Eitem 6 sydd nesaf, a dadl y Ceidwadwyr Cymreig yw honno. Dwi'n galw ar Sam Rowlands i wneud y cynnig. Sam Rowlands.

Cynnig NDM8231 Darren Millar

Cynnig bod y Senedd:

Yn datgan nad oes ganddi hyder yng Ngweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol Llywodraeth Cymru.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch, Lywydd, ac rwy'n gwneud y cynnig heddiw yn enw fy nghyd-Aelod, Darren Millar. Fel y mae ein cynnig yn ei amlinellu heddiw, ar yr ochr hon i'r meinciau, rydym yn cynnig bod y Senedd hon yn datgan nad oes ganddi hyder yng Ngweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol Llywodraeth Cymru.

Fel arfer, ar y pwynt hwn mewn cyfraniad i ddadl, byddwn yn dweud rhywbeth tebyg i, 'Mae'n rhoi pleser mawr imi wneud y cynnig hwn heddiw', ond mewn gwirionedd, heddiw, nid wyf yn llawenhau wrth sefyll yma i wneud y cynnig hwn. Mae hyn oherwydd ein bod ni, unwaith eto, yn gorfod tynnu sylw at fethiannau, ac yn enwedig methiant i gymryd cyfrifoldeb am berfformiad gwael a chanlyniadau gwael i bobl Cymru, yn enwedig mewn perthynas â'u hiechyd a'u llesiant. Dyma beth yw pwrpas cynnig heddiw yn y pen draw. Mae'n ymwneud ag atebolrwydd a rôl cynrychiolwyr etholedig unigol i gymryd cyfrifoldeb pan fo'n cyfrif. Rwy'n dweud hyn oherwydd, hyd yn hyn drwy dymor y Senedd hon, rydym wedi gweld patrwm rheolaidd o bryderon yn cael eu codi gan Aelodau o bob rhan o'r Siambr ynglŷn â pherfformiad ein gwasanaeth iechyd a gallu ein staff GIG gweithgar i gyflawni'r hyn sydd ei angen oherwydd penderfyniadau'r Llywodraeth hon.

Nid yw'r pryderon hyn wedi'u codi yn y Siambr yn ddifeddwl, mae pobl wedi rhannu'r pryderon hyn gyda'u cynrychiolwyr a etholwyd yn ddemocrataidd, eu Haelodau o'r Senedd, ac maent yn disgwyl, yn briodol, i'r pryderon hyn gael eu rhannu gyda'r rhai sy'n gwneud penderfyniadau i sicrhau newid. Ond mae'r pryderon hyn, yn llawer rhy aml, wedi cael eu hanwybyddu, eu diystyru, neu mae'r Llywodraeth a'i Gweinidog wedi ymateb yn ddi-hid iddynt. Yn anffodus, yn enwedig i fy nhrigolion yng ngogledd Cymru, mae'r pryderon hyn wedi'u profi'n wir, dro ar ôl tro. Yn y gogledd, mae'r bwrdd iechyd yn destun mesurau arbennig unwaith eto; mae gennym ymchwiliad £122 miliwn i dwyll; ystyrir mai 62 y cant yn unig o adeiladau'r gwasanaeth iechyd sy'n ddiogel yn y rhanbarth; mae yna bryderon mawr ynglŷn â gwasanaethau fasgwlaidd; mae yna risgiau i gleifion, a phryderon sylweddol yn yr adran ddamweiniau ac achosion brys yn Ysbyty Glan Clwyd. Yn wir, ledled Cymru, gwelwn ganlyniadau methiant i fynd i'r afael â'r sefyllfa, gydag un o bob pedwar o bobl ar restr aros am driniaeth ar hyn o bryd, o'i gymharu ag un o bob wyth yn Lloegr. Mae un o bob wyth o bobl yn aros dros 52 wythnos rhwng atgyfeirio a thriniaeth, o'i gymharu ag un o bob 18 o bobl yn Lloegr ac un o bob 14 yn yr Alban.

Ond dyma'r darn pwysig mewn perthynas â'r ddadl heddiw. Pwy sy'n cael ei ystyried yn gyfrifol am y methiannau hyn? Pwy y gall trigolion Cymru ei ddwyn i gyfrif pan gânt eu siomi? Fel rhai sy'n credu mewn pŵer a'r hawl i ddemocratiaeth, mae'n amlwg mai'r rhai a etholwyd i ysgwyddo'r cyfrifoldeb sydd hefyd yn atebol pan fyddant yn methu cyflawni'r cyfrifoldeb hwnnw. Yn yr achos hwn, mae'n glir mai'r Gweinidog iechyd sy'n gyfrifol am fynd i'r afael â darparu gwasanaethau iechyd yng Nghymru—[Torri ar draws.] Nid wyf yn derbyn unrhyw ymyriadau wrth agor dadl. [Torri ar draws.] Nid wrth agor dadl. Ond yr hyn rydym wedi'i weld yn ystod yr wythnosau diwethaf—[Torri ar draws.] Yr hyn rydym wedi'i weld yn ystod yr wythnosau diwethaf yw safbwynt anghydlynol—

Nid yw'r Aelod yn derbyn ymyriadau, felly gadewch iddo barhau. Gadewch iddo barhau.

Lywydd, rwy'n credu y gallai fod yn ddefnyddiol i'r Aelodau glywed agoriad y ddadl.

Ni allaf glywed yr Aelod. Penderfyniad yr Aelod yw derbyn ymyriadau neu beidio. Mae wedi dweud nad yw'n derbyn ymyriadau, felly a gawn ni ganiatáu iddo barhau a chwblhau?

Diolch, Lywydd. Yr hyn rydym wedi'i weld yn ystod yr wythnosau diwethaf yw safbwynt anghydlynol mewn perthynas ag atebolrwydd, oherwydd mae'r Gweinidog wedi cydnabod y problemau yn y gwasanaeth iechyd, ond wedi dewis peidio â bod yn atebol amdanynt. Ac yn ngogledd Cymru, aelodau'r bwrdd annibynnol, y rhai sydd wedi bod yn tynnu sylw at y methiannau, sydd wedi bod yn dwyn y weithrediaeth i gyfrif—hwy y mae'r Gweinidog wedi dewis eu dal yn atebol am y methiannau, nid hi ei hun. Yn wir, heddiw darllenwn yn y Daily Post fod cyn-gadeirydd y bwrdd, yr un a oedd yn ceisio datrys pethau ar lawr gwlad, hefyd wedi cael ei anwybyddu, a dyfynnaf,

'Cafodd ystod o ddiffygion a phryderon hirsefydlog eu huwchgyfeirio'n ffurfiol...nid yn unig i'r prif swyddog gweithredol ar y pryd ond hefyd i'r Gweinidog a'r Cyfarwyddwr Cyffredinol. Cafodd yr uwchgyfeiriadau hynny ynghyd â'r sail drostynt eu hanwybyddu gan y llywodraeth.'

Lywydd, rwy'n credu bod hyn i gyd yn gwneud inni ddechrau cwestiynu pa mor ddifrifol y mae'r rhai sy'n ein hethol yn ystyried y lle hwn, oherwydd rydym yn gwybod yr ymadrodd, 'gyda grym, daw cyfrifoldeb'. Wrth i fwy o bwerau gael eu rhoi i'r Senedd dros y blynyddoedd, a chyda nifer yn ceisio rhagor o bwerau, mae'r cyfrifoldeb ar gynrychiolwyr etholedig a'r parodrwydd i gael eu dwyn i gyfrif hefyd yn cynyddu. Yn sicr, nid wyf eisiau gwanhau'r ymddiriedaeth gynhenid y mae ein hetholwyr yn ei gosod ynom drwy ein hethol i'r lle hwn i gyflawni'r hyn sydd ei angen arnynt. Dyna pam mae'n rhaid inni ddangos parch at y rhai sy'n ein hethol, a chymryd cyfrifoldeb pan fo pethau'n mynd o chwith. Dyna'r rheswm pam, unwaith eto, rwy'n gwneud y cynnig hwn sydd ger ein bron heddiw. Diolch yn fawr iawn.

Mike Hedges.

O, diolch, Lywydd. Rydych wedi fy nal allan.

Nid wyf yn eich dal chi allan yn aml iawn, Mike Hedges.

Cafodd Russell George a minnau ein hethol yn 2011. Eluned Morgan yw'r Gweinidog iechyd gorau rydym wedi'i gael yn y cyfnod hwnnw. Dyma'r swydd anoddaf yn y Llywodraeth. Y strwythur sydd gennym nawr yw'r un a etifeddodd hi. Wrth i'r duedd i uno daro'r Senedd ar draws pleidiau, mae mawr bob amser yn well, onid yw? Rwyf wedi cael Ceidwadwyr yn dweud wrthyf na ddylem ond gael dau fwrdd iechyd yng Nghymru, ac fe wnaeth cyn-lefarydd iechyd Plaid Cymru ddadlau dros un. Yn ffodus, nid yw'r safbwyntiau a fynegwyd ynglŷn â rhoi gofal cymdeithasol i mewn i iechyd wedi digwydd—byddai wedi gwneud pethau'n llawer gwaeth. Mae gormod o Aelodau yn nodi problemau heb atebion ymarferol. Ni allaf ddeall pam roedd bron bawb yn credu y byddai uno gofal sylfaenol a gofal eilaidd yn gweithio. A ydych chi mewn gwirionedd yn credu ei fod wedi gweithio? Rwy'n cymryd bod hynny'n golygu 'na'. Er bod y mwyafrif helaeth ar draws y pleidiau wedi cefnogi uno gofal sylfaenol ac eilaidd—ni waeth beth sy'n mynd o'i le, gadewch inni wneud sefydliadau mwy a mwy. Yn olaf, mae angen y sefydliadau iechyd maint cywir arnom. Sut mae uno gofal sylfaenol ac eilaidd wedi bod o fudd i gleifion, sef y rhai allweddol?

Mae problemau yn y gwasanaeth iechyd yng Nghymru. Mae strwythur Betsi Cadwaladr yn anymarferol yn fy marn i. Mae cadeiryddion a phrif weithredwyr newydd yn cael eu penodi'n rheolaidd, ond nid yw'r problemau'n cael eu datrys. Mae'r bwlch rhwng y bwrdd a'r ward yn rhy fawr. Ysgrifennais hynny sawl blwyddyn yn ôl pan nad oedd neb arall yn cytuno â mi o gwbl mewn gwirionedd. Jenny.

Rwyf am gwestiynu eich argymhelliad, Mike, oherwydd yr hyn rydych chi'n ei ddweud yw, os ydych eisiau rhannu gofal sylfaenol a gofal eilaidd, byddai angen ichi sefydlu 22 o sefydliadau gofal sylfaenol lleol. Ni fyddai hynny ond yn gwneud y broblem yn llawer gwaeth. Mae gennym eisoes lawer gormod o sefydliadau yn y wlad hon, felly mae'n rhaid inni weithio gyda'r system integredig sydd gennym a sicrhau bod y byrddau iechyd yn gwthio'r arian i lawr i ofal sylfaenol.

Wel, yn gyntaf oll, rwy'n anghytuno'n llwyr â'r hyn a ddywedoch chi, Jenny. Ni ddywedais unrhyw beth am gael 22 o fyrddau unigol; yr hyn a ddywedais yw nad yw gofal sylfaenol a gofal eilaidd yn gweithio'n dda gyda'i gilydd, ac rydym wedi cael problem ddifrifol gyda hynny, ac nid yw'r bwrdd mawr iawn yng ngogledd Cymru wedi gweithio. Fy nghyngor i yw cadw Betsi Cadwaladr ar gyfer swyddogaethau cefn swyddfa a gofal sylfaenol, nid y 22, a chyflwyno trefniadau newydd ar gyfer gofal eilaidd yn seiliedig ar y tri phrif ysbyty. Bydd angen i'r ysbytai gydweithio, gyda'u bwrdd a'u strwythur rheoli eu hunain, gan leihau'r bwlch rhwng y bwrdd a'r ward.

Rwyf am ddarllen e-bost a gefais ddydd Gwener, sy'n dangos bod y problemau ym maes iechyd ymhell y tu hwnt i reolaeth y Gweinidog:

'Rydym wedi ffonio doctoriaid Llansamlet i geisio cael apwyntiad i fy nhad-cu bob dydd, ddwywaith y dydd, ers 27 Chwefror yn sgil haint ar y frest gan fod ganddo glefyd rhwystrol cronig yr ysgyfaint (COPD). Ni lwyddasom i fynd drwodd i gael apwyntiad o gwbl, er inni ffonio ddwywaith y dydd. Roedd ei anadlu'n dirywio, a chan nad oedd yn cael y meddyginiaethau roedd eu hangen, am ei fod yn ddioddefwr COPD, roedd yn rhaid inni fenthyg nebiwleiddiwr a meddyginiaeth i'w helpu. Roedd yn anghyfforddus ac yn bryderus ynglŷn â mynd i’r adran ddamweiniau ac achosion brys. O'r diwedd, llwyddasom i siarad â rhywun ar 6 Mawrth. Cafodd wybod, oherwydd ei fod yn ysmygwr, na fyddent yn rhoi gwrthfiotigau.

'Yn hwyrach y noson honno, roedd mor sâl, bu'n rhaid inni ddeialu 111. Yna daeth parafeddyg i'r tŷ i'w asesu, darparu pecyn achub o wrthfiotigau a steroidau. Cawsom ein cynghori gan y parafeddyg i ffonio'r feddygfa y diwrnod canlynol i ofyn i feddyg ddod draw i'w archwilio a rhagnodi rhagor o wrthfiotigau a steroidau. Fel y cynghorwyd, fe wnaethom ffonio'r meddygon, ond ni lwyddasom i fynd ymhellach nag ymholiadau cyffredinol, lle gwnaethom anfon adroddiad y parafeddyg gan nad yw'r feddygfa'n defnyddio system ar-lein, felly dyna oedd y ffordd gyflymaf o gael yr adroddiad i'r feddygfa. Fe ddywedodd ymholiadau cyffredinol wrthym y byddai meddyg yn ffonio'n ôl. Fe wnaethom roi gwybod iddynt ei fod angen mwy o feddyginiaethau at yr hyn a gafodd yn ei becyn achub, a gofyn i feddyg alw'n ôl cyn gynted a phosibl i ragnodi hynny. Yn anffodus, ni ffoniodd yr un meddyg yn ôl. Fe wnaethom ffonio eto yn y prynhawn i weld a oedd y doctor yn mynd i ffonio'n ôl. Dywedwyd wrthym am aros. Ni chawsom alwad yn ôl. Fe wnaethom ffonio eto ar 8 Mawrth—unwaith eto ni chawsom alwad yn ôl. Fe wnaethom alw eto ar 9 Mawrth, bore a phrynhawn— a dim ond hanner diwrnod o'i steroidau oedd ganddo ar ôl—

'fe wnaethom ofyn yn y fferyllfa, ond nid oeddent wedi cael gwybod bod ei bresgripsiwn wedi cyrraedd.

'Ar 10 Mawrth, fe wnaethom ffonio'r doctor eto ac o'r diwedd fe gawsom afael ar rywun a oedd yn fodlon gwrando arnom. Anfonwyd meddyg allan i'w asesu. Rhoddodd y meddyg bresgripsiwn i ni ar gyfer ei wrthfiotigau a'i steroidau, ynghyd â meddyginiaeth nebiwleiddiwr. Dywedodd y meddyg ei fod angen mynd i'r ysbyty y diwrnod hwnnw. Cafodd ei dderbyn i'r ysbyty, ac erbyn 2 p.m. cafodd wybod bod hanner ei ysgyfaint wedi ymgwympo. Cafodd hylif ei ddraenio ohono. Roeddwn yn gynddeiriog oherwydd gellid bod wedi osgoi'r cyfan pe bai meddyg, ar 27 Chwefror, wedi bod yn barod i siarad ag ef. I ychwanegu at hyn, pan ddaeth y meddyg allan, ni allent ddweud pryd oedd ei feddyginiaeth wedi'i hadolygu ddiwethaf. Fe wnaeth y meddyg fynd â thabledi dŵr ganddo, gan na ddylai fod wedi bod yn eu cymryd, ond roedd wedi bod yn gwneud hynny ers blynyddoedd.'

Dyma sy'n digwydd. Nid bai'r Gweinidog yw hyn. Mae yna broblemau gweinyddol o fewn y gwasanaeth iechyd. Mae'r syniad y bydd creu sefydliadau mwy yn gwella'r sefyllfa, mae'n anodd credu bod pobl yn dal i ddweud hynny, gyda'r holl brofiad rydym wedi'i gael yn dangos nad yw'r sefydliadau mwy hyn yn gweithio. Ond byddwn yn dal ati i greu rhai mwy, oherwydd fe fyddant yn gweithio yn y pen draw. 

Yn olaf, rwy'n credu bod angen inni gael sefydliadau iechyd o'r maint cywir a chefnogi'r Gweinidog, sydd, yn fy marn i, yn gwneud gwaith da iawn. Gofynnaf i'r Ceidwadwyr dynnu'r cynnig hwn yn ôl. Ni fydd yn cyflawni unrhyw beth, ac rydym yn gweithio gyda'r Gweinidog iechyd, sy'n ceisio gweithio gyda ni.

Wrth gwrs, mae Gweinidog iechyd Llywodraeth Cymru yn gyfrifol am ddwyn byrddau iechyd i gyfrif, ac mae'n rhaid iddi ddatgan ei barn, fel y mae hi wedi'i wneud—[Torri ar draws.] ac mae hi'n gwneud hynny, rwy'n cytuno, Jenny; mae'n gwneud ei barn yn hysbys—pan nad oes ganddi hyder ynddynt. Ac yn yr un modd, i'r rhai ohonom yn y Siambr hon nad ydym yn y Llywodraeth, ein gwaith ni yw dwyn y Llywodraeth i gyfrif a lleisio ein pryderon pan nad oes gennym hyder mewn penderfyniadau sy'n cael eu gwneud gan Weinidogion.

Ni ellir gwadu bod y pandemig wedi ail-addasu’r hyn y gallwn ei ddisgwyl gan y GIG, ond nid yw'n gyd-ddigwyddiad nac yn ffaith y gellir ei hanwybyddu—ac mae'n ffaith—fod Cymru ymhell y tu ôl i Loegr a'r Alban gyda'r adferiad mewn amseroedd aros—[Torri ar draws.] Mae'n wir; gallaf glywed rhywun yn sibrwd 'Nid yw'n wir' y tu ôl i mi. Mae hyn hefyd yng nghyd-destun y ffaith bod Cymru wedi mynd i mewn i'r pandemig mewn cyflwr llawer gwaeth na gwledydd eraill y DU.

Nawr, rydym yn aros am ffigurau yfory ar gyfer mis Ionawr, ac rwyf am gymharu Cymru a Lloegr i ddangos i ba raddau y mae cleifion yng Nghymru yn cael cam. Rwy'n gwneud hynny—[Torri ar draws.] Wrth gwrs, Jenny.

Nid yw Caerdydd a'r Fro wedi gorfod canslo un llawdriniaeth drwy gydol y gaeaf hwn, er gwaetha'r streiciau, er gwaetha'r ffaith bod COVID yn parhau, ac nid wyf yn deall sut y gallwch ddweud felly fod hwn yn fwrdd iechyd sy'n tangyflawni. Mae'n llawer gwell na llawer o'r sefydliadau rydych—[Anghlywadwy.]

Wel, efallai y dylid archwilio'r ystadegyn y cyfeiriwch chi ato, Jenny; efallai y gall bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr ddysgu o ardaloedd yn y bwrdd iechyd penodol hwnnw. 

Ond rwy'n credu mai'r hyn rwyf am ei ddangos i chi—rwyf am godi rhai ystadegau rhwng Cymru a Lloegr, ac rwy'n gwneud hynny yng nghyd-destun y ffaith bod yna rwystredigaeth fawr ymhlith cleifion ar hyd a lled Cymru—mae hynny'n wir ledled y DU. Mae anawsterau yn y gwasanaeth iechyd hwn ledled y DU, ond maent yn fwy cyffredin yng Nghymru, ac mae cleifion ledled Cymru yn teimlo'n rhwystredig ac yn ofidus. Rydym yn clywed—rwy'n ei weld yn fy mlwch post. Ond mae Aelodau yn y Siambr hon yn teimlo'n rhwystredig hefyd, oherwydd rydym yn mynd yn rhwystredig pan fydd ein hetholwyr yn lleisio pryderon wrthym am y byrddau iechyd yn eu hardaloedd—[Torri ar draws.] Wel, gadewch imi—. Iawn, Jenny, rwy'n fodlon derbyn ymyriad arall.

Felly, beth fyddech chi'n ei wneud yn wahanol? Oherwydd chi yw'r wrthblaid swyddogol i fod. Beth fyddech chi'n ei wneud yn wahanol?

Diolch, Jenny. Byddaf yn dod at hynny yn fy nghyfraniad. Byddaf yn dod at hynny yn fy nghyfraniad.

Felly, gadewch inni gael golwg ar rai o'r ystadegau: mae 24 y cant o boblogaeth Cymru ar restr aros y GIG, ddwywaith y gyfran yn Lloegr. Mae un o bob pump o'r cleifion hynny'n aros dros flwyddyn am driniaeth, o'i gymharu ag un o bob 18 yn Lloegr. Mae dros 45,000 o gleifion yng Nghymru yn aros dros ddwy flynedd; yn Lloegr a'r Alban, mae'r rhain wedi cael eu dileu i bob pwrpas. Wedyn, mae gennych amseroedd aros adrannau damweiniau ac achosion brys, ac mae wedi bod yn gyfnod hir iawn ers i Gymru weld canran uwch o gleifion o fewn y targed pedair awr na Lloegr. Ac wrth gwrs, nid yw targed Cymru i sicrhau bod 95 y cant o dderbyniadau yn cael eu gweld o fewn pedair awr erioed wedi'i gyrraedd ers i'r targed hwnnw gael ei osod 13 mlynedd yn ôl.

Ac amseroedd ambiwlans—ac i fod yn deg, nid yw'n ddrwg i gyd. Dywedwyd bod cyfartaledd galwadau coch Cymru ym mis Ionawr 19 eiliad yn gynt na'r alwad categori 9 ar gyfartaledd yn Lloegr. Ond roedd galwadau oren yn cymryd dros 20 munud yn hwy i gyrraedd claf yng Nghymru na chategori 2 yn Lloegr—mae categori 2, wrth gwrs, yn cynnwys strôc. Ac mae hyn, rwy'n credu, yn dweud cyfrolau am y diffyg hyder sydd gennym yn Llywodraeth Cymru i fynd i'r afael â'r problemau, oherwydd mae yna bobl yn y Deyrnas Unedig sy'n profi lefel israddol o ofal iechyd oherwydd eu bod yn byw yng Nghymru, yn hytrach na Lloegr neu'r Alban, ac mae hynny'n anghywir. Mae'n wrthwyneb i'r hyn yr oedd datganoli i fod i'w gyflawni. Roeddem i fod yn well ein byd, ond rydym yn waeth ein byd, ac rwyf wedi colli cyfrif sawl gwaith y darllenais y geiriau 'gwaethaf erioed'. Gwrandewais ar gyfraniad Mike Hedges—rwy'n cytuno â llawer o'r hyn a ddywedodd Mike, nid yn unig y ffaith i ni'n dau gael ein hethol yn 2011—ond rwy'n cytuno ag ef mai swydd y Gweinidog iechyd yw'r swydd anoddaf yn y Llywodraeth. Rwy'n cytuno â hynny, ac rwy'n credu, er tegwch—ni wnaeth Mike ddweud hyn; nid wyf yn cyfeirio at Mike nawr, ond—rwy'n credu y dylai rhagflaenydd y Gweinidog hefyd ysgwyddo rhywfaint o'r cyfrifoldeb am gyflwr ein gwasanaethau iechyd heddiw.

Ac i ateb pwynt Jenny, hyd yn oed pan fyddwn ni fel Ceidwadwyr Cymreig wedi cynnig ein datrysiadau—y cynllun mynediad at feddygon teulu, bwndel technoleg y GIG, hybiau llawfeddygol—ni chawsant eu derbyn, a hynny ar draul cleifion a staff ar draws ein gwlad, er bod hybiau llawfeddygol, yn enwedig, yn allweddol wrth fynd i'r afael â'r arosiadau hynny yn Lloegr.

Nawr, nid oeddwn eisiau'r ddadl hon heddiw, a phan agorodd Sam Rowlands y ddadl heddiw, clywais rai Aelodau'n gwatwar am ddagrau crocodeil. Nid wyf eisiau'r ddadl hon heddiw o gwbl. Nid wyf yn cael unrhyw fwynhad ohoni. Credwch fi, rwy'n edrych ymlaen at y diwrnod—[Torri ar draws.] Mae pobl yn sôn am 'gyllido Cymru'n briodol'. Mae Cymru'n cael £1.20 am bob £1 a gaiff ei gwario yn Lloegr. [Torri ar draws.] Iawn? Nawr, os—

A wnewch chi dderbyn ymyriad cyflym? Yn gyflym iawn.

Ni chredaf y gallaf dderbyn rhagor. Ni chredaf y gallaf. A gaf fi dderbyn ymyriad?

Cewch.

Iawn. Janet ac yna Alun.

Iawn, o'r gorau. Cefais wybod yr wythnos hon am wraig 82 oed a gafodd ddiagnosis o ganser y stumog, cam hwyr iawn, ym mis Rhagfyr—nid yw wedi clywed unrhyw beth, ac mae hi bellach bron yn ddiwedd mis Mawrth. A ydych o'r farn fod hynny’n gynnyrch bwrdd iechyd sy’n gweithredu’n dda? Rwyf wedi codi'r pryderon hyn dro ar ôl tro gyda chi, gyda'r Gweinidog, yma yn y lle hwn. Onid ydych yn cytuno â mi, pan ofynnir i ni beth y dylem fod yn ei wneud, y byddem yn gwario'r £1.20 cyfan, y byddem yn rhoi gofal cleifion uwchlaw gofalu am aelodau'r bwrdd gweithredol, oni fyddem, Russell?

Ie. Iawn. Er cydbwysedd, ie, un ymyriad arall.

Russell, diolch—diolch am dderbyn yr ymyriad. Rwy'n eich cymryd ar eich gair, a dweud y gwir. Rwy'n derbyn nad oeddech yn dymuno cyflwyno'r cynnig hwn gerbron y Siambr heddiw. Ond mae'r pwynt ynghylch cyllid yn fater hollbwysig, ac rydych yn dyfynnu'r £1.20—ac nid wyf am ddadlau ynglŷn â hynny—ond fe wyddoch chi a minnau, a'r gyfrinach o amgylch y Siambr yw, y byddai fformiwla sy'n seiliedig ar anghenion yn darparu’r adnoddau sydd eu hangen ar Gymru i ddiwallu anghenion y bobl. Byddwn yn barod i weithio gyda chi i gyflawni hynny. A fyddech chi'n gweithio gyda mi?

Byddwn, Alun. O ddifrif, byddwn. Gadewch inni wneud hynny. Gadewch inni gyfarfod yn nes ymlaen a thrafod hynny.

Rwyf am gloi fy nghyfraniad, Lywydd, drwy ddweud fy mod yn edrych ymlaen at y diwrnod y gallaf sefyll yma mewn dadl a siarad am lwyddiant ein GIG yng Nghymru a sut mae’n perfformio’n llawer gwell nag unrhyw wlad arall yn y DU. Edrychaf ymlaen yn fawr at y diwrnod hwnnw.

Nid ar chwarae bach mae gofyn i Weinidog gamu lawr neu gael ei diswyddo, ond, ar ôl dwys ystyried, dyna wnes i a Phlaid Cymru rhyw dair wythnos yn ôl rŵan, achos ein bod ni'n grediniol bod yr amser wedi dod am ddechrau o'r newydd. 

Gallwn gyfeirio y prynhawn yma at gatalog o fethiannau yn y GIG o dan oruchwyliaeth y Llywodraeth hon, y Gweinidog presennol a’i rhagflaenwyr: yr amseroedd aros gwaethaf erioed; y methiant ystyfnig i wneud rhywbeth gwahanol pan fu'n amlwg nad oedd yr ymdrechion i dorri'r amseroedd aros hynny'n mynd i lwyddo, a hynny o bell ffordd; argyfwng amseroedd aros ambiwlans; prinder staff; agweddau tuag at bobl sy'n gweithredu'n ddiwydiannol; llanast y gwasanaeth deintyddol, a drafodwyd yn y Senedd eto yr wythnos diwethaf. Ond y ffordd y gwnaeth y Gweinidog ymdrin â mater Betsi Cadwaladr ddiwedd y mis diwethaf oedd ei diwedd hi i ni ar y meinciau hyn, a dyna a wnaeth inni alw arni i ystyried ei swydd neu i’r Prif Weinidog ei diswyddo, galwadau na chafodd eu gwneud ar chwarae bach. Yn y cyd-destun hwnnw, ac er ei bod ychydig wythnosau yn ddiweddarach bellach, byddwn yn cefnogi’r cynnig hwn yma heddiw.

Ond yr hyn sydd bwysicaf i mi y prynhawn yma yw'r cyfle i bwysleisio'r hyn sydd yn y fantol yma, yr hyn rydym yn ymladd amdano mewn perthynas â dyfodol y GIG. Joyce Watson.

Diolch am dderbyn ymyriad. Rwyf braidd yn ddryslyd ynghylch yr hyn rydych yn gobeithio'i gyflawni yma, felly efallai y gallwch ei egluro. A allech egluro i mi sut y credwch y bydd y gwasanaethau iechyd yn y gogledd yn cael eu gwella dros nos drwy gael gwared ar y Gweinidog iechyd? Nid ydych yn egluro hynny. Neu ai brygowthan gwleidyddol yn unig yw hyn?

Ni fydd y Gweinidog yn cael ei diswyddo heddiw gan y bydd Llafur yn ennill y bleidlais hon. Yr hyn rwyf wedi’i ddweud yw fy mod i heddiw yn gweld pwysigrwydd cael y cyfle i bwysleisio’r hyn rydym yn ymladd drosto. Ac i mi, mae'n ymwneud ag atebolrwydd. A byddwn yn gobeithio y byddai’r Llywodraeth a’r rheini ar y meinciau Llafur yn croesawu’r cyfle i ddangos eu bod am fod yn atebol. Mae angen inni wybod bod gennym Lywodraeth, fod gennym Weinidogion, sy’n atebol ac sy’n dymuno bod yn atebol. Mae gwasanaethu mewn Llywodraeth yn anrhydedd. Mae'n gyfrifoldeb enfawr hefyd, a heb os, mae'n swydd anodd. Ond ni ellir osgoi cyfrifoldeb am ei bod yn swydd anodd, ac mae cyfaddef pan fyddwch yn gwneud pethau'n anghywir yn rhan bwysig o'r broses o geisio atebolrwydd.

Nawr, nodaf fod ymateb Llafur i’r bleidlais y prynhawn yma wedi'i ddyfynnu ar wefan newyddion y BBC heddiw: dywedodd Llafur Cymru fod Ms Morgan yn gwneud gwaith gwych. Nawr, gwn mai dim ond gwleidyddiaeth yw hynny, a dyna'r perygl pan fydd cynnig o ddiffyg hyder fel hwn yn cael ei gyflwyno, neu'n wir, pan gafwyd galwad braidd yn ddidaro gan Aelod Ceidwadol arall ddoe am ddiswyddo Gweinidog arall: rydym yn encilio i'n ffosydd gwleidyddol. Ond mae'n rhaid inni geisio codi ohonynt rywsut. Felly, pam y dywedais—[Torri ar draws.] Felly, pam y dywedais rai wythnosau yn ôl fod angen dechrau newydd ym maes iechyd? Dyma fy nghyfle i egluro.

Rwy’n mynd i droi at eiriau cyn-gadeirydd Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, Mark Polin, sy'n ysgrifennu yn y Daily Post heddiw. Dywedais fy mod am bwysleisio'r hyn sydd yn y fantol, a chredaf ei fod yn gwneud hynny'n anhygoel o rymus heddiw. 'Yn ôl unrhyw fesur', meddai,

'mae cleifion ledled Cymru, ac yn enwedig yn y gogledd, yn cael eu peryglu gan system GIG sy'n ddiffygiol dros ben, ac sydd, gellir dadlau, wedi torri.'

Ac ar fater allweddol atebolrwydd, cyfeiria’n benodol at y datganiad yn y Senedd gan y Gweinidog iechyd ar 28 Chwefror, ac mae'n dweud,

'cymerodd y Gweinidog Iechyd ran yn yr hyn na ellir ond ei ddisgrifio fel ymarfer i geisio ymbellhau ei hun, ei llywodraeth a'i swyddogion oddi wrth unrhyw gyfrifoldeb am unrhyw beth i'w wneud â gwella gofal iechyd ledled Cymru, yn ôl pob tebyg, ac yn enwedig yma yn y gogledd.'

A dyma sydd wrth wraidd y mater. Cofiwch eiriau'r Gweinidog ei hun yn y cyfweliad gyda'r BBC am fwrdd Betsi Cadwaladr: 'Nid fy ngwaith i yw cael gafael ar y sefyllfa.' Mae Mark Polin yn mynd rhagddo:

'Mae angen i'r llywodraeth a'r gweinidog iechyd hefyd roi'r gorau i feio eraill am fethiannau a dechrau derbyn ac arddangos cyfrifoldeb yn hytrach nag esgusodion.'

Geiriau damniol, ond rhai sy’n adleisio sylwadau rwyf fi ac eraill wedi’u gwneud yn y Siambr hon droeon, gan fod patrwm yma. Mae hon yn Weinidog ac mae hon yn Llywodraeth sydd efallai'n credu bod ganddynt weledigaeth ar gyfer dyfodol y GIG yng Nghymru, ond os felly, mae bellach yn weledigaeth anobeithiol o aneglur, wedi’i phylu gan y gwaith diddiwedd o orfod ymdrin ag un broblem ar ôl y llall, ac yn amddifad o syniadau newydd i'w gwireddu. Iawn.

Diolch am dderbyn yr ymyriad. Sut y byddech yn ymateb i'r sylw hwn gennyf fi—nad ydych, drwy wneud hyn heddiw a chefnogi'r cynnig hwn, yn chwarae dwy ochr y ffens yma? Ar y naill law, rydych yn llwyr gydnabod yr anawsterau o ran y diffyg buddsoddiad yng Nghymru, amhosibilrwydd yr hyn y ceisir ei wneud yma yn eich barn chi, ond nawr, heddiw, rydych yn cefnogi agenda sy’n bersonol ac yn wleidyddol.

Rwyf am sôn am un gair: 'amhosibilrwydd'. Ni chredaf ei bod yn amhosibl i ni yng Nghymru redeg gwasanaethau cyhoeddus yn well nag y gwnawn ar hyn o bryd. Ni chredaf ei bod yn amhosibl inni lunio gweledigaeth a chyflawni’r weledigaeth honno mewn ffordd sy’n darparu gofal iechyd gwell na'r hyn sy'n cael ei ddarparu yma yng Nghymru heddiw, er gwaethaf holl ymdrechion ein gweithwyr iechyd a gofal. Felly, mae angen inni weld y syniadau a'r grym y tu ôl iddynt er mwyn ei gwireddu—o ran bwrdd Betsi Cadwaladr, y syniad fod angen Gweinidog dewr arnom i wthio i gael gwared ar y strwythur iechyd presennol, dechrau eto. Rydym yn glir ynglŷn â hynny, ac rydym yn ddiolchgar i Mike Hedges am ei gefnogaeth i hynny heddiw. Ond mewn cymaint o ffyrdd, mae penderfyniadau gwael wedi'u gwneud. Yn syml, mae angen rhai gwell arnom. Fel y dywedaf, mae’n rhaid mai cymryd cyfrifoldeb am y pethau nad ydynt wedi mynd yn dda o dan oruchwyliaeth y Llywodraeth hon yw’r cam cyntaf i drawsnewid pethau.

Yn olaf, Lywydd, dywed Mark Polin:

'Rydym wedi hen fynd heibio i'r pwynt lle mae gan gleifion a'u teuluoedd hawl i ddisgwyl i ymchwiliad cyhoeddus neu ryw adolygiad annibynnol sylfaenol arall gael ei gynnal.'

Wfftiodd y Gweinidog iechyd fy ngalwadau am ymchwiliad, ac unwaith eto, y casgliad y daw llawer iddo yw bod y Llywodraeth hon yn gwneud popeth yn ei gallu i osgoi craffu. Mae’n rhaid i hynny newid.

Dylai'r ddadl hon nodi diwedd cyfnod. Rydym wedi cael nifer o ddadleuon dros y blynyddoedd am berfformiad gwael gan Lywodraeth Cymru ar y GIG. Ni chredaf mai dyma'r tro cyntaf, ac mae'n ddrwg gennyf ddweud nad dyma'r olaf, yn sicr. Ers degawdau—ie, degawdau—mae'r Llywodraeth Lafur wedi bod yn gyfrifol am y GIG, ac mae wedi bod yn dirywio'n raddol ers hynny.

Rwyf am fod yn onest gyda’r Gweinidog iechyd: mae hi wedi ymgymryd â briff a ddinistriwyd yn llwyr gan Weinidog yr economi bellach, a fu'n llywyddu dros bump o’r saith bwrdd iechyd pan oeddent yn destun mesurau arbennig ac ymyrraeth wedi’i thargedu, a dynnodd fwrdd Betsi Cadwaladr allan o fesurau arbennig yn rhy gynnar er mwyn sgorio pwyntiau gwleidyddol cyn etholiadau 2021, a welodd chwarter y marwolaethau COVID yn digwydd o ganlyniad i drosglwyddiad rhwng wardiau, ac a agorodd ysbyty'r Faenor yn rhy gynnar, gan ei adael yn boenus o brin o staff.

Cymerodd ef yr awenau gan y Prif Weinidog bellach, a oedd yn y swydd pan roddwyd Betsi Cadwaladr mewn mesurau arbennig am y tro cyntaf yn 2015, ar ôl canlyniadau brawychus gofal iechyd meddwl gwael yn uned Tawel Fan. Yn anffodus, mae’r sefyllfa’n dal i fodoli mewn byrddau iechyd eraill, megis bwrdd Cwm Taf, a feirniadwyd yn ddiweddar gan Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru am ryddhau cleifion iechyd meddwl heb hyd yn oed drafferthu cysylltu â’r tîm iechyd meddwl cymunedol lleol.

Weinidog, rwy'n cydymdeimlo'n fawr â chi. Nid ydych wedi gallu mynd i’r afael â rhestrau aros cynyddol dros y ddwy flynedd ddiwethaf ac rydych wedi methu cyrraedd eich targedau. Gallaf weld y panig yn gafael ynoch, Weinidog. Rydych yn poeni, yn gwbl briodol, am restrau aros ystyfnig sy'n gwrthod lleihau'n sylweddol, yn wahanol i Loegr. Yn fy etholaeth i yn ne-ddwyrain Cymru, rydym yn edrych ar bron i 5,000 o lwybrau gofal i gleifion yn aros dros ddwy flynedd am driniaeth ym Mwrdd Iechyd Prifysgol Aneurin Bevan. Yng Nghwm Taf, mae’r nifer hwn yn dyblu i dros 10,000. Cleifion yw'r rhain sy'n aros mewn poen, mewn trallod a rhwystredigaeth am dros 105 wythnos, 735 diwrnod, 17,520 o oriau. Ac nid yn unig yr amseroedd rhwng atgyfeirio a thriniaeth sydd allan o reolaeth. Ychydig dros hanner—56 y cant—y cleifion yn adran damweiniau ac achosion brys ysbyty'r Faenor a welwyd o fewn pedair awr. Mae un o bob pump o gleifion yr ysbyty yn aros dros 12 awr i gael eu gweld. Ym mis Tachwedd 2022, datganodd Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru fod taer angen gwella’r adran ddamweiniau ac achosion brys yn ysbyty'r Faenor. Mae hyn er mai dim ond dwy flwydd oed oedd yr ysbyty ar y pryd. A yw hyn yn dderbyniol mewn ysbyty blaenllaw?

Mae gennyf etholwr sydd wedi datgelu'r problemau gydag ad-drefnu gwasanaethau damweiniau ac achosion brys eich Llywodraeth yn Aneurin Bevan, gan ddibynnu ar un ysbyty yn unig, a leolir ymhell o bobman, i leddfu'r straen ar wasanaethau iechyd yn ne-ddwyrain Cymru. Rhoesant wybod i mi fod angen i’w partner fynd i’r ysbyty, a chan nad oedd ambiwlansys ar gael, er gwaethaf yr argyfwng, fe wnaethant yrru i ysbyty'r Faenor. Ar ôl cyrraedd, gwelsant fod yr ystafell aros yn orlawn, gyda pherthnasau'n gorfod aros y tu allan. Yn ystod eu harhosiad hir, gwelsant gleifion yn cael trwythau ym mhob twll a chornel sbâr a dywedwyd wrthynt na ellid rhyddhau eu partner oherwydd prinder gwelyau mewn ysbytai eraill. Ai dyma yw gofal gydag urddas? Ai dyma yw GIG sy’n addas ar gyfer yr unfed ganrif ar hugain? Nid wyf yn credu hynny.

Weinidog, rydym wedi rhoi mantais yr amheuaeth i chi ers dwy flynedd, ac ydw, rwy'n credu'n wirioneddol eich bod wedi etifeddu portffolio gwirioneddol wael gan eich rhagflaenwyr, sef Mr Gething a Mr Drakeford. Ond rydych wedi cymryd cymaint o amser i wneud unrhyw benderfyniad: er enghraifft, fe wnaethoch chi fygwth bwrdd Betsi Cadwaladr â mesurau arbennig ym mis Chwefror 2022 pe bai'n parhau i fethu, a beth ddigwyddodd? Gwelsoch wasanaethau'n dirywio, ac ni wnaethoch unrhyw beth, hyd yn oed ar ôl cyfres o adroddiadau gan Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru a ddangosai nad oedd y bwrdd yn ymdopi. Yng Nghwm Taf, mae pethau'n mynd o chwith—mae gennym wasanaethau iechyd meddwl mewn argyfwng ar ben yr ymdrechion i wella ar ôl sgandal y gwasanaethau mamolaeth; dim targed anhwylderau bwyta o hyd; diffyg gwasanaethau cymorth profedigaeth o hyd a dim cymorth i oedolion sydd wedi cael diagnosis o ADHD o hyd. Efallai mai dim ond diferion yn y môr yw’r rhain i chi, Weinidog, a llawer o bobl eraill, ond rydym yn gweld drwy’r geiriau cynnes o gefnogaeth a'r diffyg gweithredu, ac felly hefyd y meddygon a'r nyrsys sydd o dan bwysau, a chleifion hefyd. Mae hyn yn digwydd ledled Cymru ac nid yw’n ddigon da, Weinidog. Digon yw digon.

Wel, mae’r cynnig ger ein bron heddiw, yn fy marn i, yn gwbl ddiangen, ac mae’n rhaid imi ddweud, yn ymyrraeth ddialgar. Arwydd arall eto o wrthblaid nad oes diddordeb ganddi mewn unrhyw beth, yn anffodus, ond bachu pennawd hawdd. Yn y broses, yr hyn a wnânt mewn gwirionedd yw gwneud cam â'n gwasanaethau cyhoeddus a'r bobl sy'n dibynnu arnynt oherwydd eu methiant i ymgysylltu â'r heriau gwirioneddol y gwyddom ein bod yn eu hwynebu. Er enghraifft, gwyddom fod ein poblogaeth yn hŷn yng Nghymru; gwyddom fod ein hetifeddiaeth ddiwydiannol yn dod â gwaddol o salwch ac afiechyd yn ei sgil. Gwyddom fod ymateb i bandemig y coronafeirws a 13 mlynedd o bolisïau aflwyddiannus gan Lywodraeth y DU, sydd wedi cynyddu tlodi ac wedi cynyddu anghydraddoldebau iechyd, wedi rhoi pwysau digynsail yn sgil hynny ar ein GIG yng Nghymru.

Gwyddom fod hyn yn arwain at bobl yn gorfod aros am gyfnod hirach i gael triniaeth nag y mae unrhyw un ohonom yn gyfforddus ag ef. Ond gwyddom hefyd fod y Gweinidog iechyd a Llywodraeth Cymru, gan weithio gyda’r cyrff sy’n gyfrifol am ddarparu gofal iechyd, yn gwneud popeth a allant i leihau amseroedd aros. Gwyddom fod hyn yn dwyn ffrwyth: mae rhestrau aros yng Nghymru wedi lleihau am yr ail fis yn olynol.

Mae ymyriadau uchelgeisiol newydd wedi'u cynllunio i annog y cynnydd hwn ymhellach, megis y ganolfan diagnosteg a thriniaeth newydd a gyhoeddwyd gan y Gweinidog y mis diwethaf. Wedi'i hariannu gan Lywodraeth Cymru, a'i datblygu gan dri bwrdd iechyd yn gweithio ar y cyd ac wedi'i lleoli yn Llantrisant yn Rhondda Cynon Taf, gyda dull sy'n canolbwyntio ar gynnwys clinigwyr a chleifion, mae gan y ganolfan honno gapasiti i ddarparu gwasanaethau arloesol i filoedd o gleifion bob blwyddyn, a gallai hyn nid yn unig leihau, ond mewn gwirionedd gallai ddileu ôl-groniadau i gael mynediad at driniaeth i bobl yng Nghwm Cynon ac ardaloedd cyfagos. Ac os yw'n llwyddo i wneud hynny, mae'n fodel y gellir ei gyflwyno ledled Cymru.

Roeddwn yn ddigon ffodus i ymweld â phrosiect arall yn fy etholaeth ar ddechrau’r flwyddyn i weld menter arloesol arall yn cael ei rhoi ar waith gan y Gweinidog. Ymwelais â Gwynns Opticians yn Aberdâr i gael gwybod am newidiadau i'r gwasanaethau y maent yn eu darparu. Mae optegwyr lleol yn cael eu hyfforddi i ddod yn bresgripsiynwyr annibynnol, sy’n gallu gwneud diagnosis a thrin cyflyrau difrifol iawn, fel glawcoma a dirywiad macwlaidd, ac mae hyn yn dileu’r angen i gleifion gael eu hychwanegu at restrau aros ysbytai ac yn hytrach, yn caniatáu triniaeth mewn lleoliad lleol. Mae’r diwygiad hwn i’r GIG, sy'n lleddfu’r pwysau ar wasanaethau, yn grymuso ymarferwyr ac yn sicrhau bod cleifion yn gallu cael mynediad at ofal cyflym, diogel ac arbenigol yn flaenoriaeth i’r Gweinidog iechyd, yn ogystal â chydnabod gwerth y gweithwyr proffesiynol sy’n gyfrifol am ddarparu’r gwasanaethau hyn.

Rwy'n falch fod gennym nifer gyfrannol fwy o feddygon a nyrsys yng Nghymru nag sydd ganddynt yn Lloegr; ein bod yn hyfforddi mwy o feddygon a nyrsys; ein bod yn talu’r cyflog byw gwirioneddol i holl weithwyr y GIG. A rhag inni anghofio, mae’r Gweinidog iechyd hefyd yn gyfrifol am wasanaethau cymdeithasol. Gyda’i thîm, mae’r Gweinidog wedi cyflawni ein haddewid maniffesto ar gyfer etholiad y Senedd yn 2021 i dalu’r cyflog byw gwirioneddol i bob gweithiwr gofal yng Nghymru. Ac mae hwn yn gyflawniad aruthrol, yn newid yn sylweddol ein canfyddiad o'r hyn sy'n rôl hanfodol gyda'n poblogaeth sy'n heneiddio, a sicrhau bod gwaith gofal cymdeithasol a gweithwyr gofal cymdeithasol yn cael y cyflog teg y dylent allu ei ddisgwyl. Felly, ar ran fy etholwyr sy'n gweithio ym maes gofal cymdeithasol, ar ran pob un o'r menywod yng Nghymru sy'n gweithio ym maes gofal cymdeithasol, ac ar ran fy etholwyr sy'n dibynnu ar ofal cymdeithasol, hoffwn ddweud, 'Diolch, Weinidog.'

Am weddill fy amser, hoffwn newid ffocws a chynnig persbectif amgen. Mae ein Gweinidog Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol wedi bod yn ei swydd ers etholiad mis Mai 2021. Yn y cyfnod hwnnw, mewn cyferbyniad, mae pedwar unigolyn gwahanol wedi bod yn Ysgrifenyddion iechyd yng Nghabinet y DU.

Yn gyntaf, wrth gwrs, roedd Matt Hancock, a ymddiswyddodd am iddo anwybyddu'n drahaus y rheoliadau coronafeirws yr oedd yn gyfrifol amdanynt; llywyddu dros gyfundrefn a roddodd biliynau i'w ffrindiau mewn contractau cyfarpar diogelu personol amheus; cyfnewid gwasanaeth cyhoeddus am gyfle i fod yn seren teledu realiti; ac ennill drwg-enwogrwydd pellach drwy ei negeseuon WhatsApp cywilyddus a ddatgelwyd yn answyddogol. Yna, mae gennym Sajid Javid. Mae'n debyg mai'r peth gorau a wnaeth fel Ysgrifennydd iechyd oedd cyfrannu at gael gwared ar Boris Johnson—cael gwared ar Boris Johnson am anwybyddu'n drahaus y rheoliadau coronafeirws yr oedd yn gyfrifol amdanynt. Yna, cawsom Therese Coffey, a'i chyfraniad hi oedd nodi ar goedd ei hymrwymiad i rannu meddyginiaeth bresgripsiwn yn anghyfreithlon. A bellach, mae gennym Stephen Barclay, a ddisgrifir mewn cyfnodolyn gwasanaeth iechyd fel:

'Hunllef wirioneddol, dialgar, haerllug, bwli, gelyniaethus i'r GIG a'i holl waith, micro-reolwr ar y pethau anghywir'.

Dyna sydd gan yr wrthblaid hon i’w gynnig. Dyna pam na fydd pobl Cymru byth yn ymddiried ynddynt i redeg y GIG, a dyna pam y byddaf yn pleidleisio yn erbyn y cynnig hwn heddiw.

Yn debyg iawn i Russell George a Sam Rowlands, nid yw hon yn ddadl sy'n rhoi pleser mawr imi gymryd rhan ynddi, ac mae’n un rwyf wedi bod yn ymrafael â hi'n fewnol drwy'r dydd. [Torri ar draws.]

Dydw i ddim yn mynd i eistedd i lawr, fel dywedodd y Dirprwy Weinidog. Dydw i ddim yn mynd i eistedd i lawr achos mae'n rhaid imi gyfrannu ar ran y constituents sydd gen i yng Ngorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro.

Fel y mae rhai o fy nghyd-Aelodau wedi nodi, Lywydd, mae mater mynediad da, dibynadwy a diogel at ofal iechyd yn parhau i fod yn un o’r pynciau diffiniol yn yr ohebiaeth yn fy mewnflwch gan etholwyr Gorllewin Caerfyrddin a De Sir Benfro. Felly, gyda’r fraint aruthrol o gynrychioli’r bobl hynny, teimlwn fod angen imi gyfrannu heddiw.

Hoffwn ganolbwyntio fy nghyfraniad ar ofal iechyd yng ngorllewin Cymru, ac yn benodol ar ddau fater: lefel y gwasanaeth a dderbynnir yn ein hysbytai a’r brwydrau sy’n wynebu dyfodol deintyddiaeth y GIG. Yr hyn a glwyfodd i'r byw ddiwedd yr wythnos diwethaf oedd adroddiad Arolygiaeth Gofal Iechyd Cymru ar lefel y gwasanaeth a gynigir gan yr adran ddamweiniau ac achosion brys yn ysbyty Glangwili.

Canfu'r adroddiad, er gwaethaf ymdrechion y staff, fod y corff annibynnol wedi dweud nad oedd cleifion bob amser yn cael gofal diogel yn gyson. Aeth ymlaen i ddweud bod cleifion yn wynebu arosiadau hir yn yr uned frys oherwydd problemau gyda llif cleifion drwy'r ysbyty. Ac yn fwyaf pryderus yn fy marn i, dywedodd fod tystiolaeth o orlenwi a diffyg cyfleusterau ymolchi a thoiledau. Gwelodd yr arolygwyr gleifion yn cysgu ar gadeiriau neu ar lawr.

Pa fath o wasanaeth iechyd sy'n cael ei ddarparu os mai dyna gasgliad yr arolygiaeth? Pwysleisiaf nad ein staff gofal iechyd gweithgar sydd ar fai am unrhyw un o'r canfyddiadau hyn. Mae’r cyfrifoldeb yn y pen draw gyda Llywodraeth Cymru a’i Gweinidog iechyd.

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Yn sicr, fe wnaf dderbyn ymyriad.

Diolch yn fawr. O gofio’r heriau eithafol y mae gwasanaethau’r GIG yn eu hwynebu ar draws y Deyrnas Unedig gyfan, pam nad oedd cyllideb y gwanwyn yn cynnwys unrhyw gyllid ychwanegol ar gyfer y GIG?

Rwy’n ddiolchgar i’r Aelod am ymyrryd. Gallaf ddychmygu bod cyllideb yr hydref wedi rhyddhau cyllid ychwanegol ar gyfer addysg a’r gwasanaeth iechyd, gan y Canghellor Jeremy Hunt, fis Hydref diwethaf. Ond rydym yma i drafod gwasanaethau iechyd yma yng Nghymru. Cawn ein hethol gan y bobl yma yng Nghymru i eistedd yn Senedd Cymru.

Siaradais yn ddiweddar—[Torri ar draws.] Wel, rwy’n fwy na pharod i ymuno â’r cyfarfod hwnnw y byddwch chi a Russell George yn ei gael, Alun Davies.

Os caf symud ymlaen, siaradais yn ddiweddar â deintydd sy’n aelod o bwyllgor deintyddol lleol Dyfed-Powys. Dywedodd wrthyf fod deintyddion y GIG yn wynebu cosbau ariannol mawr os ydynt yn methu cyrraedd targedau diwygio contractau nad oes tystiolaeth ar eu cyfer ac nad oes modd eu cyflawni, ac fe'i disgrifiodd fel ymyl y dibyn ar ddeintyddiaeth y GIG yng Nghymru. Mae dyfyniad pellach gan bwyllgor deintyddol lleol Dyfed-Powys yn nodi: ‘A dweud y gwir, sylwadau Eluned Morgan ym mis Ionawr, a oedd yn dangos diffyg dealltwriaeth llwyr o’r sefyllfa, a’i hamharodrwydd i wrando, oedd ei diwedd hi i lawer o fy nghydweithwyr, a fydd nawr yn pleidleisio â'u traed ac yn mynd i ymarfer yn y sector preifat yn unig.'

Lywydd, rwyf am gloi fy nghyfraniad yn yr un modd ag y’i hagorais. Yn wleidyddol, mae Russell George yn Aelod rwy'n ei edmygu'n aruthrol. Yn wir, ef oedd yr Aelod cyntaf a ddaeth i fy swyddfa ar ôl imi gael fy ethol i ofyn am fy nghyngor ar rywbeth, gan roi cryn dipyn o gryfder i mi, ac rwy’n ddiolchgar iawn i Russell am hynny. Fel Cymro balch a Phrydeiniwr balch, ni fyddai unrhyw beth yn rhoi mwy o falchder i mi nag edrych dros Glawdd Offa a meddwl, 'Yma yng Nghymru, mae gennym y GIG gorau oll.' Yn anffodus, ar hyn o bryd, ni allaf ddweud y gallwn wneud hynny. Diolch, Lywydd.

Hoffwn ddechrau fy nghyfraniad gyda’r sylw hwn ar y ddadl: teimlaf fod hon yn ffordd wirioneddol wael o gyflawni gwleidyddiaeth. Mae'r lle hwn, yn fy marn i, yn llawer gwell na hynny. Nid wyf yn gweld sut y bydd treulio 60 munud, fel y byddwn yn ei wneud heddiw, ynghyd â'r amser y mae pob un ohonom wedi'i dreulio, y rhai ohonom sy'n siarad, i baratoi ar gyfer y ddadl hon, yn datrys unrhyw beth i staff y GIG a chleifion nad ydynt wedi cael y gofal sydd ei angen arnynt.

Rwyf fi, fel yr etholwyr sy’n ysgrifennu ataf, ac at lawer ohonoch chi wythnos ar ôl wythnos, rwy'n gwybod, yn awyddus i ganolbwyntio ar atebion a’r hyn a wnawn nesaf. Beth rydym yn ei wneud i fynd i’r afael ag amseroedd aros ambiwlansys? Beth rydym yn ei wneud i fynd i'r afael ag amseroedd aros hir mewn deintyddiaeth? A beth rydym yn ei wneud i recriwtio a chadw mwy o nyrsys a gweithwyr cymdeithasol? Nid wyf yn gweld sut y bydd cael gwared ar y Gweinidog yn gwneud unrhyw beth ynghylch y materion hynny mewn gwirionedd.

Rwyf wedi bod yn feirniadol, fel y gŵyr llawer ohonoch, o’r penderfyniad—[Torri ar draws.] Na, mae’n ddrwg gennyf. Nid wyf am dderbyn unrhyw ymyriadau, gadewch imi ddweud hynny'n glir. Rwyf wedi bod yn feirniadol, fel llawer o bobl eraill, rwy'n gwybod, o’r penderfyniadau a wnaed ynghylch bwrdd Betsi Cadwaladr. Ymddengys bod y Gweinidog wedi dewis agweddau technegol y gyfraith a pha awdurdod sydd ganddi ai peidio er mwyn ymyrryd ym mwrdd Betsi Cadwaladr, yn hytrach na chydnabod mai arni hi y mae staff a chleifion yn dibynnu i ysgogi gwelliannau. Roedd yn anghywir diswyddo aelodau annibynnol y bwrdd, gan yr ymddengys mai hwy oedd yr unig rai a oedd yn mynd ati i leisio pryderon. Mae angen cydnabod hyn, a'r anhrefn a achoswyd gan y penderfyniad hwnnw hefyd.

Rwyf wedi bod yn feirniadol o berfformiad gwael ar draws ein holl wasanaethau iechyd, boed yn blant a phobl ifanc yn aros misoedd am gymorth iechyd meddwl, pobl yn aros misoedd, a blynyddoedd weithiau, am driniaeth ddeintyddol, amseroedd ymateb ambiwlansys, targedau’n cael eu methu dro ar ôl tro. Rwyf hefyd wedi anghytuno â’r Gweinidog ac aelodau eraill y Cabinet sy’n gwadu bod ein gwasanaeth iechyd mewn argyfwng. Mae angen i bobl yn y gogledd weld newid sylfaenol o ran gwella gwasanaethau iechyd ym mwrdd Betsi Cadwaladr, ac mae angen i bob un ohonom weld a chlywed cydnabyddiaeth o raddfa’r argyfwng yn ein gwasanaeth iechyd ledled Cymru.

Un mater rwyf wedi’i godi dro ar ôl tro yw deintyddiaeth y GIG, a gwn fod rhai ohonoch wedi crybwyll hynny hefyd. Mae arnaf ofn fod y ffaith bod y Gweinidog wedi gwadu bodolaeth gwahanol haenau o fynediad at wasanaethau deintyddiaeth yn y datganiad yr wythnos diwethaf yn syfrdanol. Unwaith eto, nid yw hynny’n dangos i ni, na’r bobl a gynrychiolwn, fod y problemau gyda deintyddiaeth y GIG wedi'u deall yn iawn. Mae’r ffigurau’n glir: nid yw 93 y cant o bractisau deintyddol yn derbyn cleifion GIG newydd sy'n oedolion. Mewn arolwg diweddar o 250 o ddeintyddion stryd fawr, dywedodd mwy na thraean y byddent yn lleihau eu contractau GIG eleni. Roedd 90 y cant o ddeintyddion yn anghytuno â’r mesurau diwygio presennol, ac ni ellir anwybyddu'r rhwyg yn y berthynas rhwng deintyddion a Llywodraeth Cymru. Rwy’n parhau i fod yn bryderus iawn am yr agwedd tuag at y proffesiwn.

Ond unwaith eto, rwy'n dweud, 'A fydd newid y rhai sy'n eistedd wrth y bwrdd yn datrys y problemau ym maes deintyddiaeth, gyda rhestrau aros, diwygio contractau a buddsoddi?' Yn fy marn i, mae’r ddadl hon yn ymgais i fachu penawdau yn hytrach na datrys y problemau dan sylw, a chredaf ei bod yn anonest ac y bydd y cyhoedd yn gweld drwyddi. I gloi, nid wyf yn gwneud unrhyw gyfrinach o fy mhryderon sylweddol ynglŷn â'r GIG yng Nghymru, ond ni chredaf y bydd cael un Gweinidog ar ôl y llall wrth fwrdd y Cabinet yn cyflawni'r newidiadau systemig sydd eu hangen arnom.

Felly, beth y gallem fod wedi treulio’r 60 munud diwethaf yn ei drafod? Ymestyn lefelau staffio nyrsys i fwy o rannau o’n GIG, bwrw ymlaen â chynlluniau ar gyfer gwasanaeth gofal cenedlaethol, neu a ddylem ystyried cael gweithrediaeth y GIG yn annibynnol ar y Llywodraeth er mwyn sicrhau craffu ac atebolrwydd. Ni fyddaf yn cefnogi’r cynnig heddiw, ond hoffwn ddatgan yn glir nad wyf yn fodlon ar berfformiad y gwasanaeth iechyd. Byddaf yn parhau i sicrhau fy mod yn cyflwyno'r heriau hynny. Rwy'n gobeithio bod hwn yn gyfle i ni ailosod, ac i symud ymlaen i wneud yr hyn y mae pobl yn dymuno'i weld ac yn ei ddisgwyl gan y Senedd hon—i gyflawni gwleidyddiaeth mewn ffordd wahanol a gwell, a llunio syniadau i fynd i’r afael â’r heriau y mae pobl yn eu hwynebu. Diolch yn fawr iawn.

Fel arfer rwy'n dechrau fy nghyfraniadau i ddadleuon drwy ddweud, 'Mae'n bleser cymryd rhan yn y ddadl hon y prynhawn yma', ond heddiw, nid yw hynny'n wir, a chyda chalon drom y cefnogaf y cynnig hwn. Fe rannaf un neu ddau o resymau pam rwy'n dewis pleidleisio dros y cynnig hwn y prynhawn yma.

Roeddwn i'n gweithio yn Betsi Cadwaladr fy hun am 11 mlynedd ar y rheng flaen, a gwelais drosof fy hun rai o'r methiannau ar y rheng flaen o bersbectif mewnol. Dyna beth wnaeth fy nhemtio i fynd i fyd gwleidyddiaeth a sefyll etholiad dros Ddyffryn Clwyd, oherwydd fel y gwyddoch, mae Ysbyty Glan Clwyd yn yr etholaeth, ac ar ôl gweithio yno ac yng ngogledd Cymru ar hyd fy oes, roeddwn eisiau sefyll etholiad i wneud pethau'n well. Meddyliais, 'Wel, fe wnaf sefyll etholiad i'r Cynulliad', fel yr oedd ar y pryd, a'r Senedd nawr, oherwydd meddyliais, 'Yr hyn a wnaf yw mynd â fy sgiliau trosglwyddadwy a ddysgais yn fy swydd yn y GIG a'u trosglwyddo i'r bobl sy'n gwneud y penderfyniadau ym Mae Caerdydd.' Dyna rwyf wedi ceisio ei wneud hyd yma yn yr amser byr y bûm yma yn cynrychioli fy nghartref, sef Dyffryn Clwyd. Mae bob amser wedi bod yn gartref i mi. Mae pobl yn dweud mai etholaeth yn unig yw hi, ond mae'n fwy na hynny i mi oherwydd rwyf bob amser wedi byw yn y Rhyl, Prestatyn, Dinbych, a chefais fy ngeni yn Llanelwy, felly mae'n fwy na dim ond etholaeth i mi, ac rwy'n malio'n fawr am y materion sy'n effeithio ar fy mhobl.

Mae llawer o fy mewnflwch a phethau rwy'n ymdrin â hwy o ddydd i ddydd yn gwynion am berfformiad y bwrdd iechyd ac amseroedd aros Ysbyty Glan Clwyd, cleifion sydd efallai wedi marw oherwydd esgeulustod meddygol, a'r methiant i godi ysbyty cymunedol gogledd sir Ddinbych yn y Rhyl ar ôl 10 mlynedd o dorri addewidion. Ond mae hyn i gyd—[Torri ar draws.] Yn sicr.

Gan eich bod wedi gweithio yn yr ysbyty, mae'n rhaid eich bod wedi dod ar draws pobl yn dweud wrthych eu bod wedi'u hamddifadu o arian gan eich Llywodraeth, y Llywodraeth rydych chi'n ei chefnogi. Beth a ddywedoch chi wrth y bobl hynny pan oeddech chi'n dweud pam nad ydym ni wedi ariannu pethau? A wnaethoch chi ddweud wrthynt mai'r rheswm am hynny oedd mai eich Llywodraeth chi, y Llywodraeth rydych chi'n ei chefnogi, oedd ddim yn darparu digon o arian i ddiwallu eu hanghenion?

Nid wyf yn derbyn hynny, gan fod iechyd wedi ei ddatganoli i Gymru ers 25 mlynedd. Efallai eich bod wedi sylwi mai fi yw'r Ceidwadwr cyntaf erioed i gynrychioli Dyffryn Clwyd, ac rwy'n credu mai'r unig reswm am hynny yw oherwydd i mi ddosbarthu taflenni etholiad ac ymgyrchu, a fy mhrif flaenoriaeth yn yr ymgyrch honno oedd fy mod i'n mynd i ddwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif am rai o'r methiannau yn Betsi Cadwaladr. Dyna rwyf wedi ceisio ei wneud hyd yma yn fy nghyfnod byr yn Siambr y Senedd hon. Rwy'n credu bod y rhan fwyaf o'r pethau a ddywedais yn y Siambr hyd yn hyn wrth y Gweinidog iechyd bob amser â thystiolaeth dda yn sail iddynt ac maent bob amser yn adlewyrchiad o'r hyn y mae etholwyr yn ei ddweud wrthyf yn ddyddiol. Rwy'n ceisio adlewyrchu hynny hyd eithaf fy ngallu a'r hyn a welais yn y cyfnod hwn yw bod y materion y ceisiais eu cyflwyno yma ar adegau wedi cael eu trin yn nawddoglyd ac wedi'u bychanu. Rwy'n derbyn eich bod chi'n Weinidog Llafur ac rwy'n aelod o feinciau cefn y Ceidwadwyr, ac rwy'n gwybod am y rhwystrau gwleidyddol naturiol sy'n deillio o hynny, ond cefais fy ethol ar yr addewidion hynny, a fy swydd i yn y Senedd hon yw cynrychioli fy etholwyr. Nid wyf yn credu bod y Gweinidog iechyd wedi fy helpu o gwbl yn y broses honno.

Ydw, rwyf wedi gadael i fy emosiynau ferwi drosodd un neu ddwy o weithiau yn y Senedd; rwy'n cyfaddef hynny'n llwyr. Ond yr unig reswm am hynny oedd oherwydd y rhwystredigaeth a'r angerdd sydd gennyf dros gynrychioli fy ardal enedigol. Nid wyf yn esgusodi'r math hwnnw o ymddygiad, ond mae'n gyfan gwbl ar y sail nad wyf yn teimlo bod yr hyn sy'n cael ei ddweud wrthyf gan etholwyr yn cael ei drin yn barchus gan y Gweinidog. Fe waethygodd hynny—dair neu bedair wythnos yn ôl rwy'n credu—pan gyhoeddwyd bod Betsi Cadwaladr i'w wneud yn destun mesurau arbennig eto. Codais ar fy nhraed a gofynnais gwestiwn a chwarddodd y Gweinidog iechyd ar fy mhen. Am ba reswm bynnag, fe chwarddoch chi ar fy mhen ac mae hynny'n annerbyniol. Mae'r ffaith bod Betsi Cadwaladr wedi cael cymaint o broblemau a bod y Gweinidog yn gweld hynny fel mater i chwerthin yn ei gylch—[Torri ar draws.]

Nid yw'n derbyn ymyriadau.

Nid oes gennyf amser. Rwyf am ddod i ben drwy ddweud nad wyf yn credu bod y Gweinidog wedi cymryd y rôl hon o ddifrif hyd yma. Rwy'n credu y gwnewch chi oroesi'r bleidlais, Weinidog, os yw fy nghyfrifiadau'n gywir, ond yr hyn rwy'n gobeithio amdano, fel rhywbeth bach cadarnhaol at hynny, yw y byddwch chi'n gweld hon fel neges fod angen ichi wella eich gêm, yn y bôn, a'n cymryd ni ar yr ochr hon i'r tŷ o ddifrif. Diolch yn fawr iawn. 

Clywais un o'r Aelodau Llafur yn cyfeirio at y cynnig hwn i gael gwared ar Weinidog oherwydd methiannau i gyflawni fel un dialgar. Wel, os yw cael gwared ar Weinidog am resymau'n ymwneud â methiant i gyflawni'n ddialgar, sut fyddech chi'n disgrifio cael gwared ar fwrdd annibynnol cyfan? Ni fyddwn yn defnyddio'r gair 'dialgar' mewn gwirionedd, ond byddwn yn dweud ei fod yn peri gofid, ac rwy'n credu y dylai beri gofid i bob un ohonom. Ceir pryderon wrth wraidd yr hyn sydd wedi digwydd yma sy'n rhaid i ni, bawb ohonom gyda'n gilydd, yn Aelodau o'r Llywodraeth ac Aelodau'r gwrthbleidiau, fynd i'r afael â hwy. 

Yn sicr, mae'n wir fod y Gweinidog a'r Llywodraeth, ar ôl derbyn adroddiad yr archwilydd cyffredinol—adroddiad damniol a sobreiddiol—wedi gorfod gwneud rhywbeth. Yn wir, rwy'n siŵr y byddem wedi beirniadu'r Gweinidog pe na baent wedi gweithredu. Yr hyn sy'n hynod ddryslyd a phroblematig yw ei fod yn ymateb sydd, er nad yw'n ymatal yn llwyr rhag beirniadu aelodau'r bwrdd annibynnol, yn pwyntio at y mwyafrif o'r methiannau fel rhai sydd ar ochr y tîm gweithredol, ond wedyn mae'r Gweinidog yn penderfynu eu gadael yn eu lle a diswyddo aelodaeth anweithredol gyfan y bwrdd. Mae'n ymddangos i mi ei bod yn groes i gyfiawnder naturiol i ddiswyddo'r bwrdd anweithredol yn ei gyfanrwydd pan mai'r aelodau hynny o'r bwrdd, fel y nododd Mark Polin yn ei ddatganiad heddiw, a gomisiynodd yr adolygiadau allanol mewn ystod o feysydd, fel wroleg, gwasanaethau fasgwlaidd, cyllid, a oedd wedi ategu'r hyn yr oeddent yn ei ddweud ac a brofodd mewn gwirionedd eu bod yn cael gwybodaeth anghywir. [Torri ar draws.] Ac eto—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

—hwy a gafodd eu diswyddo. Iawn, fe wnaf dderbyn ymyriad.

Roedd yna dwll yn eich dadl, sef nad oes gan y Gweinidog hawl i ddiswyddo aelodau'r bwrdd gweithredol. Dyna'r broblem. Gwaith y bwrdd iechyd yw trefnu eu gweithlu eu hunain. 

Mae eich ymyriad yn haeddu ymateb da, oherwydd nid yw hynny'n wir. Mae gan y Gweinidog bŵer i gael gwared ar aelodau cyflogedig y bwrdd. Ie, nid i derfynu eu cyflogaeth, ond yr hyn sydd dan sylw yma yw eu rôl arweinyddiaeth weithredol, ac mae Deddf Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Cymru) 2006, adran 27, yn nodi'n gwbl glir fod gan y Gweinidog hawl i ddiswyddo pob aelod o'r bwrdd, gan gynnwys aelodau cyflogedig y bwrdd. Felly, mae arnaf ofn ein bod yn cael darlun anghyflawn gan y Gweinidog.

Gadewch imi droi at y modd y cafodd yr aelodau annibynnol eu diswyddo. Dywedwyd wrthym yn y gwahanol gyfrifon a glywsom, nad yw'r Llywodraeth wedi herio'r un ohonynt, eu bod wedi cael eu galw i gyfarfod ben bore, a chyflwynwyd wltimatwm iddynt, sef yn y bôn, 'Naill ai ymddiswyddwch neu fe gewch eich diswyddo', a chawsant 30 munud i benderfynu, cyfnod byr iawn o amser, gyda'r holl oblygiadau i'w henw da proffesiynol. Mae GIG Cymru wedi cefnogi egwyddorion yr hyn y maent yn ei alw'n 'arweinyddiaeth dosturiol', ac eto yma mae gennym enghraifft lle roedd yr archwilydd cyffredinol, mewn adroddiad a gyhoeddwyd ychydig wythnosau ynghynt yn unig, wedi cyfeirio at y ffaith bod sawl aelod o'r bwrdd yn dangos

'arwyddion amlwg o drallod emosiynol, gan beri pryder i ni ynghylch eu llesiant.'

Mae'r archwilydd cyffredinol yn mynd rhagddo i ddweud:

'Mae angen cymryd camau brys i fynd i’r afael a’r sefyllfa hon.'

Rwy'n awgrymu mai'r camau brys nad oedd yn eu hawgrymu oedd eich bod yn cael y bobl hynny i mewn i ystafell, rydych chi'n rhoi pwysau enfawr arnynt, ac yn cyflwyno wltimatwm iddynt. Dyna wrthwyneb llwyr arweinyddiaeth dosturiol. Nid dyma'r ffordd i ymddwyn ac nid yw'n dderbyniol. Mae'n gwbl amddifad o empathi. 'Fy ffordd i neu allan â chi'—nid dyna'r ffordd y dylem fod yn rhedeg gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru.

Rwyf am droi at y drefn mesurau arbennig. Nid yw'n gweithio—y fframwaith uwchgyfeirio ac ymyrryd yn ei gyfanrwydd. Betsi Cadwaladr mewn mesurau arbennig ers pum mlynedd, cânt eu tynnu allan, nid yw hynny'n gweithio a chânt eu rhoi yn ôl i mewn. Mae'n system sy'n methu yn ei chyfanrwydd, a dylem dderbyn a chydnabod hynny mewn gwirionedd. 

Mewn ymateb i gwestiynau gennyf fi ychydig wythnosau'n ôl, dywedodd y Prif Weinidog fod Betsi Cadwaladr wedi eu tynnu allan o fesurau arbennig ym mis Tachwedd 2020 am fod yr archwilydd cyffredinol wedi dweud y dylent wneud hynny. Wel, fy nealltwriaeth i—ac rwy'n ddigon hapus i weld y dystiolaeth ddogfennol—yw nad dyna yw rôl yr archwilydd cyffredinol. Maent yn darparu'r wybodaeth a'r dystiolaeth i Weinidogion benderfynu, oherwydd Gweinidogion, yn y pen draw, a ddylai fod yn atebol.

Y Gweinidog iechyd i gyfrannu i'r ddadl. Eluned Morgan.

Lywydd, nid yw'n waith hawdd bod yn Weinidog iechyd ar ôl pandemig pan aeth y rhestrau aros i fyny'n aruthrol ym mhobman a gadawodd cyni'r Torïaid ein gwasanaethau cyhoeddus yn fregus a gadawyd ein poblogaeth hŷn, salach a thlotach yn fwy diobaith nag erioed. Ond rwyf wedi ymrwymo i ddarparu'r gwasanaeth iechyd gorau posibl i bobl Cymru, ac rwy'n benderfynol o gefnogi ein staff iechyd a gofal, sydd dan gymaint o bwysau wrth iddynt ddarparu gofal a thriniaeth sy'n achub bywydau ac sy'n newid bywydau.

Rwy'n deffro bob bore yn poeni am y dyn sydd wedi bod yn aros am lawdriniaeth ar ei glun, y fenyw sydd angen triniaeth asthma, y plentyn sydd angen llawdriniaeth adluniol. Rwy'n gweithio'n ddiflino gyda fy nghydweithwyr i sicrhau bod GIG Cymru yn darparu gofal diogel ac effeithiol o ansawdd uchel pryd bynnag y bo modd. Ond mae tanariannu cronig y sefydliad gwerthfawr hwn, a achoswyd gan gamreolaeth Dorïaidd ar ein cyllid cyhoeddus, yn gwneud hyn yn anodd iawn. Rwy'n siomedig fod y gwasanaeth iechyd unwaith eto'n cael ei ddefnyddio fel pêl-droed wleidyddol yn y Siambr hon; yn siomedig ynglŷn ag ymdrechion i wneud elw gwleidyddol o faterion difrifol yn ymwneud â Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr; yn siomedig ond heb fy synnu fod y Torïaid wedi dewis cyflawni'r ymosodiad hwn arnaf heddiw, er imi gael sicrwydd gan y Ceidwadwyr ar y diwrnod y rhoddais Betsi Cadwaladr mewn mesurau arbennig na fyddent yn galw am fy ymddiswyddiad.

Ond mae amseriad y bleidlais hon heddiw yn gyfleus, onid yw? Ar y diwrnod pan fo gwaredwr honedig y blaid Dorïaidd, Boris Johnson, y dyn roeddent i gyd yn ei glodfori, y—sut y gallaf ddweud hyn—celwyddgi digyfaddawd, a addawodd £350 miliwn yr wythnos i'r GIG pe baem yn pleidleisio dros Brexit, y dyn a ddywedodd wrthym i gyd aros gartref pan oedd ef wrthi'n cael partïon, gan amddifadu pobl o'u cyfle i ddweud eu ffarwel olaf wrth eu hanwyliaid—[Torri ar draws.]  

Os yw'r meinciau Torïaidd yn disgwyl imi farnu ar y pwynt hwn a yw Boris Johnson yn gelwyddgi ai peidio, nid wyf yn bwriadu gwneud hynny. Fe adawaf hynny i fod, ac fe alwaf ar y Gweinidog iechyd i barhau.

Heddiw, mae'n gwneud ei orau glas i'n perswadio na wnaeth gamarwain ASau yn fwriadol ynghylch yr holl bartïon yn Rhif 10 yn ystod y cyfyngiadau symud. Mae'r dechneg hon, galw am bleidlais o ddiffyg hyder, wedi dod yn weithred ddiobaith i dynnu sylw gan wrthbleidiau nad ydynt yn gallu sefyll dros bobl Cymru. Rydych yn gofyn am atebolrwydd; dyma fi heddiw, fel rwy'n ei wneud bob wythnos. A gadewch imi fod yn glir: ni welwch yr un tryloywder ac atebolrwydd yn Lloegr, lle mae 18 o ymddiriedolaethau ysbyty yn yr hyn sy'n cyfateb i fesurau arbennig, ond o'r hyn y gallaf ei weld, nid yw Llywodraeth y DU byth yn dod â datganiad i'r Senedd.

Mewn perthynas â Betsi Cadwaladr, mae'n ymddangos bod y gwrthbleidiau'n ein beio am weithredu eu gofynion. Dywedwyd wrthym, 'Mae angen newid ar fyrder ar y brig.' Roeddech chi'n galw am ddechrau o'r newydd. Wel, dyma fe. Dyma'r dechrau newydd. Cafodd Bwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr ei roi yn ôl dan drefn mesurau arbennig. Cafodd y cadeirydd a'r aelodau annibynnol eu newid. Rhoddais gamau cyflym a phendant ar waith i fynd i'r afael â'r pryderon sylweddol a ddaeth i'r amlwg o gyfres o adroddiadau annibynnol.

Ond mae'n rhaid imi ddweud fod y gri o 'awyrgylch wenwynig', 'anhrefn' a 'chamweithrediad' ar frig sefydliad yn syndod gan Blaid Cymru wedi'r hyn a glywn am eu plaid hwy. Byddai hyder pobl leol yn eu gwasanaeth iechyd yn cael ei helpu'n aruthrol pe bai'r Siambr hon yn cefnogi ein huchelgais i ddatrys problemau'r bwrdd iechyd yn y gorffennol yng ngogledd Cymru. A pheidiwch â chymryd fy ngair i am hynny, am ba mor bwysig fydd ffrynt unedig; cysylltodd nyrs flaenllaw yn y bwrdd â mi yn ddiweddar gan ddweud,

'Diolch am sefyll drosof fi a fy nghydweithwyr. Mae'r ffocws cyson ar y negyddol a'r diffyg cydnabyddiaeth i'r gwaith caled yn cael effaith sylweddol ar ysbryd staff a recriwtio'.

Felly, a gawn ni wneud hynny? A gawn ni gyd-dynnu? A gawn ni sefyll gyda'n gweithlu yng ngogledd Cymru? Nid ydynt eisiau brygowthan gwleidyddol na gweithredoedd gwag—maent eisiau ein cefnogaeth. A hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn—

A wnewch chi ildio, Weinidog?

Na, nid wyf yn ildio.

Hoffwn fanteisio ar y cyfle hwn i fynd i'r afael â pheth o'r rhethreg ffug sy'n cael ei thaflu o gwmpas gan y Ceidwadwyr heddiw—ein bod wedi pleidleisio i dorri gwariant ar y GIG. Flynyddoedd lawer yn ôl, do, fe wnaethom ailddosbarthu cyllid iechyd i ofal cymdeithasol, ac mae unrhyw un sy'n gwybod unrhyw beth am iechyd yn gwybod pa mor gwbl angenrheidiol yw ystyried y ddau wasanaeth gyda'i gilydd.

Ac mae angen imi eu goleuo ynghylch rhywbeth arall. Mae ein rhestrau aros ni yma yng Nghymru yn dod i lawr tra maent yn cynyddu yn Lloegr, ac mae'r Torïaid yn gwybod yn iawn ein bod ni'n cyfrif llawer mwy o gyflyrau nag a wnânt yn Lloegr. Dyma rai o'r honiadau sy'n cael eu pedlera gan blaid sydd â pherthynas ryfedd â'r gwir.

Rydym yn ceisio mynd i'r afael â heriau difrifol yn y GIG, ond pe bai ein cyllideb wedi cyfateb i'r twf yn yr economi ers 2010, byddai wedi bod £2 biliwn yn fwy y flwyddyn nesaf, a gallai peth ohoni fod wedi ein helpu gyda'r GIG yng Nghymru. Byddwn wrth fy modd yn cael mwy o hybiau llawfeddygol, ond sut y gallaf dalu amdanynt a ninnau ond yn cael £1 filiwn o gyfalaf eleni? Ni allwn wneud gwyrthiau.

Y gaeaf hwn fu'r anoddaf yn hanes y GIG, nid dim ond yng Nghymru ond ar draws y DU gyfan. Mae'r system wedi ymdrin â lefelau eithriadol o uchel o alw brys, lefelau uchel o COVID, ffliw, a chynnydd mawr mewn achosion o'r dwymyn goch. Ac eto, er gwaethaf y pwysau dwys, mae ein prif adrannau brys wedi bod yn gwneud yn well ar y targed pedair awr na'r rhai yn Lloegr ers pedwar mis yn olynol. Ac rydym wedi lleihau'r ôl-groniad o bobl sydd wedi bod yn aros hiraf. Rydym yn cyflogi mwy o bobl nag erioed yn y GIG. Bob mis, mae'r GIG yn cael 2 filiwn o gysylltiadau â phoblogaeth Cymru. I wlad sydd â phoblogaeth o 3 miliwn, go brin fod hwnnw'n berfformiad gwael. Fe wnaethom lwyddo i wneud hyn i gyd ar ôl degawd o gyni ac esgeulustod Torïaidd gan Lywodraeth y DU, gan arwain at weithredu diwydiannol eang ar gyflogau ac amodau. Rydym wedi gweithio'n ddiflino gyda'r undebau iechyd i ddod o hyd i ddatrysiad i anghydfod y GIG ond, yn wahanol i fy swyddogion cyfatebol yn Lloegr, ni wneuthum aros tan yr unfed awr ar ddeg i ddechrau trafodaethau ar ôl cyflwyno Bil gwrth-streic cynhennus, ac nid oedd gennyf £4 biliwn wedi'i guddio i lawr ochr soffa enfawr y gallwn ddibynnu arno i helpu i setlo'r streiciau.

Mae bod yn Weinidog iechyd ar ôl pandemig yn waith tu hwnt o anodd, yn arbennig pan nad yw’r adnoddau ar gael ar ôl blynyddoedd o gynni o ganlyniad i gamweithredu gan y Torïaid. Dwi wedi cymryd camau penderfynol o ran ymyrryd ym mwrdd iechyd Betsi Cadwaladr, a dwi ddim yn mynd i ddilyn awgrym Plaid Cymru i ailstrwythuro a chynnal ymchwiliad cyhoeddus fydd yn costio miliynau, yn cymryd blynyddoedd, a fydd ddim yn helpu un claf yn y gogledd i gael eu trin yn fwy effeithiol nac yn gyflymach.

Dwi'n gofyn i fy hun yn feunyddiol: ydw i'n gallu gwneud y swydd ddiddiolch yma? A'm casgliad yw bod rhaid i fi, achos dwi'n benderfynol o weld ein NHS yn gweithio yn effeithiol.

Bob dydd, rwy'n gofyn i mi fy hun a allaf fi barhau i wneud y swydd ddi-ddiolch hon. Ond bob dydd, rwy'n sylweddoli bod gennyf rywbeth i'w gynnig, sef fy mod i'n malio. Rwyf am ddarparu'r gwasanaeth iechyd a gofal gorau posibl i bobl Cymru. Rwyf eisiau i'n GIG yng Nghymru lwyddo. Lywydd, fy mraint fydd aros yn Weinidog iechyd cyhyd â bod gennyf gefnogaeth a hyder y Prif Weinidog. Mae'n ddyletswydd arnaf i gefnogi pobl Cymru, i gefnogi gweithlu'r GIG, ac fe wnaf fy ngorau glas i gyflawni'r ddyletswydd honno. Diolch. 

Dwi'n galw nawr ar Darren Millar i ymateb i'r ddadl. Darren Millar.

Diolch, Lywydd. Rhaid i mi ddweud, rwy'n siomedig braidd gyda'r ffordd y mae'r ddadl hon wedi mynd ar adegau, oherwydd fe wnaethom gyflwyno'r cynnig o ddiffyg hyder heddiw gyda chalon drom iawn, nid oherwydd gwleidyddiaeth ond oherwydd diffyg crebwyll a bod yn onest. Ac rydym newydd weld rhai enghreifftiau o'r diffyg crebwyll hwnnw'n cael ei arfer, yn anffodus, o flaen ein llygaid y prynhawn yma yng nghywair ymateb y Gweinidog iechyd.

Mae'n rhaid imi ddweud, roedd gennyf obeithion mawr pan gawsoch eich penodi'n Weinidog iechyd gan y Prif Weinidog. Roeddwn yn teimlo y byddai wedi rhoi cyfle inni newid cyfeiriad yn y ffordd y câi'r gwasanaeth iechyd ei redeg, cyfle i ailosod, yn enwedig yng ngogledd Cymru, ac i gael dull newydd o weithredu pethau. Ond mae arnaf ofn inni weld yn fuan na wireddid y gobeithion hynny. Dros y cyfnod ers mis Mai 2021, pan gawsoch eich penodi, mae'n peri gofid nad ydych wedi gwrando ar gyfraniadau synhwyrol o bob ochr i'r Siambr hon, gan gynnwys eich meinciau eich hun, y credwn y byddent wedi gwneud gwahaniaeth gwirioneddol i ansawdd bywyd staff a chleifion y gwasanaeth iechyd ledled Cymru.

Rydym yn dal i fod heb gael ymddiheuriad gan y Gweinidog iechyd—gwrandewais yn ofalus i weld a gaem un heddiw—yn enwedig i'r bobl yng ngogledd Cymru sydd wedi cael eu siomi'n wael ers 2015, fan lleiaf, pan gafodd y bwrdd iechyd yno ei wneud yn destun mesurau arbennig. Rydych chi'n Weinidog sydd wedi gwadu bod y GIG yng Nghymru mewn argyfwng, pan fo'n amlwg i bawb ei fod. Mae 'argyfwng' yn air rydych chi wedi dweud na fyddwch yn ei ddefnyddio yng nghyd-destun y gwasanaeth iechyd gwladol. Nawr, os na allwch adnabod argyfwng, nid ydych chi byth yn mynd i'w ddatrys, a'r math hwnnw o ddiffyg crebwyll sy'n peri pryder i ni, a dyna pam ein bod wedi teimlo ei bod yn ddyletswydd arnom i gyflwyno'r cynnig heddiw—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Na wnaf, Joyce.

Mae hynny'n drueni. [Chwerthin.]

Felly, nid ydym wedi cael unrhyw ymddiheuriad, ni chafwyd cyfaddefiad ei bod yn argyfwng, ac rydym wedi gweld crebwyll gwael yn cael ei arfer yn eich gwrthodiad i ymgysylltu'n gadarnhaol â phleidiau gwleidyddol eraill, a rhai ar eich meinciau cefn eich hun, i geisio datrys sefyllfaoedd sydd wedi ein hwynebu ers i chi gael eich penodi'n Weinidog iechyd. Ac fe welsom y weithred fwyaf gwrthun, yn fy marn i, a welsom gan Weinidog iechyd yng Nghymru yn y blynyddoedd y bûm yn Aelod o'r Senedd hon, pan wnaethoch droi eich cefn ar bobl weddus a oedd yn gweithio'n galed fel aelodau annibynnol o Fwrdd Iechyd Prifysgol Betsi Cadwaladr, pobl a geisiai ysgogi newid heb eich cymorth chi a heb gefnogaeth rhai o'ch swyddogion—a geisiai ysgogi newid—ac eto i gyd, cawsant eu gwneud yn fychod dihangol—yn fychod dihangol—am y methiannau yn y bwrdd iechyd hwnnw, pan ydych chi'n gwybod a minnau'n gwybod, a phawb yn gwybod, mai'r broblem go iawn yw'r uwch weithredwyr yn y bwrdd iechyd hwnnw fel sefydliad. Rydych wedi cwestiynu uniondeb yr aelodau annibynnol hynny, a cheisio pardduo eu henw da drwy wneud hynny o ran y ffordd y galwyd arnynt i ymddiswyddo.

Efallai y bydd rhai ar y meinciau Llafur yn ei hystyried yn sarhad ein bod yn gofyn i chi i gyd bleidleisio i gefnogi ein cynnig o ddiffyg hyder heddiw. A phan ddywedaf nad ydym yn ei gyflwyno'n ysgafn, mae 11 mlynedd wedi mynd heibio ers y tro diwethaf i ni gyflwyno cynnig o ddiffyg hyder yn y Senedd hon. Dyna'r tro diwethaf i ni gyflwyno cynnig o ddiffyg hyder yn y Senedd hon—11 mlynedd yn ôl. Dyna'r tro olaf i ni ei wneud, oherwydd nid ydym yn ei wneud yn ysgafn; nid gêm mo hon. Nid ydym yn chwarae gwleidyddiaeth. Nid ydym yn chwarae gwleidyddiaeth. Yr hyn y ceisiwn ei wneud yw cael gwell gwasanaethau a rhoi rhywun wrth y llyw sy'n dwyn eu hunain i gyfrif am y cyfrifoldebau sydd ganddynt pan fydd ganddynt eu dwylo ar awenau grym gyda'n gwasanaeth iechyd gwladol. Rydych chi wedi methu gwrando, mae arnaf ofn, ac rydych chi wedi ceisio rhoi'r bai ar bawb arall heblaw derbyn rhywfaint o'ch cyfrifoldeb eich hun.

Clywais y sylwadau am gyllid, gyda llaw, ond nid wyf yn eu derbyn. Am bob £1 a werir ar y GIG yn Lloegr, mae Cymru'n cael £1.20 [Torri ar draws.] Rydych chi'n hollol gywir: mae angen fformiwla sy'n seiliedig ar anghenion. Y tro diwethaf i fformiwla sy'n seiliedig ar anghenion gael ei hystyried gan gomisiwn annibynnol yng Nghymru, comisiwn Holtham, fe ddywedasant y dylai'r ffi honno fod yn £1.15 am bob £1 a werir yn Lloegr. Felly, rydym yn cael mwy yn ôl cyfran mewn gwirionedd.

Felly, beth fyddem ni'n ei wneud yn wahanol? Beth rydym wedi galw arnoch chi i'w wneud yn wahanol yn eich cyfnod nad ydych chi wedi ei wneud? Wel, yn sicr fe fyddem wedi cael gwared ar y swyddogion gweithredol o'r bwrdd. Mae gennych y pwerau, fel sydd wedi'i nodi'n barod heddiw, i gael gwared ar unrhyw weithiwr oddi ar fwrdd sefydliad gwasanaeth iechyd gwladol yng Nghymru. Ni wnaethoch ddefnyddio'r pwerau hynny, er eu bod gennych chi. Rydym wedi galw arnoch nifer o weithiau i sefydlu cofrestr arweinyddiaeth y GIG, sy'n ei gwneud yn ofynnol i bawb sydd mewn swydd arweinyddiaeth uwch yn y gwasanaeth iechyd gwladol gael eu cofrestru gyda'r gwasanaeth hwnnw er mwyn gweithio yn y GIG, yn yr un modd ag y mae angen i glinigwyr a nyrsys ei wneud; roeddech chi'n gwrthod gwneud hynny. Fe wnaethom ofyn i chi roi Betsi Cadwaladr, nid yn yr un mesurau arbennig ag o'r blaen, sef yr hyn sydd gennym i bob pwrpas, ond set o fesurau arbennig diwygiedig i geisio newid y sefydliad. Ni wnaethoch wrando arnom ac yna, fisoedd yn ddiweddarach, cafodd ei roi mewn mesurau arbennig. Fe wnaethom ofyn i chi hefyd—ac rydym wedi gwneud y pwynt hwn ar sawl achlysur—i hollti rôl prif weithredwr y GIG a chyfarwyddwr cyffredinol yr Adran Iechyd a Gofal Cymdeithasol, oherwydd credwn y byddai hynny hefyd yn ysgogi atebolrwydd gwell yn y system, ond ni wnaethoch chi wrando arnom.

A phan fo gennym Weinidog nad yw'n gwrando, nad yw'n derbyn cyfrifoldeb, sy'n ceisio ochr-gamu o gwmpas pawb sy'n dod ati i ddweud, 'Wel, onid chi sy'n gyfrifol?', mae arnaf ofn fod eich amser ar ben ac mae'n bryd mynd. Ac felly, am y rheswm hwnnw, oherwydd y diffyg atebolrwydd yn ein gwasanaeth iechyd, oherwydd eich methiannau i wrando, oherwydd eich methiannau i ymgysylltu'n gadarnhaol, oherwydd eich crebwyll gwael yn ystod eich cyfnod, mae arnaf ofn fod yr amser ar ben. Dyma'r pen draw i chi ac mae arnaf ofn fod rhaid i chi fynd. Ac fe glywais yr hyn a ddywedoch chi ynglŷn â thra bo gennych chi hyder y Prif Weinidog—beth am y 3 miliwn o bobl eraill allan yno yn y wlad? Beth am eu hyder hwy? Oherwydd rwy'n ofni, os dewch chi gyda mi i ogledd Cymru i gyfarfod â fy etholwyr—a hoffwn wahodd unrhyw un i wneud hynny—fe welwch lawer o bobl sydd wedi colli anwyliaid, sydd wedi profi trawma a phoen ofnadwy o ganlyniad i'r methiannau yn ein GIG. A phe baech chi'n siarad â hwy, fe sylweddolech nad oes ganddynt hwy hyder ynoch chi ychwaith. Rwy'n annog pobl i gefnogi ein cynnig.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn y cynnig? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Oes, mae yna wrthwynebiad, felly gwnawn ni ohirio'r bleidlais tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.