Detholwyd y gwelliannau canlynol: gwelliannau 1 a 5 yn enw Caroline Jones, gwelliannau 2, 3 a 4 yn enw Darren Millar, a gwelliant 1 yn enw Rhun ap Iorwerth. 

Eitem 6 ar ein hagenda y prynhawn yma yw'r ddadl ar goridor yr M4 o amgylch Casnewydd, a galwaf ar y Gweinidog dros yr Economi a Thrafnidiaeth i gynnig y cynnig hwnnw—Ken Skates.

Cynnig NDM7097 Rebecca Evans

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

1. Yn nodi adroddiad yr Arolygydd Cyhoeddus a’r llythyr o benderfyniad a gyhoeddwyd gan y Prif Weinidog ddydd Mawrth 4 Mehefin, gan gynnwys datganiad llafar yn ddiweddarach y diwrnod hwnnw, ynghylch prosiect coridor yr M4 o amgylch Casnewydd.

2. Yn nodi’r camau nesaf a amlinellwyd gan Weinidog yr Economi a Thrafnidiaeth gan gynnwys sefydlu Comisiwn o arbenigwyr o dan arweiniad yr Arglwydd Terry Burns.

3. Yn cydnabod y problemau sylweddol o ran tagfeydd ar rwydwaith yr M4 ger Twnelau Brynglas a’u heffaith ar Gasnewydd a’r economi ehangach

4. Yn nodi ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ddatblygu ac ariannu atebion cynaliadwy ac effeithiol i broblemau tagfeydd fel rhan o system drafnidiaeth integredig, aml-ddull a charbon isel.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Mae'n bleser cael cyflwyno'r ddadl hon y prynhawn yma, yn wir. Mae'r Aelodau eisoes wedi gallu cyflwyno rhai o'u safbwyntiau yn ystod dadl ddiweddar gan Blaid Cymru, ond rwy'n credu bod hwn yn bwnc anhygoel o bwysig ac nid yw ond yn briodol, felly, i Aelodau gael y cyfle i gyfrannu'n llawn.

Fel y mae Aelodau a'r holl randdeiliaid eraill sydd â diddordeb yn ymwybodol, penderfynodd y Prif Weinidog beidio â bwrw ymlaen â'r prosiect coridor M4 o amgylch Casnewydd, a elwir fel arall y llwybr du. Ac, ie, fel Llywodraeth, rydym ni'n ymwybodol, o ran yr M4 o amgylch Casnewydd, mai ein cynnig ni oedd y llwybr du a dyna'r oeddem ni'n gweithio arno a'r hyn yr oeddem ni'n ei hyrwyddo. Fodd bynnag, rwyf yn cydnabod bod pethau wedi newid ers i'r llwybr du gael ei lunio. Pan fydd pethau'n newid a phan fydd heriau newydd yn cael eu cyflwyno y peth cyfrifol i lywodraethau ei wneud yw ymateb yn briodol a gweithredu mewn ffordd fwy hyblyg, a dyna'n union yr ydym ni wedi'i wneud.

Gallaf sicrhau pob Aelod ein bod yn cydnabod bod yn rhaid rhoi sylw i'r her hon. Nid yw 'gwneud dim' yn ddewis o gwbl. Y cwestiwn i ni yw sut y gallwn ni ymateb, gan gynllunio rhai o'r dewisiadau amgen mewn ffordd a fydd yn lleihau neu'n dileu tagfeydd. Credaf y gallwn ni sicrhau lleihad mewn tagfeydd ar yr M4 drwy Gasnewydd mewn ffordd sy'n cynnig gwerth am arian ac yn lleihau'r gost i bwrs y wlad.

Rwy'n falch y bydd yr Arglwydd Terry Burns yn cadeirio'r comisiwn arbenigol i wneud argymhellion ar y camau nesaf ar gyfer y rhwydwaith trafnidiaeth yn y de-ddwyrain, a chyhoeddwyd cylch gorchwyl y comisiwn ochr yn ochr â'm datganiad ysgrifenedig diweddar. Bydd y comisiwn yn fach a bydd iddo bwyslais penodol. Bydd yn ystyried barn yr holl randdeiliaid, fel Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol Cymru, comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol, grwpiau busnes, partneriaid cymdeithasol, grwpiau amgylcheddol, grwpiau defnyddwyr trafnidiaeth a chynrychiolwyr gwleidyddol lleol a chenedlaethol. Credaf fod yn rhaid i berfformiad cymdeithasol ac economaidd fod yn ganolog i'r gwaith hollbwysig hwn. Bydd y comisiwn felly'n sicrhau bod eu barn yn cael ystyriaeth lawn yn ei waith.

Nawr, mae gwaith y comisiwn eisoes wedi dechrau. Rwyf wedi cael trafodaethau anhygoel o adeiladol gyda'r Arglwydd Burns am y gwaith sy'n cael ei wneud hyd yma gan Lywodraeth Cymru a sut y bydd ef a'i gomisiwn yn bwrw ymlaen â'r gwaith. Rydym ni'n archwilio'r holl fesurau tymor byr sydd ar gael i liniaru tagfeydd. Rwy'n falch ein bod yn gallu cyflwyno gwasanaethau patrolio ychwanegol a gwasanaethau achub cerbydau sydd wedi torri. Ni fydd y rhain yn dod heb gost, wrth gwrs; mae'r rhain yn wasanaethau drud, ond bellach maen nhw wedi'u profi. Cawsant eu defnyddio gyntaf ar y A55 yn rhan o waith cydnerthu'r A55, ac erbyn hyn profwyd eu bod yn gweithio.

Rhaid imi ychwanegu nad yw'r holl arian a ddyrannwyd i'r llwybr du ar gael i greu datrysiad ar gyfer y ffordd yn unig nac ar gyfer ymyriadau ar yr M4 yn unig oherwydd, wrth gwrs, un o'r rhesymau pam y penderfynodd y Prif Weinidog beidio â rhoi'r Gorchmynion oedd oherwydd y byddai wedi sugno cyfalaf o seilweithiau cymdeithasol eraill hynod bwysig. Fodd bynnag, mae'r Prif Weinidog eisoes wedi bod yn glir y bydd yr argymhellion a gyflwynir gan y comisiwn yn cael eu blaenoriaethu o ran cyllid a neilltuir gan Lywodraeth Cymru i ddatrys y problemau a welwn ni ar y rhan honno o'r rhwydwaith ffyrdd.

Ond rydym ni hefyd wedi bod yn glir gyda'r Aelodau bod yn rhaid i'r atebion hynny fod yn werth da am arian. Mater i'r comisiwn fydd ystyried pob posibilrwydd. Ni fyddwn yn ystyried unrhyw hoff brosiectau, fel y dywedais yn fy natganiad ysgrifenedig, y tu allan i waith y comisiwn. Er y bydd galwadau am gyllid yn cystadlu â'i gilydd bob amser, rydym ni'n glir bod sicrhau atebion cynaliadwy ar gyfer yr heriau sylweddol ar hyd y coridor trafnidiaeth hwn yn brif flaenoriaeth, a gallaf sicrhau Aelodau na chaiff yr arian a wariwyd ers 2013 yn datblygu'r cynigion ar gyfer prosiect yr M4 ei wastraffu ac y caiff ei ddefnyddio'n effeithiol gan y comisiwn, gan sicrhau ei fod yn gwbl wybodus o ran modelu trafnidiaeth, o ran arolygon amgylcheddol a'r holl ffactorau eraill sydd ar waith ledled y rhanbarth.

Rwy'n cydnabod bod y ffigur sydd ynghlwm wrth gost datblygu'r llwybr du arfaethedig yn un sylweddol, ond mae'n cynrychioli rhywbeth fel 6 y cant yn unig o'r gost gyffredinol a amcangyfrifwyd ar gyfer y prosiect. Ac mae hynny, fel y dywedais eisoes yn y Siambr hon, yn cymharu'n ffafriol iawn â phrosiectau eraill ledled y DU. Yr unig beth sydd angen i chi ei wneud yw edrych ar gostau datblygu prosiectau fel HS2 i werthfawrogi na allwch chi gyflawni prosiect seilwaith mawr yn y byd gorllewinol heb orfod ysgwyddo costau datblygu sylweddol.

Rydym ni hefyd wedi bod yn glir iawn wrth bwysleisio bod y prosiect hwn yn gwbl unigryw o ran y raddfa ac o ran yr effaith ar y safle o ddiddordeb gwyddonol arbennig, ac felly, mae'n rhaid ei ystyried ar ei ben ei hun. Ers inni gyflwyno achos grymus iawn, rwy'n credu, bu datganiad o argyfwng hinsawdd, gwell dealltwriaeth a gwerthfawrogiad bod angen inni weithredu nawr, bod angen inni fod yn fwy ymatebol ac yn fwy cyfrifol, ac, felly, mae'r disgwyliadau yn fwy.

Rwy'n gwybod bod cynlluniau eraill wedi cael eu hamlygu'n ddiweddar ac mae ofn na fyddant yn gweld golau dydd o ganlyniad i'r ffaith y caiff hyn ei weld fel rhywbeth sydd wedi gosod cynsail. Nid yw hynny'n wir o gwbl; bydd y rhaglenni hynny i gyd yn mynd rhagddynt. Yn wir, mae ffordd osgoi Caernarfon-Bontnewydd yn mynd rhagddi. Rydym ni'n bwrw ymlaen ag ymgynghoriadau ar welliannau i'r A483 y mis hwn. Bydd gwaith ar goridor yr A55/A494 yn Sir y Fflint yn mynd yn ei flaen yr haf hwn gyda rhagor o waith modelu, gwaith ar ganllawiau arfarnu trafnidiaeth Cymru ac ymgynghoriadau a chyfarfodydd pellach gyda rhanddeiliaid lleol. Mae prosiectau ffyrdd eraill ar hyd a lled Cymru yn dal ar y gweill i'w darparu, ac nid yw hyn yn newid ein safbwynt ar y rheini.

Mae gennym ni hefyd gynlluniau hynod o gyffrous a beiddgar ar gyfer trafnidiaeth gyhoeddus yma yng Nghymru: o'r cynllun £5 biliwn a ddatblygwyd gennym ni, drwy Trafnidiaeth Cymru, ar gyfer y fasnachfraint rheilffyrdd a'r metro newydd fydd yn trawsnewid pethau'n llwyr; i ddeddfwriaeth o bwys a fydd yn ein helpu i ail-reoleiddio'r rhwydwaith bysiau; ac, wrth gwrs, y buddsoddiad mwyaf i ni ei wneud erioed ym maes teithio llesol. Mae llawer iawn o waith cyffrous yn mynd rhagddo ledled Cymru a fydd, rwy'n credu, yn ysbrydoli, yn annog ac yn fodd i bobl newid sut maen nhw'n teithio, sydd mor bwysig. Dirprwy Lywydd, rydym ni wedi ymrwymo i fynd ati mewn modd cynhwysol a chydweithredol er mwyn canfod atebion arloesol, fforddiadwy a chynaliadwy yn yr amser byrraf posib, ac edrychwn ymlaen at weithio gydag Aelodau a rhanddeiliaid ar y cyd, wrth gwrs, â'r comisiwn, i ddiwallu'r angen hwnnw.

Diolch. Rwyf wedi dethol y chwe gwelliant i'r cynnig a galwaf ar David Rowlands i gynnig gwelliannau 1 a 5, a gyflwynwyd yn enw Caroline Jones.

Gwelliant 1—Caroline Jones

Ychwanegu pwynt newydd ar ôl pwynt 1 ac ail-rifo yn unol â hynny:

Yn gresynu bod Llywodraeth Cymru wedi methu â chadw at ei haddewid i ddarparu ffordd liniaru'r M4.

Gwelliant 5—Caroline Jones

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig;

Yn cydnabod bod tagfeydd o amgylch Casnewydd wedi bod yn llesteirio economi Cymru dros y ddau ddegawd diwethaf ac yn galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod unrhyw fesurau lleddfu, yn absenoldeb ffordd liniaru, yn cael eu rhoi ar waith cyn gynted â phosibl.

Cynigiwyd gwelliannau 1 a 5.

Diolch, Dirprwy Lywydd. Cynigiaf yn ffurfiol welliannau 1 a 5 a gyflwynwyd yn enw Caroline Jones, ac rwyf eisiau cadarnhau ar hyn o bryd y byddwn yn cefnogi gwelliannau 2, 3 a 4, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar.

Cynigiaf welliant 1 gan ddweud yn syml mai addewid maniffesto'r Blaid Lafur oedd cyflwyno ffordd liniaru ar gyfer traffordd yr M4 yng Nghasnewydd. Gan gynnig gwelliant 5, mae arnaf ofn ei bod hi'n ddyletswydd ar bob plaid yn y Siambr hon i drafod, mewn ffordd gynhyrchiol a chydweithredol, unrhyw gynigion a dewisiadau cadarn a gynigir gan unrhyw Aelod neu blaid yn y Siambr hon. Mae'r sefyllfa yng Nghasnewydd mor enbyd erbyn hyn fel bod yn rhaid inni i gyd roi gwleidyddiaeth bleidiol o'r neilltu, er mwyn pobl Casnewydd ac er mwyn economi Cymru'n gyffredinol.

Hyd yn oed y bore yma, gwelais, am 6.45 y bore, dagfa echrydus o'r twneli i gyffordd 28, ac ymhellach, ddydd Gwener diwethaf, roedd tagfa o gyfnewidfa Llaneirwg yr holl ffordd i'r twneli. Unwaith eto, nid wyf ond eisiau gwneud y sylw fod cyfyngiadau cyflymder o gyfnewidfa Parc Tredegar yn gwaethygu'r broblem, oherwydd roedd maint y traffig gwirioneddol a oedd yn llifo drwy'r twnnel yn eithaf isel.

Hoffwn gadarnhau ein bod yn cefnogi pob ymdrech i ddarparu ar gyfer pobl sydd ar drafnidiaeth gyhoeddus, a chredwn y bydd hyn yn ffactor hollbwysig o ran lleihau faint o draffig sydd ar y ffordd honno nawr, ac rwy'n gwbl sicr y bydd y metro'n helpu'n fawr iawn ac yn lleihau'r traffig hwnnw. Ond, fel y gŵyr Gweinidog y Cabinet, rhaid rhoi llawer mwy o bwyslais ar yr hyn sy'n digwydd ar draffordd yr M4, ac edrychaf ymlaen at weld cynigion y Comisiwn ynghylch eu hatebion arfaethedig. Diolch.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Galwaf ar Russell George i gynnig gwelliannau 2, 3 a 4, a gyflwynwyd yn enw Darren Millar. Russell George.

Gwelliant 2—Darren Millar

Ychwanegu pwynt newydd ar ôl pwynt 1 ac ail-rifo yn unol â hynny:

Yn gresynu at fethiant Llywodraeth Cymru i gyhoeddi adroddiad yr Arolygydd Cyhoeddus Annibynnol cyn 4 Mehefin 2019.

Gwelliant 3—Darren Millar

Ychwanegu pwynt newydd ar ôl pwynt 3 ac ail-rifo yn unol â hynny:

Yn gresynu ymhellach at fethiant un Llywodraeth Lafur ar ôl y llall yng Nghymru i ddatrys y tagfeydd ar yr M4 hyd yn hyn.

Gwelliant 4—Darren Millar

Dileu pwynt 4 a rhoi yn ei le:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i dderbyn argymhelliad yr arolygydd cyhoeddus annibynnol ac adeiladu ffordd liniaru'r M4.

Cynigiwyd gwelliannau 2, 3 a 4.

Diolch, Llywydd. Cynigiaf y gwelliannau yn enw fy nghyd-Aelod Darren Millar.

Ar 23 Hydref, dywedodd Julie James, arweinydd y tŷ ar y pryd, a oedd yn cyflenwi ar ran y Prif Weinidog ar y pryd, wrth siarad ar ran y Llywodraeth, y byddai gennym ni bleidlais orfodi yn amser y Llywodraeth ar brosiect ffordd liniaru'r M4. Rwy'n credu ei bod hi'n siomedig nad yw'r ymrwymiad hwn wedi cael ei anrhydeddu. Chwe blynedd ers dechrau'r prosiect hwn, mae'r ymchwiliad wedi cymryd bron i ddwy flynedd i archwilio cynigion Llywodraeth Cymru ei hun a 28 o ddewisiadau eraill ar gost o'r hyn yr ydym ni'n ei wybod bellach sy'n £114 miliwn. Dim ond, wrth gwrs, i'r Prif Weinidog gael gwared ar y cynllun yn llwyr.

Rwy'n siomedig bod Llywodraeth Cymru yn awr wedi bod yn llusgo traed unwaith eto, drwy greu comisiwn arbenigol newydd, a gafodd ei lunio i ddod i gasgliadau newydd o fewn chwe mis. Does dim sicrwydd, wrth gwrs, na fydd y Prif Weinidog, ar ddiwedd y broses honno, yn anwybyddu argymhellion yr Arglwydd Burns, fel y gwnaeth wrth wrthod casgliadau manwl adroddiad yr arolygydd cyhoeddus annibynnol.

Mae Llywodraeth Cymru yn iawn yn ei chynnig bod y problemau sylweddol o ran tagfeydd ar yr M4 yn effeithio ar economi Casnewydd a'r economi ehangach. Ond mae'n ddigon hawdd rhoi hynny mewn cynnig heddiw; mae Llywodraeth bresennol Cymru yn rhan o'r broblem yn hytrach nag yn rhan o'r ateb.  

Nid yw "clytio a thrwsio" yn ddewis polisi cynaliadwy mwyach i ddiwallu anghenion hirdymor Cymru.

Nid fy ngeiriau i; dyna eiriau Gweinidog yr economi o ran yr M4. Ers 20 mlynedd, mae'r Llywodraeth Lafur wedi cymryd arnyn nhw eu bod nhw'n gwybod beth maen nhw'n ei wneud â'r economi, ond mae gen i ofn eu bod yn dyfeisio'r cwbl wrth fynd yn eu blaenau. Ers gwrthod casgliadau'r arolygydd, nid oes gan y Llywodraeth unrhyw gynllun, unrhyw dargedau, unrhyw atebion ymarferol a fydd yn datrys y problemau tagfeydd sy'n dal economi Casnewydd yn ôl, ac yn mygu economi ehangach Cymru.

Ni allwn ni ar y meinciau hyn gefnogi cynnig nad yw'n cydnabod methiant Llywodraeth Cymru dros yr 20 mlynedd diwethaf, er gwaethaf dau ddegawd o drafod ac ymgynghori. Mae'r manteision economaidd yn amlwg. Mae Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth wedi cydnabod hyn o'r blaen, ac fe'i dyfynnaf yma:

Dros y cyfnod arfarnu 60 mlynedd, mae mwy na £2 o fudd ar gyfer pob punt a werir ar y cynllun, heb sôn am y buddiannau economaidd ehangach sy'n debygol o ddeillio o'r cynllun, megis canfyddiad cryfach o Gymru fel lle i fuddsoddi ynddo, na ellir ei fesur. 

Ni allwn i grynhoi hynny'n well fy hun, Llywydd, ac, wrth gwrs, dywedodd yr arolygydd cynllunio hefyd y byddai pob £1 a fuddsoddwyd yn talu £1.56 yn ôl i'r genedl. Yn y cyfamser, fel mae pethau yn awr, mae lefelau traffig yn cynyddu ac nid ydym ni'n llwyddo i adeiladu seilwaith a rhwydwaith ffyrdd a fyddai'n denu mewnfuddsoddiad. Amcangyfrifwyd bod yr effaith economaidd o beidio â mynd ymlaen yn £134 miliwn y flwyddyn i Gaerdydd a £44 miliwn y flwyddyn i Gasnewydd.

Mae gennyf bryderon a chwestiynau gwirioneddol ynghylch effaith amgylcheddol cynigion y Llywodraeth ei hun, ond roedd hi'n bwysig dros ben bod yr ymchwiliad cyhoeddus yn clywed barn rhanddeiliaid, yn archwilio'r cynigion amgen a oedd yn cael eu cyflwyno ac yn archwilio, yn fanwl, y goblygiadau amgylcheddol y soniwyd amdanyn nhw. Fy marn i a barn y meinciau hyn oedd y dylid parchu canlyniad yr ymchwiliad cyhoeddus, ar ôl archwilio a phwyso a mesur yr holl dystiolaeth.

I fod yn glir, Llywydd, rydym ni ar y meinciau hyn yn galw ar i Lywodraeth Cymru dderbyn argymhellion yr arolygydd cyhoeddus ac adeiladu ffordd liniaru'r M4 ar frys. Llywydd, terfynaf â dyfyniad o eiriau Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth Llywodraeth Cymru ei hun, a ddywedodd:

nad yw'r seilwaith presennol ar y M4 o amgylch Casnewydd yn addas at y diben ... Mae gwelliannau tameidiog a defnyddiol wedi cael eu gwneud dros amser, a fydd yn gwella'r sefyllfa ... ond nid ydynt ond wedi gohirio'r mater. Mae angen i'r darn hwn o seilwaith gael ei uwchraddio'n sylweddol yn y tymor hir.

Rwy'n cytuno ag ef.

Rhun ap Iorwerth i gynnig gwelliant 6.

Gwelliant 6—Rhun ap Iorwerth

Ychwanegu pwynt newydd ar ddiwedd y cynnig:

Yn galw ar Lywodraeth Cymru i sicrhau bod unrhyw gynnig newydd yn rhan o becyn buddsoddi mewn seilwaith ar gyfer Cymru gyfan.

Cynigiwyd gwelliant 6.

Diolch. Gadewch imi sôn am ddwy stori gyferbyniol. Mae un ohonyn nhw'n wir, ac un yn bortread o'r hyn a allai fod wedi bod. Yn gyntaf, felly, yn 2011, mae Llywodraeth Cymru yn ymrwymo i ddilyn y llwybr du bondigrybwyll i'r de o Gasnewydd. Yn 2019, wyth mlynedd yn ddiweddarach, wyth mlynedd o roi'r holl wyau mewn un fasged anghynaladwy, ac mae Llywodraeth Cymru yn gorfod cyfaddef bod y prosiect yn anghynaladwy yn ariannol ac yn amgylcheddol. Mae'r M4 yn dal i fod yn orlawn ac yn llawn tagfeydd, ac nid oes unrhyw ddewisiadau eraill ar y gweill.

Neu, yn 2011, mae Llywodraeth Cymru yn sylweddoli mai'r unfed ganrif ar hugain yw hon, nid yr ugeinfed, bod yn rhaid gwella cydnerthedd ffyrdd, oes, ond ar y cyd â buddsoddi helaeth mewn trafnidiaeth gyhoeddus a newid moddol. Yn 2019, wyth mlynedd yn ddiweddarach, mae rhaglen gwella ffyrdd sylweddol yn mynd yn ei blaen i liniaru'r pwysau ar yr M4, ac mae poblogaeth Casnewydd a'r cyffiniau eisoes yn mwynhau ffrwyth cyntaf y buddsoddi mewn trafnidiaeth gyhoeddus sylweddol carbon isel, fel yr addawyd pan ddynodwyd Casnewydd yn gynllun braenaru ar gyfer arloesi mewn trafnidiaeth.

Nawr, dywedais fod yr ail fersiwn honno yn un llawn dychymyg, ond nid oes rhaid iddi fod nawr, os ydym yn newid y dyddiadau ac yn dechrau'r cloc o hyn ymlaen. Rydym ni wedi aros ac wedi gwastraffu wyth mlynedd, a bydd yr etholwyr yn mynegi eu barn mewn etholiadau yn y dyfodol, mae'n siŵr, am y cyfleoedd y mae'r Llywodraeth Lafur hon wedi'u colli, ond rhaid inni dorchi llewys nawr.

Dyma rywbeth arall a allai fod wedi digwydd yn yr ail sefyllfa honno: roedd Llywodraeth Cymru, drwy gomisiwn seilwaith cenedlaethol, yn gallu datblygu'r mentrau ffyrdd a thrafnidiaeth gyhoeddus arloesol hynny ar gyfer Casnewydd a'r de-ddwyrain yn rhan o strategaeth seilwaith drafnidiaeth newydd i Gymru gyfan. Yn Wrecsam a'r gogledd-ddwyrain, Abertawe, Caerdydd a'r Cymoedd, gwelwyd cynlluniau trafnidiaeth gyhoeddus yn datblygu'n gyflymach oherwydd profiad Casnewydd. Arweiniodd yr hyder a gafwyd o weld ymateb Casnewydd i'r cynnig trafnidiaeth gyhoeddus newydd, a aeth â thraffig oddi ar y M4, wrth gwrs, at feddylfryd newydd o ran datblygu ac adfer cysylltiadau trafnidiaeth newydd fel cysylltiad rheilffordd arfordir y gorllewin.

Mae hyn i gyd, rwy'n gwbl grediniol, yn bosib, a byddai wedi bod yn bosib. Yr hyn y mae'n rhaid inni ei wneud, serch hynny, nawr yw sicrhau mai 2019 yw'r man cychwyn ar gyfer y math hwnnw o ddull newydd o gynllunio trafnidiaeth i'r de-ddwyrain ac i Gymru gyfan.  

Nawr, crybwyllais y comisiwn seilwaith cenedlaethol, a bydd y Gweinidog wedi fy nghlywed yn gofyn o'r blaen, 'Pam sefydlu comisiwn newydd i edrych ar fater yr M4 yng Nghasnewydd? Onid oes gennym ni gyfrwng yn y comisiwn seilwaith cenedlaethol cymharol newydd a ddylai fodoli i wneud hynny'n union?' Ac o'r gorau, nid y comisiwn cenedlaethol yw'r union beth yr oeddem ni ym Mhlaid Cymru yn galw amdano—nid mor gryf—ond roeddem yn ei groesawu fel cam i'r cyfeiriad cywir o leiaf, ac oni fyddai rhoi'r prosiect hwn iddo, y dasg amlwg hon o ymateb i'r penderfyniad ynglŷn â'r M4, yr union beth sydd ei angen i adael iddo dyfu o ran ei statws ac i fagu hyder? Ac, ar yr un pryd, onid yw cael comisiwn dim ond ar gyfer mater yr M4 yr union beth nad ydym ei eisiau os ydym ni o ddifrif ynghylch datblygiadau trafnidiaeth ar gyfer Cymru gyfan? Edrychwch ar bwynt 4 yng nghynnig y Llywodraeth, sy'n nodi:

'ymrwymiad Llywodraeth Cymru i ddatblygu ac ariannu atebion cynaliadwy ac effeithiol i broblemau tagfeydd fel rhan o system drafnidiaeth integredig, aml-ddull a charbon isel.'

Nawr, hoffwn feddwl bod y Llywodraeth, yn hynny o beth, yn golygu system drafnidiaeth i Gymru gyfan, yn yr un ffordd ag yr ydym ni yn galw amdano yn ein gwelliant am ymrwymiad i becyn buddsoddi mewn seilwaith i Gymru gyfan. Efallai y gall y Gweinidog gadarnhau hynny. Byddai rhoi'r dasg yn nwylo'r comisiwn seilwaith cenedlaethol yn gwarantu'r cyd-destun ehangach hwnnw—ie, mynd i'r afael â'r mater dan sylw ynglŷn â Chasnewydd fel blaenoriaeth, ond gweld sut y gallai'r cyfan gydblethu â'i gilydd, efallai fel y rhagwelais yn fy amserlen amgen.

Felly, beth ydy'r atebion? Does gen i mo'r fantais o fod mewn Llywodraeth. Y Llywodraeth sydd wedi colli cyfle yr wyth mlynedd ddiwethaf. Nhw sydd yn y sefyllfa freintiedig rŵan o allu dechrau cynllunio o rŵan ymlaen. Ond wrth i gomisiwn y Llywodraeth ddechrau ar ei waith, mi fyddwn ninnau ym Mhlaid Cymru yn gwneud ein gwaith ein hunain, yn siarad efo rhanddeiliaid yn lleol, ac arbenigwyr trafnidiaeth ac arbenigwyr economaidd eraill, i edrych am gynigion amgen. Dwi'n gobeithio y bydd y Gweinidog yn hapus i'r gwaith hwnnw gael ei gyflwyno i'r comisiwn er ystyriaeth. Rydyn ni'n dechrau ar y gwaith hwnnw yn syth.

Ac mae yna gyfleoedd gennym ni rŵan. Mae yna elfennau gwleidyddol i'r hyn sydd angen digwydd nesaf. Mae angen sicrwydd y bydd pwerau gwariant a benthyca yn dal i fod ar agor i Lywodraeth Cymru. Does yna ddim cyfiawnhad dros adael i Lywodraeth Prydain reoli beth ddylai fod yn flaenoriaethau i ni yng Nghymru. Dwi'n gobeithio clywed y Gweinidog yn cytuno â hynny. Dŷn ni'n gwybod bod Llywodraeth Cymru wedi bod ar fai i gytuno i'r trefniadau hynny, ond rŵan mae'n rhaid gweld y Llywodraeth yma yng Nghymru yn brwydro dros gael cadw'r pwerau benthyg. Ac wrth ateb problem y de-ddwyrain a Chasnewydd, sydd yn flaenoriaeth, mae'n rhaid sicrhau bod Cymru gyfan yn elwa.

Problem i Gymru, nid un yn ymwneud â Chasnewydd, fel y'i portreadir yn aml, yw'r broblem yn ymwneud â thwneli Bryn-glas. Fodd bynnag, credaf, heddiw, ei bod hi'n bwysig imi ganolbwyntio yn fy sylwadau ar yr hyn y mae'n ei olygu i Gasnewydd.

Rwy'n gwybod fy mod i mewn sefyllfa freintiedig. Rwyf wedi cael fy rhoi yn y Siambr hon gan bobl Gorllewin Casnewydd i gynrychioli fy ninas enedigol—y man lle cefais fy ngeni, fy magu a lle rwy'n byw. At ddibenion y ddadl heddiw, mae'n rhoi cipolwg i mi o'r hyn yw byw mewn dinas sydd â thraffordd yn rhedeg drwyddi. Nid yw'n fy ngwneud i yn arbenigwr ar drafnidiaeth, ond mae'n rhoi dealltwriaeth imi o'r problemau y mae pobl sy'n byw yng Nghasnewydd yn eu hwynebu bob dydd.

Yr M4, sy'n rhannu Casnewydd, yw'r ffordd a ddefnyddir fwyaf yng Nghymru. Mae'n rhan o'r rhwydwaith ffyrdd traws-Ewropeaidd ac mae'n hanfodol i economi Cymru. Mae'r ffordd yn rhoi mynediad i ddiwydiant, porthladdoedd, meysydd awyr, ac mae'n hanfodol i dwristiaeth. Dyma'r brif ffordd i Loegr ac i weddill Ewrop. Yn ei adroddiad, mae'r arolygydd yn disgrifio'r M4 fel y ffordd bwysicaf yng Nghymru. Nid yw darn Casnewydd o'r M4 yn bodloni gofynion modern. Noda'r adroddiad, a dyfynnaf:

'ceir tystiolaeth glir bod yr M4 yn cael ei llethu gan nifer annormal o uchel o ddigwyddiadau anrhagweladwy ac nad ydynt yn cael eu cofnodi, sy’n rhwystro neu’n atal trwybwn y draffordd gan achosi oedi, rhwystredigaeth, niwed economaidd, llygredd, anghyfleustra, amgyffrediad negyddol i’r ardal a dargyfeirio i ffyrdd trefol anaddas' yng Nghasnewydd drefol. Yn ystod yr wythnosau diwethaf yn unig rydym ni wedi gweld digwyddiadau pwysig yn cael eu cynnal yng Nghaerdydd. Mae'r rhain yn bethau y dylem ni i gyd fod yn falch ohonyn nhw ac yn awyddus i'w denu. Fodd bynnag, gall pawb sy'n byw yng Nghasnewydd edrych i lawr ar y draffordd a gweld y tagfeydd y mae hyn yn ei achosi—nid tagfeydd yn cael eu hachosi gan drigolion Casnewydd yn unig. Gall hyd yn oed y ddamwain leiaf, heb sôn am unrhyw beth arall, gymryd oes i'w chlirio. Mae hyn wedi dwysáu ers i'r tollau gael eu dileu. Bob tro y bydd damwain neu dagfeydd difrifol wrth dwneli Bryn-glas, caiff traffig y draffordd ei wthio i ffyrdd lleol. Mae hyn yn creu tagfeydd, yn tagu'r ddinas ac yn mynd â mygdarth gwenwynig yn nes at gartrefi ac ysgolion.

Cefais fy magu mewn ardal sy'n dioddef yn ddifrifol o lygredd aer a achosir gan yr M4. Mae pedair ysgol dafliad carreg i ffwrdd. Mae plant yn cerdded wrth ochr y draffordd a thros y pontydd i gyrraedd eu hysgolion, gan anadlu'r llygredd aer a achosir gan y traffig segur rheolaidd. Mae topograffeg yr ardal yn gwneud hyn yn waeth, sy'n golygu na all tocsinau o'r draffordd wasgaru'n hawdd.

Mae'r ddadl heddiw yn rhoi cyfle arall imi fod yn glir ynghylch yr hyn yr wyf yn ei ddisgwyl gan y comisiwn. Rwy'n sylweddoli ei fod yn benderfyniad anodd, ac rwy'n parchu gwrthwynebiadau ecolegwyr. Fodd bynnag, fel y dywedais wrth ymateb i ddatganiad y Prif Weinidog, rhaid inni beidio â mynd yn ôl i'r cam cyntaf un. Byddaf yno bob cam o'r ffordd, yn craffu ac yn sicrhau bod barn pobl sy'n byw yng Nghasnewydd yn flaenllaw yng ngwaith y comisiwn. Mae'n hollbwysig y caiff yr arian a roddwyd o'r neilltu ei wario ar atebion i'r union beth hwnnw: i fynd i'r afael â'r mater penodol hwn yn ardal Casnewydd. Rhaid peidio â gwastraffu'r arian ar brosiectau ledled y wlad. Rhaid i'n dinas beidio â chael ei thagu gan dagfeydd.

Ni fydd syniadau megis cau cyffyrdd ar ddarn Casnewydd o'r M4 yn ateb. Bydd cau unrhyw gyffordd ar yr M4 yn gwneud bywyd yn anoddach i'm hetholwyr ac i'r rhai yng Nghaerffili, Torfaen a Rhisga, ymysg rhai eraill. Byddem yn croesawu trafnidiaeth gyhoeddus llawer gwell yn ardal Casnewydd, ac eto mae angen newidiadau radical a sylweddol. Er y byddwn yn annog y comisiwn i edrych ar ffyrdd newydd o wella ein system drafnidiaeth, ar y draffordd ac yng Nghasnewydd a'r cyffiniau, ni all ein dinas fod yn gyfrwng prawf yn unig. Mae angen inni weld gwahaniaeth pendant a chynaliadwy. Rydym ni wedi bod yn aros am ddegawdau am ateb i ffordd nad yw'n addas i'r diben.

Roedd adroddiad yr arolygydd yn manylu ar beryglon peidio â chael ffordd liniaru ar gyfer yr M4 i Gasnewydd a'r cyffiniau. Dyna pam y byddaf yn ymatal heddiw ar welliant 4. Rwy'n awyddus i gwrdd â'r comisiynydd ac i gyfleu barn a syniadau fy etholwyr. Gan fod penderfyniad wedi'i wneud erbyn hyn, rhaid i'r Llywodraeth fod yn benderfynol y gellir gwneud pethau nawr. Rhaid peidio â cholli golwg. Mae'r her yn fawr.

Mae'r achos dros ffordd liniaru ar gyfer yr M4 o amgylch Casnewydd yn dal yn gryf, Gweinidog. Cafodd ei gynnig gyntaf yn ôl ym 1991, ac aeth i'r afael â phroblem tagfeydd nad yw wedi cael sylw priodol erioed. Yr M4 yw cyswllt strategol Cymru â gweddill y DU ac Ewrop, ond cawn ein gwasanaethu drwy ffordd ddeuol dila sy'n methu â chyrraedd safonau traffyrdd modern. Yn ystod y ddwy flynedd ddiwethaf gorfodwyd y darn hwn o ffordd i gau dros 100 o weithiau; mae 100,000 o gerbydau a mwy yn teithio ar yr M4 o amgylch Casnewydd bob dydd. Mae hyn yn cynyddu pan gaiff digwyddiadau mawr fel cyngherddau a gemau rygbi, pêl-droed a chriced eu cynnal, a bydd hynny'n digwydd eto pan gaiff y ganolfan gynadledda newydd yng Ngwesty'r Celtic Manor ei chwblhau. Wedi'i chyfyngu gan y twneli traffordd hynaf yn y Deyrnas Unedig, mae'r darn hwn o'r ffordd yn achosi cynnydd mewn allyriadau cerbydau, ansawdd aer gwael a damweiniau o amgylch Casnewydd.

Treuliodd arolygydd cynllunio'r Cynulliad Cenedlaethol ei hun fwy na blwyddyn yn ystyried yr achos dros lwybr M4 newydd i'r de o Gasnewydd. Gweinidog, ceir chwe chyffordd sydd mewn gwirionedd yn mynd i Gasnewydd, o amgylch Casnewydd, ac nid traffordd yw'r draffordd—mae'n debyg i ffordd igam-ogam o'i hamgylch. Mae'n draffordd araf; mae'n faes parcio o'i hamgylch. Roedd yr arolygydd yn gefnogol iawn o'r cynnig. Yn ei adroddiad, mae'n sôn yn fanwl am fanteision economaidd, amgylcheddol ac iechyd y prosiect. Eto i gyd, gwrthodwyd ei argymhelliad gan y Prif Weinidog. Roedd y penderfyniad hwn yn destun siom, dicter a rhwystredigaeth ymhlith y diwydiant a grwpiau busnes yng Nghymru. Dywedodd Cydffederasiwn Diwydiant Prydain, a'u dyfyniad yw:

Mae hwn yn ddiwrnod tywyll i economi Cymru...Ni all tagfeydd a llygredd ffyrdd o amgylch Casnewydd ond cynyddu. Bydd twf economaidd yn cael ei fygu, bydd hyder yn y rhanbarth yn gwanhau a bydd cost ffordd liniaru yn y pen draw yn codi.

Dywedodd y Sefydliad Trafnidiaeth Cludo Nwyddau, yn eu dyfyniad:

Mae'r M4 yn ddarn hanfodol o seilwaith sydd â phwysigrwydd economaidd rhyngwladol, ond mae tagfeydd trwm yn ei ddifetha.

Dyfyniad arall ganddynt yw:

Mae'n rhwystredig y collwyd y cyfle i gyflawni'r buddsoddiad hanfodol hwn yn seilwaith de Cymru.

Ni all y sefyllfa ond gwaethygu. Mae Llywodraeth Cymru yn rhagweld problemau gweithredol difrifol o ran tagfeydd o amgylch Casnewydd erbyn 2020. Mae dileu tollau pontydd Hafren, y rhagwelir hefyd y bydd yn chwistrellu dros £100 miliwn o weithgareddau economaidd i Gymru, wedi cynyddu tagfeydd. Dengys amcanestyniadau gan yr Adran Drafnidiaeth y disgwylir i draffig ar hyd yr M4 gynyddu bron 38 y cant dros y 30 mlynedd nesaf. Nid yw methu â gweithredu yn ddewis, Gweinidog. Mae angen inni edrych eto ar y dewisiadau eraill yn lle'r llwybr du.

Un dewis a ystyriwyd oedd gwella'r A48 presennol drwy uwchraddio'r gyffordd bresennol ar y llwybr sy'n amharu ar lif rhydd y traffig. Byddai hyn yn golygu pontydd a thanffyrdd newydd. Roedd cost y dewis hwn gryn dipyn yn llai na'r llwybr du. Oni allem ni edrych eto ar ddefnyddio cyfuniad o ffordd ddosbarthu ddeheuol yr A48 a ffordd yr hen waith dur i greu ffordd ddeuol o safon uchel a fyddai'n cael ei galw'n llwybr glas?

Mae llawer o'r traffig yn cael ei achosi gan gymudwyr yn mynd i neu o'r gwaith. Mae cynnig metro de Cymru yn gynllun uchelgeisiol i gael mwy o gymudwyr ar ein rheilffyrdd, ond mae'n gynllun hirdymor a fydd yn cymryd rhwng 10 a 15 mlynedd i'w gyflawni. Mae arnom ni angen dewisiadau ar gyfer y rheilffyrdd nawr. Mae arnom ni angen cysylltiad uniongyrchol rhwng Casnewydd a Glynebwy, Gweinidog. Mae angen inni sicrhau bod mwy o gymunedau, megis Magwyr a Gwndy, yn cael gorsafoedd rheilffordd.

Rwy'n gwybod y bydd y comisiwn a sefydlwyd gan Lywodraeth Cymru yn cyflwyno adroddiad ar ei ganfyddiadau dros dro gydag argymhellion ar gyfer ymyriadau ymarferol uniongyrchol o fewn chwe mis i'w ffurfio. Anogaf y Gweinidog i gadw at ei amserlen. Mae pobl y de-ddwyrain wedi aros yn ddigon hir am fynd i'r afael â phroblem tagfeydd ar yr M4. Nawr yw'r amser. Gweinidog, roedd hi'n wych eich clywed yn dweud ei bod hi'n bryd newid. Sut, pryd a pha ben o Gasnewydd? Ac rwy'n siŵr y byddwch yn gwneud eich gorau i sicrhau bod tagfeydd yn cael eu lliniaru, bod yr ochr amgylcheddol yn cael sylw a bod y wers wedi'i dysgu dros yr wyth neu'r naw mlynedd diwethaf o wastraffu amser ac arian yn yr ardal. Diolch.

Rwy'n deall y rhwystrau lled-farnwrol y bu'n rhaid i Lywodraeth Cymru fynd drwyddynt er mwyn dod i'w phenderfyniad, a fyddai wedi'i gwneud hi'n anodd iawn cael cynllun B wrth gefn, oherwydd byddai hynny wedi cael ei weld fel rhywbeth a oedd yn rhagfarnu'r penderfyniad a wnaeth y Prif Gweinidog. Felly, anghytunaf â Rhun ap Iorwerth fod yn rhaid inni, rywsut, droi'r holl broblem hon yn system drafnidiaeth newydd i Gymru. Mae'n amlwg bod arnom ni angen system drafnidiaeth ar ei newydd wedd ar gyfer Cymru, ond mae angen inni ganolbwyntio ar y sefyllfa sydd ohoni o ran y tagfeydd sydd gennym ni o amgylch Casnewydd. A gwrandewais yn astud iawn ar y problemau a ddisgrifiodd Jayne Bryant, ac rwyf wedi eu profi fy hun. Ni fyddwn eisiau byw yn union ger y draffordd honno—

Diolch yn fawr i chi am ildio. Dydw i ddim yn credu fy mod i'n awgrymu y dylem ni droi'r hyn a oedd gennym ni o'r blaen yn rhaglen i Gymru gyfan. Mater ydyw o ddatblygu ateb i broblem Casnewydd fel blaenoriaeth, fel y gwneuthum hi'n glir, ynghyd ag, ac yn rhan o strategaeth drafnidiaeth newydd, arloesol i Gymru gyfan.

Iawn. Ond yn y dyfodol, bydd gennym ni seilwaith 5G a fydd yn ein galluogi i gynllunio manylion miloedd o deithiau dyddiol a defnyddio'r system drafnidiaeth gyhoeddus i ateb y galw hwnnw. Ond mae gennym ni dipyn o ffordd i fynd cyn cyrraedd hynny. Felly, rhaid inni mewn difrif calon fwrw ymlaen â'r materion a fydd yn lliniaru'r tagfeydd heddiw.

Felly, hoffwn bwyso ar y Llywodraeth am yr amserlen ar gyfer y pethau a gyhoeddodd y Gweinidog ar 5 Mehefin, sy'n hwyluso'r broses o adfer cerbydau mewn ardal lle mae problemau ar y ffordd honno, y dyddiad ar gyfer darparu swyddog traffig ychwanegol gydag oriau estynedig, yr wybodaeth am amser teithio byw ar yr arwyddion ar ochr y ffordd—sy'n swnio ychydig yn fwy anodd ei ddarparu ar unwaith—ac ymgyrch arferion gyrwyr i leihau'r digwyddiadau hyn sy'n peri bod yn rhaid anfon draw rhagor o swyddogion traffig.

Gallwn ddefnyddio'r gofod ffyrdd yn wahanol drwy, mewn mannau penodol, gael lle ar y ffyrdd sydd wedi'u dynodi ar gyfer bysiau a'r rhai sydd â mwy nag un teithiwr yn y car. Ond mae gwir angen i ni ganfod dewisiadau eraill yn lle'r broblem o draffig cymudo—cymudo'n bennaf. Felly, rwyf yn gobeithio y bydd Comisiwn Trafnidiaeth De-ddwyrain Cymru yn ystyried, er enghraifft, sicrhau bod teithio ar fysiau yng Nghasnewydd a'r cyffiniau yn rhad ac am ddim i ddenu pobl allan o'u ceir ac ar fysiau sydd eisoes yn teithio'r ffordd honno. Gwyddom fod diddymu'r tollau ar y bont wedi arwain at gynnydd o 20 y cant yn y traffig ar yr M4; mae'n siŵr mai ystryw fwriadol yw hon gan Ysgrifennydd Gwladol presennol Cymru i geisio cael y penderfyniad ar y ffordd liniaru, ond gadewch inni wyrdroi hynny: beth am ailgyflwyno tollau ar adegau prysur ar y darn o'r M4 lle mae'r anawsterau mwyaf?  

Felly, wrth edrych ar brosiectau trydaneiddio metro de Cymru, gobeithiwn y byddwn yn gweld newid mawr yn amlder a chapasiti'r rheilffyrdd hynny sy'n teithio drwy'r Cymoedd o'r gogledd i'r de i mewn i Gaerdydd, ond mae hyn yn fater o deithio o'r gogledd i'r de; nid yw gwasanaethau rheilffyrdd y dwyrain-gorllewin wedi'u datganoli, maen nhw'n cael eu rhedeg gan GWR ar hyn o bryd. Felly, pa drafodaethau y mae Llywodraeth Cymru yn eu cael gydag (a) Llywodraeth y DU, (b) Network Rail a (c) GWR ynglŷn â defnyddio'r pedair llinell rhwng Caerdydd a Chasnewydd a thu hwnt yn fwy effeithiol? Dim ond dwy sydd angen inni eu neilltuo ar gyfer gwasanaethau cyflym pellter hir. Pam nad yw'r ddwy linell arall ar gael ar gyfer trenau maestrefol?

Fis diwethaf, euthum ar daith ddirgel hud ar fws trydan, a gafodd ei gynhyrchu gan Alexander Dennis yn Scarborough, ac rwy'n ffyddiog bod Cyngor Caerdydd nawr yn mynd i brynu rhai ohonyn nhw—neu, os nad y rhai hyn, bysiau trydan eraill—i'w defnyddio mewn rhannau o Gaerdydd. Felly, mae hynny'n beth da, ond beth am gael rhai o'r bysiau trydan hyn o amgylch Casnewydd hefyd? Oherwydd maen nhw'n llawer mwy cyfforddus na'r bysiau sy'n cylchredeg ar hyn o bryd—y bysiau budr sy'n cylchredeg ar hyn o bryd—gallwch wefrio eich ffôn arnynt, ac mae'n ymddangos i mi yn sicr iawn mai dyma fydd y dyfodol.  

Ond mae angen i mi nodi hefyd bod y 12 miliwn o deithiau a wnaed ar feic yng Nghaerdydd y llynedd yn golygu bod dros 11,000 o geir yn llai ar y ffordd nag a fuasai fel arall. Felly, credaf fod llawer o bethau y gallwn ni eu gwneud, a chytunaf yn llwyr â Jayne Bryant fod gan Gyngor Caerdydd ddyletswydd a chyfrifoldeb i sicrhau bod ffyrdd gwahanol o gyrraedd y digwyddiadau mawr hyn sy'n digwydd yng Nghaerdydd, ac mae hynny'n golygu cyflwyno pethau mewn gwirionedd i'w gwneud hi'n llai manteisiol i bobl deithio i Gaerdydd mewn car pan fydd dulliau eraill o drafnidiaeth ar gael, cyn belled ag y gallwn ni eu goruchwylio.  

A minnau'n Aelod rhanbarthol dros Ddwyrain De Cymru, rwy'n ymwybodol iawn o'r angen i fynd i'r afael â'r problemau tagfeydd o amgylch Casnewydd. Oherwydd y rhoddwyd y farwol i'r ffordd liniaru bellach, yr ydym ni wedi ei groesawu, mae angen inni edrych ar ffyrdd amgen o fynd i'r afael â'r materion penodol hynny, ynghyd ag uwchraddio ein seilwaith trafnidiaeth i'w wneud yn addas i ni fel cenedl Ewropeaidd yn yr unfed ganrif ar hugain. Ydy, mae'n resyn nad oedd cynllun B wedi'i gyflwyno gan y Llywodraeth, ond nid oes unrhyw fudd o rygnu ymlaen ynghylch hynny—gwell o lawer yw edrych i'r dyfodol. Rhaid i beth bynnag a wneir nesaf fod yn seiliedig ar feini prawf clir ac ar ddatganiad o argyfwng hinsawdd gan y genedl hon. Dylai cynlluniau ar gyfer y dyfodol hefyd arddel egwyddorion Deddf cenedlaethau'r dyfodol. Fel y mae'r comisiynydd ei hun wedi ei ddweud, yn hanesyddol, mewn achosion fel y rhain, nid yw hi wedi bod yn anghyffredin rhoi blaenoriaeth i fanteision economaidd cynigion, ond dyma un o'r rhesymau pam yr oedd angen deddfwriaeth i unioni'r fantol. Felly, beth am wneud defnydd da o'r Ddeddf honno.  

Byddai'r llwybr du wedi methu ar y meini prawf hyn, gan y byddai wedi croesi pedwar safle o bwysigrwydd amgylcheddol a gwyddonol. Byddai wedi bygwth cynefin y garan gyffredin, sydd wedi nythu yn ddiweddar yng ngwastadeddau Gwent am y tro cyntaf ers yr ail ganrif ar bymtheg, a byddai wedi rhyddhau dros 500,000 o dunelli o garbon deuocsid i'r atmosffer. I ychwanegu at hyn, byddai'n amlwg wedi arwain at gynnydd sylweddol mewn cerbydau ar y ffyrdd, ar adeg pan rydym ni eisiau sicrhau gostyngiad mewn allyriadau trafnidiaeth.

Felly, mae'n amlwg nad ateb sy'n canolbwyntio'n unig ar hwyluso mwy o ddefnyddio ceir yw'r ateb. Rydym ni ym Mhlaid Cymru o'r farn y dylid dilyn strategaeth gyfun, sy'n cynnwys dewisiadau trafnidiaeth aml-ddull, gyda'r bwriad o fynd i'r afael ag anghenion pobl ledled Cymru. Gallai'r strategaeth gyfun hon gyfuno syniadau arloesol megis traffyrdd rheoledig, lle rydym ni'n defnyddio technoleg i ddylanwadu ar lif y traffig; lonydd dyranedig ar gyfer cerbydau amlfeddiannaeth, megis bysiau, y gellir hefyd eu defnyddio fel lôn ar gyfer ceir gyda mwy na nifer penodol o deithwyr; mae angen i ni hefyd ystyried defnyddio ein seilwaith presennol yn ddoethach yn yr ardal. Er enghraifft, mae'r Athro Mark Barry wedi awgrymu patrymau gweithio hyblyg er mwyn helpu i leihau'r tagfeydd yn ystod yr oriau brig traddodiadol. Wedi'r cyfan, fel yr ydym ni wedi clywed lawer gwaith yn y Siambr hon o'r blaen, dim ond 10 y cant o'r traffig dyddiol ar y llwybr dan sylw sy'n achosi'r gwir broblem. Gall cydgrynhoi nwyddau—symud nwyddau i'r rheilffyrdd, neu symud nwyddau yn ystod y cyfnodau tawel—hefyd liniaru ychydig yn ystod y cyfnod hwn o dagfeydd. Fel y gwnaethom ni grybwyll yn ein dadl ein hunain bythefnos yn ôl, gellir dysgu gwersi oddi wrth yr enghraifft yn yr Alban, lle mae Llywodraeth yr Alban yn talu grantiau i gwmnïau sy'n penderfynu cludo nwyddau ar drên, oherwydd mae symud nwyddau oddi ar y ffyrdd yn lleihau nid yn unig tagfeydd, ond hefyd damweiniau traffig ar y ffyrdd.

Nawr, mae cynifer o syniadau arloesol yn cael eu cyflwyno gan aelodau o bob plaid yn y ddadl hon, a dyna'r hyn y dylem ni fod yn canolbwyntio arno nawr; dylem ni fod yn canolbwyntio ar y dyfodol. Dros yr wythnosau nesaf, bydd Plaid Cymru yn sefydlu gweithgor i edrych ar atebion i'r mater hwn ac, fel y mae fy nghyd-Aelod, Rhun, wedi'i ddweud eisoes, byddem yn croesawu'r cyfle i gyflwyno'r canfyddiadau hynny maes o law. Nawr, mae'n amlwg o gyfraniadau o bob rhan o'r Siambr na ellir caniatáu i'r sefyllfa fynd yn waeth—er lles pobl Casnewydd, ond er lles pobl ledled Cymru. Rhaid inni weithio gyda'n gilydd ar hyn. Diolch.

Amser maith yn ôl, pan oeddwn i mewn lle arall, mewn Siambr arall, yn ôl yn 2015, roeddwn yn cadeirio Pwyllgor Archwilio Amgylcheddol San Steffan, ac fe wnaethom ni edrych ar fater maes awyr Heathrow. Ac ar y pwyllgor hwnnw roedd ystod o safbwyntiau—roedd yn bwyllgor cryf o 17—o amheuwyr newid hinsawdd digyfaddawd i ecolegwyr ac amgylcheddwyr digyfaddawd. Ond daethom i gasgliad diddorol ynglŷn â chynigion y Llywodraeth bryd hynny ynglŷn â Heathrow, sef, gallai, fe allai Heathrow fynd ymlaen, ond dim ond gyda'r newid moddol enfawr mwyaf digynsail—nid yn unig o ran teithwyr newydd yn teithio i Heathrow ond o ran teithwyr presennol, ac nid yn unig o amgylch Heathrow, ond yn yr ardal honno o orllewin Llundain—gan symud pobl allan o'u ceir, o'u dibyniaeth ar geir, i osgoi llygredd aer, ansawdd aer, cynhesu'r hinsawdd, ac ati, ac ati, ac ati. Felly, gallwch, fe allwch chi fwrw ymlaen, mae'n gyfle, ond rhaid ichi wneud hyn ar raddfa na welwyd ei math erioed o'r blaen. Mae'n rhyfedd, bellach, fod y Llywodraeth mewn gwirionedd yn dechrau arddel y ffordd honno o feddwl, dair blynedd yn ddiweddarach.

Sut mae hyn yn berthnasol yn y fan yma? Mae Jayne yn hollol gywir yn ei chyfraniad heddiw bod yn rhaid i waith y Gweinidogion ganolbwyntio'n bennaf ar Gasnewydd ei hun—beth a ellir ei wneud yn y dyfodol agos. Ac roedd datganiad y Gweinidog wrth wneud y penderfyniad ar hyn yn ei gwneud hi'n glir bod angen canfod atebion uniongyrchol o ran rheoli traffig, o ran gorfodi a chanfod ffyrdd o wneud yr hyn sy'n briodol, nawr. Ond dylai'r tasglu ei hun, yn y dyfodol, ganolbwyntio'n wir ar Gasnewydd, ar ardal ehangach Casnewydd. Ac mae'r cylch gorchwyl wedi ei lunio. 

Ond mae yna fater pwysicach yma, a dydw i ddim yn credu y dylem ni gyfuno'r ddau. Dyna fyddwn i'n ei ddweud wrth Rhun ar hyn o bryd. Mae yna broblem fwy, yn ddi-os. Mae hwn yn fater sy'n ymwneud â Chymru gyfan. Mae'r hyn sy'n digwydd yng Nghasnewydd, o amgylch twnelau Bryn-glas, yn y parthau hynny o Gymru ar hyn o bryd, yn rhywbeth yr ydym ni'n mynd i'w weld fwyfwy. Rydym ni'n gweld hynny nawr, ym mhob man rhwng Pont Abraham a Phort Talbot. Dyna ble bydd y twf enfawr mewn tagfeydd—y rhai nesaf. Rydym ni'n mynd i weld tagfeydd yn y fan yna os nad ydym ni'n ymateb mewn modd craff iawn i'r heriau hynny. Bydd hynny hefyd yn wir yn y gogledd; bydd yn wir ym mhob rhan o Gymru. Nawr, mae hynny'n cynhyrchu—os mai dyna'r cwestiwn yr ydym ni'n ei ofyn, rydym ni'n dechrau meddwl am atebion gwahanol. Rhaid imi ddweud eu bod yn atebion sydd yn cynnig heriau, ond cyfleoedd economaidd mawr hefyd, os ydym yn dewis bwrw ymlaen â nhw.

Felly, yn gyntaf oll, mae hwn yn fater i Gymru gyfan—rhoddodd Jayne bwyslais mawr ar hynny. Mae'r M4 dan ei sang; mae llawer o rannau eraill o'n rhwydwaith ffyrdd felly hefyd. Felly, ai'r ateb yw adeiladu mwy a mwy a mwy a mwy o ffyrdd, ynteu ai'r ateb yw canolbwyntio mewn difrif calon ar y modd y gwnawn ni'r newid moddol anferth, digynsail hwnnw? Dydw i ddim yn sôn am agwedd rhyw hipi mewn sandalau 'oni fyddai hi'n wych pe byddem ni i gyd yn teithio ar feic?', er fy mod i wrth fy modd yn teithio ar fy meic.

Cawsom gyfarfod o'r grŵp teithio llesol y diwrnod o'r blaen yn y Senedd. Rhoddodd un o weithwyr Iechyd Cyhoeddus Cymru gyflwyniad diddorol. Dywedodd petai chi'n rhoi powlen o ffrwythau o flaen pobl yn un o'r derbyniadau hyn y byddwn yn mynd iddynt yn aml yn y parthau hyn—dim ond powlen o ffrwythau gydag afalau a beth bynnag—ni fyddai'r rhan fwyaf o bobl yn eu dewis o gwbl. Fodd bynnag, petaech yn torri'r afalau'n ddarnau ac yn ei gwneud hi'n haws i bobl eu bwyta, byddent yn diflannu ar eu hunion.  

Mae rhywbeth yn y fan yma sydd mor bwysig am y gwyddorau ymddygiadol ag ydyw am ddatblygiadau a newidiadau technolegol. Sut mae ei gwneud hi mor hawdd, mor atyniadol i bobl, fel eu bod yn codi'r afal hwnnw ac yn ei fwyta? Sut mae cyflwyno ac addasu ein trafnidiaeth gyhoeddus, ein cynnig newid moddol, fel ei fod yn hawdd ei ddefnyddio? Nawr, mae peth o hynny'n rhan o'r darlun ehangach hwnnw o feddwl, ac mae angen inni wneud hynny nawr yn ogystal â chanfod atebion ar unwaith ar gyfer Casnewydd a thwnelau Bryn-glas.

Felly, fe wnaf i gyflwyno rhai ohonyn nhw yn y fan yma, a phenderfynwch chi. Ar hyd coridor yr M4—holl goridor yr M4, nid twnelau Bryn-glas yn unig—pam na fyddem ni eisiau bod yn un o'r rhai cyntaf sy'n edrych mewn gwirionedd ar ddechrau cludo nwyddau ysgafn ar y rheilffyrdd ar raddfa enfawr, lle'r ydych chi mewn gwirionedd yn llwytho cynnyrch ar baledau? Felly, byddem yn cymryd cynnyrch Amazon o Abertawe a lle maent yn cael eu dosbarthu a byddem yn rhoi'r mecanweithiau cywir ar waith fel y gallwn ni symud faniau gwyn—ac mae lliwiau eraill ar gael, yn ôl a ddeallaf—oddi ar y rhwydwaith hwnnw. Rydym yn rhyddhau capasiti.

Pam na wnawn ni edrych ar leoedd ar hyd yr M4 cyfan ac allan i Avon a Bryste hefyd, lle nad parcio a theithio sydd gennych chi yng ngwir ystyr y gair, ond parcio a theithio ar gyfer rhannu ceir, fel bod pobl sy'n mynd i Gaerdydd, i Gasnewydd, o Ben-y-bont ar Ogwr, sy'n defnyddio'r twnelau hynny bob dydd, yn gwneud y dewis gweithredol, y dewis hawdd fel gyda'r afal—y darnau bach sydd wedi eu torri y gallwch chi eu rhoi yn eich ceg yn ddidrafferth—i eistedd yn y car gyda rhywun arall a sgwrsio wrth iddyn nhw fynd, neu, fel yr wyf fi yn ei wneud, i fynd ar y trên a gweithio wrth i chi wneud hynny? Sut allwn ni gael y dewisiadau hawdd hynny?

Bobl bach, roedd mwy gennyf i'w ddweud, ond mae fy amser wedi dod i ben yn barod. Ond dyna, rwy'n credu, yw'r hyn y mae angen i ni fod yn meddwl amdano nawr. Ar fyrder, rhaid inni ymdrin â thwnnel Bryn-glas yng Nghasnewydd, ond a ydym ni'n barod i wneud rhywbeth mor uchelgeisiol ag y mae comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol wedi'i ddweud, a symud ein cyllid i'r meysydd lle gallwn ni ddylanwadu ar y newid moddol hwnnw—gwyddorau ymddygiadol hefyd ynghyd ag arloesedd trafnidiaeth? Dyna ein her yng Nghymru, ond mae'n gyfle hefyd, a gallwn greu swyddi wrth wneud hynny.

Addawodd maniffesto'r Blaid Lafur adeiladu ffordd liniaru ar gyfer yr M4. Nawr, Prif Weinidog, i ddefnyddio'r iaith y gwnaethoch chi ei defnyddio o'r blaen, rydych chi wedi bradychu'r ymrwymiad hwnnw. [Torri ar draws.] Ie, dyna beth a wnaethoch chi ddweud yn gynharach, onid e—'bradychu'? Dyna yr ydych chi wedi'i wneud. Efallai mai hwn oedd y prosiect seilwaith mwyaf pwysig a'r un mwyaf arwyddocaol a welwyd erioed yng Nghymru—

Ar fater o drefn—

Na, nid oes angen i chi ar hyn o bryd—byddwch yn cael eich galw yn nes ymlaen yn y ddadl. Ewch ymlaen, Mark Reckless.

Dydw i ddim yn siŵr a oeddech chi yma, Alun, ond dyna oedd iaith y Prif Weinidog i mi yn gynharach yn ystod y cwestiynau i'r Prif Weinidog, a dyma'r iaith briodol ar gyfer yr hyn yr ydych chi wedi'i wneud mewn cysylltiad â'ch ymrwymiad i'r prosiect cwbl hanfodol hwnnw yn eich maniffesto. Mae popeth yr ydych chi'n ei ddweud yn awr yn esgusodion dros hynny—y gymhareb budd yn erbyn cost dros ddwy ar gyfer hynny. Nawr, byddwn yn edrych ar brosiectau eraill. Mae gennych chi eich comisiwn; byddwn yn gweld faint o amser y bydd hynny'n ei gymryd i adrodd yn ôl. Ond y ffaith yw yr argymhellodd yr arolygydd ffordd liniaru i'r M4 y byddai ei budd yn amlwg iawn yn llawer mwy na'i chost—cawn weld a yw hynny'n wir o hyd am yr ymrwymiadau gwariant sylweddol mewn cysylltiad â'r comisiwn hwn. Yn ddiau, mae rhai prosiectau llai costus sy'n synhwyrol i'w gwneud, fel cymorth am ddim i gerbydau diffygiol—pam nad ydych chi wedi gwneud hynny o'r blaen, nid wyf yn glir.

Dydw i ddim yn deall y syniad hwn na ddylen nhw fod wedi bod yn ystyried dewisiadau eraill—y byddai'n niweidiol cael cynlluniau wrth gefn pe na bai'r arolygydd wedi ei gymeradwyo neu pe baen nhw wedi penderfynu yn erbyn penderfyniad yr arolygydd. Siawns na fyddai gan Lywodraeth synhwyrol gynlluniau wrth gefn. Dydw i ddim yn derbyn y syniad y byddai'n golygu y gellid herio'r penderfyniad yn gyfreithiol pe bai unrhyw un yn y Llywodraeth yn meddwl, 'beth wnawn ni os na chytunir ar hyn?' Mae'n drefniant cynllunio cwbl synhwyrol.

Mae gennym ni ein gwelliannau ein hunain—gwelliannau 1 a 5—yr eglurodd David eu diben. Byddwn yn gwrthwynebu gwelliant 6. Roeddwn yn gwrando ar Delyth Jewell, ond yng ngwelliant 6 mae Plaid Cymru'n dweud, yn lle'r hyn y mae Llafur yn ei gynnig i guddio eu cywilydd eu hunain am fradychu'r ymrwymiad maniffesto hwnnw, sydd o leiaf yn ceisio canolbwyntio'r gwariant ar Gasnewydd a'r de-ddwyrain, ar y rhai sy'n dioddef fwyaf o'r methiant a'r tor-addewid hwnnw—mae Plaid yn hytrach eisiau gwario'r arian yn gyffredinol ledled Cymru. Nawr, mae hynny'n dweud cyfrolau am y flaenoriaeth gymharol y mae Plaid Cymru yn ei rhoi i Gasnewydd a'r de-ddwyrain, a byddwn yn gwrthwynebu'r gwelliant hwnnw. Fe wnaf i ildio.  

Ac os ildiwch chi, byddech yn cydnabod fy mod wedi defnyddio'r term 'blaenoriaeth' mewn cysylltiad â Chasnewydd a mynd i'r afael â'r problemau yno.

Ond mae'n llai o flaenoriaeth nag y mae'r Llywodraeth Lafur hyd yn oed—sydd wedi torri'r ymrwymiad yn ei maniffesto—yn bwriadu ei roi iddi.

Fe'm syfrdanwyd gan gyfraniad Jenny Rathbone. Dywedodd y bu cynnydd o 20 y cant mewn traffig—mae hynny'n uwch na'r hyn a welais mewn astudiaethau eraill o hyn—ac mae'n disgrifio cael gwared ar y tollau fel ystryw fwriadol gan Ysgrifennydd Gwladol Cymru er mwyn gwneud i Lywodraeth Cymru adeiladu ffordd liniaru hon ar gyfer yr M4. Hoffwn, fel y gwneuthum o'r blaen, roi rhywfaint o glod i'r Ysgrifennydd Gwladol, oherwydd bu'n glir iawn ynghylch adeiladu'r ffordd liniaru hon. Ac yn y cynnig hwn heddiw sylwaf fod y grŵp Ceidwadol yma hefyd yn dweud y dylid derbyn argymhelliad yr arolygydd cyhoeddus annibynnol:

ac adeiladu ffordd liniaru'r M4.

Mae hwnnw'n ddatganiad clir iawn. Mae rhai aelodau o'r grŵp wedi gwneud sylwadau eraill yn gyhoeddus; sylwaf nad yw Nick Ramsay yn ei sedd. Gawn ni weld a fydd yma ar gyfer y bleidlais yn nes ymlaen. Ond rwy'n gwerthfawrogi'r ymrwymiad clir iawn, gan y grŵp Ceidwadol a chan yr Ysgrifennydd Gwladol, i wneud hynny. Mae bron mor glir â'r ymrwymiad a roddodd y Blaid Lafur yn ei maniffesto, y maen nhw nawr, mae arnaf ofn dweud, wedi ei dorri. Dywedodd y Gweinidog yn gynharach nad oes ots am yr holl arian sydd wedi'i wario ar y costau a wastraffwyd—neu efallai y bydd yn llwyddo i wneud yn siŵr nad yw rhai yn cael eu gwastraffu, ond rwy'n amau y bydd y cyfan yn osgoi cael eu gwastraffu—mae'n dweud na fydd yn gwastraffu cymaint o arian ag y maen nhw ar HS2. Dydw i ddim yn hollol siŵr a yw hynny'n argymhelliad digon da.

A allwn ni hefyd gael eglurder ar y terfynau 50 mya hyn? Clywais gan eich cyd-Aelod Lesley Griffiths yr wythnos diwethaf pan ofynnais am hyn. Pam cafodd y terfynau 50 mya hyn mewn chwe safle ynghylch llygredd aer eu gwneud yn rhai parhaol? A gafodd y rhai dros dro eu hystyried, ac a oedd y dystiolaeth yn cefnogi hynny? A dywedodd hi wrthyf fod y dystiolaeth yn gymysg ac yn amhendant. Felly, pam mae'r terfynau hyn yn cael eu gwneud yn barhaol? Mae mor bwysig o ran twneli Bryn-glas, yr M4, a'r hyn sy'n digwydd gyda thagfeydd, bod pobl yn gwybod mai'r mesurau a weithredir yw'r rhai sy'n dilyn y cyngor gorau i geisio cyfyngu a lliniaru'r tagfeydd hynny, pan fo'r Llywodraeth wedi torri ei haddewid i adeiladu'r ffordd liniaru hon. A ydyn nhw yno i wneud hynny, ynteu a ydyn nhw yno am resymau llygru a drafodwyd yr wythnos diwethaf gan eich cyd-Aelod? Diolch.      

Llywydd, fel y clywsom o'r blaen pan roeddem ni'n trafod y materion hyn, credaf fod cytundeb eang ar natur ddybryd a brys y problemau ar goridor yr M4 o amgylch Casnewydd, er bod gwahanol awgrymiadau ynghylch y ffordd orau o fynd i'r afael â nhw, gyda safbwyntiau cryf ar y ddwy ochr o ran a ddylai'r ffordd liniaru fod wedi'i hadeiladu ai peidio. Adlewyrchir hynny yn y negeseuon e-bost yr wyf wedi'u cael fel cynrychiolydd lleol, a'm barn i fy hun yn gryf iawn yw bod y ffactorau amgylcheddol yn ogystal â'r costau yn cefnogi'r penderfyniad y mae'r Prif Weinidog wedi'i wneud. Rydym ni wedi datgan argyfwng yn yr hinsawdd, ac rwy'n credu bod yn rhaid i ni ddangos syniadau newydd. Credaf y byddai ffordd liniaru'r M4 wedi bod yn ateb ddoe i broblemau heddiw ac yfory, ac mae gwell ffyrdd. Rhaid gwarchod gwastadeddau Gwent sydd mor werthfawr ac sy'n adnodd gwych i bobl leol ac i Gymru gyfan. Mae'n rhaid gwarchod y safle o ddiddordeb gwyddonol arbennig hwn, ac mae'n rhaid gwarchod yr ansawdd bywyd y mae'r ardal honno'n ei roi i bobl leol.

Rhaid inni gefnu ar y model rhagweld a darparu, Llywydd, lle ceir amcangyfrif o dwf traffig yn y dyfodol ac yna adeiladu ffyrdd newydd i ddarparu ar gyfer yr amcangyfrifon hynny. Mae'n rhaid inni gael ateb trafnidiaeth integredig, nid ein cryfder ni yn y DU, ond mae angen inni fod yn well o lawer yn hynny o beth, ac yn well o lawer yn gyflym iawn. Croesawaf yn fawr y sicrwydd a gefais gan y Prif Weinidog fod y gallu benthyca o tua £1 biliwn ar gyfer coridor yr M4 o amgylch Casnewydd lle mae'r problemau, a lle mae pobl leol yn dioddef canlyniadau tagfeydd ar y rhan honno o'r draffordd ac ar ffyrdd lleol, y llygredd aer a'r sŵn dyddiol. Rhaid gwario'r arian i leihau a mynd i'r afael â'r problemau hynny'n sylweddol.

O ran yr awgrymiadau a glywsom ni eto heddiw, Llywydd, sef bod y llwybr glas, fel y'i gelwir, yn ateb i'r problemau hyn, byddwn yn gwrthod a gwadu hynny'n llwyr, a tybed a yw'r rhai sy'n gwneud yr awgrymiadau hynny wedi gyrru ar y ffordd honno erioed, gyda'i chylchfannau, ei goleuadau traffig a'i chyffyrdd. Pe byddent yn gwneud hynny, byddent yn gwybod bod y llwybr hwnnw yn mynd drwy galon llawer o gymunedau gyda miloedd lawer o bobl yn byw yno, ac nad ydynt eisiau wynebu mwy o draffig, cyflymder uwch y traffig, a fyddai'n dod â phroblemau llygredd aer a sŵn i'r cymunedau hynny yn eu sgil. Mae hefyd yn anymarferol iawn, o ystyried y cylchfannau, goleuadau traffig a'r cyffyrdd hyn. Wyddoch chi, mewn gwirionedd, y dylai pawb gydnabod y realiti hwnnw.

Llywydd, pan fyddwn yn sôn am drafnidiaeth integredig, mae, rwy'n credu, rhai ffyrdd eithaf amlwg o fynd ati sydd wedi'u datblygu gan bobl leol ac eraill dros gyfnod o amser. Un o'r rheini yw'r cynnig ar gyfer gorsaf newydd ym Magwyr, gorsaf gerdded, sy'n aros, gobeithio, am arian gan Lywodraeth Cymru ar gyfer cam nesaf proses gorsafoedd newydd Llywodraeth y DU i fynd â'r broses ymlaen i'r lefel nesaf. Mae'r cyswllt trên i deithwyr rhwng Casnewydd a Glynebwy y mae dyheu mawr amdano yn enghraifft dda arall, ac i'r dwyrain o Gasnewydd, ceir gorlenwi enbyd ar wasanaethau i Fryste a llwybrau eraill. Mae arnom ni angen llawer mwy o fuddsoddiad gan Lywodraeth y DU i wella capasiti ac mae angen cam 3 y metro arnom ni i fynd i'r afael â'r materion hynny sy'n ymwneud â dwyrain Casnewydd.

O ran gweithredu'n fuan, Llywydd, hoffwn ategu'r hyn a ddywedodd Jenny Rathbone bod gennym ni amserlen glir ar gyfer y gwasanaeth gwell newydd hwnnw i ymdrin â damweiniau ar yr M4, er enghraifft, lle gellid dod o hyd i le er mwyn i'r gwasanaeth adfer symud cerbydau iddo. Oherwydd bod y problemau annisgwyl hynny'n eithriadol o anodd o ran yr anhrefn y maen nhw'n ei greu ar yr M4 ac yn wir ar ffyrdd lleol. I ryw raddau, gall pobl newid eu harferion teithio ar gyfer yr hyn y byddai pobl yn ei ystyried yn dagfeydd arferol, ond, yn amlwg, o ran damweiniau, nid yw hynny'n wir. Mae llawer ohonyn nhw'n ddamweiniau cymharol fach, wyddoch chi, a gellid eu clirio'n eithaf cyflym gyda gwasanaeth gwell.

Y peth arall y byddwn yn ei grybwyll yw'r cyfnod hebrwng plant i'r ysgol ac oddi yno, sydd eto, rwy'n credu, yn arwyddocaol iawn o ran tagfeydd lleol. Gallem drefnu bod mwy o fysiau ysgol ar gael i ymdrin â'r materion hynny. Gallem hefyd roi hwb llawer cryfach i deithio llesol o ran y cyfnod hebrwng, yn wir, yn gyffredinol. Soniais, yr wythnos diwethaf, yn y Cynulliad fod un o'm hysgolion cynradd lleol wedi llwyddo i gael cynnydd o 40 y cant mewn teithio llesol—defnyddio sgwteri, cerdded a beicio—i'r ysgol mewn cyfnod o ddim ond blwyddyn. Credaf fod hyn yn dangos yr hyn sy'n bosib, Llywydd, gyda'r egni cywir a'r dychymyg cywir.    

Mae'n ymddangos yn rhyfeddol ac yn anghyson mai dim ond ychydig wythnosau sydd ers i'r lle hwn gefnogi galwadau i ddatgan argyfwng hinsawdd, y senedd gyntaf yn y byd i wneud hynny, ac eto mae rhai Aelodau yma yn galw am adeiladu ffordd fawr newydd am resymau economaidd. Er gwaethaf sut y gwnaethoch chi bleidleisio yn y ddadl frys ar newid yn yr hinsawdd, ni allwch chi wadu y byddai adeiladu ffordd o'r maint hwn yn achosi llawer iawn o ddifrod i'r amgylchedd ac yn annog mwy o ddefnydd o geir a fyddai, pa un a fyddant yn cael eu pweru gan drydan neu danwydd ffosil, yn cynyddu llygredd. Rwy'n deall bod tagfeydd eu hunain yn cynyddu llygredd, ond ni fyddai'r ffordd liniaru hon yn aros yn rhydd o dagfeydd yn hir, ac wedyn beth? Adeiladu ffordd arall ac un arall ar ôl hynny. Ble mae'r diwedd?

Nid prinder ffyrdd yng Nghymru yw'r broblem. Y broblem yw bod gormod o deithiau mewn car mewn rhai mannau ar rai adegau. Rydym ni i gyd yn derbyn bod tagfeydd yn cynyddu o flwyddyn i flwyddyn. Ond nid yw'r rhwydwaith ffyrdd yn crebachu, y ddibyniaeth gynyddol ar ddefnyddio ceir sy'n achosi'r problemau. Nid yw'n gymhleth iawn i ganfod beth sy'n achosi'r broblem. Fodd bynnag, mae angen meddwl o'r newydd ynghylch sut i ddatrys y broblem. Mae'n ddrwg gen i, ond rwy'n siŵr nad oes unrhyw fanteision economaidd sy'n cyfiawnhau colli ardaloedd amgylcheddol pwysig am byth, y duedd barhaus i darmacio ar draws Cymru a difetha'r wlad i genedlaethau'r dyfodol. Mae angen i unrhyw un sy'n galw am adeiladu'r ffordd hon ddweud wrth y cyhoedd yng Nghymru faint o fudd economaidd y maen nhw'n ei hystyried yn ddigonol i gondemnio cenedlaethau'r dyfodol i fyw mewn jyngl concrid a tharmac llawn llygredd lle na allan nhw anadlu'r aer na gweld unrhyw goed na chlywed adar yn canu.

Nid wyf yn amau na all y Llywodraeth hon wneud llawer mwy i leihau tagfeydd, boed hynny drwy fuddsoddi mewn trafnidiaeth gyhoeddus, sicrhau bod cysylltiadau digidol cyflym iawn yn cael eu cyflwyno'n briodol, cymell cwmnïau i fabwysiadu trefn weithredu wasgarog ac ati, ond nid yw'r methiant i wneud hynny hyd yma yn cyfiawnhau galwadau i fynd ati'n ddiddychymyg i adeiladu mwy o brif ffyrdd. Pan adeiledir ffyrdd i liniaru tagfeydd, am gyfnod byr bydd yn gweithio'n iawn, ond nid yw cynllunwyr yn ddigon dygn wrth archwilio dewisiadau eraill i fynd i'r afael â thagfeydd. Mae gwrthod adeiladu mwy o ffyrdd sy'n costio gormod, yn ariannol ac yn amgylcheddol, yn golygu y bydd yn rhaid dod o hyd i ddewisiadau mwy synhwyrol a chynaliadwy, ac mae llawer o arian ar gael i ymchwilio i'r dewisiadau mwy synhwyrol a fydd yn helpu i leihau ein hôl troed carbon, dewisiadau na fyddant angen llurgunio ein tir hardd yn barhaol.

Mae'n bryd rhoi terfyn ar anrheithio tirwedd ein gwlad a'n hamgylchedd naturiol, dinistrio ein bywyd gwyllt a llygru ein haer yn sgil prosiectau adeiladu anferth pan allai'r problemau gael eu datrys mewn ffyrdd eraill. Felly, rwy'n cefnogi penderfyniad diweddar Llywodraeth Cymru i ddiystyru ffordd liniaru'r M4. Mae rhai yma, fodd bynnag, a fyddai, pe baent yn cael eu ffordd yn dymuno gweld ffordd yn cael ei hadeiladu nad oes fawr o gyfiawnhad drosti ac a fyddai'n achosi niwed anadferadwy i amgylchedd Cymru dim ond i sgorio ychydig o bwyntiau gwleidyddol. Rwy'n gobeithio y bydd Llywodraeth Cymru nawr yn mabwysiadu agwedd fwy synhwyrol tuag at adeiladu ffyrdd.

Ar nodyn terfynol, mae Americanwyr brodorol yn dweud mai dim ond pan fydd yr afon olaf wedi'i gwenwyno a'r goeden olaf wedi ei thorri y bydd pobl yn sylweddoli na allwch chi fwyta arian. Felly, meddyliwch yn ddwys cyn dechrau siarad am adeiladu ffyrdd ychwanegol. Diolch.

Rwy'n gobeithio ac rwy'n credu bod y prynhawn yma yn nodi dadl ar yr M4 ble buom ni'n trafod atebion iddi mewn gwirionedd ac nid dim ond yn ailadrodd dadleuon ynghylch a fyddem yn cefnogi un ai'r llwybr du ynteu'r llwybr glas. Os meddyliaf yn ôl i'r dadleuon yr wyf wedi cymryd rhan ynddynt ac wedi gwrando arnynt yn y lle hwn dros y degawd diwethaf, yn y bôn buont yn ddadleuon, nid ar y materion sy'n wynebu trafnidiaeth coridor yr M4 yn ne-ddwyrain Cymru ond dadleuon ar y llwybr du, a chredaf fod y dadleuon hynny wedi mynd i'r afael â'r materion anghywir. Cytunaf â'r rheini yn y ddadl hon—cytunaf â Jayne Bryant a chyda Huw Irranca-Davies, sydd wedi dweud bod y problemau sydd gennym ni'n sicr wedi eu canolbwyntio ar Gasnewydd a'r cyffiniau, ond mae'n rhaid i'r atebion ganolbwyntio ar Gasnewydd ac o amgylch Casnewydd a mannau eraill. Ac yn sicr, wrth edrych ar rai o'r materion hyn, mae'n amlwg i mi nad yw'n ddigon i gyfeirio at yr M4 ei hun yn unig, pwyntio bys at y tagfeydd traffig, a dweud, 'Dyna'r broblem.' Credaf fod y broblem yn mynd ymhellach na hynny.

Deallaf a chytunaf nad yw'r M4 presennol yn addas at y diben bellach, ond eto nid yw'r seilwaith rheilffyrdd yn yr ardal chwaith, na chwaith y rhwydwaith cefnffyrdd na'r system drafnidiaeth gyhoeddus sy'n gwasanaethu cymunedau yn y de-ddwyrain nac yn galluogi pobl i deithio drwy'r ardal yn rhan o daith hirach. Felly, mae angen mynd i'r afael â'r materion penodol hyn ond mewn ffordd llawer ehangach. Felly, rwy'n croesawu'r cyhoeddiad gan y Prif Weinidog ynghylch sefydlu'r comisiwn i edrych ar ymateb ehangach a mwy sylweddol, a gobeithiaf y bydd y Gweinidog, wrth ymateb i'r ddadl heddiw, yn gallu rhoi rhagor o wybodaeth inni am yr amserlen a'r gyllideb sydd ar gael i'r comisiwn hwn. Fe sylwais yn ei sylwadau agoriadol yn gynharach iddo ddweud na fyddai'r £1.4 biliwn ar gael i'r comisiwn, ond credaf fod angen inni ddeall faint o arian sydd ar gael i'r comisiwn, ac mae angen inni ddeall hefyd beth yw'r amserlen ar gyfer ei atebion.

Ond pan edrychwn ni ar y sefyllfa a fu dros y blynyddoedd diwethaf, mae gennym ni ddadansoddiad cynhwysfawr o gapasiti, nid yn unig y system draffyrdd, cefnffyrdd a rhwydwaith lleol a rhanbarthol ond hefyd capasiti'r rhwydwaith rheilffyrdd, ac mae gennyf i, Llywydd, rai pryderon gwirioneddol ynghylch gallu'r rhwydwaith rheilffyrdd i gyflawni'r swyddogaeth y disgwylir iddo ei chyflawni gan lawer, sef darparu dewis arall yn lle trafnidiaeth ffyrdd. Ac rwyf wedi clywed beth sydd wedi cael ei ddweud y prynhawn yma, ond dydw i ddim wedi fy narbwyllo bod gennym ni'r rhwydwaith rheilffyrdd yn y rhan hon o'r wlad sy'n gallu gwireddu'r uchelgeisiau a'r gweledigaethau sydd wedi'u hamlinellu heddiw ac ar adegau eraill. Rwy'n gobeithio, Gweinidog, y byddwch yn gallu perswadio'r Arglwydd Burns i siarad â Keith Williams ynghylch pwysigrwydd a brys datganoli buddsoddi yn y seilwaith rheilffyrdd, a buddsoddi mewn signalau, mewn gorsafoedd, a sicrhau bod gennym ni'r gwasanaethau y mae arnom ni eu hangen ar y seilwaith y mae ei arnom ni ei angen. Ac, wrth wneud hynny, rwy'n gobeithio y byddwn ni hefyd yn gosod rhai amcanion clir iawn wrth ddatrys y problemau hyn ac yn sefydlu rhwydweithiau trafnidiaeth amgen.

Un o'r rhesymau pam roeddwn yn gwrthwynebu'r llwybr du oedd yn sicr oherwydd y niwed amgylcheddol ac ecolegol rhyfeddol y byddai wedi'i achosi, ac er budd beth? Pan edrychais ar y mapiau gwres economaidd hynny, a gwelais yr effaith ar Flaenau Gwent, fe oerodd fy ngwaed oherwydd roeddem ni'n mynd i wario £1.4 biliwn ar ffordd na fyddai'n cael unrhyw effaith o gwbl ar yr economi a'r tlodi yn un o ardaloedd tlotaf Cymru. A pham fyddem ni'n gwneud hynny? Pan edrychaf ar y materion dan sylw, a phan edrychaf ar yr atebion y bydd y Comisiwn yn eu darparu ac yn eu datblygu, byddaf yn ystyried yr effaith economaidd ar y rhanbarth cyfan ac nid dim ond edrych ar effaith gyfyng iawn ar hyd coridor yr M4 yng Nghaerdydd, Casnewydd a Bryste. Os ydym ni'n gwneud buddsoddiadau o'r math hwn, credaf fod yn rhaid cael effaith economaidd ehangach.

Y pwynt olaf yr hoffwn ei wneud yn y ddadl hon heddiw yw hwnnw am gysylltedd rhanbarthol ac ar integreiddio gwasanaethau trafnidiaeth gyhoeddus. Rydym ni'n canolbwyntio yn y ddadl hon, ac rydym ni'n canolbwyntio'n rhy aml yn ein dadleuon, ar y seilwaith caled, ar y buddsoddiad yn y rheilffordd neu ar ffordd, neu le bynnag y mae'n digwydd bod. Ond rwyf eisiau ein gweld ni'n buddsoddi hefyd yn y gwasanaethau a fydd yn galluogi trafnidiaeth gyhoeddus i fod yn ddewis realistig i bobl yn union fel y disgrifiodd Huw Irranca-Davies yn gynharach. Yn rhy aml o lawer ym Mlaenau Gwent rydym ni'n gweld llai o wasanaethau bysiau ac nid mwy o wasanaethau bysiau. Nid ydym ni'n gweld yr un brys o ran buddsoddi mewn gwasanaethau rheilffyrdd ychwanegol y mae rhannau eraill o rwydweithiau'r Cymoedd yn ei weld. Ac o'r herwydd, mae llawer o'r bobl yr wyf yn eu cynrychioli yn gwrando ar areithiau am deithio llesol ac yn gwneud y dewisiadau hyn gydag ymdeimlad o anghrediniaeth oherwydd, yn syml, nid yw'r gwasanaethau hynny ar gael i ni.

Felly, gobeithiaf y gwelwn ni'r buddsoddiad y mae ei angen arnom ni yn y seilwaith, a fydd yn rhoi ateb mwy o lawer ac ateb gwell i'r cwestiynau yr ydym ni'n eu hwynebu. Ond gobeithiaf hefyd, wrth fuddsoddi yn y seilwaith, y byddwn hefyd yn buddsoddi mewn gwasanaethau bysiau, yn buddsoddi mewn gwasanaethau rheilffyrdd, a hefyd, Gweinidog, yn manteisio ar y ddeddfwriaeth yr ydych chi'n ei hystyried ar hyn o bryd o ran rheoleiddio trafnidiaeth gyhoeddus i sicrhau bod gennym ni awdurdod teithio neu weithrediaeth yn y de-ddwyrain wedi ei sefydlu drwy statud i reoli'r broses o integreiddio gwasanaethau trafnidiaeth gyhoeddus.

Bydd pobl yn gwybod fy mod yn anghytuno â diddymu Cynghrair Trafnidiaeth De-ddwyrain Cymru pan ddigwyddodd hynny ar y pryd, a chredaf ers hynny ein bod wedi gweld gostyngiad gwirioneddol yng nghysylltedd y gwasanaethau trafnidiaeth sy'n gwasanaethu cymunedau'r de-ddwyrain. Ac os ydym ni am gyflawni'r uchelgeisiau yr wyf yn cytuno â hwy ac a gafodd eu rhannu y prynhawn yma, yna mae angen i ni reoli'r gwasanaethau trafnidiaeth hynny yn ogystal â dymuno'u cael nhw. Diolch.

Credaf ei fod yn gam pwysig i'r Llywodraeth ddod â'r ddadl hon gerbron heddiw. Fel y nodwyd sawl gwaith yn ystod y pythefnos diwethaf, mae'r cwestiwn hwn o sut i ddatrys problem yr M4 wedi plagio pob plaid wleidyddol a phob haen o Lywodraeth ers degawdau. Yn amlwg, mae angen inni nawr greu ateb a all ennill cefnogaeth y rhan fwyaf o bobl yn y Siambr a'r rhan fwyaf o bobl ledled Cymru.

Mae tri phrawf rwy'n credu y bydd angen i ddull o'r fath eu pasio cyn y gallwn ni adfer hygrededd llawn y broses hon, ac mae'r rhain yn dri phrawf y mae angen i ni eu hystyried os ydym ni eisiau canfod ateb sy'n cael cefnogaeth fwyafrifol ac y gellid ei gyflawni. Rhif un, y prawf Brexit; rhif dau, ystyried hon yn broblem i Gymru, nid problem i Gasnewydd; ac yn olaf, rhif tri, ymdrin â'r byd fel y gwelwn ni ef heddiw nid fel y byd dymunem iddo fod.

Rwyf eisiau dechrau gyda'r pwynt olaf yn gyntaf gan ei fod yn ymdrin â phryderon gweithwyr a chyflogwyr fel ei gilydd yn fy etholaeth ac mewn bwrdeistrefi cyfagos sydd, fel minnau, yn cael eu dal yn rheolaidd mewn traffig ar yr M4 neu o'i hamgylch. Mae'r Prif Weinidog wedi dweud hyd yn oed pe bai wedi cymeradwyo'r llwybr du, ni fyddai unrhyw liniaru ar unwaith, efallai nid am bum mlynedd. Mae hyn wedi ei wyntyllu'n huawdl, ond mae hefyd yn tanlinellu'r angen am newidiadau a all sicrhau effaith barhaus a chyflym, lle y bo hynny'n bosib, ar siwrneiau pobl sydd angen defnyddio'r ffordd hon. A dyna yr wyf yn ei olygu wrth ymdrin â'r byd fel y mae heddiw, nid fel yr hoffem iddo fod. Mae angen i bobl ddefnyddio'r ffordd hon ddydd ar ôl dydd, oherwydd nid oes dewis arall ar gael i filoedd o bobl sy'n ennill bywoliaeth ac yn ceisio cael bywyd teuluol. Nid yw effaith gwastraffu oriau yn sgil problem seilwaith fwyaf aneffeithlon Cymru yn un economaidd yn unig, mae'n cael effaith ar iechyd meddwl, lles ac amser teuluol hefyd. Dyma'r prawf i'r comisiwn newydd: darparu atebion sydd, ie, yn ymdrin â phryderon amgylcheddol, ond hefyd yn cyflawni newid yn gyflym, newid sy'n cydnabod y penderfyniadau mewn bywyd go iawn a'r diffyg dewis sy'n wynebu pobl sy'n defnyddio'r llwybr hwn. Byddem ni i gyd yn hoffi gweld ateb glân, gwyrdd, aml-foddol i broblemau trafnidiaeth Cymru, ond mae hynny'n ddegawdau o waith, nid pum mlynedd. Felly, beth yw'r ateb uniongyrchol?

Yn ail, mae wedi bod yn rhy hawdd o lawer i bobl wfftio'r angen dybryd i leihau tagfeydd yn yr ardal hon fel problem yng Nghasnewydd, neu os ydynt yn hael iawn, problem yng Ngwent. Credaf fod hon yn ffordd afiach iawn o ymdrin â'r ddadl oherwydd, yn y bôn, gan mai hon yw ein gwythïen drafnidiaeth fwyaf hanfodol i gysylltu â gweddill y byd, mae hon yn broblem i Gymru, nid problem Casnewydd. Byddwch wedi clywed yr ystadegau fil o weithiau, felly ni wnaf i eu hailadrodd nhw nawr. Ni ellir gorbwysleisio pwysigrwydd y llwybr hwn i economi ein gwlad. Ond mae problem arall ynghylch y math hwn o ymagwedd, sef y cynsail y mae'n ei osod. Cynulliad Cenedlaethol Cymru yw hwn—Cymru gyfan. Nid welwch chi wleidyddion yn neidio i fyny ac i lawr yn wfftio pwysigrwydd y ffordd osgoi £135 miliwn rhwng Caernarfon a'r Bontnewydd gan mai problem i Wynedd yn unig ydyw, neu'r degau o filiynau a werir ar ffordd osgoi Llandeilo gan mai problem Sir Gaerfyrddin yn unig ydyw, ond mae wedi bod yn dderbyniol i rai wfftio hon fel problem Casnewydd a chredaf fod hynny'n anghywir. Mae'n rhy hawdd cyflwyno honiad ynglŷn â rhagfarn ddaearyddol o blaid enillion gwleidyddol lleol, boed hynny'n ymwneud â gogledd-de, dwyrain-gorllewin, neu wledig-drefol, mae gwleidyddion o bob plaid yn gwneud hyn ac nid yw o gymorth o gwbl. Mae gwahaniaeth rhwng ymladd dros eich ardal a gosod cymunedau yn erbyn ei gilydd. Pobl o Gasnewydd a Gwent yw'r rhai sy'n dioddef fwyaf oherwydd y tagfeydd, ond nid yw hynny yr un fath ag edrych ar hyn fel blaenoriaeth ranbarthol. Yn ddiamau, mae'n flaenoriaeth genedlaethol. Ac i'r perwyl hwnnw, gobeithiaf y bydd y Comisiwn Seilwaith Cenedlaethol yn chwarae rhan fawr yn y camau nesaf.

Yn olaf, mae'n rhaid i'r cynigion newydd basio'r prawf Brexit. Mae gwahanol sectorau yn ein heconomi'n cael eu hymestyn mewn gwahanol ffyrdd yn sgil y posibilrwydd o adael yr UE, efallai hyd yn oed gadael heb gytundeb. Mae hyn yn cael ei deimlo o ddifrif yn y sector modurol eisoes, lle mae danfon dim-ond-mewn-pryd yn rhan hanfodol o'r gwaith llwyddiannus. Mae'r diwydiant ceir a gweithgynhyrchu yn fwy cyffredinol yn chwarae rhan enfawr yng nghyfansoddiad economaidd a chymdeithasol Torfaen ac rydym wedi brwydro am flynyddoedd i wneud hynny'n gynaliadwy yn wyneb heriau newydd, yn lleol ac yn fyd-eang. Ni allwn ni fforddio gadael i ragor o rwystrau gael eu gosod yn y sector hwn. Mae angen inni dawelu meddwl ein gweithgynhyrchwyr, yn ogystal â'n cymudwyr drwy ddatgan ein bod yn barod i weithredu i gyflawni'r tri phrawf hyn: bod yn arloesol, bod yn gyflym a rhoi anghenion seilwaith y genedl hon uwchlaw plwyfoldeb a phleidgarwch. Diolch.

Gweinidog yr Economi a Thrafnidiaeth i ymateb i'r ddadl.

Diolch, Llywydd. Rwy'n ddiolchgar iawn am gyfraniadau pawb i'r ddadl hon heddiw, ac rwy'n falch o nodi bod un ffaith bwysig yr ydym i gyd yn gytûn yn ei chylch, sef, wrth gwrs, na all gwneud dim fod yn ddewis. Cafwyd llawer o gyfraniadau gwerthfawr yn ystod y ddadl hon, ac mae nifer o Aelodau wedi cynnig rhai syniadau creadigol y byddaf yn sicrhau eu bod yn cael eu hystyried gan y comisiwn.

Penderfyniad yw hwn, nid ynghylch mynd yn ôl i'r cychwyn, Llywydd, mae'n ymwneud â darn o waith cyflym gan gomisiwn arbenigol a fydd yn cyflwyno cynigion ymarferol i ddatrys rhai o'r problemau sy'n wynebu trigolion Casnewydd yn 2019 a 2020, ychydig o flynyddoedd cyn y gallai ffordd fod wedi'i hadeiladu a'i hagor ar gyfer traffig yn y pen draw. Gallaf sicrhau'r Aelodau ein bod yn deall y broblem nawr ac y byddwn yn mynd i'r afael â hi yn llawer cynharach nag y byddai'r llwybr du wedi'i wneud. Gallaf hefyd gytuno â'r Aelodau, fel y mae Lynne Neagle newydd ddweud, fod hon yn broblem sy'n effeithio ar ranbarth cyfan. Wrth gwrs, caiff ei theimlo ddwysaf yng Nghasnewydd, ond dylai'r holl Aelodau, beth bynnag fo'r etholaethau neu'r rhanbarthau y maen nhw'n eu cynrychioli, gydnabod bod hwn yn fater o arwyddocâd cenedlaethol ac, felly, ni ddylent geisio gosod rhannau gwahanol o Gymru yn erbyn ei gilydd. O ran hynny, rwy'n cytuno'n llwyr.

Hoffwn droi at sawl sylw a wnaed. Yn gyntaf oll, cwestiwn y gymhareb cost a budd a'r llwybr du. Oedd, roedd cymhareb cost a budd y llwybr du yn ffafriol, yn enwedig mewn cysylltiad â'r llwybr glas sydd wedi'i feirniadu'n hallt. Fodd bynnag, barnwyd bod yr elfen gost yn rhy uchel, yn enwedig mewn cefndir o gyni a diffyg adolygiad cynhwysfawr o wariant, ac, wrth gwrs, yr angen i ddarparu seilwaith cymdeithasol hanfodol bwysig, gan gynnwys ysbytai, ysgolion a thai y gellid bod wedi'u haberthu pe bai'r llwybr du wedi mynd yn ei flaen.

O ran y cyfyngiadau cyflymder 50 mya nid dim ond ar yr M4 ond ar gefnffyrdd eraill yng Nghymru, wrth gwrs, mae hyn i leihau'r gwenwyn sy'n cael ei ollwng ac sy'n cael ei anadlu gan fodau dynol. Mae hwn yn fesur y profwyd ei fod yn gweithio. Rhaid lleihau lefelau nitrogen deuocsid—

A wnaiff yr Aelod ildio?

Gwnaf yn sicr.

Mae'n dweud y profwyd bod y mesur hwn yn gweithio, ond dim ond yr wythnos diwethaf y dywedodd ei gyd-Weinidog fod y dystiolaeth yn gymysg ac yn amhendant. Pa un sy'n iawn?

Na, nid dyna a ddywedodd y Gweinidog o gwbl. Edrychwch, siawns eich bod yn cydnabod, os byddwch yn gyrru car ar 50 mya, fod eich car yn cynhyrchu llai o nitrogen deuocsid nag y byddai yn ei wneud ar 80 mya, pe byddai pobl yn cadw at y terfyn hwnnw. Nawr, yr her y mae'r Gweinidog wedi tynnu sylw ati yw nad yw rhai pobl yn cadw at y cyfyngiad hwnnw ac, felly, wrth gwrs, bydd y canlyniadau'n gymysg. Nid oes amheuaeth nad oes rhaid inni fynd i'r afael â'r broblem hon. Gofynnaf ichi ddatgan a ydych chi'n cytuno y dylem ni geisio lleihau'r lefelau o nitrogen deuocsid a gaiff eu hanadlu gan fodau dynol, ac os ydych chi yn cytuno, rhaid ichi gytuno ar y dull mwyaf profedig o wneud hynny, sef cyflwyno terfyn is ar gyflymder.

A gaf i—?

Ar fater y llwybr glas, y gwn i fod yr Aelod wedi'i gefnogi yn y gorffennol—. Wrth gwrs fe wnaf ildio.

Hoffwn ofyn cwestiwn braidd yn ymylol ond perthnasol. Mae gennym ni derfynau cyflymder amrywiol eisoes ar draffyrdd yn dibynnu ar y math o gerbyd—gwahanol derfynau cyflymder ar gyfer faniau, lorïau a cheir. A allai cerbydau trydan deithio ar gyflymder uwch gan ystyried nad ydynt yn llygru'r amgylchedd?

Yn wir, gallent deithio ar wahanol gyflymder. Y pwynt yw, nid oes gennym ni gymaint â hynny o geir trydan ar y ffordd eto, ac felly, yn y dyfodol, wrth gwrs, gallent, fe allent deithio ar gyflymder uwch. Y fantais arall, serch hynny, sy'n deillio o gyflwyno terfynau cyflymder gostyngol o 50 milltir yr awr yw y profir bod traffig yn teithio'n fwy cyson, fel nad ydych chi'n cael effaith traffig sy'n aros ac yn cychwyn am yn ail, sy'n cyfrannu'n sylweddol at allyriadau.

O ran y llwybr glas, dylwn mewn difrif calon roi sylw i fater yr ateb penodol hwn y mae rhai Aelodau'n dal i'w gofleidio. Cafodd y llwybr glas ei ddiystyrru gan yr arolygydd, ac os nad yw'r Aelodau wedi cael y cyfle i ddarllen adroddiad yr arolygydd, byddwn yn eu hannog i wneud hynny ac, yn arbennig o ran y tudalennau'r llwybr glas 457 i 459. Yn ystod yr ymchwiliad, nodwyd y byddai'r llwybr glas yn annigonol, na fyddai'n gynaliadwy, y byddai'n costio tua £1 biliwn, o'i gymharu â'r £350 miliwn yr oedd cefnogwyr yn ei hyrwyddo, ac y byddai'n cyfrannu mwy o ran allyriadau—nitrogen deuocsid yn benodol—i'r bobl hynny yr effeithir yn wael arnyn nhw eisoes gan y rhwydwaith ffyrdd presennol. Nid yw'r llwybr glas yn ddewis o gwbl.

Rwy'n credu ein bod wedi ymdrin â'r cwestiwn maniffesto nifer o weithiau, nid dim ond heddiw, ond cyn heddiw. Roedd y maniffesto a luniwyd gennym ni, wrth gwrs, wedi'i lunio yn yr amgylchiadau a oedd yn amlwg bryd hynny, ar sail y dystiolaeth a oedd ar gael inni. Mae nifer o Aelodau yn y Siambr hon wedi newid eu safbwynt ar y llwybr du a'r llwybr glas yn seiliedig ar y dystiolaeth a gyflwynwyd gan yr arolygydd.

Wrth gwrs, ers 2016, mae'r amseroedd wedi newid yn eithaf cyflym. Credaf fod gennym ni bellach ddealltwriaeth a dealltwriaeth well o'r argyfwng hinsawdd. Rwy'n credu, hefyd, ein bod wedi gosod y safon yn uwch o ran sut rydym ni'n ymateb i hyn. Rydym ni'n datblygu strategaeth drafnidiaeth i Gymru a fydd yn ceisio cofleidio technoleg newydd ac sy'n datblygu, ac ymateb i her fwyaf ein hoes, sef lleihau allyriadau a gwrthdroi'r newid yn yr hinsawdd. Credaf fod Huw Irranca-Davies wedi crynhoi'n wych yr hyn y dylai'r strategaeth geisio'i gyflawni. Dylai sicrhau y gall pobl fod yn fwy symudol fel y dymunant fod, ond nid ar draul ein hamgylchedd a buddiannau cenedlaethau'r dyfodol. Credaf fod nifer o Aelodau wedi crybwyll yn briodol y rhan sydd gan reilffyrdd i'w chwarae o ran lleihau'r ddibyniaeth ar gerbydau, ac o ran cwestiynau a godwyd gan Jenny Rathbone ac Alun Davies, credaf ei bod hi'n gwbl briodol bod y Comisiwn yn gallu galw ar Lywodraeth y DU, nid yn unig o ran gwelliannau i'n seilwaith rheilffyrdd, ond hefyd o ran gwelliannau i wasanaethau a allai leihau'r ddibyniaeth sydd gan bobl ar y car a'r M4 yn benodol. Er enghraifft, gallai'r adran drafnidiaeth ddileu'r gwrthwynebiad i'r Grand Union Trains weithredu gwasanaethau cyflym rhwng Abertawe, Caerdydd, Bryste a Llundain, gan eto gynorthwyo a lleihau tagfeydd ar yr M4. Rwyf wedi bod yn glir iawn â'r comisiwn na ddylai ofni gofyn am hynny gan Lywodraeth y DU yn ogystal â chan Lywodraeth Cymru.

Gallaf ddweud wrth yr Aelodau heddiw, o ran—

A wnewch chi dderbyn ymyriad ar y mater hwnnw?

Gwnaf wrth gwrs.

Rwy'n ddiolchgar ichi am eich geiriau ynghylch hynny. Roedd fy mhwynt yn un pendant—y dylem fod yn ceisio datganoli'r materion hyn, nid dim ond galw ar Lywodraeth y DU i weithredu ar y materion hyn. Os ydym o ddifrif ynghylch cael trafnidiaeth gyhoeddus integredig, dim ond Llywodraeth Cymru sydd mewn sefyllfa i allu gwneud penderfyniadau, ar seilwaith y rheilffyrdd ac ar feysydd eraill o seilwaith, a all wneud trafnidiaeth gyhoeddus integredig yn realiti.

Fe wnaf i ddatblygu'r pwynt hwnnw ymlaen un cam ymhellach hefyd a dweud nad mater o ddatganoli arian a chyfrifoldeb a phwerau ar gyfer seilwaith rheilffyrdd yn unig yw hyn—er bod taer angen am hynny yn amlwg ac fe wnaethom ni gyflwyno ein hachos i Keith Williams—mae hefyd yn ymwneud â bod â chyfrifoldeb am y trenau sy'n gweithredu ar y cledrau yn ein gwlad. Ar hyn o bryd, rydym ni mewn sefyllfa hurt lle gellir ymgynghori â Llywodraeth y DU a hwythau'n rhoi cyngor inni ar wasanaethau sy'n gweithredu yng Nghymru, a masnachfraint Cymru a'r Gororau, ac eto, o ran y gwasanaethau y maen nhw'n gyfrifol am eu caffael, sy'n gweithredu ar ein rheilffyrdd yng Nghymru, nid oes gennym ni lais, ac ni ellir caniatáu i hynny barhau, oherwydd, fel y profwyd gan ymagwedd Grand Union Trains tuag at Lywodraeth y DU, pe gallem ni gyflwyno mwy o wasanaethau i'r rheilffyrdd sy'n bodoli yng Nghymru, gallem leihau'r ddibyniaeth ar geir.

Gallaf ddweud wrth yr Aelodau heddiw, ynghylch yr amserlen ar gyfer llunio a gwahodd y comisiwn i adrodd, y gwelwn aelodau'n cael eu penodi—fe gytunir ar y rheini, Llywydd, rhwng y cadeirydd a minnau—cyn toriad yr haf. Bydd eu gwaith yn dechrau ar unwaith, ac rwyf eisoes wedi cwrdd â'r cadeirydd i drafod y gwaith ac adroddiad yr arolygydd, a'r asesiad a'r dadansoddiad a gynhaliwyd hyd yn hyn. Yn y cyfamser, mewn ymateb uniongyrchol i'r pwynt a godwyd gan Jenny Rathbone, rydym yn bwrw ymlaen, ar unwaith, â mesurau i leihau tagfeydd ar yr M4 mewn achosion o ddamweiniau, ac mae contractau'n cael eu llunio ar hyn o bryd i gael gwasanaethau patrôl ychwanegol a gwasanaethau adfer ar y ffordd. O'r comisiwn, disgwyliaf adroddiad interim o fewn chwe mis, ond rwyf wedi bod yn awyddus ac yn glir iawn wrth ddweud wrth y cadeirydd a'r cyhoedd os gall y comisiwn gyflwyno awgrymiadau ymarferol y gellir eu cyflwyno mewn cyfnod byrrach, neu hyd yn oed ar unwaith, yna dylai wneud hynny o fewn y cyfnod chwe mis.

Llywydd, mae trafnidiaeth yn faes lle mae gan Lywodraeth Cymru gynlluniau beiddgar ac uchelgeisiol ar gyfer y dyfodol: efallai'r cytundeb masnachfraint rheilffyrdd gorau yn y DU, y mae ei werth yn £5 biliwn—fel y dywedais yn gynharach, buddsoddiad digyffelyb mewn teithio llesol; datblygu strategaeth drafnidiaeth newydd i Gymru; ac, yn ôl pob tebyg, yr ailwampio mwyaf radical ar ddeddfwriaeth a'r ailwampio mwyaf radical ar wasanaethau bysiau a fydd yn gwella bywydau a chysylltedd ledled Cymru.

Mae datrys y problemau o ran tagfeydd yng nghyffiniau'r M4 yn rhan bwysig o'r cynlluniau hynny, a gallaf sicrhau Jayne Bryant, ac rwyf yn cydymdeimlo'n llwyr â hi, mai'r alwad gyntaf am arian drwy ganslo'r llwybr du'r M4 fydd i gomisiynu atebion i ddatrys y broblem benodol honno yng Nghasnewydd a'r cyffiniau. Gwn fod llawer o Aelodau a phleidiau eisoes wedi cyflwyno syniadau ynghylch sut y gellir gwario'r arian hwnnw, nid dim ond yng Nghasnewydd, nid yn unig yn y de-ddwyrain, ond ar hyd a lled Cymru. Rwyf wedi bod yn cadw rhestr o'r prosiectau hynny; maen nhw'n gyfystyr â rhestr dymuniadau gwerth mwy na £3.5 biliwn. Caiff yr arian hwnnw a ddyrannwyd, y dyraniad gwreiddiol ar gyfer y ffordd liniaru £1 biliwn, ei ddefnyddio'n gyntaf oll i ddatrys y dagfa benodol honno yng Nghasnewydd. Nawr rwy'n barod i hwyluso cyfarfodydd rhwng Aelodau lleol yn arbennig a'r comisiwn, ond os oes gan unrhyw Aelod yn y Siambr hon awgrym ar gyfer sut i ddatrys tagfeydd ar y rhan benodol honno o'r M4, a fyddech cystal â'i gyflwyno a bydd y comisiwn yn falch o'i dderbyn.

Credaf ei bod hi'n werth dweud, fel y gwelsom ni o adroddiad yr arolygydd, nad oes unrhyw atebion hawdd na diwrthwynebiad yn bodoli o ran y tagfeydd sydd wedi plagio'r M4 o amgylch Casnewydd, ond rydym ni wedi ymrwymo i fynd ati mewn modd cydweithredol i ddod o hyd i ddulliau fforddiadwy, arloesol ac, yn bwysicaf oll, yn anad dim, Llywydd, atebion cynaliadwy yn yr amser byrraf posib. Rwy'n edrych ymlaen yn ddiffuant at weithio gydag eraill i wireddu'r uchelgais hwnnw.  

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Felly, gohiriaf y bleidlais tan y cyfnod pleidleisio. 

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.