Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Paul Davies.

Trown yn awr at y ddadl ar gyllideb ddrafft 2017-18, a galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol i symud y cynnig. Mark Drakeford.

Cynnig NDM6179 Jane Hutt

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 20.12:

Yn nodi'r Gyllideb Ddrafft ar gyfer blwyddyn ariannol 2017-2018 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol ar 18 Hydref 2016.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, Ddirprwy Lywydd. Cynigiaf gyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru gerbron y Cynulliad Cenedlaethol.

Rydym ni’n byw dan yr amodau economaidd anffafriol mwyaf estynedig a wynebwyd ers cenedlaethau lawer, ond hyd yn oed yn yr oes hon o galedi, mae hon yn gyllideb a grëwyd o dan amgylchiadau arbennig o heriol. Rwy'n ddiolchgar i'r Pwyllgor Cyllid am gydnabod yn ei adroddiad ar y gyllideb ddrafft, a gyhoeddwyd yr wythnos diwethaf, y bu hwn yn orchwyl a gwblhawyd mewn ansicrwydd dybryd. Yn sicr, bu’n orchwyl lle bo’r gwaith o gynllunio ar gyfer y dyfodol wedi ei gyfyngu gan ddigwyddiadau, yn rhannol yng Nghymru, ond yn fwy arwyddocaol fyth, y tu hwnt i'n ffiniau. Mae cylch cyllideb arferol Llywodraeth Cymru yn dechrau ym mis Mawrth bob blwyddyn, ond yn 2016, mae ethol Cynulliad Cenedlaethol newydd ym mis Mai, ffurfio gweinyddiaeth leiafrifol, y cytundeb dilynol â Phlaid Cymru i drafod agweddau allweddol ar ein rhaglen dros fisoedd yr haf, i gyd wedi cael effaith anochel ar y paratoadau ar gyfer ein cyllideb. Y tu hwnt i Gymru, roedd canlyniad y refferendwm Ewropeaidd, ffurfio'r weinyddiaeth newydd yn San Steffan, penderfyniad y Canghellor newydd i lunio ailosodiad cyllidol ac i oedi’r cyhoeddiad hwnnw tan ddatganiad yr hydref ar 23 Tachwedd, wedi cyfuno i foddi ein cynlluniau ni mewn ansicrwydd.

Serch hynny, Ddirprwy Lywydd, fy uchelgais i drwy gydol yr haf oedd gosod cyllideb sy’n para mwy na blwyddyn. Roeddwn i bryd hynny, ac rwy’n parhau i fod yn awr, yn ymwybodol o ddadl ein sefydliadau partner, bod cynllunio wedi’i gynorthwyo gan gyfnodau cyllidebu hirach. Erbyn mis Medi, fodd bynnag, yr oedd yn amlwg bod y diffyg eglurder am yr adnoddau refeniw sydd ar gael i'r Cynulliad Cenedlaethol y tu hwnt i 2017-18 yn golygu na fyddai’r uchelgais hon efallai’n bosibl. Mae'r gyllideb gerbron yr Aelodau heddiw felly yn nodi cynlluniau gwario refeniw am un flwyddyn, ond ceir cyllidebau cyfalaf am bedair blynedd i ddod.

Ddirprwy Lywydd, o ganlyniad i waith fy rhagflaenydd, Jane Hutt, bu pwyslais mwyfwy soffistigedig ar effeithiau cydraddoldeb ar gylch cynllunio’r gyllideb, ac ar gysoni blaenoriaethau polisi a dyraniadau gwariant. Mae'r gyllideb ddrafft hon yn tynnu i raddau helaeth ar waddol y gwaith hwnnw, mewn adrannau unigol ac yn ganolog. Ond er bod y gyllideb eleni wedi ei datblygu yn ôl amserlen gwta, mae arnaf eisiau ei gwneud yn glir bod mwy y gallwn ni ei wneud ac y byddwn ni yn ei wneud i gymhwyso’r egwyddorion cydraddoldeb hyn dros amserlen hirach, a fydd ar gael ar gyfer cynllunio’r gyllideb y flwyddyn nesaf.

Mae'r gyllideb ddrafft hon, Ddirprwy Lywydd, y cyntaf a’r olaf o'i math, ac rwy’n dymuno dweud rhywbeth am y ddau bwynt. Hon yw’r gyllideb gyntaf i’w ffurfio yn unol â Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, a roddwyd ar y llyfr statud gan y Pedwerydd Cynulliad. Rwyf yn derbyn y farn a fynegwyd yn ystod y broses graffu, ond ar hyn o bryd mae effaith y Ddeddf yn esblygol na hytrach nag yn gyflawn. Serch hynny, mae'r Ddeddf yno i'w gweld wrth gysoni penderfyniadau gwariant unigol â’r pum ffordd o weithio a'r saith nod y mae’n eu nodi. Rwy’n bwriadu cyflwyno newidiadau y flwyddyn nesaf i'r paratoadau mewnol ar gyfer y gyllideb yr wyf i’n eu cynnal â chydweithwyr yn y Cabinet ac eraill, er mwyn sicrhau bod y Ddeddf yn parhau i gael effaith gynyddol ar brosesau a chanlyniadau ein cyllideb. Fodd bynnag, mewn byd lle mae adnoddau yn crebachu, gofynion yn cynyddu a blaenoriaethau yn cystadlu’n llym, ni ddylai unrhyw un gredu bod y Ddeddf yn darparu cynllun syml a all ddatrys pob tensiwn. Rydym ar ddechrau'r daith y mae'r Ddeddf yn ei darparu, a bydd modd gwneud rhagor a bydd rhagor yn cael ei wneud i'w defnyddio wrth lunio cyllideb y flwyddyn nesaf.

Os hon yw blwyddyn gyntaf Deddf llesiant cenedlaethau'r dyfodol, hon yw’r gyllideb ddrafft olaf gerbron y Cynulliad Cenedlaethol cyn i ni ddod yn gyfrifol am godi trethi yng Nghymru. Ar yr amod y caiff y ddeddfwriaeth angenrheidiol ei chymeradwyo gan Aelodau'r Cynulliad, yng nghylch cynllunio’r gyllideb y flwyddyn nesaf, bydd y Gweinidog Cyllid yn gyfrifol am gynnig y cyfraddau a’r bandiau ar gyfer y dreth trafodiadau tir, ac am fanylion gweithredu’r dreth gwarediadau tir. Credaf y bydd hyn yn newid natur y craffu ar gyllidebau yn y dyfodol. Pan wnaeth Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid ei ddatganiad rhagarweiniol i'r Cynulliad, dywedodd yn y dyfodol y byddai angen gwneud newidiadau i broses y gyllideb er mwyn ymdrin â'r datblygiadau cyllidol newydd hyn, gyda phwyslais newydd gan y Pwyllgor Cyllid ar gynlluniau gwario, trethiant a benthyca Llywodraeth Cymru. Cytunaf â'r casgliadau a gyrhaeddodd.

Gan droi yn ôl at y gyllideb hon, nid wyf yn bwriadu ailadrodd yr hyn a ddywedais pan wnes i fy natganiad yma ar lawr y Cynulliad ar 18 Hydref. Mae'r gyllideb hon yn fwriadol iawn yn gyllideb ar gyfer sefydlogrwydd ac uchelgais: sefydlogrwydd yn ei hymdrechion i ochel rhag effeithiau gwaethaf toriadau refeniw i gyllideb Llywodraeth Cymru yn ystod y tymor hwn, ac wrth ddarparu sicrwydd tymor hirach ar gyfer cynllunio cyfalaf; uchelgeisiol oherwydd y ffordd yr ydym yn buddsoddi yn ein holl brif ymrwymiadau fel y nodir yn y rhaglen lywodraethu. Bydd hyn yn ein helpu i lywio drwy'r cyfnod peryglus o anodd sydd ohoni, gan ein helpu i fuddsoddi mewn twf a ffyniant i bawb.

Felly, rwyf yn ailadrodd, Ddirprwy Lywydd, yr hyn yr wyf wedi’i ddweud droeon yn y Siambr hon a thu hwnt ers gosod y gyllideb am y tro cyntaf: mae'r gyllideb hon yn darparu rhyddhad dros dro rhag effeithiau caledi gwaethaf Llywodraeth y DU. Mae’n rhaid i ni, felly, ddefnyddio’r cyfnod hwn i gynllunio ar gyfer y cyfnod anoddach a'r dewisiadau anoddach sydd o'n blaenau.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Dywed y Pwyllgor Cyllid yn ei adroddiad, nad oedd wedi dod o hyd i ddigon o dystiolaeth bod y cynllunio hwn yn digwydd. Efallai bod hyn yn ddealladwy yn yr wythnosau cyntaf ar ôl gosod y gyllideb, ond rwyf yn glir bod angen mynd i’r afael o ddifrif â’r her hon yn y misoedd nesaf. O ran yr argymhellion penodol a wnaed yn adroddiad y pwyllgor, edrychaf ymlaen at ymateb iddynt yn ffurfiol ac yn llawn cyn y ddadl ar y gyllideb derfynol yn y flwyddyn newydd. Heddiw, rwy'n falch o groesawu’r ysbryd adeiladol yr argymhellion hynny, a chydnabod pwysigrwydd y materion a amlygwyd ynddynt; gan gynnwys canlyniadau refeniw o fenthyca cyfalaf, ac effaith y penderfyniad i adael yr Undeb Ewropeaidd ar adnoddau a fydd ar gael i Gymru yn y dyfodol.

Nawr, mae cyd-destun hyn i gyd wedi dod yn fater o fwy o frys, Lywydd, yn sgil datganiad yr hydref ar 23 o Dachwedd. O ran buddsoddiad cyfalaf, rwy’n cydnabod y camau y mae'r Canghellor wedi’u cymryd a'r symiau canlyniadol a fydd yn llifo ar gyfer buddsoddiad cyfalaf yng Nghymru. Rwy'n benderfynol y byddwn yn gwneud y defnydd gorau posibl o'r cyfleoedd cyllido hyn, ac rwy’n trafod â fy nghydweithwyr yn y Cabinet ac eraill ynghylch sut y gall y buddsoddiad newydd hwn weithio i Gymru. Fodd bynnag, nodi gwirionedd yn hytrach na bod yn anfoesgar, yw tynnu sylw, fel y gwnaeth y Prif Weinidog yn gynharach y prynhawn yma, at y ffaith mai effaith datganiad yr hydref yw gwneud ein cyllideb cyfalaf dim ond 21 y cant yn is yn 2019 nag yr oedd yn 2009. Dim ond rhywfaint o'r ffordd y mae’n mynd, felly, i lenwi'r twll a gloddiwyd i Gymru gan ragflaenydd y Canghellor. Nawr, bydd yr holl benderfyniadau am ddyrannu’r cyfalaf ychwanegol hwn yn cael eu gwneud mewn pryd iddynt gael eu hadlewyrchu yn y gyllideb derfynol pan gaiff ei gosod ar 20 Rhagfyr, ac felly mewn digon o amser cyn iddi gael ei thrafod ym mis Ionawr.

Ar yr ochr refeniw, roedd datganiad yr hydref yn siom enbyd. Cyn y datganiad, ymunais â Gweinidogion cyllid yr Alban a Gogledd Iwerddon i alw ar y Canghellor i roi terfyn ar y polisïau hunandrechol o gyni sydd wedi gwneud cymaint i niwed i ragolygon economaidd a gwead cymdeithasol ein cenedl. Ond, ar ôl cael cynnig y cyfle i wneud hynny, methu’n amlwg fu hanes y Canghellor. Er mawr syndod i weithwyr y GIG yn Lloegr, a beirniadaeth hallt llawer o arweinwyr Ceidwadol awdurdodau lleol yn Lloegr, nid yw datganiad yr hydref yn darparu’r un geiniog i’r gwasanaethau hanfodol hynny ym maes iechyd a gofal cymdeithasol. Ar gyfer popeth a wnawn yng Nghymru, gydag anghenion poblogaeth sy'n heneiddio, a gyda chwyddiant yn codi, mae gennym ni £35.8 miliwn yn ychwanegol i’w fuddsoddi mewn gwasanaethau cyhoeddus dros y cyfan o’r pedair blynedd nesaf, ac mae £20 miliwn o hynny eisoes wedi ei gyhoeddi. Ar ben hynny, roedd yn frawychus i glywed datganiad yr hydref yn cadarnhau bod y Canghellor yn bwriadu bwrw ymlaen â thoriadau refeniw gwerth £3.5 biliwn yn 2019-20, a allai ddileu, ag un ergyd, yr holl refeniw ychwanegol a ddarperir i Gymru am bedair blynedd gyfan yn natganiad yr hydref, a hynny dair i chwe gwaith drosodd.

Nawr, Lywydd, dyma weinyddiaeth heb fwyafrif. Fel y cyfryw, gwnaethom ymrwymo i gyfres o drefniadau â Phlaid Cymru i gydweithio er budd cenedlaethol Cymru ar gyfres o faterion, gan gynnwys sicrhau cyllideb i Gymru. Mae'r gyllideb ddrafft a osodwyd ar 18 Hydref yn adlewyrchu canlyniadau'r trafodaethau sylweddol a gafwyd yn ystod misoedd yr haf. Mae'r trafodaethau hyn wedi parhau ers cyhoeddi’r gyllideb ddrafft a byddant yn ailddechrau eto yr wythnos nesaf. Mae'r trafodaethau'n anochel yn heriol, ond maen nhw wedi bod yn adeiladol yn fy marn i. Rwyf wedi bod yn ddiolchgar i Adam Price a'i dîm am lefel a natur eu cyfranogiad yn y trafodaethau hynny ac am y tir cyffredin yr ydym wedi gallu ei nodi o ganlyniad i hyn. Lywydd, clywsom yn gynharach y prynhawn yma am frwdfrydedd y blaid Geidwadol dros ailgylchu, a chymaint yw ei hymroddiad nes eu bod wedi cyflwyno'r union welliant i’r gyllideb hon y gwnaethant ei gynnig y llynedd, cyn colli’r etholiad ym mis Mai. Byddwn yn dangos yr un gyfradd o gysondeb drwy bleidleisio yn erbyn y cynnig hwnnw heddiw. Rydym yn gwneud hynny, Lywydd, oherwydd bod hon yn gyllideb sy'n cyfateb â phob un o'n hymrwymiadau, mae'n gyllideb sy'n gwarchod ein gwasanaethau cyhoeddus, yn buddsoddi mewn swyddi a thwf, ac yn darparu cyfnod i baratoi ar gyfer y dyfodol. Fe'i cymeradwyaf i'r Cynulliad.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Simon Thomas.

Diolch, Lywydd, a diolch i’r Ysgrifennydd Cabinet am osod allan y cyd-destun ar gyfer y gyllideb ddrafft sydd ger bron y Cynulliad heddiw. Yn gyntaf, ar ran y Pwyllgor Cyllid, hoffwn ddiolch i bawb sydd wedi cynnig eu sylwadau i’n helpu ni i ymgymryd â’r dasg o graffu ar y gyllideb ddrafft. Ychydig iawn o amser a gawsom ar gyfer y gwaith pwysig hwn. Rydym yn arbennig o falch felly y tro hwn ein bod wedi cael y cyfle i ddefnyddio dulliau anffurfiol megis cynnal sgwrs ar-lein a digwyddiad i randdeiliaid y tu fas i’r Cynulliad, a hyd yn oed y tu hwnt i Gaerdydd, yn ogystal â chasglu tystiolaeth yn ffurfiol yn y ffordd arferol. Dyma ganiatáu i bobl drafod y gyllideb ddrafft yn agored ac yn onest. Gobeithio y gallwn adeiladu ar y cysylltiadau hyn yn y dyfodol i sicrhau bod modd bwydo amrywiaeth eang o sylwadau i waith y pwyllgor, gan gynnwys y gwaith o graffu ar y gyllideb. Mae’r pwyllgor yn ddiolchgar i bawb a gyfrannodd at ein gwaith. Byddem am weithio gyda’r Ysgrifennydd Cabinet, yn wir, i ehangu ar yr egwyddor o gyllidebu cyfranogol wrth i’r broses ddatblygu.

Mae adroddiad y pwyllgor yn cynnwys nifer o gasgliadau ac argymhellion eang iawn. Rydym yn argymell yn gryf y dylai Llywodraeth Cymru ystyried a derbyn pob un o’r casgliadau a’r argymhellion hyn, ac rwy’n falch bod yr Ysgrifennydd Cabinet wedi nodi ei fod o leiaf yn ystyried yn ddwys bob un o’r argymhellion. Ac mae llawer hefyd yr hoffwn i’w ddweud ar gyfer y Cynulliad cyfan, wrth i ni baratoi at feithrin pwerau trethiannol a’r newidiadau y gwnaeth yr Ysgrifennydd Cabinet eu gosod allan wrth agor y ddadl. Mae’r gyllideb ddrafft hon yn setliad gwell na’r disgwyl i lawer, ac mae’r sylwadau a gawsom yn adlewyrchu hynny. Fodd bynnag, mae’n amlwg o’r hyn a ddywedodd yr Ysgrifennydd Cabinet wrth y pwyllgor, a’r hyn mae newydd ailadrodd heddiw, y dylai sefydliadau fod yn defnyddio’r setliad hwn i baratoi ar gyfer cyfnodau llawer fwy anodd yn y dyfodol. Er hyn, rydym yn pryderu nad oes fawr o dystiolaeth fod y gwaith paratoi hwn yn mynd rhagddo, a byddem yn annog sefydliadau, yn enwedig y gwasanaeth iechyd a llywodraeth leol, i feddwl am y dyfodol a chymryd camau i’w galluogi i ymdopi â llai o gyllid yn y dyfodol. Mae hyn yn bryder penodol o gofio bod y Sefydliad Astudiaethau Cyllid—yr IFS—yn rhagweld y bydd gostyngiad o 3.2 y cant mewn termau real yng nghyllideb Llywodraeth Cymru dros y dair blynedd nesaf. Byddai hyn, ynghyd â’r tebygolrwydd y byddwn nhw’n colli grantiau gan yr Undeb Ewropeaidd, yn arwain at doriadau ychwanegol yng nghyllid llywodraeth leol, felly mae’n hanfodol paratoi’n gynnar i liniaru effeithiau’r gostyngiadau mewn cyllid.

O ran y gwasanaeth iechyd cenedlaethol, roedd y pwyllgor yn siomedig nad oes gan rai byrddau iechyd gynlluniau integredig tair blynedd wedi’u cymeradwyo hyd yma, er ei bod yn ddyletswydd statudol arnynt i baratoi’r rhain ers i Ddeddf Cyllid y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Cymru) ddod i rym ym mis Ebrill 2014. Mae’r ffaith nad oes cynlluniau wedi’u cymeradwyo ar gyfer pob un o’r byrddau iechyd yn peri pryder inni. Roedd yn bryder hefyd i’r Pwyllgor Cyllid blaenorol yn y pedwerydd Cynulliad, ac mae hynny yn peri siom inni. Byddwn yn rhoi rhagor o sylw i hyn yn ystod y flwyddyn nesaf. At hyn, er mwyn ymateb i’r pwysau ar y gwasanaeth iechyd yn awr ac yn y dyfodol, rydym wedi nodi bod angen trawsnewid pethau’n gyflymach a bod angen bod yn fwy uchelgeisiol o lawer. Rydym wedi argymell y dylai cyllidebau drafft yn y dyfodol fedru dangos sut y mae dyraniadau yn gymorth i fuddsoddi mewn gwaith ataliol a thrawsnewid gwasanaethau.

Gan droi at Ddeddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015, mae darpariaethau’r Ddeddf hon yn awr wedi dod i rym, felly roedd y pwyllgor yn disgwyl gweld sut roedd gofynion y Ddeddf hon wedi dylanwadu ar y dyraniadau a wnaed yn y gyllideb ddrafft. Fodd bynnag, clywsom gan randdeiliaid yn uniongyrchol, a chan bwyllgorau eraill hefyd, mai prin iawn yw’r wybodaeth yn y dogfennau sy’n cyd-fynd â’r gyllideb i ddangos sut mae’r Ddeddf hon wedi dylanwadu ar y dyraniadau. Gan hynny, rydym wedi mynegi siom ynghylch y diffyg cynnydd a wnaed gan Lywodraeth Cymru o ran dangos sut y mae’r Ddeddf wedi dylanwadu ar y gyllideb. Yn benodol, roeddem yn hynod siomedig o glywed bod rhai rhanddeiliaid o’r farn ei bod yn haws cysylltu’r gyllideb ddrafft flaenorol â’r Ddeddf na hon. Nid dyna oedd y bwriad, does bosib. Rydym yn credu bod Llywodraeth Cymru wedi methu cyfle i ddangos yr arweiniad sydd ei angen i sicrhau’r newidiadau trawsnewidiol sydd eu hangen i sicrhau bod gofynion y Ddeddf yn rhan annatod o benderfyniadau polisi. Roeddwn i’n falch o glywed sylwadau’r Ysgrifennydd Cabinet wrth agor y ddadl, a oedd yn awgrymu i mi ei fod o leiaf, os nad yn cydnabod yn ddadl yma, yn cydnabod bod angen trafodaeth a sylwadau tu fewn i’r Llywodraeth ar y maes yma. Rydym yn gobeithio gweld y bydd y sefyllfa wedi gwella mewn ffordd fesuradwy yn y gyllideb ddrafft y flwyddyn nesaf, ac rydym wedi argymell bod Llywodraeth Cymru yn defnyddio system asesiad effaith integredig strategol i ddangos sut y mae’r Ddeddf yn dylanwadu ar y gyllideb ddrafft yn y dyfodol. Fel y dywedais i, mae’n amlwg bod yr Ysgrifennydd Cabinet am edrych ar hyn a gobeithio gwella’r broses.

Gwyddom y bydd gan Lywodraeth Cymru bwerau ychwanegol o fis Ebrill 2018 ymlaen mewn perthynas â threthu a benthyca ac, felly, bydd rôl y pwyllgor yn newid, a rôl y Cynulliad hefyd. Er ein bod yn croesawu’r ffaith bod Ysgrifennydd y Cabinet mor agored am ymrwymiadau’r Llywodraeth mewn perthynas â benthyca, rydym yn nodi nad oes fawr o fanylion yn nogfennau’r gyllideb ddrafft am faterion megis benthyca, dyledion, ad-daliadau nac ardrethi annomestig. Byddem yn disgwyl gweld gwelliant sylweddol yn y cyswllt hwn yn y gyllideb ddrafft y flwyddyn nesaf wrth i’r Cynulliad ei hun, wrth gwrs, fagu dulliau newydd o graffu ar y gyllideb.

Bydd y Cynulliad a chyhoedd Cymru, yn fy marn i, yn haeddu gweld darlun llawn o berfformiad a disgwyliadau cyllidol y Llywodraeth erbyn hynny, ar ffurf o fath y llyfr coch adnabyddus a gawn yn San Steffan. Mae hefyd yn wir i gofio bod datganiad yr hydref wedi newid amseriad y gyllideb yn San Steffan o’r gwanwyn i’r hydref a bydd angen ymateb yn briodol yn y Cynulliad hwn i’r broses yna hefyd.

Ysgrifennodd pwyllgorau eraill atom i dynnu sylw at y prif faterion a gododd yn eu sesiynau craffu nhw gyda’r Ysgrifenyddion perthnasol yn y Cabinet. Rydym wedi amlinellu’r rhain yn ein hadroddiad, yn enwedig y wybodaeth am werth am arian y dyraniadau yng nghyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru. Maent yn lliaws—gormod i adrodd yma—ond hoffwn dynnu sylw’r Cynulliad at un yn benodol. Roedd y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Ynni a Materion Gwledig yn poeni am sgil-effeithiau posib y toriadau mewn cyfalaf ar gyfer cynlluniau newid hinsawdd ac atal llifogydd. Bu datganiad yr hydref ers i ni graffu ar y gyllideb ddrafft, wrth gwrs, a diau y bydd y Llywodraeth am ail-bwyso’r angen am ddyraniadau cyfalaf yn y maes hwn yn sgil y datganiad hwnnw. Byddwn yn cadw llygad ar ymatebion Llywodraeth Cymru i’r pwyllgorau unigol ac yn gofyn i’r pwyllgorau hyn barhau i archwilio gwerth am arian y dyraniadau yn ystod y broses graffu ariannol yn ystod yr adolygiad canol blwyddyn.

Hoffwn ddiolch eto i bawb sydd wedi cyfrannu at y broses graffu hon. Fel pwyllgor, rydym yn hynod ymwybodol fod yr amser sydd ar gael i graffu ar y gyllideb ddrafft yn fyr ac rydym yn ddiolchgar i bawb am eu cyfraniadau gwerthfawr. Rwyf nawr yn edrych ymlaen at glywed y sylwadau mwy gwleidyddol ynglŷn â’r gyllideb ddrafft.

Rwyf wedi dethol y gwelliant i’r cynnig ac rydw i’n galw ar Nick Ramsay i gynnig gwelliant 1 a gyflwynwyd yn enw Paul Davies. Nick Ramsay.

Gwelliant 1—Paul Davies

Dileu pob dim a rhoi yn ei le:

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn credu nad yw Cyllideb Ddrafft Llywodraeth Cymru ar gyfer 2017-18 yn diwallu anghenion pobl Cymru.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Diolch. Diolch i chi, Lywydd. Rwy'n falch o gyfrannu at y ddadl hon heddiw ac i gynnig y gwelliant yn enw Paul Davies. Nid yw’n welliant sydd union yr un fath â’r gwelliant i gyllideb ddrafft y llynedd, Ysgrifennydd y Cabinet— fe wnes i newid y flwyddyn. [Chwerthin.] Mae rhai o'r problemau yr aeth y gwelliant hwnnw i’r afael â nhw yn dal i fodoli, ond mae'n welliant diweddar.

A gaf i gytuno â llawer o'r sylwadau a wnaed gan Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid? Rydym ni’n gwerthfawrogi’r anhawster y mae amseriad datganiad yr hydref wedi’i achosi i Ysgrifennydd y Cabinet a'i dîm. Mae hefyd wedi achosi anawsterau i’r Pwyllgor Cyllid, fel y mae’r Cadeirydd wedi crybwyll, ond mae'r rhain yn anawsterau yr ydym wedi dod i arfer â nhw dros y blynyddoedd diwethaf. Ond ar y llaw arall, bydd datganiad yr hydref yn cyflwyno oddeutu £436 miliwn yn ychwanegol, o gyllid cyfalaf rhwng 2016 a 2021 ar gyfer prosiectau cyfalaf o ganlyniad i wariant ychwanegol ar drafnidiaeth yn Lloegr—seilwaith yn Lloegr. Rydym i gyd yn gwybod bod angen i ni fuddsoddi yn ein seilwaith i dyfu ein heconomi, felly croesewir yr arian ychwanegol hwn.

Mae argymhelliad 1 yn adroddiad y Pwyllgor Cyllid yn argymell:

Yn y dyfodol, dylai’r gyllideb ddrafft ... ddangos yn glir sut y mae'r rhaglen lywodraethu wedi llywio a sbarduno’r broses o osod y gyllideb.

Fel y mae hi, mae'n rhaid i chi ddweud yn syml nad yw’r cysylltiadau hynny’n bodoli. O ran integreiddio â deddfwriaeth cenedlaethau'r dyfodol, wel, peidiwch â sôn. Ceir pryderon gwirioneddol am y ffordd y bydd y darn hwnnw o ddeddfwriaeth yn tynnu’i bwysau a lleiswyd y rhain gan y pwyllgor. Yn y pen draw, nid yw’n ymwneud â deddfwriaeth a chyllidebu yn unig. Mae angen inni weld canlyniadau cynaliadwy gwirioneddol ar lawr gwlad, a dylem ni ganolbwyntio ein holl ymdrechion ar gyflawni hynny.

Fel gyda chyllidebau drafft blaenorol sydd wedi’u cyflwyno i’r Siambr hon, mae llawer o Aelodau yn dueddol o lambastio toriadau Llywodraeth y DU—a maen nhw’n galed; nid oes dim dianc rhag hynny. Ond, rwy'n credu, yn rhy aml, y caiff y toriadau hynny eu beirniadu yn y Siambr hon heb fod digon o bwyslais yn cael ei roi ar pam yr ystyrir y toriadau hynny yn angenrheidiol yn y lle cyntaf ac, yn wir, y lefel enfawr o fenthyca a adawyd i’r Llywodraeth flaenorol—ac, yn wir, yr un presennol—fynd i’r afael â hi. Mae’r Ysgrifennydd cyllid blaenorol wedi cyfaddef ei hun fod yn rhaid ymdrin â’r benthyca hynny.

Nawr, mae Llywodraethu yn ymwneud â blaenoriaethau a gwneud y gorau o bethau o fewn y cyfyngiadau a osodwyd, ond fel y mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi crybwyll, mae disgwyl i’r cyfyngiadau hynny gael eu llacio; y gyllideb hon fydd yr olaf i gwmpasu cyfnod lle nad oes gan Lywodraeth Cymru bwerau codi trethi na phwerau benthyca sylweddol. O ystyried nad yw datganoli treth ond ychydig dros flwyddyn i ffwrdd erbyn hyn, mae’n bosibl y byddem ni wedi disgwyl rhywfaint o gydnabyddiaeth o hyn ac arwydd o sut y bydd y dreth yn cael ei defnyddio fel arf i gefnogi'r rhaglen lywodraethu. Mae'r ffaith na chawsom hynny, nac arwydd o hynny, rwy’n credu, yn nodweddiadol o fater dyfnach yn ymwneud â blaengynllunio a'r problemau sy'n gysylltiedig â datblygu cyllidebau dros sawl blwyddyn.

Rwy’n gwerthfawrogi nad dim ond cwestiwn o Lywodraeth Cymru’n cynllunio’n well ar gyfer y dyfodol sydd gennym yma. Mae angen i'r DU gyfan wneud hynny hefyd. Mae angen fframwaith cyllidol arnom. Gwn fod Ysgrifennydd y Cabinet yn rhannu'r safbwyntiau hyn; mae pleidiau eraill yn eu rhannu, hefyd. Byddai'n haws i Lywodraeth Cymru gynllunio pe byddai setliadau gan y Trysorlys wedi’u diogelu'n well yn erbyn sefyllfaoedd ariannol annisgwyl, yn enwedig â phwerau treth yn cael eu datganoli. Mae’n rhaid i ostyngiadau yn y grant bloc yn y dyfodol gael eu mynegeio’n gywir ac yn briodol. Ni allwn ni fforddio i gael hyn yn anghywir.

Gan droi at ran fwyaf y gyllideb ddrafft, mae'r gyllideb iechyd yn wir yn cael rhagor o adnoddau, ac er ein bod ni’n croesawu unrhyw adnoddau ychwanegol ar gyfer y GIG, ni ddylem anghofio ein bod ni ar ei hôl hi o ganlyniad i’r penderfyniadau i beidio ag amddiffyn y gyllideb iechyd mewn termau real rhwng 2011 a 2016, ar adeg pan oedd symiau canlyniadol Barnett yn dod i Gymru o ganlyniad i Lywodraeth y DU yn amddiffyn cyllideb Lloegr.

Gwn nad yw llawer o ACau yma ddim yn hoffi ein bod ni’n siarad am doriadau termau real y Cynulliad blaenorol i’r gyllideb iechyd, ond rwy’n credu bod angen i ni ystyried hyn mewn ffordd gytbwys. Rwy'n barod i ystyried y gyllideb hon mewn ffordd gytbwys, os yw Aelodau eraill yn barod i wneud hynny hefyd. Er ein bod ni’n croesawu’r symud i gyfeiriad defnyddio cronfa driniaethau newydd—croesewir hynny—rwy’n credu ei bod hi’n drueni na wrandawodd y Llywodraeth ar alwadau’r Ceidwadwyr Cymreig am gronfa triniaethau canser yr holl flynyddoedd hynny’n ôl pan oedd ein hetholwyr yn galw am degwch â Lloegr a degau o filoedd o bobl ledled Cymru yn arwyddo deisebau yn nodi eu pryderon—

A wnewch chi ildio?

Mewn eiliad, gwnaf.

Roedd gennyf i etholwyr a oedd ar ben eu tennyn yn ystyried symud dros y ffin o’m hetholaeth i er mwyn cael gafael ar feddyginiaeth a fyddai’n ymestyn bywyd.

Diolch i chi am ildio. A fyddai'r Aelod yn cydnabod mai’r broblem â chronfa triniaethau canser yw ei bod hi’n anwybyddu'r ffaith bod llawer o bobl eraill yn dioddef o salwch sydd hefyd angen buddsoddiad ac arloesi ac ati, a bod hynny’n rhwystr i un o'r pethau yr ydym ni wedi ceisio’i gyflawni drwy’r trafodaethau hyn? [Torri ar draws.]

Rwyf eisoes wedi dweud fy mod yn croesawu cronfa driniaethau; rwy’n credu ei bod hi’n drueni ein bod ni ar ei hôl hi ers llawer o flynyddoedd, pan oedd ein etholwyr—ac nid dim ond fy etholwyr i; rwy'n siŵr yr oedd etholwyr yn eich ardal chi, Rhun, yn Ynys Môn hefyd yn galw am gronfa triniaethau canser. Mae'n un o’r prif bethau sy’n achosi marwolaeth yng Nghymru ac rwy’n credu ei bod hi’n drueni na wnaethom ni gymryd y camau hynny ar y pryd, ond rwy'n fodlon derbyn fod gennym ni gronfa driniaethau yn awr. Yn fy marn i, gallem ni fod wedi cychwyn arni ychydig yn gynharach, ac rwy’n credu, yn ôl pob tebyg, yn eich calon, eich bod chi’n cytuno â hynny hefyd, Rhun.

Mae angen mwy o wybodaeth arnom o ran ble y dyrennir cyllid iechyd. Mae cael data gan y GIG bob amser wedi bod yn anodd a dweud y lleiaf. A yw'r cyllid ychwanegol wir am gael ei neilltuo er mwyn gwella'r gwasanaeth iechyd ac adeiladu ar gyfer y dyfodol, yn hytrach na dim ond llenwi a dileu bylchau yn y gyllideb? Fel y dywedais yn gynharach, Ysgrifennydd y Cabinet, rydym ni ar ei hôl hi yn y fan yma ac ni ddylem ni anghofio hynny.

Gan droi at addysg, yn gynharach y prynhawn yma, cawsom ddatganiad ar y canlyniadau PISA gwael. Iawn, rwy’n gwerthfawrogi y cafodd y canlyniadau hyn eu cyhoeddi’n ddiweddar iawn, ond rwy’n credu ei bod hi’n rhesymol gofyn sut y bydd y gyllideb hon yn mynd i'r afael â'r pryderon a godwyd yn y datganiad hwnnw. Nid yw bod ar y trywydd iawn yn ddigon da. Ni all fod unrhyw arwydd cliriach o ba mor ddifrifol y mae’r Cynulliad hwn yn cymryd ei rwymedigaethau i genedlaethau'r dyfodol na'r hyn yr ydym ni’n ei wneud i godi safonau addysg yn y wlad hon, ac i gyrraedd y safonau gofynnol. Fel y mae paragraff 4.35 o gynigion y gyllideb ddrafft yn ein hatgoffa,

Mae addysg yn chwarae rhan sylfaenol yn ein datblygiad fel unigolion ac mae’n sylfaen i economi gref a bywiog.

Os caf i droi at y cefnu ar y cynlluniau diffygiol i ddiwygio llywodraeth leol yng Nghymru, ac yn wir, croesawu hynny’n fawr, rydym ni y Ceidwadwyr Cymreig yn credu y bydd hyn yn osgoi gwastraffu swm enfawr o arian—arian y gellir ei fuddsoddi lle y dylai gael ei fuddsoddi: yn y rheng flaen, mewn gwasanaethau cyhoeddus, lle y byddai pobl yn disgwyl iddo gael ei fuddsoddi. Mae gennyf i broblem, wrth gwrs, â dyrannu arian o’r gyllideb llywodraeth leol ei hun. Rwyf wedi mynegi’r pryderon hynny yn y Siambr hon yn ystod nifer o ddatganiadau a dadleuon. Dibynnir ar yr hen fformiwla o hyd. Fel y gwyddom, mae'n cosbi awdurdodau lleol gwledig, fel fy un i yn Sir Fynwy—sydd bob amser ar waelod y pentwr o ran derbyn cyllid. Ceir un rhan fechan yn y gyllideb ddrafft ynglŷn â materion gwledig. Rwy'n credu ei bod ar dudalen 55, sy'n ymwneud â bwyd a diod a chadwyni cyflenwi. Mae’r hyn a geir yn dda: efallai y cyhoeddir cynnydd mewn cyllid i lywodraeth leol, ond dim ond hanner y frwydr yw hynny. Mae angen ei ddosbarthu'n deg, gan gydnabod y costau uwch o ddarparu gwasanaethau ar draws ardal wledig sydd â phoblogaeth wasgaredig.

Ysgrifennydd y Cabinet, mae cynaliadwyedd wrth wraidd cyfansoddiad y Cynulliad, ond mae rhai pobl dan yr argraff ein bod ni’n aml yn siarad heb weithredu. Os yw Llywodraeth Cymru am ei gwneud hi’n ofynnol i sefydliadau eraill ddangos eu bod yn cynllunio ariannol dros gyfnod o dair blynedd, yna mae'n rhaid iddi wneud mwy o ymdrech i wneud hyn ei hun yn rhan o foderneiddio proses Llywodraeth Cymru o gynllunio’r gyllideb. Buom yn siarad yn gynharach am yr angen i foderneiddio proses y Cynulliad o gynllunio’r gyllideb. Mae angen i Lywodraeth Cymru wneud hynny hefyd.

I gloi, Lywydd, mae angen meddwl mewn ffordd fwy cydgysylltiedig. Sut y mae’r gyllideb hon yn cyflawni amcanion Llywodraeth Cymru yn ystod y tymor canolig? Sut y mae'n paratoi ar gyfer y newidiadau a'r heriau sydd o'n blaenau? Sut mae'n cyflawni ein nod o gynaliadwyedd yn y tymor hir?

Er ei bod yn dda mewn rhannau, ac yn darparu—fel y cyfeiriodd Ysgrifennydd y Cabinet ei hun— ryddhad sydd ei angen yn fawr, ond sy’n rhyddhad byrdymor yn y pen draw, ateb dros dro yw hwn. I aralleirio geiriau’r diweddar Syr Robin Day, dyma gyllideb sydd yma heddiw, ond wedi mynd yfory. Dyma pam nad ydym ni’n teimlo bod y gyllideb hon yn diwallu anghenion pobl Cymru.

Dof at sylwadau Ysgrifennydd y Cabinet mewn eiliad, ond o wrando ar lefarydd y Blaid Geidwadol, daeth un o ddyfyniadau dethol John Maynard Keynes i’m meddwl a ddywedodd, mewn cyfnod cynharach o drafferthion economaidd:

‘Practical men, who believe themselves to be quite exempt from any intellectual influence, are usually the slaves of some defunct economist.’

Roedd yn cyfeirio at yr angen i gael toriadau fel rheidrwydd ymarferol yn yr amser sydd ohoni. Mae'r byd wedi datblygu ers hynny. Ni wn a oedd gennych chi boster o Patrick Minford ar eich wal yn eich arddegau. Efallai bod gennych. Efallai yr oeddech chi’n addoli’r arianyddwr. Ond, rydym ni’n byw mewn oes pan fo Llywodraethwr Banc Lloegr—sefydliad nad ydyw, yn ystod ei hanes, wedi poeni llawer am faterion fel anghydraddoldeb a sefyllfa’r dosbarth gweithiol—newydd gyfeirio at y ddegawd a gollwyd, gan ein cymharu ni â'r 1860au. Mae Mario Draghi, o bawb, cadeirydd Banc Canolog Ewrop, newydd alw am ysgogiad cyllidol ledled yr UE. Cyflwynodd y Comisiwn Ewropeaidd gynnig ar draws yr UE, gan ddweud oni bai ein bod ni’n cael ehangiad cyllidol, yna bydd hi’n draed moch arnom ni gyd. Mae darpar Arlywydd Unol Daleithiau America—nad yw’n ffrind gwleidyddol i mi o gwbl; nid rhyddfrydwr trugarog mohono—wedi galw am ehangiad cyllidol enfawr yn Unol Daleithiau America. Byddaf yn fwy na bodlon ildio i'r Aelod.

Diolch. Nid wyf am ddweud wrthych chi pa bosteri oedd gennyf i ar wal fy ystafell wely yn fy arddegau, ond yn sicr nid oedden nhw’n economegwyr. Rwy'n cydnabod yr hyn yr ydych chi’n ei ddweud, Adam, ond a ydych chi wirioneddol yn dweud nad ydych chi’n credu bod unrhyw doriadau yn angenrheidiol o gwbl? Oherwydd os ydych chi’n dweud hynny, yna mae hynny'n hollol hurt. Mae'n rhaid i chi gredu mewn rhedeg economi mewn modd rhesymol gyllidol a chynaliadwy. Drwy ddweud nad oedd unrhyw doriadau yn angenrheidiol—wel, dewch o’ ‘na, mae hynny'n gelwydd.

Mae gennyf newyddion syml a drwg iawn iddo: oes, mae gennym ni ddyled enfawr yn y sector cyhoeddus, ond a ydyw wedi ystyried cyflwr dyledion corfforaethol yn y sector preifat? Mae economi gyfan y byd gorllewinol mewn dyled. Felly, beth mae'n ei awgrymu? Ein bod ni i gyd yn rhoi terfyn ar bob gweithgarwch economaidd, a'n bod ni’n cychwyn o’r cychwyn? Ailddarllenwch Keynes ar bob cyfrif. Rydym ni’n ôl yn yr un sefyllfa lle y mae diffyg ymddiriedaeth a hyder economaidd wedi ein gadael ni mewn sefyllfa lle nad oes ond un ysgogiad ar ôl, ac ysgogiad ydyw sydd yn nwylo pobl fel ni sydd wedi ein hethol i gynrychioli’r cyhoedd. Oni bai bod llywodraethau’n gweithredu ar draws y byd gorllewinol, yna rydym ni i gyd wedi ein condemnio, yn wleidyddol ac yn economaidd, i ddyfodol na fyddai unrhyw un—neb ohonom ni, rwy’n tybio­—yn dymuno ei weld.

Gadewch i ni droi at y gyllideb. Rwy’n cydymdeimlo ag Ysgrifennydd y Cabinet, oherwydd mae’n rhaid iddo weithredu o fewn y cyfyngiadau a osodir arno yn y sefyllfa hon lle nad oes gennym ni sofraniaeth gyllidol ac economaidd i'r graddau yr hoffai’r blaid hon ei gweld. Felly, dyna yw cefndir ein trafodaethau ni yma, yn anffodus, ac wrth i ni gael rhagor o ymreolaeth wleidyddol ac ariannol, yna byddwn ni’n gallu gwneud mwy yn y dyfodol.

Roedd hi’n bleser cydweithio ag ef yn y dull chwilfrydig hwn o gyd-fyw gwleidyddol yr ydym ni wedi’i ddyfeisio rhwng ein dwy blaid, fel plaid lywodraethol a gwrthblaid, i wneud yr hyn sy'n iawn er budd pobl Cymru. Rydym ni’n anghytuno ar rai pethau, ac rydym ni’n sicr yn parhau i drafod y meysydd hynny yr ydym ni’n anghytuno yn eu cylch. Ond roedd hi’n dda gallu cytuno i roi cymorth, yn enwedig i sectorau, yn y flwyddyn hon, sydd, fel y mae wedi dweud, yn ymwneud â chreu, o bosibl, mwy o le er mwyn i ni ddarparu llwyfan ar gyfer y newid mwy sylweddol a fydd yn angenrheidiol dros y blynyddoedd i ddod. Rydym ni’n ystyried yn arbennig y cytundeb â Phlaid Cymru ar y sectorau hynny lle bu toriadau cyfresol dros lawer o flynyddoedd: addysg uwch; addysg bellach, nad yw’n cael digon o arian; y sector celfyddydau; llywodraeth leol, a dderbyniodd y cynnydd cyntaf mewn arian parod ers 2013-14; a gwariant ar iechyd meddwl, lle’r wyf i’n gwybod bod consensws ar draws y Cynulliad ei fod yn sector nad ydyw wedi bod yn cael digon o arian yn gymesur â'i bwysigrwydd dros nifer o flynyddoedd. Felly, roedd hi’n dda gallu rhoi'r rheiny ar waith o ganlyniad i’r cytundeb rhyngom.

Wrth gyfuno ein syniadau, credaf ein bod ni wedi gallu creu cyllideb well. Rwy’n dymuno gweld y Cynulliad cyfan hwn, mewn gwirionedd, yn gallu cyflawni’r swyddogaeth honno yn fwy effeithiol nag y mae wedi gwneud hyd yn hyn, a dyna pam yr wyf yn croesawu argymhellion y Pwyllgor Cyllid. Gwnaethom goladu, gyda chymorth y Llywodraeth, yr holl wahanol eitemau—y prif grwpiau gwariant, y meysydd rhaglenni gwariant, y camau gweithredu, y gyllideb, y BELs, llinellau gwariant y gyllideb—yn wir, oddeutu 7,000 ohonyn nhw, neu rywbeth tebyg. Dylai fod wedi bod yn ffeil goch—ffeil las oedd hi. Gallai fod yn llyfr coch, efallai. Ond ni fyddwch yn dod o hyd i hyn yn unrhyw le ar hyn o bryd. Dylai hyn gael ei roi i bob Aelod Cynulliad, y gwrthbleidiau a’r pleidiau sy'n llywodraethu, er mwyn i chi allu edrych drwy bob un o'r llinellau gwariant cyllideb unigol. Fel arall, ni allwn wneud ein gwaith hyd eithaf ein gallu.

Edrychaf ymlaen yn arbennig, fel y dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet—ac, yn wir, Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid—rydym yn byw mewn cyfnod heriol tu hwnt, lle mae galw cynyddol, cyfyngiadau cyllidol enfawr, a chyfleoedd o ran technoleg newydd megis data mawr, er enghraifft. Mae angen i ni edrych ar greu fframwaith cyllidebol tymor hirach i gyrff y sector cyhoeddus sy'n dibynnu ar y gyllideb. Felly, rwy’n credu bod cyllideb tair blynedd yn rhywbeth sy'n werth ei chroesawu. Ond yn sicr, mae angen i’r wybodaeth fod ar gael i ni ar ffurf fwy tryloyw nag sydd ar gael ar hyn o bryd, a dylem ni edrych ar arloesedd ehangach o ran sut yr ydym ni’n gosod y gyllideb.

Dywedir mai newyddiaduraeth yw drafft cyntaf hanes. Mae prinder newyddiaduraeth yng Nghymru. Efallai cyllideb Cymru, mewn gwirionedd, yw'r drafft cyntaf, oherwydd pwysigrwydd canolog Llywodraeth Cymru wrth lunio ein dyfodol fel cenedl. Hanner can mlynedd yn ôl yn yr Unol Daleithiau, roedden nhw’n arloesol wrth lunio’r gyllideb drwy system cyllidebu rhaglenni, ac mae hyn mewn gwirionedd yn ymwneud ag argymhelliad cyntaf y Pwyllgor Cyllid. Ynghyd â ffigurau gwariant, dylai fod gennym ffigurau ar yr hyn yr ydym yn ceisio’i gyflawni, ar ganlyniadau. Maen nhw’n asio’r ddau. Gwnaeth Robert McNamara, yr Ysgrifennydd Amddiffyn, rai pethau na fyddwn i’n cytuno â nhw, ond gwnaeth rai pethau da hefyd, ac mewn gwirionedd cafodd dipyn o dröedigaeth Ddamascaidd erbyn y diwedd. Ond un o'r pethau gwych a wnaeth oedd dweud, 'Yr unig ffordd y gall y Gyngres farnu cyllideb mewn gwirionedd yw cael y data ar fewnbynnau ac allbynnau wedi’u nodi ar yr un pryd'. Mae cyfeiriad, rwy’n credu, yn un o adroddiadau'r pwyllgor, at y grant amddifadedd disgyblion—hollol ganmoladwy o ran ei amcanion, ond a yw’n cyflawni’r amcanion hynny a sut yr ydym ni’n gwerthuso gwerth am arian mewn gwirionedd? Unwaith eto, efallai bod ffordd wahanol y gallwn ei hystyried i lunio’r gyllideb yn ei chyfanrwydd. Rydym ni’n trafod symud i ffwrdd oddi wrth Lywodraeth seilo, onid ydym? Rydym ni wedi siarad am Lywodraeth gydgysylltiedig ac ati am ddegawd a mwy. Eto i gyd, onid yw hyn yn gofeb i feddylfryd seilo? Gwneir y cyfan ar sail adrannol.

A fyddai'n bosibl llunio cyllideb drawsadrannol lle mae gennym mewn gwirionedd brif grwpiau gwariant sy’n ymwneud ag arloesi, sy'n edrych ar greu cronfa arloesi sy'n symud ar draws yr holl adrannau? A oes modd i ni edrych ar feysydd eraill megis atal, sydd hefyd yn cael ei grybwyll yn adroddiad y Pwyllgor Cyllid? Rydym ni i gyd yn gwybod hyn, onid ydym, bod buddsoddi mewn gwirionedd mewn ymyrraeth blynyddoedd cynnar i blant a phobl ifanc yn arbed arian i ni yn yr hirdymor, yn sicr yn y gwasanaeth iechyd, fel y cyfeirir ato yn adroddiad y Pwyllgor Cyllid? Pam nad oes gennym ni ddulliau atal yn un o'n prif grwpiau gwariant, yn hytrach na’r pwyslais adrannol sydd gennym?

Croesawaf y ffaith ein bod ni, trwy ein trafodaethau, yn edrych ar gyllideb gyfranogol, sy’n cynnwys dinasyddion, yn ymgysylltu â defnyddwyr, yn cyd-gynhyrchu—gair rwy’n credu y ceisiodd Leighton Andrews ei wahardd. Ond yn y pen draw, os ydym yn mynd i gyflawni mwy gyda phunt y trethdalwyr, ni allwn wneud hynny heblaw trwy ddenu pobl eraill mewn gwirionedd, dinasyddion, cwmnïau a sectorau i gyd-gyflwyno rhai o'n hamcanion ni hefyd.

Felly, byddwn i’n ein hannog ni i edrych o’r newydd ar y ffordd yr ydym yn mynd ati i osod y gyllideb ar hyn o bryd, ac i gynnwys nid dim ond Aelodau eraill yn y lle hwn ond y dinasyddion hefyd. Byddem ni’n hoffi gweld yn y gyllideb derfynol, yn enwedig fel y cyfeirir ato yn un o adroddiadau'r pwyllgor, ac fel y mae Simon Thomas eisoes wedi codi, y mater o gyllid cyfalaf ar gyfer llifogydd ac ardrethi busnes yn sicr. Rydym ni wedi cyflwyno dadl lawer gwaith, rwy’n credu, am ryddhad ychwanegol, yn enwedig yn sgil yr ailbrisio. O ran tai, a allem ni edrych, fel y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud, ar dai modiwlaidd fel modd o gyflymu datblygiad tai? Yn olaf, o ran trafnidiaeth leol—o weld pobl ar gyfryngau cymdeithasol ledled Cymru yn cwyno am y gorlenwi ar ein trenau a’r problemau gyda gwasanaethau bysiau lleol mewn rhai rhannau o Gymru—a oes modd i ni wneud hynny’n flaenoriaeth wrth i ni symud oddi wrth y gyllideb ddrafft hon i’r datganiad ar y gyllideb derfynol?

Mae saith mlynedd wedi bod ers dechrau’r cyfnod o adfer economaidd, er bod yr adferiad hwnnw o ddirwasgiad hollol ofnadwy. Bu twf sylweddol yn economïau cyffredinol Cymru a’r DU. Mae diweithdra yn wirioneddol isel iawn yn ôl cymariaethau hanesyddol, o leiaf yn ystod y 30 mlynedd diwethaf, a hynny yng Nghymru a’r DU. Mae'r diffyg yn y gyllideb ar lefel y DU yn dal i fod yn agos at £70 biliwn, sef tua 4 y cant o’r GDP. Eto i gyd, ymddengys bod y rhan fwyaf o bobl yn y Cynulliad hwn yn siarad fel pe gallai fod cyfnod mawr newydd o fenthyca, fel petai cyni yn ddewis yn hytrach na rheidrwydd. Os ydych chi, ar y cam hwn o'r cylch economaidd, yn dal i fenthyca 4 y cant o’r GDP, yna mae’r syniad y gallwch chi fynd ar sbri benthyca o’r man hwn, yn fy marn i, yn gwbl hurt. A dweud y gwir, yr unig reswm, gan ymateb i Adam Price, yr ydym wedi gallu cynnal y sefyllfa yw oherwydd bod £425 biliwn o’r benthyca hynny wedi ei ddileu, i bob pwrpas, gan Fanc Lloegr. Eto i gyd, ni allwn dybio y bydd y polisi ariannol rhydd hwnnw o gyfradd banc o 0.25 y cant a £425 biliwn o leddfu meintiol yn parhau. A phan fydd yn gwrthdroi, a chredaf y bydd hynny’n digwydd yn gynt nag y mae pobl yn ei ddisgwyl ar y cyfan, bydd yn anodd iawn i ni barhau i fenthyca ar y lefel hon. Rydym wedi gweld, yn y mis neu ddau diwethaf, y bu cynnydd o oddeutu traean yn y cyfraddau llog hirdymor o gymharu â lle'r oedden nhw. A bydd hynny, dros amser, yn llifo i mewn i brosesau cyllidebu y DU ac, yn sgil hynny, i'r Cynulliad hwn.

Rwy’n siarad yn gymharol wylaidd ac nid wyf yn bwriadu rhoi truth pleidiol mawr heddiw. Dyma fy mlwyddyn gyntaf ym mhroses gyllidebu’r Cynulliad hwn ac, fel y dywedodd y Gweinidog Cyllid, mae'r system yn newid. Mae gennyf rywfaint o brofiad o gyllidebu ar lefel cyngor ac awdurdod yr heddlu, ac, yn wir, i'r graddau ei fod yn digwydd yno o gwbl, yn San Steffan. Ond nid wyf eisiau tybio, o nodweddion tebyg, bod pethau yr un fath, oherwydd mae gwahaniaethau allweddol a phwysig yn bodoli.

Rwy'n arbennig o siomedig o gael gwybod ein bod heddiw yn pleidleisio ar gynnig ar y gyllideb ddrafft i dynnu sylw, ac yna pan ddaw'r gyllideb derfynol i ni ym mis Ionawr, dywedir wrthyf y bydd pleidlais i fyny neu i lawr ar y cynnig, ac mae'r gyllideb ei hun yn un na ellir ei diwygio. Rwy'n credu bod hynny'n siomedig—mae'n adlewyrchu'r sefyllfa yn San Steffan, ond dim ond ers y 1930au. Cyn hynny, gallai Aelodau Seneddol ddiwygio cynlluniau gwariant y Llywodraeth, ac roeddent yn gwneud hynny. Rwy’n credu y byddai'n system iachach pe bai grwpiau plaid neu Weinidogion neu Aelodau yn gallu cyflwyno gwelliannau i gyllideb y Llywodraeth, a chael pleidleisio yn y lle hwn ar a ddylid cytuno arnynt neu beidio. Rhywbeth arall yr wyf yn ei weld—

A wnewch chi ildio?

Gwnaf, rwy’n hapus iawn i wneud hynny.

Mae’r Aelod yn gwneud pwynt diddorol, sef bod llawer o wledydd eraill y Gymanwlad, er enghraifft, a gwledydd ffederal yn defnyddio'r broses honno. Ond mae ganddynt fesurau diogelwch yn eu lle, yn enwedig lle mae gwariant ychwanegol dan sylw, ac nid ydych yn mantoli'r gyllideb gydag incwm ychwanegol. Ond bydd e’n cael y cyfle i gyflwyno’r farn honno gan ein bod yn trafod drwy'r Pwyllgor Busnes a thrwy'r Cynulliad ei hun sut yr ydym yn gweithredu golwg newydd ar broses y gyllideb.

Ie, ac edrychaf ymlaen at weithio gyda Chadeirydd y Pwyllgor Cyllid ac eraill ar hynny. Rwy'n credu y dylai’r cynnig bod unrhyw newid i linell wariant a fyddai’n cael ei gyflwyno fel cynnig, ar yr un pryd gael gwelliant o ran naill ai cynnydd mewn trethi neu leihad mewn gwariant, a fyddai'n atal hynny. Ond, yn amodol ar hynny, rwy’n meddwl y byddem yn elwa o gael y broses ddemocrataidd honno.

Rwyf hefyd yn ddiolchgar i Simon Thomas a hefyd i Nick Ramsey, y ddau ohonynt wedi bod yn hael gyda'u hamser yn egluro i mi hynodion y broses pennu cyllideb yma, a hefyd i Ysgrifennydd y Cabinet sydd wedi bod yn barod iawn i siarad â’r Pwyllgor Cyllid, ar y ddau Fil yr ydym yn eu hystyried, ac ymlaen i graffu ar y gyllideb hon yr ydym wedi ei gosod o fewn hynny.

Un her arall, rwy’n meddwl, i fy nealltwriaeth i o sut mae'r broses yn gweithio yma, ac efallai i eraill, yw beth yn union yw’r berthynas hon rhwng Plaid Cymru a'r Blaid Lafur. Roeddwn wedi deall mai’r hyn oedd wedi ei gytuno oedd y byddai Plaid Cymru yn caniatáu i'r gyllideb fynd drwodd—rwy'n dal heb fod yn glir o ba un ai ymatal neu gefnogaeth yw hynny—yn gyfnewid am gyfres o newidiadau penodol i'r gyllideb honno a fyddai'n cael eu cytuno gan y Blaid, er enghraifft y £300,000 ar gyfer edrych ar y rheilffordd rhwng Caerfyrddin ac Aberystwyth ac a allwn ddod â’r rheilffordd honno yn ôl. Hyderaf y bydd y Blaid yr un mor awyddus i fonitro sut mae'r arian hwnnw'n cael ei wario, ac yn sicrhau gwerth am arian, ag yr oeddent pan gytunwyd arno yn y lle cyntaf. Ond mae'n ymddangos drwy wneud hynny, eu bod yn caniatáu i gryn dipyn o bethau eraill fynd drwodd yn y gyllideb hon na chawsant unrhyw olwg arnynt ymlaen llaw, ac eto i gyd bellach rywsut maent yn gysylltiedig â nhw. Ac rwy’n teimlo bod araith Adam Price wedi mynd yn eithaf pell tuag at amddiffyn y gyllideb yn ei chyfanrwydd, yn hytrach na dim ond yr elfennau sy’n benodol i Blaid Cymru o fewn y gyllideb. Rwy'n credu y byddem i gyd yn elwa o fwy o eglurder am sut mae’r berthynas honno yn gweithio.

Rwyf hefyd yn credu bod y Pwyllgor Cyllid—rwy'n falch o'r ddogfen yr ydym wedi’i chynhyrchu mewn amser byr iawn. Dydw i ddim yn hollol siŵr o statws y ddogfen honno yn y ddadl hon—cyfeirir ati fel dogfen ategol. Tybed, mewn gwirionedd, pe byddai’r Cynulliad hwn a'r Cyfarfod Llawn yn pleidleisio ar yr argymhellion hynny a fyddent yn cael eu cefnogi gan y Cynulliad cyfan. Rydym wedi cael cytundeb trawsbleidiol yn y pwyllgor, ac rwy’n meddwl y byddai hynny'n cryfhau sefyllfa'r Cynulliad ymhellach yn y broses graffu ar y gyllideb, ac edrychaf ymlaen at glywed Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud wrthym pa rannau, os o gwbl, o'r gyllideb y mae'n mynd i’w diwygio mewn ymateb i'r rheini.

Mae gennym Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015, ac yn fy marn i, nid oes sicrwydd o hyd a yw hwn yn ddarn effeithiol o ddeddfwriaeth neu a yw’n rhoi arwydd o rinwedd ar nifer o nodau teilwng iawn nad ydynt wedyn yn cael eu gweithredu drwy broses ddyddiol llywodraeth a deddfwriaeth. Felly, edrychaf ymlaen at weld newidiadau a all ddigwydd neu na allant ddigwydd yn y maes hwnnw.

Yn gyffredinol, byddwn yn disgrifio’r gyllideb fel cyllideb ‘ymlaen gan bwyll’—mae llawer o linellau cyllideb lle nad oes newid i'r gwariant. Daeth Ysgrifennydd y Cabinet o hyd i arian ychwanegol ar gyfer iechyd, ac rydym yn cefnogi hynny. Fe’m trawyd fwyaf gan y setliad llywodraeth leol, sy’n ymwneud o leiaf â’r gwariant a welwn wedi’i bennu gan Lywodraeth y DU yn bennaf ar gyfer Lloegr, oherwydd, i mi, ymddengys mai’r maes llywodraeth leol hwnnw sy'n cael y gostyngiadau lleiaf yng Nghymru, o'u cymharu â'r toriadau llym iawn, iawn y mae cynghorau lleol yn Lloegr wedi’u profi. Ac yn sgil hynny iechyd sy’n gweld y toriadau yng Nghymru, ac nid yw’r toriadau hynny i’w gweld yn Lloegr. Rwy'n gwybod bod rhywfaint o hynny yn adlewyrchu’r hyn sy'n digwydd gyda gofal cymdeithasol a'r GIG, ac rwy’n meddwl ei bod yn synhwyrol i'r Llywodraeth ystyried hynny yn y ffordd y mae'n gwneud. Ond, yn gyffredinol, mae’r setliad llywodraeth leol yn edrych yn fregus ar gyfer y dyfodol. Ac yn adroddiad y Pwyllgor Cyllid, rydym yn dweud bod

‘y gyllideb ddrafft eleni yn setliad gwell o lawer na’r disgwyl... dylai sefydliadau fod yn defnyddio'r setliad hwn i baratoi ar gyfer cyfnodau mwy anodd i ddod, roedd y Pwyllgor yn poeni nad yw wedi gweld tystiolaeth fod y gwaith paratoi hwn yn digwydd’.

Ac mae'n dyfynnu yn enwedig y gwasanaeth iechyd a llywodraeth leol. Ond mewn llywodraeth leol, mae gennym etholiadau ym mis Mai, a’r amheuaeth yn anorfod yw y bydd toriadau llym mewn llywodraeth leol a allai gael eu gohirio tan y flwyddyn nesaf. Ac, yn hytrach na chynllunio ar gyfer y gostyngiadau hynny yn awr, mae llywodraeth leol yn canolbwyntio ar arian sefydlu ar gyfer yr etholiadau cyngor ym mis Mai, a byddwn yn gweld gostyngiadau difrifol yn y flwyddyn neu ddwy wedyn a allai yn wir fod wedi'u cynllunio'n well. Ar gyfer y gwasanaeth iechyd, rwy'n siomedig o weld bod y gofyniad statudol hwn gennym ar gyfer cyllidebu tair blynedd, mae’r holl grwpiau buddiant a sefydliadau partner hyn yn dod atom ac yn dweud eu bod yn awyddus i gynllunio ar gyfer y tymor hir ac, eto i gyd, mae nifer o'r sefydliadau iechyd hyn heb osod y cyllidebau tair blynedd hynny mewn gwirionedd, fel sy'n ofynnol yn ôl statud.

Rydym wedi gweld y toriadau sylweddol hyn—rhwng 35 a 40 y cant, yn dibynnu ar ba flwyddyn yr ydych yn edrych arni—i'r gyllideb gyfalaf ar gyfer prosiectau newid hinsawdd. Rwy’n cofio cael fy herio yn eithaf ymosodol gan Carl Sargeant cyn yr etholiad ar sut oedd UKIP eisiau torri’r gyllideb hon, ac eto i gyd mae'r Llywodraeth yn dod yn ôl ac yn y gyllideb gyntaf yn torri dros draean ohoni. Rhaid cyfaddef fod hyn yn achosi penbleth braidd. Holir Ysgrifennydd y Cabinet a dywedir wrtho, 'A dweud y gwir, nid yw hyn yn mynd i effeithio ar nodau neu amcanion newid hinsawdd neu’r hyn y mae'r Llywodraeth yn mynd i’w gyflawni yn y maes hwn.' Os felly, pam oedd yr arian hwn yn cael ei wario ym maes newid hinsawdd, os nad oedd yn ofynnol mewn gwirionedd i fodloni'r nodau hynny? Tybed a fydd y prosiectau cyfalaf newid hinsawdd hyn, fel y gyllideb addysg uwch y llynedd, o bosibl, ac y byddwn yn gweld rhannau sylweddol yn cael eu rhoi yn ôl, yn dilyn yr hyn yr ydym wedi ei ddysgu yn natganiad yr hydref.

Hoffwn gael sicrwydd bod cysylltiad da o ran yr hyn sy'n digwydd o safbwynt effeithlonrwydd ynni a thlodi tanwydd rhwng cynlluniau’r cwmnïau ynni, Nest, a’r hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wneud, ac yn yr un modd â llywodraeth leol a'i chyfrifoldebau amddiffyn rhag llifogydd. Ac rwy’n meddwl y byddai'n beth da pe baem yn edrych ar y cynlluniau penodol hyn ar sail eu rhinweddau a'u gwneud yn agored i graffu fforensig da, yn hytrach na dim ond oherwydd eu bod yn cael eu disgrifio fel prosiectau newid hinsawdd sy’n cael eu clodfori gan y Llywodraeth fel rhywbeth da yn hollol amlwg neu, yn wir, yn cael eu beirniadu gan eraill fel rhywbeth nad ydynt yn dda. Dylem edrych ar eu rhinweddau, ac rwy’n credu ei bod yn bwysig iawn, iawn ein bod yn cael y BELs, y llinellau gwariant yn y gyllideb, allan yno yn gynnar. Yn wir, mae’n anfoddhaol cael cyllidebau eang iawn, iawn yn cael eu cyhoeddi ac yna gael gwybod llawer iawn yn ddiweddarach, mewn gwirionedd, fod y darlun yn wahanol iawn, iawn i’r hyn yr oedd yn ymddangos oherwydd yr hyn sy'n digwydd ar y lefel honno.  Rwyf o ddifrif yn meddwl y byddai o fudd i'r broses gyllideb gyffredinol, i graffu cyhoeddus ac i ymgysylltiad democrataidd yng Nghymru pe bai’r BELs hynny yn cael eu cyhoeddi ar yr un pryd â'r gyllideb ddrafft, er mwyn i bobl weithio ar gyfer craffu ar y gyllideb yn briodol ac yn effeithiol. Rwy'n ddiolchgar i Ysgrifennydd Cabinet ac am yr amser, Lywydd.

Dyma’r chweched gyllideb yr wyf wedi siarad amdani yn y Senedd. Yn anffodus, maent i gyd wedi cael eu gwneud yn erbyn agenda gyni Llywodraeth San Steffan y Ceidwadwyr a'r Democratiaid Rhyddfrydol yn gyntaf ac yn awr Lywodraeth Geidwadol. Pa mor hir fydd angen dilyn y llwybr cyni nes ei fod yn gwawrio’n sydyn ar y Llywodraeth nad yw'n gweithio? Fel y dywedodd Adam Price yn gynharach, dyma'r degawd coll cyntaf o dwf economaidd ers y 1860au. Dyna oedd amser Disraeli a Gladstone, a Disraeli a Gladstone fel dynion ifanc. [Torri ar draws.] Na, fe wnâi helpu Neil Hamilton: roedd Palmerston yno ar y dechrau, roedd Disraeli a Gladstone yno ar y diwedd. Neu a yw’r agenda gyni hon yn ddim ond deilen ffigys i guddio awydd y Ceidwadwyr i grebachu’r sector cyhoeddus? Pan na ellir cael gwared ar y wladwriaeth yn gyfan gwbl, maent yn dod o hyd i ffordd, fel ysgolion academi yn Lloegr, lle gall y sector preifat wneud arian allan ohoni.

Gan droi at y gyllideb ger ein bron, mae iechyd yn parhau ar ei daith tuag at 50 y cant o gyllideb refeniw Cymru; yr adeg hon y flwyddyn nesaf, rwy’n rhagweld y bydd mewn gwirionedd yn fwy na 50 y cant o gyllideb refeniw Cymru. Rwy'n credu ei fod yn 49 y cant eleni. Iechyd o bell ffordd yw’r gwasanaeth pwysicaf y mae Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu, ond rhaid defnyddio’r arian ar iechyd yn y modd mwyaf effeithiol. Rwy’n dal yn amheus iawn o strwythur y byrddau iechyd presennol, nad yw'n ymddangos i mi i fod yn seiliedig ar ffiniau iechyd naturiol. Mae angen mynd i'r afael â rhai cwestiynau ar iechyd: beth yw’r gost am staff asiantaeth ? Pam nad oes gwasanaeth meddyginiaethau ar gyfer Cymru gyfan fel bod modd anfon meddyginiaethau sydd â’u dyddiad ar fin rhedeg allan i ysbytai eraill, hyd yn oed os ydynt mewn bwrdd iechyd gwahanol, er mwyn osgoi gwastraff?

A wnewch chi dderbyn ymyriad, Mike?

Yn sicr.

Diolch, rwy’n ddiolchgar iawn ichi am dderbyn yr ymyriad. Mae’n ymwneud, yn benodol, â chostau staff asiantaeth. Fel y gwyddoch, cymerwyd camau gan Lywodraeth y DU gamau i roi cap ar gostau staff asiantaeth fesul awr. Penderfynodd Llywodraeth Cymru beidio â dilyn eu hesiampl. Mae hynny’n costio miliynau o bunnoedd i'n GIG bob blwyddyn. A ydych yn rhannu fy marn i y dylai Llywodraeth Cymru ailystyried ei safbwynt?

Nid wyf yn rhannu eich barn. Yr hyn y byddwn i'n ei ddweud yw, os byddech yn pennu'r cap hwnnw, y byddai’n arwain at brinder nyrsys ar wardiau a phrinder meddygon mewn ysbytai. Y broblem yw bod angen staff asiantaeth arnom. Yr her i Lywodraeth Cymru a'r gwasanaeth iechyd yw cyrraedd sefyllfa lle nad oes angen staff asiantaeth oherwydd bod y gwasanaeth wedi’i staffio’n llawn.

Pam ydych chi, fel y nodwyd gan gyn-Weinidog iechyd, ddwywaith yn fwy tebygol o gael tynnu eich tonsiliau yn Ynys Môn nag yr ydych yn Wrecsam, sydd ill dwy'n rhan o'r un bwrdd iechyd? Pam mae cost llawdriniaeth megis cataractau yn amrywio cymaint rhwng gwahanol ysbytai? Clywsom yn ddiweddar fod cost meddygon locwm yng Nghymru yn fwy na £137 miliwn—cynnydd o £64 miliwn o’i gymharu â’r flwyddyn flaenorol. Talwyd y cyflog uchaf o £183,000 i locwm y llynedd, yn ôl y papurau newydd. Mae angen system arnom lle’r ydym yn cael mwy o feddygon i mewn, ac rwy’n rhoi fy nghardiau ar y bwrdd fy mod yn credu mewn meddygon teulu cyflogedig.

Pam mae ymyriadau meddygol sy'n gwneud dim daioni i'r claf yn dal i ddigwydd?  Mae’r archwilydd cyffredinol wedi sôn am yr arfer hwn, fel y mae NICE. Faint o gleifion dros nos y mae angen i uned mân anafiadau eu gweld iddi gael ei chadw ar agor dros nos? Ar hyn o bryd, yr ateb i hynny yw tri.

Fe wnaethom ni fel pwyllgor yn y Cynulliad graffu ar Ysgrifennydd y Cabinet dros iechyd ac Ysgrifennydd y Cabinet dros gyllid i weld pwy sy’n gwneud y gwaith craffu manwl ar wariant bwrdd iechyd, nid o ran cywirdeb a chyfreithlondeb, ond o ran effeithlonrwydd ac effeithiolrwydd.

Yn gyffredinol, bydd pobl yn cael eu hanghenion iechyd mawr yn ystod 12 i 24 mis olaf eu bywydau, ond gall fod angen gofal cymdeithasol arnynt am hyd at 40 mlynedd, gyda lefel a chymhlethdod y gofal yn cynyddu wrth i bobl heneiddio, ac yn aml yn diweddu gyda phecyn gofal preswyl sy’n gorfod cael ei dalu gan y cyngor lleol. Nid yw’n syndod chwaith bod mwy o anghenion iechyd yn dueddol o fod gan y rhai sy'n byw mewn tai annigonol. Mae iechyd hefyd yn ffordd o fyw. Mae cyfleusterau ymarfer corff sy’n cael eu rhedeg gan awdurdodau lleol, a chynlluniau ffitrwydd, diet a rhoi'r gorau i ysmygu sy’n cael eu rhedeg gan Gymunedau yn Gyntaf i gyd yn helpu i wella iechyd pobl yng Nghymru.

Er bod datganiad yr hydref wedi ychwanegu gwariant cyfalaf ychwanegol at gyllideb Llywodraeth Cymru, yn ôl fy nghyfrifiad i, mewn termau real, mae’n dal heb ein cymryd yn ôl at wariant 2008 hyd yn oed. Byddai gwariant cyfalaf ychwanegol o fudd i economi Cymru. Cofiwch fod y gwariant cyfalaf y galwodd Ed Balls amdano, ac y gwnaeth George Osborne ei ddisgrifio fel dryllio’r adferiad, bellach wedi’i gyflwyno gan Philip Hammond. Mae'n beth braf iawn eu bod bron wedi dysgu.

A gaf i ddweud rhywbeth sy'n ymwneud â'r syniad hwn bod yn rhaid i chi ddal i dorri i wneud cyni ar gyfer i bethau weithio? Na, rydych yn tyfu eich economi. Rydych yn cynyddu eich derbyniadau treth drwy dyfu’r economi. Rydych yn cael mwy o bobl yn gweithio; nid fel sydd gennym ni ar hyn o bryd, pobl yn gweithio oriau cyfyngedig a chontractau dim oriau ac oriau contract tymor byr, ond rydych mewn gwirionedd yn cael pobl yn gweithio'n llawnamser ac rydych yn codi eu cyflogau. Pan fydd hynny'n digwydd, mae’r dreth yn cynyddu ac mae pobl yn y pen draw yn well eu byd. A gaf i ddweud, yn olaf, mae angen gwariant cyfalaf yn daer ar gyfer pethau mor amrywiol ag ysgolion newydd ac amddiffynfeydd rhag llifogydd, er bod y rhai sy’n gwadu bod cynhesu byd-eang yn digwydd yn credu nad oes angen amddiffynfeydd rhag llifogydd ychwanegol arnom.

Chwe blynedd yn ôl, etifeddodd Llywodraeth y DU a arweiniwyd gan y Ceidwadwyr, economi a oedd ar fin dymchwel, a'r diffyg uchaf yn y gyllideb mewn cyfnod o heddwch yn hanes y DU. Er mwyn adennill hygrededd ariannol a oedd wedi chwalu, roedd yn rhaid gwneud penderfyniadau anodd. Nid yw cyni, a ddiffinnir fel bod heb ddigon o arian, yn ddewis felly. Fel y gŵyr unrhyw ddyledwr, ni allwch ddechrau lleihau dyled nes i wariant ddisgyn islaw incwm. Pe bai’r Trysorlys wedi mynd ar drywydd lleihau diffyg yn gyflymach, byddai toriadau wedi bod yn uwch. Yn y byd ariannol go iawn, mae benthycwyr yn benthyca ond mae’r rhai sy’n rhoi benthyg yn gosod y telerau. Pe bai’r Trysorlys wedi mynd ar drywydd lleihau diffyg is, gellid bod wedi gosod toriadau uwch. Mae'r rhai sy’n datgan fel arall ar y gorau yn twyllo eu hunain, ar y gwaethaf maent yn twyllo’r bobl.

Mae Llywodraeth Cymru yn briodol wedi blaenoriaethu atal ac ymyrraeth gynnar, ond fel y dengys y gyllideb ddrafft hon, mae'n dweud un peth ac yn gwneud peth arall. Er bod ei chyllidebau ar gyfer atal ac ymyrryd yn gynnar ac ar gyfer cymorth y sector gwirfoddol yn allweddol i gyflawni ei pholisïau, ac er eu bod yn cynrychioli dim ond 1.5 y cant o gyllidebau iechyd a llywodraeth leol cyfun, mae’r Llywodraeth Cymru hon wedi eu torri eto i dros £7 miliwn yn is na lefel 2015-16. Yn hytrach na gweithio mewn modd mwy deallus, bydd yr economi ffug hon yn ychwanegu costau ychwanegol at wasanaethau iechyd a llywodraeth leol sawl gwaith yn uwch na'r toriadau cibddall a osodwyd. Naw wfft i Ddeddf Gwasanaethau Cymdeithasol a Llesiant (Cymru) 2014 yn hyrwyddo cyfranogiad pobl wrth gynllunio a darparu gwasanaethau gofal a chymorth. Naw wfft i Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 yn gwneud i gyrff cyhoeddus weithio'n well gyda phobl, gyda chymunedau a gyda'i gilydd, gan gymryd agwedd gydgysylltiedig. A naw wfft i adroddiad Archwilydd Cyffredinol Cymru, 'Darlun o Wasanaethau Cyhoeddus 2015', a oedd yn dweud,

‘mae cydnabyddiaeth gliriach o lawer bellach nad yw dulliau blaenorol wedi gweithio yn ôl y bwriad a bod angen newid radical’,

‘mae'n rhaid i wasanaethau cyhoeddus gael eu darparu fwyfwy nid i bobl, ond gyda phobl... cynnwys pobl wrth gynllunio a darparu gwasanaethau, gan gydnabod cryfderau y bobl eu hunain a theilwra gwasanaethau yn unol â hynny’.

Fel y dywedodd sylfaenydd Byddin yr Iachawdwriaeth, William Booth,

‘Er ei bod yn gwbl briodol achub y dyn neu’r fenyw sydd wedi disgyn i'r môr, mae'n llawer gwell mynd i'r afael â gwraidd problem yr unigolyn ar ben y clogwyn y disgynnodd ohoni.

Eto i gyd, mae’r elusennau Cynhalwyr Cymru, Cyswllt Teulu Cymru ac Anabledd Dysgu Cymru yn gorfod galw ar Lywodraeth Cymru i ailystyried ei phenderfyniad i dorri £5.5 miliwn oddi ar gronfa’r teulu, gan ddweud

‘Ymddengys ei bod wedi gwneud ei phenderfyniad heb ystyried yr effaith y byddai hynny’n ei chael ar y teuluoedd mwyaf agored i niwed sydd â phlant anabl’.

Gan ychwanegu, ymddengys bod y gostyngiad hefyd yn mynd yn groes i bolisi ehangach Llywodraeth Cymru. Mewn cyferbyniad, mae’r cyllid yn Lloegr, yr Alban a Gogledd Iwerddon wedi’i gynnal.

Wrth gwrs, mae gan Lywodraeth Lafur Cymru hanes am hyn. Ym mis Medi 2014, pan gyhoeddodd gyllid i gefnogi gwasanaethau cynghori rheng flaen, Cyngor ar Bopeth Cymru a Shelter Cymru, anwybyddodd AdviceUK—sef rhwydwaith cymorth mwyaf y DU ar gyfer canolfannau cyngor annibynnol am ddim, gyda 24 o gyrff sy’n aelodau yng Nghymru—gan wadu ymyrraeth frys a chyflym i bobl mewn argyfwng, a’u cadw ar restrau aros. Dros y flwyddyn ddiwethaf, tro mudiadau fel Anabledd Cymru a chanolfannau cyswllt plant yng Nghymru oedd hi, gan arwain at ganlyniadau gwaeth a mwy costus i bobl a theuluoedd.

Er gwaethaf galwadau gan grŵp cyfeirio anabledd Cymru ar gyfer y gronfa byw'n annibynnol a ddatganolwyd i gael ei gweinyddu yn y sector gwirfoddol gyda’r Alban a Gogledd Iwerddon, mae Llafur wedi rhoi’r gronfa hon i lywodraeth leol. Pan godais bryderon am brinder nyrsys cymwysedig sy'n darparu gofal lliniarol yn y sector gwirfoddol, a nodwyd gan yr elusen Together for Short Lives, cafodd hyn ei wfftio. Digwyddodd hynny hefyd pan dynnais sylw at bryderon a godwyd gan fwrdd cymunedau mwy diogel y gogledd bod gormod yn cael ei wario ar ddatrys problemau camddefnyddio sylweddau a dim digon ar ymyrraeth ac atal, a phan feirniadais y toriad o 10 y cant i gyllideb cefnogi cymunedau a phobl y trydydd sector, gan bwysleisio’r rhan hanfodol y mae’r trydydd sector yn ei chwarae wrth ddarparu gwasanaethau o safon am lai o arian. Mae toriadau o'r fath i gefnogaeth ar lefel llawr gwlad yn peryglu’r gwasanaethau ataliol a chost-effeithiol, a arweinir yn fwy gan ddefnyddwyr, y mae’r trydydd sector yn eu darparu, pan ddylem fod yn trawsnewid gwasanaethau cyhoeddus Cymru drwy wneud cyd-gynhyrchu yn rhan annatod ohonynt.

Yn amlach na pheidio, mae arian yn disgyn dros bobl a chymdogaethau yn hytrach nag yn dyfrio eu gwreiddiau. Mae darparu gwasanaethau gwell yn fwy effeithlon yn golygu cymryd pwerau oddi ar lywodraeth ar lefel leol a chenedlaethol, a'u rhannu gyda'r bobl sy'n byw ac yn gweithio ar y rheng flaen. Os ydych yn ymddiried ynddynt, bydd yn gwella eu bywydau ac yn arbed arian yn y broses.

Byddaf yn cyfeirio at elfennau penodol o'r gyllideb hon mewn cysylltiad ag iechyd. Mae'r cytundeb, wrth gwrs, yn cynrychioli dim ond rhan o'r gyllideb ehangach. Yn y gyllideb ehangach mae rhai penderfyniadau sy'n ymwneud ag iechyd a gofal cymdeithasol y byddem yn gobeithio y byddai Llywodraeth Cymru yn eu hailystyried. Byddem hefyd yn hoffi gweld mwy o arian yn cael ei roi i iechyd, ond rydym yn ymwybodol iawn nad yw’n ymwneud yn unig â faint o arian sy'n cael ei wario ond sut y caiff yr arian ei wario a'i reoli o ddydd i ddydd.

I lefarydd y Ceidwadwyr, a adlewyrchir gan UKIP a’u galwad i ddiogelu cyllidebau iechyd, gadewch i ni edrych ar yr hyn y mae'r Ceidwadwyr wedi ei wneud yn Lloegr. Mae angen i unrhyw un sy'n meddwl bod modd gwella’r gwasanaethau iechyd drwy dorri gofal cymdeithasol, fel sydd wedi’i wneud yno yn ôl pob tebyg, dreulio ychydig mwy o amser yn ystyried y problemau gwirioneddol yr ydym yn eu hwynebu mewn termau real yn y GIG yng Nghymru. Ildiaf.

A ydych yn derbyn nad oes gan y mantra cyson hwn gan Lywodraeth Cymru o ran gwarchod gofal cymdeithasol ddim byd i'w wneud â nhw yma yng Nghymru, oherwydd, wrth gwrs, mae penderfyniadau ar gyllidebau gofal cymdeithasol yn gyfan gwbl yn fater i awdurdodau lleol ac nid i Lywodraeth Cymru?

Gyda phob parch, mae'r broses o ryddhau, yn ôl pob golwg, y berthynas rhwng gofal cymdeithasol ac iechyd yn Lloegr wedi arwain at ganlyniadau trychinebus. Ni allwn anwybyddu'r ffaith os byddwch yn rhoi'r gorau i fuddsoddi mewn gofal cymdeithasol, mai’r gwasanaeth iechyd fydd yn dioddef ar ddiwedd y dydd. Dyna pam mae angen i ni weithio tuag at integreiddio. Nid trwy danseilio un rhan o'r hyn yr ydym yn dymuno ei integreiddio yr ydych yn adeiladu gwasanaeth sy'n gyfannol ac yn gwasanaethu pobl Cymru yn dda.

Fodd bynnag, mae'r cytundeb cyllideb yr ydym wedi bod yn gweithio arno gyda’r Llywodraeth hon, yn fy marn i, yn gam tuag at wireddu uchelgais Plaid Cymru o greu Cymru iachach. Boed hynny mewn arian ychwanegol ar gyfer addysg feddygol, cyfarpar diagnostig, gwariant ar iechyd meddwl, anhwylderau bwyta, gwasanaethau hunaniaeth rhywedd yng Nghymru, neu ofal diwedd oes, rwy’n credu mai’r hyn sydd gennym yma yw gwelliannau a fydd yn sicrhau gwelliannau diriaethol ac yn diogelu rhai gwasanaethau yng Nghymru am y tro cyntaf erioed. Byddaf yn edrych ar rai o'r meysydd gwariant ychydig yn fanylach.

Medical education is something that I hope that there’s a growing consensus on in this place. We do have to ensure that our medical schools, and medical education more widely, do provide for the health service in Wales. That’s going to mean a need for investment and to expand provision. The £7 million that was ensured for next year, 2017-18, hopefully, is going to be a step towards that, not just in strengthening our medical schools as they currently stand, but it also will allow us to move towards creating a new layer of medical education in the community that’s going to bring medical education to the heart of those areas of Wales that are most in need of an increase in terms of recruitment and training.

Now, £15 million is available in capital funding for diagnostic equipment, and we know—I’ve spoken about this many times—Plaid Cymru is committed to improving diagnosis times in Wales, because early diagnosis of illness, including particularly cancer, perhaps, can improve survival rates significantly. Wales has fallen behind the performance of other nations in the United Kingdom, and I hope that that investment will be a positive step in the right direction.

On mental health care: £20 million for the next financial year. Mental health services have been underfunded for far too long, even though the services have seen demand increasing across Wales. To establish eating disorder and gender identity clinics: £1 million over the next year. Plaid Cymru want to see us here leading the way in several areas, and eating disorders is one of those areas where we want to be a world-leading force in supporting and treating those people who do suffer from eating disorders, and this is another step forwards.

Finally, additional funding for end-of-life care: £1 million there. It’s not enough, of course, but it is a start, and I’m very pleased that that has been included in the agreement. I will conclude, because the clock is against me. Plaid Cymru has chosen in this place to push for those things that we know are right. It would have been easier, in several ways, to push for a shiny new building somewhere, but there are issues here where we are confident that we are gaining ground, but in a budgetary context, of course, we will be continuing to put pressure on the Government.

Rydym yn byw mewn amseroedd ansicr iawn. Agorodd fy nghydweithiwr, Mark Drakeford, ei ddatganiad ar y gyllideb yn ôl ym mis Hydref gyda’r geiriau hynny. Ac mae’n iawn. Ni allai'r amser fod yn fwy ansicr ar gyfer y DU a Chymru a’r blaid Dorïaidd sydd wedi dod â ni yma.

Ers 2010, mae'r Llywodraeth Geidwadol wedi dwyn tua £1.5 biliwn oddi ar wasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Mae'r ymosodiad parhaus hwn, yn enwedig ar ein hetholwyr mwyaf agored i niwed, yn ddigynsail yn y cyfnod ar ôl y rhyfel. Heb fod yn fodlon â hynny, mae’r blaid Dorïaidd, mewn ymgais aflwyddiannus drawiadol i wella rhaniadau o fewn eu plaid eu hunain, wedi mynd â ni i refferendwm sydd wedi achosi ansicrwydd, rhaniadau ac ofn mewn cymdeithas sifil. Ni welwyd anghrediniaeth ar ddwy ochr y diwydiant ac ansefydlogrwydd o'r fath yn Ewrop ers cwymp yr hen Iwgoslafia. Mae pob unigolyn rhesymol yn edrych yn anghrediniol wrth i Johnson, Davis a Gove faglu o amgylch Ewrop, yn chwilota am atebion i'r sefyllfa amhosibl y maen nhw wedi ein rhoi ni ynddi. Mae fel gwylio act gan y brodyr Marx, heb yr hiwmor a heb y gwaith tîm.

Mae'r Aelod dros Dorfaen yn cymharu Brexit â chwymp Iwgoslafia. Ydy hi'n wir yn gwneud cymhariaeth â’r tywallt gwaed hwnnw a’r cannoedd o filoedd o farwolaethau? Pan mae hi'n siarad am gymdeithas sifil, onid yw hi'n ymwybodol fod y rhan fwyaf o'r gymdeithas wedi pleidleisio dros hyn?

Rwy’n ymwybodol iawn o ganlyniad y refferendwm, ond rwyf hefyd yn ymwybodol o'r anhrefn yr ydym yn symud tuag ato, yn enwedig gyda Brexit caled.

Gyda dyfyniad enwog Groucho a'n dyfodol yn Ewrop mewn golwg, pwy mewn difri fyddai eisiau bod yn rhan o glwb a fyddai'n cael y tri hynny yn aelodau?

Yng nghanol anhrefn y Torïaid mae'n rhaid i ni barhau i wneud cyllideb. Yng nghanol y llanastr, rhaid i Lywodraeth Cymru hyrwyddo llywodraethu da. Yng nghanol ymosodiad cyson o Whitehall, mae'n rhaid inni ddangos i bobl Cymru ein penderfyniad i sefyll yn deilwng dros y cyhoedd er mwyn amddiffyn y rhai mwyaf bregus ac, er gwaethaf popeth y mae Llywodraeth y DU yn ei daflu atom, i osod y seiliau ar gyfer Cymru well. Mae Llywodraeth Cymru wedi gwneud hyn.

Drwy'r gyllideb hon, rydym wedi dangos bod ein gwerthoedd yn cyd-daro â gwerthoedd pobl Cymru. Edrychwch ar y cyferbyniadau. Er bod y GIG yn Lloegr yn cael trafferth ymdopi â chanlyniadau newynu gofal cymdeithasol, rydym ni yng Nghymru yn buddsoddi mewn gofal cymdeithasol ac yn ymrwymo £0.25 biliwn ychwanegol i'r GIG. Er bod y system ysgolion yn Lloegr yn ymrannu’n academïau, ysgolion rhydd a bellach ysgolion gramadeg, gyda'r holl wastraff y mae hynny'n ei olygu, rydym ni’n dal yn gadarn a byddwn yn parhau i fuddsoddi mewn safonau ysgolion ac mewn adeiladau ysgolion. Rhaid inni beidio â chael ein taflu oddi ar y trywydd wrth ymrafael am bennawd cyflym. Mae codi safonau mewn ysgolion yn cymryd amser. Mae'r OECD yn cytuno bod gennym y strategaethau cywir ar waith. Rwy’n gobeithio y gallwn, hyd yn oed ar y cam hwn, ddal i weld ailymrwymiad gan Lywodraeth Cymru i Her Ysgolion Cymru wrth i fanylion y gyllideb hon ddatblygu.

Er bod llywodraeth leol yn Lloegr yn cael ei thagu flwyddyn ar ôl blwyddyn, yng Nghymru, rydym yn cydnabod y pwysau sydd arnynt, yn gwerthfawrogi’r gwaith y maent wedi'i wneud mewn cyfnod hynod anodd, ac yn gwneud ein gorau i ddiogelu gwasanaethau lleol. Rydym, yn wir, yn byw mewn cyfnod ansicr, mewn cyfnod peryglus hyd yn oed, o bosibl, Mark Reckless. Os yw’r criw hwn o gomediwyr yn Whitehall yn ein gadael gyda Brexit caled, yna fe fydd yn gyfnod peryglus. Bydd diwydiant yn aros neu’n symud dramor yn seiliedig ar ffigurau caled, nid rhethreg gan y brodyr Marx. Bydd adfywio yn chwalu wrth i gronfeydd strwythurol ddiflannu, a bydd ffermio yng Nghymru yn wynebu bygythiad dirfodol.

Ar drothwy cyfnod peryglus yn ei wlad ei hun, ysgrifennodd WB Yeats,

‘Things fall apart; the centre cannot hold; / Mere anarchy is loosed upon the world /… The best lack all conviction, while the worst / Are full of passionate intensity.'

Nawr, yn y presennol, rydym yn gweld ac yn clywed y dwyster angerddol hwnnw ar ei waethaf—y senoffobia rhemp, y casineb ar-lein—ond o leiaf yma, yng Nghymru, nid yw’r gorau heb argyhoeddiad, ac mae'r gyllideb hon yn profi hynny. Er bod ffars Whitehall yn parhau, mae Llywodraeth Cymru yn cyllidebu ar gyfer buddsoddi a gofalu am ein pobl. Mewn cyfnod ansicr, dyna ddylai'r gorau ei wneud.

Suzy Davies.

Diolch, Lywydd. [Torri ar draws.] Dim jôcs gen i heddiw, mae arna i ofn. Rwy’n sylweddoli nad cyllideb ddrafft yw'r lle ar gyfer cynlluniau gwario manwl. Mae’r math o ffigurau lefel uchel, llinell dop yn fwy o gyfle, mewn gwirionedd, i Lywodraeth Cymru daflu ychydig o oleuadau lliw o gwmpas y meysydd hynny o haelioni y byddai'n hoffi i ni sylwi arnynt. Fel llefarydd fy mhlaid ar ddiwylliant Cymru a'r iaith Gymraeg, rwy’n hapus i groesawu'r £5 miliwn ychwanegol i’r meysydd portffolio cymedrol iawn hyn, ond rwyf hefyd yn edrych ymlaen at fynd ar drywydd rhywfaint o'r dystiolaeth a roddwyd i'r Pwyllgor Diwylliant, y Gymraeg a Chyfathrebu. Oherwydd mae anhawster, onid oes, o archwilio cyllideb ddrafft ar wahân i’r canlyniadau y bwriedir i'r gwariant neu’r arbedion a ragwelir eu cyflawni? Dyma’n union yr hyn a ddywedodd Adam Price, ac mewn gwirionedd yr hyn yr oedd Mark Reckless yn cyfeirio ato hefyd. Pa effaith fydd gwariant neu arbediad eleni yn ei chael ar y cynlluniau tymor hir a chanolig ar gyfer gwella bywydau pobl yng Nghymru? Rwy'n hapus iawn o weld yr arian ychwanegol ar gyfer diwylliant a threftadaeth, ond rwyf hefyd yn awyddus i weld a wneir iawn am golli 25 y cant o gyllideb gyfalaf Cadw gan yr incwm cyfalaf a enillwyd ar safleoedd Cadw. Byddaf hefyd yn awyddus i weld beth y mae’r arian hwnnw yn ei gael i ni mewn gwirionedd, oherwydd rwy’n eithaf sicr y gallai Mynachlog Nedd, yn fy rhanbarth i, yn hawdd lyncu pob ceiniog o'r gyllideb gyfalaf honno, hyd yn oed os ychwanegir ati, nad yw’ gadael llawer iawn mewn gwirionedd ar gyfer gweddill ystad Cadw, o edrych ymlaen.

Mae £25 miliwn ychwanegol ar gyfer gwasanaethau cymdeithasol yn swnio fel swm teilwng o arian i’w fuddsoddi. Ond beth fydd y £25 miliwn hwnnw yn ei gael mewn gwirionedd? Ac rwy’n siŵr, Lynne Neagle, y bydd gennych chi ddiddordeb mewn gwybod hyn hefyd, gan eich bod wedi sôn amdano yn eich cyfraniad. Cadarnhaodd y Gweinidog, ar 9 Tachwedd, bod y £25 miliwn ychwanegol ar gyfer gwasanaethau cymdeithasol, dyfynnaf,

‘ o ran, ac o ddeall y pwysau difrifol sydd ar y sector gwasanaethau cymdeithasol ar hyn o bryd. Mae’r pwysau yn cynnwys, er enghraifft, y cyflog byw cenedlaethol .

Ac rwy’n cytuno'n llwyr â hi, diolch i Lywodraeth y DU, mae'n wych o beth, i ddyfynnu’r Gweinidog ymhellach, y bydd gweithwyr ar gyflog isel yn cael y codiad hwnnw mewn cyflog. Fodd bynnag, yn gynharach eleni, honnodd Cymdeithas Cyfarwyddwyr Gwasanaethau Cymdeithasol, heb gynnydd mewn cyllid wedi’i gyfuno ag atebion arloesol, mai’r unig ffordd y bydd cynghorau yng Nghymru yn gallu ymdopi â'r costau uwch o'r cyflog byw cenedlaethol yw drwy gomisiynu llai o wasanaethau.

Nawr, fi fyddai'r cyntaf i argymell bod pob gwasanaeth cyhoeddus yn chwilio am atebion arloesol. Ond yr hyn nad wyf yn siŵr amdano yw faint o'r £25 miliwn ychwanegol sy’n cael ei wario ar y gwahaniaeth rhwng yr hen isafswm cyflog a chyflog byw'r flwyddyn nesaf. A fydd y £25 miliwn yn cael gwared ar y bygythiad o ostyngiad mewn gwasanaethau a gomisiynir? Ac mae angen inni wybod hefyd, os oes unrhyw arian yn weddill ar ôl y bil cyflogau, a yw'r Llywodraeth yn disgwyl i rywfaint o'r £25 miliwn ychwanegu at y £4.5 miliwn sy’n cael ei ddyrannu tuag ata 'tuag at' yw’r gair-dalu’r costau i awdurdodau lleol o’r trothwy cynilo newydd ar gyfer y rhai mewn cartrefi gofal. Mae'r geiriau yn awgrymu na fydd y £4.5 miliwn yn talu cyfanswm y gost. Yn fyr, mae angen inni wybod faint o'r £25 miliwn sydd dros ben i fynd i'r afael â'r pwysau difrifol eraill.

Y rheswm y mae angen inni wybod hynny yw nad yw’r £25 miliwn hwn wedi’i glustnodi; mae'n gwbl agored i alwadau am arian sy'n cystadlu o fewn pob cyngor unigol yng Nghymru, ac eto i gyd rhoddodd y Gweinidog dystiolaeth i'r Pwyllgor Cyllid nad oedd hi’n awyddus i gyfeirio gwariant cynghorau ar wahân i sicrhau bod gennym wasanaethau cymdeithasol cryf a chynaliadwy ar gyfer y dyfodol. Wel, rydym i gyd yn dymuno gweld hynny, ond os oes gennych unrhyw syniad beth y gallai ac y dylai’r £25 miliwn dalu amdano ar ben talu cyflogau gwell, o ble daeth y ffigur hwn o £25 miliwn Pam nad yw'n cael ei ddefnyddio i leddfu'r pwysau ar wasanaethau cymdeithasol i blant a gweithio ar bartneriaeth ac integreiddio—egwyddor graidd Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 a Deddf Llesiant a Gwasanaethau Cymdeithasol (Cymru) 2014 hefyd, fel y crybwyllwyd gan Mark Isherwood, ac yn wir yr adolygiad seneddol o iechyd a gofal cymdeithasol—yn hytrach na chael ei symud i mewn i ryw ran arall o'r prif grŵp gwariant?

Pam nad ydych yn ysgafnhau'r pwysau ar wasanaethau cymdeithasol drwy o leiaf gadw eich lefel o gefnogaeth i Gronfa’r Teulu? Onid ydych yn credu y bydd yr effaith a gaiff hyn ar ofalwyr plant ag anabledd difrifol ac sy'n ddifrifol wael—menywod yn bennaf, wrth gwrs, â siarad am effeithiau rhyw—heb sôn am y plant eu hunain, yn debygol o gynyddu eu hanghenion asesedig? Mwy o waith ar gyfer y gwasanaethau cymdeithasol. A beth yw eich rhesymau dros gyfyngu taliadau o gynllun grant y trydydd sector? Ydych chi wedi gwneud asesiad effaith ar yr hyn sy'n debygol o ddigwydd i'r gwasanaethau cymdeithasol, y bydd angen iddynt ymgymryd â mwy o waith yn uniongyrchol o ganlyniad i benderfyniad o'r fath? Y trosglwyddiadau o fewn y MEG ar gyfer cymunedau a phlant—sut ydym i ddilyn yr arian yno i sicrhau na fydd y gwasanaethau cymdeithasol yn gorfod wynebu hyd yn oed mwy o bwysau? Os ydym i fod—ac mae hyn yn golygu pob un ohonom—yn gyfranwyr cadarnhaol ac yn gyfeillion beirniadol ar agenda integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol y Llywodraeth, yna peidiwch â’n dallu ni â'r goleuadau lliw, ond gwnewch hi’n haws inni weld beth sydd heb gael ei oleuo mewn gwirionedd.

Wel, fel Aelod sydd yn dal i fod yn gymharol newydd i'r lle hwn, rwy’n gobeithio y byddaf yn cael maddeuant os nad wyf wedi deall confensiynau’r ddadl ar y gyllideb yn llwyr, er fy mod yn meddwl fy mod i wedi deall y patrwm dros y blynyddoedd diwethaf. Nid wyf wedi bod yma fy hun i weld drosof fy hun y toriadau, toriadau, toriadau i gyllideb Llywodraeth Cymru flwyddyn ar ôl blwyddyn; nid wyf wedi gweld drosof fy hun y tynhau gafael gan Lywodraeth y DU ar bibell wynt gyllidebol y Cynulliad hwn. Ac rydym yn cyrraedd sefyllfa lle, erbyn diwedd y degawd hwn, bydd gennym nid mwy, ond £1.5 biliwn yn llai ar gyfer gwasanaethau cyhoeddus hanfodol. Bydd hyn yn arwain at ostyngiad o 8 y cant mewn termau real yng nghyllideb Cymru ers 2010. A oes gennym 8 y cant yn llai o gleifion yn y GIG, 8 y cant yn llai o fyfyrwyr yn yr ystafell ddosbarth, 8 y cant yn llai o bobl ifanc sy’n awyddus i gael prentisiaeth, 8 y cant yn llai o bobl sydd angen tai cymdeithasol neu ofal cymdeithasol? Nac oes. Yn erbyn cyllideb sy'n dirywio, nid ydym hyd yn oed yn sefyll yn llonydd. Y gwrthwyneb sy’n wir. Mae'r galw yn mynd i fyny. Mae angen cymdeithasol yn mynd i fyny. Mae angen cymdeithasol yn mynd i fyny yn union oherwydd yr agenda o gyni sydd wrth wraidd hyn. Y gwir amdani yw bod Llywodraeth y DU yn torri’r gyllideb, ac mae Llywodraeth Cymru yn cynnal y gost.

Mae'r Sefydliad Astudiaethau Cyllid wedi disgrifio Cymru fel gwlad sy’n wynebu 11 mlynedd-11 mlynedd rhyfeddol-neu fwy o doriadau mewn gwariant gwasanaethau cyhoeddus. Rhyfeddol. Wel, mae yna bobl yn y Siambr hon sydd â geiriau eraill am hynny. Rydym yn siarad, onid ydym, am ddewisiadau anodd a phenderfyniadau anodd? Ac mae'r Llywodraeth yn gwneud hynny yma yng Nghymru. Ac er fy mod yn deall hynny, rydym i gyd yn gwybod bod y penderfyniadau gwirioneddol anodd yn cael eu gwneud o ddydd i ddydd gan y bobl hynny sy’n dwyn baich yr agenda hon o gynigan wneud y dewis anodd rhwng bwyta neu wresogi, gan wneud miloedd o ddewisiadau anodd na ddylai pobl orfod eu gwneud mewn gwlad fel ein gwlad ni.

Ac yn awr rydym yn wynebu £59 o biliwn ymhellach yn cael ei gymryd allan o'r economi—swm sy'n cyfateb i bedair gwaith yr hyn y mae Llywodraeth Cymru yn ei wario bob blwyddyn. Os ydych yn ystyried cost Brexit, yn awr mae gennych rif. Ac mae llawer o'r gost honno, credwch chi fi, yn mynd i gael ei thalu gan gymunedau yma yng Nghymru. Felly, rydym yn cael gwybod gan y Ceidwadwyr fod yn rhaid inni fod yn gynnil, yn cael gwybod bod angen i ni wneud mwy gyda llai. Felly, gadewch i ni droi at welliant y Ceidwadwyr.

'Dileu popeth, a’u disodli â', o, does dim byd yno. Dim dewis arall, dim syniadau, dim; dim ond twll lle dylai gweledigaeth gystadleuol fod. Felly, rwy’n cymeradwyo Llywodraeth Cymru ar y gyllideb hon. Mwy o arian i iechyd a gofal, mwy o arian i addysg, y setliad llywodraeth leol gorau mewn blynyddoedd, arian i ofal plant, arian i brentisiaethau. Cyflawni ar ein hymrwymiadau. A fyddwn i wedi hoffi gweld mwy i rai meysydd a llai i eraill? Wrth gwrs y byddwn i. Mentraf ddweud y gall pob un ohonom ddweud hynny. Mae gennym i gyd ein set ein hun o flaenoriaethau. Ond, a yw'n gyllideb sydd, er gwaethaf ymdrechion parhaus y Ceidwadwyr, yn adlewyrchu ymrwymiad Llafur Cymru i gyfiawnder cymdeithasol, ac i godi a bodloni dyheadau ein cymunedau? Ydy.

Mae’n bwysig i ni sôn am ddau faes lle mae Plaid Cymru wedi cael dylanwad ar y gyllideb yma: y Gymraeg i ddechrau, a chyllid ychwanegol i Gymraeg i oedolion, ac arian i sefydlu asiantaeth iaith genedlaethol. Fe sicrhawyd £5 miliwn ychwanegol ar gyfer 2017-18. Mae Plaid Cymru yn credu bod yr iaith Gymraeg yn perthyn i bawb yng Nghymru, ac rydym wedi ymrwymo felly i sicrhau bod gan bawb y cyfle i ddysgu’r iaith petai nhw’n dymuno gwneud hynny. Mi fydd yr arian ychwanegol ar gyfer Cymraeg i oedolion yn helpu i alluogi’r rhaglen yma i ddarparu mwy o hyfforddiant iaith i athrawon a gweithwyr cyhoeddus, ac yn rhoi mwy o gefnogaeth i rieni sydd eisiau defnyddio mwy o’r iaith yn y cartref. Fe neilltuwyd arian hefyd ar gyfer sefydlu asiantaeth iaith, hyd braich, i’r Gymraeg, a fydd yn gyfle rŵan i osod sylfaen newydd a chadarn i bolisi Llywodraeth Cymru o adfywio’r iaith a chreu Cymru wirioneddol ddwyieithog, gan gynnwys y nod o greu 1 miliwn o siaradwyr erbyn 2050.

A’n gweledigaeth ni ydy asiantaeth a fydd yn arwain polisi, yn gyfrifol am arolwg strategol yn y maes, ac yn meddu ar statws uchel ymhlith adrannau Llywodraeth Cymru ac asiantaethau eraill, fel Cyfoeth Naturiol Cymru a chyngor y celfyddydau, ac rwy’n edrych ymlaen at gydweithio efo’r Gweinidog i gyrraedd y nod hwnnw. Yn y cyfamser, mi fyddaf i’n dal i gadw golwg ar y cynlluniau strategol addysg Gymraeg gan yr awdurdodau lleol. Mae’n rhaid i’r rhain fod yn rhai cadarn, effeithiol ac uchelgeisiol, gyda cherrig milltir a thargedau clir. Felly, mi fyddwn yn eich dal chi at eich gair efo hynny.

Jest gair am gyllid sydd wedi ei neilltuo yn y gyllideb i gynllun peilot i leihau taliadau parcio yng nghanol trefi. Rŵan, swm bychan o arian, cyfanswm o £3 miliwn ar gyfer cynllun peilot yn 2017-18, ond cynllun sydd wedi ennyn dipyn o drafodaeth yn y Siambr yma a thu draw. Wrth gwrs, mae’n rhaid cofio beth yw pwrpas y pot yma o bres. Ei bwrpas yw helpu busnesau bach ar y stryd fawr.

Mae’r blaid wedi ymrwymo i helpu busnesau bach ledled Cymru sydd wedi wynebu amodau heriol dros y blynyddoedd diwethaf. Mi fydd yr arian ar gyfer cynllun peilot yn helpu i ddenu mwy o bobl i ganol ein trefi. Mae manylion terfynol ymarferol y cynllun peilot eto i’w penderfynu, ond rydw i wedi bod yn glir bod angen pot o arian penodol wedi’i glustnodi, fel y gall cynghorau wneud cais am gyllid i gefnogi gostwng taliadau parcio yng nghanol trefi. Yn fy marn i, nid yw ei rannu fo drwy’r RSG ddim yn mynd i weithio ac nid yw’n dderbyniol. Mae angen pot o arian neilltuol. Mi fyddai’r cynlluniau wedyn yn rhoi hwb hanfodol i fusnesau bach yng Nghymru ac yn rhoi maes chwarae gwastad i ganol trefi sydd wedi gorfod cystadlu gyda datblygiadau mwy ar gyrion trefi. Mae sut yn union fydd y cynllun yma yn gweithio yn bwnc trafod brwd ymhlith cynghorwyr hefyd, a gorau po gyntaf y caiff y manylion eu cytuno a’u cyhoeddi. Mae Plaid Cymru yn hapus iawn i gyfrannu i’r drafodaeth honno.

Wrth symud ymlaen i’r cyfnod nesaf, mi fydd cael cyllideb tair blynedd yn sicr yn rhywbeth bendithiol ar gyfer y cynghorau sir, ar gyfer cynllunio ymlaen, ac mi fyddan nhw’n sicr o fod yn croesawu hynny. Ynglŷn â’r gyllideb a’r diffyg tryloywder, rwy’n cytuno’n llwyr bod yn rhaid inni symud tuag at sefyllfa lle mae gennym gyllideb gwbl dryloyw lle mae modd craffu llinell wrth linell. Dyna y mae rhywun sydd o gefndir llywodraeth leol wedi arfer ei wneud, ac a bod yn hollol onest, ni fedraf gredu bod y ffasiwn sefyllfa yn bodoli yn y lle yma—bod yna ddim modd inni fedru gweld y manylder rydym angen ei weld er mwyn creu gwell gyllideb yn y pen draw, cyllideb fydd yn delifro gwelliannau i bobl Cymru. Diolch.

Cyn trafod mân fanylion y gyllideb hon, neu, yn wir, unrhyw gyllideb, mae'n bwysig edrych ar y cyd-destun. Cyd-destun y gyllideb hon yw’r blynyddoedd—y blynyddoedd diddiwedd, mae'n ymddangos—o doriadau a thoriadau, a thoriadau eto, gan Lywodraeth San Steffan i Gymru, ac mae’n cael ei sbarduno gan ddau ormodedd afresymol sef dileu diffyg—nid lleihau, ond dileu; dyna fu polisi diffiniol y Llywodraeth Geidwadol ddiwethaf, ac mae wedi bod yn fethiant trawiadol—ac ideoleg o Lywodraeth lai a llai a gwasanaethau cyhoeddus wedi’u crebachu. Mae hyn wedi arwain at economi dagedig yn y DU o 2010 ymlaen. Nid oedd yn rhaid iddi fod felly.

Yn ogystal â thagu twf economaidd, mae'r polisi hwn wedi ymosod fesul tipyn, o ddydd i ddydd, fis ar ôl mis ar wasanaethau cyhoeddus, ac mae wedi bod yn ymosodiad parhaus. Mae'n dyst rhyfeddol i'n cymunedau, ac i'n hamddiffyn polisi yng Nghymru, ein bod yn dal i sefyll, ond gadewch i ni beidio ag esgus na chafwyd methiannau. Mae hyn wedi bod yn drawmatig; mae wedi bod yn ddinistriol ac yn ddiangen.

Nid yw’r banc bwyd yr oeddwn yn casglu ar ei gyfer ar y penwythnos yn eithriad. Nid yw wedi ei ddatgysylltu o hyn. Mae'n ganlyniad uniongyrchol gofyn i’r rhai gyda'r ysgwyddau culaf i ddwyn y beichiau ehangaf o gyni, a dyma’r cyd-destun y mae Gweinidogion olynol yng Nghymru wedi gorfod pennu cyllidebau anodd yn ei erbyn a rhannu rhai o'r anawsterau hynny gydag awdurdodau lleol ac asiantaethau eraill y sector cyhoeddus, a chyda'r trydydd sector hefyd. Mae mynd dros y realiti anodd, parhaus hwn yn golygu anwybyddu'r ffaith bod llawer o'r anawsterau sydd gennym erbyn hyn wedi eu gosod gennym ni ein hunain, neu, yn fwy cywir, wedi’u gosod arnom gan ddogma o beidio â buddsoddi gan Lywodraeth y DU. Roedd hynny, ac mae’n dal i fod, yn ddewis polisi'r DU.

Felly, pryd bynnag y byddwn yn trafod iechyd, addysg, trafnidiaeth, unrhyw wasanaethau cyhoeddus neu'r sector gwirfoddol, dyma’r cyd-destun y mae'n cael ei drafod ynddo.  Gwnaed dewis yn 2010, yn Rhif 10, i wasgu’r wlad. Ni chafodd y pwysau hwn ei gynnal gan yr ysgwyddau ehangaf; cafodd ei ysgwyddo gan bobl gyffredin sydd wedi bod, a bod yn onest, yn hynod yn eu gallu i wrthsefyll yr annhegwch dwfn a pharhaol hwn. Ond mae llawer wedi cael eu brifo ac mae llawer yn dal i frifo yn ddrwg iawn yn wir. Ond er gwaethaf hyn, mae Gweinidogion olynol yng Nghymru wedi ceisio eu gorau—eu gorau glas—i ddiogelu, hyd eithaf eu gallu, yr economi a'r gwasanaethau cyhoeddus yr ydym yn eu gwerthfawrogi yng Nghymru, er mwyn cynnal gonestrwydd awdurdodau lleol a'r sefydliadau sector gwirfoddol ac, ar yr un pryd, gyflwyno taliadau bonws datganoli arloesol o’r gwahaniaethau polisi y gallwn eu gwneud yng Nghymru—y dewisiadau y gallwn eu gwneud yng Nghymru. Mae'r gyllideb hon, wedi’i hystyried yn ofalus gan Weinidog meddylgar iawn, sy'n talu sylw gofalus i fanylion ac arlliwiau, hefyd yn gwneud y gorau posibl dros y bobl yr ydym yn eu cynrychioli drwy wneud dewisiadau anodd, o hyd, ond deallus ar yr hyn y dylem ei flaenoriaethu wrth wynebu cyni parhaus. Bellach, mae ansicrwydd Brexit wedi ychwanegu ato, a cholli cyllid Ewropeaidd posibl yn y dyfodol.

Rydym wedi cael toriadau 8 y cant mewn termau real ers 2010. Mae'r diffyg eglurder ar ffrydiau refeniw yn golygu na all Ysgrifennydd y Cabinet ond osod cyllideb refeniw un flwyddyn yn unig, yn ôl pob tebyg, gan ragweld gwaeth i ddod o San Steffan, gan obeithio am well. Mae’r gwariant cyfalaf ychwanegol a gyhoeddwyd gan y Canghellor yn natganiad yr hydref i’w groesawu—wrth gwrs ei fod—ond yn y pen draw, nid yw ond yn mynd ychydig o ffordd i wneud iawn am y tagu yr ydym wedi’i gael dros y blynyddoedd diwethaf. Nid yw tynnu eich troed oddi ar wddf y dioddefwr am eiliad yn gwneud i’r dioddefwr adfer yn syth, ac yn sicr nid yw'n gwneud y dioddefwr yn ddiolchgar. Ond mae Ysgrifennydd y Cabinet a'i gydweithwyr, unwaith eto, wedi darparu’r amddiffyniad gorau yn erbyn cyni parhaus.

Felly, gadewch i ni edrych ar rai o'r manylion yn y mesurau ger ein bron yn y gyllideb ddrafft. Mae £240 miliwn o fuddsoddiad ychwanegol i dalu'r costau a’r gofynion cynyddol yn y gwasanaeth iechyd yng Nghymru. Mae £16 miliwn y bydd Llywodraeth Cymru yn ei ddarparu yn 2017-18 ar gyfer y gronfa triniaethau newydd a chyllid gwerth £1 miliwn ar gyfer gwasanaethau gofal diwedd oes. Mae'r rhain yn ddewisiadau polisi a dewisiadau cyllideb sylweddol. O ran cyflawni'r ymrwymiad maniffesto o 30 awr o ofal plant am ddim yr wythnos i rieni plant tair a phedair oed sy’n gweithio, am 48 wythnos y flwyddyn, mae £10 miliwn yn cael ei ddyrannu o fewn y gyllideb hon ar gyfer 2017-18 i wthio hynny ymlaen.

Os ydych yn edrych ar y setliad llywodraeth leol, mae'n dal yn mynd i fod yn anodd, ond am y tro cyntaf ers blynyddoedd lawer, bydd cynnydd o £3.8 miliwn yn ei gyllid ar gyfer 2017-18, o’i gymharu â 2016-17. Dyma'r cynnydd cyntaf yn y setliad ar gyfer llywodraeth leol ers 2013-14. Mae’r cyfan yn mynd yn ôl at yr agenda honno o gyni a beth y gallwn ei wneud i'w gwrthsefyll.

Os edrychwn ar dai fforddiadwy, mae angen dybryd am—gallaf weld, Lywydd, fy mod i wedi mynd dros amser—y buddsoddiad mewn tai cymdeithasol.

Gadewch i mi ddweud, wrth gloi, cyn ymdrin â'r buddsoddiad seilwaith y gallwn ddal i’w wneud, dyma rai o flaenoriaethau diffiniol y Llywodraeth Lafur hon yng Nghymru, ar ôl cymorth, rhaid i mi ddweud, mewn deialog gyda phobl eraill sy'n rhannu agenda flaengar ar gyfer Cymru. Cymeradwyaf Ysgrifennydd y Cabinet am ei symudiadau traed deheuig. Byddai'n deilwng o 'Strictly'.

Gyda dim diddordeb ynglŷn â ‘Strictly’, ond gyda diddordeb mawr yn y ddadl yma ar y gyllideb ddrafft, gallaf ddiolch am bob cyflwyniad a dweud y gwir, bron, yn bendant ar yr ochr yma o’r Siambr. Yn benodol, felly, gwnaf ganolbwyntio ar y cytundeb yma rhwng y Blaid Lafur a Phlaid Cymru sydd wedi delifro beth sydd gyda ni i’w archwilio o’n blaenau ni.

Buaswn i’n cytuno efo’r sylwadau yna bod angen rhagor o dryloywder yn y broses gyllidol yma fel ein bod ni’n gallu mynd i’r afael efo lle yn union—. Os ydym yn penderfynu addo ein bod ni’n mynd i wario ar rywbeth, mae eisiau gwneud yn siŵr ein bod ni’n gallu gweld i sicrwydd—pob un ohonom ni, o bob plaid—i allu profi inni ein hunain, cyn inni allu pleidleisio, bod yr addewidion wedi cael eu gwireddu, a’n bod ni’n gweld datblygiad yn y broses gyllidol llawer mwy tryloyw hon, i adlewyrchu’r geiriau rydym wedi’u clywed gan Adam Price a hefyd gan Sian Gwenllian ac eraill yn y Siambr yma y prynhawn yma.

Wrth gwrs, rhan o’r gyllideb yn unig ydy’r cytundeb yma rhwng Llafur a Phlaid Cymru. Rydym yn gefnogol, yn naturiol, o’n gwaith ni a gwaith caled Adam Price, a’r tîm, i’r perwyl yna, ac mae hynny’n ddigon i wneud yn siŵr y byddwn ni, fel plaid, yn ymatal pan mae’n dod i bleidlais ar y gyllideb ddrafft yma.

Roeddwn yn mynd i ganolbwyntio’n fyr ar fy rhan i, felly, fel portffolio, sef diwylliant a threftadaeth. Wrth gwrs, mae’r cytundeb yma rhwng Plaid Cymru a Llafur wedi sicrhau rhyw £3 miliwn yn ychwanegol i’r celfyddydau. Mae hynny’n golygu cynnydd yng nghyllidebau Cyngor Celfyddydau Cymru, cynnydd yng nghyllideb amgueddfa genedlaethol Cymru, y llyfrgell genedlaethol a Chyngor Llyfrau Cymru—cynnydd yn eu cyllideb ar ben beth y buasent wedi cael eu dosrannu yn barod.

Wrth gwrs, mae’r cytundeb ariannol yma o £3 miliwn hefyd yn golygu arian i gael astudiaethau ddichonoldeb i amgueddfa bêl-droed genedlaethol yn Wrecsam, ac wrth gwrs astudiaethau dichonoldeb oriel gelf gyfoes hefyd. Mae hynny yn gadael rhywfaint o arian i ni gynnal diwydiant cerddoriaeth Cymreig a hefyd y celfyddydau perfformio.

Mae yna gryn dipyn i ni allu ei groesawu fel plaid yn y cytundeb yma rhwng Plaid Cymru a’r Blaid Lafur. Wrth gwrs, fel yr ydw i wedi’i ddweud eisoes, dim ond un rhan o’r gyllideb gyfan ydy hwn—un rhan o’r gyllideb ehangach. Nid ydw i’n mynd i ailadrodd rhai o’r gosodiadau, ond buaswn i’n cytuno efo nifer fawr o eiriau sydd wedi cael eu dweud y prynhawn yma ynglŷn â nid jest tryloywder y broses ond wrth gwrs efo’n blaenoriaethau ni fel cenedl pan rydym ni’n wynebu argyfwng cyllidol fel hyn.

Ond rydym ni, ar y meinciau hyn, yn falch o beth yr ydym ni wedi’i gael, sy’n dilyn gwaith caled rhwng Adam a’r Ysgrifennydd Cabinet. Rydym ni’n falch o allu bod wedi diwygio beth oedd o’n blaenau ni. Byddai wedi bod yn llai o waith hebom ni. Rydym ni’n falch o hynny, ac mae hynny yn ddigon i’n gwneud ni ymatal pan mae’n dod i’r bleidlais. Diolch yn fawr iawn i chi.

Mwynheais y ddadl lefel uchel a gynhaliwyd rhwng Nick Ramsay ac Adam Price ar y dechrau. Byddwn yn dweud, fel myfyriwr israddedig, cefais fy nysgu gan Patrick Minford ac rwy’n cofio’r amser iddo roi ar y bwrdd nifer o hafaliadau mathemategol a dywedodd, ‘Dyma, fy ffrindiau, theori Rolls-Royce am y cyflenwad arian a dyna’r cyfan sydd angen i chi wybod am facro-economeg'. Wel, doeddwn i ddim yn ei deall bryd hynny ac nid wyf yn cytuno â hi yn awr.

Fel cynghorydd, rwyf wedi gweld yr effeithiau uniongyrchol y mae toriadau yn eu cael. Beth sydd wedi digwydd yn fy mhrofiad i yw, rydych yn cael seminar trawsbleidiol, rydych yn eistedd i lawr, rydych yn edrych ar y gyllideb ac mae'n rhaid i chi benderfynu ble mae’r toriadau hynny yn mynd i ddigwydd.  Mae'n un o'r pethau mwyaf anodd y gallwch ei wneud. Ar ôl 10 mlynedd fel cynghorydd—eleni yw fy mlwyddyn olaf—byddwn yn dweud nad dyma’r rheswm dros fynd i faes gwleidyddiaeth. Mae’r datganiad hydref gan y DU yn ddiweddar yn dangos nad oes llawer yn dod i gyfeiriad Cymru yn y ffordd honno chwaith.

Felly, mae fy uchelgais ar gyfer cyllideb Cymru yn un sy'n dod â ffyniant a swyddi a thwf i Gymru ac i fy etholwyr yng Nghaerffili, ond mae hynny'n golygu dewisiadau anodd. Mae'n golygu bod yr hyn a ddysgwyd gennym fel cyfle yn costio, a oedd yn fwy o gysyniad micro-economaidd, ac yn rhywbeth y mae'n rhaid inni ymdrin ag ef. Mae'n rhoi llawer o gyfleoedd ar gyfer rhaniadau ymysg pleidiau gwleidyddol, ac rwy’n amau ​​y byddwn yn gweld mwy o hynny. Ond mae’n rhaid i rai o'r dewisiadau hynny fod yn annymunol. Mae angen inni benderfynu beth sydd yn y bocs o ddewisiadau yr ydym yn mynd i'w gwneud.

Felly, rwy'n falch o weld bod y gyllideb ddrafft yn nodi cynlluniau ar gyfer gwerth £6.9 biliwn o gyllid cyfalaf o setliad cyfalaf Llywodraeth Cymru, gan wneud defnydd llawn o bwerau benthyca cyfalaf. O bwysigrwydd mawr i fy etholwyr i yw'r £1.2 biliwn o fargen y ddinas a rennir ar gyfer rhanbarth cyfalaf Caerdydd a gytunwyd mewn egwyddor rhwng Llywodraeth y DU, Llywodraeth Cymru a'r 10 awdurdod lleol—ac maent yn gweithio mor dda gyda'i gilydd i geisio gwireddu hynny. Ond y mater allweddol ym margen y ddinas fydd y fantais i'r Cymoedd gogleddol, ardaloedd sydd â photensial enfawr. Nid yw bargen y ddinas nad yw'n dod â ffyniant y tu hwnt i fasn Caerffili yn fargen o gwbl. Dyma pam mae’r £734 miliwn o’r fargen a ddyrannwyd i fetro de Cymru mor bwysig a dylid nodi y dylai'r gyfran a ddyrennir o arian Ewrop fwrw ymlaen heb fygythiad, er gwaethaf Brexit. Mae Brexit yn fygythiad mawr i ni.

O ganlyniad i’n cyllideb ni, mae angen system ddibynadwy o gludiant cyhoeddus ar draws y cymoedd, gan gysylltu rhwng cymunedau sydd â chysylltiadau cyfyngedig, ac sy’n galluogi pobl i gael mynediad at waith mewn amrywiaeth o leoliadau ar wahân i Gaerdydd. Felly, rwy’n falch bod Llywodraeth Cymru wedi dyrannu mwyafrif y cyllid cyfalaf sydd ar gael iddi drwy bennu cynllun cyfalaf pedair blynedd i roi hyder a sicrwydd i'r sector adeiladu, busnesau a buddsoddwyr, oherwydd pan rydym wedi gwneud toriadau mewn llywodraeth leol yn y gorffennol, rydym wedi gweld y sector preifat yn dioddef. Mae'r gyllideb hon yn ymrwymo £369 miliwn i’r metro, a bydd hyn, fe dybiaf, o leiaf yn rhannol dalu cost trydaneiddio rheilffyrdd y Cymoedd. Felly, hoffwn pe bai Ysgrifennydd y Cabinet yn egluro a yw'n gwybod a yw Llywodraeth y DU yn dal i ymrwymo i'w haddewid o £125 miliwn o gyllid ar gyfer trydaneiddio rheilffyrdd y Cymoedd i sicrhau bod hyn yn mynd yn ei flaen. Pan ddaeth ei gydweithiwr, Ysgrifennydd y Cabinet dros yr Economi a Seilwaith, gerbron y Pwyllgor Economi, Seilwaith a Sgiliau y mis diwethaf, dywedodd fod y metro yn cael ei adeiladu ar sylfeini hyblyg ac y byddai'n ddarn parhaus o waith tebyg i'r hyn a ddigwyddodd ym Manceinion. Felly, byddwn hefyd yn gofyn a fydd hyn yn darparu hyblygrwydd yn nyraniad y gyllideb fel y gallwn fodloni gofynion newydd pan fyddant yn codi. Hoffwn i, er enghraifft, weld arhosfan metro yn y ganolfan gofal critigol arbenigol newydd arfaethedig yng Nghwmbrân, ac mae Nick Ramsay eisoes wedi sôn am ei ddewis ef o ran arosfannau mewn mannau eraill. Hoffwn i weld y gyllideb yn ddigon hyblyg i gynnwys hynny.

Mae'n dda gweld bod Llywodraeth Cymru yn cadw at ei rhan o fargen dinas Caerdydd ac yn benderfynol o weld y prosiect uchelgeisiol hwn drwy gyfnod economaidd ansicr. Byddwn i'n dweud fy hun, yn fy mlwyddyn ddiwethaf mewn llywodraeth leol fel cynghorydd, y byddaf yn ei chael ychydig yn haws y tro hwn nag yn y gorffennol. Mae'n hanfodol nawr ein bod yn gweithio gyda'n gilydd i gyflawni hyn gan na allwn ddibynnu mwyach ar arian yr Undeb Ewropeaidd yn y tymor hwy.

Rwy'n credu mai’r hyn yr ydym wedi ei wneud yma yw gwneud y gorau o'r gwaethaf, mewn gwirionedd. Gwyddom i gyd am y sefyllfa o San Steffan gyda'r toriadau yn dod o Lundain, ond rwy'n credu bod yn rhaid i bobl yma sylweddoli eich bod chi draw acw yn cael eich ethol i fod y Llywodraeth, ac mae angen i chi gymryd cyfrifoldeb. Yr hyn yr wyf i’n ei gael yn eironig, mewn gwirionedd, yw nad yw’r bobl yn y weinyddiaeth arweiniol hyd yn oed eisiau’r awdurdod i newid Cymru yr ydym ni ei eisiau ar yr ochr hon i'r Siambr. Mae croeso i’r gronfa driniaethau. Ffyrdd mwy diogel i’r ysgol-croeso iddynt. Mwy o arian ar gyfer iechyd meddwl -croeso mawr iawn iddo. Mae croeso i’r astudiaeth ddichonoldeb o’r amgueddfa bêl-droed, yn yr un modd â’r astudiaeth ddichonoldeb o Lôn Rhiannon, y ffordd feicio a band eang a cherdded a gynnigir i gysylltu Cymru—syniad da.

Rwy'n meddwl mai’r broblem fwyaf, fodd bynnag, gyda'r gyllideb hon yw’r wladwriaeth un-blaid sydd wedi cael ei chreu yn ystod y 17 mlynedd diwethaf, oherwydd mae gennym gwangocratiaeth newydd, cwangos newydd, miliynau o bunnoedd wedi’u gwario ar gomisiynwyr, er enghraifft. Byddaf yn canolbwyntio ar un yn unig. Mae gennym y Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol ar gyfer Cymru, sy'n costio £1.5 miliwn. Cyfarfûm â'r comisiynydd bythefnos yn ôl. Nid yw hyd yn oed wedi edrych ar gynlluniau datblygu lleol mewn unrhyw fanylder, ac ymddengys bod diffyg diddordeb mewn gwneud unrhyw beth ynghylch rhywogaethau a warchodir, a fydd yn cael eu dinistrio gan y cynllun datblygu lleol hwnnw. Os awn yn ôl at y gyllideb ac edrych ar y cynlluniau cyflenwi lleol eu hunain, rydym yn sôn am ddegau o filiynau o bunnoedd wedi’u gwastraffu-wedi’u gwastraffu-ar system nad yw'n addas at y diben. Felly, pan fyddwch yn dod yma ac yn siarad am y dewisiadau anodd ac nad oes digon o arian, yr hyn yr wyf i'n ei wneud yma yn awr yw tynnu eich sylw at sut rydych wedi gwastraffu arian. Llysfaen: £39 miliwn; y Rhŵs: £7 miliwn; bargen Pontypridd ar y siopau: £1 filiwn; Kancoat: £3.4 miliwn. Dyma’r arian y mae’r Llywodraeth Lafur hon yn ei daflu o gwmpas fel conffeti. Nawr, rydym i gyd yn gwybod mai’r sefyllfa yw—

A wnewch chi dderbyn ymyriad?

Gwnaf.

Mae'n gwestiwn syml. Rwyf wedi ei ofyn o'r blaen a byddaf yn ei ofyn eto. Gallwch arbed £13,000 ar unwaith drwy roi eich lwfans cynghorydd yn ôl am y flwyddyn ddiwethaf. Rwyf i wedi gwneud hynny; pam na wnewch chi? Byddai'n enghraifft wych.

Wel, gallech yn hawdd fod wedi gofyn yr un peth i’ch cydweithiwr y Gweinidog cyllid, pan wnaeth dair swydd ar yr un pryd—Gweinidog, AC a hefyd darlithydd addysg bellach. Mae fy safbwynt i ar fy lwfans yn eithaf clir: y flwyddyn nesaf, bydd yn mynd i’m cymuned. Ond, i ddychwelyd at daflu i ffwrdd miliynau o bunnoedd—miliynau o bunnoedd—rwyf newydd dynnu eich sylw at ble rydych wedi gwastraffu degau o filiynau o bunnoedd ar y gweithdrefnau grant, eich bargeinion tir a chynlluniau datblygu lleol. Gadewch i ni edrych ar y micro. Byddaf yn rhoi un enghraifft o sut rydych chithau yn gwneud busnes mewn llywodraeth leol. Un penderfyniad a wnaed ar draws y ffordd oedd cau fy nghanolfan ieuenctid leol trwy ddewisiadau gwleidyddol. Mae'r cyngor wedi gwneud dau beth draw yno: yn hytrach na gwarchod gwasanaethau, fel yr ydym eisiau ei wneud yma, gwariwyd £30,000 ar bapurau newydd ac—[Torri ar draws.] Rwyf wedi ildio unwaith ac nid wyf am ildio eto. Maent yn gwario £30,000 ar bapurau newydd. [Torri ar draws.]

Mae i fyny i'r Aelod pa un a yw’n ildio ai peidio ac nid yw am wneud, ac mae am orffen ei gyfraniad.

Diolch. Rwyf wedi ildio unwaith.

[Yn parhau.] —£30,000 ar bapurau newydd ac maent wedi gwario £60,000 ar gynhadledd o'r enw Dinasoedd Craidd. Mae'r penderfyniadau gwleidyddol hyn a gymerwyd gan eich cydweithwyr, gyda distawrwydd oddi wrthych chi, wedi cau fy nghanolfan ieuenctid i. Felly, rwyf wedi rhoi £90,000 i chi, y byddem wedi’i wario’n wahanol. Mae’r un egwyddor â'r hyn sy'n digwydd yma. Rydych wedi penderfynu gwario degau o filiynau o bunnoedd ar system gynllunio nad yw'n addas at y diben. Yn wir, bydd yn dinistrio ein hamgylchedd. Felly, fy neges i—. Ydych chi'n gwrando? Rwy'n meddwl bod rhai ohonoch yn gwrando yn ogystal â heclo. Yn sicr, fy neges i i'r cyhoedd yw mai’r hyn yr ydym ei angen yng Nghymru yw Llywodraeth a fydd yn cymryd cyfrifoldeb a Llywodraeth sy'n ceisio newid Cymru, ac mae honno i’w gweld ar yr ochr hon o'r Siambr. Diolch yn fawr.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol i ymateb i’r ddadl.

Diolch yn fawr, Lywydd. Mae wedi bod yn ddadl eang a, hyd nes y pum munud olaf, yn ddadl a oedd yn werth gwrando arni. Rwy'n gobeithio y gwnewch faddau i imi, Lywydd, na allaf ymateb i bob Aelod yn bersonol, ond yr hyn yr wyf yn mynd i geisio ei wneud yw ymateb i'r hyn sydd wedi bod, yn fy marn i, yn themâu hanfodol y ddadl.

Gadewch i mi ddechrau gyda'r hyn sy’n ymddangos i mi, o leiaf yn bennaf, yn llinell derfyn sylfaenol sy'n rhedeg i lawr y Siambr hon. Ar y naill law, mae gennych Mark Reckless a Mark Isherwood sydd eisiau esbonio wrthym pam fod cyni yn angenrheidiol. Mae Mark Reckless wedi nodi, mewn ffordd rwy'n siŵr y mae’n gyfarwydd iawn â hi, yr achos neoryddfrydol dros y ffurf honno o economeg. Ar ochr arall y Siambr, mae gennych Mike Hedges, Huw Irranca-Davies ac Adam Price a oedd yn nodi siawns bod hwn yn bwynt sylfaenol o wleidyddiaeth-hyd yn oed os ydych yn credu yn yr achos neoryddfrydol ac y gallwch wneud achos dros hynny, mae yna ddewis bob amser mewn gwleidyddiaeth. Mae'r ddadl bod yn rhaid i ni dderbyn y dogmâu o gyni am nad oes dim byd arall ar gael i ni yn un y mae’n gwbl iawn i ni ei gwrthod, oherwydd bod y rhai ohonom nad ydynt yn derbyn y dogmâu hynny yn credu yn syml, fel y dywedodd Adam, na allwch dorri eich ffordd i adferiad. Nid oes llwybr economaidd i'r dyfodol os byddwch yn credu-

A fyddai'r Ysgrifennydd y Cabinet ildio?

Ie wrth gwrs.

Tybio yr wyf, rydym wedi clywed llawer am y cyd-destun yr ydym ynddo ar gyfer y cyllidebau penodol hyn yn awr, ond gadewch i’r Tori drwg hwn nodi nad oedd yr hyn a ddigwyddodd rhwng 2010 a 2015 gyda'r Llywodraeth glymblaid mor wahanol â hynny i gynllun Darling.

Wel, gallaf sicrhau'r Aelod bod yr hyn yr ydym yn ymadfer ohono heddiw yn rhywbeth gwahanol iawn i'r hyn a fyddai wedi bod ar waith mewn amgylchiadau eraill. Yr unig rysáit oedd gan George Osborne oedd cael bod yn ymarferydd meddygaeth ganoloesol. Wrth i’r claf wanhau o’i flaen, ei unig ymateb oedd parhau i gael mwy a mwy a mwy o waed wrtho. A dyna pam rydym yn y sefyllfa hon yr ydym ynddi heddiw. Dyna pam, ar yr ochr hon o'r Siambr, yr ydym yn dweud, unwaith eto, fel y gwnaethom ar hyd yr amser, mae cyni yn ddewis gwleidyddol.  Mae yna ddewis arall, a phe byddai’r dewis arall wedi cael ei ddilyn, yna, ni fyddai’r effeithiau ar fywydau unigol pobl, yn y modd a nododd Hefin David, wedi bod fel y maent.

Yr ail thema fawr yn y ddadl fu ansicrwydd. Yr ansicrwydd a grëwyd gan Brexit, fel y nododd Lynne Neagle; yr ansicrwydd a grëwyd drwy beidio â chael fframwaith cyllidol ar waith eto, fel yr atgoffodd Nick Ramsay ni; a'r ansicrwydd a grëwyd gan y gostyngiadau termau real yn ein cyllidebau. Nid yw'r rhain yn ffug; nid yw'r rhain yn bethau y gallwch yn syml gael gwared arnynt drwy fynnu mwy o arian ar gyfer y peth hwn a mwy o arian ar gyfer y peth arall. Bydd ein cyllidebau 9 y cant yn is mewn termau refeniw, a 21 y cant yn is mewn termau cyfalaf ar ddiwedd y tymor Cynulliad hwn. Mae hynny'n cael effaith wirioneddol ar yr hyn y gallwn ei wneud ac yn creu'r degawd rhyfeddol hwnnw o gyni.

Ar nodyn mwy cadarnhaol, Lywydd, bu llawer o gyfranwyr y prynhawn yma yn siarad am gyfranogiad. Rwyf yn arbennig o awyddus i gyfeirio at y gwaith a wnaeth y Pwyllgor Cyllid yn ystod ei graffu ar y gyllideb, wrth fynd allan a chasglu barn ein cyd-ddinasyddion am yr hyn y maen nhw’n credu y dylai ein blaenoriaethau fod. Rwy'n falch iawn bod ein cytundeb â Phlaid Cymru wedi ymrwymo i ymarfer cyfranogol peilot ar gyllideb Llywodraeth Cymru y flwyddyn nesaf, ac edrychaf ymlaen at weithio gyda'r Pwyllgor Cyllid i ddysgu o'u profiad.

Bu amrywiaeth o gwestiynau'r prynhawn yma, yn ddealladwy, rwy’n gwybod, am effaith datganiad yr hydref ar fuddsoddiad cyfalaf a lle y gallwn weithredu. Fel yr esboniais yn fy sylwadau agoriadol, dydw i ddim mewn sefyllfa i wneud y cyhoeddiadau hynny eto, ond byddaf yn gwneud hynny cyn gynted ag y bo modd. Oherwydd bod Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid ac eraill wedi cyfeirio’n benodol at faterion llifogydd, byddaf yn mynd mor bell â dweud eto yr hyn a ddywedais gerbron y pwyllgor, sef mai fy mlaenoriaeth gyntaf wrth edrych ar unrhyw gyfalaf ychwanegol fyddai’n dod atom ni fyddai ymateb i’r mannau hynny yn y gyllideb lle bu’n rhaid gwneud toriadau.

Rydym wedi clywed rhai pethau diddorol iawn y prynhawn yma, rwy’n credu, Lywydd, am broses y gyllideb—llawer o syniadau am yr hyn y gallwn ei wneud i ddiwygio'r broses honno, gan y gwyddom fod yn rhaid iddi gael ei diwygio. Cyfaddefais yn fy sylwadau agoriadol nad yw hyn wedi bod yn set ddelfrydol o amodau ar gyfer creu ein cyllideb. Byddaf yn atgoffa’r Aelodau fod Senedd yr Alban eto i weld cyllideb ddrafft o gwbl gan Lywodraeth yr Alban; nid ydynt yn mynd i osod eu drafft, hyd yn oed, tan 15 Ragfyr.

If I could briefly turn to the agreement between the Government and Plaid Cymru, Mark Reckless asked whether there were specifics in the agreement between ourselves and Plaid Cymru and, of course, there’s a long list of specific issues, as we’ve heard this afternoon. Rhun ap Iorwerth referred to the issues related to health: the additional £1 million to assist with end-of-life care, and £20 million to be spent on mental health. And we’re going to actually provide that into the ring fence to assist people who have mental health issues. Sian Gwenllian made reference to other issues, related to the Welsh language and the pilot that we’re going to establish on town-centre car parking. And Dai Lloyd, of course, made reference to the arts, and not just the things that we can do this year, but also the issues included in the agreement, where we will discuss things further as to what we can do in future. And, of course, I acknowledge, once this work is completed, that Plaid Cymru will abstain on the vote this afternoon.

Y peth olaf, Lywydd, i mi gyfeirio ato—a dyma'r unig beth yr wyf yn mynd i allu cyfeirio ato yn yr amser sydd ar gael, o ran materion polisi penodol—ac rwy’n gwneud hynny oherwydd, unwaith eto, mae, yn fy meddwl i, yn datgelu ymraniad yn y Cynulliad: mae rhai ohonom sy'n credu bod iechyd a gofal cymdeithasol yn mynd law yn llaw, na allwch ganiatáu i un gystadlu â'r llall am adnoddau, ei bod, o safbwynt y defnyddiwr a'r claf, yn un system y mae angen iddynt allu dibynnu arni; ac mae eraill sydd yn barhaus yn rhagdybio bod yn rhaid i chi wneud dewisiadau rhwng y ddwy agwedd hynny ar fywyd rhywun. Yn y gyllideb yr ydym yn ei chyflwyno, mae gennym y gronfa gofal canolraddol £60 miliwn wedi’i chadw, sy'n eistedd ar flaen y ddau wasanaeth, gan sbarduno ffurfiau integredig newydd o gynllunio a darparu rhyngddynt. Nid oes diben o gwbl, fel yr ydym wedi dweud erioed, i berson sy’n gaeth mewn gwely ysbyty, i gredu bod arian yn cael ei ddarparu’n artiffisial i'r gwasanaeth iechyd pan na allant ddod o hyd i unrhyw ffordd o dderbyn gofal yn eu cartrefi neu yn eu cymuned.

Felly y mae, Lywydd, fod gennych gyllideb o'ch blaen—cyllideb o sefydlogrwydd, ond cyllideb o uchelgais hefyd, a fydd yn helpu i greu Cymru sy'n fwy ffyniannus a diogel, iach a gweithgar, uchelgeisiol ac yn dysgu, unedig a chysylltiedig. Mae'n gyllideb yr wyf yn gobeithio y bydd y Cynulliad yn ei chymeradwyo y prynhawn yma.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw wrthwynebiad? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio.

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.