Detholwyd y gwelliant canlynol: gwelliant 1 yn enw Paul Davies. 

Symudwn ymlaen at eitem 5, sef y ddadl ar y gyllideb ddrafft. Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i gynnig y cynnig—Mark Drakeford.

Cynnig NDM6603 Julie James

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru, yn unol â Rheol Sefydlog 20.12:

Yn nodi'r Gyllideb Ddrafft ar gyfer blwyddyn ariannol 2018-2019 a osodwyd yn y Swyddfa Gyflwyno gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid a Llywodraeth Leol ar 3 a 24 Hydref 2017.

Cynigiwyd y cynnig.

Diolch yn fawr, Dirprwy Lywydd. Cynigiaf gyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru gerbron y Cynulliad Cenedlaethol. Fel y bydd Aelodau yn ymwybodol, mae'r gyllideb hon yn garreg filltir o bwys yn naith datganoli Cymru. Dyma'r tro cyntaf i ni allu nodi ein cynlluniau ar gyfer trethi datganoledig ac ein cynigion benthyca. Hon yw hefyd y gyllideb gyntaf i gael ei ddwyn ymlaen o dan y fframwaith cyllidol newydd a chyda gweithredu cronfa Cymru newydd.

Daeth y Llywydd i’r Gadair.

Gan gydnabod y cyfrifoldebau cyllidol newydd sydd wedi eu datganoli i ni, cytunodd y Cynulliad ar broses gyllideb newydd. Am y tro cyntaf, cyhoeddwyd ein cynigion cyllidebol mewn dau gam. Amlinellwyd prif elfennau'r gyllideb ar 3 Hydref, gan adlewyrchu'r cyfrifoldebau cyllidol newydd hynny, gan ddangos o ble y daw'r arian a sut y bwriedir ei ddyrannu ar draws adrannau. I helpu i ddeall hyn yn well, cyhoeddwyd cyfres o ddogfennau ochr yn ochr â'r gyllideb, gan gynnwys adroddiad y prif economegydd, adroddiad polisi treth Cymru, a'r adroddiad annibynnol gan Brifysgol Bangor. Rwy'n ddiolchgar i'r Pwyllgor Cyllid am ei holl waith mewn cysylltiad â'r gyllideb hon, ac yn falch o weld yn eu hadroddiad iddyn nhw ddweud eu bod yn fodlon â'r manylder a gafwyd ochr yn ochr â'r gyllideb amlinellol. Edrychaf ymlaen at fynd ati mewn modd cadarnhaol i geisio cyflawni'r argymhellion pellach a nodir yn adroddiad y Pwyllgor Cyllid.

Ar 24 Hydref, Dirprwy Lywydd, darparwyd mwy o fanylion ynglŷn â gwariant y gyllideb nag erioed o'r blaen. Mae hwn yn gam y galwodd cyd-Aelodau yn y Siambr amdano y llynedd, a gobeithio iddo fod yn ddefnyddiol o ran cefnogi'r gwaith craffu'n ystyrlon fesul adran. Mae'r sesiynau craffu a gynhaliwyd gan y pwyllgorau pwnc unigol wedi bod o ddiddordeb mawr i mi, a hoffwn roi ar gofnod fy niolch i'r holl Aelodau sydd wedi chwarae eu rhan yn ein proses gyllideb sy'n esblygu. Fy marn i ar hyn o bryd yw bod y broses dau gam wedi gweithio'n unol â'r bwriadau a arweiniodd at ei greu, ond edrychaf ymlaen, wrth gwrs, i glywed profiadau pobl eraill yn hyn o beth yn ystod y prynhawn. 

Yr hyn sy'n fwy heriol, Llywydd, yw'r anhwylustod anochel a achosir gan gyllideb y DU yn cael ei llunio yn hwyr yn ein proses gyllideb ddrafft ni ein hunain. Mae'r anhwylustod hwnnw yn amlwg yn y ddadl heddiw, wrth inni drafod cyllideb ddrafft a gafodd ei pharatoi cyn inni dderbyn y dyraniadau pellach a wnaed ar 22 Tachwedd. Rwy'n bwriadu defnyddio'r rhan fwyaf o'r amser sydd ar gael imi y prynhawn yma i nodi sut y bwriadaf alinio'r adnoddau a ddyranwyd inni yng nghyllideb y DU gyda phrosesau cyllideb ein hunain. Cyn gwneud hynny, fodd bynnag, gadewch imi ymdrin yn fyr â'r cyd-destun macro-economaidd a ddatgelir gan gyllideb y DU. Roedd y diwygiadau negyddol a fu i'r rhagolygon economaidd, a gyhoeddwyd gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, yn cadarnhau twf economaidd gwannach, refeniw treth is, a mwy byth o bwysau ar safonau byw. Mae'r cyd-destun hwnnw yn effeithio'n uniongyrchol ar ein cyllideb yma yng Nghymru oherwydd mae'r rhagolygon newydd gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn helpu i lunio'r adnoddau a fydd ar gael i Gymru drwy gyfrwng fframwaith cyllidol. 

Paratowyd cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru ar gyfer 2018-19 gan ddefnyddio gwybodaeth economaidd o gyllideb wanwyn y DU, gan gynnwys rhagolygon y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol. Bydd ein rhagolygon ein hunain o ran refeniw treth, sy'n defnyddio nifer o nodweddion economaidd y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, yn cael eu diwygio nawr i adlewyrchu'r wybodaeth newydd a ryddhawyd ochr â chyllideb mis Tachwedd. Fel rhan o'u gwaith, bydd Prifysgol Bangor yn craffu ar y rhagolygon diwygiedig hyn ac yn sicrhau eu bod yn gywir, ac rwy'n hapus i gadarnhau y prynhawn yma, Llywydd, y byddaf yn cyhoeddi adroddiad cryno o waith craffu Prifysgol Bangor ochr yn ochr â'n cyllideb derfynol ar 19 Rhagfyr. Hoffwn ddiolch i'r tîm o Fangor am eu gwaith rhagorol hyd yn hyn. Rwy'n falch o allu rhoi gwybod i'r Aelodau eu bod nhw wedi cytuno i ymestyn eu contract presennol i ymgymryd â gwaith craffu annibynnol a rhoi sicrwydd ar gyfer cyllideb y flwyddyn nesaf, gan adeiladu ar yr arbenigedd y maen nhw wedi ei ddatblygu eleni. Bydd y trefniant hwn yn parhau wrth inni sefydlu trefniadau parhaol ar gyfer llunio rhagolygon refeniw treth annibynnol i Gymru. Mae trafodaethau gyda Llywodraeth y DU a'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn parhau ar hynny, a byddaf yn diweddaru'r Aelodau wrth inni wneud cynnydd pellach. 

Llywydd, gadewch imi ddychwelyd at y ffordd y caiff penderfyniadau am ein cyllideb eu gwneud mewn cysylltiad â phenderfyniadau Llywodraeth y DU. O ran refeniw, dros yr wythnos nesaf, byddaf yn parhau i gynnal trafodaethau gyda chydweithwyr yn y Cabinet, ynghylch y symiau canlyniadol gwerth £215 miliwn o gyllideb y DU fydd ar gael i Gymru  dros gyfnod o bedair blynedd. Mae Prif Weinidog Cymru wedi cytuno y ceir cyflwyno papur i'r cyfarfod Cabinet llawn nesaf, ar 12 Rhagfyr, pryd y byddaf yn cyflwyno cyfres o gynigion i'w trafod. Ar yr un pryd, yn unol â'n cytundeb blaenorol, byddaf yn trafod materion o ddiddordeb cyffredin gyda Phlaid Cymru, ac rwy'n ddiolchgar i Steffan Lewis am wneud amser eisoes i ddechrau ar y trafodaethau hynny. 

Llywydd, fy mwriad i yw y bydd canlyniad y trafodaethau hyn ar oblygiadau refeniw cyllideb 22 Tachwedd yn cael eu hadlewyrchu yn y gyllideb derfynol, y mae'n rhaid imi ei chyflwyno gerbron y Cynulliad hwn ar 19 Rhagfyr. Bwriadaf wneud hynny oherwydd credaf ei bod hi'n arbennig o bwysig rhoi cymaint o sicrwydd ag y bo modd i'n partneriaid o'r gwasanaethau cyhoeddus o ran yr adnoddau a fydd ar gael iddyn nhw i ddarparu'r gwasanaethau y maen nhw'n eu darparu dros y ddwy flynedd nesaf.

Yna bwriadaf droi i drafod ymhellach y symiau cyfalaf canlyniadol o gyllideb y DU, gan gynnwys cyfalaf trafodion ariannol. Gobeithiaf gynnal y trafodaethau hynny dros gyfnod y gwyliau. Rwy'n addo y prynhawn yma, Llywydd, y caiff unrhyw benderfyniadau cynnar ynglŷn â blaenoriaethau cyfalaf uniongyrchol y mae'n bosibl cytuno arnynt, cyn inni drafod y gyllideb derfynol ar 16 Ionawr, eu hegluro i'r Aelodau cyn y ddadl honno ar 16 Ionawr fel y bydd Aelodau yn gwybod amdanyn nhw cyn inni gymryd y bleidlais derfynol. Ni chaiff y dyraniadau cyfalaf hynny eu hadlewyrchu yn y gyllideb derfynol; ni allaf ei wneud hynny mewn pryd. Ond byddaf yn ceisio gwneud yn siŵr bod yr Aelodau yn cael cymaint o wybodaeth ag y gallaf i ei rhoi iddyn nhw, ac y bydd gwybodaeth yn cynnwys unrhyw symiau cyfalaf canlyniadol ychwanegol yr wyf yn gallu cytuno arnynt gyda Phlaid Cymru, fel rhan o'n trafodaethau gyda nhw.

Llywydd, mae trydedd elfen y mae'n rhaid inni ymdrin â hi o ganlyniad i gyllideb y DU. Cyhoeddodd y Canghellor benderfyniad i roi eithriad newdd i brynwr tro cyntaf o ran treth tir y doll stamp fel rhan o'i gyllideb. Gwnaeth hynny, fel y gŵyr yr Aelodau, er gwaethaf cyngor clir iawn gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol y byddai eithriad o'r fath yn fwy tebygol o fod o fudd i werthwyr, drwy godi prisiau, yn hytrach na phrynwyr, ac y bydd yr eithriad yn agored iawn i gam-fanteisio. Golyga'r newid a gyflwynwyd gan Ganghellor y Trysorlys na fydd 80 y cant o brynwyr tro cyntaf, yn Lloegr, yn talu unrhyw dreth stamp o gwbl. Bydd y cynigion a wnaed gennyf ar 3 Hydref, er mwyn pennu man cychwyn treth trafodiadau tir ar £150,000 ar gyfer Cymru o 1 Ebrill y flwyddyn nesaf, eisoes yn golygu y bydd 70 y cant o'r holl brynwyr tro cyntaf yng Nghymru wedi eu heithrio o'r dreth honno.

Mae  penderfyniad y Canghellor, fodd bynnag, yn arwain at rywfaint o arian ychwanegol i Gymru drwy addasiad i'r lleihad yn y grant bloc. Mae'r arian hwnnw felly yn ychwanegol at y symiau refeniw canlyniadol o £215 miliwn, fel yr eglurais yn gynharach. Rwy'n dal i ystyried sut orau y gellid defnyddio'r cyllid ychwanegol hwnnw yng Nghymru, ac rwy'n bwriadu gwneud cyhoeddiad ar fy mhenderfyniadau yn y maes hwnnw cyn diwedd y tymor hwn.

A yw Ysgrifennydd y Cabinet yn fodlon ildio?

Wrth gwrs.

Ynglŷn â'r pwynt hwnnw, dim ond er mwyn deall yr addasiad hwn yn iawn, ai addasiad yn benodol o dan y fframwaith cyllidol yw hynny er mwyn ystyried effaith cyflwyno'r dreth hon ar sail Cymru-a-Lloegr, cyn i chi gael cyfle i addasu o ran y pwerau datganoledig newydd fis Ebrill nesaf?

Llywydd, dyna'n union ydyw. Mae'n ganlyniad un-tro o'r amserlenni'n gwrthdaro eleni ond ni fyddant yn gwrthdaro yn y dyfodol. Mae'n golygu bod yr addasiad i'r grant bloc yn symud fymryn o'n plaid. Rwyf yn edrych i weld beth y gellid ei wneud gyda'r adnodd hwnnw. Ac, fel y dywedaf, Llywydd, byddaf yn sicrhau bod yr Aelodau yn ymwybodol o ganlyniad yr ystyriaeth honno cyn diwedd y tymor.

Llywydd, rwyf yn sylweddoli nad yw rhoi gwybodaeth i'r Aelodau yn y ffordd ddigyswllt anorfod hon yn gwbl dderbyniol. Mae'n ganlyniad y gwrthdaro rhwng amserlen ein cyllideb ni ac un Llywodraeth y DU. Rwy'n gobeithio y bydd yr Aelodau'n cytuno bod y cynllun a amlinellais i y prynhawn yma wedi ei lunio i roi cymaint o wybodaeth â phosib i'r Cynulliad Cenedlaethol cyn y cynhelir pleidlais derfynol ar ein cynigion cyllideb. Y dewis arall, fel y dywedais yn y Pwyllgor Cyllid, yw mabwysiadu'r model a gytunwyd gan Senedd yr Alban, lle mae Aelodau Senedd yr Alban yn gweld y gyllideb ddrafft am y tro cyntaf ar 14 Rhagfyr, pan na fydd cyfle i drafod neu graffu hyd nes y bydd ystyriaeth wedi'i rhoi i'n cyllideb derfynol ni yma. Yn ei adroddiad, mae ein Pwyllgor Cyllid yn cydnabod yr effaith niweidiol y mae penderfyniad Llywodraeth y DU i gael cyllideb sydd â dyddiad amhenodol yn yr Hydref yn ei chael ar allu Llywodraeth Cymru i gynllunio gwariant cyllidol a pholisi treth. Yr ochr arall i'r geiniog, fodd bynnag, yw'r budd sylweddol i'r GIG, llywodraeth leol a phartneriaid darparu eraill o ran cyhoeddi ein cynlluniau busnes ym mis Hydref. Ar y cyfan, roedd aelodau'r Pwyllgor wedi dod i'r casgliad bod yn well ganddynt y trefniant sydd gennym ar waith yma yng Nghymru, ac rwy'n siŵr y byddant yn cytuno y dylem  barhau i gadw golwg ar y prosesau sydd gennym wrth i'n cyfrifoldebau cyllidol ddatblygu tra byddwn yn parhau i wneud pethau yn y ffordd honno. 

Llywydd, i gloi, fe wnaethom gytuno y byddai proses y gyllideb newydd yr ydym ni wedi dechrau arni eleni yn bennod newydd ac y byddai gwersi i'w dysgu ar gyfer y dyfodol. Mae adroddiad y Pwyllgor Cyllid yn arbennig o ddefnyddiol o ran nodi meysydd lle mae angen gwneud cynnydd pellach ac, fel y dywedais yn y Pwyllgor, rwyf wastad yn fodlon ystyried ffyrdd y gallwn ni wella'r wybodaeth yr ydym ni yn ei darparu a mynd ati i gyflawni ein cyfrifoldebau yn y ffordd fwyaf effeithiol.

Rwy'n diolch i'r Pwyllgor unwaith eto am eu hargymhellion, ac yn edrych ymlaen at weithio gyda nhw arnynt a chlywed barn yr Aelodau y prynhawn yma.

Galwaf ar Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid, Simon Thomas. 

Diolch, Llywydd, ac fel mae'r Ysgrifennydd Cabinet dros Gyllid newydd amlinellu, dyma'r tro cyntaf yr ydym wedi edrych ar gyllideb yn y modd yma—ffordd gyllidebol newydd gan y Llywodraeth a ffordd newydd o graffu ar y gyllideb hefyd—oherwydd bod Deddf Cymru 2014 wedi datganoli cyllid i Gymru ymhellach sy'n golygu taw ein rôl ni yn y Cynulliad bellach yw dwyn y Llywodraeth i gyfrif, nid yn unig am gynlluniau gwariant, ond hefyd am y ffordd mae'r Llywodraeth yn codi arian drwy fenthyca a thrwy drethi ar eiddo a gwastraff tirlenwi ac, wrth gwrs, treth incwm maes o law yn ogystal. Gyda hynny, cytunwyd i newid y broses o graffu ar y gyllideb i sicrhau bod y Pwyllgor Cyllid yn cael y cyfle i drafod cynigion lefel uchel y Llywodraeth o flaenoriaethau gwariant a refeniw ac, wrth gwrs, fod pob pwyllgor arall yn edrych ar y cyllidebau unigol sy'n perthyn i adrannau'r Llywodraeth. Dyna beth sydd gyda chi fel Cynulliad yn adroddiad y Pwyllgor Cyllid ac adroddiadau'r pwyllgorau eraill heddiw.

Un o'n prif ystyriaethau ni ar y Pwyllgor Cyllid oedd y pwerau newydd ynghylch trethiant, a sut y bydd y pwerau cyllidol newydd yn cael eu defnyddio. Rydym yn ddiolchgar i Ysgrifennydd y Cabinet am ddarparu manylion am ei gyfraddau treth arfaethedig ochr yn ochr â dogfennaeth y gyllideb ddrafft. Roedd y wybodaeth a ddarparwyd ochr yn ochr â chyhoeddi'r cynigion amlinellol ar gyfer y gyllideb yn cynnwys adroddiad y prif economegydd, adroddiad polisi treth Cymru a'r adroddiad gan Brifysgol Bangor. Fel mae'r Ysgrifennydd Cabinet wedi cydnabod, ar y cyfan daethom i'r casgliad bod y wybodaeth a ddarparwyd yn gynhwysfawr ac o gymorth mawr wrth edrych ar y gyllideb. Rydym hefyd yn ddiolchgar i'r Ysgrifennydd Cabinet am gadarnhau munudau yn ôl fod Prifysgol Bangor yn parhau â'r gwaith gan ddiweddaru'r gwaith nawr yn wyneb cyllideb y Deyrnas Gyfunol sydd newydd ei chyhoeddi. Roedd o help mawr i'r pwyllgor i graffu ar y materion lefel uchel hyn.

Mynegwyd rhai pryderon hefyd ynghylch tryloywder y cyllid cyffredinol ar gyfer llywodraeth leol cyn cyhoeddi'r setliad. Yn y dyfodol hoffem weld yr asesiad effaith integredig strategol yn egluro mwy o ran sut cafodd penderfyniadau eu blaenoriaethu a'u gwneud. Hefyd, mater sy'n thema barhaus o'n gwaith craffu llynedd yw'r wybodaeth sydd ar gael yn y gyllideb ddrafft am sut y caiff ymrwymiadau'r Llywodraeth eu blaenoriaethu a'u bwydo i mewn i ddyraniadau yn y gyllideb. Daethom i'r casgliad yr hoffem weld cysylltiadau cliriach rhwng y gyllideb ddrafft, rhaglen y Llywodraeth a'r strategaeth 'Ffyniant i Bawb'—hyn i gyd, wrth gwrs, yn gorwedd o dan y Ddeddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 bondigrybwyll yna. 

Nid yw'n ddelfrydol y cyhoeddwyd cyllideb Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol yng nghanol ein gwaith o graffu ar y gyllideb ddrafft. Rydym newydd gael amlinelliad o'r problemau o du'r Llywodraeth gan yr Ysgrifennydd Cabinet, ond fel pwyllgor rydym yn dal i gredu ei fod yn ddefnyddiol cael y manylion ynghylch bwriadau Llywodraeth Cymru yn gynnar yn y broses. Roeddem hefyd yn teimlo y byddai'n ddefnyddiol cael ffigurau dangosol ar gyfer y blynyddoedd i ddod, ac er ein bod yn derbyn y gallai hyn fod yn anodd gan ddibynnu ar yr adolygiad gwariant cynhwysfawr, mae'n ddefnyddiol cael y manylion hyn lle bo hynny'n bosibl ac, wrth gwrs, mae wedi digwydd yn y gorffennol.

Yn sgil y newidiadau i gyfraddau’r dreth stamp a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y Deyrnas Gyfunol, dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet y byddai’n ystyried newidiadau i’r cyfraddau arfaethedig yng Nghymru. Roeddwn i'n hanner meddwl efallai y cawn i gyhoeddiad ganddo fe heddiw, ond ddim cweit. Cawn ni glywed maes o law, mae'n debyg. Beth sydd yn bwysig yw ein bod ni'n rhoi'r craffu priodol i'r argymhellion terfynol gan y Llywodraeth. Gwnaethom ni hefyd adrodd yn ein hadroddiad y gallai'r newidiadau hyn ar lefel y Deyrnas Gyfunol arwain at bwysau i gwblhau trafodion ar frys yng Nghymru, gan arwain at ddigolledu Llywodraeth Cymru. Rŷm ni newydd glywed cadarnhad gan Ysgrifennydd y Cabinet bod y digolledu o du y fframwaith cyllidol wedi digwydd. Fel y dywedodd ef, one-off ydy hwn, ac nid ydym yn disgwyl ei weld e yn y blynyddoedd i ddod. 

Wrth ystyried cynlluniau’r Llywodraeth ar gyfer trethiant yn ystod y 12 mis nesaf, gwnaethom drafod y rhagolygon a ddefnyddiwyd i ragweld lefel yr incwm o drethi yng Nghymru. Mae tystiolaeth wedi dangos bod diffyg data yn gysylltiedig â Chymru yn benodol, ac roedd tystiolaeth gymysg o ran pa mor hanfodol yw hwn i sicrhau rhagolygon cywir. Fel pwyllgor, rydym yn cydnabod bod achos dros sicrhau bod gwybodaeth am Gymru yn benodol ar gael pan fo'n briodol ac yn rhoi gwerth ychwanegol.

Dyrannwyd cyllid ychwanegol i Gymru fel rhan o gyllideb y Deyrnas Gyfunol, ond roedd llawer iawn o’r cyllid hwn mewn gwirionedd ar ffurf cyfalaf trafodion ariannol—dyna'r tro cyntaf i'r geiriau yna gael eu defnyddio yn Gymraeg; financial transactions capital, mae'n debyg, ydy hynny. Cyfalaf trafodion ariannol: dyma rhywbeth y bydd y pwyllgor yn edrych mewn iddo fe yn ystod y flwyddyn i ddod i weld pa mor effeithiol ydyw ac i weld faint o ddefnydd ydyw, gan fod yr Ysgrifennydd Cabinet wedi awgrymu bod y math yma o gyllid yn gallu bod yn gyfyngedig ei ddefnydd yng Nghymru. 

Mae dwy thema a ddaeth i’r amlwg yn ystod ein gwaith craffu y llynedd wedi codi eto eleni. Yn gyntaf, mae cyllid ar gyfer iechyd yn parhau i gael ei flaenoriaethu, er nad yw’n ymddangos bod y cyllid hwn yn helpu i wella gwasanaethau na gwaith cynllunio ariannol. Yn aml, mae blaenoriaethu iechyd yn digwydd ar draul meysydd eraill—llywodraeth leol yn benodol. Diddorol oedd nodi bod yr adroddiadau gan y pwyllgor iechyd a’r pwyllgor llywodraeth leol ill dau wedi codi materion tebyg.

Mae’r thema arall yn ymwneud â Deddf Llesiant Cenedlaethau’r Dyfodol (Cymru) 2015. Y llynedd, gwnaethom ganfod taw ychydig o gynnydd oedd wedi’i wneud wrth ddangos sut mae’r Ddeddf wedi’i hymgorffori yn y gyllideb ddrafft, a chlywsom gan yr Ysgrifennydd Cabinet sut roedd y Llywodraeth wedi ceisio alinio’r gyllideb ddrafft â’r Ddeddf yn ystod y broses eleni hefyd. Rydym yn gwerthfawrogi y bydd yn cymryd amser i ymgorffori’r dull hwn yn llawn. Fodd bynnag, cawsom ein siomi nad oedd yna ragor o dystiolaeth o’r gwelliannau yr oeddem wedi gobeithio eu gweld. Ond, gallwn weld bod ymdrechion yn cael eu gwneud, yn enwedig drwy weithio gyda'r comisiynydd—Comisiynydd Cenedlaethau'r Dyfodol Cymru hynny yw—ym meysydd caffael, datgarboneiddio a chyllidebu cyfranogol, ac rydym yn gobeithio gweld rhagor o welliant yn y dyfodol.

Gwnaethom hefyd drafod y paratoadau ariannol sydd ar y gweill o ran Brexit. Rydym yn pryderu bod ansicrwydd ynghylch Brexit yn effeithio ar benderfyniadau busnesau ar hyn o bryd o ran buddsoddi. Rydym yn awyddus i weld mwy o waith yn cael ei wneud ar barodrwydd ariannol ar gyfer Brexit yng Nghymru a byddwn yn ystyried cynnal ymchwiliad i’r mater hwn yn y dyfodol. Mae hefyd yn faes, wrth gwrs, lle y mae'r Llywodraeth newydd amlinellu rhywfaint o'r arian sydd wedi dod yn y gyllideb sy'n gallu bod yn flaenoriaeth, o bosib, i baratoi'r economi a'r gymuned yng Nghymru ar gyfer Brexit. 

Yn olaf, gwnaethom edrych yn fyr ar gynigion ar gyfer trethi newydd a chredwn fod hwn yn gam newydd cyffrous o ran datganoli cyllidol yng Nghymru. Edrychwn ymlaen at weithio gyda'r Ysgrifennydd Cabinet yn ystod y flwyddyn nesaf wrth gyflwyno treth ddatganoledig newydd, ac rydym yn cytuno y dylai rôl Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol wrth drafod trethi newydd gael ei chyfyngu i faterion cymhwysedd a’r effaith ar refeniw’r Deyrnas Gyfunol yn unig. Fel pwyllgor, mae gennym ddiddordeb yn y ffordd y bydd y broses newydd yn gweithio, ac rwyf wedi ysgrifennu at y Pwyllgor Busnes yn gofyn iddo ymgynghori â ni ynghylch y gweithdrefnau newydd ar gyfer cyflwyno trethi newydd yng Nghymru.

Dyma’r flwyddyn gyntaf i’n gwaith craffu ar y gyllideb ddrafft ganolbwyntio ar y manylion strategol, tra bod y pwyllgorau polisi wedi adrodd yn ôl i’r Cynulliad ar eu meysydd penodol nhw. Cyn y ddadl ar y gyllideb derfynol, byddwn yn trafod yr adroddiadau hynny, ac rwy’n gobeithio trafod y broses newydd gydag Aelodau eraill hefyd i ystyried a ellir gwneud gwelliannau ar gyfer y flwyddyn newydd. Byddwn i'n croesawu unrhyw sylwadau gan Aelodau ynglŷn â'r ffordd rŷm ni wedi craffu ar y gyllideb eleni a'r ffordd o wella at y dyfodol.

Ac, yn olaf, wrth gwrs, hoffwn ddiolch i bawb sydd wedi cyfrannu at y gwaith craffu eleni, ac, fel pwyllgor, rydym yn hynod ddiolchgar am yr holl bobl sy’n cyfrannu at waith y pwyllgor ac sydd wedi’n cynorthwyo ni i lunio ein canfyddiadau, sydd yn sail i’ch trafodion chi prynhawn yma.

Rwyf wedi dethol y gwelliant i'r cynnig, a galwaf ar Nick Ramsay i gynnig gwelliant 1, a gyflwynwyd yn enw Paul Davies—Nick Ramsay.

Gwelliant 1 Paul Davies

Dileu popeth a rhoi yn ei le:

Cynnig bod Cynulliad Cenedlaethol Cymru:

Yn credu nad yw cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru ar gyfer 2018-2019 yn diwallu anghenion pobl Cymru yn ddigonol.

Cynigiwyd gwelliant 1.

Diolch, Llywydd. Credaf mai'r cwestiwn sylfaenol, Ysgrifennydd y Cabinet, yr hoffwn i ei ofyn ar ddechrau fy nghyfraniad y prynhawn yma yw: beth mae'r gyllideb hon yn ceisio ei gyflawni? A yw hi'n ceisio gwneud dim mwy na dyrannu arian i gyllidebau gwahanol—a oedd yn berffaith dderbyniol ar un adeg yn y gorffennol? Neu a yw hi'n ceisio gwneud mwy na hynny, yn ceisio mynd i'r afael â heriau mwy hirdymor ac yn ceisio trawsnewid economi Cymru yn sylfaenol? Rwy'n tybio, o ystyried y newidiadau refeniw a ddaeth i'r lle hwn a dyfodiad pwerau trethi i'r Cynulliad hwn, mai'r dewis olaf fyddai'r hoff ddewis.

A gaf i yn gyntaf gytuno â nifer o'r materion y mae Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid wedi eu codi? Rwyf wedi treulio oriau lawer ochr yn ochr ag ef ar y Pwyllgor hwnnw yn ystyried llawer o'r materion cymhleth hyn—wel, o rai materion cymhleth i rai materion amhosibl, rwy'n credu. Bu'n amser diddorol iawn, ac rwy'n credu ein bod wedi gwneud ein gorau—pob aelod o'r Pwyllgor o bob plaid—i graffu ar y gyllideb orau y gallwn.

Mae argymhelliad 1 adroddiad y Pwyllgor Cyllid yn galw am roi mwy o sylw i'r ffordd y caiff ymrwymiadau eu blaenoriaethu, ac rwy'n sicr yn cytuno â hynny. Mae'n allweddol bod blaenoriaethau Llywodraeth Cymru yn adlewyrchu blaenoriaethau ac anghenion pobl Cymru, ac, fel y dywedais o'r blaen, yr anghenion hynny yn y tymor canolig.

Mae'n bosibl croesawu nifer o ddyraniadau gwariant yn y gyllideb hon, ond mae'n dal yn llai nag amlwg faint o'r dyraniadau gwariant presennol sy'n adlewyrchu blaenoriaethau'r rhaglen lywodraethu, neu yn wir i ba raddau y cyfeiriwyd o gwbl at y rhaglen lywodraethu, neu o ran hynny at ddeddfwriaeth cenedlaethau'r dyfodol. Ymddengys bod nifer o'r strategaethau hyn yn wych mewn egwyddor ac ar yr adeg y cânt eu llunio'n strategaeth, ond maent yn cael eu gwaredu'n gyfleus neu o leiaf eu rhoi o'r neilltu wrth ddechrau pennu'r gyllideb a'r broses

Gwyddom fod rhai llinellau cyllideb yn diflannu fel rhan o broses ehangach o uno a symleiddio llinellau gwariant y gyllideb yn y gyllideb hon. Mae hyn wedi bod yn destun pryder cyson drwy gydol y dystiolaeth a glywyd gan bwyllgorau'r Cynulliad, ac, fel y clywsom, roedd yr holl bwyllgorau yn rhan o'r broses gyllideb y tro hwn, nid y Pwyllgor Cyllid yn unig.

O 2019-20, bydd un grant ar gyfer nifer o brosiectau, gan gynnwys Dechrau'n Deg a Chefnogi Pobl: y grant ar gyfer ymyrraeth gynnar, atal a chefnogaeth. Roedd Cymorth Cymru yn arbennig o gryf yn eu tystiolaeth i'r Pwyllgor Cyfrifon Cyhoeddus y byddai diflaniad llinell gyllideb benodol yn golygu na fydd modd dwyn Llywodraeth Cymru i gyfrif bellach ynglŷn â faint y maen nhw'n ei wario ar Gefnogi Pobl. Pwysleisiwyd hefyd ei bod yn aneglur pa wasanaethau a gaiff eu torri o fewn y gyllideb gyfunol oherwydd y £30 miliwn o arbedion fydd yn dod yn sgil y penderfyniad.

Yn y maes iechyd, bu newid yn llinellau'r gyllideb hefyd, felly nid yw mor hawdd yn y fan honno chwaith i graffu ar wariant flwyddyn ar ôl blwyddyn. Yr hyn yr ydym ni yn ei wybod o sylwadau Ysgrifennydd y Cabinet yw ei bod yn edrych yn debygol y bu cytundeb arall gyda Phlaid Cymru eleni— wel, cyn diddymiad terfynol y Compact. Rwy'n siŵr y bydd Ysgrifennydd y Cabinet yn dweud

'bod y Fargen yn sicrhau ein holl Gyllideb ac yn dangos ein hymrwymiad i weithio gyda phleidiau eraill i gyflawni blaenoriaethau ar y cyd er budd pobl Cymru'.

Eich geiriau chi, rwy'n credu, Ysgrifennydd y Cabinet, nid fy rhai i. Ond mae'n rhaid gofyn cwestiynau, rwy'n credu, ynghylch addasrwydd y mathau hyn o gytundebau tymor byr o ran rhoi Cymru ar dir cadarnach sy'n fwy cynaliadwy yn economaidd, ac nid yw honno'n feirniadaeth o'r fargen bosibl hon nac o weithredoedd Plaid Cymru. Rwy'n credu bod hynny'n berthnasol i gytundebau gyda phleidiau eraill hefyd. Byddwch yn gwybod y bûm i'n llafar iawn am y fargen a wnaed rhwng y Democratiaid Rhyddfrydol a Llywodraeth Lafur Cymru yn y Cynulliad diwethaf, a'n harweiniodd—[torri ar draws.]—a'n harweiniodd ar siwrnai seithug ar hyd un darn o ffordd gyswllt Dwyrain y Bae, lle nad oes unrhyw arwyddion eto o'r ail ddarn yn cael ei adeiladu. Ewch amdani, Mike.

Roeddwn yn mynd i ofyn: a yw hynny'n wir hefyd am y fargen rhwng y Ceidwadwyr a'r DUP?

Dim ond ceisio tynnu fy sylw yr ydych chi, onid e, oddi ar fy nadl ar y gyllideb. [Chwerthin.] Fe wna i siarad â chi yn yr ystafell de.

Aelodau'r Cynulliad: Gadewch i ni glywed yr ateb.

Yr ateb yw mai'r Llywodraeth Cymru hon sy'n gyfrifol am redeg gwasanaethau cyhoeddus yng Nghymru. Nid wyf yn amddiffyn popeth y mae Llywodraeth y DU yn ei wneud—nid wyf erioed wedi gwneud hynny. Rwy'n siwr nad ydych chi'n amddiffyn popeth a wnaeth Plaid Lafur y DU —. Rwy'n gwybod nad ydych chi'n amddiffyn popeth a wnaeth Plaid Lafur y DU. [Chwerthin.] Felly, taw piau hi rhyngom ni fwy na thebyg ynglŷn â hynny. Ond mae hyn yn ymwneud â'r gyllideb ar gyfer Cymru ac mae rhai dulliau nad ydynt wrth law gennym i wella'r sefyllfa economaidd yng Nghymru, nid yn unig yn y tymor byr, ond yn y tymor canolig a hir, hefyd.

Os caf i symud ymlaen, rydym ni wedi siarad llawer am y broses, rwy'n ymwybodol o hynny, ac rwy'n deall bod hynny oherwydd y newid yn y ffordd y mae'r Cynulliad yn ymdrin â'i phwerau. Ond mae'n bwysig troi at rai o'r dyraniadau cyllid yn fwy manwl, ac, yn gyntaf, y gwasanaeth iechyd, y soniodd Simon Thomas amdano.

Wrth gwrs, byddai pob un ohonom yn croesawu unrhyw arian ychwanegol ar gyfer y GIG. Mae'r Ceidwadwyr Cymreig wedi galw am hynny flwyddyn ar ôl blwyddyn, yn arbennig yn y Cynulliad diwethaf, yn ystod y toriadau gwirioneddol a wnaeth Llywodraeth Cymru ar y pryd, cyn iddyn nhw weld eu camgymeriad. Mae'n rhaid ichi ofyn— fel y gwnaeth Simon Thomas—: faint o'r arian hwn sy'n cael ei ddefnyddio i wneud iawn am golledion y Bwrdd Iechyd? Nid y rheini oedd eich union eiriau chi, Simon, ond rwy'n credu fy mod wedi deall yr hyn yr oeddech chi'n ei awgrymu. Mae'n rhaid ichi edrych ar ble mae'r arian hwnnw'n mynd. A yw'n gwneud iawn am ddiffyg cynllunio ariannol tymor canolig cynaliadwy, ac, os yw hynny'n wir, mae'n rhaid gwneud iawn am y colledion hynny; mae'n rhaid inni wneud yn siŵr bod y prosesau ariannol y mae'r byrddau iechyd yn eu gweithredu yn gynaliadwy yn y tymor hwy, oherwydd, fel y dywed Mike Hedges yn aml yn y Pwyllgor, ni allwch chi roi mwy a mwy o arian i'r GIG—neu i unrhyw beth yng Nghymru — heb wneud yn siŵr bod trefniadau ar waith i gadw cydbwysedd a sicrhau y gwneir y defnydd gorau o'r arian.

Nid yw atal wedi ei grybwyll eto, o leiaf nid wyf yn credu hynny. Mae Llywodraeth Cymru yn rhoi pwyslais mawr ar atal, mae hynny'n ddealladwy, er nad yw'n ymddangos bod yna diffiniad pendant o'r hyn a olygir mewn gwirionedd gan 'atal'. Rydym ni wedi ceisio dirnad hynny yn yn y Pwyllgor; ni chawsom ni fawr o hwyl arni chwaith. Ond byddwn yn dweud bod hynny wedi arwain at gynnwys chwaraeon gyda'r portffolio iechyd yn gynharach yn y Cynulliad hwn, ond, ar yr un pryd, bydd toriadau i chwaraeon ac asedau cymunedol, o ganlyniad i doriadau i gyllidebau Llywodraeth Leol, yn anochel yn niweidio'r nod hwnnw. Felly, ymddengys, ar y naill law, ein bod yn dweud pethau da iawn am atal, ond, ar y llaw arall, nid yw camau gweithredu Llywodraeth Cymru yn hyn o beth yn mynd i ddwyn ffrwyth yn llwyr. Yn wir, dywedodd arweinydd cyngor Pen-y-bont ar Ogwr bod y gyllideb y maen nhw'n ei ymrwymo i'w canolfannau hamdden a phyllau nofio yn hanner yr hyn ydoedd chwe blynedd yn ôl, ac nid yw hynny'n wir am Ben-y-bont yn unig; mae honno'n thema gyffredin ar draws llywodraeth leol. Yn wir, soniodd Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid am y toriadau i Lywodraeth Leol—gostyngiad arian parod o tua 0.5 y cant yn 2018-19 rwy'n credu.

Mae addysg, wrth gwrs, yn hanfodol er mwyn datblygu sgiliau—. Ildiaf

Rwy'n ddiolchgar iawn i chi am wneud y sylwadau penodol hynny am y toriadau ac ati y cyfeiriodd Pen-y-bont ar Ogwr atynt. A ydych chi'n cytuno â mi, felly, bod angen dybryd rhoi terfyn ar raglen gyni Llywodraeth y DU?

Wel, mae'n drueni i'r Llywodraeth Lafur flaenorol orwario ar yr adeg y gwnaeth, ac efallai—[torri ar draws.]—efallai—. Ewch ymlaen felly; rwy'n teimlo'n hael.

Wel, dim ond eisiau rhoi gwybodaeth ychwanegol ichi yr oeddwn i oherwydd, welwch i, roedd dyled genedlaethol y DU pan gymerodd y Toriaid yr awenau dros 50 y cant o'r cynnyrch domestig gros. Erbyn hyn mae'n 88 y cant, felly, yn amlwg, ni all cynni fod yn gweithio.

Ond, wrth gwrs, byddai wedi bod yn uwch o lawer pe na bai polisïau'r Ceidwadwyr wedi eu gweithredu, oherwydd ni allwch newid cwrs llong—[torri ar draws.] Nid wyf yn mynd i adael i chi gael ymyriad arall; rwyf wedi bod yn hael iawn. Ni allwch chi newid cwrs llong yn llwyr dros nos, ac mae'r diffyg wedi gostwng, efallai nid cymaint ag y byddem wedi ei ddymuno, rwy'n cyfaddefaf hynny, ond dyna ni, nid oes neb yn berffaith, ond, pan rydych chi'n teithio yn y cyfeiriad cywir, rydych chi'n teithio yno, onid ydych?

Wrth gwrs, mae addysg yn hanfodol er mwyn datblygu sgiliau, ac rydym yn cefnogi rhaglenni fel rhaglen ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, a gyflwynwyd ledled Cymru mewn cydweithrediad ag awdurdodau lleol. Mae hynny i'w groesawu, ond, ar yr un pryd, os edrychwch chi ar y gostyngiad yn nifer y myfyrwyr rhan-amser, os edrychwch chi ar y toriadau i'r cyllidebau addysg bellach, yna does dim modd croesawu hynny, ac mae Swyddfa Archwilio Cymru wedi tynnu sylw at y ffaith bod cyllid grant wedi gostwng 13 y cant, mewn termau real, rhwng 2011 a 2016-17, i addysg bellach, felly nid yw hynny'n dda.

A gaf i ddweud, cyn cloi, Llywydd—ie, Llywydd—nid ydym wedi sôn am—? [Torri ar draws.] Dim ond eisiau gwneud yn siŵr yr oeddwn i. Nid ydym wedi sôn am gaffael. Mae Swyddfa Archwilio Cymru wedi rhyddhau dau adroddiad sy'n feirniadol o ddulliau caffael Llywodraeth Cymru, gan gynnwys y ffaith y bu'n rhaid iddo ariannu'r Gwasanaeth Caffael Cenedlaethol, nad yw'r sector cyhoeddus yn defnyddio digon arno. Credaf, yn y gorffennol, na chyfeiriwyd yn ddigonol at gaffael a chredaf ei bod yn dod yn fwyfwy amlwg, os ydym eisiau datblygu economi Cymru, yna mewn gwirionedd mae caffael yng Nghymru gymaint ag y gallwn ni yn bwysig iawn, ac yn manteisio i'r eithaf ar bob punt Gymreig sy'n cael ei gwario. Felly, hoffwn i weld mwy o bwyslais ar hynny yn y dyfodol. 

Roeddwn i'n gwybod y byddai Ysgrifennydd y Cabinet yn cyfeirio at y sefyllfa o ran cyllid gan Lywodraeth y DU. Wnaethoch chi ddim cnoi cil gormod drosto, i fod yn deg, Ysgrifennydd y Cabinet. Fel y dywedais, rwy'n credu, er ein bod mewn sefyllfa anodd ar lefel y DU, sydd yn cyfrannu at y wasgfa ar eich cyllideb yma—credaf ein bod ni i gyd yn sylweddoli—ar yr un pryd, fod angen inni fynd i'r afael â beth y gallwn ei wneud yma i wella'r sefyllfa.

Fe wnaethoch chi sôn yr wythnos diwethaf am—rwy'n credu fy mod i wedi cael hyn yn gywir—y trafodion cyfalaf ariannol. Rydych chi'n fwy cyfarwydd â'r term na fi. Rwyf wedi edrych ar rai o'r manylion hyn, ac rwy'n credu eich bod yn bryderus nad oedd y £1.2 biliwn gan Lywodraeth y DU yn union fel yr ymddangosai, oherwydd nad oedd modd defnyddio'r cyfalaf hwnnw ar bob agwedd, ond rwyf yn credu bod rhai prosiectau yng Nghymru wedi manteisio ar hynny. Rwy'n credu bod Cymorth i Brynu yn un o'r rhai hynny ac, fel y dywedodd Lesley Griffiths y Gweinidog, yn gwbl gywir, yn 2015, mae hynny'n hwb mawr i ddiwydiant adeiladu Cymru. Felly, er bod y sefyllfa economaidd yn anodd, ac nad oes cymaint o arian yma ag y buasem yn hoffi ei gael, rwyf yn credu bod yn rhaid i'r Llywodraeth gydnabod bod yr arian sy'n dod gan Lywodraeth y DU i'w groesawu.

I gloi, yn olaf, Llywydd, credaf fod agweddau ar y gyllideb hon y byddem yn eu croesawu, ond ar y cyfan, nid wyf yn credu ei bod yn rhoi digon o sylw i'r tymor canolig a hir. Nid wyf yn credu ei bod, yn y tymor hir, yn gosod economi Cymru ar y sail honno y byddem yn hoffi ei gweld—yn ddiogel, cynaliadwy a chystadleuol, a dyna pam na fyddwn ni'n cefnogi'r gyllideb hon.

Hoffwn i ddiolch i'r Ysgrifennydd Cabinet am ei ddatganiad heddiw a hefyd diolch iddo fe am y ffordd mae e wedi ymgymryd â'r broses o negodi rhwng ein dwy blaid, a hefyd diolch i'm ffrind Adam Price am arwain y negodi ar ran fy mhlaid i. Mae'n wir, wrth gwrs, fod yna nifer o bethau nad oedd yn bosib i'r Llywodraeth a Phlaid Cymru gytuno arnynt, ond rwy'n hyderus y bydd yr Ysgrifennydd Cabinet yn ymwybodol y byddwn ni'n cario ymlaen i graffu ar y Llywodraeth ar y nifer o bwyntiau o anghytundeb cyllidol, ond, wrth gwrs, craffu hefyd ar weithrediad yn y meysydd lle roedd yna gytundeb rhyngom ni.

Drwy gydol y Cynulliad hwn, mae Plaid Cymru wedi defnyddio ein rôl ni fel gwrthblaid mewn modd aeddfed ac adeiladol er budd pobl Cymru. Fel rhan o'r cytundeb rhwng Plaid Cymru a Llywodraeth Cymru, rydym ni wedi llwyddo i sicrhau dros £210 miliwn o wariant ychwanegol, sydd yn golygu ein bod wedi sicrhau bron i £0.5 biliwn o enillion ers dechrau'r Cynulliad yma, enillion a fydd yn cyflawni gwelliannau gwirioneddol i fywydau pobl Cymru ac yn gosod sylfeini ar gyfer dyfodol mwy ffyniannus i'n cenedl. 

Mae'r cytundeb yma yn cynnwys £40 miliwn ar gyfer gwella gwasanaethau iechyd meddwl megis gwasanaethau cymorth iechyd meddwl amenedigol, buddsoddiad newydd mewn addysg feddygol yn y gogledd, nyrsys ychwanegol a buddsoddi mewn cysylltu ein cenedl trwy welliannau ffyrdd rhwng y gogledd a'r de. Yn bwysig iawn hefyd, mae addewid i gymryd camau yn sgil Brexit, yn enwedig portal a fydd yn cefnogi busnesau wrth iddyn nhw geisio ymdopi â'r llanast sydd i ddod a'r llanast sydd eisoes ohoni.

Mae'r Ysgrifennydd Cabinet wedi cadarnhau heddiw yn ei gyfraniad ein bod ni mewn trafodaethau pellach gyda'r Llywodraeth er mwyn trafod yr arian ychwanegol a gafodd ei gyhoeddi gan Lywodraeth y Deyrnas Unedig. Byddwn i hefyd eisiau gwybod, fel mae Nick Ramsay eisoes wedi sôn, ynglŷn â'r financial transactional capital. Mae hyn yn elfen sydd ddim yn newydd, ond mae maint yr elfen o arian ychwanegol sy'n deillio o hyn yn weddol newydd, a byddwn i'n gwerthfawrogi mwy o esboniad gan yr Ysgrifennydd Cabinet ynglŷn â natur yr arian yma.

Y gwirionedd, wrth gwrs, yn nhermau'r sefyllfa fiscal ehangach, yw bod Llywodraeth Cymru wedi gweld toriad bob blwyddyn—flwyddyn ar ôl blwyddyn—yn ei chyllid ers 2010. Mae'n debyg bod rhagor o doriadau er eu ffordd o Lundain. Wythnos diwethaf, cawsom ni gyfle i ddadlau cynnwys cyllideb y Deyrnas Unedig a gyhoeddwyd ar 22 Tachwedd. Nid wyf i am ddefnyddio fy holl amser heddiw i aildrafod cynnwys y gyllideb honno, ond mae'n bwysig deall y cyd-destun economaidd a fiscal ehangach a gafodd y gyllideb honno ei chreu ynddo a'i effaith ar gyllideb Llywodraeth Cymru yn y dyfodol.

Ar hyn o bryd mae economi'r DU yn tyfu yn arafach na'i holl gystadleuwyr economaidd o blith y gwledydd gyda'r economïau datblygedig. Drwy gymharu rhagolygon y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol gyda rhagolygon y Gronfa Ariannol Ryngwladol ar gyfer economïau eraill gwledydd y G7, mae'r ffaith bod cynhyrchiant wedi arafu wedi cyfyngu ar dwf, pwyso ar safonau byw, a rhoi y DU tu ôl i'r rhan fwyaf o'i chyd-wledydd yn y grŵp G7 o economïau diwydiannol mwyaf blaenllaw. Bydd economi Prydain hefyd ar waelod ardal yr ewro ar gyfer pob un o'r tair blynedd nesaf o leiaf, wrth i'w dwf ddisgyn i waelod y rhestr o 28 aelod-wladwriaeth yr Undeb Ewropeaidd. Mae rhagolygon y Sefydliad ar gyfer Cydweithrediad a Datblygiad Economaidd ar gyfer 2018 a 2019 hyd yn oed yn is na'r amcangyfrif israddedig a gyhoeddwyd yn flaenorol gan y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, a hefyd yn amlygu sut mae'r sefydliad yn credu y bydd Brexit yn pwyso'n drwm ar ddyfodol y wladwriaeth—[ Torri ar draws.] Na wnaf, ni ildiaf—o ran perfformiad economaidd.

Mae hefyd yn bwysig rhoi ar gofnod y dylai pob un ohonom ystyried rhagolygon economaidd y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol fel y sefyllfa orau bosibl. Maen nhw'n ymgorffori effaith unrhyw fesurau treth a gwariant a gyhoeddodd Canghellor y DU yn y datganiad cyllideb a'r effaith ar dwf economaidd ar gyfer blynyddoedd dilynol. Fodd bynnag, mae'r rhagolygon yn seiliedig ar y sefyllfa bresennol o ran y berthynas fasnachu y mae'r DU yn ei mwynhau ar hyn o bryd gyda gwahanol farchnadoedd ledled y byd. Gwyddom y bydd y berthynas fasnachu bresennol yr ydym ni'n ei mwynhau gyda'r Undeb Ewropeaidd yn newid. Ni allwn, wrth gwrs, fod yn siŵr heddiw beth fydd natur y newid hwnnw, ond rwy'n credu bod profiad y 48 awr diwethaf yn awgrymu na fydd y berthynas fasnachu yr ydym ni'n ei mwynhau ar hyn o bryd yn ymestyn i'r dyfodol. Bydd unrhyw newidiadau yn y berthynas honno drwy'r tollau ychwanegol a'r rhwystrau di-dariff a osodir ar allforion y DU yn golygu y caiff y rhagolygon hynny yn anochel eu hisraddio ymhellach oherwydd yr effaith negyddol y byddai hynny yn ei chael ar gydbwysedd fasnach y DU.

Ond yn hollbwysig, Llywydd, gan roi y dimensiwn Brexit o'r neilltu, yr hyn sydd wedi dod yn gwbl amlwg, a'r hyn a gafodd ei gadarnhau yng nghyllideb y Deyrnas Unedig, yw bod crebachu cyllidol eithafol—cynni—yn hunandrechol. Dywedodd Canghellor diwethaf y Trysorlys, Mr Osborne, wrthym y byddai'r gyllideb yn cydbwyso neu y byddai arian dros ben ar ôl pum mlynedd o grebachu cyllidol sylweddol. Dywed y Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol wrthym na allwn ddisgwyl gweld arian dros ben yn y gyllideb yn awr tan ganol y degawd nesaf. Felly, bydd dinasyddion ym mhobman yn gofyn yn gwbl briodol beth ar y ddaear oedd diben yr holl boen hwn. Pam mae ein cymunedau wedi cael eu hysbeilio o'u hasedau? Pam mae gwasanaethau hanfodol wedi cael eu torri hyd at yr asgwrn? Pam mae'r rheini sydd â'r lleiaf wedi talu'r pris am gamgymeriadau yr ychydig ar y brig? Mae hefyd yn werth ailadrodd mai rhan o'r rheswm dros fethiant y DU i gynhyrchu twf economaidd hirdymor a chynaliadwy sy'n ailgydbwyso'r economi ac sy'n cael ei ledaenu y tu allan i ddinas wladwriaeth Llundain yw oherwydd bod Llywodraeth y DU yn gwrthod ailstrwythuro economi'r DU o blaid ail-ddiwydiannu a ffyniant i bob rhan o'r DU. Nid yn unig y mae'r DU yn ddiffygiol yn gyfansoddiadol; unwaith eto, fel y gwelsom yn y 24 awr diwethaf, mae'n sylfaenol ddiffygiol fel adeiledd economaidd hefyd.

Cyn i mi orffen, hoffwn i droi tuag at un pwynt a gododd Cadeirydd y Pwyllgor Cyllid yn ei gyfraniad ef. Nid yw gweithredoedd y Llywodraeth yn cyd-fynd bob tro gyda'i rhethreg o fod eisiau rhedeg gwasanaeth iechyd mewn ffordd strategol a chynaliadwy. Rydym yn gwario, am resymau da iawn, gyfran enfawr o'r gyllideb genedlaethol ar y gwasanaethau iechyd—yn aml iawn i gost, fel sydd wedi cael ei ddweud, llywodraeth leol. Ac mae Canolfan Llywodraethiant Cymru wedi amcangyfrif y gallai'r gyfran o gyllideb refeniw Llywodraeth Cymru y mae'r gwasanaeth iechyd yn ei dderbyn godi 56 y cant os bydd Gweinidogion yn canfod yr arian sydd ei angen i gadw at y twf a ragwelir yn y galw. Mae'n rhaid, felly, mynd i'r afael â'r problemau strwythurol sydd yn bodoli yn y gwasanaeth iechyd, megis diffyg cynllunio yn y gweithlu.

Ond i gloi, Llywydd, fy nghanfyddiad i yw bod rhaid i ni fynd ati yn ddifrifol i edrych ar ddulliau newydd o allu codi arian ein hunain o fewn Cymru. Mae'r wlad yma wedi ailddechrau ar y siwrnai o fod yn endid fiscal, ond mae peth pellter i fynd eto. Bydd angen i ni fynd ati nawr er mwyn amddiffyn ein dinasyddion, ond hefyd er mwyn cyflawni potensial ein gwlad.

Rwy'n croesawu cyllideb Llafur-Plaid Cymru, a rhoddodd Steffan Lewis restr o'r newidiadau y dywed ef sy'n ganlyniad dylanwad Plaid Cymru. Mae'r DUP yng Ngogledd Iwerddon wedi cael £1 biliwn yn ychwanegol ar gyfer Gogledd Iwerddon oherwydd eu cymorth i Lywodraeth San Steffan, ac mae Plaid Cymru wedi llwyddo i ailgyfeirio £500 miliwn o'r £15 biliwn sydd gan y Llywodraeth Lafur yma i'w wario. Nid oes gennyf unrhyw wrthwynebiad i unrhyw un o'r newidiadau a wnaed, oherwydd dyna natur trefniadau clymbleidiol eu naws. Ac felly, ni all neb gwyno am y ffordd y mae'r DUP wedi defnyddio ei sefyllfa yn San Steffan, oherwydd mae'n digwydd yma yng Nghaerdydd yn yr un modd. Beth fyddai'n eithaf diddorol cael gwybod yw, wrth gwrs, ar beth fyddai'r Llywodraeth wedi gwario'r £500 miliwn ychwanegol pe na bai hi'n wystl i Blaid Cymru. Yna byddai modd inni gael dadl briodol ar flaenoriaethau, sef yr hyn a argymhellodd y Pwyllgor Cyllid.

Mae angen inni wybod llawer mwy am flaenoriaethau'r Llywodraeth a sut maen nhw'n cydymffurfio â'r cynlluniau gwariant a gyhoeddwyd ganddynt. Yn y cyd-destun hwn, hoffwn ddiolch i Gadeirydd y Pwyllgor Cyllid—sy'n siarad drosof yn hyn o beth os nad mewn unrhyw beth arall—am y ffordd ardderchog y mae wedi cadeirio'r Pwyllgor, ac yn wir am gwrteisi di-ball yr Ysgrifennydd Cyllid tuag at bob Aelod wrth iddo ymddangos ger ein bron.

Mae awyrgylch penodol o ddiffyg realiti am y dadleuon hyn ynglŷn â'r gyllideb, fel y dywedais yn fy araith ar y gyllideb ddrafft, oherwydd mae'n anorfod bod yr Ysgrifennydd Cyllid wedi ei gyfyngu gan y gwariant. Mae maint y gwariant dewisol mewn gwirionedd yn eithaf bach, er y dylai hynny gynyddu yn y blynyddoedd i ddod, wrth inni ddechrau arfer ein pŵer dros drethi datganoledig a hefyd ein pŵer cymharol gyfyngedig ond pwysig serch hynny i fenthyca ar gyfer gwariant ar gyfalaf prosiectau. Ond yr hyn sydd wedi digwydd yn y gyllideb hon, ar y cyfan, yw bod y gyllideb iechyd wedi'i chynyddu ar draul popeth arall. Mae hynny, mae'n debyg, mewn ffordd, yn anochel hefyd oherwydd, fel y gwyddom, chwyddiant iechyd yn fwy na'r gyfradd chwyddiant yn gyffredinol. Mae gennym boblogaeth sy'n heneiddio ac, oherwydd datblygiadau mewn meddygaeth, mae modd trin mwy o gyflyrau, ac mae pobl yn byw'n hirach, felly mae'n anochel y bydd cynnydd anferth yn y gyllideb iechyd ar lefel y DU ac yng nghyllideb Cymru.

Felly, mae gennyf gydymdeimlad mawr â'r Ysgrifennydd Cyllid yn ei swyddogaeth anodd o orfod cydbwyso'r holl hawliadau. Ond mae'n ddiddorol bod rhai cyllidebau wedi'u torri'n fwy o lawer nag eraill. Mae cyllideb yr Amgylchedd wedi cael ergyd arbennig o drom, tua 15 y cant mewn termau real, tra bod y gyllideb iechyd wedi gweld cynnydd o swm bach yn unig o safbwynt canran, ond serch hynny, fel rhan o gyllideb fawr iawn, o swm sylweddol—£166 miliwn ychwanegol.

Mae hynny i gyd i'w groesawu'n fawr, ond yr hyn sy'n peri gofid am y gwasanaeth iechyd yng Nghymru yw nid cymaint faint o arian yr ydym ni'n ei wario arno, ond afradlonedd rhai o'r byrddau iechyd o ran yr hyn y maen nhw'n ei wneud gyda'r arian a gânt. Rydym yn gwybod am y problemau o ran y diffygion ariannol sy'n bodoli ar y funud, yn enwedig ym Myrddau Iechyd Hywel Dda a Betsi Cadwaladr. Mae Betsi Cadwaladr yn hercian yn ei blaen; ddwy flynedd yn ôl roedd diffyg sylweddol, gwelwyd gostyngiad, ac eleni mae'n edrych fel petai'n codi eto. Felly, ymddengys nad ydym yn gwneud rhyw lawer o gynnydd yn hynny o beth, a hyd nes y cawn ni reolaeth briodol dros broblemau'r byrddau iechyd sydd mewn mesurau arbennig neu'n derbyn ymyrraeth wedi'i thargedu, mae hyn yn mynd i fod yn broblem anhydrin i'r Ysgrifennydd Cyllid. 

Mae materion eraill y credaf y dylem ni droi ein sylw atynt. Roedd edrych ar faint o arian sy'n cael ei wario ar ardaloedd menter o ddiddordeb arbennig imi. Rwy'n credu bod ardaloedd menter yn syniad da iawn, ac mae ganddyn nhw'r gallu i roi hwb i'r economi mewn ardaloedd sydd â phroblemau hirdymor sylweddol fel arall. Ond pan rydych chi'n edrych ar faint o swyddi sydd wedi eu creu neu eu diogelu mewn gwirionedd o'i gymharu â faint o arian sydd wedi'i wario arnynt, mae'n rhaid inni ofyn inni ein hunain a yw hynny yn werth am arian. Nid yw hynny'n golygu fy mod eisiau gweld y symiau hyn y cael eu diddymu, ond hoffwn i weld ein bod yn cael mwy o werth am ein harian.

Os edrychwn ni ar ardal fenter Glynebwy, er enghraifft, gan anwybyddu costau anferthol datblygiad ffordd Blaenau'r Cymoedd, a fyddai wedi ei gynnwys yn y gwariant yn y maes hwnnw. Os edrychwch yn ôl i'r sefyllfa cyn 2016, cafodd cyfanswm o tua 400 o swyddi eu creu neu eu diogelu yng Nglyn Ebwy ar gost o bron £20 miliwn. Nawr, nid wyf i'n credu  bod hynny'n werth da iawn am arian. Os ewch chi drwy weddill y parthau menter hefyd, mae rhai yn gwneud yn llawer gwell nag eraill, ac mae costau creu swyddi yn well o lawer mewn rhai nag eraill. Felly, credaf fod gwir angen inni edrych yn fanylach ar a ydym ni'n cael gwerth am arian o'r prosiectau hyn, oherwydd er bod y syniad y tu ôl iddyn nhw yn sicr yn ganmoladwy, mae angen inni ofyn i ni ein hunain a ydyn nhw mewn gwirionedd yn perfformio i ni. 

Roedd un elfen arall yn y gyllideb, y cyfeiriodd Nick Ramsay ati funud yn ôl, mewn gwirionedd, yn ymwneud ag atal, ac wrth gwrs mae pwysau aruthrol i wario ar anghenion presennol. Ond os ydym yn mynd i dorri costau neu wella perfformiad yn y tymor hirach, rhaid inni ystyried pethau'n fwy hirdymor. Buom yn trafod hyn gyda chomisiynydd cenedlaethau'r dyfodol yn y Pwyllgor Cyllid, ac rwy'n gwybod ei bod hi'n anodd i'r Ysgrifennydd Cyllid—rwyf yn ymwybodol o'r anawsterau sydd ganddo i'w datrys—ond mae angen inni wario mwy ar edrych ymlaen at broblemau'r dyfodol a'u rhagweld, a thrwy hynny leihau'r costau sy'n mynd i ddod ar ein gwarthaf yn y dyfodol. 

Rydym ni wedi clywed y cwynion arferol am y cynni honedig, wrth gwrs, ac rwyf wedi ymateb i hyn yn y Siambr lawer gwaith. Gyda'r ddyled genedlaethol bellach yn agosáu at £2 triliwn o'i gymharu ag £1 triliwn fel yr oedd hi bum mlynedd yn ôl, gall neb ddweud gydag unrhyw hygrededd fod Llywodraeth San Steffan wedi gwneud unrhyw beth heblaw am chwistrellu arian at yr economi. Y broblem yw, yn aml iawn, ei fod yn cael ei wario ar y pethau anghywir. Unwaith eto, rwyf wedi traethu ynghylch hynny yn y gorffennol ac nid wyf yn bwriadu ailadrodd fy hun heddiw.

Ond, mae'r gofyniad benthyca eleni bron yn £50 biliwn o'i gymharu â £83 biliwn y llynedd. Mae'r ddyled genedlaethol yn 85.6 y cant o'r cynnyrch domestig gros eleni—sef 3 y cant yn fwy nag ydoedd yn 2015-16. Mae'r ddyled genedlaethol yn dal i godi, ac yn codi fel cyfran o'r cynnyrch domestig gros, ac mae hynny'n golygu, wrth edrych ymlaen at genedlaethau'r dyfodol, bod hyn yn faen melin am wddf ein plant a'n hwyrion a thu hwnt. Wrth gwrs, mae benthyca yn mynd i fyny ac i lawr wrth i'r rhod droi, ond rydym bellach yn y ddegfed flwyddyn ers argyfwng ariannol 2008 ac fe ddylen ni mewn gwirionedd fod wedi gwneud llawer iawn mwy o gynnydd yn torri benthyca nag yr ydym ni wedi'i wneud, oherwydd ni allwch chi fenthyca am byth.

 Mae Venezuela yn awr yn darganfod hyn, fel y mae Zimbabwe a llawer o wledydd eraill ledled y byd, ac yn wir roedd Prydain wedi darganfod hynny yn y 1970au. Yn wir, ar ôl pob Llywodraeth Lafur, gwelir fel arfer bod problem economaidd sylweddol y mae'n rhaid ei datrys. Nid wyf yn esgusodi'r Llywodraeth Geidwadol o rywfaint o'r bai yma, ond y gwir amdani yw, fel y nododd Nick Ramsay wrth ymateb i Mick Antoniw yn gynharach, ar ôl 13 blynedd o Lywodraeth Lafur hyd at 2010, roedden nhw wedi gwastraffu'r gwaddol a adawyd gan Kenneth Clarke; ar ôl gweinyddiaeth gyntaf Blair, fe wnaethon nhw ryddhau'r ffrwyn ar wariant, a'r canlyniad oedd, yn hytrach na thrwsio'r to pan oedd yr haul yn tywynnu, canfuwyd fod tyllau mawr ynddo ar adeg pan oedd y glaw yn arllwys yn ddidrugaredd ar ôl—[torri ar draws .] Gwnaf, yn sicr.

Mae'r pwynt hwnnw yn ffeithiol anghywir. Canran gwirioneddol benthyca o'i gymharu â chynnyrch domestig gros ar adeg yr argyfwng ariannol oedd 37.2 y cant—tua 0.2 y cant yn uwch nag yr oedd pan ddaeth Llafur i Lywodraeth yn y lle cyntaf. Yr unig wahaniaeth oedd y cynnydd i 50 y cant, sef y camau a gymerwyd gan Gordon Brown i achub economi'r DU mewn gwirionedd rhag dymchwel. Yr hyn sydd gennych chi bellach, o ganlyniad i fesurau cyni o dan y Llywodraeth Dorïaidd hon a'r toriadau mewn buddsoddiad cyfalaf, yw'r ffaith bod y ganran bellach yn 88 y cant.

Credaf, os yw'r aelod yn edrych ar y cofnod, y bydd yn canfod, o dan Lywodraeth cyntaf Blair, y gwnaethon nhw leihau cyfran y ddyled mewn cynnyrch domestig gros hyd at 2001, a rhwng 2001 a 2010 fe gododd yn raddol bob blwyddyn tan y ffrwydrad ar ôl 2008. Nid yw'r ffigurau gyda mi heddiw, ond rwyf yn fodlon eu hanfon. Daw o hyd iddyn nhw yn y papur ymchwil yn Llyfrgell Tŷ'r Cyffredin, sy'n rhoi'r ffigurau. Felly, dyna realiti'r cefndir i'r gyllideb.

Ni allwn ni ddefnyddio hudlath i wneud i'r problemau macro-economaidd y mae'r DU yn eu hwynebu ddiflannu. Os ydym ni'n ceisio gwneud hynny, yna byddwn yn gwneud pethau hyd yn oed yn waeth i ni yn y dyfodol. Yr hyn y mae angen inni ei wneud yw tyfu'r economi. Yn yr Unol Daleithiau erbyn hyn, mae cynlluniau i ostwng y dreth gorfforaeth yn sylweddol. Adlewyrchir hyn yn Ffrainc, yn yr Almaen, yn yr Eidal, yn y Swistir, a dyma'r hyn sydd ei angen ar gyfer Prydain. Rwyf i o blaid datganoli'r dreth gorfforaeth i Gymru fel y gallwn ni lunio ein llwybr ein hunain yn hyn o beth hefyd. Ond rwy'n sylweddoli bod hynny'n ddadl ar gyfer diwrnod arall. Felly, er fy mod i'n croesawu'r gyllideb, rwy'n cydnabod y cyfyngiadau sy'n llyffetheirio'r Ysgrifennydd Cyllid, ac rwy'n credu bod yna bethau y gallwn ni eu gwneud i addasu pethau ar y cyrion, ond ni all wneud fawr mwy na hynny.

Er fy mod i yn cefnogi cyllideb Llywodraeth Cymru, rwy'n cydnabod bod y cyllid yn annigonol ar gyfer anghenion Cymru. Nid yw hyn yn feirniadaeth ar yr Ysgrifennydd Cyllid na chwaith ar Lywodraeth Cymru; mae hyn oherwydd y grant bloc annigonol gan y Torïaid yn San Steffan. Wrth i'r flwyddyn fynd rhagddi—ac rydym wedi clywed rhywfaint ohono eisoes—rwy'n disgwyl clywed y Torïaid yn galw am 'Fwy o arian ar gyfer iechyd', 'Mwy o arian ar gyfer addysg' ac yna i wrthwynebu unrhyw doriad sy'n cael ei orfodi ar awdurdodau lleol gan y gostyngiad yn eu grantiau bloc sydd hefyd yn wynebu angen cynyddol am ofal cymdeithasol a gwasanaethau plant.

Mae cynni yn methu fel polisi economaidd. Dylai hynny beri syndod i neb oherwydd methu fu ei hanes erioed; rhoddwyd sawl cynnig arni ac mae wedi methu bob tro. Ond i'r Ceidwadwyr yn San Steffan, nid polisi economaidd mohono, mae'n ideoleg: crebachu'r wladwriaeth; cwtogi gwariant cyhoeddus; cwtogi gwasanaethau cyhoeddus; gwneud i bobl sy'n gallu fforddio hynny'n ariannol ddefnyddio'r sector preifat.

Mae methu â gwahaniaethu rhwng gwariant cyfalaf a gwariant refeniw yn broblem fawr arall. I roi hynny mewn termau y bydd y Ceidwadwyr yn ei ddeall: mae refeniw yn cyfateb i fenthyca ar gyfer bwyd ac ynni, a byddai hynny'n broblem i unrhyw deulu. Cyfalaf yw benthyca i brynu car a thŷ: cyhyd ag y bo'n fforddiadwy, mae'n rhywbeth y mae llawer ohonom wedi ei wneud ac yn ei wneud ar hyn o bryd. Mae rhyddhau arian ar gyfer cyfalaf yn wych o ran eich economi: mae'n rhoi gwynt yn ôl yn hwyliau'r economi; mae'n fodd i bobl ddychwelyd i waith llawn amser. Mae pawb yn elwa, ac mae'n rhyddhau benthyca ar gyfer pethau fel codi tai a phrosiectau adeiladu eraill sy'n codi refeniw. Adeiladu pethau a chael yr arian am eu hadeiladu: mae'n gweithio, mae wastad wedi gweithio. Yn anffodus, yn hytrach nag adeiladu pethau i'w defnyddio, rydym wedi bod yn adeiladu peiriannau rhyfel yn y gorffennol er mwyn ailchwyddo ein heconomi ar ddiwedd cyfnod o gynni. Yn ffodus, nid ydym yn byw yn y math hwnnw o fyd bellach, felly gadewch i ni ddysgu o'r gorffennol ac ailchwyddo'r economi.

Ynglŷn â'r manylion am gyllideb Cymru: arian ychwanegol ar gyfer y gwasanaeth iechyd, gostyngiadau ar gyfer pawb arall. Mae iechyd yn parhau i hawlio cyfran gynyddol o gyllideb Cymru. Wrth roi tystiolaeth i'r Pwyllgor Cyllid, nododd Michael Trickey o'r Sefydliad Polisi Cyhoeddus i Gymru pryd y byddai'n cael 60 y cant o gyfanswm y gwariant yng Nghymru. Nid oedd yn barod—er imi ofyn iddo—i ymhelaethu ynghylch pryd y byddai'n cyrraedd 100 y cant o gyllideb Cymru.

Wrth gwrs, ymddengys bod 'Ar gyfer iechyd, gweler ysbytai', yn gred gyffredin, a bod mwy o bobl yn cael eu trin yn yr ysbyty yn arwydd o lwyddiant. Rwy'n anghytuno â'r gred honno. Mae angen inni leihau'r galw am wasanaethau ysbyty—mae hynny'n rhywbeth a ddywedwyd gan y comisiynydd cenedlaethau'r dyfodol— drwy hyrwyddo dewisiadau ffordd o fyw cadarnhaol: dim ysmygu; mwy o ymarfer corff; lleihau lefelau gordewdra a chymryd cyffuriau. Hefyd, ansawdd tai gwell, deiet gwell a mwy o ofal cymdeithasol. Mae pobl yn gorfod mynd i'r ysbyty dim ond oherwydd na ddiwallwyd eu hanghenion cymdeithasol, ac fel y cyfryw, maen nhw'n mynd yn sâl. Yr hyn sydd angen ei wneud yw sicrhau bod llai o bobl yn mynd i'r ysbyty.

Yn olaf, hoffwn dynnu sylw at rai materion allweddol a nodwyd gan y Pwyllgor Newid Hinsawdd, Amgylchedd a Materion Gwledig. Er mwyn dangos sut mae Deddf Llesiant Cenedlaethau'r Dyfodol (Cymru) 2015 yn dylanwadu ar broses y gyllideb, dylai Llywodraeth Cymru gynnwys, yn ei broses asesu effaith, asesiad yn erbyn ei amcanion llesiant. Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru, wrth drafod gyda Chyfoeth Naturiol Cymru, barhau i adolygu gallu Cyfoeth Naturiol Cymru i gyflawni ei ddyletswyddau. Credaf fod hyn yn un o'r pethau—allwch chi ddim dal ati i gymryd arian oddi ar sefydliadau fel Cyfoeth Naturiol Cymru a dal i ddisgwyl iddyn nhw gyflawni'r un peth a mwy. Os ydyn nhw'n mynd i gael llai o arian, mae'n rhaid iddyn nhw gael llai o bethau i'w gwneud. Mae disgwyl iddyn nhw wneud mwy gyda llai yn mynd i arwain yn y pen draw at sefyllfa lle nad oes llawer o bethau'n cael eu gwneud yn dda iawn a bydd pethau'n cael eu hesgeuluso. 

Mae craffu ar gyfrifoldebau a swyddogaethau statudol cyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru yn rhywbeth y mae'r Pwyllgor ar Newid Hinsawdd wedi ei wneud, a dylai Llywodraeth Cymru weithio gyda'r Parciau Cenedlaethol i ystyried sut y gallan nhw godi refeniw. Dylai hyn gynnwys cymorth i ddatblygu cynlluniau i wireddu eu potensial o ran cynhyrchu incwm. Yn  rhy aml o lawer, ymddengys fod rhannau o'r sector cyhoeddus yn credu bod cynhyrchu incwm yn rhywbeth na ddylai ddigwydd, y dylai popeth gael ei fodloni gan grantiau'r Llywodraeth. Nid ydym yn byw mewn byd o'r fath bellach. Mae angen i bobl edrych ar sut y gallan nhw godi arian o'r hyn y maen nhw yn ei wneud. Beth allan nhw ei wneud i godi mwy o arian? Beth allan nhw godi tâl amdano? Pa daliadau y gallan nhw eu cynyddu? Nid yw taliadau uwch byth yn boblogaidd. Ond rwy'n credu os ydych eisiau cadw gwasanaeth i fynd, yna os yw'r arian sy'n dod i mewn o'r grantiau yn lleihau, yr unig beth y gallwch ei wneud yw codi mwy o dâl am y gwasanaeth. Pan mae pethau'n anodd, mae angen gwneud penderfyniadau anodd.

Gan mai dim ond 28 eiliad sydd ar ôl gennyf, a gaf i wneud apêli? Mae llawer o blant yng Nghymru yn cael brecwast am ddim a phrydau ysgol am ddim yn ystod tymor yr ysgol. Yn anffodus, pan ddaw gwyliau'r haf, maen ganddyn nhw chwe wythnos heb frecwast am ddim a heb brydau ysgol am ddim. Mae hyn yn achosi straen enfawr ar lawer o deuluoedd yn fy etholaeth i, ac rwy'n siŵr mewn llawer o etholaethau eraill. Hoffwn weld ymgais i ymestyn y prydau am ddim hyn ar gyfer disgyblion y tu hwnt i amser tymor yr ysgolion, yn enwedig yn ystod y gwyliau haf hir, gan ei fod yn peri cymaint o loes i gymaint o rieni.

Ysgrifennydd y Cabinet, rwy'n croesawu cyfraniad y Pwyllgorau Sefydlog yn y ffordd y creffir ar gyllideb Llywodraeth Cymru, er mae'n rhain dweud bod olrhain yr arian wedi profi, fel erioed, yn her, oherwydd mae arian wedi bod yn symud o'r naill ddyraniad cyllideb i'r llall, ac, mewn rhai achosion, wedi gwneud cymariaethau uniongyrchol flwyddyn ar ôl blwyddyn yn eithriadol o anodd.

Hoffwn ei gwneud hi'n glir fy mod yn deall bod y gyllideb yn gyfyngedig, ac rwyf hefyd yn sylwi bod y cyllid a ddyrennir i'r GIG wedi cynyddu mewn 0.5 y cant mewn termau real o'i gymharu â'r flwyddyn flaenorol. Fodd bynnag, ar ystod a graddfa bresennol y gwasanaeth, dim ond digon yw hyn i'w chynnal. Mae fy mhryderon ynglŷn â sut y defnyddir yr arian o fewn Prif Grŵp Gwariant y gwasanaeth iechyd, ac a yw'r defnydd hwnnw yn arwain at ganlyniadau cadarnhaol yn unol â rhaglen lywodraethu Llywodraeth Cymru.

Mae gennyf dri maes penodol yr hoffwn i ddwyn i'ch sylw. Mae a wnelo fy mhryder cyntaf â meddygfeydd teulu. Byddwch yn ymwybodol bod yr Ysgrifennydd Cabinet dros Iechyd yn rhoi pwyslais enfawr ar ymdrin ag iechyd gwael ar lefel gymunedol—mae'n adlewyrchu'r hyn mae Mike Hedges newydd fod yn ei ddweud— er mwyn atal cyfeiriadau i ofal eilaidd, lle mae costau yn tueddu i godi fwyfwy. Mae hyn hefyd yn gysylltiedig â'r canfyddiadau a amlygwyd yn yr adroddiad interim sy'n deillio o'r arolwg seneddol o iechyd a gofal cymdeithasol, sy'n arwydd da o'r argymhellion tebygol y byddant yn eu gwneud. 

Mae manteision defnyddio meddygon, nyrsys, ffisiotherapyddion, therapyddion galwedigaethol, nyrsys cyflyrau cronig ac arbenigwyr iechyd meddwl yn y gymuned yn fwy na rhai ariannol. Rydym yn gwybod ei bod hi'n fuddiol i'r claf gael ei gweld yn lleol, ei drin yn lleol a bod y dilyniant yn lleol, ac eto nid yw cyllideb Llywodraeth Cymru ar unrhyw gyfrif yn rhoi digon o adnoddau i gefnogi gofal sylfaenol. Meddygon Teulu Cymru sy'n cael y canran lleiaf o gyllideb y GIG o unrhyw un o'r gwledydd cartref. Yn 2015-16, derbyniodd meddygfeydd teulu dim ond 7.24 y cant o wariant y GIG yn gwario, ond disgwylir iddyn nhw wneud y rhan fwyaf o'r gwaith caib a rhaw o ran atal iechyd gwael a rheoli cyflyrau lluosog. 

Mae'n rhaid i Lywodraeth Cymru hefyd gydnabod bod gan lawer o feddygfeydd gyfleusterau annigonol a'u bod yn ei chael hi'n anodd iawn cynnig llu o glinigau a gwasanaethau mewn amgylchiadau sydd naill ai'n hynafol neu yn rhy fach ar gyfer y galw sy'n eu hwynebu. Yn fy etholaeth fy hun, mae gennyf feddygfeydd sy'n dweud na allan nhw gynnig rhai o'r clinigau gofal ataliol hanfodol sydd eu hangen oherwydd does ganddyn nhw mo'r lle na'r staff. Mae Ystadau Iechyd Cymru angen cymorth ariannol fel ei fod yn cyfateb â gofynion cyfoes, ac mae hyn yn bwynt y sylwodd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon arno wrth inni graffu ar y gyllideb. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, a allwch chi ddweud wrthym ni os gwelwch yn dda sut mae meddygon teulu yn mynd i allu cynnig gwasanaethau trawsnewidiol o'r fath gyda chyfran mor fach o adnoddau'r GIG?

Daw hynny â mi at yr ail faes sy'n peri pryder imi. Rydym ni i gyd wedi gwneud ymrwymiad gwleidyddol i alluogi'r Arolwg Seneddol i ystyried yn ddwys beth sydd angen ei wneud i drawsnewid ein GIG yn un sy'n gallu wynebu heriau'r dyfodol, ond nid wyf yn gweld sut mae'r gyllideb yn darparu ar gyfer y costau hyn wrth symud ymlaen. Yn wir, wrth adolygu tystiolaeth gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a gennych chithau, roedd hi'n amlwg iawn bod y cynnydd o 0.5 y cant yn darparu prin ddigon i gadw'r olwynion yn troi, felly sut y gallwch chi ddisgwyl i fyrddau iechyd a meddygfeydd i drawsnewid y ffordd maen nhw'n gweithio heb ffrydiau ariannu clir i alluogi a chefnogi'r rhaglen drawsnewidiol honno? Mae argymhellion 1 a 2 adroddiad y Pwyllgor Iechyd yn glir iawn ynglŷn â hyn. 

Y trydydd maes yr hoffwn i gyfeirio ato'n fyr yw'r arian sydd wedi ei glustnodi ar gyfer iechyd meddwl, a fydd yn cynyddu tua £20 miliwn yn 2018-19. Fodd bynnag, er gwaethaf cael ei glustnodi ers 2008, mae'r ffyrdd y mae byrddau iechyd wedi dehongli'r clustnodi hwnnw yn destun pryder, gyda thriniaethau rheolaidd yn llyncu arian gwerthfawr. Er enghraifft, os oes rhywun â phroblem iechyd meddwl angen clun newydd, daw hynny allan o'r gyllideb iechyd meddwl, ac ni allaf weld y rhesymeg na'r tegwch yn hynny. Felly, Ysgrifennydd y Cabinet, tybed a oes gennych chi unrhyw gynlluniau i adolygu'r holl feysydd lle mae cyllideb Llywodraeth Cymru wedi ei glustnodi i weld a ydynt nhw'n dal yn gwbl berthnasol ac yn gwneud yr hyn yr oeddent i fod i'w wneud yn y lle cyntaf.

Yn olaf, Ysgrifennydd y Cabinet, pwynt cyffredinol o ran diffygion ariannol byrddau iechyd. Mae pob un o'r uchod yn amhosibl os bydd y diffygion ariannol hyn yn y Byrddau Iechyd yn parhau. Mewn atebion i gwestiynau ysgrifenedig rydych wedi dweud nad oes unrhyw arian i achub croen byrddau iechyd, ac eto, y gwir amdani yw bod angen inni edrych ar sut mae'r byrddau iechyd hynny yn cael eu hariannu oherwydd nid wyf i, ac rwyf eisiau gwneud hyn yn gwbl glir, nid wy'n gofyn am fwy o arian ar gyfer y GIG o gyllideb Llywodraeth Cymru, ond yr hyn yr wyf yn ei gwestiynu'r yw defnyddio'r cyllid presennol, gan gynnwys y cynnydd o 0.5 y cant, a pha un ai a oes angen i ni wneud, neu a oes angen i chi wneud ac angen i'ch cyd-Aelodau wneud rhai penderfyniadau anodd ynghylch o ble mae angen inni symud arian dros dro er mwyn i'r newid trawsffurfiol hwnnw ddigwydd. Fel arall, ni fydd gennym ni wasanaeth iechyd sy'n gallu cadw dau ben llinyn ynghyd a pharhau i weithio ar gyfer pobl Cymru yn y dyfodol.

Rwy'n falch iawn o siarad yn y ddadl ar y gyllideb ddrafft ar gyfer 2018-19. Mae hwn yn nodi cyfnod newydd ar gyfer y Cynulliad hwn o ran ein pwerau a'n cyfrifoldebau gyda'r fframwaith cyllidol newydd, ac mae'n dda gweld hyn o'r diwedd yn cynnwys canlyniad diwygio fformiwla Barnett fel y mae'n gymwys i Gymru, gan arwain at £69 miliwn ychwanegol dros gyfnod y gyllideb ddrafft hon. Ac mae Ysgrifennydd y Cabinet wedi croesawu'r cyfrifoldebau cyllidol newydd gyda'i sgiliau nodweddiadol, ond rwy'n bennaf gefnogol oherwydd y ffordd gadarn yr aeth ati i sicrhau bod ymrwymiadau Llafur Cymru yn cael eu blaenoriaethu yn y gyllideb. Yn ategu'r dull hwn o weithredu y mae ei ymrwymiad i hyrwyddo cyfiawnder cymdeithasol, mynd i'r afael ag anghydraddoldeb a chefnogi ein gwasanaethau cyhoeddus mewn cyfnod o galedi a thoriadau.

Mae wedi bod yn llafar ac yn gyson yn ei wrthwynebiad i galedi, ond nid ef yw'r unig un yn hyn o beth. Y llynedd, rhybuddiodd economegwyr o'r Gronfa Ariannol Ryngwladol y gall polisïau llymder wneud mwy o niwed nag o les, ac fe wnaethon nhw rybuddiodd bod mwy o anghydraddoldeb yn andwyol i lefel a chynaliadwyedd twf—ac roedden nhw yn llygaid eu lle, gyda'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol yn israddio twf dros y blynyddoedd nesaf.

Mae effaith ariannol negyddol cynni yn glir. Torrwyd ein cyllideb yma yn Llywodraeth Cymru 7 y cant dros y degawd diwethaf. Er gwaethaf hyn, mae ein Ysgrifennydd Cabinet wedi llunio cyllideb sy'n sicrhau ymrwymiadau maniffesto Llafur Cymru ar iechyd, tai, gofal cymdeithasol ac addysg, a negododd gytundeb cyllideb dwy flynedd gyda Phlaid Cymru, gyda manteision economaidd a chymdeithasol i Gymru.  

Wrth graffu ar y gyllideb ddrafft hon defnyddiwyd proses gyllidebol fwy trylwyr, gan arwain at adroddiad gan y Pwyllgor Cyllid, yr wyf yn falch bellach o fod yn aelod ohono, sy'n deg ac yn gadarn, ac mae'n dda gweld nifer o flaenoriaethau ar y cyd yn dod i'r amlwg sy'n cyd-fynd â chyllideb ddrafft Llywodraeth Cymru. Yn y cyd-destun hwn, hoffwn i ganolbwyntio ar ddau faes o flaenoriaethau ar y cyd, sef gofal cymdeithasol a thai.

Roeddwn yn synnu nad oedd cyfeiriad at ofal cymdeithasol yng nghyllideb y DU, er ei fod yn fater allweddol yn eu datganiad ym mis Mawrth pan wnaeth Llywodraeth y DU mewn gwirionedd roi'r baich ar Lywodraeth Leol yn Lloegr i godi treth y cyngor i lenwi'r bylchau cynyddol ym maes gofal cymdeithasol. Mewn cyferbyniad, mae Llywodraeth Lafur Cymru wedi bod yn gyson ei chefnogaeth i ofal cymdeithasol dros yr wyth mlynedd diwethaf o galedi a lleihau cyllidebau. Mae'r ffigurau diweddar a gyhoeddwyd gan Lywodraeth y DU yn dangos bod gwariant ar iechyd a gwasanaethau cymdeithasol yng Nghymru 8 y cant yn uwch nag yn Lloegr ac yn tyfu'n gyflymach nag yn unrhyw ran arall o'r DU yn 2016-17. Ac, yn y gyllideb ddrafft yr ydym yn ei thrafod, bydd gofal cymdeithasol yn cael swm ychwanegol o £42 miliwn yn 2018-19, gan godi i £73 miliwn yn 2019-20. Mae hynny i'w groesawu, ond rwy'n ymwybodol o ddau faes datblygu polisi sy'n berthnasol: yn gyntaf, y cyfle i integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol, a gweithredu ar ganfyddiadau'r arolwg seneddol ar iechyd a gofal cymdeithasol y disgwylir ei gyhoeddi yn y flwyddyn newydd. Mae'r Pwyllgor Iechyd a Gofal Cymdeithasol yn gwneud hyn yn argymhelliad allweddol yn adroddiad y gyllideb ddrafft, ac yn galw am gynlluniau wedi eu prisio'n llawn er mwyn creu newidiadau a fydd yn trawsffurfio iechyd a gofal cymdeithasol.

Diolch yn fawr iawn am dderbyn yr ymyriad. Fe wnaethoch chi sôn yn gynharach am ddatganiad mis Mawrth pan wnaeth Llywodraeth y DU, wrth gwrs, neilltuo£2 biliwn tuag at ofal cymdeithasol, ac, wrth gwrs, bydd y lle hwn yn elwa ar y goblygiadau fydd yn deillio o hynny drwy'r fformiwla Barnett. Hoffech chi weld hynny'n cael ei ddefnyddio yn bennaf ar gyfer yr agenda integreiddio neu ryw agwedd arall ar ofal cymdeithasol?

Roeddwn yn mynd i ddweud mai cyfrwng pwysig iawn ar gyfer integreiddio iechyd a gofal cymdeithasol yw, wrth gwrs, ein cronfa gofal integredig. Ac, mewn gwirionedd, i fynd yn ôl at y sylw am bleidiau yn cydweithio, cafodd hynny ei ddyfeisio gan dair plaid yn y Cynulliad yn y pedwerydd sesiwn—Llafur gyda Phlaid Cymru a Democratiaid Rhyddfrydol Cymru—pan roeddem ni'n negodi cytundeb y gyllideb. Arweiniodd hynny at gronfa bwrpasol i integreiddio iechyd, gofal cymdeithasol a thai, a gwnaed hynny dros y pedair blynedd diwethaf, gan arwain at fanteision ledled Cymru, sy'n gyfwerth â £50 miliwn yn y gyllideb hon. Credaf hefyd ei bod yn bwysig inni ystyried pwy sy'n talu am ofal cymdeithasol, ac edrychaf ymlaen at roi sylw i ymchwiliad y Pwyllgor Cyllid i gost gofal cymdeithasol ar gyfer poblogaeth sy'n heneiddio.

Yn olaf, hoffwn i ddweud bod Mark Drakeford hefyd wedi canolbwyntio ar dai. Yr wythnos diwethaf, fe gawsom ni ddadl drylwyr, ac eto y prynhawn yma, o ran ein hymrwymiad i ddiddymu'r hawl i brynu. Ond roedd cydnabyddiaeth o bob rhan o'r Siambr hon fod angen mynd i'r afael â'r angen am dai fel blaenoriaeth. Gadewch inni gyferbynnu'r ddwy gyllideb sy'n effeithio arnom ni heddiw. Ni wnaeth cyllideb Philip Hammond unrhyw beth ar gyfer tai cymdeithasol, ond mae Mark Drakeford wedi rhyddhau cyfalaf fel rhan o fuddsoddiad o £1.4 biliwn tuag at adeiladu 20,000 o gartrefi, ac yn hollbwysig, mae wedi ymrwymo £10 miliwn ychwanegol i fynd i'r afael â digartrefedd ym mhob blwyddyn. Rwy'n croesawu hynny, fel y gwnaeth Shelter Cymru pan ddaethon nhw i'm hetholaeth i drafod anghenion tai yn lleol. Felly, mae'n rhaid inni gydnabod bod y gyllideb ddrafft hon yn mynd i gefnogi ein gwasanaethau cyhoeddus, sicrhau arian gan Lywodraeth y DU i godi'r bwlch cyflog, diogelu ein pobl fwyaf agored i niwed yng Nghymru a rhoi hwb i'r economi drwy fuddsoddi yn ein seilwaith, yn enwedig mewn tai cymdeithasol. 

Cadeirydd y Pwyllgor Iechyd, Gofal Cymdeithasol a Chwaraeon, Dai Lloyd.

Diolch yn fawr, Llywydd. Wrth gwrs, gyda ryw jest dros 49 y cant o holl gyllideb y Cynulliad yn disgyn yn y maes iechyd—rhyw £7.3 biliwn allan o gyllideb o £15 biliwn—yn naturiol, bu i aelodau'r pwyllgor iechyd fynd ati i graffu gyda brwdfrydedd heintus ar yr holl arian yna sydd yn cael ei wario yn y maes o dan y drefn newydd rydym ni wedi clywed amdani. A allaf i ddiolch i fy nghyd-Aelodau am eu gwaith a hefyd i'r clercod a'r ymchwilwyr am eu cefnogaeth? 

Cafwyd proses casglu tystiolaeth sylweddol o fis Mehefin ymlaen—craffu ariannol o dan adain Ysgrifennydd y Cabinet, ac wedyn, drwy fis Medi a'r Hydref, tystiolaeth ysgrifenedig a thystiolaeth lafar gan bob bwrdd iechyd yng Nghymru. Yn Hydref, cawsom Gymdeithas Llywodraeth Leol Cymru a Chymdeithas Cyfarwyddwyr Gwasanaethau Cymdeithasol o'n blaenau yn y pwyllgor, a hefyd, ym mis Tachwedd, tystiolaeth ychwanegol gan Ysgrifennydd y Cabinet dros Iechyd a Gwasanaethau Cymdeithasol a'r Gweinidog Gofal Cymdeithasol a Phlant hefyd o'n blaenau ni.

Sawl prif thema: newid trawsffuriol ydy'r prif thema. Mae trawsnewid y gwasanaeth yn sylweddol yn ganolog i lwyddiant hirdymor gwasanaeth iechyd sy'n ariannol hyfyw, ochr yn ochr â chyllid i alluogi'r newid yma. Os na fydd hyn yn digwydd, byddwn yn parhau mewn sefyllfa lle mae symiau ychwanegol o arian Llywodraeth Cymru yn cael eu defnyddio ar gyfer cynnal y modelau cyflawni presennol yn unig, heb ddim newid trawsffurfiol. Dywedodd Ysgrifennydd y Cabinet wrthym am y buddsoddiad ychwanegol o ryw £450 miliwn yn y gwasanaeth iechyd yng Nghymru dros y ddwy flynedd nesaf. Rhaid defnyddio'r dyraniadau hyn i'r gwasanaeth iechyd er mwyn galluogi newid hirdymor.  

Argymhelliad y pwyllgor ydy y dylai Llywodraeth Cymru sicrhau, ar ôl cyhoeddi’r adolygiad seneddol o iechyd a gofal cymdeithasol ym mis Ionawr flwyddyn nesaf, ei bod yn prisio’n llawn gynlluniau i ddatblygu newid trawsffurfiol o ran iechyd a gofal cymdeithasol. Rhaid i gyllid ychwanegol ar gyfer y GIG fod yn seiliedig ar gyflawni newid. Dylai Llywodraeth Cymru ymhellach nodi ffyrdd y mae trawsnewid a chyllid ar gyfer trawsnewid yn cael ei flaenoriaethu ac ar gael i sefydliadau'r gwasanaeth iechyd o gyllidebau presennol.

Yn troi at gyllid y byrddau iechyd, gwyddom fod y gyfran fwyaf o gyllid Llywodraeth Cymru ar gyfer gwasanaeth iechyd Cymru yn mynd yn uniongyrchol i fyrddau iechyd, a cheisiodd y pwyllgor edrych yn fanwl ar eu sefyllfa ariannol bresennol. Eleni, rydym wedi canolbwyntio'n benodol ar fyrddau iechyd. Rydym yn nodi nad yw uchelgeisiau Deddf Cyllid y Gwasanaeth Iechyd Gwladol (Cymru) 2014 wedi cael eu gwireddu'n llawn gan holl gyrff y gwasanaeth iechyd. Mae'n siomedig bod pedwar o'r saith bwrdd iechyd lleol wedi nodi diffyg yn un o leiaf o'r tair blynedd flaenorol. Mae'n destun pryder, yn benodol, bod bwrdd iechyd Betsi Cadwaladr a bwrdd iechyd Hywel Dda wedi nodi diffyg bob blwyddyn o 2014 ymlaen.

Dylai Llywodraeth Cymru, felly, adolygu'r dull presennol o bennu cyllidebau byrddau iechyd a chyhoeddi ei chanfyddiadau. Gwyddom fod y Sefydliad Iechyd wedi dweud bod y gwasanaeth iechyd yng Nghymru yn wynebu'r cyfnod mwyaf ariannol heriol yn ei hanes ac felly yn edrych am arbedion o ryw £700 miliwn, fel sydd wedi cael ei sôn o’r blaen. Dylai Llywodraeth ddatblygu rhaglen effeithlonrwydd Cymru gyfan er mwyn sicrhau bod arferion da lleol yn cael eu troi yn newid ar draws yr holl wasanaethau ledled Cymru.

Arian ar gyfer gofal cymdeithasol: yn hanfodol bwysig dylid darparu gofal cymdeithasol cynaliadwy ac o safon. Rydym ni’n sôn mewn argymhelliad bod angen dull gweithredu system gyfan o ran iechyd a gofal cymdeithasol. Rhaid iddi gynllunio i sicrhau bod arian ychwanegol ar gael flwyddyn ar ôl blwyddyn ar gyfer gofal cymdeithasol a’i fod yn ddigonol i fodloni gofynion cynyddol. Bydd colli gofal cymdeithasol yn golygu colli’r gwasanaeth iechyd yn gyfan gwbl.

Troi at chwaraeon, roedd y pwyllgor yn synnu gweld y newid diweddaraf i bortffolios Llywodraeth Cymru—nid oes gyda fi amser i fynd i mewn i’r manylion, dim ond nodi bod hyn wedi symud o un portffolio i’r llall. Dylem ni, fel sydd wedi cael ei sôn eisoes, flaenoriaethu cyllid cyfalaf ar gyfer gofal sylfaenol yn y gymuned, a sicrhau ei bod yn gwella'r gallu yn nhermau adeiladau yn y gymuned ar gyfer gweithio'n amlddisgyblaethol ac yn hyrwyddo modelau gofal newydd. Dylai Llywodraeth Cymru hefyd gynnal adolygiad pellach o'r arian sydd wedi'i neilltuo ar gyfer iechyd meddwl, i asesu a yw wedi arwain at wariant effeithiol a phriodol ar iechyd meddwl ac ar sicrhau canlyniadau gwell i gleifion. Dylai Llywodraeth Cymru hefyd edrych ar y ffordd y mae Llywodraeth y Deyrnas Gyfunol yn ariannu iechyd carcharorion, achos nid ydym ni'n derbyn hanner digon o bres.

Ac i orffen, felly, mae angen ystyried y swm sylweddol y mae gwasanaeth iechyd Cymru yn ei wario ar staff asiantaeth, a dylai Llywodraeth Cymru gomisiynu adolygiad o'r holl anghysonderau a’r cymhellion gwrthnysig ar draws y trefniadau asiantaeth.

Felly, hoffwn feddwl bod y craffu mwyaf manwl erioed ar y gyllideb iechyd yn mynd i esgor ar y newidiadau angenrheidiol yn y gwariant ar y gyllideb yna er mwyn gwella gwasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol i bobl Cymru. Diolch yn fawr.

Fel y nododd cyhoeddiad y Sefydliad Astudiaethau Cyllid ym mis Ionawr 2009, 'The public finances under Labour',

Daeth Llafur i’r argyfwng presennol gydag un o'r diffygion cyllideb strwythurol mwyaf yn y byd diwydiannol a dyled fwy na'r rhan fwyaf o wledydd OECD, ar ôl gwneud llai i leihau dyled ac—yn arbennig—benthyca na'r rhan fwyaf ers 1997.

O ran Keynesiaeth felly, nhw a dorrodd y cylch economaidd. Yn 2010, etifeddodd y glymblaid dan arweiniad y Ceidwadwyr y diffyg cyllideb mwyaf yn hanes y Deyrnas Unedig mewn cyfnod o heddwch. Ond, fel mae pob dyledwr yn ei wybod, allwch chi ddim lleihau'r ddyled nes bod gwariant yn is nag incwm. Daeth y gwledydd hynny â diffygion uchel a wrthododd cyni i ddeall hynny’n llawn. Diolch i waith caled pobl ledled y DU, fodd bynnag, mae'r diffyg yma i lawr dros ddwy ran o dair, ac wedi gostwng i lefel nad ydym wedi’i gweld ers cyn yr argyfwng ariannol diwethaf. Ond mae angen inni leihau ein dyled o hyd—nid am ryw reswm ideolegol ond oherwydd bod gormod o ddyled yn tanseilio ein diogelwch economaidd, gan ein gadael yn fregus i siociau.

Fel y rhybuddiodd un o uwch swyddogion Banc Lloegr yr wythnos diwethaf,

All Prydain ddim fforddio benthyca mwy heb beryglu sefydlogrwydd ariannol y wlad.

Bellach, er bod £1.2 biliwn yn fwy yn dod i Lywodraeth Cymru gan Drysorlys y DU, nid yw cyllid sylweddol gan Lywodraeth Cymru i gymunedau sydd ar ei hôl hi wedi dwyn ffrwyth. Fel mae’r adroddiad a ryddhaodd Sefydliad Joseph Rowntree ddoe yn ei nodi:

Ar draws pedair gwlad y DU, Cymru sydd wedi bod â’r mwyaf o dlodi yn gyson.

Ar ôl i’r Groes Goch nodi bod angen sicrhau darpariaeth ariannol ar gyfer gwasanaethau ataliol, rhywbeth y cyfeiriodd fy nghyd-Aelod, Nick Ramsay, ato yn gynharach, gofynnais i'r Ysgrifennydd Cyllid ym mis Hydref pa ystyriaeth yr oedd wedi’i rhoi i ddarpariaeth ariannol yn y cyd-destun y bydd datblygiad cymunedol ar lefel awdurdodau lleol i ysgogi unigolion, cymdeithasau a sefydliadau i ddod at ei gilydd ac adeiladu ar eu hasedau cymdeithasol, diwylliannol a materol, gan eu rhoi wrth wraidd penderfyniadau, yn atal anghenion gofal rhag mynd yn mwy difrifol ac felly’n arbed arian i awdurdodau cyhoeddus. Mewn ymateb, cytunodd yr Ysgrifennydd Cabinet â mi ynghylch yr angen i bob gwasanaeth cyhoeddus sicrhau, pan fydd pobl yn ymwneud â gwasanaethau cyhoeddus, nad ydynt yn cael eu gweld fel problemau i'w datrys, ond fel cyfranogwyr ar y cyd yn y busnes o greu gwelliant.

Dyna oedd dyfyniad yr Ysgrifennydd. Ychwanegodd:

mae awdurdodau lleol sy'n ceisio ymgysylltu â’u dinasyddion yn y ffordd gadarnhaol honno’n debygol o allu cael effaith fwy gyda'r cyllidebau sydd ganddynt, yn enwedig mewn modd ataliol.

Fodd bynnag, mae llawer wedi mynegi pryderon bod y gyllideb hon yn mynd â ni i’r cyfeiriad arall. Yn eich bargen cyllideb ddrafft gyda Phlaid Cymru, gwnaethoch chi gytuno i neilltuo arian Cefnogi Pobl a’i gynyddu £10 miliwn bob blwyddyn am ddwy flynedd. Ond datgelodd llythyr dilynol at brif weithredwyr awdurdodau lleol y byddai awdurdodau lleol yn cael hyblygrwydd gwariant ar draws Cefnogi Pobl a phedwar grant arall nad ydyn nhw'n gysylltiedig â thai, sy’n golygu nad oes sicrwydd y bydd cyllid Cefnogi Pobl wedi’i ddiogelu. Os yw Llywodraeth Cymru nawr yn dadneilltuo’r cyllid ac yn uno’r grant Cefnogi Pobl â grantiau eraill nad ydyn nhw'n ymwneud â thai, ni fyddem mwyach yn gallu deall faint sy'n cael ei wario ar wasanaethau cymorth sy'n gysylltiedig â thai yng Nghymru, na dwyn Gweinidogion Llywodraeth Cymru i gyfrif am hyn.

Felly, mae Hafan Cymru, sy’n cynrychioli cymdeithasau tai a darparwyr y trydydd sector, wedi galw am adfer y neilltuo a diogelu cyllid Cefnogi Pobl. Mae Cymorth i Fenywod Cymru yn dweud ei bod yn debygol iawn y bydd y cynlluniau yn y gyllideb hon i roi’r gorau i neilltuo grantiau ar gyfer Cefnogi Pobl a thrais yn erbyn menywod, cam-drin domestig a thrais rhywiol yn arwain at chwalu ein rhwydwaith cenedlaethol o wasanaethau arbenigol y trydydd sector sy'n darparu cymorth sy’n achub bywydau ac yn newid bywydau.

Er mwyn mynediad a chynhwysiant, mae’r Gymdeithas Cludiant Cymunedol wedi galw am ddod a chylchoedd ariannu tymor byr i ben, sy'n atal gweithredwyr elusennol rhag cynllunio ar gyfer y dyfodol, am adolygiad o'r fformiwla tocynnau teithio rhatach i atal colledion ariannol iddynt, ac am gymorth cyllideb ar gyfer gwaith trawsadrannol, sy'n cydnabod eu bod yn darparu mwy a mwy o wasanaethau iechyd a gofal cymdeithasol, nid dim ond cludiant.

Yn y ddadl hon y llynedd, rhybuddiais yn erbyn toriad o £5.5 miliwn gan Lywodraeth Cymru i'r elusen Cronfa'r Teulu a'r effaith a gâi hyn ar y teuluoedd mwyaf agored i niwed sydd â phlant anabl. Yng nghyflwyniad Cronfa'r Teulu yng nghyfarfod diwethaf y grŵp trawsbleidiol ar anabledd, gwnaethant ddweud wrthym bod nifer y grantiau a roddwyd i deuluoedd wedi gostwng o £5,429 yn 2015-16 i ddim ond £875 eleni, a bod y rhan fwyaf o deuluoedd heb gymorth grant wedi dweud nad oedd dim cymorth arall ar gael iddynt. Wel, mae hyn yn foesol ac yn ariannol anghyfrifol, ac rwy’n annog Llywodraeth Cymru i ailystyried.

Gwrandewais yn gynharach ar gwestiwn Nick Ramsay, sef: beth mae’r gyllideb hon yn ceisio ei gyflawni? Ac rwy’n meddwl bod y cwestiwn wedi cael ei ateb, yn sicr gan y meinciau hyn, a gan y meinciau ar yr ochr hon i'r Siambr, wrth gyflawni rhaglen Llywodraeth Cymru. Ond hefyd, byddwn yn dweud mai’r hyn y mae'n ceisio ei gyflawni hefyd yw cyfyngu ar effeithiau niweidiol ei Lywodraeth ef yn San Steffan. Mae hynny'n rhan o'r hyn y mae'n ceisio ei gyflawni.

Rwy’n siarad ar ôl bod yn gynghorydd am 10 mlynedd ac ar ôl eistedd drwy lawer o gyllidebau yn ystod y 10 mlynedd diwethaf. Drwy ymgynghori ag aelodau o'r cyhoedd, gallwch gael syniad o ble i dorri, ond serch hynny, mae'n anhygoel o anodd eistedd drwy restr o doriadau nad oes gennych unrhyw reolaeth drostynt. Ond, un o'r pethau y gallwch ei ddweud wrthych eich hun, fel cynghorydd yng Nghymru, yw ei bod yn waeth o lawer bod yn gynghorydd yn Lloegr. Rwy’n meddwl mai dyna un o’r pethau da am Lywodraeth Cymru dros y 10 mlynedd diwethaf.

Mae Llywodraeth y DU wedi cael cyfle euraid. Rwy’n byw mewn byd gwleidyddol gwahanol i Neil Hamilton; dydw i ddim yn deall ei safbwynt ef. Ac roedd yn ymddangos bod Mark Isherwood wedi gwrthddweud ei hun drwy ganu clodydd cyni ar y naill law, a galw am fwy o wariant wedi'i dargedu ar y llaw arall. Ond mae Llywodraeth y DU—

A wnewch chi ildio?

Gwnaf, wrth gwrs.

Oeddech chi ddim yn gwrando? Wnaethoch chi ddim fy nghlywed yn dweud y byddai’r hyn yr oeddwn i'n ei gynnig yn arbed mwy o arian i Lywodraeth Cymru a gwasanaethau lleol—arian a ddylai fod yn helpu'r bobl sydd wir ei angen?

Does dim pwynt mynd yn ddig am y peth. Clywais i'r hyn a ddywedodd, ac rwy'n meddwl y dylid cyfeirio rhywfaint o'r hyn a ddywedodd at Lywodraeth y DU, a dweud y gwir. Rwy’n meddwl bod rhai o'r pethau a ddywedodd Nick Ramsay yn adlewyrchu hynny, hefyd. Er mwyn gwneud yr hyn y gallwn ei wneud, a'r hyn yr hoffem ei wneud, rhaid inni gael yr adnoddau gan Lywodraeth y DU. Byddwn yn dweud wrth Mark Isherwood: dewch am dro o amgylch Caerffili; dewch i weld effeithiau toriadau Llywodraeth y DU a gweld y pethau hynny y mae Llywodraeth Cymru wedi'u gwneud i leihau effaith y toriadau hynny.

Rwyf wedi cael gohebiaeth gan etholwyr, Sheila Jones yn enwedig, sydd wedi erfyn ar ACau i beidio â phasio cyllideb sy'n gwneud rhagor o doriadau i wariant cyhoeddus. Ond rhaid ichi ymddwyn yn gyfrifol. Rwy’n deall rhwystredigaeth fy etholwyr gyda llymder parhaus, ond ni allwn—ni allwn—feio’r Llywodraeth hon am hynny. Rwy’n meddwl bod Ysgrifennydd y Cabinet wedi gwneud yn wych i ymdrin â’r adnoddau sydd ar gael iddo.

Ar y pethau eraill—ac rwyf eto’n dychwelyd at Mark Isherwood—efallai y gall y ffordd o wneud pethau fod yn well o fewn cyllideb gyfyngedig. Mae credyd cynhwysol, er enghraifft, yn bolisi sydd ddim wedi'i ddatganoli, ond mae carbwl Llywodraeth Dorïaidd y DU wrth ei gyflwyno’n effeithio ar ein cymunedau mewn modd sy'n peri pryder mawr. Mae angen i Lywodraeth y DU gymryd camau lliniaru i gyflymu taliadau credyd cynhwysol er mwyn osgoi cosbau annheg dros y Nadolig, ond, yn wahanol i rai pobl sydd am ddatganoli er mwyn datganoli, nid wyf yn credu mai lle Llywodraeth Cymru yw defnyddio ei chyllideb i lanhau’r llanastr mae Llywodraeth y DU wedi’i greu. Pe bai Llywodraeth Cymru yn cymryd cyfrifoldeb gweinyddol dros bolisi lles a budd-daliadau heb yr arian ychwanegol sydd ei angen gan Whitehall, gallai hynny waethygu'r sefyllfa drwy osod beichiau ariannol newydd—[Torri ar draws.]—ar Lywodraeth Cymru sydd eisoes dan bwysau a chreu disgwyliadau afrealistig o ran taliadau mwy hael yng Nghymru.

Diolch am ildio. Rwy’n ceisio deall yr hyn y gwnaethoch ei ddweud ychydig funudau’n ôl. Mae’n ymddangos eich bod wedi bod yn dweud wrth eich etholwr eich bod yn meddwl ei bod yn iawn na ddylai Llywodraeth Cymru wario arian nad oes ganddynt a’u bod, felly, yn ymddwyn yn gyfrifol, ond rydych chi'n ddigon hapus i Lywodraeth y DU fenthyca cymaint ag yr hoffent, cyn belled â bod yr arian yn dod i lawr y lein i chi. Dydy honno ddim yn swnio fel dadl gyfrifol i mi.

Wel, dydy hynny ddim yn gynrychiolaeth gyfrifol o'r hyn a ddywedais, a dyma’r hyn a ddywedais: rydym yn gweithredu o fewn cyd-destun cyllideb Llywodraeth y DU sydd wedi gwneud toriadau didrugaredd, ac mae’r toriadau didrugaredd hynny wedi bwydo’n ôl i Lywodraeth Cymru. Rwy’n meddwl bod Nick Ramsay yn gwybod yn iawn mai dyna'n union beth yr wyf newydd ei ddweud.

Byddaf yn cefnogi'r gyllideb hon y prynhawn yma, oherwydd mae gennyf bob hyder yn Ysgrifennydd y Cabinet. Mae’r gyllideb y mae wedi’i rhoi at ei gilydd o dan yr amgylchiadau hyn yn driw i werthoedd Llafur Cymru ac yn adlewyrchu’r rhaglen lywodraethu, ac yn gwneud popeth a all i leihau effeithiau strategaeth Llywodraeth y DU. Mae'r cytundeb cyllideb hwn â Phlaid Cymru yn sicrhau sefydlogrwydd ariannol i Gymru dros y ddwy flynedd nesaf, rhywbeth sydd ei angen yn ddirfawr, o ystyried y cyni parhaus, ac am y rhesymau hyn byddaf yn pleidleisio o blaid y gyllideb heddiw.

Os caf i ymateb yn gyntaf i Steffan Lewis, a ddewisodd beidio â chymryd ymyriad gennyf yn gynharach. Pan oeddwn i'n gwrando arno, roedd yn siarad yn hyderus iawn am beth fydd yn digwydd yn 2020, neu beth fydd yn anochel yn digwydd yn 2021. Rwy’n meddwl bod angen iddo ystyried y ffaith ei fod yn cyfeirio at ragolygon, a does dim ots pa mor fawreddog yw’r cyrff hynny, y Trysorlys neu’r OECD neu’r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol, dim ond rhagolygon ydyn nhw. Mae'r Swyddfa Cyfrifoldeb Cyllidebol eu hunain yn cyfaddef mai dim ond 90 y cant yw eu sicrwydd y bydd twf ar yr adeg honno rywle rhwng 1 y cant a 4 y cant, a dywedodd yr OECD a'r Trysorlys y mae’n eu dyfynnu, wrth gwrs, wrthym y byddai dirwasgiad difrifol ar unwaith pe byddem yn pleidleisio i adael yr Undeb Ewropeaidd. Nid yw hynny wedi digwydd.

Fodd bynnag, byddwn yn ei longyfarch ef a Phlaid Cymru am allu dylanwadu ar Lywodraeth Cymru i’r fath raddau drwy ddefnyddio eu rhifau yma. Yr unig drueni yw nad ydynt wedi defnyddio eu rhifau yn San Steffan i roi cymorth i Lywodraeth y DU yno yn gyfnewid am arian ychwanegol i Cymru; rhywbeth yr wyf i'n siŵr y byddai wedi cael croeso ar draws y Siambr hon.

Rwyf hefyd yn nodi, pan mae'n sôn am oblygiadau’r posibilrwydd o adael y farchnad sengl i’r gyllideb, y byddai ei farn ef a'm barn i’n wahanol iawn, ond yr hyn nad oeddwn i wedi’i ystyried yw bod barn y Prif Weinidog yn wahanol iawn yn y sesiwn gynharach. Unwaith eto, ar y pwnc hwn, mae wedi ei wrth-ddweud ei hun wrth ateb cwestiynau. Wrth ymateb i Leanne Wood, cadwodd at ei ffurf arferol—ac roedd yn ymateb yn Saesneg—ei fod eisiau mynediad llawn a dilyffethair i’r farchnad sengl, yr ymadrodd hwnnw y mae wedi’i saernïo a’i ddatblygu'n ofalus iawn. Nid wyf erioed wedi ei glywed yn dweud yn Saesneg ei fod eisiau aros yn y farchnad sengl. Mae wedi bod yn ofalus iawn i beidio â dweud hynny. Eto, wrth ateb Rhun ap Iorwerth yn y Gymraeg, roedd y cyfieithiad a glywais i yn fy nghlustffonau ar y pryd, ac rwyf wedi cadarnhau hyn gyda'r cyfieithwyr ers hynny, yn glir iawn. Dywedodd:

'Beth yw'r ateb? Wel, mae'n eithaf clir: dylai'r Deyrnas Unedig aros o fewn y farchnad sengl'.

Yna aeth yn ei flaen i ddweud ei fod am adael yr UE mewn ffordd

'sy’n ein cadw yn y farchnad sengl'.

Pam mae’r Prif Weinidog yn dweud un peth yn Gymraeg a rhywbeth arall yn Saesneg? Ai oherwydd ei fod am guddio i ba raddau nad yw’n parchu canlyniad y refferendwm? Dim ond wrth inni ystyried y gyllideb heddiw, mae’r Prif Weinidog yn dweud, 'Rydym yn parchu canlyniad y refferendwm, ond—.' Heddiw mae wedi gollwng y gath o'r cwd ac wedi datgelu mai gwir safbwynt y Blaid Lafur yw yr hoffen nhw aros o fewn y farchnad sengl, er gwaethaf canlyniad y refferendwm hwnnw.

Ysgrifennydd y Cabinet, dyma'r gyllideb gyntaf lle mae gennych bwerau i drethu a newid trethi, ac rwyf am ganolbwyntio gweddill fy sylwadau ar y trefniadau trethu i Gymru yr ydych chi wedi'u cyhoeddi heddiw. Rydych chi wedi pwysleisio'r egwyddorion blaengar sydd gennych a sut yr ydych yn cymhwyso’r rhain drwy’r dreth trafodiadau tir—drwy’r trothwyon a'r cyfraddau preswyl ond hefyd, byddwn yn pwysleisio, drwy roi mwy o faich ar brynu eiddo masnachol ar y gyfradd uwch nag sy’n digwydd yn Lloegr nac yn yr Alban. Gan fod strategaeth economaidd Llywodraeth Cymru yn dibynnu cymaint ar y bargeinion dinesig ac ardaloedd menter, mae angen lefel benodol o fuddsoddiad preifat, yn aml o’r tu allan i Gymru, ac felly rwy’n bryderus bod egwyddorion Ysgrifennydd y Cabinet yn groes i strategaeth economaidd ehangach y Llywodraeth. Nid yw pennu cyfradd eiddo masnachol band uwch 1 y cant yn uwch nag yn Lloegr ac 1.5 y cant yn uwch nag yn yr Alban yn mynd i’n helpu i sicrhau buddsoddiad sector preifat. Gallai droi'r penderfyniad i fuddsoddi yng Nghymru o gymharu â rhannau eraill o'r DU. A yw'r Ysgrifennydd Cabinet hwn am dagu’r twf mewn eiddo masnachol yng Nghaerdydd y mae ei gyfaill Ken Skates yn ceisio ei gefnogi gydag ardal fenter? Mae’n ymddangos bod yma ddiffyg meddwl cydgysylltiedig rhwng y ddwy adran, ac o bosibl bod eu strategaethau’n gwrthwynebu ei gilydd yn uniongyrchol.

Nawr, heddiw synhwyrais wahaniaeth, o leiaf o ran tôn Ysgrifennydd y Cabinet, i’w ymatebion blaenorol imi ar fater treth stamp a phrynwyr tro cyntaf. Cyn hyn, roeddwn o dan yr argraff ei fod yn ystyried sut ac i ba raddau y gallai ymateb i gyhoeddiad y DU ynglŷn â phrynwyr am y tro cyntaf ac, yn benodol, a fyddai'n caniatáu consesiwn tebyg, o bosibl—efallai ddim mor fawr, ond consesiwn serch hynny—o fewn Cymru. Ac fel yr wyf wedi’i ddweud, unwaith eto, mae hwn yn fater penodol i brynwyr am y tro cyntaf yn Sir Fynwy, sy'n agos at y ffin. A wnaiff e' egluro ei safbwynt ar hynny, neu a yw, yn y bôn, wedi penderfynu ei fod yn dymuno cadw’r cyfraddau treth trafodiadau tir a oedd ganddo cynt?

Mae’n nodi’n briodol y bydd swm y grant bloc yn cael ei addasu a’i gywiro ar gyfer unrhyw gynnydd posibl yn nifer y prynwyr tro cyntaf sy’n cael eu hannog yng Nghymru drwy hyn, a thybed beth y bydd yn ei wneud â’r arian ychwanegol y gallai ei gael ar gyfer y dyfodol, ac rwy’n gofyn iddo o leiaf ystyried eto y cynnydd hwnnw i 6 y cant yn y gyfradd treth stamp masnachol honno, dim ond oherwydd yr hyn y gallai hynny ei wneud i anghymell buddsoddi mewnol yng Nghymru. Y perygl mwyaf, efallai, fodd bynnag, yw pe byddai Cymru yn dangos agwedd debyg at dreth incwm yn y dyfodol, mae arnaf ofn bod y bydd egwyddorion blaengar Ysgrifennydd y Cabinet yn golygu y bydd yn caniatáu, i gadw ei ddwylo ar y llyw, cynnydd mewn trethiant o ganlyniad i hynny, a fyddai'n tanseilio cystadleurwydd Cymru ac yn ein cadw yn y lôn araf economaidd.

Fe wnaf fy ngorau i osgoi ailadrodd unrhyw bwyntiau sydd eisoes wedi cael sylw. A gaf i, yn gyntaf oll, ddiolch i Ysgrifennydd y Cabinet am ei adroddiad a'r cyflwyniad sobr iddo, sy'n cydnabod effaith ddifrifol toriadau’r DU ar ein cyllideb? Ym mharagraff 1.5, rydych chi'n dweud bod Llywodraeth Cymru, er gwaethaf toriadau parhaus a difrifol i gyllideb Cymru o ganlyniad i agenda cyni niweidiol Llywodraeth y DU, wedi parhau i ddiogelu gwasanaethau cyhoeddus rhag effeithiau gwaethaf cyni.

Yn eich amlinelliad, gwnaethoch chi hefyd gyfeirio at rai o'r amgylchiadau a oedd yn cael effaith arbennig ar economi Cymru fel rhan o economi'r DU: mae cyflogau’n gostwng ac yn is nawr nag yn 2010, mae twf cyflogau yr isaf yn Ewrop heblaw yng Ngwlad Groeg, mae twf a chynhyrchiant economaidd ar eu gwaethaf ers canrif, mae buddsoddiad y DU yn is na phob economi fawr arall ar wahân i Bortiwgal a Gwlad Groeg, ac mae llanastr Brexit yn achosi ansicrwydd i fusnesau a phobl. Ac yn ddiweddar rydym wedi trafod traed moch llwyr mater y DUP.

A gaf i gyferbynnu eich adroddiad ag adroddiad Trysorlys ei Mawrhydi, sydd, yn y cyd-destun economaidd, yn cadarnhau'r rhan fwyaf o'r pwyntiau hynny ynghylch yr adroddiadau economaidd digalon parhaus, hirdymor yr ydym wedi’u gweld? Ond yna, cymharwch hynny â chyflwyniad llai na sobr yr adroddiad, sy'n dweud,

Mae dyfodol disglair gan y Deyrnas Unedig. Bydd cryfderau sylfaenol economi’r DU yn cefnogi twf yn y tymor hir a bydd y Gyllideb yn sicrhau y gall pob cenhedlaeth edrych ymlaen at safon byw well na’r un o’i blaen.

Mae'n gwneud ichi feddwl tybed a gafodd yr adroddiad hwnnw ei ysgrifennu mewn dwy ran—y rhan gyntaf gan y Canghellor a'r ail ran gan bobl a oedd wir yn gwybod rhywbeth am yr hyn a oedd yn digwydd yn yr economi.

Un o'r pwyntiau yr oeddwn i wir eisiau siarad amdanyn nhw, fodd bynnag, oedd yr effaith ar y sector cyhoeddus a chap cyflogau’r sector cyhoeddus. Mae hyn yn effeithio’n arbennig ar fy etholaeth i, sef Pontypridd, oherwydd mae gennym ni oddeutu 15,000 o weithwyr y sector cyhoeddus yn fy etholaeth i, ac nid yw’r mwyafrif llethol ohonynt wedi cael codiad cyflog o unrhyw bwys o gwbl ers tua degawd. Yr effaith net yw, erbyn 2022, o ganlyniad i raglen cyni Llywodraeth y DU, y bydd nyrsys a diffoddwyr tân yn cael £3,400 y flwyddyn yn llai mewn termau real, llyfrgellwyr £2,100, parafeddygon a dietegwyr £3,800, yr heddlu £450 y flwyddyn yn llai, a swyddogion carchar £980 y flwyddyn yn llai. Mae un o'm hetholwyr, Shirley Nicholls, nyrs GIG Cymru ers 30 mlynedd, yn dweud hyn:

'Rwy’n teimlo ein bod yn cael ein gwasgu flwyddyn ar ôl blwyddyn gan gyni. Ni all llawer gael deupen llinyn ynghyd. Mae llawer yn gadael. Mae morâl yn isel. Mae'n ymddangos mai dim ond y bobl dlotaf sy’n gorfod talu am gyni. Mae arnaf ofn, os nad yw San Steffan yn dod a'r cap cyflog i ben ac yn rhoi terfyn ar gyni, na wnaiff ein GIG a’n gwasanaethau cyhoeddus oroesi.'

Byddwn yn gofyn ichi ystyried, Ysgrifennydd y Cabinet, a oes mwy y gallwn ni ei wneud i roi pwysau ar Lywodraeth y DU i wneud dyfarniadau cyrff tâl statudol yn rhwymol, oherwydd mae’n ymddangos i mi mai dyna’r gwendid sylfaenol—ein bod yn gosod corff i bennu cyflog, ond bod Llywodraeth y DU yna’n gwrthod talu hynny mewn gwirionedd.

A gaf i wedyn gyfeirio at nifer o faterion yng Nghyllideb Cymru yr hoffwn i roi rhywfaint o ystyriaeth iddyn nhw? Y cyntaf yw’r rhaglen cyfleusterau cymunedol. Rwy’n croesawu’n fawr y £6 miliwn ychwanegol a’r cynyddiadau pellach yn y blynyddoedd dilynol i'r rhaglen hon. Mae'n rhaglen sydd wedi cael effaith sylweddol yn fy etholaeth, gyda'r prosiect chwaraeon Glowyr Cwm Elái a'r Eglwys Bywyd Newydd, sy'n darparu amrywiaeth eang o raglenni cymorth cymunedol. Mae’n ymddangos bod y rhain i gyd, sydd wedi ysgogi arian arall, yn ffordd effeithiol iawn o ddefnyddio blaenoriaethau trechu tlodi Llywodraeth Cymru, ac rwyf wir yn meddwl tybed, pe gellid rhoi ystyriaeth bellach i unrhyw arian ychwanegol, sut y gallai hynny ddigwydd mewn gwirionedd.

Mae’r ail bwynt yr wyf yn gofyn ichi ei ystyried, a dweud y gwir, yn ymwneud â’r adran sydd gennych yn yr adroddiad ar y metro, a sut y gallai hynny effeithio ar yr arian Ewropeaidd sydd ar gael, ond hefyd y benthyca sydd ar gael gan Fanc Buddsoddi Ewrop, a sut y gallai hyn effeithio ar rai o'r prosiectau sydd eu heisiau arnom yn y metro, fel y llinell newydd arfaethedig i Lantrisant yn fy etholaeth i.

A gaf i wneud un pwynt olaf arall, ynglŷn ag ysgolion yr unfed ganrif ar hugain, i groesawu'r buddsoddiad £1.4 biliwn? Ond a dweud y gwir mae i longyfarch cyngor Rhondda Cynon Taf, sydd eisoes wedi buddsoddi £200 miliwn o dan y rhaglen hon, ac sy’n cynllunio buddsoddi £300 miliwn arall, gan drawsnewid strwythur cyfleusterau addysg yn sylweddol o ganlyniad i hyn. Bydd yn golygu, mewn degawd yn Rhondda Cynon Taf, y bydd y cyngor wedi buddsoddi bron i £0.5 biliwn mewn cyfleusterau addysgol. Mae hynny'n llwyddiant anhygoel, rwy'n meddwl, a dylid cydnabod hynny.

Un pwynt olaf, wedyn, am drethi newydd, Ysgrifennydd y Cabinet. Tybed a allai fod cyfle nawr, wrth ichi ystyried eitemau ar gyfer trethi newydd, i ystyried atgyfodi'r Bil asbestos?

Dydw i ddim yn mynd i bleidleisio o blaid y gyllideb ddrafft hon. Dydw i ddim yn mynd i ymatal. Rwy’n mynd i bleidleisio yn erbyn. Mae'r gyllideb hon yn ddrwg.

Mae Cymru'n dal i wynebu ffioedd dysgu o £9,000. Ydyn ni i fod i fod yn ddiolchgar am hynny? Nid yw'n ddigon da o bell ffordd. Mae pobl yng Nghymru yn dal i gael eu troi allan o'u cartrefi oherwydd y dreth ystafell wely; y bobl fwyaf difreintiedig yn ein cymdeithas yn cael eu taflu allan o'u cartrefi am y trosedd o fod ag ystafell wely ychwanegol. Does dim eiddo i’r bobl hyn symud i mewn iddo, hyd yn oed. Mae’r rhieni hynny sydd â phlant yn byw gyda hwy am ran o'r wythnos, neu ran o'r amser, yn gorfod colli’r ystafell wely ychwanegol, ac o ganlyniad, o dan rai amgylchiadau, maent yn colli cyswllt gyda'u plant oherwydd y dreth honno. Does dim byd yn y gyllideb hon i unioni hynny.

Ond wyddoch chi beth? Mae arian ar gael bob amser i gyfeillion Llafur yn y Bae; mae’n ymddangos eu bod nhw’n ennill eu bywoliaeth o anffawd pobl eraill.

A wnewch chi gymryd ymyriad?

Na wnaf. Mae’r swm o arian sydd hefyd yn cael ei wastraffu yn syfrdanol—syfrdanol. Degau o filiynau o bunnoedd ar gytundebau tir amheus, cymorth amheus i fusnesau—dyna ble mae'r arian yn mynd. Ac, rwyf wedi blino ar y diwylliant o ddibyniaeth yng Nghymru. Hoffwn weld cyllideb sy'n gofyn inni sefyll ar ein traed ein hunain. Hoffwn weld cyllideb sy'n arwain at bobl yn cael eu grymuso i fyw eu bywydau eu hunain. Gyda Senedd sofran, gallem wneud llawer mwy, ond dydy’r Llywodraeth hon ddim wir eisiau pwerau ychwanegol i newid pethau go iawn.

Mae Cymru yn wlad wych ac rydym yn haeddu Llywodraeth wych, ond nid dyna beth sydd gennym. Mae gennym Brif Weinidog sy’n destun archwiliad a’i ddyfodol yn ansicr, ac nid oes prin ddim deddfwriaeth newydd yn cael ei chyflwyno. Mae Plaid Cymru wedi cyfrannu at y gyllideb ac wedi gwneud gwelliannau, ond dim ond ffracsiwn bach ohono; mae 99 y cant o'r gyllideb hon i gyd gan Lafur, ac mae hynny i’w weld yn glir.

Byddaf hefyd yn pleidleisio yn erbyn cynnig y Ceidwadwyr oherwydd, gyda phob parch, nid ganddynt goes i sefyll arni. Maent wedi llwgrwobrwyo gogledd Iwerddon â £1 biliwn, a chanslo prosiectau fel trydaneiddio rheilffyrdd yng Nghymru. A hyd yn oed ar ôl anfon yr holl arian hwnnw iddynt, maen nhw'n gadael i blaid o eithafwyr crefyddol benderfynu ar ein dyfodol gyda'r Undeb Ewropeaidd.

Mae Cymru’n llawn talent, ond does dim byd difrifol yn y gyllideb hon i atal pobl rhag gorfod gadael ein gwlad i wneud eu dyfodol yn rhywle arall. Mae wedi bod yn glir ers blynyddoedd, ond mae’r gyllideb hon yn ei ddangos yn gliriach fyth: yr unig ffordd o symud Cymru ymlaen yw drwy symud Llafur allan o'r ffordd.

Llywydd, mae Cymru yn wynebu prinder sgiliau. Mae gennym ormod o bobl ifanc nad ydyn nhw mewn addysg, cyflogaeth na hyfforddiant. Mae'n ffaith drist bod pobl yng Nghymru’n fwy tebygol o fod heb gymwysterau na phobl yn yr Alban nac yn Lloegr. Mae cyfran is o bobl yng Nghymru wedi cael gradd nag yn unrhyw ranbarth yn Lloegr, heblaw am y gogledd-ddwyrain. Mae cyrhaeddiad addysgol yn 16 oed yng Nghymru wedi bod yn waeth nag mewn mannau eraill yn y Deyrnas Unedig, ac yn wir yn rhyngwladol, ers tro. Mae gan Gymru lefel uwch o anllythrennedd ymarferol na Lloegr, ac mae tua hanner oedolion Cymru heb sgiliau rhifedd swyddogaethol.

Mae angen inni wella addysg a hyfforddiant yng Nghymru i’n pobl ifanc, a hefyd ymestyn y cyfleoedd a gynigir i oedolion, ein lleiafrifoedd ethnig a phobl anabl. Mae pobl o gefndir lleiafrifol ethnig yn fwy tebygol o fethu â chyflawni llythrennedd a rhifedd swyddogaethol o gymharu â’r gymuned gynhenid o'u hamgylch. Mae cyfran uwch o bobl heb gymwysterau ymhlith y rhai sy'n anabl. Mae pobl ag anableddau dysgu’n llawer mwy tebygol o fod heb lythrennedd a rhifedd sylfaenol o gymharu â gweddill y boblogaeth y Deyrnas Unedig.

Mae Llywodraeth Cymru wedi datgan mai eu nod yw rhoi brwdfrydedd i bawb i ddysgu drwy gydol eu bywydau, a’u hysbrydoli gydag uchelgais i fod cystal â phosibl, ac eto bydd y gyllideb dysgu oedolion yn y gymuned yn lleihau £400,000 yn 2018-19 a 2019-20. Bydd y gyllideb ar gyfer darpariaeth addysg bellach hefyd yn lleihau dros yr un cyfnod.

Llywydd, cafodd bron i chwarter yr holl swyddi a oedd yn agored yn 2015 eu gadael yn wag oherwydd na allai cyflogwyr ddod o hyd i bobl â’r sgiliau iawn a'r galluoedd iawn i'w llenwi. Mae hynny'n sefyllfa drist sy’n ein hwynebu oherwydd polisïau'r Llywodraeth hon yn y sector addysg a sgiliau yng Nghymru. Dylem fod yn gwneud mwy yn awr, yn enwedig yn y senario Brexit hwn. Mae angen mwy na 2 filiwn o reolwyr arnom ni—rheolwyr busnes—yn y Deyrnas Unedig yn y saith mlynedd nesaf. Felly, dylem fod yn ymbaratoi: dylai fod gan ein sector prentisiaethau, sgiliau a hyfforddiant ddigonedd o uwch gynghorwyr a swyddogion i addysgu a dysgu sgiliau arwain a rheoli yng Nghymru i lenwi’r swyddi gwag yn y Deyrnas Unedig, yn enwedig mewn rhai meysydd fel trafnidiaeth, addysg a’r sector amaethyddol, sydd wedi'u datganoli, a lle ceir prinder enfawr o sgiliau.

Mae'n rhaid inni osod targedau er mwyn cyflawni ein nodau. Weinidog, rwy’n meddwl—dydw i ddim yn amau eich gallu, ond rwy’n meddwl bod rhyw ddiffyg uchelgais a rhyw fath o anogaeth—. Dydw i ddim yn gallu deall. Clywais fy siaradwr blaenorol ar nifer o feysydd yr oedd yn eu creu ei hun yn y fath fodd nad yw Llafur yn helpu’r wlad hon o gwbl. Nid wyf yn cytuno â’r hyn a ddywedodd o gwbl, ond y ffaith yw bod rhaid i Lafur fuddsoddi mewn addysgu a hyfforddi ein plant ifanc a’n pobl ifanc, yn abl, yn anabl, ac yn lleiafrifoedd ethnig, ac mae angen hynny er mwyn gwneud yn siŵr mai nhw sy’n creu’r economi ac arian yn y dyfodol; rydym i gyd yn dweud hynny. A chlywais bawb yn sôn am fesurau cyni a hyn a'r llall. Y ffaith wir yw bod y gyllideb wedi cael ei lleihau 1c yn y £1. Os na allwch chi oroesi ar £1, dydy 99c ddim yn gwneud gwahaniaeth, ond rhaid ichi ddysgu mewn bywyd. Rhaid ichi addasu. Daeth Brexit yn ddirybudd, a'r ffaith yw nad ydym yn barod yma. Yn ôl yr hyn a ddeallaf i, mae angen inni fuddsoddi yn ein sector addysg, sgiliau a hyfforddiant yng Nghymru a dylai ein cenhedlaeth nesaf fod yn ffyniannus gyda dim ond yr agwedd honno; fel arall, nid yw’r gyllideb hon yn mynd i gyflawni ein huchelgais. Diolch.

Rydym wedi cael rhai cyfraniadau diddorol iawn yma y prynhawn yma, ac rwyf wedi gwrando ar y rhan fwyaf ohonynt; rhai, rhaid imi ddweud, â diddordeb, ac eraill ag anghrediniaeth, ac nid wyf am wneud dim sylwadau pellach ynglŷn â pha rai yw pa rai. Ond un peth a ddywedaf yw bod hon yn gyllideb ar y cyd, mae Llafur a Phlaid Cymru wedi cytuno arni, ac mae Plaid wedi dod at y bwrdd a chyflwyno pethau y gallem ni gytuno â nhw fel y gallem gynhyrchu cyllideb heddiw, yn hytrach na beirniadu o’r ymylon fel eraill.

Rwy’n meddwl mai’r hyn y mae gwir angen inni ei wneud wrth edrych ar gyllideb ar gyfer y dyfodol rhagweladwy mewn gwirionedd yw cyfuno’r pethau hynny neu uno polisïau a fydd yn gwneud gwahaniaeth. Rhaid imi longyfarch y Llywodraeth Dorïaidd am gynhyrchu diwydiant twf mewn dau faes: un yw banciau bwyd a'r llall yw digartrefedd, oherwydd mae eu polisïau wedi cynhyrchu, am y tro cyntaf i mi allu ei gofio, cynnydd aruthrol mewn banciau bwyd. Rwy’n siŵr y bydd rhai ohonoch yn gwybod fy mod wedi bod ar y blaned hon ers cryn amser, ac nid wyf erioed wedi gweld dim byd tebyg i’r apeliadau hynny ym mhob man yr ydych chi'n troi, boed hynny mewn archfarchnad neu yn y wasg leol, ar Facebook neu Twitter, am roddion i helpu i fwydo pobl, nid pobl sydd allan o waith, ond pobl sydd mewn gwaith. Dyna gost cyni, ac rwy’n meddwl bod hynny’n hollol warthus.

A dewch inni fod yn glir ynghylch beth yw cyni mewn gwirionedd: dewis gwleidyddol i roi llai o arian i’r sector cyhoeddus. Pan maen nhw'n sôn am ideoleg—maen nhw'n aml iawn yn sôn am ideoleg—mae’n rhaid i ninnau sôn am y dewis ideolegol a wnaeth y Llywodraeth Dorïaidd yn San Steffan i dorri gwariant yn y maes cyhoeddus. Felly beth mae hynny'n ei olygu a sut y dylem gysylltu hynny gyda'i gilydd? Wel, mae'n weddol amlwg, os ydych chi'n lleihau gwariant cyhoeddus mewn ardaloedd fel Sir Benfro, lle mae 25 y cant o'r boblogaeth wedi’u cyflogi yn y sector cyhoeddus, rydych chi hefyd yn mynd i leihau'r gallu i adfywio'r ardal honno drwy wariant lleol. Mae'n ffaith, os nad yw pobl yn gweithio, neu os yw eu cyflogau wedi’u ffrwyno oherwydd cap cyflog, y bydd yr ardal honno’n mynd yn fwy a mwy tlawd, ac eto bydd y cynrychiolwyr Ceidwadol yn dod yma dro ar ôl tro i ofyn inni wario mwy o arian nad yw gennym yn yr ardaloedd hynny.

Y peth arall sy'n weddol glir yw, os ydych chi'n cyflwyno credyd cynhwysol yn y fath fodd fel bod gan bobl yn y pen draw symiau enfawr o ôl-ddyledion rhent, y bydd hefyd yn effeithio ar allu’r darparwyr tai hynny pan fyddan nhw eisiau benthyca arian—maen nhw'n dod yn fwy o risg. Wn i ddim, Ysgrifennydd y Cabinet, a oes gennych chi unrhyw beth i'w ddweud am hynny, ond mae'n wir mai’r mwyaf o risg yr ydych chi i fenthyciwr, yr uchaf fydd cost benthyca yn ei erbyn. Felly, pan fyddwn yn clywed y Ceidwadwyr yn dweud wrthym, 'Mae'n rhaid ichi adeiladu mwy o dai' neu 'Mae'n rhaid ichi sicrhau bod y stoc tai yn cynyddu'—os yw credyd cynhwysol, rhywbeth y mae’n ymddangos eu bod o’i blaid, oherwydd dydw i heb glywed llawer ohonyn nhw'n siarad yn ei erbyn, yn cynhyrchu effaith negyddol ar y meysydd polisi hynny y maen nhw'n gyson yn gofyn inni wneud rhywbeth amdanynt, bydd angen iddyn nhw ddechrau uno pethau. Oherwydd nid yw'r gyllideb yn sefyll ar wahân, ac mae Cymru’n teimlo effaith y cyni sy’n llifo o Lywodraeth San Steffan. Pan fyddwn yn sôn am ddiogelu pethau, Ysgrifennydd y Cabinet, byddwn hefyd yn gofyn ichi, fel y mae eraill wedi sôn amdano yma heddiw—pan fyddwn yn edrych ar y gronfa Cefnogi Pobl, a'r ffaith, yn ôl yr hyn a ddeallaf, eich bod wedi dweud yn glir iawn eich bod yn mynd i roi’r arian i gyd i lawr i lywodraeth leol i wneud penderfyniadau lleol i arbed arian ar fiwrocratiaeth, gofynnaf hefyd ichi fonitro’r gwariant o amgylch Cefnogi Pobl, yn enwedig ym maes rhoi terfyn ar drais yn erbyn menywod a merched, i sicrhau ein bod yn darparu ar gyfer y rhai á'r angen mwyaf.

Galwaf ar Ysgrifennydd y Cabinet dros Gyllid i ymateb i'r ddadl—Mark Drakeford.

Diolch yn fawr, Llywydd. A gaf i ddiolch i bron bob un o'r rheini sydd wedi cymryd rhan yn y ddadl hon, ac ymddiheuro ymlaen llaw am y ffaith na fyddaf yn gallu ymateb i rai pwyntiau difrifol a wnaethpwyd?

A gaf i ddechrau drwy ddweud diolch i Simon Thomas am beth ddywedodd e? Rwy'n cydnabod y pwyntiau yr oedd ef yn eu gwneud am y pethau yr ŷm ni eisiau eu gwneud am y flwyddyn nesaf yn well—tryloywder, bod yn glir am y blaenoriaethau a'r berthynas rhwng y blaenoriaethau a'r rhaglen lywodraethu, diffyg data a phethau fel yna. Mae nifer o bethau yr ŷm ni eisiau gweithio arnyn nhw, ac rwy'n cydnabod hynny ar ddechrau fy ymateb.

A gaf i ddweud hefyd fy mod i yn edrych ymlaen at raglen waith y pwyllgor? Roedd lot o'r pethau yr oedd Cadeirydd y pwyllgor wedi'u hamlinellu y prynhawn yma lle fydd y Llywodraeth yn croesawu'r gwaith yna ac yn cymryd diddordeb yn y gwaith—y gwaith y mae'r pwyllgor yn mynd i'w wneud ar financial transaction capital, effaith Brexit ar ein cyllid ni, a threthi newydd datganoledig. Rwy'n siŵr y bydd Cadeirydd y pwyllgor wedi clywed beth ddywedodd Mick Antoniw ar asbestos yng nghyd-destun hynny.

Hefyd, wrth gwrs, ar y broses newydd o graffu sydd gyda ni, rydw i'n gwybod bod y Pwyllgor yn mynd i fynd ar ôl hynny a'n helpu ni i ailfeddwl pethau lle y gallwn ni wneud pethau'n well yn y dyfodol. 

Nick Ramsay, Llywydd—dylwn i fod wedi dweud yn fy araith ragarweiniol; wrth gwrs, rydym ni ar drothwy tymor y Nadolig, ac, yn unol â diddordeb y Blaid Geidwadol mewn traddodiad, mae Mr Ramsay unwaith eto wedi tynnu’r llwch oddi ar y gwelliant y mae’r Blaid Geidwadol wedi’i gynnig yn y ddadl hon dros nifer o flynyddoedd bellach. Cyhuddais ef y llynedd o ailgylchu’r gwelliant heb ei newid o gwbl, a gwadodd hynny. Yn wir, eleni, mae ei welliant yn dod â sarhad ychwanegol ar ffurf berfenw hollt, rhywbeth y llwyddodd i’w osgoi y llynedd. [Chwerthin.] Ond yn anffodus—

Dim ond gair o gyngor, os ydych chi'n gwrthwynebu berfenwau hollt yn gryf, peidiwch byth â darllen Shakespeare na Beibl y Brenin Iago. [Aelodau'r Cynulliad: 'O'.]

Mae wedi ymddangos i mi erioed, Llywydd, y byddai gan ddarllenwyr Conrad fwy o grap ar arddulleg Saesneg na hynny. Fodd bynnag, dewch imi ddweud bod dwy thema fawr, rwy’n meddwl, wedi rhedeg drwy'r ddadl y prynhawn yma. Hoffwn ddweud rhywbeth yn fyr am y ddwy ohonynt.

Mae'r ddadl sylfaenol ar draws y Cynulliad yn seiliedig ar bolisi macro-economaidd. Ar un ochr i’r ddadl, rydym wedi clywed gan gyfres o siaradwyr darbwyllol—Hefin David, Mick Antoniw, Joyce Watson, Mike Hedges, Jane Hutt—pob un ohonyn nhw wedi’u lleoli rhwng y cynnig a nododd Steffan Lewis yn gynharach yn y ddadl am natur hunandrechol cyni. Ar yr ochr arall i’r ddadl, mae gennym ymagwedd ychydig yn fwy cynnil. Mae gennym ymagwedd Nick Ramsay, sef gresynu wrth reidrwydd cyni. Felly, mae'n ei ystyried yn anghenraid, ond mae'n gresynu hynny ac yna’n mynd ymlaen i roi cyfres o gyngor imi am fannau lle gallwn wario arian nad oes gennym o ganlyniad i Lywodraeth y DU. Mae gwir lais cyni yn llawer agosach at yr hyn a ddywedodd Mr Hamilton a’i adlais ar yr ochr arall i’r Siambr, Mark Reckless. Roedd ei ddynwarediad o ysbryd Marley wrth iddo gloncian ei ffordd ar draws y Siambr y prynhawn yma, roeddwn yn meddwl, yn rhyfeddol.

A wnaiff Ysgrifennydd y Cabinet ildio?

Gwnaf, wrth gwrs.

Tybed a wnaiff gadarnhau ai safbwynt Llywodraeth Cymru yw y dylai’r Deyrnas Unedig aros o fewn y farchnad sengl, fel y dywedodd y Prif Weinidog yn y Gymraeg yn gynharach?

Brwdfrydedd deongliadol y ffanatig Brexit i bigo dros eiriau unigol yn Gymraeg ac yn Saesneg—o leiaf mae’n dod â rhywfaint o amrywiaeth i’w wledd. Ailadroddodd y Prif Weinidog y safbwynt y mae Llywodraeth Cymru wedi’i fabwysiadu ers y cychwyn cyntaf, sef y byddai cyfranogi’n llawn a dilyffethair yn y farchnad sengl a pharhau i gyfranogi mewn undeb tollau o fudd enfawr i economi Cymru, ac y byddai Llywodraeth y DU synhwyrol a oedd â diddordeb mewn rhoi anghenion ein heconomi yn gyntaf yn ymestyn y manteision hynny i Gymru, gan ei bod yn ymddangos ddoe ei bod yn fodlon eu hymestyn i ynys Iwerddon.

Yna, aeth Mr Reckless yn ei flaen i wrthwynebu’r ffaith ein bod yn bwriadu codi nifer bach o filoedd o bunnoedd ar drafodion sy’n werth niferoedd mawr o filiynau o bunnoedd er mwyn gwneud yn siŵr bod 90 y cant o drafodion masnachol yng Nghymru naill ai’n talu dim treth o gwbl, neu’n talu dim mwy o dreth nag y maen nhw heddiw. Mae hynny oherwydd ei fod yn rhannu barn sylfaenol Neil Hamilton am economeg, sef mai’r unig ffordd o wneud i bobl gyfoethog weithio'n galetach yw eu gwneud yn gyfoethocach fyth, ac mai’r unig ffordd o wneud i bobl dlawd weithio'n galetach yw gwneud yn siŵr nad oes ganddyn nhw ddigon i ymdopi, fel na fyddan nhw'n ymlacio ar daliadau’r dôl.

A wnewch chi gymryd ymyriad?

Gwnaf, wrth gwrs.

A ydych chi wedi darganfod erioed ble mae’r pwynt croesi?

Naddo, Mike; rwy’n edrych ymlaen at y diwrnod pan fydd yn ymddangos yn un o adroddiadau’r Pwyllgor Cyllid er mwyn imi allu ei ddilyn yn y ffordd honno.

Mae’r ail ddadl fawr ar lawr y Cynulliad y prynhawn yma wedi ymwneud â pholisi iechyd, ac eto mae amrywiaeth o safbwyntiau yma. Ni wnaf ymddiheuro o gwbl am y ffaith bod y Llywodraeth Lafur hon yn parhau i fuddsoddi yn ein gwasanaeth iechyd bob blwyddyn, ein bod yn llenwi'r bwlch Nuffield, ein bod yn gwneud yn siŵr bod gan ein gwasanaeth iechyd yr adnoddau sydd eu hangen arno. Dewch imi dorri'r arfer a chytuno â rhywbeth a ddywedodd Mr Hamilton yma, oherwydd roedd yn iawn pan ddywedodd fod costau newydd yn y gwasanaeth iechyd bob blwyddyn na allwn ddianc rhagddyn nhw. Ni waeth faint yr hoffem i’r gwasanaeth iechyd symud i gyfeiriad atal, ni waeth faint yr hoffem fod yn benderfynol y dylai'r gwasanaeth iechyd leihau costau lle bynnag y gall, mae’r ffaith bod gennym boblogaeth sy'n heneiddio, a’r ffaith bod mwy o bethau bob blwyddyn y mae'r gwasanaeth iechyd yn gallu eu gwneud, yn golygu bod costau ychwanegol yn annatod yn y gwasanaeth iechyd, ac rydym yn wynebu’r rheini yma yng Nghymru ac mae'r Llywodraeth hon yn eu hwynebu drwy geisio gwneud yn siŵr ein bod yn darparu'r adnoddau sydd eu hangen ar y gwasanaeth iechyd i dalu’r costau hynny.

Roeddwn yn cytuno â llawer iawn o’r hyn a ddywedodd Angela Burns; gwnaeth ei chyfraniad meddylgar nodweddiadol. Wrth gwrs, hoffai fy nghyd-Aelod Vaughan Gething wneud yn siŵr ein bod yn symud deial y gwasanaeth iechyd o blaid ymarfer cyffredinol: dyna pam mae gennym gronfa fuddsoddi £40 miliwn newydd yn yr ystâd gofal sylfaenol. Ond bydd hi'n gwybod—bydd hi'n gwybod o’i phrofiad uniongyrchol ei hun—pa mor anodd yw hi yn y gwasanaeth iechyd, pa mor anodd yw perswadio’r cyhoedd i fuddsoddi mewn gofal sylfaenol yn hytrach na gwasanaeth ysbyty. Soniwch am y gair 'Llwyn Helyg' yn Sir Benfro, a bydd pobl yn dod allan ar y strydoedd oherwydd eu bod yn meddwl bod yna rywbeth i’w amddiffyn. Soniwch am y term 'gofal sylfaenol', sef lle daw 90 y cant o’u cysylltiadau, ac mae'n llawer, llawer anoddach perswadio pobl i deimlo’r un— [Torri ar draws.] Gwnaf. Gwnaf, wrth gwrs.

Diolch yn fawr iawn, Ysgrifennydd y Cabinet. Rwy’n derbyn yn llwyr y dybiaeth yr ydych chi newydd ei hamlinellu, ond dyna pam mae’n rhaid inni edrych ar ryw ffordd o gael arian sefydlu. Oherwydd os gallwn sicrhau bod y gwasanaethau cymunedol lleol hynny’n gweithio ac yn gweithio'n dda—lleoedd fel Stryd Argyle; rwy’n siŵr bod enghreifftiau eraill ledled Cymru—bydd gan y cyhoedd lawer mwy o ffydd nad oes angen iddyn nhw ruthro i'r ysbyty bob tro y mae ganddyn nhw broblem.

Wel, ni wnaf anghytuno â hynny, Llywydd, pan allwn ni wneud hynny. Doeddwn i ddim yn anghytuno â’r hyn a ddywedodd Mark Isherwood am yr angen i wneud yn siŵr ein bod yn gwneud y dinesydd yn bartner yn y broses honno, a gwneud yn siŵr ein bod yn gweithio gyda dinasyddion yn y broses o newid. Mae'n anoddach gwneud hynny, rydym yn gwybod, yn ymarferol yn hytrach na'i ddweud.

Felly, ar y ddau bwynt mawr hynny, Llywydd, gallwch weld bod gwahaniaeth barn ar draws y Siambr. Yn y cytundeb sydd gennym â Phlaid Cymru, gadewch imi fod yn glir: dydw i ddim yn gweld hyn fel cytundeb tymor byr fel y dywedodd Nick Ramsay. Rwy’n ei weld fel cytundeb sylweddol sy’n para am dros ddwy flynedd lle nad ydym yn cytuno ynghylch popeth—wrth gwrs nad ydym ni—ond mae yna gyfres gyffredin o ddibenion.

Wrth sôn am y tymor hwy, rwy’n golygu mwy na dwy flynedd, ac rwy’n gwybod y byddech chithau, a dweud y gwir, Ysgrifennydd y Cabinet, yn ddelfrydol, yn hoffi meddwl am gyfnod hwy na dwy flynedd hefyd ond mae eich dwylo wedi'u clymu gan y fargen hon yr ydych chi wedi gorfod ei tharo. Ac mae'n ddrwg gennyf nad ydych chi'n hoffi fy ngwelliant, ond rwy’n ddilynwr Star Trek erioed felly rwy'n hoff o hollti ambell i ferfenw.

Wel, rydych chi wedi mynd ati’n fentrus, unwaith eto, wrth osod eich gwelliant, mi wn. Llywydd, mae fy nwylo wedi’u clymu, nid oherwydd ein cytundeb dwy flynedd gyda Phlaid Cymru ond oherwydd y ffaith nad oes gennym adolygiad cynhwysfawr o wariant gan ei Lywodraeth ef, felly does gen i ddim cyllideb ar gyfer Llywodraeth Cymru am fwy na dwy flynedd ymlaen. Dyna pam nad wyf yn gallu gwneud dim byd y tu hwnt i hynny.

Cafodd cyfres, Llywydd, o bethau penodol iawn eu codi yn y ddadl. Rwy’n gwybod bod Mike Hedges yn frwd dros y rhaglen SHEP a’r hyn yr ydym ni'n gallu ei wneud gyda’r £0.5 miliwn yr ydym ni wedi ei neilltuo ym mhob blwyddyn o'r gyllideb i helpu teuluoedd yn ystod gwyliau'r ysgol. Rwy’n gobeithio y gallwn ni wneud mwy. Rwy’n gobeithio y gallwn ni wneud mwy yn Abertawe.

A gaf i egluro un pwynt sydd wedi'i godi gan nifer o Aelodau ac yna byddaf yn gorffen, Cadeirydd, sef Cefnogi Pobl? Oherwydd rwy’n gwybod y bu pryderon amdano. Gadewch imi ddarllen dwy frawddeg ichi o lythyr a anfonwyd gan fy nghyd-Aelod, Rebecca Evans, at Bethan Jenkins i egluro’r mater hwn. Yn gyntaf oll, mae'r Gweinidog yn nodi'n glir nad oes dim penderfyniadau wedi'u gwneud hyd yma ynghylch creu grant ymyrraeth gynnar ac atal yn 2019-20. Mae'r Gweinidog yn disgwyl am y dystiolaeth o'r gwaith sy'n mynd rhagddo eisoes cyn dod i'r casgliad hwnnw. Pan fydd hi’n gwneud penderfyniadau ar hynny, meddai yn y llythyr, waeth beth fo'r gwaith hwnnw, 'hoffwn ailadrodd, o ganlyniad i gytundeb cyllideb a drefnwyd â Phlaid Cymru, na fydd toriadau cyllid ar gael ar gyfer y grant Cefnogi Pobl yn 2018-19 nac yn 2019-20’, ac rwy’n gobeithio y bydd yr Aelodau hynny sydd wedi teimlo pryderon y prynhawn yma yn cymryd cysur yn y datganiad clir iawn hwnnw.

Y cwestiwn yw: a ddylid derbyn gwelliant 1? A oes unrhyw Aelod yn gwrthwynebu? [Gwrthwynebiad.] Gohiriaf y bleidlais felly ar yr eitem yma tan y cyfnod pleidleisio. 

Gohiriwyd y pleidleisio tan y cyfnod pleidleisio.