau trafnidiaeth lleol, yn ogystal â theithio llesol, sut y mae'r tair elfen hynny yn cydgysylltu i wella nifer y bobl sy'n gallu cael budd o feicio a cherdded heb y bygythiad o gael eu taro gan gerbyd.

Beth bynnag, rwy'n eich llongyfarch ar eich cyllideb ddrafft ac yn edrych ymlaen at ei harchwilio'n fanylach.

Yn amlwg, fe wnaethoch chi gyfeirio—dro ar ôl tro hyd syrffed —at gyni. Pa bryderon a godoch chi pan rybuddiodd Y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd ynghylch y cynnydd yn niffyg cyllideb y DU ym mis Ionawr 2004? Cyflwynir economeg Keynes yn aml fel dewis amgen i gyni. Nid wyf yn gwybod beth yw natur eich economeg bersonol chi, ond yn sicr mae eich cyd-Aelodau wedi dyfynnu Keynes ar sawl achlysur. Wrth gwrs, dywedodd Keynes er mwyn gwario mewn sefyllfa o ddiffyg yn ystod cyfnod o ddirywiad economaidd fel offeryn polisi economaidd y mae'n rhaid osgoi diffygion y tu allan i gyfnod o ddirywiad neu o leiaf eu cadw'n isel, i ganran o'r cynnyrch domestig gros sy'n is na beth bynnag yw'r gyfradd twf. Fe fyddai hyn yn galluogi'r gymhareb rhwng diffyg a chynnyrch domestig gros i leihau. Pa bryder, felly, a wnaethoch chi ei fynegi pan gyflwynodd Llywodraeth y DU cyn 2010 bolisi a elwid bryd hynny yn 'ddiwedd ffyniant a methiant', gan gynyddu'r diffyg yn gyflymach na chyfradd twf yr economi y tu allan i gyfnod o ddirywiad? Oherwydd hyn fe dorrodd Llywodraeth y DU cyn 2010 y cylch economaidd a chyflwyno cwpan gwenwyn i Lywodraethau'r DU a fyddai'n ei holynu. Fel y gŵyr pob dyledwr, ni allwch chi ddechrau lleihau dyled nes y bydd eich gwariant yn llai na'ch incwm. Yn y bôn pe bai Llywodraethau'r DU ar ôl 2010 wedi lleihau'r diffyg yn gyflymach, yna fe fyddai'r toriadau wedi bod yn llymach oni fyddent? Ond pe bai nhw wedi ei leihau yn arafach, gyda'r perygl o achosi ysgytiadau economaidd, fe fyddai perygl i doriadau llymach gael eu gorfodi gan gredydwyr y DU. Yn lle hynny, mae cyllidebau Llywodraeth Cymru wedi cynyddu bron £1 biliwn mewn termau real ers 2016-17.

Yn eich datganiad, rydych chi'n cyfeirio at £287 miliwn ychwanegol ar gyfer y system iechyd a gofal cymdeithasol. A allech chi egluro'r rhyngweithio rhwng hynny a'r dadansoddiad, o ystyried y datganiad gan lywodraeth leol yng Nghymru bod llawer o'r gwasanaethau y maen nhw'n eu darparu, yn enwedig gwasanaethau cymdeithasol, yn wasanaethau ataliol sy'n lleihau'r pwysau ar y GIG? Felly, a ydych chi wedi ystyried y budd ariannol o feddwl am y cyllidebau hynny mewn cyd-destun rhyngberthynas ataliol?

Wrth gwrs, mae sôn am wario arian cyhoeddus yn golygu nid yn unig faint sy'n cael ei wario ond a yw'n cael ei wario'n dda. A ydych chi wedi ystyried neu'n ystyried ar hyn o bryd maint y gwariant y pen sydd ar gael i'r 22 awdurdod lleol? Fel rwy'n ei gweld hi, ar hyn o bryd sir Fynwy yw'r isaf, sy'n cael £585 y pen yn llai na'r uchaf. Ond os edrychwch chi ar y Gogledd hyd yn oed: Wrecsam, yn ddeunawfed gyda £339 yn llai; sir y Fflint yn bedwaredd ar bymtheg gyda £368 y pen yn llai na'r un a ariennir orau. Fe ddylem ni fod yn edrych ar hyn, oni ddylem ni, yng nghyd-destun effaith, oherwydd mae'r fformiwla ariannu hon wedi bodoli ers bron i ddau ddegawd? Rwy'n credu mai yn 2000-01 y'i cyflwynwyd i fynd i'r afael ag anghydraddoldebau, i fynd i'r afael â gwahaniaethau mewn ffyniant, ac eto mae'r un anghydraddoldebau a'r gwahaniaethau ffyniant yn dal i fodoli yn yr un ardaloedd. Felly, oni ddylem ni dargedu hyn yn fwy craff o ran penderfyniadau ynghylch cyllidebu?

Sut ydych chi'n ymateb i arweinwyr y sector gwirfoddol a ddywedodd wrthyf ddydd Gwener diwethaf fod arnom ni angen yn awr gyllidebau ataliol a fyddai'n cyflawni newid gwirioneddol? Fe ofynnon nhw, 'Pam ddim buddsoddi mewn rhywbeth sy'n gweithio yn hytrach na cheisio gwneud rhywbeth yn wahanol o hyd, gan gyd-gynllunio a chyd-ddarparu yng ngwir ystyr hynny, yn hytrach nag ymgynghori oddi uchod ar ôl dylunio, sef y drefn arferol o hyd, a chomisiynu i ddarparu rhaglenni o'r brig i lawr, sef unwaith eto, y drefn arferol o hyd?' Sut ydych chi'n ymateb i Archwilydd Cyffredinol Cymru a ddywedodd yn adroddiad mis Gorffennaf, 'Canllaw i Gyllid Cyhoeddus Cymru':

'Mae cyd-gynhyrchu yn ymwneud â chydnabod yr asedau cadarnhaol y mae unigolion a chymunedau yn eu cynnig i wasanaethau cyhoeddus. Gall y rhain wneud i'r adnoddau ariannol cyfyngedig sydd ar gael i'r sector cyhoeddus ymddangos yn bitw iawn. Mae her yn wynebu gwasanaethau cyhoeddus i ddeall a gweithio gyda'r adnoddau hynny ochr yn ochr â'r adnoddau ariannol sydd wedi'u cynnwys fel arfer mewn cyllidebau'?

Rydych yn bersonol wedi gwneud nifer o ddatganiadau sy'n dangos eich ymrwymiad i'r agenda honno, ond does dim byd yn digwydd, Ysgrifennydd dros gyllid. Mae gormod o benderfyniadau o'r brig i lawr yn digwydd ynghyd ag amddiffyn cyllidebau mewnol ar draul gwasanaethau rheng flaen, sy'n golygu cost ychwanegol i'r gwasanaethau rheng flaen statudol. Sut, felly, ydych chi'n sicrhau y bydd cod ymarfer Deddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 Rhan 2 yn cael ei gyflawni, cod sy'n rhoi ar waith system lle mae pobl yn bartneriaid llawn wrth lunio a gweithredu gofal a chymorth, ac sy'n rhoi hawliau a chyfrifoldebau clir a diamwys i bobl? Dyma ddywed y ddeddfwriaeth, ond nid yw wedi digwydd hyd yn hyn, a chanlyniad hynny yw bod miliynau'n cael eu gwario'n wael yn hytrach nag ein bod yn ymgysylltu gyda'r cyhoedd yng Nghymru a darparu'n ddoeth. 

Yn olaf, o ran y cyfeiriad a wnaethoch chi at y rhaglen ymyrraeth gynnar, atal a chymorth, a'r gwahanu y gwyddom fod ymgyrchwyr Materion Tai Cymru yn galw amdano, ond maen nhw wedi bod yn galw am fwy na hynny, onid ydyn nhw, Ysgrifennydd y Cabinet? Maen nhw wedi bod yn galw am neilltuo arian, ac maen nhw wedi bod yn galw am y grant ar wahân i ddiogelu Cefnogi Pobl yn arbennig. Felly a fydd y drefn neilltuo yn cael ei hadfer yn awr, ac a fydd cyllideb Cefnogi Pobl yn cael ei diogelu'n benodol yn unol â dymuniad yr ymgyrch? Diolch.

Diolch, Llywydd. Rwy'n croesawu datganiad Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a'r gyllideb ddrafft. Wrth i gyni barhau, nid yw'r swm o arian sydd ei angen i redeg ein gwasanaethau cyhoeddus fel mae'r cyhoedd yn ei ddymuno yn cael ei ddarparu. Rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn cytuno â mi nad yw cyni yn bolisi economaidd ond yn gyfeiriad gwleidyddol. Mae'r Ceidwadwyr yn San Steffan eisiau cwtogi gwariant cyhoeddus a chyfyngu ar y gwasanaethau y mae'r wladwriaeth yn eu darparu. Ac fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet yn gynharach heddiw, mae £4 biliwn i £6 biliwn ar goll o'n cyllideb ni. Mor wahanol fyddai'r gyllideb heddiw gyda £4 biliwn i £6 biliwn yn ychwanegol. Rwy'n credu y byddai pawb yn gadael y lle hwn yn hapusach o lawer nag y byddwn ni.

Rwy'n credu bod Neil Hamilton wedi gwneud pwynt diddorol iawn—torri'r gôt yn ôl y brethyn. A gaf i ddweud, mai'r pwynt allweddol yw cynyddu eich incwm? Twf economaidd yw’r enw ar hyn. Yr hyn a gawsom ni yw diffyg twf, ac o'r herwydd, nid ydym ni wedi ei gynyddu. Dyna pam mae'r diffyg wedi cynyddu—oherwydd bod twf wedi bod yn araf ar y gorau, ac ar y gwaethaf yn sefyll yn llonydd.

Mae gennyf i dri chwestiwn ar gyfer Ysgrifennydd y Cabinet. Un ynglŷn â chyfalaf trafodiadau: a yw Llywodraeth Dorïaidd San Steffan wedi rhoi unrhyw awgrym ynghylch newid y rheolau o ran ei ddefnyddio? Os nad ydynt, a ellir ei ddefnyddio fel cyfalaf newydd ar gyfer cymorth datblygu economaidd i gwmnïau preifat, ac felly cynyddu'r gwariant cyfalaf dewisol sydd ar gael i Lywodraeth Cymru ar gyfer pethau megis ysgolion newydd, y mae pawb yn y Siambr hon yn ei groesawu?

Yn ail, a oes unrhyw awgrym y caiff y terfyn benthyca ei gynyddu? A fydd bondiau ar gael? Er na fyddwn i nac Ysgrifennydd y Cabinet rwy'n sicr yn eu dewis fel dull o fenthyca, oherwydd maen nhw'n tueddu i fod yn ddrutach; yr hyn y maen nhw wedi ei wneud, a'r rheswm pam mae awdurdodau lleol yn eu hoffi—. Nid ydych chi eisiau eu defnyddio nhw, ond yr hyn yr ydych chi eisiau iddyn nhw ei wneud yw cadw benthyciadau y bwrdd benthyciadau gwaith cyhoeddus yn isel. Pan gynyddodd y bwrdd benthyciadau gwaith cyhoeddus ei gyfraddau, yr hyn a ddigwyddodd oedd i bobl ddechrau edrych ar fondiau, ac yn gyflym iawn daeth costau'r bwrdd benthyciadau gwaith cyhoeddus i lawr yn sylweddol. Rwy'n credu bod hyn yn bwysig iawn.

Yn olaf a gaf i grybwyll y mater o iechyd sylfaenol, iechyd eilaidd a gwariant y gwasanaethau cymdeithasol? Oddeutu’r flwyddyn 2015 fe luniodd yr archwilydd cyffredinol adroddiad ar ymyriadau meddygol nad ydynt yn gwneud unrhyw les i'r claf, a'r gost a amcangyfrifwyd oedd sawl can miliwn o bunnoedd. Nid oedd hyn yn cynnwys gwariant pan oedd y llawdriniaeth yn llwyddiannus, ond gwariant yn dilyn cyfnod yn yr ysbyty pan nad oedd yr unigolyn yn gallu edrych ar ôl ei hunan mwyach ac wedi symud i gartref nyrsio.

Canfu'r diweddar Ddoctor Julian Tudor Hart, a oedd yn gyfarwydd i lawer ohonom ni, gydag eraill, y caiff arian ei wario ar bethau fel lleihau pwysedd gwaed oedd dim ond wedi codi ychydig, sy'n gwneud dim lles o ran iechyd, ond sydd mewn gwirionedd yn ddrud. Ac a gaf i atgoffa Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid, pan oeddech chi'n Ysgrifennydd Iechyd, fe sonioch chi ar fwy nag un achlysur, am y gwahanol gyfraddau ymyrryd a gafwyd ar gyfer tynnu tonsiliau mewn dwy ardal o fewn yr un bwrdd iechyd. Felly, nid gwahaniaeth rhwng byrddau iechyd a geir—yn y bôn gwahaniaeth rhwng dau lawfeddyg a geir. Rydych chi ddwywaith mwy tebygol o gael tynnu eich tonsiliau mewn un lle na lle arall.

Mae Coleg Brenhinol yr Ymarferwyr Cyffredinol yn nodi'n rheolaidd y gostyngiad cymharol mewn gwariant gofal sylfaenol. Ac rwy'n pryderu bod gofal eilaidd yn cael blaenoriaeth dros ofal sylfaenol. Cyflwynodd Sefydliad Nuffield ymchwil yn dangos bod cynhyrchiant mewn ysbytai yng Nghymru, o ran sawl claf y mae un meddyg yn eu trin, wedi gostwng rhwng 2003 a 2013.

Mae gofal cymdeithasol o dan bwysau enfawr, yn enwedig gofal yr henoed a chymorth ar gyfer plant. Rwy'n deall bod cymorth ar gyfer plant wedi cynyddu cant y cant dros y 10 mlynedd diwethaf. Ac fe wyddom ni hefyd fod gofal yr henoed yn parhau i gynyddu. Mae llawer ohonom ni o’r farn ei fod yn beth da—rydym ni i gyd eisiau byw'n hirach, onid ydym? Ond mae costau ynghlwm â hynny, sydd bron i gyd yn disgyn ar ysgwyddau awdurdodau lleol.

Rwy'n falch iawn i weld, ar ôl imi fod yn llais unig yn yr anialwch yn cefnogi gwella iechyd drwy ymdrin â ffactorau fel gordewdra ac ysmygu, sy'n arwain at iechyd gwael, fod llawer o gefnogaeth bellach i weithredu ataliol. Yn wir, roedd Steffan Lewis yn sôn am gamau gweithredu ataliol yn gynharach, a gobeithiaf y bydd mwy o bobl yn sôn am weithredu ataliol. Mae cael rhywun yn yr ysbyty o dan lawdriniaeth mewn nifer o achosion yn arwydd o fethiant nid llwyddiant. Arwydd o lwyddiant fyddai iddynt beidio â bod yno yn y lle cyntaf. Rwy'n credu mai'r nod y dylem ni ymgyrraedd ato yw gwella iechyd yn hytrach na chynyddu gwariant iechyd neu driniaethau iechyd.

Felly, rwy'n croesawu'r gyllideb, rwy'n credu mai dyma'r gorau y gellir ei wneud. A gawn ni'r £4 biliwn i £6 biliwn y dylem ei gael? Byddai Ysgrifennydd y Cabinet a'r rhan fwyaf o'r Aelodau yn yr ystafell hon yn hapus iawn, iawn. Nid ydym yn mynd i gael hwnnw, ac o dan amgylchiadau anodd iawn, rwy'n cymeradwyo Ysgrifennydd y Cabinet am ei gyllideb.

Diolch yn fawr iawn am eich datganiad, Ysgrifennydd y Cabinet. Tybed a allech chi fy helpu, pan fyddaf yn gofyn rhai cwestiynau ynghylch addysg a'r berthynas rhwng y prif grŵp gwariant addysg a rhai o linellau gwariant adrannau eraill? Yn amlwg, mae'n braf iawn gweld y £60 miliwn ychwanegol ar gyfer addysg. Mae e dal yn llai na'r £100 miliwn yr oeddem yn ei ddisgwyl ar gyfer safonau ysgolion dros y cyfnod, ond gwelaf hefyd bod £30 miliwn o arian ychwanegol ar gyfer ysgolion ar gael. Mae'r rhan fwyaf o gyllid craidd ysgolion, wrth gwrs, yn dod gan awdurdodau lleol, er y mae'n rhaid imi ddweud, yn fy rhanbarth fy hun, pan fyddaf yn ymweld ag ysgolion a gwasanaethau eraill, y ddau brif gŵyn a glywaf o ran ariannu yw ysgolion yn benodol—nid addysg yn gyffredinol ond ysgolion yn benodol—a gofal cymdeithasol, y mae Mike Hedges wedi cyfeirio ato hefyd.

Gallaf weld y bu cynnydd yn y prif grŵp gwariant llywodraeth leol a gwariant cyhoeddus, ond, wrth gwrs, nid dim ond y grant cynnal refeniw yw hynny ac nid yw'n egluro ychwaith ble mae cyllid craidd ysgolion o fewn y £123 miliwn hwnnw a sut y gellir ei ddiogelu, gan osgoi trefn neilltuo ar yr un pryd. Mae'n arbennig o bwysig, rwy'n credu, oherwydd pan gyhoeddodd Llywodraeth Cymru yn y Cynulliad diwethaf ei bod wedi ychwanegu mwy o arian ar gyfer amddiffyn ysgolion, mewn gwirionedd daeth y rhan fwyaf o'r arian hwnnw o lywodraeth leol, a oedd eisoes o dan bwysau, yn hytrach nag o'r gyllideb addysg ganolog.

Felly, byddwn yn falch iawn petai chi'n gallu egluro i mi sut y mae cyllid craidd ysgolion yn cael ei warchod yn y twf hwnnw, yn enwedig gan fod y ddeddfwriaeth sylfaenol sy'n ymwneud â fformiwlâu cyllid ar gyfer ariannu ysgolion yn 20 mlwydd oed bellach, ac y mae hyd yn oed y rheoliadau o dan hynny yn wyth mlwydd oed. Felly, mae'n gwestiwn ehangach i mi, efallai ar gyfer diwrnod arall, ynghylch a oes angen edrych ar y strwythur cyfan hwnnw beth bynnag.

Y berthynas gyda chyllideb yr iaith Gymraeg a chyllideb addysg Gymraeg—yn amlwg, cawsom gyhoeddiad yn weddol ddiweddar am gynnydd cyfalaf, ond o gofio bod Llywodraeth Cymru yn awr yn mynd i roi pwyslais ar y Gymraeg ym myd addysg, nid ar addysg cyfrwng Cymraeg yn unig—er ein bod ni i gyd yn ymwybodol o'r holl anawsterau a geir wrth geisio cael pobl ifanc i hyfforddi'n athrawon gyda hynny mewn golwg—ble caiff y dyheadau o ran yr iaith Gymraeg eu cyflawni oherwydd ni chafwyd unrhyw gyfeiriad at y Gymraeg yn unrhyw ran o'r araith a draddodoch chi heddiw.

Yn olaf, y berthynas gyda'r gyllideb iechyd—mae hi'n amlwg yn braf iawn gweld rhywfaint o dwf yn hynny o beth, ond gan fod gofyn ar athrawon a staff mewn ysgolion i gymryd mwy o gyfrifoldeb o ran edrych ar ôl anghenion bugeiliol y plant, eu hiechyd meddwl yn benodol, a fydd rhan fach o'r cynnydd hwnnw yn y gyllideb iechyd yn cael ei neilltuo, hyd yn oed os nad yw mewn modd ffurfiol, ar gyfer gwella cyllidebau ysgol? A fyddai hynny'n cyfrif tuag at gyllideb graidd yr ysgol neu a fydd yn cael ei ystyried yn ffrwd incwm allanol, os gallaf ei fynegi fel yna? Oherwydd yn amlwg byddwn yn pryderu petai unrhyw arian yn cael ei dynnu oddi wrth iechyd ac wedyn yn mynd i mewn i'r grant cynnal refeniw lle nad yw'n ddiogel o gwbl. Gallai fynd ar goll er gwaethaf y penderfyniad caredig i ddefnyddio gwariant iechyd i helpu ysgolion i wella llesiant pobl ifanc. Diolch.

Yn yr hinsawdd ariannol anodd sydd ohoni, Ysgrifennydd y Cabinet, hoffwn groesawu eich datganiad, sy'n bendant cystal ag y gallem ddisgwyl o dan yr amgylchiadau presennol. Yn sicr y mae llawer o bethau i'w hystyried er mwyn gwneud sylwadau arnyn nhw, ond rwyf am ganolbwyntio'n gryno ar dri maes, os gallaf i. A maddeuwch imi os byddaf yn ailadrodd rhai o'r pwyntiau sydd eisoes wedi'u trafod, ond rwy'n tybio y bydd ailadrodd, felly byddwch yn amyneddgar gyda mi.

Yn gyntaf, Ysgrifennydd y Cabinet, fel y dywedodd eraill, rydych chi wedi cydnabod yr effeithiau y mae cyni yn ei gael ar wead cymdeithasol ein cymunedau ledled Cymru ac ni ddylid eu diystyru. Mewn etholaethau fel fy un i, rwy'n ei weld bob dydd ac y mae'n rhaid i rywbeth newid. Felly, ar ôl y blynyddoedd hir hyn a wastraffwyd oherwydd cyni, ac o ystyried bod Llywodraeth y DU bellach wedi dod o hyd i'r goeden arian hud i ariannu'r traed moch a elwir yn Brexit, a welwch chi unrhyw arwydd y bydd y Canghellor yn cydnabod yr angen am newid cyfeiriad er mwyn ateb y galw am fwy o fuddsoddi i helpu ein gwasanaethau cyhoeddus? Oherwydd fel Llywodraeth Cymru, y mae'n rhaid i lawer o'r hyn yr ydych chi'n ei ddarparu ddod drwy'r cyllidebau hyn, ac y mae'n seiliedig ar ein maniffesto yn 2016, felly y mae'n bwysig ein bod yn parhau i gyflawni'r addewidion hynny.

Mae fy ail bwynt yn ymwneud â'r rhaglen Cefnogi Pobl, sydd wedi ei chefnogi nid yn unig gan Blaid Cymru ond gan lawer o Aelodau ar y meinciau hyn, gan gynnwys fi fy hun; llawer ohonom ni wedi dangos diddordeb brwd ac ymgyrchu dros y cymorth ariannol a gynigiwn i lawer o grwpiau sy'n agored i niwed drwy'r rhaglen hon. Felly, rwy'n falch iawn eich bod wedi cyhoeddi y bydd £13.4 miliwn yn mynd tuag at y grant atal, cymorth ac ymyriadau cynnar, ac y bydd dau grant yn cael eu sefydlu a fydd yn gwahanu tai oddi wrth y lleill. A gaf i ymuno ag eraill i ofyn a allwch chi gadarnhau nawr y bydd hyn yn arwain at gymorth wedi ei neilltuo i'r rhai hynny sydd yn aml ag angen enbyd am dai a chymorth tai, er mwyn cyflawni blaenoriaethau Llywodraeth Cymru ar gyfer y rhai sydd fwyaf agored i niwed yn y modd yr oedd eich Llywodraeth yn bwriadu ei wneud?

Ac yn olaf, mae hi'n glir iawn os ydym i barhau i weddnewid ein gwasanaethau iechyd a gofal yna mae'n rhaid inni fuddsoddi mewn gwasanaethau gofal sylfaenol, cymunedol ac ataliol. Ac ni allwn ni ganiatáu i rwystrau artiffisial a sefydliadol i amharu ar y gwaith o ariannu a darparu'r gwasanaethau y mae eu hangen arnom ni. Felly, rwy'n falch bod eich cyhoeddiad yn ystyried iechyd a gofal cymdeithasol yn eu cyfanrwydd, oherwydd fe ddylem ni edrych ar ffyrdd mwy arloesol o ariannu gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol er mwyn sicrhau y gellir bodloni'r galw heddiw ac yn y dyfodol. Felly, a wnewch chi hefyd sicrhau y bydd y broses gyllidebu yn parhau i gymell integreiddio ac arloesi rhwng iechyd a gofal cymdeithasol, gan sicrhau y bydd y gwasanaethau gofal hanfodol hynny yn parhau i gael eu darparu yn ein cymunedau?   

Rwy'n croesawu'r gyllideb ddrafft a llongyfarchiadau i Ysgrifennydd y Cabinet ar lunio'r gyllideb hon yn y nawfed flwyddyn o gyni, oherwydd rwy'n credu y gwyddom ni i gyd pa mor anodd mae hi wedi bod i deuluoedd, yn enwedig teuluoedd gyda phlant, dros y blynyddoedd diwethaf. Felly, rwy'n croesawu yn arbennig y cymorth ar gyfer plant a theuluoedd y mae llawer o Aelodau wedi cyfeirio ato heddiw—prydau ysgol a gwisg ysgol. Mae hi mor anodd i deuluoedd ymdopi ag anghenion ac mae hwn yn gymorth ymarferol gwirioneddol, ac rwy'n gwerthfawrogi'r ffaith bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi gwneud y gwelliannau hyn. Unwaith eto, ochr yn ochr â'r Aelodau eraill, rwy'n croesawu'r ffaith na fydd y bobl hynny sy'n gadael gofal nawr yn talu'r dreth gyngor hyd nes y byddan nhw yn 25 oed, a llongyfarchiadau i'r awdurdodau lleol hynny sydd wedi defnyddio eu pwerau disgresiwn i gyflwyno hyn yn gynharach, oherwydd mae hyn, yn fy marn i, yn dangos rhagddarbodaeth a gofal am blant sydd wedi bod yng ngofal y wladwriaeth. Mae Cyngor Caerdydd, fy awdurdod lleol, yn un o'r rhai a ddefnyddiodd y pwerau disgresiwn i wneud hyn.

Roeddwn eisiau sôn am ychydig o bwyntiau eraill yr wyf yn eu croesawu'n arbennig. Rwy'n croesawu adferiad y cyllid ar gyfer y parciau cenedlaethol, oherwydd bod y parciau cenedlaethol mor bwysig, yn fy marn, i ni yma yng Nghymru, ac rwy'n credu ein bod ni i gyd yn gwybod bod cysylltiad cryf rhwng iechyd a'r gallu i fwynhau'r amgylchedd. Mae ymweliad â pharc cenedlaethol efallai cystal ag ymweliad â meddyg, ac rwy'n siŵr byddai Mike Hedges yn cymeradwyo hynny. [Chwerthin.]

Hefyd, roeddwn i eisiau sôn am—mae'n swm bach o arian, ond mae'n bwysig iawn, rwy'n credu—y gwelliannau i Langrannog a Glan-llyn. Mae un o fy wyrion mewn gwirionedd yn un o'r sefydliadau hynny ar hyn o bryd, ac rwy'n gwybod bod cynifer o blant yn cael cymaint o fudd oddi wrthyn nhw. Credaf ei fod yn brofiad hollol wych i blant fynd yno, felly rwy'n croesawu'r ffaith y byddan nhw'n cael y cyfleoedd hyn.

Roeddwn eisiau, yn olaf, gofyn i Ysgrifennydd y Cabinet sut mae'r model buddsoddi cydfuddiannol yn mynd rhagddo yng Nghymru, a gafodd ei greu, rwy'n credu, mewn gwirionedd gan fy nghyd-Aelod, Jane Hutt, pan mai hi oedd y Gweinidog dros gyllid, i gyllido'r gwaith o adeiladu'r Felindre newydd? Rwy'n gwybod y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn ymwybodol bod caniatâd cynllunio ar gyfer y Felindre newydd yn Top Meadows yn yr Eglwys Newydd, gyda mynediad drwy Asda, ac mae'r trafodaethau'n parhau, ond bydd gennym ni yn y pen draw ysbyty canser newydd sbon gyda llawer mwy o driniaeth ar gyfer cleifion canser yn y gymuned, a chredaf ei bod ni'n hapus iawn ac yn falch bod hyn yn mynd i ddigwydd. Felly, a allai ddweud sut mae'r model buddsoddi cydfuddiannol yn cael ei ddatblygu yng Nghymru?    

Y Gweinidog cyllid i ymateb i'r ddadl—yr Ysgrifennydd cyllid, mae'n ddrwg gen i.  

Diolch yn fawr, Llywydd. Wel, nifer enfawr o gwestiynau manwl. Diolch yn fawr iawn i Aelodau am eu sylwadau manwl am ddatganiad y gyllideb y prynhawn yma ac, wrth gwrs, rwy'n edrych ymlaen at y craffu manwl a wneir yn awr ar y gyllideb nawr. Dim ond i ddweud unwaith eto, Llywydd, ein bod yn dilyn y broses dau gam yn y gyllideb. Bydd nifer o gwestiynau a holwyd gan Aelodau yn dod yn gliriach ymhen tair wythnos pan fyddwn ni'n gosod y gyllideb ar lefel sy'n is na'r prif grŵp gwariant. Byddaf yn gwneud fy ngorau i ateb cynifer o gwestiynau ag y gallaf, mor gryno ag y gallaf.

Dechreuodd Nick Ramsay drwy ofyn, 'ble byddem ni heb gyni a Brexit?' ac, mewn ymateb, atebodd fy nghyd-Aelod Julie James—oherwydd fe roddodd hi'r ateb iddo yn glir iawn: byddem ni i gyd yn llawer gwell ein byd; dyna ble byddem ni heb gyni a Brexit. Dyfynnodd eiriau Harry Truman i ni. Fe hoffwn ei atgoffa o rywbeth arall a ddywedodd Harry Truman: caiff cymdeithas ei barnu yn ôl sut mae'n trin ei haelodau gwannaf. A dyna beth yw prif ddiben y gyllideb hon. Mae a wnelo hi â defnyddio'r adnoddau sydd gennym ni, er mor gyfyng ydyn nhw, a buddsoddi yr adnoddau hyn wedyn yn y meysydd y byddan nhw'n cael yr effaith fwyaf ar fywydau'r bobl hynny sy'n dibynnu fwyaf ar y gwasanaethau a ddarperir gan awdurdodau cyhoeddus.

Gadewch i mi ddiolch i'r Aelod am yr hyn a ddywedodd wrth groesawu'r hyn yr ydym ni'n ei wneud ynglŷn â'r rhai sy'n gadael gofal ac am y gydnabyddiaeth a roddodd i effaith y fframwaith cyllidol, y mae bob amser wedi dangos diddordeb mawr ynddo. Gadewch imi ateb rhai o'r cwestiynau penodol a ofynnodd. O ran y £60 miliwn a gyhoeddwyd yn y gyllideb ar gyfer atgyweirio arwyneb ffyrdd, mae wedi eu neilltuo yn wir. Bydd yn rhan o grant penodol. Nid yw'n effeithio dim ar y grant cynnal refeniw oherwydd, fel y bydd Nick Ramsay yn gweld pan fydd mwy o fanylion ar gael, cyfalaf rydym ni'n ei ddarparu yn y £60 miliwn hwnnw yn hytrach na refeniw sydd yn mynd drwy'r grant cynnal refeniw. Gwnaeth sylw am gyfraddau treth incwm yn y dyfodol. Bydd pob plaid yn gallu gosod cynigion mewn maniffestos cyn etholiadau nesaf y Cynulliad ynghylch sut y byddent yn defnyddio'r pwerau sydd ar gael i'r Cynulliad pe baent yn y sefyllfa i wneud hynny.

Ac, o ran ei gwestiynau am ragor o fanylion am y gyllideb, fe ddaw hyn pan fyddwn ni'n gosod rhan 2 y broses, ymhen tair wythnos. Bydd gennym ni gyfle, gobeithio, i sôn am ofal cymdeithasol. Rwy'n clywed si ar led fod y Canghellor yn bwriadu cyhoeddi Papur Gwyrdd ar ofal cymdeithasol ar yr un diwrnod ag y bydd yn cyhoeddi ei gyllideb ar 29 Hydref, ond yr hyn a ddywedwyd wrthym ni oedd y byddai'r Papur Gwyrdd yn cael ei gyhoeddi y llynedd; dywedwyd wrthym ni y byddai yma yn yr haf; bellach, dywedir wrthym ni y caiff ei gyhoeddi ar 29 Hydref. Wel, oni fyddai'n dda pe byddai hynny'n digwydd?

A gaf i ddweud wrth Steffan Lewis fy mod i'n gwerthfawrogi beth ddywedodd ef am y cyd-destun rŷm ni'n ei wynebu pan oeddem ni'n creu'r gyllideb yma? Mae yn gyd-destun anodd dros ben. Wrth gwrs, mae Steffan Lewis yn awgrymu y bydd annibyniaeth yr ateb i'r pethau yma yng Nghymru. Nid wyf yn meddwl ein bod ni'n mynd i gytuno â hynny ar ochr y Llywodraeth.

Ar beth ddywedodd ef am free school meals, nid wyf cweit yn deall, a dweud y gwir. Rŷm ni'n mynd i roi mwy o arian i mewn i'r gyllideb. Bydd nifer fawr o blant yn cael bwyd am ddim yn ein hysgolion ni drwy'r arian rŷm ni'n ei roi, ac rŷm ni'n mynd i roi beth rydw i wedi clywed Kirsty Williams yn ei alw'n cohort protection. Os ŷch chi'n dechrau o dan y rheoliadau sydd gyda ni yn awr, rŷch chi'n mynd i aros o dan y system yna nes eich bod chi'n mynd lan i'r ysgol uwchradd neu nes eich bod chi'n dod i ben ar eich amser yn ein hysgolion.

Rydw i'n gwerthfawrogi beth ddywedodd Steffan Lewis hefyd am LDT a'r arian rŷm ni wedi llwyddo i dynnu mewn yn y chwarter gyntaf o'r flwyddyn ariannol bresennol. Ac, wrth gwrs, rydw i'n cytuno â beth ddywedodd ef: arian i Gymru yw hwnnw, nid arian i fynd yn ôl i'r Trysorlys. Y rheswm pam rydw i'n dweud hynny yw ein bod ni'n tynnu'r arian i mewn, rydw i'n meddwl, achos y gwaith y mae'r WRA yn ei wneud, gan ganolbwyntio ar y sefyllfa yng Nghymru a llwyddo i gael yr arian i mewn fel yna.

Rŷm ni'n ymwybodol o addysg bellach, ond, wrth gwrs, nid ydyn nhw wedi dod i ben â'r trafodaethau ar sut maen nhw'n mynd i gyflogi staff yn y flwyddyn ariannol nesaf. Jest i ddweud, i ddechrau, ar beth ddywedodd Steffan, bydd yn rhaid inni newid y gyfraith i fod yn glir, ledled Cymru, fod care leavers wedi eu tynnu mas o'r dreth gyngor, ac mae'r un peth, rydw i'n meddwl, yn mynd i ddigwydd os ydym ni'n bwrw ymlaen â beth ddywedais i am ysgolion ac ysbytai preifat, ond rŷm ni'n mynd i fynd mas i siarad â phobl am beth rŷm ni'n ei awgrymu. 

Gan droi at yr hyn a ddywedodd Neil Hamilton, diolch iddo hefyd am yr hyn a ddywedodd am y fframwaith cyllidol ac am yr agweddau hynny ar y gyllideb ddrafft, y prydau ysgol am ddim a sut yr ymdriniwyd â'r grant sylweddol y mae ef hefyd yn ei groesawu. Doeddwn i ddim yn cytuno ag ef, wrth gwrs, ar yr hyn a ddywedodd am y £15 miliwn ynglŷn â chyfalaf gwastraff. Rwy'n credu y bydd hynny'n arian a gaiff ei wario'n ddoeth iawn. Rydym yn gwybod pe byddem yn gallu buddsoddi mewn offer modern newydd, yno byddai'r awdurdodau lleol yn gallu ailgylchu pethau na allan nhw eu hailgylchu heddiw. Heddiw, maen nhw'n mynd i safleoedd tirlenwi. Gyda'r offer newydd ar waith, bydd yr awdurdodau lleol hynny yn gallu gwneud mwy yn y maes hwn. Dyna oedd yr achos argyhoeddiadol a gyflwynodd fy nghyd-Aelod, Lesley Griffiths, i mi yn ystod y cyfnod paratoi cyllideb, ac rwyf wedi bod yn falch iawn o allu cydnabod cryfder y ddadl a wnaeth hi. Roedd Mr Hamilton yn dyfynnu ffigur o gyfnod pan oedd Gordon Brown yn Ganghellor, a thynnodd sylw at y ffaith, pan oedd Gordon Brown yn Ganghellor, ei fod yn lleihau'r diffyg o flwyddyn i flwyddyn, ac wedyn tynnodd sylw at y ffaith ei fod wedi chwyddo allan o reolaeth o dan berfformiad presennol y Ceidwadwyr, ond ceisiodd wedyn ddweud bod hyn o ganlyniad i arbrawf sosialaidd; fe gollais fy ngallu i ddilyn ei ddadl bryd hynny. Ond yr hyn y mae'n anghywir yn ei gylch yw'r sylw a wnaeth Mike Hedges: i Neil Hamilton, mae pob gwariant yn wastraffus yn y bôn, ond, os ydych yn credu mewn ffordd sosialaidd o wneud pethau, mae gwariant yn fuddsoddiad. Mae'n creu'r amodau y gall yr economi ehangu ynddyn nhw, a phan fydd yr economi yn ehangu, bydd felly mwy o refeniw yn llifo o'r economi ehangach honno, a dyna'r ffordd y byddwch yn gallu creu cylch cadarnhaol yn hytrach na chwtogi-eich-ffordd-i-lwyddiant sydd wedi bod yn cael ei gynnig inni ers 2010 ac sydd wedi methu i gyflawni fel sydd i'w weld yn glir. 

Gwnaeth Jane Hutt gyfeiriad pwysig iawn at adroddiad y Sefydliad Ymchwil Polisi Cyhoeddus a'r hyn y mae'n ei ddweud wrthym ni am sut y gall trethu teg wella perfformiad economaidd ym mhob rhan o economi'r DU. Rwy'n ddiolchgar iawn iddi am yr hyn a ddywedodd am Nye Bevan. Dywedodd Bevan mai iaith blaenoriaethau yw crefydd sosialaeth, ac, yn y gyllideb hon, fe welwch chi ein hymdrech i alinio'r gwariant sydd gennym ni â'r blaenoriaethau pwysicaf i ni yma yng Nghymru. Rwy'n ddiolchgar i Jane am dynnu sylw at y £35 miliwn y gallwn ni ei rhoi yn ôl yn y grant tai cymdeithasol. Dyma un o'r pethau rwy'n fwyaf balch ohono yn y gyllideb, y byddwn ni'n gallu cynnal y buddsoddiad a wnawn ni fel Llywodraeth yn y peth pwysicaf hwnnw o ddarparu tai safonol i deuluoedd ledled Cymru sy'n canfod eu hunain yn byw mewn amgylchiadau na fyddai unrhyw un ohonom ni yn barod i'w hystyried yn foddhaol yn ein bywydau ein hunain.

Caiff cyfalaf trafodion ariannol ei adlewyrchu yn y gyllideb, ond bydd mwy, gobeithio, yng ngham terfynol y gyllideb. Rwy'n gweithio'n agos gyda fy nghyd-Aelod, y dyn sy'n taflu dŵr, Ken Skates—mae'n ddrwg gennyf, rwy'n siŵr ei fod yn ceisio peidio â thynnu sylw at hynny—[Chwerthin.]—i gyflwyno cyfres o syniadau cyfalaf am drafodion ariannol y mae ei adran ef yn enwedig yn eu datblygu mewn ffordd arloesol. Rydym ni'n gorfod defnyddio ein cyllideb ein hunain ar gyfer cronfa bontio ymadael â'r UE, ond rydym ni wedi gallu rhoi £140 miliwn o gyfalaf trafodion ariannol ym manc buddsoddi Cymru, sy'n cael ei ddefnyddio i gefnogi busnesau drwy'r broses o adael yr UE yn arbennig.

O ran y trafodaethau am bwerau dros dollau teithwyr awyr, mae arnaf ofn mai dim ond newyddion drwg sydd gennyf i'w hadrodd i gyd-Aelodau. Mae'n dda iawn bod y Pwyllgor Dethol ar faterion Cymreig wedi cyhoeddi ei ymchwiliad i hyn, oherwydd bydd yn caniatáu inni gyflwyno ein hachos eto pam na ddylai Cymru fod o dan yr anfantais unigryw o beidio â chael tollau teithwyr awyr wedi'u datganoli i ni, ond mae gennyf lythyr oddi wrth Ysgrifennydd Gwladol Cymru at sylw Prif Weinidog Cymru a anfonwyd dim ond ambell ddiwrnod yn ôl, ac, unwaith eto, mae Ysgrifennydd Gwladol Cymru yn dweud wrthym ni na all gefnogi'r syniad hwn gan ei fod yn poeni mwy am Loegr ac am effaith hyn yno—gyda llaw, effaith y mae adroddiadau annibynnol yr ydym ni wedi eu rhoi iddo yn dweud wrtho nad yw'n bodoli. Ond mae'n poeni mwy am ei gyfrifoldebau i Fryste nag y mae am ei gyfrifoldebau i Gymru, ac mae hynny'n siomedig iawn iawn.

Yn fyr iawn, Llywydd, os yw'n iawn gennych—mae gennyf funud i ymateb i ychydig o bwyntiau wedi eu dethol o'r hyn y mae Aelodau eraill wedi codi. Yn yr hyn a ddywedodd Jenny Rathbone, gadewch i mi ganolbwyntio ar yr hyn a ddywedodd am deithio llesol. Rydym ni wedi cyhoeddi £60 miliwn yn gynharach yn y flwyddyn, £10 miliwn eleni, £20 miliwn y flwyddyn nesaf, a £30 miliwn y flwyddyn wedyn, yn uniongyrchol ar gyfer teithio llesol. Ond bydd y gronfa drafnidiaeth leol o £78 miliwn a'r £60 miliwn ar gyfer atgyweirio ffyrdd, yn ogystal â'r hyn yr ydym ni'n ei wneud ynglŷn ag aer glân a'r arian yr ydym ni'n ei ddarparu i awdurdodau lleol mewn cyfalaf a refeniw i wella traffig yn y ffordd honno—bydd pob un ohonyn nhw, rwy'n credu, yn cyfrannu at ein hagenda teithio llesol.

Soniodd Mark Isherwood wrthym ni am Maynard Keynes ac, wrth gwrs, mae Keynes yn ffordd gwrth-gylchol o ddelio gyda'r economi, nid fel y cyflawnodd Canghellor y Trysorlys, George Osborne, ei gyfrifoldebau. Mae wastad wedi ymddangos i mi fel meddyg canoloesol, mewn gwirionedd: roeddech yn arfer gwaedu'r claf a, pan fyddai'r claf yn dangos hyd yn oed mwy o arwyddion salwch, yr unig ateb oedd gwaedu'r claf ychydig mwy. Dyna'r gwrthwyneb yn llwyr i economeg Keynes. Rwy'n siŵr ei bod hi'n teimlo i rai Aelodau y bûm i'n sefyll yn y fan yma ers mwy na degawd, ond mae cwestiynau Mr Isherwood o ran sut yr ymatebais i rywbeth a ddywedwyd yn 2004—. Gweinidog cyllid ymhell y tu hwnt i fy nghyfnod fy hun a oedd yn gyfrifol am hynny. Fodd bynnag, rwy'n cytuno â'r hyn a ddywedodd am gyd-gynhyrchu; mae llawer eto i'w wneud, ac mae'r cyfrifoldeb ar ein gwasanaethau cyhoeddus i ddefnyddio'r cyfalaf dynol a ddaw o ddefnyddwyr gwasanaethau, ochr yn ochr â'r cyfalaf ariannol sydd ganddyn nhw, i wneud gwahaniaeth go iawn.

Gofynnodd Mike Hedges gyfres o gwestiynau penodol imi. Mae'r Trysorlys wedi newid y rheolau yng nghyswllt cyfalaf trafodion ariannol yn Lloegr. Ni allan nhw, hyd yn hyn, ddweud wrthym ni sut mae'r rheolau diwygiedig hynny yn berthnasol i Gymru. Rwyf wedi ysgrifennu at Brif Ysgrifennydd y Trysorlys yn gofyn am ymestyn ein cyfanswm benthyca yn yr adolygiad cynhwysfawr o wariant sydd ar y gweill, ac rydym ni ar ein ffordd, bellach, i gael pwerau cyhoeddi bondiau yma yng Nghymru.

Daw cwestiynau Suzy Davies am addysg, ac addysg cyfrwng Cymraeg, yn fwy amlwg yn ail ran y gyllideb, ond gallaf ddweud wrthi fod £15 miliwn ymysg yr agweddau addysg, mewn grant penodol newydd a roddir yn uniongyrchol i ysgolion o gyllideb fy nghyd-Aelod Kirsty Williams, ynghyd â £9 miliwn i fynd tuag at gyllido dosbarthiadau chweched a £9 miliwn i gynnal y grant cyflawniad lleiafrifoedd ethnig.

O ran y fformiwla ariannu, mae nifer o Aelodau wedi gofyn imi am y fformiwla ariannu ar gyfer awdurdodau lleol ac addysg. Dywedaf wrthyn nhw yr hyn a ddywedaf wrth fy nghyd-Aelodau ym maes llywodraeth leol: os gall unrhyw un gyflwyno gwell fformiwla y bydd awdurdodau lleol yn cytuno arni, byddaf yn fodlon iawn derbyn hynny. Hyd yn hyn, nid ydyn nhw erioed wedi llwyddo i gyflawni'r her honno. A gaf i ddweud wrth Dawn Bowden, os bydd unrhyw arwydd o newid yng nghyllideb Canghellor y Trysorlys ar 29 Hydref sy'n gysylltiedig â chyni, byddwn ni'n defnyddio pob ceiniog o hynny, fel y gwnaethom ni y llynedd, i fuddsoddi mewn gwasanaethau ataliol ac, fel y dywedodd hi, i wneud yn siŵr nad oes rhwystrau sefydliadol yn ein hatal rhag cyflawni'r canlyniadau gorau ar gyfer cleifion ac ar gyfer defnyddwyr y gwasanaethau gofal cymdeithasol? Mae fy nghyd-Aelod, Vaughan Gething a minnau wedi cyfarfod ddwywaith yn ystod y cylch cyllideb hwn i ailddatgan ymrwymiad y Llywodraeth hon i ddefnyddio'r adnoddau sydd gennym i fuddsoddi yn y system iechyd a gofal cymdeithasol. Wrth i Aelodau weld manylion y gyllideb, byddan nhw'n gweld bod hynny wedi ei adlewyrchu ynddi.

Yn olaf, Llywydd, i ymateb i bwyntiau Julie Morgan, mae mynd i Langrannog yn ddefod yng Nghymru y bydd llawer ohonom ni yn y Siambr hon wedi cael profiad ohoni yn ein bywydau ac ym mywydau pobl eraill ac rwy'n falch iawn, drwy weithio gydag Eluned Morgan, ein bod wedi gallu dod o hyd i rywfaint o arian ychwanegol i uwchraddio'r cyfleusterau yno ac yng Nglan-Llyn.

O ran y model buddsoddi cydfuddiannol, rydym ni wedi cael cymeradwyaeth gan y Swyddfa Ystadegau Gwladol ac Eurostat. Mae ein model wedi ymddangos mewn llawlyfr a gyhoeddodd y Cenhedloedd Unedig yn ddiweddar, yn cynghori gwledydd ledled y byd ynglŷn â sut i gynllunio model o'r math hwn, ac roeddwn yn falch o weld bod Prif Weinidog yr Alban, Nicola Sturgeon, wedi cyfeirio at adeiladu ar fodel buddsoddi cydfuddiannol Cymru yng nghynlluniau Llywodraeth yr Alban i ehangu faint o gyfalaf sydd ar gael at ddibenion cyhoeddus pwysig yn y fan honno hefyd.

Rydym ni'n gwneud cynnydd da o ran Felindre. Mae yna faterion cynllunio i'w datrys. Mae yna faterion dylunio clinigol i'w datrys. Ond rydym ni'n benderfynol y bydd y model ar gael i gefnogi'r datblygiad pwysig iawn hwnnw ar gyfer gwasanaethau canser ledled de-ddwyrain Cymru.

Diolch i'r Ysgrifennydd cyllid. Mae eitem 4 wedi ei thynnu yn ôl.